Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1/120 BE0112.000528
Ontheffing project-m.e.r. Windpark Goeiende in Zele
Ontheffing project-milieueffectrapportage
Windpark
Goeiende BIJLAGEN
THV Elicio nv
Fortech bvba
2/120 BE0112.000528
Ontheffing project-m.e.r. Windpark Goeiende in Zele
OPDRACHTGEVER CONTACTPERSOON
THV Elicio – Fortech p/a Elicio John Cordierlaan 9 B-8400 Oostende Jan Vercauteren tel: + 32 59 569 700 fax: + 32 59 569 701 email: [email protected]
Ontheffing project-milieueffectrapportage Windpark Goeiende
OPDRACHTNEMER
ARCADIS Belgium nv/sa
Maatschappelijke zetel
Koningsstraat 80
B-1000 Brussel
Postadres
Posthofbrug 12
B-2600 Berchem
Contactpersoon
Telefoon
Telefax
Website
Natalie Bakx
+32 11 29 48 34
+32 11 28 88 01
www.arcadisbelgium.be
3/120 BE0112.000528
Ontheffing project-m.e.r. Windpark Goeiende in Zele
Revisie
Versie Datum Opmerking
1 2 april 2015 Eindrapport
2 29 juni 2015 Eindrapport aangepast na adviesronde
Opgesteld
Afdeling/discipline Functie Naam Handtekening Datum
Milieumanagement Projectleider Natalie Bakx 29/06/2015
Geverifieerd
Afdeling Functie Naam Handtekening Datum
Milieumanagement Procesbegeleider Mieke Deconinck
29/06/2015
Goedgekeurd door klant
Afdeling Functie Naam Handtekening Datum
Elicio Manager Business
Development
Jan Vercauteren 29/06/2015
Fortech Deskundige
energie en milieu
Christa Schaut 29/06/2015
5/120 BE0112.000528
Ontheffing project-m.e.r. Windpark Goeiende in Zele
Inhoudsopgave
1 Inleiding ............................................................................................................................ 13
1.1 Korte beschrijving van het project ..................................................................................... 13
1.2 Situering ontheffingsaanvraag .......................................................................................... 13
2 Het project ........................................................................................................................ 15
2.1 Situering van het projectgebied ........................................................................................ 15
2.2 Beschrijving van het project .............................................................................................. 16
2.3 Locatieverantwoording ...................................................................................................... 17
2.3.1 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen : bundelingsprincipe ............................................... 17
2.3.2 Omzendbrief RO/2014/02: Ruimtelijk: bundeling en optimalisatie als fundamentele uitgangsprincipes 17
2.3.3 Beleidskader windturbines Provincie Oost-Vlaanderen : deelgebied E17-netwerk ......... 18
2.3.4 Plan-MER voor afbakening van het stedelijk gebied Lokeren .......................................... 19
2.3.5 Inplanting in agrarisch gebied : lokalisatienota met bespreking efficiënt bodemgebruik, eventuele verstoring uitbatingsmogelijkheden en landschappelijke kwaliteiten .............................................. 20
2.4 Vergunningen .................................................................................................................... 20
2.5 M.e.r.-plicht ....................................................................................................................... 20
2.6 Omzendbrief RO/2014/01 ................................................................................................. 21
3 Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden ........................................................... 23
3.1 Natuurbeschermingsgebieden .......................................................................................... 23
3.2 Natuurtoets ....................................................................................................................... 23
3.2.1 Toets aan Artikel 16 van het Natuurdecreet (algemene natuurtoets) ............................... 23
3.2.2 Toets aan het Soortenbesluit ............................................................................................ 23
3.2.3 Toets aan Artikel 26bis van het Natuurdecreet (verscherpte natuurtoets) ....................... 24
3.2.4 Toets aan Artikel 36ter van het Natuurdecreet (passende beoordeling) .......................... 25
3.3 Beslissingsondersteunend instrument: Vlaamse risicoatlas vogels - windturbines .......... 25
3.4 Geldende bestemmingsplannen ....................................................................................... 27
4 Beschrijving van de referentiesituatie ........................................................................... 29
4.1 Discipline bodem ............................................................................................................... 29
4.2 Discipline water ................................................................................................................. 29
4.3 Discipline geluid ................................................................................................................ 30
4.4 Discipline flora en fauna.................................................................................................... 31
4.4.1 Situering locatie t.o.v. naburige natuurgebieden en SBZ ................................................. 31
4.4.2 Biologische waarderingskaart ........................................................................................... 32
4.4.3 Broedvogelgegevens studiegebied ................................................................................... 33
4.4.4 Watervogelgegevens en trekbewegingen studiegebied ................................................... 34
4.4.5 Seizoenale trekvogels studiegebied ................................................................................. 40
4.4.6 Vleermuizen ...................................................................................................................... 40
4.5 Discipline landschap ......................................................................................................... 41
4.5.1 Landschappelijk waardevolle gebieden ............................................................................ 41
4.5.2 Beschrijving ankerplaats Molsbroek ................................................................................. 42
4.5.3 Beschrijving relictzone Hekkenhoek, Gavers, De Vliet, Wezepoel-Hoek ......................... 43
4.5.4 Bouwkundig erfgoed en archeologie ................................................................................ 43
4.5.5 Visuele analyse ................................................................................................................. 44
4.6 Discipline mens ................................................................................................................. 45
4.6.1 Situering locatie t.o.v. omliggende woonkernen, recreatie en andere gebieden .............. 45
6/120 BE0112.000528
Ontheffing project-m.e.r. Windpark Goeiende in Zele
4.6.2 Situering locatie binnen zonering luchtvaart ..................................................................... 45
4.7 Ontwikkelingsscenario ...................................................................................................... 46
4.7.1 Sigmaplan ......................................................................................................................... 46
4.7.2 Natuurontwikkeling in Hamputten, aansluitend aan het Molsbroek .................................. 46
5 Beoordeling van effecten ................................................................................................ 49
5.1 Discipline bodem ............................................................................................................... 49
5.1.1 Ruimtebeslag .................................................................................................................... 49
5.2 Discipline water ................................................................................................................. 49
5.3 Discipline geluid ................................................................................................................ 49
5.4 Discipline flora en fauna.................................................................................................... 51
5.4.1 Ruimtebeslag .................................................................................................................... 51
5.4.2 Aanvaring .......................................................................................................................... 51
5.4.3 Verstoring .......................................................................................................................... 58
5.4.4 Barrièrewerking ................................................................................................................. 61
5.5 Discipline landschap ......................................................................................................... 62
5.5.1 Ruimtebeslag .................................................................................................................... 62
5.5.2 Visuele impact ................................................................................................................... 62
5.5.3 Effect op bouwkundig erfgoed en archeologie ................................................................. 62
5.6 Discipline mens ................................................................................................................. 63
5.6.1 Hinder van slagschaduw ................................................................................................... 63
5.6.2 Effect op agrarische functie .............................................................................................. 64
5.6.3 Effect op industriële functie ............................................................................................... 65
5.6.4 Effect op woonfunctie........................................................................................................ 65
5.6.5 Effect op recreatieve functie ............................................................................................. 65
5.6.6 Veiligheidsaspecten .......................................................................................................... 65
5.7 Cumulatieve effecten ........................................................................................................ 66
5.7.1 Effecten op natuur ............................................................................................................. 66
5.7.2 Effecten op landschap ...................................................................................................... 67
5.7.3 Effecten op mens .............................................................................................................. 67
5.8 Uitbatingsmodaliteiten....................................................................................................... 68
5.8.1 Slagschaduw ..................................................................................................................... 68
5.8.2 Mortaliteit vogels ............................................................................................................... 68
5.8.3 Archeologische begeleiding .............................................................................................. 68
6 Leemten in de kennis ...................................................................................................... 69
7 Eindbeoordeling ............................................................................................................... 71
8 Literatuurlijst .................................................................................................................... 73
7/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Lijst van de bijlagen
Bijlage 1 Onderzoek naar de mogelijke effecten van het windpark Goeiende (Zele) op vogels (Fortech Studie, 2014) ...................................................................................................................................... 1
Bijlage 2 Engagementsverklaring windpark Goeiende (Fortech studie, 2014) ........................... 1
Bijlage 3 Verscherpte natuurtoets ................................................................................................... 1
Bijlage 4 Passende beoordeling....................................................................................................... 1
Bijlage 5 Geluidsstudie windturbineproject Windpark Goeiende (dBA-plan, 2014) ................... 1
Bijlage 6 Advies Federale Overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer, Luchtvaart, inzake bebakening 1
Bijlage 7 Slagschaduwstudie windturbinepark Goeiende (Fortech-Elicio, 2014) ....................... 1
Bijlage 8 Veiligheidsstudie Externe mensrisico’s windturbineproject te Zele (F. Van den Schoor, 2014) 1
Bijlage 9 Visualisatiestudie ............................................................................................................... 2
9/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Lijst van de figuren
Figuur 1: Inplantingsplan park Scheldeland .................................................................................................... 16
Figuur 2 : Situering geplande turbines ‘windpark Goeiende’ op topografische kaart ...................................... 17
Figuur 3 : Uit het beleidskader windturbines Provincie Oost-Vlaanderen ....................................................... 18
Figuur 4 : Aanduiding plangebied plan-MER voor afbakening kleinstedelijk gebied Lokeren, met aanduiding
van de zoekzones voor windturbines .............................................................................................................. 19
Figuur 5 : Globale risicoklasse cfr Vlaamse risicoatlas vogels - windturbines ................................................ 26
Figuur 6 : Deelrisico voor voedseltrek cfr Vlaamse risicoatlas vogels – windturbines .................................... 26
Figuur 7 : Deelrisico seizoens- en slaaptrek cfr Vlaamse risicoatlas vogels - windturbines ........................... 27
Figuur 8: Situering op het gewestplan ............................................................................................................. 28
Figuur 9 : Ligging van de geplande windturbines t.o.v. de bodemkaart .......................................................... 29
Figuur 10 : Waterlopen in de nabijheid van de geplande windturbines ........................................................... 30
Figuur 11 : Ligging van de 2 vaste meetpunten geluid .................................................................................... 31
Figuur 12 : Natura 2000 gebieden ................................................................................................................... 32
Figuur 13 : Ligging geplande windturbines t.o.v. de biologische waarderingskaart ........................................ 33
Figuur 14 : Verdeling van het aantal bewegingen per soortengroep (2009-2010) (Fortech Studie, 2014) ..... 38
Figuur 15 : Aantal bewegingen/km/uur in de projectzone (2009-2010) (Fortech Studie, 2014) ..................... 39
Figuur 16: Verdeling van het aantal bewegingen over drie hoogtecategorieën (onderzoek 2009-2010)
(Fortech Studie, 2014) ..................................................................................................................................... 39
Figuur 17 : Landschapsatlas ........................................................................................................................... 42
Figuur 18 : Bouwkundig erfgoed en aanduiding van Hof Ten Goede ............................................................. 44
Figuur 19 : Ligging van de geplande windturbines ten opzichte van omliggende woningen en woonkernen 45
Figuur 20 : deelzone Hagemeersen van het Sigmaplan (rood gearceerde zone) .......................................... 46
Figuur 21 : Geluidscontourenkaart voor 4 geplande windturbines type MM100 bij max. LwA ......................... 50
Figuur 22 : Luchtfoto met zichtas vanuit het Hof Ten Goede richting projectlocatie ....................................... 63
Figuur 23 : Berekening van de slagschaduwcontouren 4 (groen), 8 (geel), 16 (blauw) en 32 u (rood)
slagschaduw per jaar van het park Goeiende, rekening houdend met de cumulatieve effecten van de
turbines van het park Scheldeland .................................................................................................................. 64
11/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Lijst van de Tabellen
Tabel 1: Coördinaten windturbines Goeiende ................................................................................................. 15
Tabel 2 : Gemiddelde en maximum van vastgestelde maximumaantallen van enkele veel voorkomende
eenden in het Molsbroek in Lokeren en naastliggende Hamputten in Waasmunster, met procentueel aandeel
in gemiddelde en maximum winterpopulatie in heel Vlaanderen (% Vl. Gem. en % Vl. Max) ........................ 34
Tabel 3 : Vastgestelde maximumaantallen van enkele veel voorkomende eenden aan het Donkmeer (incl.
reservaatzone) en Nieuwdonk in Berlare (Everaert & Willems 2008; Devos 2008; INBO) ............................. 35
Tabel 4 : Gemiddelde en maximum van vastgestelde maximumaantallen van enkel veel voorkomende
eenden aan het Donkmeer (incl. reservaatzone) en Nieuwdonk in Berlare, met procentueel aandeel in
gemiddelde en maximum winterpopulatie in heel Vlaanderen (% Vl Gem en % Vl Max) ............................... 36
Tabel 5: Gemiddelde van wintermaxima van de meest voorkomende watervogels in de winterperiodes
2003/2004 tot 2012/2013 in de belangrijkste gebieden van de Durmevallei (Molsbroek, Donkmeer,
Nieuwdonk, Scheldebroeken te Berlare, ‘Oude Durme en Durme’ te Waasmunster en Hamme en ‘Durme tot
Durmemonding’ te Tielrode) (watervogeldatabank INBO in INBO, 2014) ....................................................... 36
Tabel 6 : Vergelijking tussen de voorgestelde meetmethode door INBO en de uitgevoerde meetmethode .. 51
Tabel 7 : Aantal bewegingen in de hele projectzone per dag (Fortech Studie, 2014) .................................... 52
Tabel 8 : Aantal bewegingen per jaar doorheen het rotoroppervlak (Fortech Studie, 2014) .......................... 53
Tabel 9 : Uitwijkpercentages ........................................................................................................................... 53
Tabel 10 : Inschatting van het totaal aantal slachtoffers van het volledige windpark op basis van de
waargenomen aantallen bewegingen .............................................................................................................. 54
Tabel 11 : Criteria en achtergrond voor het globaal bepalen van mogelijke significantie van effecten .......... 54
Tabel 12 : Jaarlijkse sterfe en verwachte aantal slachtoffers per jaar ............................................................ 55
Tabel 13: Afstand tot windturbines in broedgebieden, waarbinnen waarneembare verstorende effecten
optreden. Op basis van Hötker et al. (2006) en update van Hötker (2006), met voor de maximumwaarden
aanvullingen uit Winkelman et al. (2008), Pearce-Higgings et al. (2009 & 2012) en Rydell et al. (2012)
(Everaert & Peymen, 2013) ............................................................................................................................. 58
Tabel 14: Afstand tot windturbines in pleister- en rustgebieden, waarbinnen waarneembare verstorende
effecten optreden. Op basis van Hötker et al. (2006) en update van Hötker (2006), met voor de ‘algemeen’
gemiddelde waarden en maximumwaarden aanvullingen uit Whitfield & Madders (2006), Winkelman et al.
(2008), Devereux et al. (2008), Pearce-Higgins et al. (2009), Grajetzky et al. (2011), Fijn et al. (2012) en
Rydell et al. (2012). (Everaert & Peymen, 2013) ............................................................................................. 59
Tabel 15: Afstand tot windturbines in broedgebieden, waarbinnen verstorende effecten kunnen optreden (op
basis van Tabel 15) ......................................................................................................................................... 60
Tabel 16 : Afstand tot windturbines in pleister- en rustgebieden, waarbinnen verstorende effecten kunnen
optreden. Op basis van Tabel 15. (Everaert & Peymen, 2013)....................................................................... 60
Tabel 17: Ecologische vereisten van de in Vlaanderen voorkomende vleermuizen. ...................................... 12
Tabel 18 : Gemiddelde van wintermaxima van de vogels in de winterperiodes 2003/2004 tot 2012/2013 in de
belangrijkste gebieden van de Durmevallei (Molsbroek, Donkmeer, Nieuwdonk, Scheldebroeken te Berlare,
‘Oude Durme en Durme’ te Waasmunster en Hamme en ‘Durme tot Durmemonding’ te Tielrode)
(watervogeldatabank INBO in INBO, 2014) waarvoor S-IHD’s zijn opgesteld ................................................ 15
13/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
1 Inleiding
1.1 Korte beschrijving van het project
De tijdelijke handelsvennootschap Elicio – Fortech plant een uitbreiding van het
windturbinepark ter hoogte van Zele, ten zuiden van de E17. Acht windturbines zijn
reeds in exploitatie. Momenteel willen de projectontwikkelaars gezamenlijk het windpark
uitbreiden langs de E17 in oostelijke richting met 4 bijkomende windturbines. De
uitbreiding door de bouw van de 4 bijkomende windturbines heet “windpark Goeiende”.
Deze uitbreiding maakt deel uit van het oorspronkelijk geplande windturbineproject m.n.
het “windpark Scheldeland”.
1.2 Situering ontheffingsaanvraag
Voor dit project – dat onder de milieueffectrapportage plicht valt (zie 2.5) – wordt met dit
dossier een gemotiveerd verzoek tot ontheffing aangevraagd door de initiatiefnemer.
Om in aanmerking te komen voor deze procedure dient bekeken te worden of het project
valt onder bijlage II van het besluit van de Vlaamse Regering houdende vaststelling van
de categorieën van projecten onderworpen aan milieueffectrapportage.
De m.e.r.-plicht van voorliggend project wordt toegelicht in paragraaf 2.5.
Belangrijk is dat met behulp van een ontheffing op eenvoudige wijze aangetoond moet
kunnen worden dat er voor het project geen of beperkte milieueffecten te verwachten zijn.
Daarenboven, toont de ontheffingsaanvraag in dit geval aan dat een nieuw Project-MER
redelijkerwijze geen nieuwe of bijkomende gegevens over aanzienlijke milieueffecten kan
bevatten.
15/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
2 Het project
2.1 Situering van het projectgebied
De 4 windturbines die het onderwerp vormen van deze nota zijn gepland op het
grondgebied van de gemeente Zele ter hoogte van de straat Hof ten Goededreef en
Lokerenbeekstraat. De turbines worden voorzien ten zuiden van en evenwijdig met de
E17.
In de onderstaande tabel worden de coördinaten van de windturbines weergegeven.
Tabel 1: Coördinaten windturbines Goeiende
X-coördinaat Y-coördinaat
Windturbine nr 10 = WT10 123 803 196 100
Windturbine nr 11 = WT11 124 473 196 382
Windturbine nr 12 = WT12 125 052 196 733
Windturbine nr 13 = WT13 125 579 197 191
Het “windpark Goeiende” – bestaande uit 4 windturbines – maakte initieel deel uit van het
“windturbineproject Scheldeland” bestaande uit 13 windturbines. In de loop van de
verschillende vergunningsprocedures werd het park onderverdeeld in 3 deelparken. Deze
deelparken hebben elk een afzonderlijke naam gekregen.
De 2 meest westelijke windturbines (WT01 en WT02) werden niet vergund en maken
bijgevolg geen deel uit van het windpark. De 4 windturbines WT03, WT04, WT05 en
WT06 vormen het “windpark Berlare” en zijn reeds in exploitatie sinds januari 2012
(groen op Figuur 1). De 3 turbines (WT07, WT08 en WT09) ten oosten van het windpark
Berlare kregen de naam “windpark BredeKop” (rood op Figuur 1) en zijn in exploitatie
sinds juli 2013. De 4 windturbines WT10, WT11, WT12 en WT13 behoren tot het
“windpark Goeiende” (geel op Figuur 1). Dit laatste windpark vormt het onderwerp van
deze nota.
Tussen windturbine WT8 en WT9 heeft Electrabel nv een extra windturbine gebouwd
(blauw op Figuur 1). Deze windturbine WT8a is in exploitatie sinds mei 2013. Recent is
het bedrijf Storm gestart met de bouw van 4 windturbines ten noorden van de autostrade
(wit op Figuur 1). Dit park bevindt zich op meer dan 2 km van het windpark Goeiende en
er zal dus geen wederzijdse interferentie zijn tussen deze twee parken.
Het inplantingsplan van de windturbines is weergegeven op Figuur 1.
16/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 1: Inplantingsplan park Scheldeland
2.2 Beschrijving van het project
Er is voor de turbines van het “windpark Goeiende” nog geen definitieve keuze gemaakt
van het windturbinetype. De maximale afmetingen van de geplande windturbines zijn:
rotordiameter: 101 m;
tiphoogte: 150 m;
Het maximaal vermogen/windturbine is 3 MW.
Een situering van het ‘windpark Goeiende’ bestaande uit 4 windturbines (en voorwerp
van voorliggende ontheffingsnota) op topografische kaart is weergegeven in Figuur 2.
De onderlinge afstanden tussen de windturbines is :
727 m tussen WT10 en WT11;
677 m tussen WT11 en WT12;
698 m tussen WT12 en WT13.
Groen:Windpark Elicio
Rood: windpark BredeKop
Blauw: windturbine Electrabel
Wit: windpark Storm (in aanbouw)
Geel: windpark Goeiende (huidige
aanvraag)
17/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 2 : Situering geplande turbines ‘windpark Goeiende’ op topografische kaart
2.3 Locatieverantwoording
In deze paragraaf is een ruimtelijke verantwoording van voorliggend project toegelicht.
2.3.1 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen : bundelingsprincipe
Eén van de fundamentele uitgangsprincipes van het ruimtelijk beleid in Vlaanderen, zoals
vastgelegd in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, is de bundeling, ofwel het streven
naar een bundeling van functies. Dit algemeen principe wordt voor de inplanting van
windturbines verfijnd in de Omzendbrief, die hierna beschreven wordt (zie paragraaf
2.3.2.)
2.3.2 Omzendbrief RO/2014/02: Ruimtelijk: bundeling en optimalisatie als fundamentele
uitgangsprincipes
De Omzendbrief ‘Afwegingskader en randvoorwaarden voor de oprichting van
windturbines’ stelt dat bundeling en optimalisatie als fundamentele uitgangsprincipes
gelden voor de inplanting van windturbines.
Het principe van gedeconcentreerde bundeling wordt voor de oprichting van windturbines
verfijnd in het principe van de plaatsdeling (site sharing). De voorkeur gaat naar
windenergieopwekking door middel van een cluster van windturbines. Het is niet
aangewezen verschillende individuele turbines verspreid in te planten. Vanaf drie
windturbines wordt van een cluster gesproken.
Het clusteringsprincipe wordt verder toegepast door een ruimtelijke concentratie van
windturbines in zeehavengebieden, industriegebieden of in de nabijheid van markant in
het landschap voorkomende infrastructuren zoals wegen, spoorwegen, rivieren, kanalen,
hoogspanningsleidingen… Aantakken is ook mogelijk bij stedelijke gebieden en bij
kernen van het buitengebied waarbij het niveau en de reikwijdte van de voorzieningen
(de schaal en de potentiële hinder van het windturbinepark) in overeenstemming moeten
worden gebracht met het belang van de kern of het stedelijk gebied.
18/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
De ruimtelijke concentratie van windturbines binnen een windturbinepark is ook van
belang. De ruimtelijke concentratie wordt bepaald rekening houdend met technische
vereisten, optimalisatie van de energieproductie en een optimale milieutechnische
inplanting.
Met het windpark Goeiende wordt invulling gegeven aan het principe van bundeling en
optimalisatie:
Het windturbinepark Goeiende bestaat uit een cluster van 4 turbines op eenzelfde
locatie.
De 4 windturbines volgen de lijn van de druk bereden autosnelweg E17 Gent-
Antwerpen, een bestaande grootschalige infrastructuur.
Het projectgebied grenst eveneens aan het regionaal bedrijventerrein in Lokeren. Dit
bedrijventerrein op zich vormt de afbakening van het stedelijk gebied Lokeren.
De vier turbines sluiten naadloos aan bij de windparken Berlare en BredeKop. Ze zijn
technisch verenigbaar met de bestaande turbines en zorgen zo voor een optimale
benutting van het potentieel aan hernieuwbare energieproductie.
2.3.3 Beleidskader windturbines Provincie Oost-Vlaanderen : deelgebied E17-netwerk
De provincie Oost-Vlaanderen finaliseerde in augustus 2009 haar beleidskader omtrent
locaties voor windturbines als een addendum op het Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan.
Het windproject Goeiende maakt deel uit van het ‘deelgebied E17-netwerk’. We citeren
de relevante passages uit het beleidsplan :
“De verbinding met het Oost-Vlaamse kerngebied kan worden geaccentueerd door
middel van een lineaire inplanting langsheen de transportas E17.”
“Binnen het E17 netwerk moet de stedelijke dynamiek in het spanningsveld Gent-
Antwerpen worden opgevangen. Als voorziening voor wonen en bedrijvigheid horen
grootschalige windturbines hier zeer sterk thuis. Door een dichte inplanting van
windturbines kan het netwerk als een geheel zichtbaar worden in de omliggende open
ruimtegebieden. Het E17 netwerk maakt als één te accentueren stedelijk geheel deel uit
van het gedifferentieerd landschap.”
Het windproject Goeiende volgt het ruimtelijk beleidskader van de Provincie Oost-
Vlaanderen.
Figuur 3 : Uit het beleidskader windturbines Provincie Oost-Vlaanderen
19/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
2.3.4 Plan-MER voor afbakening van het stedelijk gebied Lokeren
In het plan-MER voor de afbakening van het kleinstedelijk gebied Lokeren (van juni 2011)
is een effectbeoordeling gebeurd voor 3 deelplannen. Het deelplan 3 omvat de potentiële
inplantingslocaties voor windturbines. Op onderstaande figuur zijn de afbakeningslijn, het
deelplan 1 (deelplan Regionaal bedrijventerrein E17/4) gelegen ten noordwesten van de
geplande windturbines binnen windpark Goeiende, deelplan 2 (deelplan herbestemming
deel bestaand bedrijventerrein E17/1 als zone voor grootschalige kleinhandel) gelegen
ten noorden van windpark Goeiende en de verschillende zoekzones voor windturbines
weergegeven. Het windpark Goeiende is dus niet gelegen in het beschouwde gebied,
maar er naast.
Figuur 4 : Aanduiding plangebied plan-MER voor afbakening kleinstedelijk gebied Lokeren, met
aanduiding van de zoekzones voor windturbines
Belangrijkste conclusies voor de zoekzone 1B die aan de overzijde van de E17 ter
hoogte van het geplande windpark Goeiende is gelegen :
Discipline geluid en trillingen : hier gelden ter hoogte van woningen de normen voor
gebieden op minder dan 500 m van industriegebieden. Door het hoge
omgevingsgeluid langs de E17, ook tijdens de nachtperiode, zijn de effecten van de
windturbines te verwaarlozen indien de geldende normen worden gerespecteerd.
20/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Discipline flora en fauna : De inplanting van windturbines in de zoekzone 1B zal
resulteren in aanvaringsslachtoffers omwille van de diverse trekroutes1.
Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie : in de zoekzone 1B kunnen
windturbines geclusterd worden met opgaande elementen, zoals de E17 of
industriegebied.
Discipline mens – socio-organisatorische aspecten : de hinder ten aanzien van de
bedrijfsgebouwen (met name visueel/ruimtelijk vlak, geluidsverstoring en licht en
slagschaduweffecten) vormt een aandachtspunt.
2.3.5 Inplanting in agrarisch gebied : lokalisatienota met bespreking efficiënt
bodemgebruik, eventuele verstoring uitbatingsmogelijkheden en landschappelijke
kwaliteiten
De projectzone wordt op het gewestplan Dendermonde aangeduid als agrarisch gebied.
De Codex Ruimtelijke Ordening laat sinds september 2009 aan de vergunningverlenende
instanties de mogelijkheid toe om de nodige vergunningen te verlenen voor windturbines
die worden aangevraagd in agrarische gebieden. De wetgever stelt de voorwaarde dat de
mogelijke effecten van inplanting ten aanzien van efficiënt bodemgebruik, eventuele
verstoring van de uitbatingsmogelijkheden en landschappelijke kwaliteiten in een
lokalisatienota dienen te worden beschreven en geëvalueerd.
In de lokalisatienota voor de bouw en exploitatie van Windpark Goeiende die zal worden
toegevoegd aan de milieu- en stedenbouwkundige vergunningsaanvraag zal
bovenstaande voorwaarde besproken worden.
Het voorstel tot inplanting van de 4 windturbines langsheen de E17 is een voorbeeld van
duurzaam ruimtegebruik met de landschappelijke structuur als uitgangspunt :
Dit project heeft 3 positieve aanknopingspunten : het bedrijventerrein, de afbakening
van het stedelijk gebied Lokeren, de hoofd-transportas E17;
Het project maximaliseert de energieopbrengst in de zone, rekening houdend met de
randvoorwaarden (milieutechnisch, natuur, veiligheid,…).
Het sluit aan bij de vergunde turbines van Windpark Berlare en Windpark Bredekop;
De windturbines zijn geometrisch geordend, staan op een gelijke afstand van de E17
en op ongeveer gelijke afstand ten opzichte van elkaar (6 tot 7 maal de rotordiameter).
2.4 Vergunningen
Voor de bouw en exploitatie van de 4 windturbines zal een bouw- en
milieuvergunningsaanvraag worden ingediend. Het goedgekeurde verzoek tot ontheffing
zal bij de vergunningsaanvragen gevoegd worden.
2.5 M.e.r.-plicht
M.b.t. de mogelijke m.e.r.-plicht dient nagegaan te worden of een project opgenomen is
in bijlage 1, 2 of 3 van het m.e.r.-besluit van 10 december 2004 (BS 17.02.2005).
1 De conclusie is gebaseerd op de gegevens van de vogelatlas van 2010-2011. Dit is de reden waarom binnen de onderzoeksopdracht
voor voorliggend project extra onderzoek is uitgevoerd naar de effectieve vogelbewegingen over de projectzone.
21/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Volgens rubriek 3.i) van bijlage 2 van het m.e.r.-besluit moeten voor onderstaande
inrichtingen een project-MER of een gemotiveerd verzoek tot ontheffing worden
opgesteld
“Installaties voor het opwekken van elektriciteit door middel van windenergie voor zover
de activiteit betrekking heeft:
a) op 20 windturbines of meer, of
b) op 4 windturbines of meer, die een aanzienlijke invloed hebben of kunnen
hebben op een bijzonder beschermd gebied.”
Op basis van de gedetailleerde voorhanden zijnde informatie omtrent dit project zoals de
resultaten van de uitgevoerde studie en de engagementsverklaring (zie Bijlage 2) en naar
aanleiding van het overleg met de dienst MER heeft de initiatiefnemer beslist om een
gemotiveerd verzoek tot ontheffing in te dienen. Onderhavige nota is hiervan het
resultaat.
2.6 Omzendbrief RO/2014/01
De Omzendbrief RO/2010/01 (Vlaamse Regering, 2014) geeft een afwegingskader en
randvoorwaarden voor de oprichting van windturbines. Deze omzendbrief heft de
omzendbrief EME/2006/01-RO/2006/02 van 12 mei 2006 op.
In hoofdstuk 3.1.12 (Natuur) van de Omzendbrief (Vlaamse regering 2014) is o.m. het
volgende beschreven:
“De nodige gegevens voor de beoordeling van het project in de natuurtoetsen van het
decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu (het
Natuurdecreet), maken, als ze van toepassing zijn, een integraal deel uit van de
lokalisatienota:
Gegevens voor een evaluatie in het kader van de algemene natuurtoets (art. 16);
Gegevens voor een evaluatie in het kader van de verscherpte natuurtoets van het
Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN toets, art. 26bis);
de habitattoets van de speciale beschermingszone ter uitvoering van de habitatrichtlijn
en de Vogelrichtlijn (art. 36ter) of de passende beoordeling“.
De algemene en verscherpte natuurtoets betreffen een louter juridische beoordeling die
door de bevoegde overheid moet worden gemaakt (zie verder in § 3.2.3). Om deze
juridische beoordeling te kunnen maken, zal de initiatiefnemer van een activiteit, de
nodige gegevens moeten voorleggen. Dit kan het best gebeuren in een beknopte of
indien nodig uitgebreide nota, al dan niet geïntegreerd in een lokalisatienota of
ontheffingsdossier.
De (voortoets) passende beoordeling (opgenomen in bijlage 4) is altijd een aparte nota
die door (of in opdracht van) de initiatiefnemer moet worden opgemaakt.
23/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
3 Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
3.1 Natuurbeschermingsgebieden
In de wijde omgeving liggen enkele deelgebieden van een Europees beschermde
Speciale Beschermingszone, zijnde het Vogelrichtlijngebied (SBZ-V) “Durme en
middenloop van de Schelde”, en deels overlappend daarmee ook een aantal
Habitatrichtlijngebieden (SBZ-H) :
SBZ-V – Molsbroek + Durme, gelegen in Lokeren en Waasmunster
SBZ-V – Kalkense Meersen + Nieuwdonk + Donkmeer + Berlarebroek + Schelde,
gelegen in Laarne, Wetteren, Wichelen, Berlare, Zele
Natuurgebied en VEN-gebied (Vlaams Ecologisch Netwerk) kan men terugvinden in het
Molsbroek en andere gebieden langs de Durme, de Zure Gavers in Zele (tussen Zele
centrum en Heikant), Kalkense Meersen, Donkmeer, Berlarebroek en langs de Schelde.
In of nabij deze natuurgebieden liggen ook verschillende erkende reservaten.
De Speciale Beschermingszones zijn weergegeven op Figuur 12.
3.2 Natuurtoets
3.2.1 Toets aan Artikel 16 van het Natuurdecreet (algemene natuurtoets)
Artikel 16 van het Natuurdecreet stelt dat in het geval van een vergunningsplichtige
activiteit de bevoegde (vergunningverlenende) overheid er zorg voor draagt dat er geen
vermijdbare schade kan ontstaan, door de vergunning te weigeren of door redelijkerwijze
voorwaarden op te leggen om de schade te voorkomen, te beperken of te herstellen. De
algemene natuurtoets gaat na of vermijdbare schade wordt veroorzaakt. Vermijdbare
schade is de schade die kan vermeden worden door de activiteit op een andere wijze uit
te voeren (bijvoorbeeld met andere materialen, op een andere plaats,…). Het betreft dus
niet de schade die onvermijdelijk het gevolg is van de totstandkoming van een bepaalde
ontwikkeling maar werkelijk de schade die vermeden kàn worden.
3.2.2 Toets aan het Soortenbesluit
Het Soortenbesluit (goedgekeurd door de Vlaamse regering op 15 mei 2009) heeft een
ruim toepassingsgebied en behelst alle inheemse wilde vogelsoorten (categorie 2) en alle
soorten van Bijlage IV van de Habitatrichtlijn (waaronder ook alle vleermuissoorten).
De bescherming heeft voor beschermde vogelsoorten enerzijds betrekking op specimens
en anderzijds op nesten.
De bescherming van specimens impliceert dat de volgende handelingen verboden zijn:
1) het opzettelijk doden
2) het opzettelijk vangen
3) het opzettelijk en betekenisvol verstoren, in het bijzonder tijdens de perioden van de
voortplanting, de afhankelijkheid van de jongen, de overwintering en tijdens de trek.
Deze bepaling is niet beperkt tot bepaalde beschermde gebieden maar geldt overal in
Vlaanderen.
24/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
De term 'betekenisvol verstoren' is op te vatten als “een verstoring die meetbare en
aantoonbare gevolgen heeft voor de staat van instandhouding van een soort”.
Factoren die als dusdanig kunnen worden beschouwd, zijn:
Elke activiteit die bijdraagt tot de afname op lange termijn van de grootte van de
populatie (populatieomvang) van de betrokken soort in het gebied of tot een geringe
afname waardoor in vergelijking met de begintoestand de soort niet langer een
levensvatbare component van de natuurlijke habitat kan blijven;
Elke activiteit die ertoe bijdraagt dat het verspreidingsgebied van de soort in het
gebied kleiner wordt of dreigt te worden;
Elke activiteit die ertoe bijdraagt dat de omvang van de habitat van de soort in het
gebied kleiner wordt.
3.2.3 Toets aan Artikel 26bis van het Natuurdecreet (verscherpte natuurtoets)
In uitvoering van het Natuurdecreet werd een Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN)
afgebakend, bestaande uit Grote Eenheden Natuur (GEN) en Grote Eenheden Natuur in
Ontwikkeling (GENO).
Artikel 26bis geeft aan dat er dient aangetoond te worden dat een activiteit die doorgaat
in of in de omgeving van een VEN-gebied geen onvermijdbare en onherstelbare schade
aan de natuur in het VEN kan veroorzaken (verscherpte natuurtoets).
Wordt voor een activiteit, binnen of buiten het VEN, een vergunning aangevraagd, dan
mag de overheid deze niet toestaan als deze activiteit onvermijdbare en onherstelbare
schade kan aanrichten aan de natuur van het VEN. Een gemeente, provincie, ... vraagt in
zulke gevallen (bijvoorbeeld in het kader van een stedenbouwkundige vergunning of een
milieuvergunning) steeds advies aan het Agentschap voor Natuur en Bos. Er kunnen
voorwaarden worden opgelegd om de werken te kunnen toestaan of vergunnen.
Onvermijdbare schade is de schade die men hoe dan ook zal veroorzaken, op welke
wijze men de activiteit ook uitvoert. Vermijdbare schade is die schade die kan vermeden
worden door de activiteit op een andere wijze uit te voeren (bv. met andere materialen,
op een andere plaats, …) en is overal in Vlaanderen verboden.
Onherstelbare schade betekent dat de schade niet meer kan hersteld worden. Onder
herstel van de schade, wordt herstel verstaan op de plaats van beschadiging met een
kwantitatief en kwalitatief gelijkaardig habitat als deze die er voor de beschadiging
aanwezig was.
Een vergunning voor onvermijdbare schade die wel herstelbaar is, mag dus wel worden
toegestaan.
De meest nabije VEN-gebieden maken deel uit van de eerder beschreven Speciale
Beschermingszones. Het betreft enerzijds ten noorden het GEN-gebied “De vallei van de
Durme (nr 209)” (1,4 km) en anderzijds ten zuidoosten het GEN-gebied “De vallei van de
Boven-Zeeschelde van Kalkense Meersen tot Sint-Onolfspolder (nr 215)” (2,3 km).
Als onderdeel van voorliggend verzoek tot ontheffing wordt, in het kader van Artikel 26bis
van het Natuurdecreet, een verscherpte natuurtoets opgemaakt (Bijlage 3).
25/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
3.2.4 Toets aan Artikel 36ter van het Natuurdecreet (passende beoordeling)
Artikel 36ter van het Vlaamse Natuurdecreet stelt dat een vergunningsplichtige activiteit
die, of een plan of programma dat, afzonderlijk of in combinatie met één of meerdere
bestaande of voorgestelde activiteiten, plannen of programma's, een betekenisvolle
aantasting van de natuurlijke kenmerken van een speciale beschermingszone kan
veroorzaken, onderworpen dient te worden aan een passende beoordeling wat betreft de
betekenisvolle effecten voor de speciale beschermingszone (SBZ).
In een passende beoordeling komen volgende aspecten aan bod:
het al of niet aanwezig zijn van een SBZ binnen de invloedssfeer van de
voorgenomen activiteit;
beschrijving van de speciale beschermingszones met hun instandhoudings-
doelstellingen;
beschrijving en beoordeling van de effectengroepen welke een rol spelen en welke
een effect kunnen hebben op de instandhoudingsdoelstellingen van de beschermde
habitats en soorten.
Het meest nabije Natura-2000 gebied is in vogelvlucht gelegen op 1,45 km van WT 13.
Het betreft een deel van het Habitatrichtlijngebied (SBZ-H) “Schelde- en Durmeëstuarium
van de Nederlandse grens tot Gent (BE2300006)”. Het Vogelrichtlijngebied (SBZ-V)
betreft het gebied met naam “Durme en de middenloop van de Schelde (BE2301235)”
Het meest nabije deel is op 1,45 km gelegen van WT 13.
Als onderdeel van voorliggend verzoek tot ontheffing wordt in het kader van Artikel 36ter
van het Natuurdecreet in Bijlage 4 een passende beoordeling gevoegd.
3.3 Beslissingsondersteunend instrument: Vlaamse risicoatlas vogels - windturbines
Het INBO heeft een beleidsondersteunend instrument opgemaakt (Everaert et al., 2011)
inzake de inplanting van windturbines in Vlaanderen en de mogelijke effecten op vogels
en vleermuizen. In 2013 zijn aanvullingen aan dit beleidsondersteunend instrument
verschenen (Everaert, J. & Peymen J., 2013). Het beleidsondersteunend instrument
omvat informatie en aanbevelingen over de mogelijke effecten, en geeft aanbevelingen
aan de vergunningsverlenende overheden welke stappen er kunnen genomen worden
bij het onderzoek van geplande windturbineprojecten.
De Vogelatlas 2003 is niet meer van toepassing.
Huidige risicoatlas maakt deel uit van het beleidsondersteunend instrument. In de
risicoatlas is Vlaanderen, op basis van verschillende deelkaarten, opgesplitst in gebieden
met risicoklassen 0 tot 3 (laag tot hoog risico). De risicoatlas toont op basis van de
voorhanden zijnde gegevens waar en waarom bepaalde gebieden een mogelijks risico
kunnen vormen voor vogels bij het plaatsen van windturbines. De risicoatlas vormt het
startpunt in de analyse van geplande windturbines, geen enkele risicoklasse is echter
uitgesloten. Een gedetailleerde impactanalyse op project- of planniveau moet verder
onderzoeken of de effecten werkelijk significant kunnen zijn voor de belangrijke
natuurwaarden of niet (Everaert et al., 2011).
De projectlocatie is gelegen in een gebied dat volgens de risicoanalyse gedefinieerd
wordt als een gebied met risicoklasse 3. De inkleuring in de (globale) risicoklasse 3 is
voor het projectgebied gebaseerd op deelrisico’s voor voedseltrek (risicoklasse 3) en
26/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
seizoens- en slaaptrek (risicoklasse 2) tussen de gebieden rond het Molsbroek en het
Donkmeer.
Zowel de totaalkaart die het globale risico weergeeft als de themakaarten die de
deelrisico’s weergeven zijn hieronder opgenomen.
Figuur 5 : Globale risicoklasse cfr Vlaamse risicoatlas vogels - windturbines
Figuur 6 : Deelrisico voor voedseltrek cfr Vlaamse risicoatlas vogels – windturbines
27/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 7 : Deelrisico seizoens- en slaaptrek cfr Vlaamse risicoatlas vogels - windturbines
3.4 Geldende bestemmingsplannen
De 4 windturbines zijn volledig gelegen in agrarisch gebied. Ter hoogte van het
projectgebied komt ten zuiden van de E17 voornamelijk agrarisch gebied voor. Ten
noorden van de E17 is een industriegebied en reservegebied voor industriële uitbreiding
gelegen. Dit reservegebied is momenteel reeds grotendeels ingenomen door industriële
activiteiten. Enkel de meest noordelijke punt (verst verwijderd van het windpark) is nog
niet ontwikkeld als industriezone. De 4 windturbines zijn ten opzichte van het gewestplan
gesitueerd op Figuur 8. Er is voor dit gebied geen gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan
van kracht.
In de nabije omgeving komen de volgende bestemmingen voor:
woonkern: 340 m;
dichtstbijzijnde vreemde woning: meer dan 350 m;
industriegebied: 150 m;
reservegebied voor industriële uitbreiding: 150 m;
groengebied: 530 m;
buffergebied (groen ingekleurd): 150 m;
parkgebied: 730 m;
natuurgebied: 760 m.
28/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 8: Situering op het gewestplan
29/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
4 Beschrijving van de referentiesituatie
4.1 Discipline bodem
Het projectgebied wordt gekenmerkt door een zandige bodem. De 3 oostelijke
windturbines (WT11 – WT13) worden gepland in droge tot vochtige zandbodems.
WT10 is gepland in een zone ingetekend als natte zandbodems.
Een uitsnit van de bodemkaart is hieronder weergegeven.
Figuur 9 : Ligging van de geplande windturbines t.o.v. de bodemkaart
4.2 Discipline water
De windturbines worden gepland in de zone gelegen ten zuiden van de E17. 3
windturbines zijn voorzien in de zone tussen de E17 en de Zelebeek in. Windturbine
WT10 zal staan ten zuiden van de Zelebeek. De Zelebeek is een waterloop van 2de
categorie en behoort tot het Beneden-Scheldebekken.
De grondwatertafel is in dit gebied zeer kwetsbaar voor grondwaterverontreiniging (cf
grondwaterkwetsbaarheidskaart in Databank Ondergrond Vlaanderen). De bovenste
laag is zandig en ook de watervoerende laag is zandig. Volgens nabij gelegen boringen
in DOV bevindt de grondwatertafel zich op ca 1 m onder maaiveld.
30/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 10 : Waterlopen in de nabijheid van de geplande windturbines
4.3 Discipline geluid
Het omgevingsgeluid in de omgeving van het project wordt overdag, ’s avonds en voor
een groot deel van de nacht bepaald door het zeer drukke wegverkeer op de E17. In
opdracht van Elicio/Fortech werd een geluidsstudie in het bijzonder geluidsmetingen,
uitgevoerd ter bepaling van het huidige omgevingsgeluid.
Om de huidige geluidskwaliteit in en rondom het projectgebied te inventariseren werden
er continue geluidsmetingen over minstens 14 dagen uitgevoerd in 2 vaste meetpunten.
Het zijn meetpunten t.h.v. de dichtst bijgelegen en meest kritische woningen t.o.v. de
toekomstige windturbines. Aangezien de nu reeds aanwezige windturbines nog niet
geëxploiteerd werden tijdens de metingen, betreft het hier metingen van het
oorspronkelijk omgevingsgeluid zonder windturbines. De metingen leverden waarden op
van de grootheden LAeq,1h, LA01,1h, LA05,1h, LA10,1h, LA50,1h en LA95,1h uitgedrukt in dB(A).
De meetpunten zijn gesitueerd op de luchtfoto in onderstaande figuur.
31/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 11 : Ligging van de 2 vaste meetpunten geluid
Voor alle informatie verwijzen we naar dit geluidsrapport dat in Bijlage 5 is toegevoegd
(Projectcode : P13128).
4.4 Discipline flora en fauna
4.4.1 Situering locatie t.o.v. naburige natuurgebieden en SBZ
De 4 windturbines zijn niet gelegen in habitat- of vogelrichtlijngebieden (Natura 2000),
noch in afgebakende VEN of IVON – gebieden.
De meest nabijgelegen habitat- en vogelrichtlijngebieden zijn:
‘habitatrichtlijngebied’ Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot
Gent: op 1,4 km ten noorden en op 2,2 km ten zuiden;
‘vogelrichtlijngebied’ Durme en de middenloop van de Schelde: op 1,4 km ten noorden
en op 2,2 km ten zuiden.
De VEN en IVON gebieden in de nabijheid zijn:
‘De vallei van de Durme’ op 1,4 km ten noorden.
‘De vallei van de Boven Zeeschelde van Kalkense meersen tot Sint-Onolfspolder’ op
2,2 km ten zuiden.
32/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Op onderstaande kaart is het projectgebied gesitueerd ten opzichte van deze gebieden.
Figuur 12 : Natura 2000 gebieden
4.4.2 Biologische waarderingskaart
De windturbines worden voorzien in een landbouwzone die volgens de biologische
waarderingskaart wordt getypeerd als een zone met biologisch minder waardevolle
akkerlanden, minder waardevolle graslanden met waardevolle elementen (bomenrijen
met wilgen en elzen en perceelsranden met voornamelijk rietkragen).
In onderstaand kaartje zijn de geplande windturbines weergegeven ten opzichte van de
biologische waarderingskaart, die werd geactualiseerd op basis van een recente
luchtfoto. Alle windturbines zijn gepland in percelen die biologisch minder waardevol zijn.
Ter hoogte van de inplantingsplaatsen komen geen Natura 2000 habitats voor.
Molsbroek en
Hamputten
Donkmeer en
Nieuwdonk
Kalkense
meersen
Durme en
monding
Durme
Berlarebroek
33/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 13 : Ligging geplande windturbines t.o.v. de biologische waarderingskaart
4.4.3 Broedvogelgegevens studiegebied
In een zone van ongeveer 700 m rondom de E17 werden bij de inventarisaties voor de
Vlaamse Broedvogelatlas (2000-2002) de volgende meer bijzondere broedvogels
vastgesteld ter hoogte van het projectgebied :
Zele (ten Z van E17) : Patrijs (1), Veldleeuwerik (1).
Het INBO-advies (INBO, 2008) vermeldt ter hoogte van het projectgebied territoria van
broedende Kieviten en Scholekster (gegevens Regionaal Landschap Schelde-Durme, in
kader van Weidevogelproject).
INBO geeft ook aan dat een deel van de Kokmeeuwen uit de grote broedkolonie in het
Molsbroek (ca 1500-2000 koppels) tijdens het broedseizoen soms over de E17 vliegen
ter hoogte van het bestaande industriepark en de Durme. Deze vliegbewegingen zouden
vooral gesitueerd zijn op een hoogte tussen 30 en 80 m, waarschijnlijk veelal tussen 30
en 60 m.
34/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
4.4.4 Watervogelgegevens en trekbewegingen studiegebied
4.4.4.1 Watervogelgegevens
Hierna worden de watervogelgegevens weergegeven van de belangrijkste vogelgebieden
in de omgeving van het projectgebied: het Molsbroek en naastliggende Hamputten en
Donkmeer en Nieuwdonk (Figuur 12).
Ook enkele andere gebieden in de ruime omgeving van het projectgebied, namelijk de
Scheldebroeken te Berlare, de Oude Durme en Durme in Waasmunster en Hamme en de
Durme tot Durmemonding te Tielrode zijn van belang voor de bepaling van de
gemiddelde lokale populatie van de aanwezige vogelsoorten (INBO, 2014). Voor de
berekening en beoordeling van de aanvaringseffecten, wordt rekening gehouden met dit
lokaal-ecologisch gebied, ofwel de leefgebieden waartussen regelmatig uitwisseling is.
Tabel 2 : Gemiddelde en maximum van vastgestelde maximumaantallen van enkele veel
voorkomende eenden in het Molsbroek in Lokeren en naastliggende Hamputten in Waasmunster,
met procentueel aandeel in gemiddelde en maximum winterpopulatie in heel Vlaanderen (% Vl.
Gem. en % Vl. Max)
Gem
(1999-
2014)
Max
(1999-
2014)
% Vl Gem % Vl Max
Bergeend* 9 20 0,12 0,28
Smient* 129 218 0,13 0,12
Krakeend 98 157 0,98 1,27
Wintertaling* 192 761 0,59 1,57
Wilde Eend* 1875 3380 1,89 2,55
Pijlstaart* 13 37 0,50 0,94
Slobeend* 205 356 6,03 6,49
Tafeleend 64 109 0,31 0,37
Kuifeend 240 426 1,85 2,57
(*) = vrijwel alle vogels in het Molsbroek. Opmerking : werkelijke aantallen van vooral Smient, Wintertaling en
Slobeend zullen hoger zijn omdat in het Molsbroek moeilijk kan geteld worden.
35/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Tabel 3 : Vastgestelde maximumaantallen van enkele veel voorkomende eenden aan het Donkmeer (incl. reservaatzone) en Nieuwdonk in Berlare
(Everaert & Willems 2008; Devos 2008; INBO)
1999-
2000
2000-
2001
2001-
2002
2002-
2003
2003-
2004
2004-
2005
2005-
2006
2006-
2007
2007-
2008
2008-
2009
2009-
2010
2010-
2011
2011-
2012
2012-
2013
2013-
2014
Gem
1999-
2014
Max
1999-
2014
Bergeend* 35 5 11 9 9 13 10 6 4 8 24 14 9 17 15 13 35
Smient 1295 2054 1948 4715 1245 2285 2076 2268 1764 2264 3842 2996 1125 1975 1052 2208 4715
Krakeend* 21 67 99 92 67 59 170 67 102 63 225 88 105 100 86 95 225
Wintertaling* 41 35 49 70 53 28 141 14 19 17 4 11 20 16 11 35 141
Wilde Eend* 152 544 1023 991 497 295 417 564 385 1455 1159 1010 515 840 850 715 1455
Pijlstaart* 9 4 2 21 0 0 0 4 0 10 0 4 3 0 3 4 21
Slobeend* 74 260 404 306 218 315 214 248 365 375 341 280 134 441 246 282 441
Tafeleend* 0 8 7 100 10 17 12 2 11 30 30 9 10 7 6 17 100
Kuifeend* 26 25 73 90 232 80 36 47 72 100 76 79 185 91 28 88 232
(*) = grootste aantallen op het Donkmeer. Opmerking : werkelijke aantallen van vooral Wilde eend en Wintertaling op het Donkmeer zullen hoger zijn omdat deze soorten daar
moeilijk te tellen zijn
36/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Tabel 4 : Gemiddelde en maximum van vastgestelde maximumaantallen van enkel veel
voorkomende eenden aan het Donkmeer (incl. reservaatzone) en Nieuwdonk in Berlare, met
procentueel aandeel in gemiddelde en maximum winterpopulatie in heel Vlaanderen (% Vl Gem en
% Vl Max)
Gem
Tem 1999-
2014
Max
Tem 1999-
2014
% Vl
Gem
% Vl
Max
Bergeend* 13 35 0,18 0,49
Smient 2208 4715 2,78 3,31
Krakeend* 94.6 225 0,87 1,38
Wintertaling* 35 141 0,13 0,29
Wilde Eend* 715 1455 0,68 0,97
Pijlstaart* 4 21 0,16 0,54
Slobeend* 282 441 6,50 7,37
Tafeleend* 17 100 0,10 0,41
Kuifeend* 88 232 0,54 1,45
(*) = grootste aantallen op het Donkmeer. Opmerking : werkelijke aantallen van vooral Wilde Eend en
Wintertaling op het Donkmeer zullen hoger zijn omdat deze soorten daar moeilijk te tellen zijn
Tabel 5: Gemiddelde van wintermaxima van de meest voorkomende watervogels in de
winterperiodes 2003/2004 tot 2012/2013 in de belangrijkste gebieden van de Durmevallei
(Molsbroek, Donkmeer, Nieuwdonk, Scheldebroeken te Berlare, ‘Oude Durme en Durme’ te
Waasmunster en Hamme en ‘Durme tot Durmemonding’ te Tielrode) (watervogeldatabank INBO in
INBO, 2014)
Lokale
populatie
(gemiddeld)
% van
gemiddelde
Vlaamse
populatie
Grauwe gans 260 1,5
Bergeend 82 1,6
Smient* 2071 3,1
Krakeend 201 1,9
Wintertaling* 666 2,7
Wilde Eend* 2635 3,6
Pijlstaart 14 0,7
Slobeend* 386 10,1
Tafeleend 144 1,2
37/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Lokale
populatie
(gemiddeld)
% van
gemiddelde
Vlaamse
populatie
Kuifeend 319 2,4
Kievit* 303 0,7
Kokmeeuw* 16248 10,8
Stormmeeuw* 1799 1,8
(*) = een deel van de populatie van deze soorten wordt verwacht dat zij de locatie waar de turbines komen
kruisen (trekcorridor tussen het Molsbroek en de meer zuidelijk gelegen gebieden).
4.4.4.2 Trekbewegingen
In Figuur 12 zijn de vogelrichtlijngebieden in de omgeving van het projectgebied
weergegeven en de veronderstelde trekroutes kunnen ondermeer worden afgeleid van
de risicoatlas van Figuur 6 en van Figuur 7. Ook beide INBO-adviezen (2008, 2014)
bespreken een beeld van de veronderstelde trekbewegingen.
Een dagelijkse link tussen enerzijds het Molsbroek en Hamputten en Donk/Nieuwdonk en
anderzijds de meer zuidelijk gelegen gebieden (Scheldebroeken, Oude Durme, Durme en
Durmemonding) is niet aanwezig (INBO, 2014), maar tijdens een winterperiode kan deze
link wel verwacht worden. De smienten die op Nieuwdonk worden geteld, foerageren ook
regelmatig in de Kalkense Meersen.
Voor de bepaling van de gemiddelde lokale populatie zijn deze uitwisselingen, zoals
hiervoor beschreven, van belang. Echter in het licht van de effectieve aanvaring, dient
opgemerkt dat enkel de uitwisseling van noordelijke naar zuidelijke richting (van het
Molsbroek / Hamputten richting Donkmeer / Nieuwdonk en Scheldebroeken) de
windturbines kruist. Uitwisselingen tussen het Molsbroek / Hamputten en de Durme
enerzijds en tussen Donkmeer / Nieuwdonk en Scheldebroeken en Kalkense meersen
anderzijds vertonen geen interferentie met de geplande windturbines. Een mogelijke
aanvaring tijdens deze vliegbewegingen wordt bijgevolg niet verwacht.
Om een duidelijk beeld te krijgen van de vliegbewegingen ter hoogte van het
projectgebied, vond er in het kader van een eerdere aanvraag voor dit windpark een
intensieve inventarisatie van de vliegbewegingen plaats (Fortech Studie, 2014
opgenomen in Bijlage 1). Deze gegevens geven geen bevestiging van de veronderstelde
trekbewegingen van eendensoorten die er zouden passeren anderzijds zoals beschreven
in de adviezen van het INBO.
Van oktober 2009 tot en met december 2010 werd een intensieve monitoring uitgevoerd
van de vogelbewegingen ter hoogte van het projectgebied “Goeiende”. Hiervoor gaf de
THV Elicio-Fortech opdracht aan Fortech Studie. Het veldwerk werd verricht in
samenwerking met de vzw BELORA, de Belgische vereniging voor ornithologisch
onderzoek.
Het doel van de studie was een duidelijk beeld te krijgen van de situatie ter hoogte van
de projectzone door met lokale waarnemingen de theoretisch veronderstelde
trekbewegingen te verifiëren en te kwantificeren om de eventuele effecten van het
windpark te kunnen inschatten. De studie verliep in 3 fasen met een oriënterend
onderzoek in 2008, het grootschalig onderzoek in 2009-2010 en een controlerend
38/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
onderzoek in 2012-2013. Tijdens het controlerend onderzoek werden dezelfde tendenzen
vastgesteld als in het grootschalig onderzoek. De volledige studie is toegevoegd in
Bijlage 1.
De vaststellingen op basis van de studie van Fortech Studie (2014), waarbij de
vogelbewegingen ter hoogte van de projectzone zijn geïnventariseerd gedurende de
periode 2009-2010, zijn de volgende:
Er werden geen uitzonderlijke soorten of aantallen vogels waargenomen in de
projectzone.
De vastgestelde bewegingen zijn vooral van meeuwen, die wellicht afkomstig waren
van het Molsbroek. Daarnaast is er een groot aantal bewegingen vastgesteld van
duiven en kieviten. Voor beide soorten betrof het vermoedelijk zowel trek als lokale
bewegingen, afhankelijk van het meetmoment.
Figuur 14 : Verdeling van het aantal bewegingen per soortengroep (2009-2010) (Fortech Studie,
2014)
De vastgestelde flux is van dezelfde grootteorde als in diverse andere gebieden waar
met het oog op de inplanting van turbines metingen werden uitgevoerd. Bijna altijd
was de piekflux lager dan 1.000 bewegingen/km/uur. Slechts sporadisch was de flux
hoger, namelijk op 26 oktober 2009, 12 december 2009 en 18 december 2009, door
verhoogde aantallen (hout)duiven en kieviten.
meeuw
duif
kievit
kleine zangvogels
spreeuw
ekster/kauw/kraai
eend
gans
overige
39/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 15 : Aantal bewegingen/km/uur in de projectzone (2009-2010) (Fortech Studie, 2014)
Ook de vlieghoogte is gelijkaardig aan waarnemingen tijdens andere
onderzoeken. Meer dan 60% van alle vogelbewegingen spelen zich af beneden
de 40 m hoogte en interfereren dus niet met de turbines. Het laagste punt van de
wiek is immers op 50 m hoogte.
Figuur 16: Verdeling van het aantal bewegingen over drie hoogtecategorieën (onderzoek 2009-
2010) (Fortech Studie, 2014)
Een aantal grote trekbewegingen die ook in de rest van Vlaanderen worden
waargenomen, zijn ook in deze metingen naar voor gekomen. Voorbeelden daarvan
zijn de trekbeweging van (hout)duiven en ganzen. Ook de seizoenale verschillen in de
bewegingen van spreeuwen, kieviten, meeuwen en een aantal soorten zangvogels
(vooral vinken) kwamen duidelijk naar voor.
Anders dan verwacht op basis van het INBO-advies over deze zone werden geen
belangrijke bewegingen van eenden vastgesteld. Nooit (oktober – april) werden meer
dan 300 eenden (alle soorten samen) per dag (3u ochtend + 3u avond)
waargenomen. De veronderstelling van INBO dat een omvangrijk deel van de
smientpopulatie vanuit het Molsbroek in een rechte lijn naar het Donkmeer vliegt,
wordt niet bevestigd door de talrijke metingen (visueel en radar) die zijn uitgevoerd
door Fortech Studie. In perioden dat er smienten aanwezig waren in het Molsbroek,
konden geen smienten worden waargenomen in de projectzone. Noch met visuele
0
500
1000
1500
2000
2500
aantal/ km/u
0 10 20 30 40 50 60 70
< 40m
40-80m
>80m
procent van de waarnemingen
40/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
waarnemingen, noch met nachtkijkers, noch met de radar. De verklaring kan zijn dat
smienten niet het rechtlijnige traject volgen tussen het Molsbroek en het Donkmeer.
Omdat smienten uitgesproken grazers zijn is het aannemelijk dat ze tijdens de
avondschemering het Molsbroek verlaten om te foerageren naar de weilanden (en
akkerlanden) die overvloedig aanwezig zijn in de ruime omgeving,
hoogstwaarschijnlijk vochtige weilanden die aantrekkelijker zijn als foerageergebied
dan het Donkmeer.
Het aantal bewegingen dat is vastgesteld tijdens de nachturen is ver beneden de
verwachting gebleven. Tijdens de meeste metingen werd de flux van 50
bewegingen/km/uur niet overschreden. Dit is laag in vergelijking met de waargenomen
nachtelijke flux op andere locaties (Poot & Lensink, 2008).
4.4.5 Seizoenale trekvogels studiegebied
Het INBO-advies van 2008 bespreekt het verschijnsel stuwtrek, waarbij trekvogels
bepaalde structuren in het landschap beginnen volgen en daarlangs zoals in een trechter
ruimtelijk samenkomen, waardoor soms grote aantallen in een relatief smalle corridor
kunnen overvliegen. Ter hoogte van de E17 in Laarne, Berlare, Zele, Lokeren en
Waasmunster kan gesproken worden van matige stuwtrek in het najaar, richting zuid tot
zuidwest over het projectgebied. Het rapport van Fortech Studie (2014) (Bijlage 1) geeft
een beeld van de seizoenale trek ter hoogte van de projectzone.
De belangrijkste trektelbewegingen in de ruime omgeving van het projectgebied bevinden
zich echter langsheen de Schelde. De trektelpost die zich vroeger ter hoogte van het
Molsbroek bevond, is dan ook verplaatst naar de Scheldebroeken (Aubroek) te Berlare
(www.durmevallei.be). Dit gebied bevindt zich ten zuiden van de inplantingsplaats van de
windturbines. De soorten die in belangrijke aantallen jaarlijks worden waargenomen zijn
Aalscholvers, Koperwiek, Houtduif, Veldleeuwerik, Graspieper en Vink
(www.trektellen.nl). Opmerkelijke waarnemingen van de laatste vier jaar zijn
Boomleeuwerik, Appelvink, Beflijster, Kruisbek en Smelleken.
4.4.6 Vleermuizen
Uitgaande van de terreinkenmerken van het projectgebied worden er ter hoogte van het
projectgebied geen bijzondere vleermuizen verwacht. Het aantal kleine
landschapselementen is eerder beperkt en binnen de onmiddellijke omgeving komen
geen zomer- of winterverblijfplaatsen, zoals forten, bunkers, oude bomen in oude bossen,
… voor.
Het advies van het INBO (2008) bevestigt ook deze verwachting, waarbij gesteld wordt
dat er waarschijnlijk ter hoogte van de E17 geen uitzonderlijke aantallen vleermuizen
voorkomen. Daarom is in het kader van voorliggende nota geen bijkomend onderzoek
uitgevoerd in en nabij de zoekzone voor windturbines.
In de Zoogdierenatlas (weergave op kilometerhokniveau) worden volgende soorten
gemeld in het gebied tussen Lokeren en Berlare: Meervleermuis, Laatvlieger,
Baardvleermuis, Rosse Vleermuis, Ruige en Gewone Dwergvleermuis, Watervleermuis
en Grootoorvleermuis (Verkem et al, 2003).
Vanuit het voorzorgsprincipe voor de impact op vleermuizen worden grote
boscomplexen, bosranden, waardevolle kleine landschapselementen, en wetlands best
zoveel mogelijk gevrijwaard voor het plaatsen van windturbines (Winkelman et al. 2008).
41/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Meer in detail kunnen op basis van de recente literatuur o.m. volgende risicozones
gedefinieerd worden, die best zoveel mogelijk gemeden worden, en waarbinnen het in
veel gevallen dan ook aangeraden zal zijn om nader onderzoek te verrichten naar de
mogelijkheden voor plaatsing van windturbines.
risicozone van 500 m rond belangrijke rustplaatsen van vleermuizen, zoals
voortplanting- en overwinteringlocaties, zwermgebieden en kraamkolonies.
risicozone van 200 m rond belangrijke voedselgebieden zoals bosgebieden (in ieder
geval voor laatvlieger), wetlands, waardevolle waterlopen met natuurranden, en
waardevolle kleine landschapselementen (Winkelman et al. 2008).
Op basis van bovenstaande informatie ligt het projectgebied buiten deze risicozones.
4.5 Discipline landschap
4.5.1 Landschappelijk waardevolle gebieden
De ankerplaats ‘Molsbroek’ (tevens beschermd landschap) is op meer dan 1,4 km ten
noorden van het projectgebied gesitueerd. Op ca. 2,2 km ten zuiden van de windturbine
WT10 is de ankerplaats ‘Oude Scheldemeander van Overmere-Donk en Berlare Broek’
(tevens beschermd landschap) gelegen. Beide ankerplaatsen zijn nog niet definitief
aangeduid, maar betreffen ankerplaatsen volgens de Landschapsatlas. De opmaak van
een Zorgplichtnota is bijgevolg niet noodzakelijk.
De windturbines WT11, WT12 en WT13 bevinden zich in de relictzone ‘Hekkenhoek,
Gavers, De Vliet, Wezepoel-Hoek’. Op ca. 2,2 km ten zuiden van de windturbine WT10 is
de relictzone ‘Gratiebossen’ gelegen.
De situering van de turbines ten opzichte van de landschapsatlas is weergegeven in
onderstaande kaart.
42/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 17 : Landschapsatlas
De dichtstbij zijnde ankerplaats Molsbroek en de relictzone waarbinnen 3 windturbines
zijn gelegen, wordt getypeerd in volgende paragrafen.
4.5.2 Beschrijving ankerplaats Molsbroek
Wetenschappelijke waarde:
Het Molsbroek is in de Durmevallei gelegen. In de ruime omgeving zijn enkele kleine
rivierduinen aanwezig. Het moerasgebied is ontstaan door het overstromingsbekken van
de Durme.
Historische waarde:
Er zijn verschillende archeologische en paleontologische vondsten in het gebied. Het
grondgebruik t.o.v. Ferraris (ca. 1775), nl. een meersengebied, is lange tijd ongewijzigd
gebleven. Er is geen bebouwing in het gebied. In 1964 werd omwille van het plannen van
de potpolder een ringdijk rond het gebied aangelegd. Later werd het gebied
natuurreservaat.
43/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Esthetische waarde:
Het Molsbroek is een zeer gevarieerd landschap bestaande uit een grote moerasvlakte,
open water, brede rietvelden, ruime natuurweide en natuurlijk elzenbos.
Sociaal-culturele waarde:
De ringdijk rond het Molsbroek is een geasfalteerd, altijd toegankelijk wandelpad.
Ruimtelijk-structurerende waarde:
Het moerassig gebied is volledig omringd door een dijk, binnen de dijk kan de waterstand
via sluizen geregeld worden. De Durme is door dijken begrensd, de loop van de rivier
wordt geaccentueerd door de wilgen- en rietvegetaties op de schorren. Het vochtig
grasland wordt via een grachtenstelsel ontwaterd. Er liggen nog enkele percelen
broekbos binnen de dijken.
4.5.3 Beschrijving relictzone Hekkenhoek, Gavers, De Vliet, Wezepoel-Hoek
De relictzone waartoe het projectgebied behoort, bestaat uit verschillende deelgebieden
gelegen aan de rand van de Scheldevallei. De relictzone wordt ten noorden begrensd
door de E17 en ten oosten door de N47. Er wordt een zandige bodem aangetroffen. Het
gebied ten westen van Zele (Wezepoel-Hoek) sluit hier landschappelijk op aan.
Relevante deelgebieden zijn Gavers en Wezepoel-Hoek, met hoge historische waarde en
esthetische waarde.:
Het typische landschapsbeeld bestond uit weilanden met knotwilgen, maar dit is
grotendeels verdwenen.
Gavers : op Ferraris overwegen natte weilanden, nu visputten en beplant met bomen.
Omliggende percelering volgens Ferraris.
Wezepoel-Hoek: toestand Ferraris : kleine blokkige percelering en perceelsranden,
huidig wegenpatroon volgens Ferraris. De toestand van Ferraris en Vandermaelen is
sterk herkenbaar in de huidige toestand.
4.5.4 Bouwkundig erfgoed en archeologie
Onderstaand kaartje geeft het bouwkundig erfgoed weer in de omgeving van de
geplande windturbines. Ook het beschermd monument “Hof Ten Goede” is aangeduid op
dit kaartje.
44/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 18 : Bouwkundig erfgoed en aanduiding van Hof Ten Goede
Op ongeveer 1 km van WT13 bevindt zich het beschermd monument 'Hof Ten Goede’,
Lokerenbaan 277, ten zuiden van de E17, gelegen langs de N47 Europalaan. Het Hof
Ten Goede, met inbegrip van de stalling, omgrachting met sluisje en gietijzeren
bruggetjes en kasteelpark, werden omwille van de historische, artistieke en socio-
culturele waarden bij M.B. van 13 november 1997 als monument beschermd. De socio-
culturele waarde wordt als volgt omschreven: 'socio-culturele, namelijk
stedenbouwkundige waarde als beeldbepalend kasteel met uitgestrekt beboomd domein
gelegen in het noordoosten van de gemeente langs de weg Dendermonde-Lokeren.
Historisch referentiepunt in de gemeente Zele'. Het betreft een bewoond privédomein dat
niet toegankelijk is voor publiek.
De kaart van het CAI geeft binnen het projectgebied geen gekende archeologische sites
weer.
4.5.5 Visuele analyse
Het landschap ter hoogte van de geplande windturbines wordt bepaald door de E17 (die
ter hoogte van de projectzone boven het omringende landschap uitsteekt), het
industriegebied en in minder mate de Zeleloop. Twee andere lijnelementen dwarsen het
projectgebied: de N47 (verbindingsweg Zele-Lokeren) en de spoorweg tussen Lokeren
en Dendermonde. Bovendien is het bestaand industriegebied ten noorden van de E17
visueel bepalend in het projectgebied.
Hof Ten Goede
45/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
De windturbines van het Windpark Berlare en windpark BredeKop die reeds operationeel
zijn bepalen ook het landschapsbeeld in het studiegebied.
Het landschap is te typeren als een compartimentenlandschap bestaande uit akkers en
weilanden. De weilanden zijn vaak gekenmerkt door perceelsrandbegroeiing. Deze
perceelsrandbegroeiing betreft meestal verspreide alleenstaande wilgen of populier.
Aaneengesloten bomenrijen of houtkanten komen slechts in heel beperkte mate voor.
4.6 Discipline mens
4.6.1 Situering locatie t.o.v. omliggende woonkernen, recreatie en andere gebieden
De turbines van Goeiende staan ingeplant langsheen de autosnelweg E17. Er is weinig
bewoning dicht bij de autosnelweg. De afstand tot de dichtst bij gelegen vreemde woning
bedraagt meer dan 350 m. Het betreft hier een alleenstaande woning, op minder dan
150 m van de autosnelweg, die geen deel uitmaakt van een woonkern. Die woning is
gelegen ten noordoosten van WT13. De dichtstbijzijnde woonkern met meerdere
woningen ten zuiden van de E17 (Vlietstraat – Bosstraat) is gelegen op meer dan 500 m
van het windpark. Ten noorden van de E17 is de woonkern ten westen van de N47-
Zelebaan eveneens gelegen op meer dan 500 m. De woningen dichter bij het windpark,
zoals de woning ten zuidoosten van WT10, zijn betrokken bij het windproject.
Ten noorden van de E17 ligt een bedrijventerrein met ondermeer kantoorgebouwen en
bedrijfswoningen. In de Brandstraat ligt het Sevesobedrijf (lagedrempelinrichting)
Entaco.
Figuur 19 : Ligging van de geplande windturbines ten opzichte van omliggende woningen en
woonkernen
4.6.2 Situering locatie binnen zonering luchtvaart
Uit het advies van de Federale Overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer, Directie Luchtruim
en Luchthavens, van 8 mei 2009 (zie Bijlage 6) leidt men af dat het projectgebied is
Entaco
46/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
gelegen binnen een zone waarvoor in het geval van windturbines met een hoogte minder
dan 150 m, geen bebakening (in de vorm van tekens op de wieken of lichtbebakening)
wordt vereist.
4.7 Ontwikkelingsscenario
4.7.1 Sigmaplan
Het geactualiseerde Sigmaplan ‘Veiligheid en Natuurlijkheid’ zoals goedgekeurd door de
Vlaamse Regering op 22/07/2005 omvat het Meest Wenselijk Alternatief als uitgangspunt
voor het bekomen van het gewenste veiligheidsniveau, het realiseren van de
instandhoudingsdoelstellingen voor natuur en als werkingsgebied voor flankerende
maatregelen voor landbouw en plattelandsrecreatie.
In de Durmevallei wil het Sigmaplan de getijden-Durme veiliger maken en tegelijk haar
oorspronkelijke natuurwaarde teruggeven. Doel is bijkomende waterberging te creëren,
het getij stroomopwaarts te temperen en de afwatering van de achterliggende gebieden
te verbeteren. Via gecontroleerde overstromingsgebieden met gereduceerd getij (GGG's)
en ontpoldering, ontstaat er getijdennatuur. Anderzijds ontwikkelen er zich via vernatting
opnieuw soortenrijke meersen (waterrijke landschappen).
In 2010 werd hiervoor gestart met de ontwikkeling van een eerste reeks wetlands (natte
natuurgebieden) en ontpolderingen (estuariene natuur) langs de Durme ter hoogte van
Lokeren, Waasmunster en Hamme.
Ten noorden van het projectgebied, op ca 1 km, ligt de deelzone Hagemeersen. Het
Sigmaplan voorziet hier een inrichting als wetland, waar het open meersenlandschap
herleeft. Voor de werken in deze deelzone is een stedenbouwkundige vergunning
verleend en bevindt men zich momenteel in de aanbestedingsfase.
Figuur 20 : deelzone Hagemeersen van het Sigmaplan (rood gearceerde zone)
4.7.2 Natuurontwikkeling in Hamputten, aansluitend aan het Molsbroek
De Hamputten net ten oosten aangrenzend aan het Molsbroek zitten in een latere fase
van natuurontwikkeling in de Durmevallei. Het uitgangspunt bij de inrichting van deze
putten is het creëren van een aaneengesloten natuurgebied met het Molsbroek. Ze
moeten grotendeels verondiept worden waardoor ondiep mesotroof water wordt
gecreëerd, brede natuurlijke oeverzones, moerassituaties met grote zegge-vegetaties,
moerasspirearuigte en rietgemeenschappen.
47/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
De moerassige vegetaties zullen de Hamputten aantrekkelijker maken voor o.a.
pleisterende en rustende Smienten, Wintertalingen, Wilde eenden en Slobeenden.
Hierdoor zullen er na inrichting van de Hamputten waarschijnlijk meer watervogels
aanwezig zijn in het Molsbroek en de Hamputten samen.
49/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
5 Beoordeling van effecten
5.1 Discipline bodem
5.1.1 Ruimtebeslag
Windturbines nemen relatief weinig grondoppervlakte in beslag. Op het overige deel van
de percelen, ook onder de wieken, blijft de oorspronkelijke activiteit, in dit geval
landbouw, mogelijk.
De windturbine zelf neemt een grondoppervlakte in van 15x15 m ofwel een oppervlakte
van maximaal 225 m². Hier wordt fundering voorzien en verdwijnt dus het bodemprofiel.
Bovendien wordt een permanente kraanplaats voorzien. Deze wordt waterdoorlatend
verhard met bijvoorbeeld steenpuin. Deze kraanplaats heeft een maximale afmeting van
50 m x 35 m.
Ook de toegangswegen tot de turbines worden aangelegd in waterdoorlatende
verharding.
Omwille van de geringe oppervlakte ruimtebeslag, worden er geen aanzienlijke effecten
verwacht binnen de discipline bodem.
5.2 Discipline water
De fundering beslaat slechts een beperkte oppervlakte. De overige voorzieningen zijn
waterdoorlatend zodat de infiltratie van hemelwater mogelijk blijft.
De ingrepen zijn voorzien op voldoende afstand van de Zelebeek en een zijloop,
waardoor er als gevolg van het project geen effecten op deze waterloop te verwachten
zijn. Bij de bouw en exploitatie van het windturbinepark wordt er geen afvalwater geloosd.
Bij de aanleg van windturbines worden paalfunderingen voorzien (cf recent gebouwde
windturbines van BredeKop) waarvoor de bemaling beperkt blijft. Bijgevolg worden er ten
aanzien van het aspect grondwater geen aanzienlijke effecten verwacht.
Op basis hiervan kan er gesteld worden dat er geen aanzienlijke effecten zullen
optreden binnen de discipline water.
5.3 Discipline geluid
In de geluidstudie (projectcode P13128) uitgevoerd door dBA-Plan (Erkend MER-
deskundige) en opgenomen in 0, werd een overdrachtsberekening uitgevoerd ter
bepaling van het specifiek geluid van de 4 windturbines (WT10, WT11,WT12 en WT13).
Tevens werd in de studie het cumulatief effect geëvalueerd met de andere nabijgelegen
windturbines ten westen van dit project en werd het effect bepaald t.h.v. de nabijgelegen
natuurgebieden.
Er werden overdrachtsberekeningen uitgevoerd en de resultaten werden getoetst aan de
bepalingen conform de sectorale milieuvoorwaarden voor windturbines (VLAREM II art
5.20.6 en verder en bijlage 5.20.6.1). Deze bepalingen zijn van kracht sinds 1/1/2012 en
zijn van toepassing op windturbineparken die na 1/1/2012 definitief vergund zijn.
50/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Op basis van de geluidsimmissiemetingen en volgens de emissiegegevens van de
windturbines (geluidsmodel) kunnen we besluiten dat het Lsp geproduceerd door de 4
WT’s van THV die draaien bij een max. brongeluid (LWA = 104,8 dB(A) per WT) de
normen voor de dag-, avond- en nachtperiode conform de sectorale milieuvoorwaarden
voor windturbines niet overschrijden. Het Lsp van de windturbines blijft voor alle periodes
onder het MAX (richtwaarde, LA95).
Van deze situatie werd een geluidscontourenkaart opgemaakt.
Figuur 21 : Geluidscontourenkaart voor 4 geplande windturbines type MM100 bij max. LwA
Voor de dagperiode ligt de specifieke bijdrage van de windturbines lager dan het
wegverkeersgeluid. Voor de avond – en nachtperiode moet sowieso aan de norm
worden voldaan zodat ook hier de specifieke bijdrage lager ligt dan het
wegverkeersgeluid. Kortom, het effect op het omgevingsgeluid ter hoogte van de
woningen in de omgeving van het project is te verwaarlozen.
Tevens werd in de geluidsstudie het effect berekend naar enkele kwetsbare
natuurgebieden. Uit de berekening blijkt dat het specifieke geluidsniveau t.g.v. de 4
windturbines van Elicio/Fortech in het natuurgebied ‘Gavers’ tijdens alle periodes onder
de 37 dB(A) ligt. Ter hoogte van het Natura 2000 gebied ‘Molsbroek’ berekenen we een
specifiek geluidsniveau van minder dan 30 dB(A). Uit de geluidsmetingen is gebleken dat
op gelijkaardige afstand tot de E17, het omgevingsgeluid ten gevolge het wegverkeer op
de E17 veel hoger is.
Voor bijkomende informatie verwijzen we naar de geluidsstudie opgenomen in 0.
51/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
5.4 Discipline flora en fauna
5.4.1 Ruimtebeslag
In Figuur 13 zijn de geplande windturbines weergegeven ten opzichte van de biologische
waarderingskaart, die werd geactualiseerd op basis van een recente luchtfoto. De
windturbines worden voorzien in een landbouwzone die volgens de biologische
waarderingskaart wordt getypeerd als een zone met biologisch minder waardevolle
akkerlanden en minder waardevolle graslanden met waardevolle elementen (bomenrijen
met wilgen en elzen en perceelsranden met voornamelijk rietkragen). Alle windturbines
worden voorzien in percelen die biologisch minder waardevol zijn. Voor de bouw van de
windturbines zullen geen kleine landschapselementen verloren gaan.
Omwille van de geringe ruimteinname (biotoopverlies) en de geringe ecologische waarde
van de percelen waar de windturbines voorzien worden, worden er geen aanzienlijke
effecten verwacht op gebied van ruimtebeslag.
5.4.2 Aanvaring
5.4.2.1 Inleiding
Om de potentiële effecten in kaart te brengen en te evalueren werd, zoals reeds
beschreven bij de referentiesituatie, gedurende een periode van verschillende jaren een
zeer uitgebreide monitoring van de overvliegende vogels ter hoogte van de projectsite
uitgevoerd (Fortech Studie, 2014).
Deze monitoringstudie (Fortech Studie, 2014) voldoet ruimschoots aan de richtlijnen die
zijn opgesteld door INBO (Everaert, 2011; Everaert & Peymen, 2013). In Tabel 6 wordt
een vergelijking gemaakt tussen de methode van het INBO en de methode van de
Fortech Studie (2014).
Tabel 6 : Vergelijking tussen de voorgestelde meetmethode door INBO en de uitgevoerde
meetmethode
Parameter Methode INBO Methode Fortech Studie
Periode van het jaar ten minste november tot februari,
beter nog oktober tot maart
oktober tot en met april
Periode van de dag avondtelling, bij voorkeur ook
ochtendtelling
avond- en ochtendtellingen
Uren van de dag Met verrekijker 2 uur voor en 1
uur na zonsondergang en met
nachtkijker/radar tot 2 à 3uur na
zonsovergang
Visueel 3 uur voor burgerlijke
schemering en met radar tot 2 uur
na burgerlijke schemering
Totale duur meetperiode 36 teluren 135 uur visuele waarnemingen +
90 uur radarwaarnemingen
Op basis van deze tabel blijkt dat de monitoringstudie ruimschoots voldoet aan de
vereisten van INBO. Het luik van het radaronderzoek is niet uitgevoerd zoals beschreven
in het INBO-rapport. In het INBO-rapport wordt de best mogelijke technologie
beschreven, met twee typen van radars die samen worden opgesteld. Geen enkel
Vlaams onderzoeksbureau kon dit soort onderzoek tegen een redelijke prijs aanbieden in
52/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
de periode dat het voorliggend onderzoek is uitgevoerd. Dus het radaronderzoek dat is
gebruikt in dit onderzoek kan gezien worden als het haalbaar alternatief.
Zoals hiervoor gesteld, vond de monitoring plaats gedurende verschillende jaren. Na een
eerste screening in 2008 werd in de winter 2009-2010, en in de winter van 2012-2013
een verdere intensieve monitoring uitgevoerd. De tellingen werden hoofdzakelijk visueel
uitgevoerd maar werden aangevuld met radaronderzoek, mede om met zekerheid de
vlieghoogte te kunnen vaststellen. De tellingen en metingen werden, in het kader van de
berekening van het aantal aanvaringsslachtoffers, herleid tot een aantal
bewegingen/km/uur.
5.4.2.2 Berekening aanvaringskans en aantal potentiële slachtoffers
Het potentieel aantal aanvaringsslachtoffers wordt berekend volgens de INBO-methodiek
(Everaert, 2011; Everaert & Peymen, 2013) op basis van de waargenomen aantallen
bewegingen, de aanvaringskans en de uitwijkpercentages en dit voor eenden, meeuwen
en duiven. Daarnaast wordt voor enkele soorten een afzonderlijke aanvaringskans
berekend.
Aantal bewegingen per dag
Het aantal vogels dat doorheen de projectzone en het rotorvlak vliegt, is gebaseerd op
basis van de veldresultaten op de projectlocatie zelf (Fortech Studie bvba - Schaut et al.
2014). Er wordt hierbij gebruik gemaakt van 135 uur aan meetgegevens. De projectzone
beslaat een oppervlakte van 2,2 km. Voor de eenden wordt een veiligheidsmarge
ingebouwd door het aantal bewegingen te verdubbelen (x2). Hiervoor wordt verwezen
naar Tabel 7.
In Tabel 8 wordt het theoretisch aantal bewegingen doorheen de segmenten van de
rotorvlakken weergegeven. In deze tabel wordt er dus nog geen rekening gehouden met
enige uitwijking. Voor een beschrijving van de methodiek die hiervoor gebruikt is, wordt
verwezen naar studie in Bijlage 1.
Tabel 7 : Aantal bewegingen in de hele projectzone per dag (Fortech Studie, 2014)
Aantal bewegingen/dag
hoogte 1
(0-40 m)
hoogte 2
(40-80 m)
hoogte 3
(> 80 m)
totaal
meeuwen 547 227 179 953
duiven 632 234 46 912
eenden 123 30 5 158
eenden x2 164 39 7 210
53/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Tabel 8 : Aantal bewegingen per jaar doorheen het rotoroppervlak (Fortech Studie, 2014)
Aantal bewegingen per jaar doorheen het rotorvlak
hoogte 1 hoogte 2 hoogte 3
meeuwen 0 16 152 21 547
duiven 0 16 652 5 501
eenden 0 2 101 589
eenden x2 0 2 801 786
Aanvaringskans
De aanvaringskans van een vogel die door het rotorvlak vliegt wordt in eerste instantie
zuiver mathematisch bepaald, alsof de vogel altijd in een rechte lijn zou vliegen. In het
rapport van Fortech Studie bvba - Schaut et al. (2014) wordt hiervoor de methode van
Scottish Natural Hertitage (2000) gebruikt. De vogeleigenschappen die hiervoor gebruikt
worden zijn: lengte, spanwijdte en vliegsnelheid.
De aanvaringskansen voor de soortengroepen meeuw, duif en eend zijn respectievelijk:
7,2 %, 8,8 % en 6,6 % .
Uitwijkpercentages
Het uitwijkingsgedrag van vogels is heel afhankelijk van de vogelsoort en diverse externe
omstandigheden. Om in lijn te zijn met de gebruikte methode, zijn de uitwijkpercentages
gebruikt, die geadviseerd worden door het Schotse Natuurinstituut (Scottish Natural
Hertiage, 2000). In het document wordt het uitwijkpercentage geschat in de range van
99% tot 95% voor de meest kwetsbare soorten. Zij adviseren een standaard
uitwijkpercentage van 98% indien het percentage niet expliciet is opgelijst in bijlage 1 van
het vermelde rapport. Op basis hiervan, worden de uitwijkpercentages die in
voorliggende nota zijn gebruikt, weergegeven in Tabel 9.
Tabel 9 : Uitwijkpercentages
soortgroep uitwijkpercentage bron
meeuw 98 % Tabel bijlage 1 Schots rapport
duif 98 % standaardwaarde
eend 98 % standaardwaarde
eend 95 % voorzichtigheidspercentage
Aanvaringsslachtoffers
Het aantal aanvaringsslachtoffers dat per jaar verwacht wordt per turbine, wordt
weergegeven in onderstaande tabel.
54/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Tabel 10 : Inschatting van het totaal aantal slachtoffers van het volledige windpark op basis van de
waargenomen aantallen bewegingen
soortgroep % aanvaringskans % uitwijking aantal slachtoffers per turbine per jaar
meeuw 7,2 98 13
duif 8,8 98 10
eend 6,6 98 1
95 2
eend x 2 6,6 98 1
95 3
5.4.2.3 Beoordeling van de effecten
Voor de beoordeling van de effecten, wordt rekening gehouden met het lokaal ecologisch
gebied van Durme en middenloop van de Schelde meer specifiek met volgende
deelgebieden: Molsbroek, Hamputten, Donkmeer, Nieuwdonk en Scheldebroeken, Oude
Durme en Durme (Waasmunster en Hamme) en Durme tot Durmemonding (Tielrode)).
Voor een kwantitatieve analyse worden, op basis van de Aanvullingen op het rapport
“Risico’s voor vogels en vleermuizen bij geplande windturbines in Vlaanderen (Everaert &
Peumen, 2013) de volgende drempelwaarden en criteria gebruikt om effecten op een
populatie te evalueren:
1% drempel: gevoelige soorten, volgens de criteria:
indien er gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen (Paelinckx et al., 2009) zijn
opgemaakt: soorten waarvan de populatiegrootte in Vlaanderen na datum van
vaststelling van de G-IHD’s kleiner is dan de doelstelling, of er zijn onvoldoende
gegevens om dit te bepalen;
indien er geen G-IHD’s zijn opgemaakt: soorten met een negatieve trend in de
Vlaamse populatie, of onvoldoende gegevens.
5% drempel: minder gevoelige soorten, volgens de criteria:
indien er gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen zijn opgemaakt: soorten
waarvan de populatiegrootte in Vlaanderen na datum van vaststelling van de G-
IHD’s minstens gelijk is aan de doelstelling en er is een stabiele of positieve trend
in de Vlaamse populatie;
indien er geen G-IHD’s zijn opgemaakt: soorten met een stabiele of positieve
trend in de Vlaamse populatie.
Tabel 11 : Criteria en achtergrond voor het globaal bepalen van mogelijke significantie van effecten
Effect op de lokale (of regionale) populatie
Blijvend jaarlijks aantal slachtoffers ≥ 1% en
< 5% van de bestaande jaarlijkse sterfte in
de populatie
Mogelijk effect voor gevoelige soorten
Blijvend jaarlijks aantal slachtoffers ≥ 5 %
van de bestaande jaarlijkse sterfte in de
populatie
Mogelijk effect
55/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Er is een algemene consensus dat populaties veerkrachtig zijn en dat een eenmale
overschreiding van de drempelwaarde niet noodzakelijk problematisch is voor de
populatie. Het is enkel waarneer deze drempelwaarde meerdere jaren na elkaar wordt
overschreden dat de effecten op lange termijn significant zijn.
De berekende aanvaring voor de belangrijkste soorten, wordt hierna weergegeven.
Daarna volgt tevens een beoordeling per soortengroep.
Tabel 12 : Jaarlijkse sterfe en verwachte aantal slachtoffers per jaar
Lokale
populatie
(gemiddeld)
% van
gemiddelde
Vlaamse
populatie
Jaarlijks
bestaande
sterfte bij
adulte vogels
1% van
jaarlijks
bestaande
sterfte
5% van
jaarlijks
bestaande
sterfte
Verwachte
aantal
slachtoffers
per jaar voor
de 4
turbines
Bergeend 82 1,6 9 (11%) <1 <1 0,08-0,24
Smient 2071 3,1 973 (47%) 10 49 < 0,04 –
0,12 (*)
Wilde eend 2635 3,6 1265 (48%) 13 63 8 - 12
Kuifeend 319 319 147 (46%) 2 7 < 0,04 –
0,12 (*)
Slobeend 386 386 170 (44%) 2 9 < 0,04 –
0,12 (*)
Wintertaling 666 2,7 313 (47%) 3 16 0,04-0,12
Kokmeeuw 16248 10,8 2437 (15%) 24 122 39
Vet= voorstel van drempelwaarde door INBO (2014)
*: schatting indien 1% van de overvliegende eenden deel uitmaakt van deze soort omdat er geen enkele
waarneming van de soort was
Meeuwen
Het advies van INBO (INBO, 2008) gaat uit van 1.800 bewegingen van meeuwen per
dag. De monitoringstudie (Fortech Studie bvba - Schaut et al. 2014) rapporteert een
kleiner gemiddeld aantal van 953 bewegingen per dag. Zelfs als wordt rekening
gehouden met een hoge aanvaringskans en een beperkte uitwijking, dan nog is het
aantal slachtoffers op de ganse meeuwenpopulatie beperkt.
Ook op basis van de drempelwaarde en het aantal verwachte slachtoffers voor
Kokmeeuw, zoals weergegeven in Tabel 12, kan er afgeleid worden dat de
drempelwaarde voor Kokmeeuw (5% van de jaarlijkse sterfte) niet wordt overschreden.
De windturbines zullen in geen geval een significant negatieve invloed hebben op de
meeuwenpopulatie in Vlaanderen, noch op de meeuwenpopulatie in het Molsbroek en
Donkmeer. Daarenboven moet rekening worden gehouden met het feit dat meeuwen
(voornamelijk Zilvermeeuw) in sommige gebieden als een pestsoort worden ervaren en
dat de meeuwen actief worden bestreden.
Er kan besloten worden dat de enkele tientallen meeuwen die in een worst-case-
benadering het slachtoffer zouden worden van de 4 windturbines samen, geen
56/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
significante invloed zullen hebben op de totale populatie en haar natuurlijke ontwikkeling.
Bijgevolg worden geen aanzienlijke effecten verwacht op deze vogelgroep en op de
frequent voorkomende meeuwensoorten afzonderlijk.
Eenden
Tijdens een deel van de meetperiode (25 december 2009 – 12 januari 2010) was het
koud. Hierdoor waren er minder watervogels aanwezig op het Molsbroek dan tijdens een
gemiddeld jaar. Dit belet niet dat de resultaten van het monitoringonderzoek (Fortech
Studie bvba - Schaut et al. 2014) waardevol zijn. Er is immers aangetoond dat tijdens het
overgrote deel van de lange meetperiode de klimatologische omstandigheden normaal
waren. Een koudeperiode treedt op in de meeste winters.
Uit de metingen op de projectlocatie zelf blijkt overduidelijk dat veel minder eenden, dan
vanuit theoretisch oogpunt verondersteld, de projectzone kruisen. Zelfs al wordt rekening
gehouden met de lagere aantallen eenden op het Molsbroek tijdens de wintermaanden.
De waargenomen eendenbewegingen bestaan voornamelijk uit wilde eenden die lokaal
foerageren.
Op basis van Tabel 12 kan er duidelijk afgeleid worden dat er voor alle eendensoorten
geen overschrijding van de 1% drempelwaarde wordt verwacht. Smient, kuifeend en
slobeend zijn tijdens de monitoringcampagne niet waargenomen. Er vanuit gaande dat
het aantal exemplaren van deze soort minder 1% bedraagt van de eenden die zijn
waargenomen, worden ook voor deze soorten geen overschrijding van de grenswaarde
verwacht. Voor wilde eend blijkt eveneens dat de 1% drempelwaarde niet wordt
overschreden. Hierbij kan ook aangehaald worden dat in het recente advies van INBO
(2014) werd aangegeven dat voor Wilde eend eigenlijk de 5% drempelwaarde mag
gehanteerd worden.
Globaal gezien voor de groep van “eenden” kan er bijgevolg geconcludeerd worden dat
het aantal slachtoffers per turbine niet als aanzienlijk wordt beoordeeld, rekening
houdend met het feit dat de grootste aantallen eenden die passeren wilde eenden zijn en
de grenswaarde voor deze soort op basis van het INBO advies (2014) op 63 eenden ligt,
terwijl het verwachte aantal slachtoffers voor de ganse groep van eenden per jaar voor
de vier turbines samen op 8 tot 12 eenden ligt. Bijkomend kan worden aangehaald dat
hierbij wordt uitgegaan van een worst-case-benadering, waarbij het aantal waarnemingen
met twee werd verdubbeld en een verlaagd uitwijkpercentage van 95 i.p.v. 98% wordt
genomen.
Het INBO was voornamelijk bezorgd over het mogelijk aantal slachtoffers onder de
smienten (persoonlijke communicatie). Er werd immers van uitgegaan dat een
omvangrijk deel van de smienten vanuit het Molsbroek naar het Donkmeer vliegt. Dit
werd gedacht op basis van de extrapolatie van de opvliegende bewegingen tijdens de
schemering. Gedurende het monitoringonderzoek (Fortech Studie bvba - Schaut et al.
2014) zijn echter tijdens geen enkele van de meetmomenten foeragerende smienten
gedetecteerd in de onderzochte projectzone. Ook niet tijdens perioden waarin tientallen
smienten aanwezig waren op het Molsbroek.
De grootste populaties smienten in Vlaanderen verblijven in de IJzervallei (Devos, 2008).
Er moet opgemerkt worden dat het aantal smienten dat tijdens de winter in Vlaanderen
verblijft sterk is toegenomen gedurende de laatste jaren. Lange tijd (1990-2005) waren de
waarnemingen van smienten stabiel met aantallen van 2.000 tot 5.000. Sindsdien is het
aantal fors toegenomen. Tijdens de maand januari 2010 werden meer dan 10.000
57/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
smienten waargenomen in de Blankaart en omgeving (IJzervallei). Deze grote aantallen
zijn vermoedelijk te verklaren door de vorstinflux waarbij tijdens koude perioden meer
smienten in Vlaanderen waargenomen worden.
Omdat de smienten tijdens de schemer foerageren en dus mogelijks visueel minder
gemakkelijk konden waargenomen worden, werden de radargegevens met bijzondere
aandacht onderzocht om te kijken of er vlak na het invallen van de duisternis een
systematische beweging richting Donkmeer kon worden vastgesteld. Dit was echter niet
het geval.
De verklaring kan zijn dat smienten niet het rechtlijnige traject volgen tussen Molsbroek
en Donkmeer. Ook voor andere soorten zoals wintertaling kan aangenomen worden dat
slechts een gedeelte van de bewegingen doorheen de projectzone verloopt.
smienten zijn uitgesproken grazers en het is aannemelijk dat ze tijdens de
avondschemering het Molsbroek verlaten om te foerageren naar de weilanden (en
akkerlanden) die overvloedig aanwezig zijn in de ruime omgeving. Vermoedelijk zijn de
vochtige weilanden aantrekkelijker als foerageergebied dan het Donkmeer. Aangezien
de weilanden niet geconcentreerd zijn in een bepaalde zone, en dus ook niet in de zone
rond het voorgestelde windproject, zijn de waarnemingen uit voorliggend onderzoek niet
opmerkelijk.
Ook op basis van de verwachte sterfte en de drempelwaarden kan besloten worden dat
er geen aanzienlijke effecten te verwachten zijn voor de specifieke eendensoorten.
5.4.2.4 Conclusies
De conclusie, mede gebaseerd op de monitoringstudie van Fortech Studie (2014), luidt
als volgt:
De gemiddelde flux tijdens de daguren is 326 bewegingen/km/uur. De maximale waarde
van de piekflux van 2.000 bewegingen/km/uur werd één keer waargenomen. Over de
periode genomen waren de bewegingen hoofdzakelijk afkomstig van enerzijds duiven (±
1/4) en anderzijds meeuwen (± 1/4). Daarnaast werden ook belangrijke bewegingen van
kievit, kleine zangvogels en kraaiachtigen vastgesteld.
Meer dan 60 % van alle bewegingen tijdens de dag gebeurden in de onderste luchtlagen,
op minder dan 40 m hoogte. Al deze bewegingen interfereren niet met de windturbines
aangezien de wieken draaien op 50 tot 150 m hoogte.
Uit de metingen met de radar lijkt dat het gemiddeld aantal bewegingen tot op een hoogte
van 500 m tijdens de nacht beperkt blijft tot gemiddeld 56 bewegingen/km/uur. Nooit was
het aantal vogelgroepen groter dan 120/km/uur. Daarenboven bleek meer dan de helft
van de bewegingen tijdens de nacht zich af te spelen boven de 150 m, hetgeen boven de
wiekhoogte is.
Op basis van de INBO-methodiek kan worden besloten dat het aantal vogelslachtoffers
van de 4 geplande windturbines beperkt zal blijven: 1 tot 3 eenden, 13 meeuwen en 10
duiven per turbine per jaar. Deze aantallen zijn zeer beperkt in vergelijking met de
aantallen van de populaties van eenden en meeuwen die verblijven op het Molsbroek en
Donkmeer en haar omgeving en zullen bijgevolg geen significant negatieve invloed
hebben op de populaties en/of hun natuurlijke ontwikkeling.”
Om de zekerheid te bieden dat er door het park nooit significante effecten kunnen
veroorzaakt worden op de mortaliteit van vogels werd in overleg met ANB een
engagementsverklaring opgemaakt. Volgens deze engagementsverklaring zal het aantal
58/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
vogelslachtoffers volgens een vastgelegde procedure opgevolgd worden en zullen, indien
nodig, remediërende maatregelen getroffen worden, zodat significante effecten vermeden
worden. De engagementsverklaring die werd uitgewerkt in samenwerking met ANB, is
opgenomen in Bijlage 2. Hiervoor verwijzen we ook naar paragraaf 5.8.2.
Als conclusie m.b.t. de effectgroep “aanvaring” kan gesteld worden dat er geen
aanzienlijke effecten verwacht worden. Deze beoordeling wordt mede versterkt door de
aanwezigheid van een engagementverklaring, die erop toeziet dat aanzienlijke effecten
uitgesloten worden. Deze engagementverklaring kan als een milderende maatregel
worden beschouwd.
5.4.3 Verstoring
Wat betreft de impact op de potentiële broedvogels en pleisteraars worden dat er geen
verstoringseffecten verwacht. In onderstaande tabel (Tabel 13) wordt de maximum
vastgestelde afstand, waarbinnen verstorende effecten op broedgebieden optreden
weergegeven. Op basis van deze tabel kan er afgeleid worden dat de maximaal
vastgestelde verstoringsafstand ca. 800 m en de worst-case-afstand ca. 390 m (zie
verder) bedraagt. Voor de pleister- en rustgebieden bedraagt de maximaal vastgestelde
verstoringsafstand ca. 850 m en de worst-case-afstand ca. 660 m.
De afstand tussen het projectgebied en mogelijke broed- en pleistergebieden is minimum
1,4 km. Bijgevolg worden op basis van bovenvermelde verstoringsafstanden geen
aanzienlijke effecten verwacht op zowel mogelijke broedvogels als op vogels die de vallei
van de Durme en Schelde gebruiken als pleister- en rustgebied. Bovendien dient ook
aangevuld dat de projectzone waar de windturbines voorzien worden weinig waarde
hebben als foerageergebied voor soorten die kunnen verwacht worden in de vallei van de
Schelde en Durme. Een bijkomend aspect dat in acht moet worden genomen zijn de
overige landschappelijke elementen die de turbines scheiden van deze pleister- en
rustgebieden, namelijk een industrieterrein, autosnelweg en gewestweg.
Tabel 13: Afstand tot windturbines in broedgebieden, waarbinnen waarneembare verstorende
effecten optreden. Op basis van Hötker et al. (2006) en update van Hötker (2006), met voor de
maximumwaarden aanvullingen uit Winkelman et al. (2008), Pearce-Higgings et al. (2009 & 2012)
en Rydell et al. (2012) (Everaert & Peymen, 2013)
Soortgroep
Vastgestelde afstand (m) die vogels behouden tot
windturbines en/of waarbinnen een significant
waarneembare aantalreductie werd vastgesteld
Gemiddeld Gemiddeld+SD Maximum
gevoelige kleine zangvogels van
open gebied, op basis van
gemiddelde uit de waarden voor
paapje°, kneu°, geelgors°
127 176 300
gevoelige steltlopers van open
gebied, op basis van gemiddelde
uit de waarden voor kievit°,
grutto, wulp, tureluur
212 385 800
SD: standaarddeviatie
° er werd een toename in afstand vastgesteld bij grotere windturbinehoogtes
59/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Tabel 14: Afstand tot windturbines in pleister- en rustgebieden, waarbinnen waarneembare
verstorende effecten optreden. Op basis van Hötker et al. (2006) en update van Hötker (2006), met
voor de ‘algemeen’ gemiddelde waarden en maximumwaarden aanvullingen uit Whitfield &
Madders (2006), Winkelman et al. (2008), Devereux et al. (2008), Pearce-Higgins et al. (2009),
Grajetzky et al. (2011), Fijn et al. (2012) en Rydell et al. (2012). (Everaert & Peymen, 2013)
Soortgroep
Vastgestelde afstand (m) die vogels behouden
tot windturbines en/of waarbinnen een
significant waarneembare aantalreductie werd
vastgesteld
Gemiddeld Gemiddeld+SD Maximum
eenden – duikeenden 219 374 ?
eenden – wilde eend 161 300 ?
eenden – smient 311 474 ?
eenden – overige (algemeen) 250 (1)
? 400
ganzen 347 (2)
577 (2)
600
wilde zwaan & kleine zwaan 150 289 (3)
560 (3)
steltlopers – kievit (5)
273 663 850
steltlopers - wulp 222 400 750
steltlopers – goudplevier (5)
202 392 800
steltlopers – overige (algemeen) 100 (1)
? 400
roofvogels – buizerd (4)
76 169 500
roofvogels - kiekendieven 100 ? 500
(?) = Niet bekend / niet aangegeven
(1) Op basis van effectenstudies door Bureau Waardenburg (zie Grontmij, 2009).
(2) Voor kolgans zeer sterke verstoring (-95%) tot 400 meter, en nog sterke verstoring (-50%) in een zone
tussen 400 en 600 meter; voor grauwe gans en kleine rietgans nog sterke verstoring tot respectievelijk 300 en
400 meter.
(3) In een uitgebreide studie bij kleine zwaan was de gemiddelde afstand tot turbines 560 meter, met een
variatie (min. tot op 125 meter) afhankelijk van het voedselaanbod in de omgeving (Fijn et al., 2012).
(4) Er werd een toename in afstand vastgesteld bij grotere windturbinehoogtes.
(5) Er werd een significante toename in afstand vastgesteld bij grotere windturbinehoogtes.
Gezien de vastgestelde variatie en de onvolledige verklaring daarvoor, is het volgens de
“Aanvullingen op het rapport “Risico’s voor vogels en vleermuizen bij geplande
windturbines in Vlaanderen” Aanzet voor een beoordelings- en significantiekader
(Everaert & Peymen, 2013) aangewezen om bij effectenanalyses een gemiddelde en
worst-case berekening te maken. Deze gegevens per soortengroep zijn opgenomen in
Tabel 15.
60/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Tabel 15: Afstand tot windturbines in broedgebieden, waarbinnen verstorende effecten kunnen
optreden (op basis van Tabel 15)
Soortgroep
Vastgestelde afstand (m) die vogels behouden
tot windturbines en/of waarbinnen een
significant waarneembare aantalreductie werd
vastgesteld
Gemiddeld Worst case
gevoelige kleine zangvogels van
open gebied, op basis van
gemiddelde uit de waarden voor
paapje°, kneu°, geelgors°
130 180
gevoelige steltlopers van open
gebied, op basis van gemiddelde uit
de waarden voor kievit°, grutto, wulp,
tureluur
210 390
Tabel 16 : Afstand tot windturbines in pleister- en rustgebieden, waarbinnen verstorende effecten
kunnen optreden. Op basis van Tabel 15. (Everaert & Peymen, 2013)
Soortgroep
Vastgestelde afstand (m) die vogels behouden
tot windturbines en/of waarbinnen een
significant waarneembare aantalreductie werd
vastgesteld
Gemiddeld Worst-case
eenden – duikeenden 220 340
eenden – wilde eend 160 300
eenden – smient 310 470
eenden – overige (algemeen) 250 400
ganzen 350 580
wilde zwaan & kleine zwaan 150 560
steltlopers – kievit (5)
270 660
steltlopers - wulp 220 400
steltlopers – goudplevier (5)
200 390
steltlopers – overige (algemeen) 100 400
roofvogels – buizerd (4)
80 170
roofvogels - kiekendieven 100 170
61/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Als conclusie kan er gesteld worden dat er ten aanzien van verstoring geen aanzienlijke
effecten verwacht worden.
5.4.4 Barrièrewerking
Betekenisvolle effecten door barrièrewerking op trekroutes, zullen zich doorgaans niet
voordoen bij windparken in Vlaanderen. Het lokaal omzeilen van een windpark (en
daaraan gekoppelde extra energiebesteding) zal immers een verwaarloosbaar effect zijn
omwille van de relatief beperkte grootte van de meeste Vlaamse windparken. Bovendien
is dit een positieve reactie om aanvaringen te vermijden.
Vermits de uitbreiding van het bestaande windpark in een lange lijnopstelling resulteert, is
het belangrijk het verstoringseffect van de trekcorridor waartoe het projectgebied behoort,
toe te lichten. In de monitoringstudie van Fortech Studie is bij de berekening van het
aantal slachtoffers rekening gehouden met uitwijkpercentages van 95 tot 98%, zoals
voorgeschreven in de Schotse methode die door het INBO wordt geadviseerd.Het
zogenaamde barrière-effect is m.a.w. in reeds ten dele in de Fortech Studie in rekening
gebracht.
De onderlinge afstanden tussen de windturbines bedraagt respectievelijk 727 m, 677 m
en 698 m, wat groter is dan de onderlinge afstanden tussen de turbines van de
deelparken “Berlare” en “Bredekop”. De invloedszone is daardoor groot maar de
projectontwikkelaar heeft hier bewust voor een grotere tussenruimte gekozen om het
barrière-effect tot een minimum te beperken.
Aangezien op basis van het door Fortech Studie bvba reeds uitgevoerde onderzoek met
uitgebreide meetcampagne geen grote trekbewegingen van eenden worden verwacht,
worden de afstanden als voldoende beschouwd. Deze vaststelling en rekening houdend
met de engagementsverklaring zoals opgenomen in bijlage 2 wordt het verstoringseffect
als niet significant beoordeeld.
Ook naar meeuwen toe worden er geen significant negatieve effecten verwacht, met
betrekking tot verstoring van de trekcorridor. Meeuwen zouden een grotere vliegroute
kunnen hebben indien ze de projectzone zouden mijden (macro-avoidance). Maar
aangezien meeuwen dagelijks grote afstanden kunnen afleggen, wordt dit niet als een
significant negatief effect beoordeeld. Daarenboven is er ondertussen meer ervaring met
windturbineparken in Vlaanderen die zich op de dagelijkse fourageerroute van meeuwen
bevinden.
Er zal geen directe invloed zijn op pleister- en broedplaatsen. Immers, in het overzicht dat
door INBO is samengesteld (INBO, 2013) blijkt dat nooit een effect optreed (ongeacht
vogelsoort of soort gebied) op een afstand van meer dan 800 meter. De afstand tussen
het windpark en het dichtstbij gelegen pleister- en broedgebied is anderhalve kilometer.
Als conclusie kan er gesteld worden dat er ten aanzien van verstoring geen aanzienlijke
effecten verwacht worden.
Het aspect van barrièrewerking in combinatie met de turbines die reeds aanwezig zijn,
wordt verder besproken bij de cumulatieve effecten.
62/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
5.5 Discipline landschap
5.5.1 Ruimtebeslag
De uitbreiding van het windpark met 4 windturbines past binnen het ruimtelijk
beleidskader van de Provincie Oost-Vlaanderen. De lange lijnopstelling parallel aan de
E17 wordt nog verlengd. Ruimtelijk is de locatie een verantwoorde keuze.
3 van de 4 turbines zijn gepland in de relictzone ‘Hekkenhoek, Gavers, De Vliet,
Wezepoel-Hoek’. De historische percelering, perceelsrandbegroeiing en blokkige
percelen die compartimentenlandschap vormen, vertegenwoordigen de landschappelijke
waarden. De beperkte ruimte-inname voor de plaatsing van de 3 turbines binnen deze
relictzone heeft geen aanzienlijk effect op de landschapskenmerken maar zorgt wel
voor een visuele versnippering van het compartimentenlandschap.
5.5.2 Visuele impact
De inplanting van windturbines heeft een belangrijk visueel effect in de ruimere omgeving
van de windturbines. Door hun omvang en hun gebundelde inplanting vormen de
windturbines doorgaans een beeldbepalende ruimtelijke structuur. De afstand van
waarop een windturbine zichtbaar is hangt af van de beeldhoogte van de windturbine en
de kijkafstand op de windturbine. De zichtbaarheid van de windturbines binnen deze
invloedssfeer is sterk afhankelijk van de openheid van het landschap en wordt dus
bepaald door de landschapstypes binnen deze invloedssfeer. Het landschap in het
studiegebied is te typeren als een compartimentenlandschap bestaande uit akkers en
weilanden. De weilanden zijn vaak gekenmerkt door veelal ijle perceelsrandbegroeiing.
De zichtbaarheid van de windturbines is functie van de plaats binnen het
compartimentenlandschap. De wijziging in landschappelijke beleving voor de 4 geplande
windturbines wordt geïllustreerd aan de hand van een visualisatiestudie, die opgenomen
is in Bijlage 9. Over het algemeen zijn rechtstreekse zichten op de windturbines mogelijk
en hebben de windturbines een invloed op het landschapsbeeld in de omgeving . Op
enkele plaatsen wordt het zicht op de windturbines gefilterd door opgaande begroeiing.
5.5.3 Effect op bouwkundig erfgoed en archeologie
Ter hoogte van het beschermd monument ‘Hof Ten Goede’ en het omliggend
kasteeldomein wordt het beeld grotendeels beheerst door de talrijke bomen. Rondom de
beboste zone (dus buiten het niet voor publiek toegankelijke kasteeldomein) zal de WT13
wel zichtbaar zijn, dit gebied wordt echter momenteel gekenmerkt door grote
hedendaagse landbouwloodsen en stallen (foto 11 in de visualisatiestudie in Bijlage 9 is
genomen ten noorden van het kasteeldomein, de onderstaande foto illustreert de
beïnvloeding van het zicht in deze omgeving door grote hedendaagse landbouwloodsen
en stallen). Daar het kasteeldomein zelf visueel gebufferd is door talrijke bomen en daar
het kasteeldomein buiten de invloedszone van geluid, slagschaduw en veiligheid is
gelegen, worden de effecten op dit beschermd monument als niet significant negatief (=
geen aanzienlijke effecten) beoordeeld.
Om mogelijke effecten op de archeologische waarden te vermijden, dienen de
werkzaamheden in de bodem (fundering ter hoogte van elke turbine) volgens de
vigerende regelgeving inzake archeologie opgevolgd te worden.
63/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 22 : Luchtfoto met zichtas vanuit het Hof Ten Goede richting projectlocatie
5.6 Discipline mens
5.6.1 Hinder van slagschaduw
De passerende schaduw van draaiende wieken van een windturbine kan op bepaalde
plaatsen en onder bepaalde omstandigheden een hinderlijk schaduweffect, dat wil
zeggen wisseling van lichtsterkte, teweeg brengen. Dit kan vooral hinderlijk zijn als de
lichtvariatie op een werk- of leefplek valt.
Sinds januari 2012 zijn er sectorale voorwaarden voor windturbines opgenomen in de
Vlarem-wetgeving. De voorwaarden hebben betrekking op de aspecten geluid,
slagschaduw en veiligheid. Voor slagschaduw is geopteerd om de hinder door
slagschaduw te beperken tot maximaal 8 h/jaar en maximaal 30 min/dag op relevante
slagschaduwgevoelige objecten.
De slagschaduwstudie die voor windpark Goeiende is uitgevoerd is toegevoegd in Bijlage
7.
De representatieve slagschaduwreceptoren (zoals bepaald in Vlarem, dus woningen,
inclusief bedrijfswoningen) zijn voorgesteld op onderstaande figuur. Als een
slagschaduwgevoelig object zich bevindt binnen de contour van 4 uur verwachte
slagschaduw per jaar van de windturbine, wordt de windturbine uitgerust met een
automatische stilstandmodule. De effectieve slagschaduw voor elk relevant
slagschaduwgevoelig object (reeds bestaande en eventueel bijkomende objecten tijdens
de exploitatiefase) binnen de contour van 4 u verwachte slagschaduw per jaar wordt
bepaald door de exploitant die per windturbine hiertoe een logboek bijhoudt. Er kunnen
mits motivatie uitzonderingen worden toegestaan, bijvoorbeeld als aangetoond kan
worden dat omwille van fysische redenen geen hinder door slagschaduw kan optreden
of dat tijdens de periodes van verwachte slagschaduw geen personen gehinderd
worden,…
64/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Figuur 23 : Berekening van de slagschaduwcontouren 4 (groen), 8 (geel), 16 (blauw) en 32 u (rood)
slagschaduw per jaar van het park Goeiende, rekening houdend met de cumulatieve effecten van
de turbines van het park Scheldeland
Uit de Figuur 23 kan afgeleid worden dat de meeste woningen buiten de 4u
slagschaduwcontour gelegen zijn. Voor zowel woningen als bedrijven binnen de 4u
slagschaduwcontour zal een automatisch stilstandssysteem gehanteerd worden zodat de
Vlarem-normen voor slagschaduw gerespecteerd worden. Daarnaast zal gezocht worden
naar mogelijkheden inzake afscherming, zoals de installatie van zonnewering of
aanbrengen van beplanting.
Wat niet in de berekeningen is meegenomen, maar wel een aanzienlijk effect heeft op de
kans op slagschaduw zijn bestaande obstakels tussen de woningen en de turbines. De
effectieve slagschaduwuren binnen in een woning zullen door de aanwezigheid van
hagen, schuren,… lager liggen dan in de berekeningen wordt aangegeven. Bijvoorbeeld
zal het aantal uren slagschaduw voor de woning aan de Zakstraat aanzienlijk dalen door
de aanwezigheid van een schuur gelegen tussen de woning en de windturbines. Hiermee
rekening houdend, worden er geen aanzienlijke effecten verwacht inzake hinder van
slagschaduw.
5.6.2 Effect op agrarische functie
Tijdens de exploitatie zullen de turbines een minimale impact hebben op de agrarische
activiteiten. Er zijn geen aantoonbare invloeden van windturbines op de groei van de
gewassen. Voor de 4 windturbines werden er overeenkomsten afgesloten met de
eigenaars en desgevallend met de pachters van de gronden. De inplanting van de
windturbines en bijhorende infrastructuur werd voorgelegd aan de landbouwers. Ook
hinder tijdens de werken wordt met hen overlegd. Er wordt zowel bij de inplanting als bij
de concrete realisatie zoveel als mogelijk rekening gehouden met hun wensen. Hiermee
rekening houdend, worden er geen aanzienlijke effecten verwacht op de aanwezige
agrarische activiteiten.
65/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
5.6.3 Effect op industriële functie
Het dichtstbijzijnde industriegebied is het regionaal bedrijventerrein Lokeren. Het is
gelegen tegenover het project Goeiende aan de overzijde van de E17. De bouw en
exploitatie van windturbines in de omgeving van een industriegebied is zowel ruimtelijk
als energetisch zeer gunstig omdat het grootste deel van de energieconsumptie lokaal
benut zal worden waardoor netverliezen beperkt worden. Bijgevolg treden er geen
aanzienlijke effecten op ten aanzien van de industriële activiteiten in de omgeving van
de projectsite.
5.6.4 Effect op woonfunctie
Langs de E17 waar de turbines worden voorzien is weinig bewoning aanwezig. De
dichtstbij gelegen vreemde woning ligt op meer dan 350 m van een geplande
windturbine. Het gaat om een alleenstaande woning. Voor deze woning is eerder
toegelicht dat :
de kans op slagschaduw beperkt wordt tot minder dan 8 uur per jaar;
er tijdens de nachtperiode (worst case situatie) geen overschrijding is te verwachten
van de Vlarem-norm inzake geluid.
Bijgevolg treden er geen aanzienlijke effecten op ten aanzien van de woonfunctie in de
omgeving van de projectsite.
5.6.5 Effect op recreatieve functie
In de nabije omgeving zijn geen sport- en recreatiegebieden. In de gemeente Zele is er
wel een sportaccommodatie om zowel overdekt als buiten te kunnen sporten. Dit gebied
ligt op 1,3 km van de projectzone.
De ervaring van andere windparken leert dat de aanwezigheid van windturbines een
meerwaarde kunnen betekenen voor de recreanten. De turbines kunnen een nieuwe
aantrekkingspool vormen voor fiets- of wandeluitstappen. De projectontwikkelaars
voorzien informatieborden bij de turbines, zodat de geïnteresseerden meer te weten
komen over windenergie en hoe de turbines zijn gebouwd.
Bijgevolg treden er geen aanzienlijke effecten op ten aanzien van de recreatieve functie
in de omgeving van de projectsite.
5.6.6 Veiligheidsaspecten
In het verleden werd er voor het windpark Scheldeland ter hoogte van de E17 op het
grondgebied van Laarne, Berlare en Zele reeds een veiligheidsstudie uitgevoerd die de
impact van alle windturbines op de omgeving bespreekt en evalueert. Voor de 4 meest
oostelijk gelegen windturbines, die samen voorliggend project vormen, werd door een
erkend VR-deskundige een nieuwe veiligheidsstudie uitgevoerd in het kader van de
stedenbouwkundige vergunning 2011. Deze studie werd geupdate en toegevoegd in
Bijlage 8 en bevat alle elementen die een aanvullende veiligheidsstudie volgens de
Vlarem-normen moet bevatten in het geval er een wiek is die over de openbare weg
draait.
De uitgevoerde analyse leidt tot de volgende bevindingen :
66/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
Het directe risico voor personen in de omgeving dat uitgaat van de windturbines
(plaatsgebonden mensrisico en groepsrisico) voldoet aan de in Vlaanderen
gehanteerde risicocriteria :
- Binnen de scheidingsafstand van 150 m rond de inplantingslocaties zijn geen
gebieden met woonfunctie gelegen zodat aan het risicocriterium betreffende de
10-6
/j risicocontour voldaan wordt;
- Binnen de scheidingsafstand van 168 m rond de inplantingslocaties zijn geen
kwetsbare locaties2 gelegen zodat aan het risicocriterium betreffende de 10-7
/j
risicocontour voldaan wordt;
- Voor alle betrokken windturbines in het project zijn er binnen de tiphoogte geen
externe gebouwen, ondernemingen, hoofdwegen voor personenvervoer of
publieke verzamelplaatsen gelegen maar enkel akkers, weilanden en kleinere
gemeentelijke wegen. Een nadere analyse van het groepsrisico is daarom niet
noodzakelijk.
De indirecte risico’s ten gevolge van de inplanting van de windturbines houden
verband met de mogelijke aanwezigheid van gevaarlijke stoffen in installaties in
bedrijven die gelegen zijn op het industrieterrein Bokslaar. De voorgestelde locatie
van het windturbinepark voldoet aan de generische veiligheidsafstand die voor
proces- en opslaginstallaties berekend wordt d.m.v. het beoordelingsinstrument :
- Er bevinden zich geen Seveso-inrichtingen binnen de maximale effectafstand3 (329
m). De afstand tussen het Sevesobedrijf Entaco (gelegen in de Brandstraat) en de
dichtstbijzijnde voorziene windturbines bedraagt ca. 390m;
- Binnen de scheidingsafstand tot bovengrondse proces- en opslaginstallaties (168
m) zijn geen relevante installaties met gevaarlijke stoffen gelegen.
De inplanting van het windturbinepark op de voorgestelde locatie te Zele wordt vanuit het
standpunt externe veiligheid aanvaardbaar geacht. Aanzienlijke effecten worden niet
verwacht.
5.7 Cumulatieve effecten
Vermits in de nabijheid van de geplande windturbines reeds windturbines worden
geëxploiteerd, is het belangrijk de cumulatieve effecten te bespreken:
WT 3 tot en met WT 6: Windpark Berlare, in exploitatie sinds januari 2012
WT 7,8 en 9: Windpark BredeKop, in exploitatie sinds mei 2013
WT 8a: Windturbine Electrabel,in exploitatie sinds juli 2013.
Cumulatie met de 8 reeds operationele windturbines dient te worden nagegaan.
5.7.1 Effecten op natuur
De uitbreiding van het bestaande windpark resulteert in een lange lijnopstelling. In de
toekomst zullen 12 windturbines opgesteld zijn in een lange lijn langs de E17, dwars op
de lijn tussen de vogelrichtlijngebieden ten noorden en ten zuiden van de E17. De
2 Ook het in 2013 vergunde rusthuis langs de Zelebaan in Lokeren (nog niet als kwetsbare locatie geregistreerd tijdens
uitvoeringstermijn van de veiligheidsstudie) is niet gelegen binnen de scheidingsafstand van 169 m rond de inplantingslocaties. 3 Maximale werpafstand in geval van bladbreuk bij overtoeren (bij 2 keer het nominaal toerental)
67/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
bijkomende windturbines staan in dezelfde lijn als de bestaande turbines en vormen dus
geen bijkomende of dubbele lijn.
In Figuur 12 zijn de vogelrichtlijngebieden in de omgeving van het projectgebied
weergegeven en de veronderstelde trekroutes kunnen worden afgeleid van de risicoatlas
van Figuur 6 en van Figuur 7.
Bij nadering van een windpark passen vrijwel alle vogels hun vliegroutes aan: ofwel door
het gehele park, ofwel door individuele turbines te vermijden. Bij voldoende grote afstand
tussen de turbines vliegen ze er ook soms gewoon tussendoor. Door dit gedrag
vermindert de kans op een aanvaring. De reacties zijn afhankelijk van het type
windturbines en de omvang van het windpark, en verschillen ook binnen een soort en
tussen soorten. Als het park in een groot cluster, of in een lange lijn is gevormd, kan het
een barrière in een vliegroute worden. Dit zou kunnen leiden tot het onbereikbaar of
onbruikbaar worden van rust- of foerageergebieden. Verder treedt er een verhoogd
energieverbruik en tijdverlies op door het uitwijkgedrag.
In Nederland zijn parken doorgaans beperkt tot tientallen turbines, waardoor
barrièrewerking meestal niet optreedt (Krijgsveld et al. 2009). In relatie tot de
windturbines die ten zuiden van de E17 worden voorzien, kan de conclusie bijgevolg ook
getrokken worden dat een barrièrewerking wellicht niet zal optreden. Niettemin, bepaalde
soorten, zoals eenden, ganzen en zwanen vertonen zo’n sterk uitwijkgedrag, dat al
windparken bestaand uit een klein aantal windturbines een barrière zouden kunnen
vormen tussen slaapplaatsen en foerageerlocaties. Hier moet vooral ook rekening
gehouden worden met ander bestaande infrastructuur in de omgeving die bijdraagt aan
de cumulatieve effecten van barrièrewerking (Poot et al. 2001; Krijgsveld et al. 2003;;
Dirksen et al. 2007).
Betekenisvolle effecten door barrièrewerking op trekroutes, zullen zich doorgaans niet
voordoen bij windparken in Vlaanderen. Het lokaal omzeilen van een windpark (en
daaraan gekoppelde extra energiebesteding) zal immers een verwaarloosbaar effect zijn
omwille van de relatief beperkte grootte van de meeste Vlaamse windparken. Dit is ook
het geval voor de windturbines binnen de projectzone ten zuiden van de E17.
Om barrièrewerking te minimaliseren moeten windparken zo ontworpen worden dat lange
lijnopstellingen van turbines voorkomen worden of op bepaalde afstanden met openingen
onderbroken worden. In relatie tot de windturbines die zich ten westen van de geplande
turbines staan, zal een opening van ca. 520m aanwezig zijn. Daarnaast zijn de afstand
tussen de turbines die voorzien worden zelfs groter dan deze tussenafstand, nl. 727 m,
677 m en 698 m. De aanwezigheid van deze grote openingen enerzijds en het gegeven
dat een lijnopstelling van 12 turbines op zich nog niet zo lang is, worden er ten aanzien
van de cumulatieve effecten inzake barrièrewerking geen aanzienlijke effecten
verwacht.
5.7.2 Effecten op landschap
De lange lijnopstelling is een ruimtelijk-landschappelijk verantwoorde keuze.
5.7.3 Effecten op mens
In de Slagschaduwstudie (Fortech Studie bvba, 2010) is het cumulatieve effect van de
windturbines berekend. Een woning kan in verschillende perioden van het jaar van één
of twee turbines slagschaduw hebben. De turbines zijn standaard uitgerust met een
68/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
stilstandmodus, waardoor het aantal uren slagschaduw per jaar dat afkomstig is van de
verschillende windturbines, de geldende Vlarem-norm niet zal overschrijden.
In de geluidstudie opgenomen in Bijlage 5 is toegelicht dat de gemodelleerde specifieke
bijdrages voor alle turbines samen (cumulatief) gelden. Er is toegelicht dat deze bijdrage
voor de beoordelingspunten die tussen de turbines in gelegen zijn eerder een
overschatting zal zijn. Immers, de wind komt steeds maar uit één windrichting zodat voor
de immissiepunten tussen de turbines in, voor de ene turbine een meewind heerst en
voor de andere een tegenwind. In de berekening wordt steeds met meewind gerekend
zodat we voor deze situatie voor een overschatting zitten. Het is immers onmogelijk (in
de huidige gebruikte software) om een berekening met tegenwind uit te voeren. Ook
hierbij dient opgemerkt te worden dat de turbines standaard zijn uitgerust met diverse
werkingsmodi, die afhankelijk van de sturing in werking treden.
Bijgevolg worden geen aanzienlijke cumulatieve effecten op mens verwacht.
5.8 Uitbatingsmodaliteiten
5.8.1 Slagschaduw
De turbines zijn standaard uitgerust met een slagschaduwsysteem waardoor de
slagschaduwnorm zoals vastgesteld in Vlarem niet overschreden kan worden.
5.8.2 Mortaliteit vogels
Analoog aan de slagschaduwmethodiek zal, de in samenspraak met ANB opgemaakte
engagementsverklaring (zie Bijlage 2) worden toegepast, zodat de turbines nooit een
significante impact kunnen hebben op de mortaliteit van vogels.
5.8.3 Archeologische begeleiding
De bijzondere voorwaarde opgenomen in de stedenbouwkundige vergunning, gesteund
op het advies van Ruimte en Erfgoed, Onroerend Erfgoed, Archeologie met betrekking tot
het decreet Archeologie wordt bevestigd.
69/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
6 Leemten in de kennis
Invloed op populatie van natuurontwikkelingsproject Hamputten
In de Hamputten aansluitend aan het natuurgebied Molsbroek is natuurontwikkeling
gepland in de nabije toekomst. De moerassige vegetaties zullen de Hamputten
aantrekkelijker maken voor o.a. pleisterende en rustende smienten, wintertalingen, wilde
eenden en slobeenden. Hierdoor zullen er na inrichting van de Hamputten waarschijnlijk
meer watervogels aanwezig zijn in het Molsbroek en de Hamputten samen.
Echter, door de in bijlage 2 opgenomen engagementsverklaring zal de toekomstige
ontwikkeling van de Hamputten geen negatieve invloed kunnen hebben op de effecten
van het windpark. De leemte in de kennis over de verdere ontwikkeling van de
Hamputten betekent geen onzekerheid over het effect van de windturbines op de
populatie watervogels.
71/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
7 Eindbeoordeling
De projectontwikkelaar THV Elicio – Fortech wenst te investeren in 4 windturbines voor
de lokale, decentrale, productie van de hernieuwbare energie. Deze investering kadert
onder meer in de Europese en nationale richtlijnen en doelstellingen rond hernieuwbare
energie.
Deze 4 windturbines zijn een uitbreiding van de reeds vergunde en operationele
windparken Berlare en BredeKop.
Onderhavige ontheffing voor project-milieueffectrapportage onderzoekt de mogelijke kans
op aanzienlijke effecten van de windturbines op de disciplines bodem, water, geluid,
fauna en flora, landschap en mens.
Discipline Effecten
Bodem Geen aanzienlijke effecten
Water (oppervlaktewater en grondwater) Geen aanzienlijke effecten
Geluid Dag- en avondperiode: te verwaarlozen
effect
Nachtperiode: conform Vlarem
aanvaardbaar
Fauna en Flora Conform engagementsverklaring:
aanvaardbaar
Landschap Geen aanzienlijke effecten
Mens Geen aanzienlijke effecten
Discipline bodem
Omwille van de geringe oppervlakte ruimte-inname van de windturbines worden geen
aanzienlijke effecten verwacht.
Discipline water
Omwille van de zeer beperkte ondoorlatende oppervlakte en de grote afstand tot de
Zelebeek en zijloop worden geen aanzienlijke effecten verwacht.
Discipline geluid
Het effect op het omgevingsgeluid is ter hoogte van de nabij gelegen woningen te
verwaarlozen voor de dag- en avondperiode. Voor de nachtperiode wordt eveneens
voldaan aan de opgelegde Vlarem-normen.
Discipline flora en fauna
Er zijn voldoende gegevens van de voorkomende avifauna beschikbaar waaruit een goed
beeld kan gevormd worden van de situatie ter plaatse. Deze gegevens aangevuld met de
engagementsverklaring (Bijlage 2) moeten ervoor zorgen dat er geen significante
72/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
effecten kunnen zijn voor fauna en flora, en in het bijzonder voor de vogels en voor de
omliggende beschermde gebieden.
Discipline landschap
Ruimtelijk is de projectlocatie een verantwoorde keuze. Er worden geen aanzienlijke
effecten verwacht op de landschapskenmerken van de relictzone en op het beschermd
monument Hof Ten Goede. De vigerende regelgeving inzake archeologie zal worden
gevolgd bij de werkzaamheden in de bodem, zodat het effect niet aanzienlijk is.
Discipline mens
De hinder door slagschaduw is berekend als aantal uren slagschaduw van de 4 turbines
cumulatief met de bestaande turbines. De windturbines zijn standaard uitgerust met een
slagschaduwsysteem, zodat voor elke woning het gezamenlijk aantal uren slagschaduw
van alle turbines samen, de Vlarem-norm niet overschrijdt.
De windturbines hebben een minimale impact op de agrarische functie.
De inplanting van de windturbines wordt vanuit externe veiligheid aanvaardbaar geacht.
Globale conclusie
Er worden geen aanzienlijke effecten verwacht tijdens aanleg en exploitatie van de
4 windturbines van Windpark Goeiende.
73/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
8 Literatuurlijst
dBA-plan bvba, 2012
Geluidsstudie windturbineproject Elicio nv
windpark Goeiende
P11143 – Guy Putzeys
Devos K., 2008
Database watervogeltellingen Vlaanderen
Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. Brussel.
De Vos K., 2008
Soort in de kijker : smient.
Uit Vogelnieuws, nr 11, okt. 2008 (p22-28)
Dirksen S., Spaans A., Van der Winden J., 2007
Collision risks for diving ducks at semi-offshore wind farms in freshwater lakes : a case
study.
In “Lucas M., Janss GFE, Ferrer M., (eds). Birds and Wind Farms. Risk assessment and
mitigation”. Quercus 2007.
Durme VZW, 2011
Bezwaarschrift in kader van het openbaar onderzoek inzake de aanvraag tot
stedenbouwkundige vergunning voor het oprichten van 4 windturbines op het
grondgebied van Zele
VZWDURME2011.2
Everaert J., 2008
Effecten van windturbines op de fauna in Vlaanderen : onderzoeksresultaten, discussie
en aanbevelingen
Rapport Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
INBO.R.2008.44
Everaert J., Willems L., 2008
Resultaten watervogeltellingen Donkmeer en Nieuwdonk
Tellingen in kader van project Watervogeltellingen van het Instituut voor Natuur- en
Bosonderzoek
Everaert J., 2011
Risico’s voor vogels en vleermuizen bij geplande windparken in Vlaanderen
Dynamisch beslissingsinstrument, V2011.1
Rapport Instituut voor Natuur – en Bosonderzoek
INBO.R.2011.32
Everaert, J., Peymen J., 2013. Aanvullingen op het rapport “Risico’s voor vogels en
vleermuizen bij geplande windturbines in Vlaanderen (INBO.R.2011.32)”. Aanzet voor
74/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
een beoordelings- en significantiekader. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en
Bosonderzoek 2013 (INBO.R.2013.44). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.
Fortech Studie bvba, 2010
Slagschaduwstudie
Windturbinepark Goeiende
THV Elicio nv – Fortech bvba
Fortech Studie bvba, 2014
Onderzoek naar de mogelijke effecten van het windpark Goeiende (Zele) op vogels
Eindrapport
Fortech Studie bvba, 2012
Voorstel opvolgingsprogramma van de aanvaringslachtoffers en resultaatverbintenis
windpark Goeiende
Ontwerprapport
Fortech Studie bfba, 2014
Voorstel opvolgingsprogramma van de aanvaringslachtoffers en resultaatverbintenis
windpark Goeiende
Finaalrapport
Krijgsveld, K.L., K. Akershoek, F. Schenk, F. Dijk, H. Schekkerman & S. Dirksen, 2009.
Collision risk of birds with modern large wind turbines: reduced risk compared to smaller
turbines. Ardea 97(3): 357-366.
Krijgsveld, K.L. & D. Beuker, 2009.
Vogelslachtoffers bij windpark Anna Vosdijk op Tholen. Onderzoek naar aanvaringen
onder trekkende steltlopers en overwinterende smienten. Rapport 09-072. Bureau
Waardenburg, Culemborg.
INBO, 2008
Advies bij Bouw van 13 windturbines langs de E17 in Laarne, Berlare en Zele
Windturbinepark Scheldeland
Analyse van een mogelijke impact op vogels en vleermuizen
INBO.A.2008.211 – Joris Everaert
INBO, 2011
Advies betreffende het onderzoek naar de mogelijke effecten van het windpark Goeiende
(Zele) op vogels
INBO.A.2010.275 – Lode De Beck
INBO, 2014
Advies betreffende het voorstel slachtoffer monitoring en resultaatverbintenis windpark
Goeiende (Zele)
75/120 BE0112.000528
Ontheffing project-milieueffectrapportage windpark Goeiende - THV Elicio - Fortech
M-tech, 2012
Motiveringsnota niet-m.e.r.-plicht Goeiende
in opdracht van THV Elicio NV – Fortech
Poot M.J.M. en Lensink R. 2008.
Ruimtelijke patronen en fluxen van nachtelijke vogeltrek in het havengebied van
Antwerpen op de rechteroever van de Schelde in het voorjaar van 2008. Bureau
Waardenburg rapport nr. 08-113. In Fortech Studie (2014).
Prinsen H.A.M., Krijgsveld K.L., van Horssen P.W., van der Hut R.M.G., Lensink R., 2004
Risico’s voor vogels op potentiële locaties voor windturbines in de provincie Zuid-Holland.
Deel I : verslag van onderzoek in winter 2002-2003.
Bureau Waardenburg, rapport nr. 03-016
Roels F., Verstraeten A., 2008
Vliegbewegingen lokale eenden, Kieviten en seizoenale trekvogels langs de E17 in
Lokeren en Zele.
Mededeling aan het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek.
Scottish Natural Heritage 2000.
Guidance Note Series, Windfarms and birds: Calculating a theoretical collision risk
assuming no avoiding action.
THV Elicio – Fortech, 2011
Bouw en exploitatie van Windpark Goeiende – Zele
Lokalisatienota
Verkem S., De Maeseneer J., Vandendriessche B., Verbeylen G., Yskout S., 2003
Zoogdieren in Vlaanderen. Ecologie en verspreiding van 1987 tot 2002.
Natuurpunt Studie & JNM Zoogdierenwerkgroep.
Vogelwerkgroep Durmevalle, 2010
Waarnemingen in de regio Durme- en Scheldevallei (www.durmevallei.be, incl. recente
online database) + Online database watervogeltellingen Vlaanderen van het Instituut voor
Natuur- en Bosonderzoek, resultaten telgebieden in de Durme- en Scheldevallei.
Winkelman J.E., Kistenkas F.H. en Epe MJ., 2008
Ecologische en natuurbeschermingsrechtelijke aspecten van windturbines op land.
Alterra rapport 1780. Wageningen.
www.trektellen.nl
www.durmevallei.be
2/107 BE0112.000416
Kantoren www.arcadisbelgium.be
Antwerpen- Berchem
Citylink - Posthofbrug 12
B-2600 Berchem
T +32 3 360 83 00
F +32 3 360 83 01
Hasselt
Eurostraat 1 – bus 1
B-3500 Hasselt
T +32 11 28 88 00
F +32 11 28 88 01
Gent
Kortrijksesteenweg 302
B-9000 Gent
T +32 9 242 44 44
F +32 9 242 44 45
Brussel
Koningsstraat 80
B-1000 Brussel
T +32 2 505 75 00
F +32 2 505 75 01
Liège
26, rue des Guillemins, 2ème étage
B-4000 Liège
T +32 4 349 56 00
F +32 4 349 56 10
Charleroi
119, avenue de Philippeville
B-6001 Charleroi
T +32 71 298 900
F +32 71 298 901
ARCADIS Belgium nv/sa
BTW BE 0426.682.709
RPR BRUSSEL
ING 320-0687053-72
IBAN BE 38 3200 6870 5372
SWIFT BIC BBRUBEBB
Maatschappelijke zetel
Brussel
Koningsstraat 80
B-1000 Brussel
Adviesverlening, studie en ontwerp van gebouwen, infrastructuur, milieu en ruimtelijke ordening. Detachering van projectmedewerkers.
Deze offerte is afgeprint op papier met het FSC-label