Onderzoek naar de veiligheid van de M-tribune van stadion De ......(COB – 16 april 2015) Deze richtlijn bevat zoals de naam al zegt enkel aanbevelingen op vlak van constructieve

Onderzoek

naar de veiligheid van de M-tribune

van stadion De Vliert te ’s-Hertogenbosch

Project: M-tribune De Vliert

Rapport

ii

Onderzoek naar de veiligheid van de M-tribune

van stadion De Vliert te ’s-Hertogenbosch

Project: M-tribune De Vliert

Rapport

Opdrachtgever BouwQ : Opdrachtnemer

Contactgegevens: Gemeente ‘s-Hertogenbosch

Afdeling VTH Omgevingswet

Postbus 12345

5200 GZ ‘s-Hertogenbosch

Postbus 125

5680 AC BEST

Datum: 21 juli 2017

Projectnummer: P17230

Status: Definitief

Bestandsnaam Rapport Onderzoek M-tribune

stadion De Vliert -170721

iii

INHOUDSOPGAVE

1 Inleiding .............................................................................................................................. 1

1.1 Kader en vraagstelling ................................................................................................. 1

1.2 Afbakening van het onderzoek .................................................................................... 1

2 Onderzoeksopzet ................................................................................................................. 2

3 Vaststellen referentiekaders ................................................................................................ 3

4 Bouwkundige Inspectie ....................................................................................................... 4

4.1 Algemeen ..................................................................................................................... 4

4.2 Meetresultaten van de optreden van de trappen .......................................................... 4

4.2.1 Aanleiding ............................................................................................................ 4

4.2.2 Meting hoogte van de optreden ............................................................................ 5

4.2.3 Bepaling van het verschil in hoogte tussen opéénvolgende optreden .................. 6

4.2.4 Bepaling van de relatieve scheefstand tussen opéénvolgende optreden .............. 7

4.2.5 Conclusie betreffende het veilig gebruik van de trappen in de tribune op basis

van metingen van de optreden. ....................................................................................... 7

4.3 Steekproefsgewijze meting naar de indeling van de tribune ....................................... 8

4.4 Overige bouwkundige vaststellingen en gebreken ...................................................... 8

5 Conclusies en suggesties ................................................................................................... 11

5.1 Conclusies .................................................................................................................. 11

5.2 Suggesties .................................................................................................................. 11

Project: M-tribune De Vliert 21 juli 2017 pagina 1 van 12

1 INLEIDING

1.1 Kader en vraagstelling

Jaarlijks dient FC Den Bosch een veiligheidsverklaring, welke ondertekend is door de

Burgemeester van ‘s-Hertogenbosch te kunnen voorleggen aan de licentiecommissie van de

KNVB. In dat kader gebeuren jaarlijks inspecties op het hele stadion door de GHOR

(Geneeskundige Hulpverlening Ongevallen en Rampen) op het gebied van medische

hulpverlening, VTH (Bouw- en Woningtoezicht / afdeling handhaving) op gebied van

constructieve veiligheid en de Brandweer op het gebied van brandveiligheid en

calamiteitenplannen.

Naast deze jaarlijkse inspecties vraagt afdeling VTH van gemeente ’s-Hertogenbosch dat een

onafhankelijk onderzoek zou worden uitgevoerd naar de veiligheid irt bouwkundige aspecten

van de M-tribune. Dit is de oudste tribune en werd gebouwd in 1951.

BouwQ heeft op vraag van de afdeling VTH van de gemeente dit onderzoek uitgevoerd.

1.2 Afbakening van het onderzoek

Aangezien op het vlak van medische interventie, constructieve veiligheid en brandveiligheid

jaarlijks een onderzoek plaats vindt, zal het onderzoek zich in eerste instantie toespitsen op de

veilige bruikbaarheid van de tribune in relatie tot bouwkundige aspecten.

Indien vaststellingen tijdens de inspectie hier aanleiding toe geven, kan in overleg het

onderzoek uitgebreid worden naar andere aspecten.


2 ONDERZOEKSOPZET

Startoverleg

Op 05 juli 2017 heeft een startoverleg plaats gevonden met relevante betrokkenen van

de gemeente ’s-Hertogenbosch, afdeling VTH. In dit overleg werd de

onderzoeksvraag geformuleerd. Aansluitend vond een eerste bezoek aan het stadion

plaats voor een eerste beeldvorming ter plaatse.

Vaststellen referentiekaders

Na kennisname van de vraagstelling en de eerste beeldvorming ter plaatse werden

relevante normen en richtlijnen geconsulteerd.

Bouwkundige Inspectie:

Op 13 juli 2017 werd een bouwkundige inspectie uitgevoerd van de M-tribune.

Terugkoppeling (tussentijdse) resultaten:

De inspectieresultaten en vaststellingen werden op 19 juli in en conceptversie van dit

rapport aan VTH voorgelegd.

Eindrapportage:

Na terugkoppeling werd het rapport op 21 juli 2017 definitief gemaakt.


3 VASTSTELLEN REFERENTIEKADERS

Voorafgaand aan de inspectie van de tribune werd via een normenonderzoek nagegaan welke

specifieke eisen / richtlijnen van toepassing zijn op een bestaande tribune met betrekking tot

veiligheid in gebruik in relatie tot bouwkundige aspecten.

Bouwbesluit:

Het bouwbesluit kent zowel eisen voor nieuwbouw als bestaande bouw. De eisen aan

bijvoorbeeld trappen en afscheiding van hoogteverschillen (leuningen) voor bestaande

bouwwerken zijn van toepassing op deze tribune.

De waarden voor nieuwbouw zijn strenger en zijn enkel ter vergelijking als

tussendrempelwaarde in de meetresultaten mee opgenomen.

Richtlijn voor Constructieve Toetsingscriteria bij aanvraag voor een Evenementenvergunning:

(COB – 16 april 2015)

Deze richtlijn bevat zoals de naam al zegt enkel aanbevelingen op vlak van

constructieve veiligheid.

In Hoofdstuk 5 wordt verwezen naar normen en richtlijnen. Onder andere naar de

NEN/EN 13200 deel1 t/m 7: Toeschouwersaccomodaties.

Handreiking Brandveiligheid stadions:

(NVBR – april 2012)

Deze richtlijn is een kennisdocument dat de brandweer moet helpen om te adviseren

bij de ontwikkeling van een nieuw stadion.

Er werden geen relevante eisen gevonden die van toepassing zouden zijn op de

bestaande M-tribune.

prEN 13200-1:2017:

Deze norm bevat allerlei eisen en aanbevelingen voor de inrichting (maatvoering) van

een nieuwe tribune. Aangezien het een norm voor nieuwbouw betreft, is deze strikt

genomen niet van toepassing op de M-tribune.


4 BOUWKUNDIGE INSPECTIE

4.1 Algemeen

Tijdens de bouwkundige inspectie van de M-tribune zijn de hoogtes van alle optreden van de

trappen gemeten, werden steekproefsgewijs enkele metingen uitgevoerd naar de indeling van

de tribune en werden foto’s genomen van andere bouwkundige vaststellingen. Een volledige

weergave van de meetresultaten en vaststellingen is terug te vinden in de bijlagen bij dit

verslag:

Bijlage 1: Meetresultaten

Deze bijlage bevat:

o Een schematisch overzicht van de M-tribune;

o Resultaten van de opmeting van alle trappen op de M-tribune:

de hoogtes van de optreden;

het hoogteverschil tussen opéénvolgende optreden;

de relatieve scheefstand tussen opéénvolgende optreden.

Bijlage 2: Foto’s.

Deze bijlage geeft een volledig overzicht van de vaststellingen en gebreken op

bouwkundig gebied.

4.2 Meetresultaten van de optreden van de trappen

Vooraan in bijlage 1 wordt een schematisch overzicht van de M-tribune weergegeven, waarop

de nummering van de trappen en treden is aangeduid zoals deze gebruikt werd om de

resultaten van de metingen weer te geven.

4.2.1 Aanleiding

Aanleiding voor het opmeten van de hoogtes van de optreden van de trappen is dat op

sommige plaatsen in de tribune visueel grote verschillen waargenomen worden in de hoogtes

van de optreden (zie bijvoorbeeld foto 34).

Mogelijke oorzaken hiervoor zijn:

- De M-tribune is gebouwd op een aarden wal (zie foto’s 4 t.e.m. 7). De tribune bestaat

uit losse stroken van tribunetreden en trappen die tegen elkaar aansluiten, maar

waartussen geen overdracht van verticale kracht mogelijk blijkt, waardoor ter hoogte

van deze aansluitvoegen ongelijke zettingen kunnen optreden (zie bijvoorbeeld foto’s

26 t.e.m. 30).


- De tribune elementen en traptreden werden niet maatvast gebouwd. Deze tribune

bestaat niet uit strak gemaatvoerde prefab elementen zoals de recentere tribunes.

4.2.2 Meting hoogte van de optreden

Van iedere trede werd de optrede aan de linkse en de rechtse zijde van de trap gemeten ten

opzichte van het bovenvlak van de onderliggende trede. Hieruit werd ook een gemiddelde

waarde berekend voor de looplijn in het midden van de trap. Trap B werd niet ingemeten

omdat deze niet toegankelijk is voor publiek (foto’s 16 en 17).

Vanuit de regelgeving kunnen volgende grenswaarden worden gehanteerd voor de maximale

hoogte van een optrede van een trap:

Hoogte (cm) Normatieve referentie

20 pr EN 13200-1: 2017

21 Bouwbesluit eisen aan nieuwbouw

22 Bouwbesluit eisen aan bestaande bouw

> 22 waarden groter dan 22 cm worden als niet acceptabel aangeduid.

In bijlage 1 wordt door middel van hogerstaande kleurencodes aangeduid welke de strengste

eis is waaraan de desbetreffende optrede voldoet. Waarden groter dan 22cm zijn groter dan de

grootste grenswaarde (minst strenge eis), met name deze uit het bouwbesluit voor bestaande

bouw en zijn dus niet aanvaardbaar.

Volgende treden hebben een optrede van meer dan 22cm en voldoen bijgevolg niet aan de

regelgeving:

Trap A Trap B Trap C Trap D Trap E Trap F Trap G Trap H Trap I Trap J Trap K Trap L

16 Niet

gemeten

16

15a

5a

3a

16

1a

16

14a

12a

8

7

1a

12a

7a

5a

15a

14a

13a

12a

11a

10a

10

16

13a

12a

8a

1a

15a

14a

13a

5

14a

11a

9a

8a

5a

1a

16

9a

7a

2a

1a


4.2.3 Bepaling van het verschil in hoogte tussen opéénvolgende optreden

Uit de metingen van de optreden kan ook bepaald worden hoeveel de desbetreffende optrede

in hoogte verschilt met de onderliggende optrede (Δ Vert). Dit verschil resulteert in een

positief getal indien de optrede hoger is dan de onderliggende optrede en in een negatief getal

indien de optrede minder hoog is dan de onderliggende optrede. Deze Δ Vert. werd zowel

links, rechts als in het midden van de trap bepaald.

Hoewel hiervoor geen referentiekader werd gevonden in de onderzochte regelgeving, is het

duidelijk dat een te groot verschil in hoogtes van opéénvolgende optreden zowel in het op- als

aflopen van de trap kan leiden tot verstoring van het evenwichtsgevoel en aanleiding kan

geven tot zich mistrappen en vallen. Voor de interpretatie van de resultaten werd een

maximale waarde gehanteerd van 2cm (is ca 10%) als toegelaten verschil in hoogte tussen

twee opéénvolgende optreden.

In bijlage 1 worden de waarden die groter zijn dan 2cm of kleiner zijn dan -2cm rood

weergegeven. Dit is het geval bij volgende treden:


16

15a

14

13a

Niet

gemeten

14a

14

10a

10

7a

7

6a

3a

2a

2

2 16

15a

15

14a

12a

8a

8

7a

5a

16

15a

15

14a

14

13a

13

12a

12

11a

11

10a

10

8a

8

7a

6a

6

3a

3

2a

2

16

15a

15

14

12a

9a

9

2

15a

15

14a

14

5

2a

2

14a

14

9a

9

15a

15

14a

10a

10

8a

5a

3a

2

16

7a

6a


4.2.4 Bepaling van de relatieve scheefstand tussen opéénvolgende optreden

Uit de metingen van de optreden kan door het verschil te nemen tussen de waarde voor de

optrede links en de waarde voor de optrede rechts ook de relatieve scheefstand bepaald

worden tussen de desbetreffende optrede en de onderliggende optrede (Δ Hor). Dit verschil

resulteert in een positief getal indien de optrede relatief gezien afhelt naar rechts en in een

negatief getal indien de optrede relatief gezien afhelt naar links.

Hoewel hiervoor geen referentiekader werd gevonden in de onderzochte regelgeving, is het

duidelijk dat een te grote onderlinge scheeftstand tussen opéénvolgende optreden zowel in het

op- als aflopen van de trap kan leiden tot verstoring van het evenwichtsgevoel en aanleiding

kan geven tot zich mistrappen en vallen. Voor de interpretatie van de resultaten werd een

maximale waarde gehanteerd van 2cm (is ca 2% helling) als toegelaten.

In bijlage 1 worden de waarden die groter zijn dan 2cm of kleiner zijn dan -2cm rood

weergegeven. Dit is het geval bij volgende treden:


Niet

gemeten

16

15a

15

14a

14

13a

13

12a

12

11a

11

10a

10

1a

Dit probleem speelt enkel op trap G, de trap naast de tunnel tussen vakken M4 en M5.

4.2.5 Conclusie betreffende het veilig gebruik van de trappen in de tribune op basis van

metingen van de optreden.

Uit de metingen blijkt dat de hoogtes van de optreden binnen één trap variëren tussen ca.

18cm en 23cm met lokale uitschieters tot 14cm en 26cm. Naast het feit dat optreden van meer

dan 22cm niet voldoen aan de regelgeving (eisen voor bestaande bouw uit het Bouwbesluit)


leiden de grote variatie in hoogtes, het grote verschil in hoogtes tussen twee opéénvolgende

optreden en lokale relatieve scheefstand van opéénvolgende optreden tot een verhoogd risico

op evenwichtsverlies, mistrappen en vallen.

4.3 Steekproefsgewijze meting naar de indeling van de tribune

Tijdens de inspectie van 13 juli 2017 werden steekproefsgewijs op een aantal plaatsen in de

tribune onderstaande eisen/aanbevelingen gecheckt:

Eisen uit het bouwbesluit aan trappen in bestaande bouwwerken:

- Minimum breedte van een trap: 0,7m -> OK, opgelet: dit is de minimale breedte die

bouwkundig aan iedere trap gesteld wordt, deze eis houdt geen verband met

brandveiligheid.

- Minimum aantrede van een trede ter plaatse van de klimlijn: 0,13m -> OK

Eisen uit de prEN 13200-1:2017 aan de inrichting van een tribune met zitplaatsen (dit zijn

aanbevelingen, want geldt voor nieuwbouw):

- Minimale diepte van een zit rij tribune element: 700mm -> OK

- Minimale vrije ruimte tussen de voorkant van de stoel en de rugleuning van de stoelen

van de rij ervoor: 350mm -> OK

- Minimale diepte van de zitting van de stoel: 350mm -> OK

- Maximale hoogte van de zitting van de stoel t.o.v. de vloer: 450mm -> NOK

- Minimale breedte van een stoeltje (inclusief tussenruimte tussen twee stoeltjes):

450mm -> OK

4.4 Overige bouwkundige vaststellingen en gebreken

Bijlage 2 bevat een volledig fotoverslag met alle vaststellingen die gedaan werden.

Onderstaand worden de hoofdlijnen weergegeven en de vaststellingen samengevat:

Gebruik van de niet overdekte delen van de tribune:

Op beide uiteinden van de tribune bevindt zich een vak dat grotendeels niet overdekt

is (zie foto 1). Op het schematisch overzicht van de tribune werden deze benoemd als

“buffervak” en “niet overdekt vak”. Beide vakken zijn overspannen met een zeildoek

en zouden niet meer gebruikt worden om supporters op te plaatsen.

Het “buffervak” kan volledig afgesloten worden met hekken. Wanneer de hekken

openstaan is er echter geen belemmering om toch de trappen van de tribune op te

lopen. Zij zijn daarom wel mee beoordeeld in dit rapport.


Het opspannen van het zeil over de stoeltjes van het “buffervak” zorgt voor een

obstructie van trap B en voor valgevaar boven en beneden aan trap A (foto’s 11,

12,15, 16 en 17).

Het “niet overdekte vak” is niet fysiek afgescheiden van de rest van de tribune. Hier

kan het publiek dus ook vrij rondlopen op de trappen en de bovenomloop. Deze

worden dus ook mee beschouwd in dit rapport als publiek toegankelijke delen.

Stoelvrije zones naast trappen:

Op de twee uiteinden van de tribune naast trappen A en L bevindt zich nog een zone

van ca. 65 cm tussen de laatste stoelen van de rij en de trap (foto’s 11 en 51). Het

hoogteverschil tussen de tribunetreden wordt hier niet correct overbrugd in een zone

die als loopzone zou kunnen aanzien worden.

Naast trap C bevindt zich nog een zone van ca. 150 cm tussen de laatste stoelen van de

rij en de trap (foto’s 19 en 21). Het hoogteverschil tussen de tribunetreden wordt hier

niet correct overbrugd in een zone die als loopzone zou kunnen aanzien worden.

Bovendien zijn alle trappen in het overdekte deel van de tribune blauw geschilderd,

behalve op deze plaats. Hier is de trap gewoon beton en de stoelvrije zone ernaast

blauw. Dit leidt tot verwarring en is ronduit gevaarlijk!

Trappen aan de achterzijde op de aarden wal:

Op de aarden wal bevindt zich een trap die de toegangszone van M-side verbindt met

de bovenomloop van de tribune vakken M5-M6-M7+niet overdekt vak (foto’s 7 en8).

Onderaan deze trap bevindt zich een vrij brede opening (foto 9).

Op de aarden wal bevindt zich ook een trap die toegang verschaft tot de bovenomloop

van de tribune vakken M1-M2-M3. De deur tussen deze trap en de bovenomloop is

echter afgesloten (foto 25).

Deur in de bovenomloop afgesloten:

Op de aarden wal bevindt zich ook een trap die toegang verschaft tot de bovenomloop

van de tribune vakken M1-M2-M3. De deur tussen deze trap en de bovenomloop is

echter afgesloten (foto 25). Onduidelijk is in hoeverre deze toegang / uitgang

noodzakelijk is in geval van calamiteiten.

Hoogte verschillen in loopzones:

Om struikelgevaar te voorkomen dient de vloer in loopzones vlak te zijn. Op diverse

plaatsen werden hoogteverschillen van enkel centimeters vastgesteld:

o In de bovenomlopen (foto’s 26, 37 en 38)

o In tribunetreden (foto’s 27, 39 en 40)

o In de overgang tussen de trap en de aanpalende tribunetrede (foto’s 29, 30, 35

en 36).


Leuning bovenaan de tunnel:

De vloerafscheiding (leuning) tussen vak M4 en de onderliggende tunnel voldoet niet

aan de eisen uit het bouwbesluit voor bestaande bouw( foto 31). De leuning zelf is

lager dan 90cm en is overklauterbaar.

De stukjes profiel waarmee de bebording bovenop de leuning werd bevestigd, steken

uit voorbij de bovenrand van de leuning. Dit kan leiden tot verwondingen of men kan

er blijven achter haken.

Opstand tussen dubbelle trappartij:

Tussen vak M7 en het “niet overdekte vak” heeft vroeger een hekwerk gestaan met

aan weerszijden een trappartij. Het hekwerk is weggehaald maar de lage opstand

tussen beide trappartijen is er nog. Dit kan leiden tot struikelen of vallen (foto 42).

Openstaande voegen:

Op meerdere plaatsen staan voegen open (foto’s 16, 22, 24, 29, 30 en 46)

Roestende en uitstekend stukjes metaal:

Op meerdere plaatsen bevinden zich blootliggend roestend wapeningsijzer of

afgeslepen metalen bevestigingen. Deze oneffenheden kunnen leiden tot struikelen en

tot verwondingen aan uitstekende stukjes roestend metaal (foto’s 43, 44, 45, 46 en 47)

Scheuren en afgebrokkeld beton:

Op meerdere plaatsen bevinden zich scheuren in het beton of is beton afgebrokkeld

(foto’s 13, 14, 23, 29, 37, 38 en 40)

OPMERKING:

Hoewel de laatste drie items (openstaande voegen, roestende wapening en betonschade) een

relatie hebben met constructieve veiligheid zijn de vastgestelde schades eerder van esthetische

aard en niet van die aard dat de constructieve veiligheid in het gedrang is.


5 CONCLUSIES EN SUGGESTIES

5.1 Conclusies

Aangezien op het vlak van medische interventie, constructieve veiligheid en brandveiligheid

jaarlijks een onderzoek plaats vindt, richtte dit onderzoek zich in eerste instantie op de veilige

bruikbaarheid van de tribune in relatie tot bouwkundige aspecten.

Uit de meetresultaten blijkt duidelijk dat niet wordt voldaan aan het referentiekader m.b.t.

maximale hoogten voor de optreden van een trap. Wanneer de meetresultaten echter verder

geanalyseerd worden, blijkt ook dat de hoogtes van de optreden binnen één trap variëren

tussen ca. 18cm en 23cm met lokale uitschieters tot 14cm en 26cm. Naast het feit dat optreden

van meer dan 22cm niet voldoen aan de regelgeving (eisen voor bestaande bouw uit het

Bouwbesluit) leiden de grote variatie in hoogtes, het grote verschil in hoogtes tussen twee

opéénvolgende optreden en lokale relatieve scheefstand van opéénvolgende optreden tot een

verhoogd risico op evenwichtsverlies, mistrappen en vallen.

Naast de inmeting van de trappartijen werden ook volgende onveilige bouwkundige situaties

vastgesteld:

In stoelvrije zones naast een aantal trappen wordt het hoogteverschil niet correct

overbrugd in een zone die als loopzone kan aanzien worden.

In de vakken M1 t.e.m. M7 zijn alle trappen blauw geschilderd. Echter trap C (naast

M1) is betonkleurig en de stoelvrije zone naast de trap, waar het hoogteverschil niet

correct wordt overbrugd, is blauw geschilderd. Dit leidt tot verwarring en is

gevaarlijk!

Op meerdere plaatsen werd een verhoogd risico op struikelen valgevaar vast gesteld:

hoogteverschillen in loopzones, uitstekende stukjes metaal, spandraden.

De leuning die de tribune scheidt van de tunnel is niet conform de regelgeving.

Op de scheidingslijn tussen vak M7 en het “niet overdekt vak” waar vroeger een

hekwerk heeft gestaan is er verhoogd risico op struikelen valgevaar en op

verwondingen aan uitstekende stukjes metaal.

5.2 Suggesties

Brandveiligheid:

Vastgesteld werd dat de deur in de bovenomloop ter hoogte van vakken M1-M2-M3

permanent afgesloten is. Onduidelijk is in hoeverre deze toegang / uitgang

noodzakelijk is in het kader van brandveiligheid en evacuatie bij calamiteiten.


Constructieve veiligheid:

De betonschades en openstaande voegen die in de tribune werden vastgesteld duiden

wel op een zekere ouderdom maar zijn eerder van esthetische aard en niet van die aard

dat de constructieve veiligheid in het gedrang is.

Niet onderzocht is in hoeverre de stalen overkapping van de tribune nog voldoet. Het

is ons ook niet bekend in hoeverre deze bij de jaarlijkse controles ook wordt

beoordeeld op vermoeiingsaspecten (rekenkundig en tijdens de inspecties).

Documents

Onderzoek naar de veiligheid van de M-tribune van stadion De ......(COB – 16 april 2015) Deze richtlijn bevat zoals de naam al zegt enkel aanbevelingen op vlak van constructieve