Onderzoek naar de mogelijke toepassing van de Pachamama Raymi methode in Haïti

in combinatie met de introductie van bedekte tuinbouw

Missie Rapport

Oktober 17 – November 1 2016

Huub van der Zel

!2!###

!3!###

Voorwoord / Dankwoord Er zijn weinig landen in de wereld die zo duidelijk de relatie tussen ecologische degradatie en armoede demonstreren als Haïti. Het is niet alleen het armste land van het westelijk halfrond maar ook het land met de hoogste graad van ontbossing en degradatie van haar natuurlijke hulpbronnen. Vijftig jaar geleden was 60 % van Haïti nog bedekt met bos; dat is nu 1%. De projecten die de laatste tientallen jaren zijn ondernomen om hier iets aan te doen zowel die ondernomen door de regering en de grote internationale donors als die van particuliere organisaties hebben interessante resultaten opgeleverd maar op een schaal die nauwelijks impact heeft gehad op de problemen van het land. Het initiatief van de stichtingen Leren van Elkaar en Jarikin om te onderzoeken of de Pachamama Raymi methode, die juist gebaseerd is op het beëindigen van de ecologische degradatie die tot armoede leidt, ook in Haïti met succes zou kunnen worden toegepast, is daarom bijzonder relevant. De enorme ravage en de honderden dodelijke slachtoffers die Hurricane Matthew op 4 april jongstleden in Haïti achterliet is eens temeer voor een groot gedeelte het gevolg van de verregaande ontbossing en het verdwijnen van de natuurlijke vegetatie, die aardverschuivingen en overstromingen tot gevolg hebben gehad. Hoewel de missie wellicht niet in alle opzichten het resultaat heeft opgeleverd waarop onze sponsor, met name Jan Prins, had gehoopt. Denk ik dat het toch een aantal belangrijke inzichten heeft opgeleverd die in de toekomst misschien kunnen worden omgezet in Pachamama Raymi achtige programma’s. Ik bedank ook namens de stichting Pachamama Raymi Jarikin voor de mij geboden gelegenheid om deze missie te ondernemen. In Haïti mijn dank aan Double Harvest voor de geboden gastvrijheid en niet te vergeten Johan Smoorenburg (Papi Jean) van de stichting Coeur por Haïti voor het organiseren van de logistieke aspecten van de missie. Tenslotte het Haïtiaanse team dat me heeft begeleid gedurende de twee weken van mijn verblijf in Haïti, de agronoom Nadel Jean, de vertaalster, kokkin en derdejaars studente Agronomie Herphlyne Rose Joseph en last but not least onze chauffeur Jean Duff Dorelian. Huub van der Zel Alkmaar, 6 November 2016

!4!###

Gebruikte Afkortingen IFAD International Fund for International Development NGO Niet Gouvernementele Organisatie DH Double Harvest CRDD Centre Rural de Développement Durable FONHDAD Fondation Haïtienne de Développement Agricole Durable WINNER Watershed Initiative for National Natural Environmental Resources HTRIP Haiti Timber Re-Introduction Project MARNDR Ministère de l’Agriculture de Ressources Naturelles et du

Développement Rural

!5!###

INHOUDS OPGAVE Voorwoord / Dankwoord ............................................................................... 3#Gebruikte Afkortingen ................................................................................... 4#1. Introductie .................................................................................................. 6#

1.1. Doel van de missie ................................................................................... 6#1.2. De Pachamama Raymi Methodologie ...................................................... 6#1.3. De Stichting Jarikin ................................................................................. 10#1.4. Double Harvest ....................................................................................... 11#1.5. Organisaties in Haïti met gelijksoortige doelstellingen. .......................... 12#

2. Verslag Veldbezoek ................................................................................. 16#3. Conclusies en Aanbevelingen ................................................................ 36#4. Consulted Publications ........................................................................... 38#5. Internet Referenties ................................................................................. 38#Annex 1. Opdrachtformulering ................................................................... 41#Annex 2. Reisroute ...................................................................................... 43#Annex 3. Personen gecontacteerd ............................................................. 44#Annex 4 Klimatologische gegevens van Haïti .......................................... 45#Annex 5. Haiti's Greenhouse Revolution ................................................... 46#Annex 6 Fondwa: Een Model van een Pachamama Raymi project ......... 57#

!6!###

1. Introductie 1.1. Doel van de missie • Het vinden van een doelgroep en doelgebied waar een pilot project dat gebruik

maakt van de Pachamama Raymi methode kan worden geïmplementeerd. • Gezien de geringe oppervlaktes, waarover een Haïtiaanse boerenfamilie

beschikt zal een van de elementen van de interventie de introductie van bedekte tuinbouw zijn met het doel de productie per oppervlakte eenheid te vertienvoudigen (Jan Prins)

• Het formuleren en budgetteren van dat pilot project. 1.2. De Pachamama Raymi Methodologie Pachamama Raymi is de naam van een methode om extreem arme rurale gemeenschappen in gebieden met ernstig gedegradeerde natuurlijke hulpbronnen in relatief korte tijd tegen relatief geringe kosten tot duurzame welvaart te brengen dankzij het herstel en duurzaam gebruik van die hulpbronnen. Pachamama Raymi, Feest van Moeder Aarde in het Quechua, is ook de naam van de Peruaanse stichting die sinds 2008 in de hooglanden van Peru succesvol werkt aan het uitbannen van de armoede. Ze doet dit door de bevolking te instrueren en te motiveren tot een rationeler, duurzamer en rendabeler gebruik van hun hulpbronnen middels een integrale aanpak van die factoren die tot de extreme armoede hebben geleid. Het proces kan als volgt worden afgebeeld: De vicieuze cirkel waarin degradatie van de natuurlijke hulpbronnen tot armoede leidt omzetten in een virtuoze cirkel waarin herstel van die hulpbronnen tot nieuwe welvaart leidt.

De methode is niet uit de lucht komen vallen, maar is het resultaat van dertig jaar experimenteren in plattelandsontwikkelingsprojecten in verschillende landen van Latijns Amerika, te beginnen in 1985 in een door Nederland en de EU gefinancierd project in Peru (PRODERM). Behalve in Peru werd de methode toegepast in projecten van de EU in Bolivia, Guatemala, Chile en Honduras. Ook andere internationale donoren zoals IFAD, GIZ (Duitsland )en COSUDE (Zwitserland) en particuliere ontwikkelingsfondsen, pasten de methode toe. In 2008 leidde dit tot de oprichting van de Peruaanse stichting Pachamama Raymi gedirigeerd door Willem van Immerzeel, die vanaf het begin een leidende rol heeft gespeeld in de

Vicieuze Cirkel

Degradatie Natuurlijke Hulpbronnen

Armoede

Sociale descompositie Verlies van eigenwaarde, culturele rijkdom en

organisatorische capaciteit

Migratie naar de steden

Verlies van kennis en vaardigheden in het beheer van natuurlijke hulpbronnen

Virtuoze Cirkel

Herstel van de Natuurlijke Hulpbronnen

Verbetering in de levensstandaard

Versterking van de Sociale Structuur

Meer zelfvertrouwen, versterking van culturele

waarden en organisatorische capaciteit

Verblijf en terugkeer van de jongeren

Toegenomen kennis en vaardigheden in het beheer van

de natuurlijke hulpbronnen

!7!###

ontwikkeling van de methode. De NGO Pachamama Raymi werkt nu ook behalve in Peru in Tanzania en Nepal. Uitgebreide informatie over de verschillende projecten waarin de Pachamama methode op de een of andere manier is gebruikt zijn te vinden op www.pachamamaraymi.org. Het doel van Pachamama Raymi is in de eerste plaats het uitbannen van de armoede in rurale gebieden door het herstel en duurzaam gebruik van de natuurlijke hulpbronnen. Andere belangrijke aspecten van de methodologie zijn: een holistische aanpak van het transformatieproces, wat betekent dat ook primaire gezondheidszorg, onderwijs en economische ontwikkeling aan de orde komen. Het leren van elkaar, het gebruikmaken van de bestaande kennis van voorbeeldig gebruik van de natuurlijke hulpbronnen in welvarende rurale gemeenschappen en van succesvolle boeren is een ander belangrijk onderdeel van de methodologie. Verder zijn de versterking van de culturele identiteit, de samenwerking met de lokale overheden en het gebruik van krachtige stimulansen voor deelname van de bevolking, vooral door het organiseren van wedstrijden met aantrekkelijke geldprijzen, belangrijke onderdelen van de methodologie. De Pachamama Raymi aanpak onderscheidt zich van andere ontwikkelingsprojecten in verschillende aspecten: 1. De integrale aanpak Het is jammer dat integrale plattelandsontwikkeling verdwenen is van het menu van de internationale financiers en dat er aan sectoriele projecten de voorkeur wordt gegeven. Een holistische aanpak kan synergiën creëren. Een gezonde, goed opgeleide familie in een gezonde optimistische omgeving is beter in staat te ontsnappen aan de armoede. Een communaal bosbouw project dat alleen op lange termijn inkomen genereert is gedoemd te mislukken als er geen vooruitzicht is op economische verbeteringen op de korte en middellange termijn. De holistische aanpak van Pachamama Raymi, waarbij behalve het herstel en duurzaam gebruik van de natuurlijke hulpbronnen ook aandacht wordt besteed aan de primaire gezondheidszorg, scholing, gezinsinkomen en sociale aspecten, is een belangrijke reden voor het succes van de methode. 2. Leren van elkaar / Leren van de besten Pachamama Raymi maakt nauwelijks gebruik van academisch gevormde trainers of van gouvernementele of universitaire proefstations om de plattelandsbevolking alternatieve productie methodes bij te brengen. Het is overduidelijk dat kennisoverdracht tussen soortgenoten effectiever werkt. Het inzetten van de meest bekwame boeren die de inheemse taal spreken en zijn opgegroeid in dezelfde omstandigheden als de doelgroep en vooral: ervaring en succes hebben met wat nodig is in die bepaalde omgeving, resulteert in een zeer effectieve kennisoverdracht. Hetzelfde geldt voor de georganiseerde bezoeken aan boerengemeenschappen of individuele boeren die met succes aan de armoede zijn ontsnapt, veelal door het herstel en een duurzaam gebruik van hun natuurlijke hulpbronnen. 3. De wedstrijden Het zijn de wedstrijden tussen families en tussen dorpen waar aanzienlijke geldprijzen kunnen worden verdiend, die Pachamama Raymi het meest onderscheidt

!8!###

van andere methodes van plattelandsontwikkeling. Het is ook het element van de methode dat in eerste instantie de meeste weerstand oproept bij buitenstaanders. Naast de excursies is het de belangrijkste impuls om mensen te activeren tot drastische veranderingen in hun leef gewoontes en de wijze waarop ze omgaan met hun natuurlijke hulpbronnen en hun dagelijks brood verdienen. Jarenlange ervaring heeft ons geleerd dat de wedstrijden de motor zijn van het transformatie proces. De eer om te winnen, de trots over het bereikte resultaat door eigen kunnen, de erkenning van je superioriteit, de sociale druk die ontstaat als de jury gekozen door de gemeenschap, de notabelen uit je dorp, op je erf en in je huis komen kijken om te zien wat je gedaan hebt om een prijs te winnen, zijn waarschijnlijk onderdeel van dit psychologische proces. De ervaring heeft geleerd dat na een serie van zo´n 6 wedstrijden, elk met een duur van 6 maanden, een groot deel van het gezochte transformatieproces is geconsolideerd bij de overgrote meerderheid van de families. Een veel gehoorde opmerking van de verliezers van de wedstrijden is: “We hebben geen prijs gekregen maar hebben toch gewonnen met alles dat we hebben geleerd en met eigen handen hebben verbeterd”. Een belangrijk aspect van de wedstrijden is ook dat de meest capabele boeren en boerinnen kunnen worden geïdentificeerd, die eventueel in nieuwe projecten kunnen worden ingezet als boerenexperts. 4. Respect voor, en opwaardering culturele waarden

De naam van de NGO refereert aan de Pachamama (moeder aarde) een begrip diepgeworteld in de cultuur van de Andes. Alle belangrijke activiteiten van de Pachamama Raymi projecten gaan gepaard met de van ouds her gebruikelijke ceremonies waarin de zegen van de Pachamama wordt gevraagd. Verder worden er bij die gelegenheid andere culturele manifestaties gehouden. De herwaardering van de eigen cultuur versterkt de sociale samenhang. 5. Samenwerking met lokale overheden Voor veel NGO’s betekent het niet-gouvernementele in hun denominatie dat ze opereren buiten de officiële kanalen, die vaak als corrupt en politiek niet acceptabel worden beschouwd. Pachamama Raymi probeert juist binnen de lokale overheid te opereren. Vaak bestaan op lokaal niveau eenheden binnen de publieke administratie die zich met de socio-economische plattelands ontwikkeling bezighouden. Door deze eenheden te betrekken en deelgenoot te maken van de interventie, delen ze niet alleen in het succes (wat bij toekomstige verkiezingen de burgemeester ten goede kan komen), maar wordt de duurzaamheid van de ingezette transformatie gegarandeerd of in ieder geval bevorderd. 6. Hoge eisen aan de participatie van de bevolking Het is niet ongebruikelijk in ontwikkelingsprojecten dat er slechts met een klein gedeelte van de bevolking wordt gewerkt op basis van de door de uitvoerende instantie geformuleerde criteria. Pachamama Raymi streeft naar een zo groot mogelijke deelname van de bevolking. Het veranderen van het weidebeheer in een dorp, bijvoorbeeld, waarbij van vrije begrazing over wordt gegaan op rotatieve begrazing, of wanneer je wilt bereiken dat er geen vee rond loopt dat schade berokkent aan pas geplante bomen, dan heb je de deelname en instemming van de

!9!###

grote meerderheid van de families nodig. Het streven van Pachamama Raymi is daarom om op z´n minst zo´n 60 % van de bevolking mee te krijgen om tot duurzame veranderingen te komen in het beheer van de natuurlijke hulpbronnen en andere veranderingen op economisch en sociaal terrein. In de meeste gevallen van Pachamama Raymi interventies wordt dit percentage ruimschoots gehaald en in het geval dat het moeite kost om deze doelstelling te halen, wordt de intensiteit van de stimuli verhoogd. 7. Korte duur van de projecten In de praktijk van ontwikkelingssamenwerking wordt algemeen aangenomen dat veel tijd nodig is voor duurzame verandering in plattelandsgemeenschappen. De snelle degradatie van de natuurlijke hulpbronnen vraagt om een nog snellere methode om een en ander te herstellen. Een van de meest opvallende verschillen van Pachamama Raymi met andere interventies met de zelfde doelstellingen is de relatief korte duur van de projecten, die nomaliter na drie jaar worden beëindigd, duurzame resultaten achterlatend zoals door ex-post evaluaties wordt bevestigd. 8. Monitoring Vele NGO´s die werken op het gebied van kennisoverdracht meten hun bereikte resultaten vaak aan de hand van het aantal deelnemers aan cursussen en aan het aantal veldbezoeken van de technici en hebben weinig zicht op wat de geboden trainingen opleveren. Pachamama Raymi heeft een duidelijke beeld van wat er moet worden bereikt, en doet wat nodig is om dat voor elkaar te krijgen. In het wedstrijdreglement staat een lange lijst van zo´n 80 activiteiten. De jury van de wedstrijden stelt elk half jaar vast wat de deelnemers op al die punten hebben bereikt. De projectuitvoering past zich aan wanneer er onderdelen zijn die niet goed lopen. 9. Project Management De management structuur van de NGO Pachamama Raymi is horizontaal met een hoge mate van delegatie naar de coördinatoren die de activiteiten in een gemeente leiden. Er bestaan weinig regels voor wat betreft werktijden en het personeel wordt beoordeeld op resultaten. Het veldpersoneel verplaatst zich met het openbaar vervoer of op motorfietsen en verblijft en overnacht in de dorpen waar ze werken op basis van 3 weken in het veld en een week thuis. Deze sobere maar zeer intensieve werkwijze versterkt de relatie met de dorpsbewoners en vergemakkelijkt de kennis overdracht. Het is ook een van de kostenbesparende elementen. Het onderscheidt Pachamama Raymi van andere NGO’s, die gewoonlijk voor een paar uur aanwezig zijn in een dorp en dan weer terugrijden in hun 4WD-pickups naar hun kantoren in de stad. 10. Opleidingsniveau van het personeel Het opleidingsniveau van het veldpersoneel varieert van lagere school tot dat van agrarisch beroepsonderwijs in lokale instituten. Alleen op het centrale kantoor werkt een klein team van personen met academische vorming in taken als acquisitie van nieuwe projecten, de communicatie met de buitenwereld en de technische begeleiding en evaluatie van de projecten. Het veldpersoneel is bijna zonder uitzondering opgegroeid in boerenfamilies en hebben in de meeste gevallen hun eigen boerenbedrijf waar ze zich in hun vrije tijd mee bezig houden. In het geval van Peru spreekt al het veldpersoneel vloeiend Quechua. Voor het normale werk in het veld is geen gespecialiseerde academische kennis nodig. De over te dragen kennis is vooral de ervaring, de praktische kennis. In het geval dat specialistische kennis

!10!##

nodig is zoals bijvoorbeeld bij het bestrijden van ziektes in gewassen of kleinvee worden ad hoc specialisten te hulp geroepen. 1.3. De Stichting Jarikin Stichting Jarikin is de familiestichting van Jan Prins. De stichting is opgericht in 1988 als Goede Doelen Stichting met als kernactiviteit het financieel ondersteunen van in Nederland bekende Goede Doelen Stichtingen, zoals Open Doors en het Nederlands Bijbelgenootschap. De Visie waarop Jarikin zich baseert is de volgende: Duidelijkheid

Duidelijkheid over de financiën en over de projecten door regelmatige updates van de ontwikkelingen op de pagina ‘financieel’ en ‘projecten’. De projecten worden met zorg uitgekozen in samenwerking met onze vaste partners en partnerorganisaties op Haïti.

Continuïteit

Continuïteit is van groot belang. Het streven van Stichting Jarikin is om een project na verloop van tijd zelfstandig te laten functioneren. In andere gevallen wordt er samenwerking gezocht met partners die gespecialiseerd zijn op dat gebied, waardoor de continuïteit van het project wordt gewaarborgd.

Transparantie

Over elke euro die gegeven wordt, leggen wij verantwoording af. Omdat er geen kosten zijn in de stichting Jarikin gaat alles naar het uiteindelijke doel. Bij elk project waar Stichting Jarikin haar ondersteuning aan verleent, wordt de voorwaarde gesteld van (financiële) transparantie van het project. Goede en zorgvuldige financiële verslaglegging van de partners is een essentieel onderdeel van de afspraak met Stichting Jarikin.

Al vanaf 1993 is Stichting Jarikin actief op Haïti. De eerste veertien jaar door het financieel ondersteunen van schoolkinderen op de Double Harvest School in Croix des Bouquets. Vanaf 2007 is Jarikin meer betrokken geraakt bij Haïti en na de aardbeving in 2010 is hun steun aan de kansarme bevolking van Haïti aanzienlijk toegenomen. De projecten richten zich vooral op het ondersteunen en helpen van school- en straatkinderen, wezen en oudere mensen. Op gebied van voedsel, onderdak en onderwijs. Alles gericht op een betere toekomst voor de mensen. De stichting heeft een samenwerkingsverband met de Stichting Fondwa, waarvan Aafko Bergenhenegouwen en Abson Jean, een Haïtiaan die in Nederland zijn landbouwopleiding heeft gehad, bestuurslid zijn. De samenwerking houdt in dat ze elkaar ondersteunen en samen werken. De Stichting Jarikin heeft ook de activiteiten van Pachamama Raymi in Peru medegefinancierd via schenkingen aan de Stichting Leren van Elkaar die projecten van Pachamama Raymi in Peru financiert. Hieruit komt de belangstelling voort om te onderzoeken of de Pachamama Raymi aanpak ook in Haïti vruchten zou kunnen afwerpen.

!11!##

1.4. Double Harvest Het volgende is gekopieerd van de website van Double Harvest (http://www.doubleharvest.org/who_we_are/what_we_do/)

DOUBLE HARVEST operates in third world countries to establish and develop agricultural projects, by providing capital resources and implementing best practices to increase food production, and to build the local economy.

We partner with indigenous men and women to start sustainable, productive agricultural enterprises using modern, environmentally sound technologies. We use practical conservation regimens and bring together the know-how, capital requirements and hands-on experience to increase productivity.

Being followers of Jesus Christ we are guided by His example and the principles outlined in the Bible, “…do not forget to do good and to share with others”. The truth of the gospel becomes real to people when the rule of “…will show you my faith by what I do” is put into action. The Proverbs have both instruction and promise for us in carrying out the mission of DOUBLE HARVEST, “He who tills his land will have plenty of food.” In Genesis, we read Adam was “in the garden of Eden to work it and keep it.” We are appointed both gardener and guardian; we are to cultivate and nurture the earth not plunder and exploit it.

As we work to develop our agricultural projects, we often find our co-workers and neighbors have critical physical and spiritual needs that are not being met. Responding to these needs we have built churches, clinics, houses and schools. We have piped drinking water to the local villages and taught the basics of sanitation. We have sent out evangelists, hosted daily morning devotions, and provided pastoral care for patients and workers.

In Haïti Double Harvest heeft 20 jaar geleden een modern bedrijf gevestigd op 200 ha grond in de vlakte niet ver van Croix des Bouquets. Met de opbrengst van het bedrijf worden o.a. een school en een ziekenhuis op gefinancierd.

!12!##

1.5. Organisaties in Haïti met gelijksoortige doelstellingen. Als je op het Internet naar andere organisaties en projecten zoekt met soortgelijke doelstellingen als Pachamama Raymi vind je onmiddellijk een groot aantal instellingen. Een aantal daarvan vielen me op die activiteiten hebben ontwikkeld waarvan te leren valt en waarvan de opgebouwde ervaring zou kunnen worden gedeeld met de boerenfamilies in een eventueel Pachamama Raymi Project. 1.5.1. The Smallholder Farmers Alliance

Een schoenenmerk dat zich heeft geassocieerd met een boerenorganisatie in Haïti. Een succesvol herbebossingsprogramma met een filosofie die sterke gelijkenis vertoond met Pachamama Raymi. http://www.smallholderfarmersalliance.org/ http://www.triplepundit.com/2015/01/timberland-agroforestry-project-breaks-cycle-poverty-haiti/ 1.5.2. The new Forest Project

Een project dat zich voornamelijk met de aanplant van Moringa Olifeira bezig houdt en met de verwerking en marketing van de producten die de boom levert http://www.newforestsproject.org/pdfs/Haiti_Moringa%20Project_Website.pdf 1.5.3. HRI- Haiti Regeneration Initiative

!13!##

De Haiti Regeneration Initiative /HRI) is een initiatief tot duurzame ontwikkeling op lange termijn, ontworpen om geleidelijk te groeien van een bescheiden begin in 2010 naar een onderneming op nationale schaal die duurt tot 2040. De missie van de HRI is te assisteren by de regeneratie van Haïti. Regeneratie betekent hier de som van 4 enorme maar met elkaar gerelateerde uitdagingen:

1. Reconstructie herstel van de 2010 aardbeving 2. Duurzame economische en sociale ontwikkeling 3. Ecologische stabilisatie en restauratie 4. Opbouwen van weerstand (resilience) tegen toekomstige orkanen,

overstromingen en economische schokken.

http://www.haitiregeneration.org/ 1.5.4. Haiti Timber Re-Introduction Project (HTRIP) Een bosbouw initiatief van het Albert Schweitzer Ziekenhuis (HAS) in Artibonite vallei. Sinds haar oprichting heeft HTRIP de lokale boeren gesteund om meer dan 6 miljoen bomen te planten in Haïti. Het programma gaat verder dan het planten van bomen, en cultiveert een paradigmaverschuiving in de manier waarop Haïtiaanse boeren landbouw benaderen http://www.haitifriends.org/ 1.5.5. FOHNDAD – USAID Winner Project

Introduction. The Haitian Foundation for Sustainable Agricultural Development (Fondation Haïtienne de Développement Agricole Durable), FONHDAD is a nonprofit organization financially and administratively autonomous. Its activities encompass private sector, universities and farmers’ associations. The major objective of the foundation is the modernization of Haitian agriculture by promoting an innovative and sustainable agricultural system that follows a value chain approach. It introduces new techniques to farmers, and thus improves their agricultural inputs. It also provides new materials and equipment to enhance crop yields consequently increasing farmer’s revenues. CRDD (Centre Rural de Développement Durable) in Bas Boen was founded in May 2011 by the Feed the Future West/WINNER (Watershed Initiative for National Natural Environmental Resources) project. The project was funded by USAID as a pillar of its component related to the increase of agricultural productivity in the Cul-de-Sac corridor.

!14!##

In April 2014, the facility of CRDD in Bas Boen (including training and research center with a demonstration plot) was transferred to FONHDAD under contract with Haitian Ministry of Agriculture (MARNDR). The Bas Boen facility includes:

• An administrative building with a proximity laboratory. The laboratory performs soil fertility testing, water analysis and plant diagnosis. It has also a small food processing section.

• A distance-learning center with offices. • A dormitory accommodating 30 people including full catering service. • A storage depot for agricultural materials/seeds and equipment (9 tractors,

threshers and others). • 3.5 ha of a demonstration farmland that serves for research purposes. • An outside training center for training farmers and extension agents.

FONHDAD Activities: Master farmers program.

The center has trained 1,183 master farmers (30% women) during its five years existence during the WINNER project. Nowadays, they work as extension agents in different provinces. Additional 208 agents (45% women) have been trained and certified since the transfer of the center to FONHDAD in April 2014.

Agricultural outreach

Technical assistance is provided to tens of thousands of farmers throughout the agricultural campaigns, 124 farmers associations and 6 agricultural boutiques with collaboration with the Ministry of Agriculture (MARNDR). Comparatively to the traditional farming, the new techniques supported by the center have increased crops yields 368% for corn, 85% for beans and 118% for rice. CRDD participated in implementation of the Haiti Pilot Soil Survey Initiative covering 3,000 ha of land. This study was performed in collaboration with Natural Resources and Conservation Service (NRCS), USAID and MARNDR.

Research

Studies on different crops varieties, soil fertility, plant density and application of biostimulants have been conducted at the center since its creation. New varieties of corn and rice have been introduced and disseminated.

Innovations

One of the agricultural advances was ‘drip and bucket’ irrigation. It is a low cost irrigation method introduced with the support of University of Florida for small farmers that maximizes the use of irrigation water in water desperate areas. Other novelties includes rotative weeders to clean rice fields and adjustable hole digger for planting .The foundation also possesses and utilizes threshers for corns, beans, rice and sorghum processing. Part of the innovating approach applied by CRDD is a construction of greenhouses to promote vertical and sustainable agriculture.

1.5.6. USAID Feed the Future West

!15!##

Feed the Future West is the continuation of the USAID Winner project

!16!##

2. Verslag Veldbezoek Maandag 17 Oktober Zeven uur s’ avonds aankomst op vliegveld Port-au-Prince, waar Johan Smoorenburg me op staat te wachten samen met het drietal dat me de komende weken gezelschap gaat houden:

• Nader Jean, agronoom gespecialiseerd in tuinbouw (alleen Frans en Creools sprekend).

• Herphlyne Rose Joseph, derdejaars studente van de landbouwuniversiteit, spreekt behalve Frans en Creool ook Engels en Spaans. Zij treedt op als tolk

• Jean Duff Dorelian, chauffeur.

Met enige moeite vinden we de weg naar de compound van Double Harvest waar we worden ondergebracht in een van hun guesthouses. Dinsdag 18 Oktober Na enige huishoudelijke problemen te hebben opgelost, hebben we een gesprek met Louis-Philippe Moyse de executive Director van Double Harvest. Ik leg hem uit wat het doel van de missie is. Hij is vooral bezorgd over mijn veiligheid en stelt voor om als we ons buiten de compound gaan begeven een gewapende politieagent mee te nemen. Dat voorstel sla ik af. Hij geeft verder aan dat we zelf zullen moeten koken. Herphlyne, onze vertaalster biedt zich meteen aan als kokkin. Ik besteed de rest van de ochtend om het ondersteuningsteam, bestaande uit Herphlyne, Nader en Jean uit te leggen wat Pachamama Raymi omhelst en wat het doel van de missie is. De rest van de dag (6 uur) in de auto gezeten om op en neer naar Port-au-Prince te gaan om wat geld van de bank te halen en wat etenswaar te kopen voor de komende weken. Het is mijn eerste kennismaking met Croix des Bouquets en Haïti´s hoofdstad. Zelden zo´n wanorde in het verkeer en zoveel vuil op straat gezien. Dat wordt wel even wennen. Op de televisie de hele tijd beelden van menigten met in hun midden ex-president Bernard Aristide, die blijkbaar weer terug is in Haïti is om weer eens te proberen aan de macht te komen. Woensdag 19 Oktober We spreken af drie dingen te doen vandaag. Mij aan een telefoon en internet toegang te helpen (het huis waar we zijn ondergebracht heeft geen Wi-Fi), Frits Heidema bezoeken met wie ik een afspraak heb gemaakt en een bezoek brengen aan Fondwa, de NGO in het zuiden, waar de gebroeders Abson en Nader Jean zijn betrokken. Door opnieuw vooral problemen in het verkeer komen we niet aan de reis naar het zuiden toe. Er blijken onlusten te zijn uitgebroken en het werd te laat. In zijn bijzonder inventieve woning met Frits gesproken over de mogelijkheden van een Pachamama Raymi project, waar hij al kennis van had genomen en zeer geïnteresseerd in is en uiteraard over zijn eigen grootse plannen waar hij aan werkt. Hij regelt een nieuwe afspraak voor de volgende dag met iemand die ons aan nuttige informatie zou kunnen helpen. Donderdag 20 Oktober Zeer vroeg vertrokken uit Double Harvest om nog voor de nieuwe afspraak met Frits Heidema een bezoek te brengen aan Fondwa, de gemeente waar de stichting met

!17!##

dezelfde naam met steun van Jarikin heeft gewerkt en waar Abson Jean vandaan komt. Ook onze chauffeur en uiteraard Nader Jean komen uit die plaats en hebben daar gewerkt. Onze vertaalster komt uit Léogâne de gemeente waar Fondwa toebehoort. Het leek mij interessant om een bezoek te brengen daar. Het ligt in een zwaar gedegradeerde gebied en de mensen die mijn team vormen kennen het gebied op hun duimpje en zullen goed in staat zijn me snel over allerlei zaken die daar spelen in te lichten.

In het gebied heeft de orkaan Matthew schade berokkend, maar niet in de mate als iets verder naar het westen.

Verwaaide kerk Omgevallen bomen

Het wordt het al gauw duidelijk hoe erg de degradatie hier al is voortgeschreden. Overal kale stukken, betrekkelijk weinig begroeiing en veel landverschuivingen.

!18!##

Beelden van zware bodemdegradatie

De Google satelliet foto laat ook duidelijk zien de grote kale oppervlaktes,

die aan een enorme erosie blootstaan Het lijkt vreemd om in een land met zo’n hoge bevolkingsdruk zo´n leeg gebied te zien. Hier zou met het planten van de juiste bomen en wat andere bodemconserverings- methoden, zoals terrassen en contourbegroeiing met bijvoorbeeld vetiver heel wat van te maken zijn. We hebben een gesprek met Innocent Adam, coordinateur CASEC van de 10de Section Fondwa. Met behulp van Herphlyne leg ik uit waar het om gaat bij een Pachamama Raymi project. Ik maak hem verder duidelijk dat ons gesprek geen enkele belofte inhoudt. Hij knikt begrijpend maar is hoopvol. Ik krijg voor het eerst een duidelijk beeld van de territoriale indeling. Om Fondwa als voorbeeld te nemen:

!19!##

Elke Section Communal heeft een Conseil Administrative dat uit drie personen bestaat. In dit geval praten we met de Conseiller Administrative van de 10de Section de Léogâne, Fondwa. Elke habitation heeft een ASEC. Als we op de terugweg opnieuw bij Frits Heidema langs gaan, blijkt de persoon met wie we zouden praten verhinderd te zijn en maken we een nieuwe afspraak voor zaterdag. Met Frits praten we nog even over een aantal zaken, o.a. over het belang van vetiver, een grassoort die gebruikt wordt voor het vastleggen van grond op terrassen. Het is een gras dat 12 m diep wortelt en volgens Frits in combinatie met andere planten water en voedingsstoffen levert. Vetiver is in ieder geval behalve een efficiënte erosiebestrijder en leverancier van veevoer (met lage voedingswaarde) ook een van de grondstoffen voor de cosmetica en wordt om die reden in Haïti op grote schaal commercieel verbouwd. We wisselen ook nog kennis uit over de Moringa Olifeira, een bijzondere boom, waarvan bijna alles te eten en te gebruiken is en steeds belangrijker wordt in bosbouw projecten in Haïti. En de “casas malla”, waar hij zoveel van gezien heeft in de Dominicaanse Republiek. Ik vraag hem om me wat contacten daar en om informatie toe te sturen. Vrijdag 21 Oktober We beginnen de dag met een vergadering met Philippe de uitvoerend directeur. Na wat logistieke zaken praten we over de plannen van Double Harvest en vragen zijn mening over de doelstelling van onze missie. Als ik begin over bedekte tuinbouw in de 6 dorpen waar Double Harvest mee samenwerkt, maakt hij een aantal kanttekeningen bij dat plan. Volgens hem zijn de meeste boeren die de grond bewerken niet de eigenaar van de grond, maar hebben ze een overeenkomst met de eigenaars die vaak grote stukken land bezitten maar daar zelf niet naar omkijken omdat ze ergens anders, vaak in de VS, wonen. Daardoor zou de interesse van de boeren om in hun stukje grond te investeren in bomen of kassen zeer gering zijn, omdat de grond hen elk moment kan worden ontnomen. Over de school die wordt gebouwd en waarin een aantal lokalen beschikbaar zouden komen voor training van boeren vertelde hij nog dat die in Januari/Februari klaar komen Na afloop van de vergadering met Philippe ga ik nogmaals aan de slag met mijn team om ze nog eens goed uit te leggen waar het om gaat. Ik geef ze de gelegenheid vragen te stellen. Het blijkt dat ze het idee hebben dat buitenlandse donoren en NGO´s er allemaal op uit zijn om er zelf beter van te worden. Ik leg ze uit dat daar binnen Pachamama Raymi anders over wordt gedacht en dat juist het overgrote deel van de fondsen direct in de boerenfamilies wordt geïnvesteerd via de

Département Ouest Commune Léogâne

Section Communal Fondwa Habitations Tom Gateau

Troukofi La Liberté

Capen Falez

Piton Bremon Berloc Obe

Cadrice

!20!##

prijzen, materiaal dat ter beschikking wordt gesteld en het personeel is bijna altijd uit het gebied zelf afkomstig. We gaan op weg naar het onderzoeks-en trainingscentrum CRDD/FONHDAD gefinancierd door USAID in Ganthier. Volgens Philippe werden daar moderne landbouwtechnieken getest en boeren getraind. Er is een laboratorium voor grond- en plantonderzoek. De boeren in de omgeving ontvangen voorlichting. Er zou ook met overdekte tuinbouw worden gewerkt. Het centrum ligt op slechts 10 km verwijderd van Double Harvest.

Ligging van Double Harvest en CRDD / FONHDAD

We vinden het instituut, maar zijn net iets te laat voor een rondleiding en enige uitleg. We maken een nieuwe afspraak en zijn a.s. maandag welkom. Nadel ontmoet een bekende en maakt nog een afspraak om naar kassen te gaan kijken die in het kader van het USAID project Feed the Future West zijn geïnstalleerd bij kleine boeren in Kenscoff ten zuiden van Petionville. We zien inderdaad vanaf de weg een aantal kassen.

De installatie van internet die dinsdag was beloofd is nog steeds niet geregeld omdat de verantwoordelijke technicus ziek is. Omdat we toch naar Port-au-Prince moeten voor etenswaren e.d. besluit ik een router te kopen en het zelf te regelen. Het kost moeite de router te vinden in Port-au-Prince, weer vele uren in de auto, maar het lukt en we zijn s’ avonds online.

!21!##

Zaterdag 22 Oktober Vandaag een nieuwe -de derde- afspraak met Frits Heidema. We willen eerst nog wat gaan rondlopen op de compound van Double Harvest maar worden gestopt. Eerst toestemming vragen en onder begeleiding. Dat wordt dus maandagochtend. Bij de vergadering met Frits is als uitgenodigde en belangstellende in de Pachamama Methode, de ondernemer Roger Lallemand, hij heeft een grote plantage met papaja in de buurt van Double Harvest en zou graag in de dorpen waarmee hij werkt iets doen met Pachamama Raymi. Het gesprek gaat over papaja over de problemen om de productie bij kleine boeren onder te brengen. Verder gaan we zeer uitgebreid in op de Pachamama Raymi methode en tenslotte gaat het onderwerp weer over Frits ervaring met “Casas Malla”: bedekte tuinbouw met gaasdoek. Hij zegt 4 maanden in de Dominicaanse Republiek te zijn geweest, waarbij hij alle aspecten van de technologie heeft kunnen bestuderen. Hij vertelt nog dat hij Double Harvest heeft aangeboden om bij hen een pilot project op te zetten, maar dat is afgewezen. Hij kan zorgen voor contacten in de Dominicaanse Republiek als we daar zouden willen kijken. Het is duidelijk dat hij dat niet zo nuttig vindt omdat de techniek goed bekend en gedocumenteerd is en er met een telefoontje een goede expert kan worden opgetrommeld, als daar al behoefte aan zou bestaan. Ik vraag hem opnieuw mij wat informatie en contacten over de projecten in de Dominicaanse Republiek toe te sturen. Zondag 23 Oktober Heel vroeg op. Heb besloten om nog een keer in Fondwa te gaan kijken en wat meer inzicht in de structuur van die plaats te krijgen om wellicht een soort voorbeeldmodel te maken voor een Pachamama Raymi project in Haïti. We maken foto´s van de meeste “habitations” en vergaderen met een aantal ASEC´s en CASECs, de gekozen leiders van de dorpen. We praten over de eigendomsrechten van de grond en vragen om een schatting te maken van hoeveel huishoudens elke habitation telt. Dat blijkt in eerste instantie niet mogelijk. Er breekt een enorme discussie uit, waarbij iemand de onwilligheid om die gegevens te verstrekken in verband brengt met de slavernij en het kolonialisme. De discussie gaat door totdat de ASEC van Troukofi, die eerder nog niets had gezegd, plotseling vertelt dat zijn habitation 88 huishoudens telt. Dan komt snel de rest met schattingen. De details van dit bezoek zijn ondergebracht in annex 6. Na die vergadering begint het heel hard te regenen en besluiten we de dag te eindigen met een lunch in Jacmel een badplaats aan de kust op geringe afstand van Fondwa. Een hele verademing, zo’n rustig stadje met huizen uit de Franse koloniale tijd, geen muren, geen verkeersopstoppingen en een prachtige baai met kokospalmen.

!22!##

Maandag 24 Oktober Ik begin de dag met een gesprek met Willem de Hengst. Hij is alleen gekomen en niet met zijn vrouw Mieke en zwager John van Wingerden die een medische behandeling moest ondergaan. Ik vertel hem over het doel van mijn missie en hij geeft blijk van belangstelling voor het Pachamama Raymi concept; vooral het wedstrijdelement, maar ook het gebruik maken van succesvolle boeren in de training, spreken hem aan. Hij bevestigt het bezwaar dat Philippe al eerder had gemaakt, dat boeren vaak niet de eigenaar zijn van het land dat ze bewerken. Om die reden zullen ze geen belangrijke verbeteringen aan brengen omdat ze op elk moment van hun land kunnen worden gezet. Ook zullen ze er geen bomen op planten, of staat de eigenaar dat niet toe. Als ik over de overdekte tuinbouw begin zegt hij dat je daarvoor niet hier moet zijn maar in de bergen. Hier in de hitte van de vlakte is het gauw te heet en zijn er teveel andere problemen om daar kleine boertjes mee te belasten. Ik begin over de “casas malla” en vertel hem wat Frits Heidema daar over heeft vertelt. Hij bevestigt dat Frits iets op dat gebied wilde doen op Double Harvest maar dat zij daar niet in geïnteresseerd waren. We kregen daarna een rondleiding over het Double Harvest complex en raakten behoorlijk onder de indruk van de manier waarop de verschillende onderdelen van het bedrijf met elkaar samenspelen waardoor er allerlei interessante organische recycle-mechanismes optreden. Zoals het afvalwater van de visvijvers waarmee de mais wordt geïrrigeerd waardoor de nutriënten die de vissen afscheiden weer worden gebruikt en de mest van de kippen die gecomposteerd wordt en in de teeltaarde wordt verwerkt, waarop de bloemen, planten en bomen uit de kwekerij worden geteeld.

!23!##

Wat me ook opvalt is de grote variëteit aan groenten die verbouwd worden in het open veld. De open ruimtes tussen de kassen worden voor het kweken van groenteplantjes en boompjes gebruikt.

!24!##

Uien, aubergines, rode bieten en eucalyptus

Er werken ongeveer 250 mensen. Nieuwsgierig naar het salaris vertelde onze rondleider Jean Crepsaint Clairimé dat het dagloon 150 Gourds bedraagt (op zaterdag 95 Gourds) en dat men s´ middags een lunch krijgt aangeboden. Het betekent omgerekend een bedrag van € 12,40 per week of € 54 per maand. Sidelus Jean Dieusibon, directeur van de school heeft ons rondgeleid. Hij vertelde dat er op dit moment geen technisch onderwijs werd gegeven. Over technisch/landbouwkundig onderwijs in de school die in aanbouw is, wist hij niets.

Ten slotte een kort bezoek aan het ziekenhuis waar duidelijk in een grote behoefte wordt voorzien, gezien het aantal patiënten dat in de rij stond. We gaan opnieuw naar het onderzoeks- en trainingscentrum van FONHDAD in Bas Doen, waar we worden ontvangen door de verantwoordelijke voor Onderzoek en Productie, Ing. Agr. Freud Nau Euler Lucas. Het onderzoek centrum dat in 2011 door USAID werd gesticht in het kader van het Winner/Feed the Future project werd in 2014 volledig overgenomen door het Ministerie van Landbouw. Er zijn samenwerkingsverbanden opgezet tussen de universiteit, het bedrijfsleven en de boerenassociaties. Er wordt onderzoek gedaan, specifieke trainingen aan boeren gegeven en aan landbouwvoorlichting gedaan. Het belangrijkste onderzoeksresultaat dat geboekt is heeft te maken met de veredeling van mais. Men beschikt nu over een variëteit die 8 ton mais per ha kan produceren. Verder is er een laboratorium. Voor het moment worden er alleen grondmonsters en geanalyseerd en onderzoek gedaan naar plagen en ziekten in planten.

!25!##

We praten uiteraard ook met hem over bedekte tuinbouw en daarvoor verwijst hij ons naar hun onderzoekcentrum in Kenskoff dat in de bergen ligt (1450 m). Ook zij zien geen toekomst voor kassen op de hete laagvlakte. Toen ik over “Casas Malla” begon, grinnikte hij een beetje en zegt dat dat de hobby is van de vrouw van de president, maar zeker niet iets voor de kleine boer. We gaan nog even naar de kas op hun terrein waar een soort kool in worden geteeld in styrofoam plantenbakken die op elkaar gestapeld zijn. Al het materiaal wordt door USAID geïmporteerd. De kas er naast staat leeg.

Dinsdag 25 Oktober We vertrekken heel vroeg naar Kenscoff om de resultaten te zien van de “Haiti Greenhouse Revolution”, een project van USAID. We gaan eerst naar Furcy (1500 m hoogte) om de man te bezoeken die president is van een van de belangrijkste organisaties van boeren die bloemen in kassen verbouwen: Michel Dorlean. Deze boer heeft zich ontwikkeld tot leider van deze beweging en biedt nu zijn diensten aan om te helpen bij de aanleg van kassen van verschillende materialen (zie verder annex 5).

!26!##

Je kunt zien dat in het heuvelachtige gebied rond Kenscoff veel gedaan is aan bodemconservering en herbebossing. Veel pijnbomen en terrassen. Het is ook een gebied waar gegoede Haïtianen hun huizen hebben om aan de hitte en drukte van de stad te ontsnappen.

Voordat we bij Dorlean aankomen, bezoeken we een paar vrij grote kassen, waarin aardbeien worden verbouwd. De hele installatie is geïmporteerd uit de VS. Er wordt geïrrigeerd met regenwater dat wordt opgevangen in dakgoten die uitkomen op een groot aantal watertanks. De aardbeien groeien op zakken compost, die uit kippenboerderijen uit Croix des Bouquets komt.

!27!##

Dat het niet overal geweldig gaat is goed te zien op de volgende foto.

Helemaal op de top van een berg, in het Ecologisch natuurgebied Wynne Farm, ligt het onderzoeksinstituut van Kenskoff (CRDD Kenskoff). Dat ligt op 1800 m hoogte. Daar is met hulp van USAID geëxperimenteerd met verschillende materialen voor het bouwen van kassen.

!28!##

PVC Gegalvanizeerde ijzeren pijpen

Er worden twee types kassen gebruikt, Een van 72 m2 met een frame van PVC buizen en een met een oppervlakte van 80 m2 met een frame van gegalvaniseerde stalen buizen. Volledig geïnstalleerd met irrigatiesysteem en watertank kost de eerste 3.000 US dollar en de tweede 5.000 US dollar. Het proefstation is voor irrigatie van de kassen aangewezen op het opvangen van regenwater. Daartoe zijn een aantal waterreservoirs van beton gebouwd die gevoed worden door regenwater dat valt op een gedeeltelijk met beton bedekte helling. Ook in de buurt van de kassen worden kleinere reservoirs aangelegd die het water opvangen dat op de kassen valt.

Woensdag 26 Oktober We beginnen de dag met ons vierde bezoek aan Frits Heidema. Het lukt me niet om concrete gegevens, namen, bedrijven over de “Casas Malla” in de DR van Frits te krijgen, maar langzamerhand geloof ik zelf ook niet meer in het nut van een reis daar heen. Hij helpt me een computerprobleem op te lossen en vertelt ons over een verzoek van de stichting “Enfants de Jesus”, die een gebied van 200 ha met een vijftigtal families, een school en een ziekenhuis beheren. Ze hebben problemen met de technische assistentie aan de boeren en na de orkaan Matthews zijn de problemen niet meer te overzien. Frits had ze van Pachamama Raymi verteld en ze zouden graag zien dat we hen bezochten.

!29!##

Dat doen we en begeven ons naar La Madelle dat op 7 km van Double Harvest ligt. We krijgen een rondleiding van de lagere school met 500 kinderen en het ziekenhuis en bekijken daarna het gebied waarin ze werken. Het is inderdaad rampzalig wat er is gebeurd. De weg waaraan de school ligt is gedurende de orkaan veranderd in een rivier en is een meter diep uitgeschuurd. Enorme oppervlaktes waar voor de storm mais stond zijn veranderd in vlaktes met een enorme laag witte stenen. De rivier heet dan ook Rivière Blanche van wege die witte stenen . Vrijwel alle mais en veel andere gewassen zijn verloren gegaan door de storm. Alleen een paar kokospalmen hebben het geweld overleefd. Onze gids, Dino Simeon en ook het hoofd van de school schatten dat dit fenomeen zich eens in de vier jaar voordoet Ik begrijp nu waarom ik overal waar we kwamen in het Bas Boen gebied stenen aan de oppervlakte zag liggen. Hier is weinig tegenop gewassen en met de toenemende meteorologische extremen vanwege de klimaatsverandering, kan het alleen maar erger worden als er niets bovenstrooms in het stroomgebied gebeurd. Daar moet de regen worden opgevangen en de hellingen gestabiliseerd door te zorgen voor begroeiing.

De weg ligt een meter lager Hier stond mais…

Ik ga s’ middags zoals beloofd nog even bij Willem de Hengst langs en we praten over de vorderingen van mijn missie. Hij bevestigt nogmaals dat Double Harvest niet geïnteresseerd is in het bouwen van kassen bij families in de 6 dorpen waar ze mee samenwerken. Volgens hem zijn die dorpen meer woonwijken dan iets anders en hebben de mensen hooguit een tuin. Hij voegt er nog aan toe dat ze te veel zaken aan hun hoofd hebben om nog aandacht aan kassen bij boeren te besteden. We hebben het ook weer even over het concept van de “casas malla” maar ook daar ziet hij geen heil in voor de kleine boer. Hij heeft het over een sluis die je moet hebben om te voorkomen dat er insecten binnen komen, een van de redenen om zo’n ding neer te zetten plus andere zaken die een discipline vereisen die je op een bedrijf wel kan invoeren maar wat op het erf van een kleine boer ingewikkeld gaat worden. Als we het hebben over de rampzalige gevolgen van orkaan Matthews en de overstromingen die hebben plaats gevonden in het gebied is ook hij van mening dat het tijd wordt dat het probleem bij de oorsprong -op de ontboste hellingen- wordt aangepakt. De oplossing moet gevonden worden in herstel van de begroeiing op de hellingen en andere maatregelen die de erosie afremmen en het regenwater laten infiltreren, waardoor minder water tot afstroming komt.

!30!##

Een van de laatste dingen die Willem mij vertelt is het succes dat ze hebben met het planten van de Haïtiaanse Eik1. Een snelgroeiende boom die na 10 jaar kan worden gekapt en prachtig hout voor meubels levert. Een volgroeide boom van 10 jaar oud levert 800 US dollars op. Zij verzamelen zaad van de boom en hebben de boom in hun kwekerij. Donderdag 27 Oktober Na overleg met Jan Prins en Johan Smoorenburg besluit ik mijn terugreis naar Nederland iets te vervroegen omdat het onderwerp bedekte tuinbouw waarschijnlijk niet tot concrete activiteiten gaat leiden, gezien de ervaring en reactie van verschillende partijen. Ik regel in vlucht voor a.s. dinsdag 1 november. De rest van de dag bezoeken we een aantal van de dorpen rondom Double Harvest om te onderzoeken of de door Philippe en Willem aangevoerde bezwaren tegen een hulpprogramma met daarin wat bedekte landbouw, op hun merites te testen. Interviews in 5 dorpen: Camo, Duval Jaque, Roche Blanche, Douilla en Dumay leverden de volgende commentaren op van een twintigtal geïnterviewde personen.

########################################################1#Dit$blijkt$de$Catalpa$longissima$te$zijn.$Een$boom$die$oorspronkelijk$uit$Haití$en$Jamaica$komt.$In$Haití$wordt$

!31!##

Van de geïnterviewde boeren die in het veld werkzaam waren kregen we te horen dat het land niet hun eigendom was, maar gehuurd werd. In één geval werd er voor 5 jaar huur betaald en in andere gevallen werd de oogst gedeeld met de eigenaar van de grond. Op de vraag of ze wel bij Double Harvest wilden werken werd geantwoord dat ze veel meer verdienden op deze manier en dat de lonen bij Double Harvest aan de lage kant waren. Dit antwoord verbaast niet als je in aanmerking neemt dat de vallei over zeer goede grond beschikt. Er liggen overal irrigatiekanalen en voor koeien en kleinvee valt er altijd wel wat te grazen langs de wegen en op braakliggende terreinen. Op de vraag of ze geïnteresseerd waren in kassen was het antwoord duidelijk nee. “We zijn goed in wat we doen, verbouwen een grote verscheidenheid aan gewassen (okra, mais, suikerriet, sorghum, bonen, zoete aardappel, spinazie, etc., ) waar altijd een goede markt voor is”. In de woonijken van de dorpen (habitations), staan de huizen dicht op elkaar gebouwd. Afgezien van een paar bomen die er staan is er weinig plaats voor een tuin. Als we vragen hoe het staat met het eigendom van de grond waarop het huis staat zegt iemand: “de eigenaar van de grond heeft een goed hart, hij heeft ons toegestaan hier ons huis neer te zetten”. Er zijn geen formele eigendomsrechten. De conclusie van deze interviews is duidelijk. Dit is zeker geen behoeftige arme bevolking; zeker in vergelijking van de rest van het land. Ze hebben een redelijk inkomen, water, uitstekende scholen en een ziekenhuis in de buurt dankzij o.a. Double Harvest. Dit is niet de doelgroep die Pachamama Raymi voor ogen heeft. Vrijdag 28 Oktober Op aandringen van Nadel gaan we een bezoek brengen aan een gebied dat hij goed kent en waar 30 jaar geleden een bosbouw project was. Hij wil laten zien wat daar na zoveel jaar het resultaat van is. Het ligt iets ten zuidwesten van de stad Miragoâne.

Het eerste dat we zien als we het gebied in gaan is een dennenbos. Daarna wordt het duidelijk dat het project sporen heeft achtergelaten. Uit de gesprekken blijkt dat men door is gegaan met wat het project heeft gepropageerd. En dat is goed te zien.

!32!##

Er worden behalve fruitbomen zoals mango, banaan, etc. ook bomen aangeplant met medicinale eigenschappen zoals de Moringa. Bovendien worden er bomen geplant voor veevoer en verbetering van de grond (Leucaena). Ook worden er bomen aangeplant voor houtproductie zoals ceder en de Haïtiaanse eik. Er is veel geterrasseerd land en er staan gewassen langs de contouren. Het maakt weer eens duidelijk dat het met zo’n aanpak het wel degelijk mogelijk is om de landbouw op de hellingen effectief te verduurzamen en rendabel te maken en de hellingen te stabiliseren. De rit van Double Harvest naar Miragoâne (95 km) kostte ons 6 uur heen en 5 uur terug. Zaterdag 29 Oktober De hele dag op Double Harvest gebleven om aan het missierapport en details van een project in Fondwa te werken. Het valt niet mee om het eens te worden over de kosten. Men is gewend aan een paternalistische aanpak van donoren, waarbij van alles gegeven wordt zonder enige tegenprestatie van de ontvangers. Telefonische slotgesprek met Johan Smoorenburg waarin o.a het onderwerp van personeelskosten aan de orde komt. Zondag 30 Oktober De ochtend gewijd aan toeristische activiteiten. Een bezoek gebracht aan een werkplaats waar artiesten met metaal werken in Croix des Bouquets en aan het Nationaal museum en mausoleum in Port-au-Prince waar de 4 grondleggers van Haïti rusten. s ´Middags verder gewerkt aan het budget van het Fondwa project.

!33!##

Onderweg naar de Village Artistique in Croix des Bouquetes Kwamen we onderweg op een kilometer of 5 van de Double Harvest Compound een enorme druivenaanplant tegen van vele tientallen hectares. Een enorme investering.

Maandag 31 Oktober Op aanraden van o.a. Johan Smoorenburg verhuis ik de laatste dag voor mijn vertrek naar Nederland naar een hotel dichtbij het vliegveld om niet het risico te lopen de vroege vlucht te missen door ernstig oponthoud op de weg van DH naar het vliegveld. Dat geeft ons ook de tijd het guesthouse geordend achter te laten. Ik heb een slotgesprek met Philippe waarin ik hem vertel dat ik eerder vertrek omdat ik niet voldoende animo heb kunnen ontdekken om hier rondom DH iets aan kassen te doen en een Pachamama Raymi project te starten. Het laatste wat we doen in team verband is praten over wat een mooie slogan voor Pachamama Raymi in Haïti zou zijn. Ik laat ze twee ideeën zien: Een met Haití Vert en een met Haití Terre Vivant:

#

!34!##

#

Haiti Vert

#

#

Haiti Terre Vivant

Zonder#ook#maar#even#te#aarzelen#komen#ze#alle#drie#aan#met#een#ander#voorstel#met#een#creoolse#naam:#Ayiti#Vet##(Groen#Haïti):#

#

#

Ayiti Vet

#Dinsdag 1 November Op het vliegveld van Port-au-Prince valt me op wat een enorme vlucht de handel van Moringa producten heeft genomen. Elke souvenirwinkel verkoopt ze en er is ook een speciaalzaak. Ik koop een zakje gedroogde bladeren die over allerlei wonderbaarlijke geneeskrachtige elementen zouden beschikken.

!35!##

Vlucht Port-au-Prince Atlanta Amsterdam Woensdag 2 November Aankomst Schiphol

!36!##

#3. Conclusies en Aanbevelingen Conclusies 1. Het is duidelijk dat praktisch alle internationale en nationale instituties die aan de

ontwikkeling van Haïti werken het met elkaar eens zijn over het bestaan van een vicieuze cirkel waarin extreme degradatie van de natuurlijke hulpbronnen tot de extreme armoede leidt die heerst op het platteland van Haïti.

2. In een dergelijke context in andere landen en continenten heeft de methode Pachamama Raymi veelbelovende resultaten opgeleverd en het lijkt voor de hand te liggen dat toepassing in Haïti ook tot goede resultaten zou kunnen leiden.

3. De specifieke oorspronkelijke doelstelling van deze missie; het formuleren van een Pachamama Raymi project in de dorpen rondom de compound van Double Harvest, waarbij een belangrijk aspect de installatie van een aantal kassen zou zijn, is niet bereikt om de volgende redenen:

• In de vruchtbare laagvlakte waar Double Harvest ligt, is bijna alle grond in handen van grootgrondbezitters, die zelf afwezig zijn. De boeren die dat land bewerken doen dat op basis van een huurcontract met de eigenaar of delen de oogst met die eigenaar. Degenen die dat niet doen kunnen werken op landbouw ondernemingen in de buurt (Double, Harvest, maar ook op plantages waar o.a. vetiver, druiven, suikerriet en papaja wordt verbouwd. Daarmee verkrijgen ze een redelijk inkomen. De grond waarop de huizen in de woonkernen van de dorpen staan, is ook niet hun eigendom, maar welwillend door de grondeigenaren ter beschikking gesteld. In vergelijking met de rest van ruraal Haïti hebben de mensen in die dorpen het niet slecht. Er is water, er zijn goede scholen en ziekenhuizen (mede dankzij Stichtingen zoals Double Harvest en Jarikin). Hier is dus geen sprake van ernstig gedegradeerde natuurlijke hulpbronnen noch van extreme armoede. Duidelijk niet de doelgroep van een Pachamama Raymi project.

• Wat betreft de bedekte tuinbouw op de vlakte waar de compound van Double Harvest zich bevindt, is duidelijk geworden dat daar nauwelijks belangstelling voor bestaat. Zowel leidinggevende staf van Double Harvest als de onderzoeksstaf van het nabij gelegen onderzoeks- en trainingsfaciliteit van het door USAID gefinancierde CRDD in Bas-Boen waren van mening dat kassen bij de kleine boeren op de laagvlakte geen zin hadden vanwege de hoge temperaturen. Een van de grote kassen van het onderzoekscentrum stond om die reden leeg. Ook bij CRDD van Kenscoff is men van mening dat kassen op de laagvlakte niet veel zin hebben.

• USAID financiert met honderden miljoenen dollars hun “Feed the Future” programma dat als onderdeel de “Haiti Greenhouse Revolution” heeft. Men heeft inmiddels met dat programma een paar honderd kassen laten installeren, maar dan wel in wat minder warme gebieden, die boven de 1400 meter hoogte liggen. In die kassen worden o.a. bloemen en aardbeien verbouwd. Voor de nabije toekomst zijn er nog zo´n duizend gepland. Een kleine NGO kan aan een dergelijke operatie weinig zinvols toevoegen voor wat betreft bedekte tuinbouw in Haïti.

!37!##

• Bedekte tuinbouw in de vorm van het kweken onder netten die het licht en de temperatuur regelen en de schadelijke insecten buiten houden, bleek niet een onderwerp te zijn waar op dit moment in Haiti veel belangstelling voor is. Deze vorm van bedekte tuinbouw is zeker niet geschikt voor kleine boeren, maar meer iets voor grote bedrijven, aldus de mensen die ik hierover heb gesproken.

Aanbevelingen 1. USAID geeft omvangrijke financiële en technische hulp voor de bedekte tuinbouw

in hoger gelegen gebieden. Het heeft dan ook weinig zin om als kleine NGO iets proberen te doen aan ditzelfde onderwerp.

2. Pachamama Raymi kan zorgen voor de aanpak en snelle verspreiding van de hoogstnoodzakelijke maatregelen om de verregaande degradatie van natuurlijke hulpbronnen in Haïti tegen de gaan. Het is wellicht zinvoller om financiering te zoeken voor een programma als geformuleerd in het voorbeeld van Annex 6.

!38!##

4. Consulted Publications Algemeen, Historie:

• Elizabeth Abbott. Haiti. A shattered Nation. McGraw-Hill. 2011 Agroforestry:

• Alberto Bigi. Guide de Référence sur les pratiques de prévention y de lute contre l’érosion dans le département Sud de Haïti. Publication de la Union Européen.

Moringa Oleifera:

• Nathan C. McKlintock. Agroforestry y sustainable resource conservation in Haiti. 2003

• New Forest Project. Establishing Moringa oleifera Tree Plots for Fodder Production in Haiti. August 2012

Bedekte Tuinbouw:

• C.J.M. van der Lans, A. Elings, J. Campen. Transities naar duurzame bedekte tuinbouw in ontwikkelingslanden. Wageningen UR 2011

• Resner Dorcin: Strategic Plan to develop Greenhouse Technology in Haiti. IFAD (Presentatie minister van Landbouw Haïti)

• Hector Ardon Figueroa. Ventajas entre invernaderos, casa malla y malla sombra, presentatie 5 de Maart 2015

Herbebossing:

• Ann Gibbons. Greening Haiti, Tree by Tree. Science 05 Feb 2010:Vol. 327, Issue 5966, pp. 640-64,DOI: 10.1126/science.327.5966.640

5. Internet Referenties Kaart Haiti: http://www.nationsonline.org/oneworld/map/google_map_haiti.htm IFAD: http://www.ruralpovertyportal.org/country/home/tags/haiti# UNEP: http://www.unep.org/disastersandconflicts/CountryOperations/Haiti/HaitiPublications/tabid/54723/Default.aspx http://postconflict.unep.ch/publications/UNEP_Haiti-DomRep_border_zone_EN.pdf Haiti Regeneration Initiative –HRI: http://www.haitiregeneration.org/ The World Bank: http://documents.worldbank.org/curated/en/976171468032682306/pdf/955400WP0Box390portunities00PUBLIC0.pdf Organisaties:

!39!##

https://www.clintonfoundation.org/main/clinton-foundation-blog.html/2013/04/24/transforming-agroforestry-in-haiti Moringa: http://www.newforestsproject.org/pdfs/Haiti_Moringa%20Project_Website.pdf Youtube: La tierra perdido: ecologische balans Haiti en Dominicaanse Republiek: https://www.youtube.com/watch?v=RS3zqv9No5o Triple Pundit: http://www.triplepundit.com/2015/01/deforestation-slows-recovery-haiti/ http://www.triplepundit.com/2015/01/timberland-agroforestry-project-breaks-cycle-poverty-haiti/ Boerenorganisaties: http://www.smallholderfarmersalliance.org/ Greenhouses/Bedekte Tuinbouw/ Casas Malla: https://www.usaid.gov/news-information/frontlines/feed-future/haitis-greenhouse-revolution http://agritrop.cirad.fr/571624/1/document_571624.pdf Casas Malla in Peru: http://www.litecperu.com/productos/casas-mallas/ Greenhouse revolution in Haiti: https://www.youtube.com/watch?v=3xCXAMwK8fg Low cost green house farming: https://www.youtube.com/watch?v=Vy72pRX6hJw IFAD-presentatie Minister van Landbouw Haïti, Fresner Dorcin http://www.harvestthefuture.org/wp-content/uploads/2015/07/Strategic-Plan-to-Develop-Greenhouse-Technology-in-Haiti-Fresner-Dorcin.pdf FONHDAD / USAID Winner Project http://reliefweb.int/report/haiti/pour-une-m-thode-agricole-plus-adapt-e-au-changement-climatique-en-ha-ti http://fonhdad.org/the-bas-boen-laboratory/ http://fonhdad.org/wp-content/uploads/2014/12/Fact-Sheet-_Eng-FONHDAD.pdf http://www.winnerhaiti.com/index.php/fr/areas-of-intervention/13-winner/134-the-green-house-revolution1 USAID Feed the Future West:

!40!##

https://www.usaid.gov/sites/default/files/documents/1865/FTFWest_Real_Impact_Case_Example_051713_508.pdf Haiti en Klimaatsverandering: https://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/rr-climate-change-resilience-haiti-260314-fr_0.pdf Agroforestry: http://www.cesvi.org/UserFiles/File/guide_haiti_sud.pdf

!41!##

Annex 1. Opdrachtformulering Onderwerp Onderzoek naar de mogelijke Toepassing van de Pachamama

Raymi Methode in Haïti Consultant Huub van der Zel Duur missie 17 Oktober tot 5 November 2016 Opdrachtgever Stichting Jarikin Achtergrond:

• De stichting Jarikin is de laatste jaren een van de financiers geweest van de stichting Leren van Elkaar, die op haar beurt de Peruaanse stichting Pachamama Raymi steunt met haar werk op het gebied van rurale armoedebestrijding en ecologisch herstel in het hoogland van Peru. De resultaten die bereikt zijn dusdanig indrukwekkend dat verschillende financiers gevraagd hebben om soortgelijke projecten in de landen waar zij werken te entameren. In middels is er een project in Tanzania gestart met zeer goede resultaten en in Oktober 2016 begint ook een project in Nepal. Ook de stichting Jarikin is geïnteresseerd om iets te doen met de Pachamama Raymi methode in Haïti. Haïti, zijnde een van de armste landen ter wereld en ook een van de landen met de ernstigste ecologische degradatie denkbaar (Slechts 1 % van de oorspronkelijke bossen is nog min of meer intact), is een land waar je op het eerste gezicht goede resultaten van een Pachamama Raymi aanpak zou mogen verwachten omdat die gebaseerd is op het doorbreken van de vicieuze cirkel van ecologische degradatie en armoede.

• Naast de toepassing van de Pachamama Raymi methodologie, is de stichting ook geïnteresseerd in de introductie van bedekte tuinbouw in Haïti. Naast het opzetten van een pilot installaties bij een tweetal boeren waar de studenten van het door Jarikin ondersteunde landbouwschool praktische ervaring kunnen opdoen, zal er worden gekeken hoe bedekte landbouw kan worden geïntroduceerd op grotere schaal middels de Pachamama Raymi methode. Doelstelling: • Het vinden van een doelgroep en doelgebied waar een pilot project dat gebruik

maakt van de Pachamama Raymi methode kan worden geïmplementeerd. • Gezien de geringe oppervlaktes, waarover een Haïtiaanse boerenfamilie

beschikt zal een van de elementen van de interventie de introductie van bedekte tuinbouw zijn met het doel de productie per oppervlakte eenheid te vertienvoudigen (Jan Prins)

• Het formuleren en budgetteren van dat pilot project. Aanpak:

• Bestuderen van bronnen van informatie die relevant zijn voor deze missie. • Gesprekken ter plaatse met vertegenwoordigers van organisaties die werkzaam zijn

in projecten die over relevante ervaring en informatie beschikken die van belang is voor deze missie,

• Middels veldbezoeken aan boeren families en organisaties die actief zijn op het gebied van plattelandsontwikkeling, een idee krijgen van wat er zoal gebeurt op het gebied van rurale armoedebestrijding, ecologisch herstel o.a door het planten van bomen en initiatieven om alternatieve inkomsten bronnen te creëren op het

!42!##

platteland. Kortom het vinden van succesvolle ervaringen die gebruikt kunnen worden in een Pachamama Project in het proces van “Leren van de Besten”. Hierbij zal ook gezocht worden naar succesvolle ervaringen op het gebied van bedekte tuinbouw.

• Op basis van gegevens over armoede en degradatie van de bodem en begroeiing en andere elementen een gebied kiezen waar een eventueel Pachamama Pilot project zou kunnen worden uitgevoerd.

• Voor het thema van de bedekte tuinbouw eventueel een bezoek brengen aan de Dominicaanse Republiek als we tijdig aan de nodige informatie kunnen komen over geschikte bezoekobjecten.

• Een voorlopig project plan maken met een begroting. Verwachtte Resultaat Een verslag van de missie met alle geraadpleegde bronnen, een beschrijving van het veldwerk met conclusies en aanbevelingen en hopelijk een project beschrijving met een budget.

!43!##

Annex 2. Reisroute Datum Reisroute Activiteiten/Observaties

Zondag 16/10/16 Cusco-Lima Maandag 17/10/16 Lima-Atlanta-Port-au-Prince Opgehaald van vliegveld en naar compound Double Harvest

gebracht. Dinsdag 18/10/16 Double Harvest- Port-au Prime Gesprek mat Directeur Executif van Double Harvest Louis-Philippe

Moyse. Uitleg over doel van de missie en de methode Pachamama Raymi. Logistieke activiteiten.

Woensdag 19/10/16 Double Harvest – Port-au-Prince Vergadering met Frits Heidema en oplossing nog hangende logistieke zaken (telefoon, internet)

Donderdag 20/10/16 Double Harvest- Fondwa-Port-au-Prince-Double Harvest

Bezoek aan Fondwa. Gesprek met autoriteiten van de habitation Tom Gateau. Gesprek met Frits Heidema.

Vrijdag 21/10/16 Double Harvest – Bas Boen Vergadering met Philippe, de manager van Double Harvest. Vergadering met team. Op bezoek onderzoekscentrum FONHDAD in Bas-Boen

Zaterdag 22/10/16 Double Harvest – Port-au-Prince Vergadering met Frits Heidema en papaya ondernemer Roger Lallemand. Inkopen in Port-au Prince

Zondag 23/10/16 Double Harvest- Fondwa-Jacmel Bezoek aan verschillende dorpen van Fondwa en gesprekken met autoriteiten van het dorp. Bezoek aan Jacmel.

Maandag 24/10/16 Double Harvest – Bas-Boen Gesprek met Willem de Hengst. Rondleiding Double Harvest. Bezoek aan het Onderzoek- en voorlichtingscentrum van FONHDAD in Bas-Boen

Dinsdag 25/10/16 Double Harvest-Furcy-Kenscoff Bezoek aan kassen in Furcy en aan het proefstation CRDD van Kenscoff

Woensdag 26/10/16 Double Harvest Petionville- La Madelle

Vergadering met Frits Heidema. Bezoek aan door orkaan Matthews getroffen dorp La Madelle. Gesprek met Willem de Hengst

Donderdag 27/10/16 Double Harvest- Airport-Double Harvest

Gesprek met Jan Prins en Johan Smoorenburg. Naar vliegveld om terugreis te boeken. Interviews met bewoners van de dorpen rondom Double Harvest.

Vrijdag 28/10/16 Double Harvest- Miragoàne Bezoek aan gebied waar 30 jaar geleden een agroforestry project heeft gewerkt om te zien wat daar nog van over is.

Zaterdag 29/10/16 Double Harvest Gewerkt met het team aan rapport en voorstel Fondwa project Zondag 30/10/16 Double Harvest-Port-au Prince Museum Bezoek. Werken aan rapport

Maandag 31/10/16 Double Harvest-Port-a-Prince Afscheid Double Harvest en begeleidingsteam. Werken aan rapport Dinsdag 1/11/16 Port-au-Prince-Atlanta-Amsterdam

Woensdag 2/11/16 Amsterdam - Alkmaar

!44!##

Annex 3. Personen gecontacteerd

Naam Functie E-mail Telefoon NEDERLAND: Stichting Jarikin: Jan Prins voorzitter jprins25@xs4all.nl Hans Kaghelland bestuurslid hnk@caiway.nl Elly Los Elly.Los@priva.nl Abson Jean absonjean@hotmail.com Leren van Elkaar: Piet Romein Promotor HAÏTI Johan Smoorenburg predikant smoorenburg2002@yahoo.com +509 34578559 Nadel Jean Landbouwkundig ingenieur jeanabsna@yahoo.fr +509 37976566 Herphlyne Rose Joseph studente Landbouw

universiteit, vertaalster Joseph.h83@yahoo.com +509 49403980

Jean Duff Dorelian chauffeur +509 37473980 Frits Heidema restructurehaiti@gmail.com +509 36287138 Roger Lallemand Ondernemer Papaya Michel Dorlean Boer uit Furcy, president van

een bloemen telers associatie +509 4704 7863

Double Harvest Willem de Hengst Louis-Philippe Moyse Directeur Executif Louisphilippe38@hotmail.com +509 3740 4311

+501 4272 8232 Sidelus Jean Dieusibon Principle School Jean Crepsaint Clairimé +509 4890 8481

+509 37532147 Fonhdad /USAID Bas- Boen

Smeralda Charles Asistente administrative scharles@fonhdad.org +509 3702 8860 Freud Nau Euler Lucas Ing, Agronome flucas@fonhdad.org +509 3702 8843 Fonhdad/USAID Kenscoff

Pierre Michard Beaujour Ingenieur Agronome Beauri1@yahoo.fr michard@wynnefarm.org

+509 3627 9375

Jean Paul Mevs Administrateur jeanpaulmevs@wynnefarm.org Jane Wynne Eigenaresse Reserve

Ecologique Wynne Farm jane@wynnefarm.org +509 3773 3058

Fondwa: Innocen Adam Coordinateur CASEC 10ere

Section Fondwa +509 3824 1902

+502 3725 9371 Beauvais Ketteléne ASEC Troukofi +509 3619 6516 Beauvais Joseph Lionel CASEC Troukofi +509 3776 9761 Alcime Roland ASEC La Liberté +509 47769250

!45!##

Annex 4 Klimatologische gegevens van Haïti

!46!##

Annex 5. Haiti's Greenhouse Revolution By Anna-Maija Mattila-Litvak

Michel Dorlean stands in front of his flower growers’ association’s greenhouses in Furcy. Feed the Future WestView More Photos(link is external)

Where land is tight, and water is scarce, protective, eco-friendly growing spaces are revolutionizing agriculture in parts of the climate-battered nation. FURCY, Haiti—A new method for growing crops in Haiti is starting to take root. A “greenhouse revolution,” introduced by USAID, is bearing exceptional harvests, increasing incomes and countering environmental degradation.

A view of the flower growers’ association’s greenhouses, constructed on terraces. Feed the Future West

!47!##

Paul Jean Marc, a member of a flower growers’ association, proudly shows one of the greenhouses filled with chrysanthemums. Feed the Future West The use of greenhouses is a common practice in many countries but unknown in Haiti until recently. Participating farmers, who previously were ready to abandon their increasingly challenging trade, are producing larger yields and are trading their produce more efficiently and for higher profits. That bounty includes lettuce, broccoli, peppers, tomatoes, leeks, beets, carrots, strawberries and flowers such as chrysanthemums and gladioli. These are now sold locally to supermarkets, hotels, restaurants and farmers markets. About 60 percent of Haitians depend on agriculture for their income. But making ends meet is difficult and, until recently, agricultural productivity has systematically declined over the last three decades. The January 2010 earthquake prompted the Government of Haiti and its partners, including the U.S. Government, to put into place a new, comprehensive development strategy for guiding medium-term agricultural investments. USAID contributes through Feed the Future, the U.S. Government’s global hunger and food security initiative, as a major part of this effort. In 2012, a drought, a tropical storm and a hurricane exacerbated agricultural development challenges, with flooding and mudslides washing away fields and vegetation. These catastrophes dovetailed with environmental degradation due to a longstanding practice of cutting down trees for agricultural land and to use as charcoal for cooking. Farmers like Michel Dorlean, a flower producer, struggled financially. The horticulturalist grew up learning the family business of planting flowers on traditional hillside plots in his mountainous village of Furcy. The hillside locations leave flowers vulnerable to excessive heat, wind, humidity and rain. Dorlean used to lose a portion of his yields to weather. But last year, his battered flower plots flourished into a profitable business thanks to greenhouse activities spurred by Feed the Future West, a USAID-supported project under Feed the Future. “You may not believe this, but my father has been working in the flower business for 40 years and, without exaggeration, I can say that within five years I will earn more than he made in all those years,” Dorlean said.

!48!##

An average Haitian flower producer using traditional methods makes $170 per year on a surface of 1,000 square meters; a farmer who owns a greenhouse can generate between $1,500 and $2,500 annually, depending on the crop, on only a 70-square meter area—a staggering difference. Vertical Farming In 2009, USAID started a project in the Port-au-Prince and St. Marc development corridors—Feed the Future’s focus areas in Haiti—to improve farmers’ livelihoods and create a sustainable model for agribusiness. USAID has introduced agricultural training and better technologies, rehabilitated rural infrastructure, strengthened trade and marketing skills, and established farmers’ cooperatives to be able to form partnerships between farmers’ associations, private companies and other parties. One effective productivity booster has been the adoption of greenhouses by smallholder farmers like Dorlean. Introduced by Feed the Future West, the greenhouse model is a tunnel-like, lightweight structure made of wood, PVC pipes and a plastic cover resistant to UV rays. Some greenhouses use local materials such as bamboo for support. A water-efficient drip-irrigation system is used, while some farmers’ collectives also catch rainwater to irrigate their crops. Because the flower and vegetable pots are arranged vertically, the farmers can produce more within a smaller space. Today, Dorlean is the president of a 120-member flower growers’ association in Furcy, which generates $18,000 per year in revenue. An average Haitian flower producer using traditional methods makes $170 per year on a surface of 1,000 square meters; a farmer who owns a greenhouse can generate between $1,500 and $2,500 annually, depending on the crop, on only a 70-square meter area—a staggering difference. Dorlean said his biggest accomplishment has been planting 3,000 chrysanthemum plants in a regular greenhouse rather than planting 1,500 in an open field. “The results were spectacular,” Dorlean said of the pilot study, which he undertook on his own initiative. Less Water, More Harvests Video: The Greenhouse Revolution In addition to increasing incomes for rural Haitians, Feed the Future also helps reduce farming’s impact on water and land—precious resources on the island nation. Feed the Future West has been working with farmers harvesting vegetables, flowers and fruit to promote sustainable agriculture on hillsides by focusing on protected and vertical agriculture through small, drip-irrigated greenhouses. “Our project teaches farmers how to build and manage a greenhouse, as well as provides them with financial management and business development pointers so their business can be self-sustaining,” said James Woolley, senior agronomist for USAID/Haiti. By protecting flowers from humidity and rain, greenhouses boost production to three harvests per year, compared to the one or two harvests using traditional mountainside plots. Since the flowers are drip-irrigated, the greenhouses use less water to generate larger yields. “You only need three gallons of water to irrigate an entire greenhouse,

!49!##

compared to over 50 gallons needed outdoors for the same number of plants,” Dorlean said excitedly. Dorlean’s association operates 10 greenhouses that are built on a newly terraced landscape to help protect the mountain against soil erosion. A 70-square meter greenhouse typically costs about $3,000, including the greenhouse structure, pots and drip-irrigation system. So far, Feed the Future West has supported the construction of 300 greenhouses in Haiti, and several farmers associations are now funding and building their own greenhouses and providing construction training and assistance to other associations. The success of the Furcy flower growers’ association has so impressed Haiti’s Ministry of Agriculture that it funded construction of 10 more greenhouses in the region. In return, Dorlean’s association will plant 7,000 trees as part of agro-forestry efforts to reduce soil erosion. Four new greenhouses have already been built with assistance from the ministry, and Furcy’s flower growers are eager to share their knowledge with others. “What I really aspire for is to be able to travel through Haiti to give technical assistance to other farmers on vertical and protected agriculture through the use of greenhouses,” Dorlean said. “I dream that Haiti will be able to produce enough flowers for the local market so there is no need for imports – I know it is doable.” While the farmers in Dorlean’s association mainly produce flowers, they also harvest vegetables and fruits, including the recent addition of peaches from trees planted as part of reforestation activities. Steve Olive, deputy mission director of USAID/Haiti, said that the support through Feed the Future has turned a page for a growing number of Haitian farmers, from subsistence workers to entrepreneurs who are now creating trade connections with local supermarkets, hotels and factories. There is potential for a transformational change in the agricultural sector, but he added that more remains to be done. Poor roads and lack of efficient transportation inhibit farmers’ full business potential. “I must admit we still have areas we need to improve,” Dorlean said. “For example, we don’t have an optimal way of transporting our flowers. We are not yet in a position to buy a truck for transportation, but we are looking for financial partners to help support our vision. I am confident that we will achieve this soon. “What makes me the happiest is the recognition we get from everyone who comes to visit and see our greenhouses. I am very proud of the farmers who have been able to transform their lives and environment through the assistance we have received through Feed the Future,” he added. Since 2010, USAID assistance, largely under Feed the Future, has helped build nearly 170 greenhouses, and another 130 are being installed. This has freed up space for high-value tree planting to combat deforestation, with more than 1.9 million trees planted in 2012. Feed the Future has introduced improved seeds, fertilizers and new technologies to approximately 13,000 Haitian farmers and provided training for over 1,600 master farmers—over a quarter of whom were women—to improve their skills and income potential. By the end of the program in May 2014, Feed the Future West aims to install 1,000 greenhouses, setting an example for sustainable hillside agriculture in Haiti.

!50!##

THE GREEN HOUSE REVOLUTION 2

The Green House Revolution Agricultural Modernization Vertical and protected agriculture is a technological innovation that enables farmers to plant on smaller plots, obtaining much larger yields per square meter. Each greenhouse is about 70m2, and uses vertically aligned pots. The greenhouses use a drip irrigation system, thereby saving on water and fertilizer. More than 600 farmers have taken part in training sessions on greenhouse building techniques, which means they are now able to construct and supervise all the greenhouses being built in the commune of Kenscoff. The Greenhouse Revolution • 300 greenhouses measuring 70m2 being built by farmers (in Kenscoff and

Matheux) • Cost: $2,000 per greenhouse with drip irrigation and water tank • Construction: 2 days (team of 6 people) • Annual net income per greenhouse: ranges from $1,500 to $3,000 (vegetables,

flowers) Greenhouses and Reforestation • Every member of an association that receives a greenhouse must plant 50

trees per year • Transplantation must take place on hills that have steep slopes and no

vegetation • Strict application of laws and regulations (Rural Code of 1962 and the

Legislative Decree of July 1987). Advantages of Vertical and Protected Agriculture • Permanent and controlled production • Plants are less exposed to pests • The growing cycle is shorter

!51!##

• On 70m2, farmers manage to obtain yields equivalent to those they would normally get from one hectare of land. In addition, they can harvest 100% of what they plant.

• Net annual revenues are at least $20/m2 • Modern technique fully mastered by farmers

Prospects for the future • Vertical and protected agriculture is accessible to Haitian farmers, enabling

them to quickly respond to the demand for vegetables and flowers (reducing imports) and to start exporting again

• Greenhouses are becoming steadily cheaper • Several greenhouse models made from local materials, such as bamboo, are

being demonstrated at the Kenskoff CRDD • FTF West/WINNER expects to support or fund the construction of about 1000

greenhouses before the project ends in 2014 (70,000 m2) • The environmental impact is very favorable and will help reforestation efforts • FTF West/WINNER is working on partnerships with financial institutions to help

the transition and promote greenhouse development.

!52!##

!53!##

!54!##

!55!##

!56!##

!57!##

Annex 6 Fondwa: Een Model van een Pachamama Raymi project Om een indruk te geven van wat een Pachamama Raymi project zou kunnen omvatten als een financier zou besluiten in Haïti een dergelijk project te starten hebben we hier een eenvoudig project geformuleerd met een zeer voorlopige kosten schatting. Locatie en bevolking

Het dorp (section communal) beslaat een totale oppervlakte van 27 vierkante kilometers en heeft een totale bevolking van 12,500 inwoners verdeeld over een totaal van ongeveer 1600 huishoudens. Het voorbeeld van een project dat we hier uitwerken betreft een gedeelte van het dorp Fondwa en wel dat gedeelte Bas Fondwa genaamd. Dit is het armste en meest gedegradeerde gedeelte van Fondwa.

!58!##

Geel: Haute Fondwa, Rood: Bas Fond De huishoudens in dit gebied zijn als volgt verdeeld over de 6 dorpen.

Habitations (dorpen) Aantal

huishoudens

Bas Fondwa

Troukofi 88 La Liberté 65

Capen 150 Falez 95 Obe 200

Cadrice 120 TOTAL 718

Habitation Obe (200 huishoudens) Habitation Troukofi (88 huishoudens)

Habitation La liberté (65 huishoudens) Habitation Cadrice (120 huishoudens)

Onderwijs- en medische voorzieningen Vier van de dorpen, Obé, Piton Bremon, Berloc en Falez hebben een lagere school en in twee dorpen, is er ook een middelbare school. Er zijn medische posten in 3 van de dorpen; in Obé, Tom Gateau en Falez. Voor operaties is men aangewezen op het ziekenhuis van Léogâne op 30 km afstand.

!59!##

Belangrijke elementen van de interventie Herstel natuurlijke omgeving Het is duidelijk dat een van de belangrijkste aspecten van de interventie moet zijn het tegengaan van de huidige degradatie om tot een herstel van de natuurlijke omgeving te komen. Door het verdwijnen van de oorspronkelijke begroeiing op de hellingen zijn die blootgesteld aan ernstige erosie en zijn aardverschuivingen tijdens hevige regenbuien aan de orde van de dag. Er zijn veel projecten in Haïti geweest en nog gaande die zich hiermee bezig hebben gehouden of bezig houden. De activiteiten die leiden tot het verlangde herstel zoals herbebossing, terrassering en de toepassing van gewassen die de grond vasthouden zoals de vetiver, zijn bekend, maar worden op te geringe schaal en tegen te hoge kosten toegepast. De ervaring in Pachamama Raymi projecten heeft geleerd dat het wel mogelijk is om hele dorpen significant te verbeteren als er voldoende stimuli zijn en men door aansprekende voorbeelden is geïnspireerd. Daarbij kan gebruik gemaakt worden van de succesvolle ervaringen, van andere projecten. Een van de eerste te ondernemen activiteiten zal dan ook het opzetten van een kwekerij voor de bomen en planten zijn die zullen bijdragen aan het herstel van het ecologisch evenwicht, maar die tevens zullen moeten zorgen voor een gezonder dieet en een aanzienlijke verhoging van het gezinsinkomen. Een belangrijke bron van informatie is de door de Europese Unie gefinancierde publicatie van Alberto Bigi: Guide de Référence sur les pratiques de prévention y de lute contre l’érosion dans le département Sud de Haïti2. Deze gids geeft zeer gedetailleerde specifieke informatie voor het gebied waarin Fondwa ligt. Niet alleen bodem beschermende praktijken maar ook gegevens over waardevolle planten en bomen die bij kunnen dragen aan het herstel van het ecologisch evenwicht maar tevens de economie van de bevolking kunnen verbeteren. Huisvesting Zoals in alle Pachamama Raymi projecten zal zeker in het begin van het project veel aandacht worden besteed aan de woonomgeving. Het ordenen van het huis, gescheiden slaapkamers voor ouders, zonen en dochters, het installeren van hout ovens die hout besparen en geen rookoverlast in huis veroorzaken zijn een paar van de verbeteringen aan het huis die zullen worden opgenomen in de inhoud van de wedstrijden. Daarnaast zijn het onderdak van het klein en grootvee van belang, latrines en een adequate oplossing voor het huisvuil. Dat laatste zal uiteraard ook op het niveau van de groepen een belangrijk thema zijn. De beschikbaarheid van water is ook een belangrijk element uiteraard in het thema van huisvesting. Een aantal van de dorpen heeft water. Waar dat niet het geval is zal naar oplossingen moeten worden gezocht. Zoals te zien is annex 4 is de neerslag in Haïti redelijk over het jaar verdeeld en treden er geen extreem lange droogteperiodes op, zodat opslaan van regenwater een belangrijk bijdrage kan leveren aan de watervoorziening. Gezondheidsaspecten

########################################################2$http://www.cesvi.org/UserFiles/File/guide_haiti_sud.pdf #

!60!##

Een van de belangrijkste gezondheidsproblemen is ondervoeding en het zeer eenzijdige dieet. Het aanleggen van groentetuinen en fruitbomen en andere bomen die voedsel leveren voor mens en dier zoals de Moringa boom zijn belangrijke elementen van de interventie. Het houden van pluim- en kleinvee is een ander element om de voeding te verbeteren. De belangrijkste ziektes in het gebied, Tyfus en Cholera zijn gerelateerd aan het gebrek aan hygiëne. Verbeteringen in die hygiëne zijn een belangrijk onderdeel van een het voorgestelde project. Malaria is een andere veel voorkomende ziekte, die door het stimuleren van het gebruik van muskietennetten kan worden verminderd. Sociale aspecten Tijdens ons bezoek aan Fondwa kwamen al een aantal sociale problemen aan de orde zoals zwangerschappen op te jonge leeftijd en alcoholisme. Het is aan de gemeenschap om te bepalen welke sociale problemen zouden kunnen worden opgenomen in het wedstrijd reglement. Inkomensaspecten Het is interessant om te zien dat een aantal van de planten en bomen die in Haïti zijn ingezet in bosbouw projecten die het ecologisch evenwicht op gedegradeerde gronden moesten herstellen ook belangrijke exportproducten leveren. . Bijvoorbeeld de Chrysopodon zizanionides, beter bekend als vetiver, een diep wortelende grassoort die gebruikt wordt als erosiebestrijder op de hellingen en die een olie produceert die gebruikt wordt in de cosmetische industrie. . Ook de Moringa olifeira is behalve een boom die constructiehout levert, geschikt is om houtskool te maken, voedsel voor mens en dier levert en is ook een belangrijke bron van medicinale producten die worden geëxporteerd. Andere bomen kunnen veevoer leveren op basis waarvan het hele jaar vee kan worden gehouden en dan zijn er natuurlijk fruitbomen die op korte termijn niet alleen het gezinsdieet kunnen verbeteren maar ook vruchten voor de markt produceren. Met deze mogelijkheden kunnen de mensen al op kort termijn een stabiel en redelijk goed inkomen verkrijgen. Er zijn vele interessante houtsoorten voor de meubelindustrie, zoals de eerder genoemde Haïtiaanse Eik, maar ook ceder en mahonie bomen groeien uitstekend in dit gebied. Houtproductie levert op lange termijn hoge inkomsten.

!61!##

Organisatie Project. De organisatie van het project volgt bijna exact dezelfde werkwijze zoals die is ontwikkeld in Peru en nu ook wordt toegepast in Tanzania en Nepal. Het project wordt geleid door een projectmanager met een uitgebreide ervaring in de toepassing van de Pachamama Raymi methode. Omdat tot nog toe die ervaring alleen bestaat in Peru, zal een Peruaanse projectmanager de leiding over het project hebben totdat er een Haïtiaan is opgeleid die in staat is het werk over te nemen. Om de start van het project te vergemakkelijken kunnen de diensten van een technicus die Spaans spreekt worden ingeroepen om de Peruaanse projectleider bij te staan totdat die over voldoende kennis van de lokale taal (Creole) beschikt om zelfstandig te kunnen werken. De agronomie studente die tijdens deze missie als mijn vertaalster heeft gewerkt en die organische landbouw studeert zou voor deze tijdelijke taak kunnen worden gecontracteerd. Naast de projectmanager zal er een office manager moeten worden aangesteld die verantwoordelijk is voor alle administratieve, logistieke en financiële taken. De projectmanager zal worden bijgestaan bij zijn werk in het veld door facilitators, mannen en vrouwen uit hetzelfde dorp nadat hij die de noodzakelijke kennis over de inhoud van de competities en de toe te passen innovaties heeft bijgebracht. De ervaring van Pachamama Raymi dat de beste resultaten worden bereikt met groepen niet veel groter dan 50 huishoudens. In dit geval zou iets meer kunnen zijn omdat de mensen wat dichter op elkaar wonen en goed op de motorfiets te bereiken zijn en lopend op een afstand van maximaal 15 minuten. Het voorstel is de volgende verdeling van de facilitators toe te passen:

Fondwa Dorp Aantal gezinnen Zones Aantal

Facilitateurs

Bas Fondwa

Troukofi 88 2

7

La Liberté 65 1 Capen 150 3 Falez 95 2 Obe 200 4 Cadrice 120 2 Subtotal 718 14

Duur van het Project Zoals in de meeste Pachamama Raymi projecten het geval is geweest zal de duur van het project 3 jaar zijn waarin een totaal van 6 wedstrijdcycli van 6 maanden kunnen worden uitgevoerd. Omdat dit een eerste project zou zijn in Haïti zal er een aanloop periode noodzakelijk zijn van zo´n drie maanden. Dat geeft tijd om de eerste wedstrijd goed voor te bereiden, personeel te zoeken en de inhoud van de eerste wedstrijd te bepalen. Verder zal er naar kantoorruimte moeten worden gezocht en allerlei administratieve en financiële zaken moeten worden geregeld. Een van de belangrijke project activiteiten in deze periode zou de constructie van de bomen en planten kwekerij kunnen zijn.

!62!##

Er zal moeten worden bepaald of het noodzakelijk is om een nieuwe Stichting in Haïti in het leven de roepen of gebruik te maken van een bestaande NGO. Het leren van de besten Dit cruciale element van de Pachamama Raymi methodologie wordt gerealiseerd door het inzetten van boeren experts die ervaring hebben met de Pachamama Raymi methodologie en die over de gewenste praktische kennis beschikken en door excursies te organiseren naar bestemmingen waar de excursionisten succesvolle toepassingen kunnen zien van de technieken en praktijken die het Pachamama Raymi project wil introduceren. Omdat er voor de eerste keer dat er een Pachamama Raymi project wordt gestart geen boeren experts in Haïti ter beschikking staan die de PMR methodologie beheersen zou er gebruik gemaakt moeten worden van de Peruaanse boeren experts, zoals dat ook het geval is geweest bij de introductie van PMR in Nepal en Tanzania. De geschatte begroting voor Peerlearning in het geval van Fondwa is het volgende:

Wedstrijden In het geval van dit voorbeeld beperken we ons tot wedstrijden tussen families en wedstrijden tussen de verschillende groepen. Om een idee te geven van de onderwerpen die in een wedstrijd beoordeeld worden, kan men in appendix 1 en 2 lijsten vinden die genomen zijn uit een recente publicatie van Pachamama Raymi, die betrekking heeft op projecten on Peru. Voor een eventueel project in Haïti zullen deze lijsten moeten worden aangepast aan de lokale situatie, de lokale problemen en het lokale ontwikkelingspotentiaal.

!63!##

Binnen elke deelnemende groep wordt een jury gekozen bestaan uit een vrouw en een man of eventueel twee vrouwen. Deze krijgen de opgave om de families van hun groep of van een andere groep te bezoeken en te beoordelen op basis van het wedstrijd reglement. Tussen de juryleden onderling wordt een aparte wedstrijd gehouden. Evenals onder de winnaars van de vorige wedstrijd. De hoogte en de verdeling van de prijzen over de verschillende rubrieken ontloopt elkaar niet zo veel in de toepassingen in de verschillende landen. De eerste prijs in de familie competitie komt ongeveer overeen met het wettelijk minimum maandsalaris van het land. Hieronder een mogelijke verdeling van het prijzengeld in het geval van Fondwa-

!64!##

Feestelijke start, Prijsuitreikingen en andere Evenementen Belangrijke elementen in de Pachamama Raymi methodologie zijn de feestelijke prijsuitreikingen waarbij niet alleen de prijswinnaars publiekelijk worden beloond maar ook culturele manifestaties worden uitgevoerd ook in de vorm van een wedstrijd. De feestelijke start, waarbij zang, muziek, en dans wedstrijden worden georganiseerd, is enorm belangrijk als een eerste stap om het vertrouwen van de deelnemers in de project organisatie en om het feestelijke karakter van Pachamama Raymi te benadrukken. Dit zijn de geschatte kosten voor de verschillende evenementen:

en dit de geschatte kosten van de evenementen voor de hele project periode:

Materialen Het voorgestelde budget voor materialen is het volgende:

Forestry and agricultural Inputs

eerste jaar tweede jaar derde jaar Totaal NPR €

Zaad, plantmateriaal, etc. 500.000 300.000 200.000 1.000.000 14.700 Material boomkwekerij 1.800.000 150.000 100.000 2.050.000 30.135 Totaal 2.300.000 450.000 300.000 3.050.000 44.835 Training materialen Printed Material 200.000 200.000 200.000 600.000 8.820 TOTAAL 2.500.000 650.000 500.000 3.650.000 53.655

!65!##

Algemene uitgaven

Backstopping Er zal enige technische assistentie nodig zijn bij het opstarten van een eventueel project in Fondwa. Zeker bij het vaststellen van de inhoud van de wedstrijdreglementen zal enige begeleiding noodzakelijk zijn. Gedurende de uitvoering zullen monitorings- en evaluatiemissies nodig zijn. Daarvoor is het volgende budget ingeschat:

!66!##

Samenvatting Begroting

!67!##

Appendix 1: List of items families are graded on during contests #

Tasks in relation to HOME ENVIRONMENT In and outside of the home is plastered In and outside of the home is painted with traditional designs Drawing of the present and the future Separate rooms for boys and girls Room for visitors The house is built so that the floods will not affect it Cleanliness of the house Construction of solid waste pit Construction of smoke-free kitchen (with chimney) or gas stove Maintenance of roof (straw, corrugated iron sheets, etc.) Tool shed (Order, cleanliness, maintenance) Storage of food quantity (enough for the whole family) Protection of stored food against rats, insects, fungus and thieves Construction and maintenance of cupboards and shelves Fences to prevent entry of animals into the living quarters Maintenance of the latrine or toilet (its size and height should be sufficient and comfortable) (Bathrooms using water flushing must NOT LEAK DIRTY WATER on to any surrounding area, if it does, the family will be disqualified)

Tasks in relation to HEALTH Quantity and variety of food used and produced by the family (vegetable, milk, eggs, meat, fish, fruits, etc.) Raising small livestock to improve the family diet (chicken, fish, guinea pigs) Availability and hygiene of drinking water in the home All family members have and use a mosquito net Control of parasites in domestic animals (dogs, cats, pigs, etc.)

Parasite control in children and adults every 3 months with traditional and non-traditional means Control health passport of weight and height of children is up to date. The weight and size is ok Control health Passport of pre-post natal care OR family planning card is up to date Affiliation of the family to the national health insurance and services Family emergency box (radio, flashlight, batteries, candles, matches) Family first aid kit

Tasks in relation to CROPS Family does not have and does not consume alcohol Identity cards of all family members is up to date Vegetable garden Crops are kept clean from weeds Production and use of biol (organic leaf fertilizer) Production and use of humus (dung from worms)

Tasks in relation to IRRIGATION Production and use of biocides (to control plagues and fungus) Selection and storage of seeds Management and maintenance of irrigation

!68!##

Sprinkler irrigation for cultivated grass

Tasks in relation to Grasslands Grazing plan (drawing and table with dates) Animals are tied down, graze in xxx (quality of demarcations, or correct herding discipline) Sowing of grass (native and exotic) on bare areas Sowing clover in humid areas Reclamation of grass on bare areas and fallow fields Harvest of native grass seed Areas kept as reserves for grazing during hard times

Tasks in relation to Forestation Planning by month of all forestry activities Forestry Plan (Drawing) indicating where you will be planting which kind of trees Installation of the family nursery in a safe place Preparation of the substrate for the nursery Distance between the plants in the nursery Management of the family nursery (number of plants, installation and condition of plants) Very good is over 3000 trees, regular is less than 1000. Variety of the species planted. Very good is over 6 different species of trees, Regular is less than 3 species Free root planting to avoid the use of plastic bags Free root planting in the nursery and required tools (straight spade) Replanting of dead saplings in the nursery Participation in communal work in forestry issues Management and health of trees planted out in the field Number of trees recently planted Very good is over 3000; Regular is less than 1000 trees Protection of trees Use of organic fertilizer and control of pests and plagues Registration of the production of the tree nursery Timely irrigation of the nursery Care for trees planted in the field Correct spacing between the trees planted in the field

Tasks in relation to GUINEA PIG / RABBIT BUSINESSES Business plan (drawing) Quality and maintenance of housing of the rabbits Adequate lighting Adequate ventilation Control of humidity in and around the cages. Sufficient space to move and work with the rabbits (and use a wheelbarrow) Quality of maintenance of the rabbits cages Cleanliness and disinfection of the cages Quality and maintenance of feeders Quality and maintenance of water bottles Quality and maintenance of protective cages for the young Weaning of the young Control and registration of reproduction Timely separation of the babies

!69!##

Elimination of animals that should not or cannot reproduce Selection and marking of reproductive animals Registry booklet (health problems and preventive health measures, weight, etc.) Equipment and veterinarian box with medicines External parasite control Measures to keep out all other animals Shoe/boot disinfection box and mat at the entrance Balanced feed quality. Number of rabbits per cage (Not more than xx) Genetic improvement of the animals Control of rodents (rats, mice) and control of flies and other animals in and around the installations and feed deposits. Isolation and treatment of sick animals Numbering and identification tags of the cages Sufficient animal feed during the year Production of sufficient fodder during the whole year Storage and use of rabbit dung Registry of sales Participation in a rabbit farmer association

Tasks in relation to TROUT BUSINESSES Business plan (drawing) Enough water during the year Adequate water intake Pond construction Different sizes of ponds (for fry, juveniles and fattening) Proper orientation of the ponds Proper slope of ponds Proper oxygenation of ponds (good waterfall) Adequate space between ponds (1 meter between ponds) Cleaning and maintenance of ponds (every 30 days) Schedule and registry cleaning and maintenance of ponds Classification by age in separate trout ponds Having classifier equipment for all sizes of fish (nets, pipes, etc.) Selecting reproductive animals in the hatchery (selection of fast growing juvenile fry and fattening) Inventory number of trout you have Registration of feeding for each pond Health record for each pond Management and use of medicine (common salt, copper sulfate, iodine) Disinfection of tools before and after use Allowed number of fish per pond (1000 trout per pond) Register or feeding table and age of trout Control, maintenance and cleaning of the water inlet and outlet Control of fungi and diseases with natural products Adequate food in accordance to the size of trout Adequate fish food storage Having earthworm cultivation for trout feed (vermiculture) Preparing fish feed with local products (boiled liver, cooked blood) Control of entry of other animals (dogs, birds, etc.) Record sales and consumption of fish hatchery Organization of the family and home for the sale and care of fish

!70!##

Participates in fairs and producer associations

Tasks in relation to alpaca businesses Business plan (drawing) Register of breeding management Register of health record management Register of calving record Participates in associations of alpaca producers Elimination of unproductive animals Castration of males that should not reproduce (spotting, pale blue eyes) Change every 03 years of reproductive males (avoiding inbreeding, improving blood) Alpaca management calander and implementation schedule Construction of breeding room (chonguitos) Construction of farrowing Construction and / or designation of a local storage area for alpaca wool Construction and cleanliness of sheds Equipment and Tools (health kit and veterinary equipment etc) Cleaning and maintenance of pens Conservation of food for alpacas (hay, silage, etc.) Closing and conservation of fields for to recover damage pastures Handling of register of fiber weight record per animal (at the time of shearing) Coat of alpaca fiber Categorization of alpaca fiber Composting of grasslands with alpaca manure Pasture recovery method jispachiska Participation in agricultural fairs Log management of buying and selling alpacas Weaning baby alpacas with good grass corals Separation of males to other fields with good grass Color classification of reproductive animals Harvesting and planting of native grasses Participates in fairs Participates in producer associations

!71!##

Appendix 2: List of items village are graded on during contests

General Aspects Plan of the Sub-Village as maps and drawings showing the present and the future Map of the areas with risks (could be drawings) Promotion of culture and traditions Sub-village shape-up (flowers, road signs and Street name plates) General cleanliness and Sub-Village ornate of streets and public squares Ornate of mosques, churches, cemeteries and other places of respect Swahili Language promotion (contests of poetry, singing contests, storytelling contests, theatre, etc.) Garbage dumps away from water and streams, its location and use Secure Area Markings Control of alcoholism (agreements and sanctions for the sale of alcoholic beverages) Capture and punishment of drunks Control of family violence (registration of the occurrence, and in very serious cases, it should be reported to higher authorities). Level of participation of the families in the contest Very good: over 60% of all families participate; Regular Less than 30%. Disaster preparedness and safeguarding exercises (floods, fires, thieves, etc.) Assistance to the elderly, single mothers, and disabled. (Improve their homes, help in cultivating crops, herding their animals, etc.)

#Infrastructure and Installations Operation, maintenance and expansion of drinking water system Achieve great operation, maintenance and expansion of irrigation system Cooperate actively in the maintenance of schools, including furniture, latrines, kitchens Cooperate actively in the Construction and quality improvement of the living quarters and letrines of the teachers Cooperate actively in the maintenance of the Health Center and community center Maintenance of roads, road signs and their installation bridges and shading of bus stops

#Management and Administration Public accounts review by the Sub-Village meeting. Archive and all legal documents of the Sub-Village are up to date. Disputes about borders are settled Supervision of the schools (assistance of students and of teachers) Cooperation with the village education committee and the school committee Supervision the School Committee to assure performance of students and teachers. Supervision of the Health Volunteer Participation in planning and operation of the Village and District Councils Supervision of construction implemented within the Sub-Village by other entities Formation and functioning of the Sub-Village Guards

#Grassland management Quality of the Rules and Regulations of Grass and Shrub land management, ordered and approved by the General Assembly of the Sub-Village Implementation of the Rules and Regulation: Application of the rules and the sanctions Attempts to obtain grass seeds, alfalfa, clover, etc. from the Local Government or

!72!##

from other institutions Grazing plan for the total area of grass and shrub land which should be divided into 15 paddocks or more. A maximum of two paddocks should be grazed at any time, the other paddocks should be kept clear of all animals. The Paddocks occupy more than 80% of the total area of grass and shrub land Design of the paddocks layout. Each paddock should have a place where the animals can drink and have shade. Dates of changing the paddocks are established according to the quality of the grass Planting of trees for shade Planing of trees for fodder Plan to use the flood waters to irrigate the grass and shrub lands Payment for grazing rights by the families that have many animals Planning and rotation of grazing rights Definition of the role of the Paddock Gards to make that the agreements and Rules and Regulations of Grass and Schubland management are respected Prison for the animals that are found outside the paddocks in use Sowing native and exotic grass on bare land Protection, demarcation, reserves and other activities and measures to improve the production of grass (areas reclamation). Very good: over 40% of the total area of the territory of the sub-village. Regular: less than 15% Absolute and total banning of free grazing Special protection of wet areas. Unproductive animals are outlawed from grazing in the land of the sub-village Organization of a campaign to sell unproductive animals Castration campaign for male animals that should not reproduce

#Forestation Forestation plan of the Sub-Village (Drawing) Designate a large area for massive forestation. The forestation plan includes wide “streets” without trees to control fires Installation of the sub-village tree nursery Fence of thorny branches to protect the sub-village nursery Number of saplings in the nursery (Very good: over 1000 trees per family) Markings and signposts inside the nursery Frequent irrigation of the saplings and small plants Communal work carried out in the nursery to produce more trees Participation of all families in the communal work of the nursery Sanctions for those families who do not participate in the communal work Notebook to register the agreements about the nursery and to register the work carried out, number of trees being produced, and other relevant issues. Preparation of the substrate through communal work Production and use of biol and biocides Production and use of humus and compost Adequate distance between the plants Total area planted with trees during the contest Number of species of trees planted during the contest 0 if only 1 species was planted Management of the areas that already have trees Implementation of the norms and sanctions to care for the area already forested Care for forestation Quality of the tree nursery, number of trees and species.