Omówienie podstawowych systemów

zarządzania środowiskiem

Do najbardziej znanych systemów zarządzania środowiskiem należą:

europejski EMAS

światowy ISO 14000

Normy ISO serii 14000

1991 rok - Mędzynarodowa Organizacja do sprawStandaryzacji ISO utworzyła Strategiczną GrupęDoradczą do spraw Środowiska (SAGE – StrategicAdvsory group on the Environment).

Cel: stosowanie jednolitej międzynarodowej normydotyczącej systemów zarządzania środowiskowego.Ocena niezbędnych międzynarodowych standardówzarządzania środowiskowego.

1993 rok SAGE zostało zastąpione przez KomitetTechniczny ISO/TC 207 Zarządzanie środowiskoweCel: standaryzowanie światowych systemówzarządzania środowiskowego.

Prace Komitetu TC 207 wykonywane są w 6 podkomisjach, wskład których wchodzą:

- SC 1 - Systemy zarządzania środowiskowego,

- SC 2 - Auditowanie środowiskowe i związane badaniaśrodowiskowe,

- SC 3 - Etykietowanie środowiskowe,

- SC 4 - Ocena efektów działalności środowiskowej,

- SC 5 - Ocena cyklu życia,

- SC 6 - Terminy i definicje,

a także dwóch grupach roboczych:

- WG 1 - Aspekty środowiskowe w normach wyrobu,

- WG 2 - Gospodarka leśna.

Od kwietnia 1997 roku Polska jest czynnym członkiem wISO/TC 207 i we wszystkich pozostałych podkomitetach . WISO/TC 207 Zarządzanie środowiskowe opracowywane sąnastępujące normy:

•System zarządzania środowiskowego (ISO 14001, ISO14002, ISO 14004),

•Przeglądy ekologiczne (ISO 14010-14012 i 14015),

•Ekoetykietowanie (ISO 14020-14025),

•Ocena efektów działalności środowiskowej (ISO 14031),

•Ocena cyklu życia (ISO 14040-14043 i 14049),

•Słownictwo i definicje (ISO 14050),

•Aspekty ekologiczne w normach wyrobu (ISO 14061).

Celem norm ISO serii 14000 jest

- udoskonalenie efektów działalności środowiskowejorganizacji (firmy zakłady)

- harmonizacja różnych norm krajowychdotyczących zarządzania środowiskowego

- ułatwienie międzynarodowej wymiany handlowej.

Seria norm ISO 14000 obejmuje zarównonormy dotyczące systemów zarządzaniaśrodowiskowego, oceny efektów działalnościśrodowiskowej i audytowania, które skupiają się nasystemie zarządzania, jak i normy dotycząceekoetykietowania i oceny cyklu życia, skupiające sięgłównie na wyrobach przedsiębiorstwa.

Spośród wszystkich opublikowanych norm zserii ISO 14000 najbardziej rozpowszechnionąjest norma ISO 14001. Jest onanajważniejsza z serii norm ISO 14000, ponieważokreśla sam system. Jest to norma, według którejprzedsiębiorstwa wdrażają System ZarządzaniaŚrodowiskowego. Bardzo ważne jest to, że jestona przystosowana do ustawodawstwaśrodowiskowego na całym świecie, przez cotworzy „coś na kształt parasola”, pod który możnaumiejscowić wymagania legislacyjneposzczególnych krajów.

Do głównych pozycji rodziny norm ISO 14000 należą:

• Norma ISO 14001- określająca wymagania umożliwiające sformułowanie polityki i celów z uwzględnieniem wymogów prawnych i informacji o aspektach środowiskowych;

• Norma ISO 14004-zawierająca informacje przydatne w procesie wdrażania systemu.

• Norma ISO 19011- zawierające wymagania dotyczące zasad postępowania przy auditowaniu systemu zarządzania środowiskowego.

• Norma ISO 14001 ustanowiona w roku 1996 odgrywa na polu zarządzania środowiskowego podobną rolę jak normy ISO serii 9000 dla zarządzania Jakością.

Podstawowe wymagania określone w tej normiedotyczą takich zagadnień jak:

• rozwój polityki środowiskowej

• identyfikacja aspektów środowiskowych i ocena towarzyszących im wpływów na środowisko;

• identyfikacja i przestrzeganie odpowiednich wymagań legislacyjnych/prawnych.

• rozwój i utrzymanie realizacji zadań środowiskowych;

• wdrażanie udokumentowanego systemu, łącznie z elementami szkoleń i kontrolą działania

• monitorowanie i pomiar działań operacyjnych

• środowiskowy audit wewnętrzny

• przeglądy zarządzania systemem w celu zapewnienia ciągłości jego efektywnego oddziaływania.

W Europie norma ISO 14001 zostałaopublikowana przez CEN jako norma EN ISO14001, a w Polsce znana jest jako PN-EN ISO14001.

Normy ISO serii 14000 podobnie jak normyISO serii 9000 są instrumentami dobrowolnymidostarczającymi praktyczne i realnerozwiązania problemów środowiskowych orazstanowiącym skuteczne i proste narzędzieciągłej poprawy i doskonalenie systemuorganizacyjnego przedsiębiorstwa.

Wprowadzenie systemu zarządzaniaśrodowiskowego przynosi firmie różnorodne korzyści,do których należą:

a) w obszarze zarządzania i finansów:

• redukcja kosztów energii, surowców, usuwania odpadów,

• redukcja kosztów ponoszonych za zaistniałe sytuacje awaryjne

• oszczędność czasu i ludzkiego wysiłku przy wykorzystaniu umiejętności i zasobów firmy.

• Racjonalne skalkulowanie kosztów ubezpieczeń

• Szybsze wykrywanie i usuwanie nieprawidłowości

• Możliwość wprowadzania działań zapobiegawczych przed wystąpieniem szkodliwych efektów środowiskowych.

b) w obszarze prawno-społecznym:

• polepszenie wizerunku firmy w oczach klientów;

• polepszenie stosunków z władzami i grupami zainteresowanymi

• spełnienie wymogów inwestorów i polepszenie dostępu do kapitału.

• Ułatwienia w otrzymywaniu odpowiednich zezwoleń poprzez prezentację właściwego stosunku do spraw ochrony środowiska.

Przede wszystkim dla:

o optymalizacji kosztów z tytułu korzystania ze środowiska naturalnego (np. związanych ze zużyciem wody i energii),

o wykazania zobowiązania do przestrzegania polityki przyjaznej środowisku.

Proces wdrożenia systemu jest podobny do systemu zarządzania jakością. Zawiera te same etapy, lecz dodatkowo pozwala na:

o bieżącą kontrolę prawodawstwa i przepisów dotyczących środowiska

o zmniejszenie zużycia surowców i energii

o zmniejszenie kosztów utylizacji odpadów

o zidentyfikowanie ryzyka środowiskowego między innymi poprzez: zidentyfikowanie tych elementów przedsiębiorstwa, które mają wpływ na środowisko; sporządzenie planów na wypadek awarii, które mogłyby mieć szkodliwy wpływ na środowisko; prowadzenie przez kierownictwo auditów, zapisów i dokonywania przeglądów dotyczących środowiska

o określenie celów i zadań doskonalenia podejścia pro-środowiskowego poprzez określenie celów i zadań doskonalenia środowiskowego oraz programu zarządzania służącego ich osiągnięciu

Budowa systemu ISO 14001założenia ogólne

Norma ISO 14001 została opracowana w sposób umożliwiającyzastosowanie jej do różnych warunków geograficznych, kulturowych ispołecznych. Podstawowym zadaniem tej normy jest wspomaganie działańzwiązanych z ochroną środowiska i zapobieganie zanieczyszczeniom w sposóbwyważony z potrzebami społeczno-ekonomicznymi. Nie zostały ustalone w niejwymagania bezwzględne, które dotyczą efektów działalności środowiskowej.Wymaga się jedynie podjęcia zobowiązania wyrażonego w polityceśrodowiskowej, iż organizacja będzie działała zgodnie z odpowiednimustawodawstwem i przepisami prawnymi oraz zobowiązuje się do ciągłejpoprawy wobec środowiska. Dlatego dwa przedsiębiorstwa prowadzącepodobna lub różną działalność i mające różne efekty działalnościśrodowiskowej mogą spełniać wymagania normy ISO 14001.

W spirali „ciągłej poprawy” można wyróżnić następujące etapy:

- zaangażowanie i polityka,

- cel i plan,

- wdrażanie i funkcjonowanie,

- sprawdzanie i działania korygujące,

Polityka środowiskowaPolityka środowiskowa, to opracowana przez jednostkęorganizacyjną definicja zamierzeń i zasad związanych z całościąprowadzonej działalności, stanowiąca ramy działańpodejmowanych przez jednostkę, a także umożliwiającaokreślenie celów i zadań środowiskowych.

Polityka musi mieć odniesienie do rzeczywistych działań,produktów i usług świadczonych przez jednostkę organizacyjną imusi angażować ją w proces stałej poprawy poprzezzapobieganie zanieczyszczaniu i zgodność z obowiązującymustawodawstwem. Istnieje jasny związek pomiędzy polityką awynikającymi z niej celami i zadaniami. Jeżeli jednostkaorganizacyjna stanowi część szerszej grupy, posiadającej własnąpolitykę środowiskową, związek z polityką szerszej grupypowinien zostać jasno zdefiniowany.

Planowanie:-zrozumieć jak wygląda współdziałanie ze środowiskiem oraz jaki wpływ naśrodowisko ma działalność organizacji,

-zrozumieć zobowiązania prawne i inne przepisy,

-opracować strategię opartą na wpływie jednostki organizacyjnej naśrodowisko oraz na własnej polityce, co ma doprowadzić do poprawywyników środowiskowych poprzez wyznaczenie celów i zadań,

-opracować program prowadzący do osiągnięcia celów i zadań.

Konieczne jest stworzenie znacznej bazy angażującej zarówno ludzi, jak ifundusze. Dlatego też kierownictwo powinno dokonać identyfikacji istotnychaspektów środowiskowych swojej działalności. Jest to niezmiernie ważne,ponieważ wszystkie takie aspekty muszą podlegać nadzorowi i zarządzaniuprzez SZŚ. Również na etapie planowania ustalane są cele dla realizacji ciągłejpoprawy, przy ustalaniu których muszą być uwzględniane istotne aspektyśrodowiskowe. Na tym etapie ustala się także program realizacji celów i zadańśrodowiskowych.

Identyfikacja aspektów środowiskowych Pod nazwą aspektów środowiskowych określa się elementy działań,produktów i usług realizowanych przez jednostkę organizacyjną, któreprowadzą do oddziaływania na środowisko.

Wszelkie zmiany zachodzące w środowisku, korzystne i niekorzystne,częściowo lub w całości wynikające z zadań prowadzonych przez jednostkęorganizacyjną, oferowanych usług lub produktów to oddziaływaniaśrodowiskowe.

Każda jednostka organizacyjna opracowuje własną procedurę identyfikacjiaspektów środowiskowych prowadzonej działalności, oferowanych produktów,bądź świadczonych usług, na które można oddziaływać. Z procedury takiejkorzysta się następnie w celu określenia, które z aspektów środowiskowychprowadzą lub mogą prowadzić do powstania istotnych oddziaływańśrodowiskowych. Jeżeli jednostka organizacyjna nie posiadająca systemuzarządzania środowiskiem określiła rezultaty środowiskowe działań na bazieprzeglądu, wstępny przegląd środowiskowy nie stanowi części systemupodlegającej auditowi, lecz jest kluczowy z perspektywy opracowaniasensownych celów i zadań.

Wdrażanie i funkcjonowanieKolejny etap to etap wdrażania, który ma na celu uruchomieniewszystkich możliwości i mechanizmów wspierających.Wdrożenie systemu jest zapewnione poprzez:

- określenie funkcji i odpowiedzialności w celu realizacjipolityki oraz zapewnienie odpowiedniego szkolenia,

- udokumentowanie tych aspektów systemu i powiązań międzynimi,

- kontrolowanie dokumentacji,

- stosowanie pisemnych procedur i instrukcji dla działań, którew sposób istotny mogą wpływać lub wpływają na środowisko,

- prowadzenie tych działań w warunkach kontrolowanych.

Sprawdzanie i działania korygujące

Trzeci etap, to etap sprawdzania, który obejmuje:

- monitoring i pomiar skuteczności działań środowiskowych,

- podejmowanie odpowiednich działań korygujących lubprewencyjnych,

-prowadzenie zapisów każdego działania,

-auditowanie systemu.

EMAS

Elementy systemu EMAS Polsce

29 czerwca 1993 roku Unia Europejska przyjęła rozporządzenie w sprawie

dobrowolnego uczestnictwa firm przemysłowych w systemie zarządzania

ochroną środowiska i przeglądów ekologicznych. Zarządzanie wprowadza system

zarządzania środowiskowego i przeglądów ekologicznych:

Environmental Managemental and Audit Scheme - EMAS.

Celem EMAS jest:- poprawa stanu środowiska w miejscu zakładu z uwzględnieniemograniczenia negatywnego wpływu na środowisko do poziomu, w którymstosowane są najlepiej opłacalne ekonomicznie technologie

- zmniejszenie szkodliwych oddziaływań na środowisko w miejscuprzedsiębiorstwa

- przestrzeganie przepisów zajmujących się ochroną środowiska

- opracowanie celów i poszczególnych kroków do osiągnięcia celów

- wdrażanie systemu zarządzania ochroną środowiska

- edukacja ekologiczna pracowników zakładu

- zobowiązanie pracowników do przestrzegania norm dotyczących ochronyśrodowiska.

Celem EMAS jest:- poprawa stanu środowiska w miejscu zakładu z uwzględnieniemograniczenia negatywnego wpływu na środowisko do poziomu, w którymstosowane są najlepiej opłacalne ekonomicznie technologie

- zmniejszenie szkodliwych oddziaływań na środowisko w miejscuprzedsiębiorstwa

- przestrzeganie przepisów zajmujących się ochroną środowiska

- opracowanie celów i poszczególnych kroków do osiągnięcia celów

- wdrażanie systemu zarządzania ochroną środowiska

- edukacja ekologiczna pracowników zakładu

- zobowiązanie pracowników do przestrzegania norm dotyczących ochronyśrodowiska.

Podstawowe kroki wdrażania EMAS