Upload
vocong
View
227
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Ontdekkings-tochtDoe de prehistorie
Beleef de Romeinse tijd Duik in de middeleeuwen
Archeon
gra
tis n
aa
r A
rch
eon
ku
nn
en.
t en
aa
mer
:
r
r:
c Archeon 2008, design www.studiokaland.nl
>>>a
lle
gebo
uw
en, b
oer
der
ijei
e
2008
0318
Arc
heon
pla
ttegr
ond
B.in
dd
118
-03-
2008
16
:51:
16
1Ka
mpv
and
eja
ger
-ver
zam
elaa
rs2
Boom
stam
kano
’s3
Line
aire
Ban
dke
ram
iek,
ee
rste
boe
ren
4Tr
echt
erbek
erc
ultu
ur5
Hune
bed
6Br
onst
ijdboe
rder
ij7
Bron
sgie
teri
j8
Heili
gdom
van
Bar
ger
oost
erve
ld8b
Gra
fheu
vel
9Te
rpboe
rder
ijen
10
Rom
eins
epoo
rt11
Rom
eins
woo
nhui
s12
Ro
mei
nse
krui
den
tuin
13
Kale
nder
14
Jupiter
zuil
15
Tem
pel
van
Neh
alen
nia
16
Foru
m17
Ro
stra
18
Wat
erput
19
Zonn
ewijz
er20
Rom
eins
vra
chts
chip
Zw
amm
erdam
21
Hijs
kraa
n22
Ba
dhu
is23
Are
na24
Her
ber
g25
Tr
iclin
ium
26S
chuu
rva
nDor
esta
d
Hutk
omu
itR
ijnsb
urg
Halfop
enw
erks
chuu
r
uitDe
Woe
rd,V
alke
nbur
g27
Hu
isv
and
evi
sser
28H
uis
van
de
imke
r29
Gei
tens
tal
30W
erkp
laat
sva
nde
tinn
egie
ter
31
Wer
kpla
ats
van
de
man
den
vlec
hter
32De
Dam
33Hu
isv
and
eho
ut-
enb
eenb
ewer
ker
34H
uis
van
de
herd
er35
Gal
gen
veld
36S
chut
ters
veld
37Sm
idse
38S
talle
n39
De
mar
kt40
Hui
sva
nde
schr
ijnw
erke
r41
Hu
isv
and
esc
hoen
mak
er42
Klo
oste
r43
Mid
del
eeuw
sek
ruid
entu
in44
Hui
sva
nde
wev
er/v
alke
nier
45H
uis
van
de
bar
bie
r-ch
irur
gijn
46H
uis
van
de
bak
ker
47H
uis
van
de
pot
tenk
oopm
an/
vi
ltst
er
A
Educ
atie
verui
mte
B
Spee
lwei
de
C
Rom
eins
eCa
stel
lum
muu
rD
Doo
lhof
EKa
ntoo
rF
Vlo
tKi
nder
vers
choo
ntaf
ele
nin
valid
etoi
let
bij
hetKl
oost
ere
nde
Rom
eins
ehe
rber
g
LATE
MID
DEL
EEU
WEN
1000
- 15
00 n
a Ch
r.G
rave
nd
am r
ond
1350
VRO
EGE
MID
DEL
EEU
WEN
406
-10
00n
aCh
r.Dor
esta
dron
d8
00n
aCh
r
BRO
NST
IJD
2000
-8
00v
oorCh
r.
IJZE
RTIJ
D80
0-
12v
oorCh
r.
NEO
LITH
ICU
MN
ieuw
eSt
eent
ijdTr
echt
erbek
erc
ultu
ur34
00-
290
0vo
orC
hr.
NEO
LITH
ICU
MN
ieuw
eSt
eent
ijdLi
neai
reB
andke
ram
iek
5300
-4
900
voor
Chr
.
MES
OLI
THIC
UM
Mid
den
Ste
entijd
8800
-5
300
voor
Chr
.
ENTR
EE
Dam
stra
te
Heer
estr
ate
Preh
isto
rie
tot12
voo
rCh
r.
Rom
ein
se t
ijd12
voo
rCh
r.-
406
na
Chr.
Mid
del
eeuw
en40
6-
1500
na
Chr.
ROM
EIN
SE T
IJD
12v
oorCh
r.-
406
na
Chr.
Tr
aiec
tum
adR
henu
m
rond
150
naC
hr.
kass
a
B
C
A
F
E
D
Kom
mee
op
av
ontu
ur
Prehistorie BekijkdeplattegrondvanArcheon.
1.TrekeenlijnomhetdeelvanArcheondatbijdeprehistoriehoort.
Prehistoriebetekentvoordegeschrevengeschiedenis.Indeoudesteentijdleefdendemensenalsgrootwildjagers,leerdenvanhetvuurgebruikmakenenmaakteno.a.vuurstenengereedschappen.Deoudesteentijdvan300.000voorChr.tot8.800voorChr.wordtookwelPaleolithicumgenoemd.
InArcheonbegintdeprehistorieindemiddensteentijd,demensenlevennogvandejacht.Demiddensteentijdvan8800-5300voorChr.wordtookMesolithicumgenoemd.
Hiernakomtdenieuwesteentijdvan5300-2000voorChr.Daarnademetaaltijden,debronstijdvan2000-800voorChr.endeijzertijdvan800-12voorChr.
Deprehistorieisduseenlangeperiode,300.000voorChr.totongeveerhetjaar0 2. Arceeropdetijdbalkdeprehistorieenzeteenlijnbijnu.
TussendenulijnendeprehistorieliggendusalleanderetijdenvandeRomeineninde1eeeuwnaChr.totaande21eeeuwvannu.
LoopvanafdeingangvanArcheonnaarhetkampvandejagers-verzamelaarsindeMiddenSteentijd.
Rond10000v.Chr.washeteindevandelaatsteijstijd.Nederlandwasdichtbebostmetveelmoerasgebieden.Menleefdevandejacht,devisserijenhetverzamelenvankruidenenplanten.Menwoondeinkampementenopdeplekwaarineenbepaaldseizoenhetmeestevoedseltevindenwas.Alleswatnodigwaswerddoordemensenzelfgemaakt.Vanvachtenvandierenwordtkledinggemaaktzelfsvangrasenboombast!
3.Aanhetwoordsteentijdkunjealafleidendatsteeneenbelangrijkmateriaalwasindeprehistorie.Omwelkesteensoortgaathethier.
A.Hunebedsteen B.Vuursteen C.Kalksteen
HetEngelsewoordvoordezesteenisFlintstone.Hetiseenkeihardesteensoortwaarvanscherpegereedschappengemaaktkunnenwordenzoalsmessen,boortjes,schrapertjesomhuidentebewerken,pijlpuntenenspeerpunten.
-300.000 -250.000 -200.000 -150.000 -100.000 -50.000 0 50.000
4. Schrijftweevoorwerpenopwaaraanjekuntziendatvisvangstbelangrijkwas.
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Loopverdernaardeboerderijvandeeersteboeren.Hierbegintdenieuwesteentijd,dezemensenlevenalsboerenenwonenopeenvasteplek.Denieuwesteentijd5.300voorChr.tot2000voorChr.wordtookwelNeolithicumgenoemd.
DeeersteboerenvanNederlandwoondeninLimburgopvruchtbarelössbodemwaarzegewassenverbouwden.Zijwoondeningroteboerderijenwaarmeerderefamiliesbijelkaarwoonden.
5.ZetdeletterBinhetvakjevandeboerderijvandezeeersteboeren.
Dezeeersteboerenmaaktengebruikvangebakkenklei,aardewerkvoorkookpottenenvoorraadpotten.
Deeersteboerenmaaktenbijzondereversieringenophunaardewerk.Ditaardewerkwordtbandkeramiekgenoemd.
6.Bekijkdeversieringopdeboerderijgoed.Tekendezeversieringnaophetaardewerkvandezeboeren.
Bekijkdeboerderijvanbinnenenvanbuitengoed.
7.Noemvierdingenwaaraanjekuntziendatdebewonersvandezeboerderijnietmeerrondtrokkenzoalsdejagersverzamelaarsvandeoudeenmiddensteentijd.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Loopverdernaardeboerderijvandehunebedbouwers.Dezemensenmaaktenaardewerkenpottenindevormvaneentrechter.Ditvolkwordtookweltrechterbekervolkgenoemd.
8.Welkeaardewerkenpothoortbijdezeboeren?
A B C
DestenenvaneenhunebedzijntijdenseenijstijddoordegletsjersinNederlandterechtgekomen.IndeprovincieDrenthekunjenogzo’n50hunebeddenvanditvolkbekijken.Hunebeddenzijngrotestenenmonumenten.Deheuvelvanaardedieoverhethunebedheenlagismeestalverdwenen.
9.Waarvoorwerdeenhunebedgebruikt?
A. Grotwoning B.Bed/slaapkamer C.Grafkamer
Naasthethunebedkunjezienhoeeengrotesteenversleeptkanworden.
AanheteindevandesteentijdkwamendeeerstekoperenvoorwerpenNederlandbinnen.Metdeuitvindingvanbrons(eenmengselvankoperentin)begintereennieuweperiode.Debronstijdduurtvan2000tot800voorChr.
Loopnaarhetbronstijderfmetschuurendewoon/stalboerderij.
10.ZetletterAinhetvakjevandeboerderijZetletterBinhetvakjevandeschuur
Indebronstijdboerderijwoondenmensenendierensamenondereendak.Erkondenwelzo’n30runderenindeboerderijstaan,wellekkerwarm!Demensenleefdenvangewassenophetlandenhethoudenvandieren.
Bronsisergkostbaar,vuurstenengereedschappenblijvendaaromookingebruik.Bronswordtgemaaktvankoperentin,dezegrondstoffenzittennietindeNederlandsebodem.ErwarenalhandelswegendoorheelEuropaomproductenenmaterialentevervoeren.
11.Watiseenvoordeelvanbronsbovenvuursteen?
A. MateriaalkanwordenhergebruiktdoorhetomtesmeltenB.BronswordtnietbotC.Bronsisoveraltevinden
Uitdebronstijdzijnveelvondstengedaanwaarvanmendenkdathetofferszijn.Ookdehoutenconstructievanpalenbijheterfzoueentempeltjekunnenzijngeweesthoehetprecieszitmetbijgeloofofdebetekenisvandit‘tempeltje’wetenweniet.
Opdeakkerswerdvoedselzoalsgranenengroentesverbouwd.Ookvlaswerdverbouwd.Vlasiseenplantdieindestengellangevezelsheeftwaarlinnendradenvangemaaktkunnenworden.Vandezedradenwordtlinnenstofgeweven.
12.Welkdierlijkmateriaalwordtnaastlinnengebruiktvoorhetwevenvanstoffen?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
Loopnaardelaatstetweeboerderijenvandeprehistorie.Dezeboerderijenhorenbijdeijzertijd.Deijzertijdduurtvan800tot12voorChr.
Langsdekustwerdenijzertijdboerderijenopzelfgemaakteheuvelsgebouwd.Zo’nheuvelwordteenterpgenoemd.Dekweldersrondomdeterpenoverstroomdeneenpaarkeerperjaar
13 Waaromgingboerenopterpenwonen?Erzijntweegoedeantwoorden!
A. Erwasveelgrasvoordekoeienindekweldersronddeterpen. B. Erspoeldenvaakgrotestukkenijzeroeraandiedeboerenomsmoltentotijzer. C. Opdeterpenwasmenveiligvoorhethogezeewater. D. Deboerenkondenopgegravenvuurstenengebruikenomboerderijentebouwen.
Bijdeijzertijdboerderijenkunjewaarschijnlijkijzeroervinden.Vanijzeroerkunjeijzermaken.
14. Hoemaaktemenindeijzertijdvanijzeroerijzer?Schrijfdelettersvandezinnenindejuistevolgordeop.
A. Meteenblaasbalgwerdhetijzerertsverhit. B. Naverhittingmaaktemenvan
ijzergereedschapofwapens.C. Brokkenijzeroerwerdenineenvuurgeroosterdtotijzererts.D.Naafkoelingvandeovenhamerdemenhetijzerschoon.E.Brokjesijzerertswerdenmethoutskoolineenovengeladen.
Dejuistevolgordeis:
____________________________________________________________________________________
Vuurwasindeprehistorieergbelangrijk.Demogelijkhedenvanvuurzijnveelzijdig,vuurgeeftwarmteenlicht,zorgtvoorveiligheidenjekuntervoedselmeebereiden.Doorderookkanvlees,visofhuidengerooktwordenenhethoudtdemuggenweg.Ookdeasendehoutskoolwordengebruikt.
Misschienkunjezelfproberenopeenprehistorischemaniervuurtemaken!Vuurmakenmetvuursteenwerktalsvuursteentegenijzergeslagenwordt,danontstaanervonkjes.IJzerenvoorwerpenomvuurtemakennoemjevuurslagen.Devonkjeswordenopgevangenopietswatsnelgaatbrandenofblijftgloeien.
15. Zetdevolgendemanierenomvuurtemakenindejuistevolgordevantijd.Dusvanlangnaarminderlanggeleden.
A. Meteenvuurslageneenvuursteen. B. Doorwrijvingvanhoutophout. C. Doornatuurbijvoorbeeldbliksem.Dejuistevolgordeis:
____________________________________________________________________________________
16. Deprehistorieiseenlangeperiode,arceeropverschillendemanierendevolgendetijdenvandeprehistorie.
A. Middensteentijd8800-5300voorChr. B.Nieuwesteentijd5300-2000voorChr. C.Bronstijd2000-800voorChr. D. IJzertijd700-12voorChr.
9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1000
In12voorChr.kwamendeRomeineninNederland.ZijkondenlezenenschrijvenenbeschrevenhoeNederlanderinhunogenuitzag.Detijdvoordegeschrevengeschiedenis(deprehistorie)wasvoorbij.
17.Schrijfdevolgendelettersonderdejuistetijd
A. SchrijfletterNvoorNomadischbestaanofVvoorvastewoonplaats B. SchrijfeenValservuursteengebruiktwordt. C. SchrijfeenAalseraardewerkgebruiktwordt. D.SchrijfJ-VvoorjagersverzamelaarsenBvoorboeren E.Schrijfhetwoordonderdejuistetijd:vuurslag,koperentin,kookzak,hunebed
Vraag Midden Steentijd Nieuwe Steentijd Bronstijd IJzertijd
A
B
C
D
E
Romeinse TijdBekijkdeplattegrondvanArcheon.
1. TrekeenlijnomhetdeelvanArcheondatbijdeRomeinsetijdhoort.(Ziepag2)
LoopnaardehoutenmuurdiehetRomeinse‘castellum’(Latijnvoorfort)beschermt.KlimopdemuurenbekijkdeRomeinsegebouwen.
Jestaatnuopdemuurvan‘TrajectumadRhenum’.DitisLatijnvoor‘oversteekplaatsaandeRijn’.Hetleveninditstadjespeeltzichafrond150naChr.
DeRomeinenwaren2000jaargeledenhetmachtigstevolkvanEuropa,zekwamenoorspronkelijkuitItaliëenveroverenvelelanden.
2. Schrijfdelettersvandefoto’sopdejuisteplaatsindeplattegrond
Tussen12voorChr.en406naChr.IshetzuidelijkedeelvanhethuidigeNederlanddoordeRomeineninbezitgenomen.DeRomeinennoemdeditGermaniaInferior.
3. ArceerindetijdbalkdeRomeinsetijd.
0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000
Degrens(limes)lieplangsdeRijn.Langsdegrenswerdenfortengebouwd.IndezefortenzatenBataafsesoldatendiedeRomeinenhielpen.InAlphenaandenRijnstondhetfortAlbanianae.
A B C D E
4. SchrijfdeletterAvanAlbanianaeindejuistecirkelopdekaart.
Tip:MatiloishethuidigeLeidenenTrajectumhethuidigeUtrecht.
Loopnaarhetforum,ditisdemarkt,eencentraleplekopeenkruisingindeRomeinsestad.Hetforumiseenverzamelplaatsvoormensen,eriseenmarktmetkraampjeswaarspullenverkochtworden,eenwaterputwaardemensenhunwaterhalenenerwordentoesprakengehouden.DeRomeinenbrachtenallerleiproductenendierenmeediedemensenhiernognietkendenzoalskippen,pauwenofkruidenzoalsbasilicumentijm.DeRomeinenhieldenvanstructuurinhunsamenlevingmaarookinhunbouwstijlenaanlegvanwegenensteden.Ziejehoerechtdewegenzijnenhoesymmetrischdegebouwen!
DeRomeinenbetaaldenalmetgeld,zijhaddenmuntenmetafbeeldingenvandekeizers.
VoorhetbadhuisziejekraampjesenerlooptvastergenseenRomeinsesoldaatrond.
Delegionairszijndevoetsoldaten,methunbepakkinglegdenzijenormeafstandenafommethunlegergebiedenteveroveren.
5. Schrijfdenamenvandeuitrustingvandesoldaatindejuistevakjes.
Loophetbadhuisinenzoekdeplattegrondop.
DeRomeinengingennietalleennaarhetbadhuisomschoontewordenmaarookomanderemensenteontmoeten.EenbelangrijkeuitvindingvandeRomeinenwasdevloerverwarming.
Achterinhetbadhuiswerdenhetwaterendeluchtverwarmd.
6.Hoeveellauweenwarmedelentelthetbadhuis.
ZoekinhetbadhuisdeRomeinsetoilettenop.Diezagenerandersuitdanonzetoiletten.Zewarenvansteenofvanhout.Doorhetgeultjeindevloerstroomdewaterzodatjeallesweerkonschoonmaken.
7. WaaromhebbendeRomeinsetoilettendezevorm?
A.Zokondendeslavinnendetoilettenmakkelijkerschoonmaken B.Jekoneenstokmeteensponsdoorhetgatheenstekenenjezelfschoonmaken C.Nietalleenmannen,maarookjongetjeskondenzomakkelijkplassen D.Desoldatenkondenzohunzwaardenensperenveiligopbergen
AandekledingkonjerangenstandvandeRomeinenaflezen.OokkonjeaandekledingzienofjeinheemswasofdatjeRomeinsburgerwas.Detogawaseenlangedoekmetveelkostbarestofdierondhetlichaamgewikkeldwerd.Dezewerdalleengedragendoorderijke,gegoederomeinseburgers.Demeestegewonemannenzoalsambachtsliedendroegeneentuniek.Devrouwendroegeneenlangetuniekeneenpalla,ditwaseenomslagmanteloverdeschouderensomsoverhethoofd.
8.Schrijfdenamenvandekledingonderhetplaatje.
Verlaathetbadhuisenloopdearenabinnen.DeRomeinenwarengekopgladiatorengevechten.Devoorstellingenwarenvaakgratis.Hetgevechteindigdemeestalmetdedoodvaneenvanbeidegladiatoren.DebekendstearenaishetColosseuminRome.HetgrondvlakvanhetColosseumisniethelemaalrond.Alsjeereenkruisinzetisdelengte188meterendebreedte156meter.
9. Watbetekenthetwoord‘arena’?
A.Speelplaats B.Plaatsmetzand C.Martelplaats D.Offerplaats
VerlaatdearenaenloopnaarhetRomeinseschipdatlinksvandeingangvandearenaligt.
10a. WatisdelengteendebreedtevanhetRomeinseschipdatbijZwammerdam(indebuurtvanAlphenaandenRijn)isgevonden?
Lengte: meter
Breedte: meter
10b. Maakeentekeningvanhetschipmeteenzeilerop.Tekenookhoeergestuurdkonworden.
Tip:kijknogeveninhetbadhuisomeenmodelvanhetschiptebekijken!
LoopnaardetempelvanNehalennia.Indeloopvandemiddagisereenofferceremoniebezig.Erwordendanallerleioffersaandegodingebracht.DegodinwaseenplaatselijkegodindiedemensenuitZeelandvereerdenvoordatdeRomeinenhungebiedveroverden.DeRomeinennamendezegodinopinhunmeergodenstelsel.
11a. Schrijfdetekstoverdieopdesteenbijdeingangvandetempelstaat.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
11b. Omcirkelindezetekstdenaamvandegodin.
11c.Bekijkhetbeeldvandegodinindetempel.Ditisdegodinvande
A. Dood B. Wijsheid C. Hemel D.Vruchtbaarheid
LoopnaardezuilmetdegodJupitererop.Jezietdezegodookopdefoto.Ditisdebelangrijkstegod,deoppergod.Jupiteristeherkennenaandebliksemschichten.HijbeschermtalletempelsvanhetRomeinserijk.
DeRomeinenhebbenveelgoden.Dezegodenkunjeherkennenaandevoorwerpendiezebijzichhebben.
12.Verbinddegodenmethunvoorwerpenviapijltjes
Neptunes,godvandezee uil Venus,godinvandeliefde drietand Minerva,godinvandewijsheid duif
LoopdoordepoortnaarhetRomeinsewoonhuis.Binnenkunjeschilderijenvansteentjesaandemuurzienhangen.
13a. Watisdenaamvanzo’nschilderij?
A. Ets B. Aquarel C. Mozaïek D. Litho
13b.Noemhetberoepvandebewonervanhetlinkerdeelvandithuis.
____________________________________________________________________________________
DeRomeinenschreveninLatijn.Vanafhun7ejaargingenjongensnaarschoolwaarzijleerdenlezenenschrijven,meisjesgingenalophun12etrouwen.Erwerdgeschrevenopplankjesmetwas.Meteenstaafjevanmetaalofhout,eenstilus,werdindebijenwasgekrastomteschrijven.ZoalsjeopdeherbergkuntzienkendendeRomeinenookalgraffiti.
Loopinderichtingvanhetbadhuisendeherberg.AanjerechterhandziejeeenzonnewijzermetRomeinsecijfers.
14a. SchrijfdeRomeinsecijfersopdejuisteplaatsindezonnewijzer.
14b.HoeschrijfjedevolgendeArabischecijfersinRomeinsecijfers?
50 ____________ 500 ____________
100 ____________ 1000 ____________
hethuidigejaar ____________
LoopnaardedoolhofnaastdeRomeinseherberg.
15.WelkRomeinscijferstaatopdepaalmiddeninhetdoolhof?
________________________________________________________________________
Loopomdeherbergheen.Erstaanverschillendetekstenopdemuren.Zoekdetekstvandefotoop.
16a.Welkwoordhoorterbovendezeteksttestaan?
________________________________________________________________________
16b.WatisdebetekenisvanditLatijnsewoord?
A. Gastenverblijf B. Ziekenhuis C. Badhuis D. Kazerne
Aanheteindevandemiddagkunjeindearenaeengladiatorengevechtbekijken.MisschieniserookeengroepRomeinsesoldatenaanwezig.
OpdefotoziejehetTweedeLegioen(LEGII)vaneenRomeinsekeizer.
17.Welkekeizerisdat?
A.Nero B.Augustus C.MarcusAurelius D.Hadrianus
Tip:letopdelaatstedrielettersopdevlag.DeRomeinenschrijveneenVinplaatsvaneenU.
18. MaakdepuzzeloverdeRomeinseTijdinArcheon.
11
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Horizontaal:1 Romeinsfort2 Iemanddievoortoeschouwersgaatvechten3 Gebouwwaarmensenzichwassenenlatenmasseren4 Romeinsstadion5 Romeinsegodinvandevruchtbaarheid6 RomeinsegrenslangsdeRijn7 EersteRomeinsekeizer8 Instrumentomdetijdtemeten9 Schilderijvansteentjes10 LatijnvoorRijn oplossingpuzzel:Verticaal: 11 LatijnvoorAlphen(aandenRijn) _________________________________________
MiddeleeuwenBekijkdeplattegrondvanArcheon.
1. TrekeendikkelijnomhetdeelvanArcheondatbijdemiddeleeuwenhoort.(Ziepag2) Tip:datzijndenummers26totenmet47opdekaart.
Indevroegemiddeleeuwenontstondendorpenensteden,vaakopkruisingenvanrivierenenwegen,opplekkenwaarjemakkelijkmetjehandelswaarkonkomenperbootofmetpaardenwagen.Bijdezemarktplaatsengingenmensenwonenenwerken.Erontstondendorpendieuitgroeidentotsteden.
Startjewandelingdoordemiddeleeuwenbijnummer26vandeplattegrond.Zo`noudestadinNederlandisWijkbijDuurstede(bijUtrecht)indevroegemiddeleeuwenheettedezestadanders.
2. HoeheettedestadwaardezeschuurgestaanheeftIndemiddeleeuwen?
______________________________________________________________
Dezestadisindevroegemiddeleeuwenrond850eenaantalkerenaangevallendoorVikingen.DeVikingenkwamenuitScandinavië.MetVikingschepenmaaktenzijgrotezeereizenenzettenvoetaanwalinheelEuropa,RuslandenAmerika,omhandeltedrijvenennieuwegebiedenteveroveren.Ohja...datvandiehoornsopdehelmenisechteenfabeltje,jekuntwelgoeddrinkenuitzo’nhoorn.
Bijdevroegemiddeleeuwenhorendejaartallen400tot1000.Bijdelatemiddeleeuwenhorendejaartallen1000tot1500.
3a.Arceerindetijdbalkdevroegemiddeleeuwen. b.Arceerindetijdbalkdelatemiddeleeuwenopeenanderemanier.
0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000
Wanneererveelmensenbijelkaargaanwonenineenstadiservanallesnodigaanvoedsel,bouwmateriaal,huisinrichting,kledingenz.Erontstondenverschillendeberoepen.IndeDamstrate,eigenlijkderandvandestad,woondendeambachtliedendieruimtenodighaddenzoalsherders,vissersenboeren.Ookdeberoependieoverlastzoalsstankofherrieveroorzakenwoondenhier.
LoopdeDamstratevanGravendamin.Linksenrechtsziejeverschillendehuisjesstaan.Dezehuisjeshorenbijdelatemiddeleeuwen.
4a.Schrijfdelettersvandeberoepenindejuistevakkenvandehuizen.
b.Schrijfdeberoepenonderdefoto’s.
Tip:gebruikdeplattegrond!
Deschutterijwasindemiddeleeuweneensoortburgerwacht.Zijbeschermdenhetdorpofdestadbijeenaanval.Meteenbeetjegelukkunjeophetschuttersveldproberenofjijlidkanwordenvandeschutterij.
5. Hoevaakhebjehetbordgeraakt?Noteerjescore.
___________________________________________
LooptussendehuisjesvandeDamstrateoverdeDamnaarhetkleinegebouwtjemetdeschoorsteen(nr37)
6a.Watishetberoepvandeambachtsmanvandezewerkplaats? ______________________________________________________________
Omijzertebewerkenmoethetvuurergheetzijn.
b.Watgebeurteralsjeermetdegroteblaasbalgluchtbijblaast?
A. Vuurwordtkouder B. Hetijzerwordtluchtiger C. Hetvuurwordtheter
Achterdesmidseisdestal
7. Noemdriedierendieinenomdestallenleven.
______________________________________________________________
A B C D E
Indemiddeleeuwenisdekoninghetbelangrijkst.Daaronderkomenhertogen,gravenenheren.Zijhelpendekoningenbezittengrotestukkenland.Hetgewonevolkbestaatuitvrijemannenzoalsdekoopliedenenambachtslieden.Zijbetaleninditstadjebelastinginruilvoorstadsrechten.Slavenenhorigenwarenhetlaagstinrangenstandvandemiddeleeuwen.
LoopnaardemarktendeHeerestraat, derijkestraatvanGravendam.
8.Schrijfdelettersvandeberoepenindejuistevakkenvandehuizen.
BekijkheteerstehuisaanderechterkantvandeHeerestraatgoed.Hierwoontdepottenkoopman.Hijkooptzijnpottenvaneenpottenbakkerendezeverkoopthijinzijnwinkel/huis.
9.Hoekunjeziendatdezakengoedgaan?
_______________________________________________________________ Tip:vergelijkhethuiseensmetdeanderehuizen!
Bovendedeurvandepottenkoopmaniseenafbeeldingvaneenpottezien.
10a. Wathangterbovendedeurvandebakker?
___________________________________________________________________________
b. Wathangterbovendedeurvandeschoenmaker?
___________________________________________________________________________
HetlaatstehuisindeHeerestraataanderechterkantishethuisvandewever.
11. Zetdevolgendewoordenindejuistevolgorde:
draad-weefgetouw-schaap-spinnewiel-stof-wol-gras
__________________________________________________________
__________________________________________________________
A
B
C
D
ArcheotolkeninGravendamdragen14eeeuwsekleding.Aandekledingkonjezienofiemandrijkofarmwas.Doordestof,dekleurenendeversieringen.Iedereenhadeenbedekthoofd.Devrouwendroegenlangejurkendietijdenshetwerkopgegordwerden.Mannendragenlangetunica’senbeenlingen(lossepijpen).Demeestemensenhaddenéénstelkleren.Alshetstukiswerdhettelkensgerepareerd.
12. Kunjeaandekledingaflezenwiehetrijkstis? Schrijfdenummersvandetekeningeninvolgordevanrijknaararm.
Volgorde: __________________________________
A B C
Indemiddeleeuwenisdekerkergbelangrijk,depausstaataanhethoofdvandekerk,dandekardinalenenbisschoppenendandemonnikenenbroeders.Indemiddeleeuwenkondendemeestemensennietlezenofschrijven,demensenvandekerkkondendatwel.KruisriddersgaanopkruistochtnaarhetMidden-Oosten.ZijveroverendeheiligeplaatsenzoalsJeruzalem,NazarethenBethlehem.Vanuithetmiddenoostenbrengenzeallerleiluxeproductenmeeterug.
Hetlaatstegebouwvandemiddeleeuwenishetklooster.Inditkloosterlevendeminderbroeders.Zijleveninarmoedeenbedelenomvoedselendrinken.Ditdelenzemetdearmen,ziekenendaklozen.Debroedersgevenookonderwijs.Deminderbroedersbiddenachtkeerperdagenprekenovergoddiealleszomooigemaaktheeft.
13a.Waaromishetslimvandeminderbroedersomeenkloostervlakbijofineenstadtehebben?
A Danhoevenzenietvertereizenmethunhandelswaar. B. Indestadwonenveelmensen,zokunnenzijmeermensenhelpen C.Erzijnvoldoendemensenomophunlandtewerken.
b.Hoewordenmannelijkekloosterlingenookwelgenoemd?
__________________________________________________________
DeramenvanhetkloosterhebbendezelfdevormenalsbijdeRomeinsegebouwen.DatheetRomaans.IndeLateMiddeleeuwenwordensteedsmeerkerkenenkloostersindegotischestijlgebouwd.Ookbijditkloosterkunjedatzien.
_________________ 14ZetdewoordenRomaansenGotischbijdejuisteonderdelenvanditkloosterraam.
_________________
Looplangshetkerkhofnaardekruidentuin.Indekruidentuinstaangeneeskruiden,keukenkruidenengeurkruidenenanderedingenzoalshopombiervantebrouwen.Indenamenvankruidenvindjevaakdegebruikenvandeplantterug.Gaopzoeknaarpaaltje4.Daaromheengroeitlievevrouwebedstro.
15a.Waarvoorwerdditkruidgebruikt?
A. Keukenkruidvoorindekoninginnensoep B.Geurkruidomdatdeplantnaarziltezeeruikt C.Geneeskruidtegennervositeitengeurkruidom
injestromatrastestoppen.
LinkservangroeitZeepkruid.Vandewortelwordtzeepsopgemaakt.VoorbijhetzeepkruidvindjeMoerasspiraea,jezegtmoeras-spierea.Hetiseengeneesmiddel. b. Waarvoorwerdditkruidgebruikt?
A. Aspirientjetegenhoofdpijn B. Spireazalftegenspierblessure C. Moerastablettentegenzweetvoeten
JehebtrondgedwaaldinGravendamenoveralgoedrondgekeken.
16.Weetjenogwatjegezienhebt?Omschrijfdefoto’s.
Tip:Noembijvoorbeeldhetberoepdatbijdefotohoort.
JehebtdeinwonersvanhetMiddeleeuwsestadjeGravendaminmiddelsaardiglerenkennen.
17. Wiezegtwat?Schrijfdenamenbijdejuistepersonen.
Kiesuit:imker-chirurgijn/barbier-bakkersknecht–minderbroeder
Ik help de zieken, geef les en leef van wat de mensen me geven.
Elke dag sta ik voor dag en dauw op om mijn baas te helpen.
Ik maak zieken beter met kruiden. Ook knip en scheer ik.
Heb je wel eens vlees met honing geproefd? Heerlijk!
®
Wijzigingen en/of drukfouten voorbehouden