*+

Bijlage over gezondheidszorg en welzijn

ONZEZORG

zaterdag 12 oktober 2013

Albert en Freek: “Wij bezorgen pakketten voor de Voedselbank. Zo dragen wij ons steentje bij aan de samenleving.”

Het maximale uit jezelf halenDe RIBW Vervoersdienst maakt deel uit van het aanbod arbeidsmatige dagbesteding van de RIBW. De deelnemers bezorgen tegen een vrijwilligersvergoeding de interne post van de RIBW en rijden onder andere pakketten voor de Voedselbank. Naast deze dienst biedt de RIBW ook andere vormen van begeleid werk. Arbeidsmatige dagbesteding maakt het mogelijk om deel te nemen aan de samenleving en werkervaring op te doen. Met deze vorm van arbeidsparticipatie kunnen mensen het maximale uit zichzelf halen en werken aan hun toekomst.

InformatieHeeft u interesse in een van de trajecten voor arbeidsparticipatie van de RIBW? Kijk dan op onze website of bel met het RIBW Servicepunt Dagbesteding en Werk, telefoon 024 373 56 35. Wij helpen u graag verder.

De RIBW Nijmegen & Rivierenland

is een regionale instelling

voor begeleiding bij wonen,

dag besteding en werk. Wij

begeleiden mensen die vanwege

een (ernstige) psychiatrische

aandoening ondersteuning nodig

hebben. De RIBW wil haar cliënten

in staat stellen een zo gewoon

mogelijk bestaan als burger in de

samenleving te leiden. In onze

begeleiding gaan wij uit van de

kracht en de zelfredzaamheid van

de cliënt.

OPEN DAG 22 OKTOBERWOON-ZORGVILLA HAMER

TE BERG EN DAL

www.zorggroepdelaren.nl

Zorggroep De LarenZielhorsterweg 75

3813 ZX Amersfoort T. 038-4524067

info@zorggroepdelaren.nl

Voor aanmeldingen of

informatie kunt u ons tijdens

kantooruren bellen of mailen.

Voor zeer geïnteresseerde mensen zal villa Hamer te Berg en Dal op 22 oktober ’s middags haar deu-ren openen. U bent vanaf 14:00 uur van harte welkom om de villa en haar appartementen van bin-nen te bezichtigen. Wilt u ons la-ten weten of u ook komt kijken? Het gebouw is klaar, de inrichting staat en u kunt per 1 november 2013 bij ons komen wonen. Per-soonlijke verzorging en verple-ging op basis van een CIZ-indica-tie zijn ook mogelijk.

Op de locatie van het voorma-lige hotel Hamer aan de Oude Kleefsebaan 82 is deze prachtige villa gebouwd met 21 ruime ap-partementen voor mensen met en zonder een zorgvraag. Dit alles met behoud van uw per-soonlijke levensstijl en privacy. Zorggroep De Laren biedt u een veilige en plezierige woonom-geving waarbij uw persoonlijke wensen door ons team van ver-zorgenden met respect worden ingevuld.Zorggroep De Laren biedt kwa-litatieve zorg met een hoog ser-vicegehalte.

de GebittenmakerBerg en Dalseweg 526522 BM Nijmegen024 - 32 26 90106-18 71 72 73

info@degebittenmaker.nlwww.degebittenmaker.nl

Kunstgebitproblemen komen altijd on-gelegen. Een tand die afbreekt vlak voor een etentje of pijnklachten die net voor de vakantie verergeren. Maar ook voort-durende irritaties en loszittende onder-protheses bederven het plezier in de dag. Afspraak maken, wachten, terugkomen, bijwerken… Tot onvrede van de klant. Aan al dat gedoe komt nu een eind. De Gebittenmaker in Nijmegen start een spoeddienst voor kunstgebitproblemen. Klaar terwijl de cliënt wacht.

Rechtstreeks bij de bronInitiatiefnemer Peter Schoutens consta-teert veel leed onder kunstgebitdragers. Velen hebben geen tandarts. Maar ook pa-tiënten met een tandarts willen graag snel geholpen worden. Dat kan nu bij de Gebit-tenmaker. “Wij maken het in orde en sturen dan de rekening naar hun eigen tandarts. Als tandtechnisch laboratorium maken we al 25 jaar kunstgebitten voor cliënten van tandartsen. Daarom is het oplossen van problemen voor ons gemakkelijker. Wij beschikken immers over alle mogelijk-heden. Zo kunnen we ook veranderingen aanbrengen aan de prothesebasis. Recht-streeks bij de bron dus. Bovendien wil-len we inspelen op de nadrukkelijke wens van de kunstgebitdrager: zo snel mogelijk problemen verhelpen.” Wie een probleem heeft, loopt zonder afspraak binnen bij de Gebittenmaker. In het weekend is slechts een telefoontje voldoende voor een snelle afspraak. Desnoods is bezoek aan huis ook mogelijk, denk bijvoorbeeld aan mensen die in zorgcentra wonen.

Vergoeding zorgverzekeringDe Gebittenmaker is de eerste spoeddienst

voor kunstgebitproblemen in Nijmegen. Voor de cliënt vergroot de garantie op een snelle probleemoplossing. “Rechtstreeks naar de maker is effi ciënter. Maar ook het daadwerkelijk zien van de cliënt is een groot voordeel. We hebben een completer beeld en als technici kunnen we een maat-werkoplossing bieden”, licht partner Sylvia Schoutens toe. De Gebittenmaker werkt nauw samen met een tandprotheticus die voor de afdrukken zorgt. Peter Schoutens: “Veel mensen weten niet dat een kunstge-bit met 25% eigen bijdrage gewoon in de basisverzekering zit en met een aanvul-lende verzekering nog minder kan zijn. Wij declareren rechtstreeks bij de zorgverzeke-raar.”

Bent u ook het eindeloos gedoe met uw kunstgebit beu? En wilt u acute hulp van technici die zelf kunstgebitten maken? Kom dan snel langs of bel ons. Wij helpen u direct én vakkundig.

KLAAR TERWIJL DE CLIËNT WACHTNieuwe spoeddienst voor kunstgebitproblemen

DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013 3

W ie een jaar of twin-tig geleden meteen dieet wat pro-beerde te doen aan

diabetes type 2 ( ouderdomssui-ker), een hoge bloeddruk of een

hoog cholesterolgehalte in hetbloed, gaf zich over aan kwakzalve-rij. Behandelaars die dit sugereer-den maakten zich verdacht als ‘al-ternatieve genezers’.Terwijl allang het verband tussenleefstijl, gezondheid en ziekte wasaangetoond. De Amerikaanse artsLester Breslow was de eerste diemet cijfers bewees dat een gezondelevensstijl zo’n tien jaar in levens-verwachting kan schelen.Hij volgde een grote groep mensenover een periode van 35 jaar. Zijnadvies is enkele tamelijk eenvoudi-ge leefregels na te volgen: voldoen-de nachtrust (7 tot 8 uur), drie keerper week een half uur bewegen,matig eten, ontbijten, regelmatigeten, niet of weinig alcohol drin-ken en niet roken.

Zelf stierf Lester Breslow vorig jaarop 97-jarige leeftijd. Op zich zijn debevindingen van Breslow niet op-zienbarend. Zo’n 2400 jaar geledenbenadrukte de Griek Hippocratesal het belang van matige eet- endrinkgewoonten, hygiëne, bewe-ging en frisse lucht.Ondanks dat we allemaal best we-ten wat we moeten doen om ge-zond en slank te blijven, is overge-wicht een groeiend probleem in dewesterse samenleving. Het gevolgdaarvan is verhoogde risico’s ophart- en vaatziekten, diabetes type2, Alzheimer en sommige kanker-soorten.Ondanks dat het verband tussen ro-ken en longkanker, hartziekten enandere aandoeningen al lang is aan-getoond, rookt nog steeds een

kwart van de Nederlanders.Ondanks dat inmiddels is bekend isdat roken een van de moeilijkst tebehandelen verslavingen is, wordtde tabaksindustrie nog steeds wei-nig in de weg gelegd.Ondanks de wetenschap dat eenovermaat aan suiker in voedings-middelen en frisdrank een van deoorzaken is dat kinderen al op jon-ge leeftijd te dik worden, durftgeen enkele overheid het gebruikvan suikers aan banden te leggen.Maar de kosten om al die welvaart-ziektes te behandelen beginnen opte lopen. Vandaar dat leefstijl op deagenda staat en vaak al onderdeeluitmaakt van het zorgpakket. Hetis alleen jammer dat leefstijl pasaan bod komt als de kwalen zich algemanifesteerd hebben.

Leefstijl op de agenda

INHOUD

5Vasten of Voedselzandloper?Een dieet volhouden is moeilijk.

6Meer controle op medische apps.20 apps voor lichaam en geest.

9Maakt Google ons verstand kapot?Kinderen en computers.

10Mantelzorgers aan het woord:‘Ik doe het vooral voor mezelf’

13Gehandicapt met een PGB: ‘Hetkan gaan als in Intouchables’

14De invloed van darmbacteriën: hetbrein achter je navel.

17Ggz zet in op gezonde leefstijl.„Beter voor het hele welbevinden’

19Een keurmerk zegt niet alles,lees ook het etiket.

COLOFONREDACTIONELE LEIDINGAnne Nijtmans

VORMGEVINGRudi Gerrits

COVERFOTOWilliam Hoogteyling

AAN DEZE BIJLAGE WERKTENMEEYvonne Jansen, Onno Koster, EvaWassenburg, Jolenta Weijers

* de Gelderlander

Het is lang bekend dat leef-stijl invloed heeft op gezond-heid, welzijn en levensver-wachting. Nu obesitas, dia-betes type 2 en hartaandoe-ningen toenemen en demaatschappij geld kosten,staat leefstijl op de agenda.

ONZEZORG

• Oranje Nassau’s Oord• de Lingehof• de Rijnhof • Rumah Kita

Aan het woord is regiomanager van OranjeNassau’s Oord Agathe Oude Veldhuis “Bijrevalidatie staan alle dagelijkse handelingen inhet teken van uw herstel. Een team deskundigezorgmedewerkers en behandelaars staathierbij voor u klaar. Zij hebben jarenlangeervaring met de begeleiding van revalidantenna een knie- of heupoperatie en zijn bovendienintensief geschoold in het behandelen vanmensen met een neurologische aandoening.Over het verloop van uw revalidatie maken wijschriftelijke afspraken met u in de vorm van

een individueel behandelplan en een zorg-overeenkomst. Het behandelplan wordtregelmatig met u geëvalueerd en vanzelf-sprekend kunt u het altijd inzien. Ook krijgt ueen persoonlijk begeleider toegewezen, hetaanspreekpunt voor al uw vragen enopmerkingen. Binnen onze huizen hebt u eeneigen kamer met passend sanitair. Daarnaastkunt u gebruik maken van alle faciliteiten diehet verpleeghuis te bieden heeft, zoals eengezamenlijke huiskamer, Grand Café,restaurant en kapsalon.”

“Wanneer u door bijvoorbeeld een ongeluk, een beroerte (CVA) of door een operatierevalidatie nodig heeft, biedt Zinzia Zorggroep dit in de verpleeghuizen de Lingehofen Oranje Nassau’s Oord. Hiervoor werken wij nauw samen met ziekenhuizen in deregio, waaronder Gelderse Vallei in Ede, het Canisius-Wilhelmina ziekenhuis inNijmegen en Rijnstate in Arnhem, maar ook met het Revalidatie Medisch CentrumGroot Klimmendaal. Onze revalidatielocaties staan in de regio goed bekend en daarzijn we met recht trots op!”

Revalideren bij Zinzia Zorggroep

postadres Postbus 9002 6870 GC Renkumtelefoon (0317) 364200

fax (0317) 364293internet www.zinzia.nle-mail info@zinzia.nl

Wat betekent alledaags geluk voor jou?

www.driestroom.nl

JIJ & DRIESTROOM

MEEDOEN, OP DE WERKVLOERAls je werkt, dan voel je je goed. Je handen uit de mouwen steken en iets moois maken of jezelf in het zweet werken. Heerlijk toch? Dat is precies wat mensen met een ondersteuningsvraag bij Driestroom doen. Onder hen bevinden zich crea-tieve kunstenaars, hoffelijke horecamedewerkers en beresterke boswachters. Allen hebben ze, in officiële termen, een afstand tot de arbeidsmarkt. Wij weten echter waartoe ze in staat zijn. En dat is meer dan je denkt.

MEEDOEN, WONENMeedoen lukt het best midden in de wijk, waar je een praatje kunt maken met de buren en waar je je eigen boodschappen doet. Voor sommige mensen is dit niet zo vanzelfsprekend. Bij Driestroom kun je wonen op verschillende manieren. Zo hebben we meerdere woonlocaties waar mensen zelfstan-

dig kunnen wonen met een beetje ondersteuning. Uiteraard bieden we ook ondersteuning thuis: bijvoorbeeld bij vragen over de opvoeding van de kinderen of over de financiën. Wat de vraag ook is, samen zoeken we naar een antwoord. Een huis waarin je je thuis voelt, dat vinden wij ook belang-rijk.

PRACHTIGE PROJECTENNatuurlijk zijn we altijd op zoek naar nieuwe mogelijkheden om mensen maximaal te kunnen laten participeren. Ook een goed idee over samen-werking met Driestroom? Wissel dan eens van gedachten met ons. Grote kans dat ons gesprek tot mooie, nieuwe resultaten leidt. In samenwerking met interessante partijen en dankzij de hulp van vrijwilligers realiseren we immers prachtige pro-jecten.

Iedereen doet meeDriestroom gelooft in onbeperkt meedoen. Op je eigen niveau en in je eigen tempo. Onze begeleiding en ondersteuning zijn gericht op ontwikkeling. We weten dat persoonlijke groei bijdraagt aan alledaags geluk. En dat is waar wij ons elke dag voor inzetten.

Meer weten over Driestroom? Bel dan met het Driestroomloket via 0481-375555.

www.propersona.nl

Arnhem Ede Lent Lunteren Nijmegen Tiel Veenendaal Wolfheze

Waar het om mensen gaat

geestelijke gezondheidszorg

DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013 5

door Anne Nijtmans

E r is een duidelijk verbandtussen levensstijl en le-vensverwachting. Rokenkost jaren van je leven. Te

veel drinken ook. Verder is overge-wicht een grote boosdoener. Deoorzaak hiervan: te veel suikers envetten terwijl er onvoldoende be-weging tegenover staat.„Het verschil tussen een gezondeen een ongezonde leefwijze kantien levensjaren betekenen”, zegtSander Kersten, hoogleraar mole-culaire voeding aan de Wagenin-gen Universiteit. „Dat staat los vanerfelijke aanleg.”Hij constateert dat er een tweede-ling aan het ontstaan is. „Het beteropgeleide en beter verdienendedeel van de bevolking leeft gezonden blijft slank. De lager opgeleidenworden zwaarder en ongezonder.”Een groep wetenschappers van deVU waarschuwde onlangs vooreen obesitas-epidemie die ondermeer tot gevolg heeft dat het aan-tal mensen met suikerziekte en Al-zheimer zal toenemen.„Dat wordt een probleem voor devolksgezondheid”, beaamt Ker-sten. „En het is lastig er iets aan te

doen. Je kunt voorlichting geventot je een ons weegt maar bij debevolkingsgroep die je wilt berei-ken, komt de boodschap niet aan.”De samenleving moet het zich aan-trekken dat een deel van de bevol-king niet goed eet en een ongezon-de leefstijl heeft.Helpt het als de overheid ongezon-de voedingsmiddelen of toevoegin-gen gaat verbieden?Sander Kersten meent dat dat poli-tiek erg moeilijk is. „De levensmid-delenindustrie is een belangrijkeeconomische factor. Die laat zichniet zomaar beperkingen opleg-gen. Een voorbeeld: het is bekenddat transvetten, vooral de industri-eel geharde vetten, het cholesterol-gehalte in het bloed verhogen. Wa-geningen Universiteit heeft sub-stantieel bijgedragen aan de bewijs-voering. Denemarken is het enigeland dat transvetten heeft verbo-den. Inmiddels worden transvet-ten wel veel minder toegepast. Zezitten vooral in goedkope koekjesen gebak.”„We weten dat veel Nederlandersongemerkt te veel zout binnenkrij-gen. Inmiddels hebben overheiden industrie afspraken gemaaktover het verminderen van zout.

Maar de invoering gaat langzaam.”Suiker is de nieuwe boosdoener inde categorie ongewenste toevoegin-gen. Of het nu spaghettisaus of vet-vrije vruchtenyoghurt is, in veel in-dustriële producten zit suiker. Hetverbetert de smaak en werkt con-serverend. Maar de toevoeging vansuiker aan banden leggen, zal even-min snel lukken. De suikerindus-trie heeft een wereldwijde lobby.In Nederland heb je het Kennis-centrum Suiker en Voeding. Datverzet zich tegen elk onderzoekdat suiker in een kwaad daglichtzet. En lobbyen werkt. Zo heeft detabaksindustrie deze week het Eu-ropees Parlement zo ver gekregendat voorgenomen antirookmaatre-gelen zijn afgezwakt.Er is dus toenemend overgewichtmaar tegelijkertijd is er veel belang-stelling voor gezonde leefstijlen.De commerciële televisiezenders

hebben realitysoaps over mensendie afvallen. Hoger opgeleiden le-zen boeken als Het Vasten Dieet,De Voedselzandloper of proberenhet Paleo Dieet te volgen.„Als je op een gezond gewicht wiltblijven moet je jezelf beperkingenopleggen”, zegt Sander Kersten.„Bij het vastendieet eet je tijdelijkminder, bij andere diëten eet jeook minder en laat je dingenstaan. Vrijwel ieder dieet werkt.Het probleem is om het vol te hou-den. Daarvoor moet je gemoti-veerd zijn. Bij de ene mens is diemotivatie sterker dan de ander.”De uniciteit die dieetgoeroe’s clai-men, veegt hij van tafel. „Het iseen verhaal om hun dieet te verko-pen.” Hij wijst naar de omslag vanDe Voedselzandloper waar op de bo-venste helft producten staan waarje zo veel mogelijk vanaf moet blij-ven (zoetigheid, rood vlees, witbrood) en op de onderste helft dat-gene wat je wel moet eten (fruit,groenten, noten, vette vis, haver-mout). „Iedere voedingsdeskundi-ge zal aanraden om vooral groen-ten, fruit, volkorenproducten, vet-te vis en magere dierlijke eiwittenop het menu te zetten en suikersen dierlijke vetten te vermijden.Maar als zo’n verhaal motiveertom de leefstijl echt te veranderen,is dat mooi meegenomen. Wantde grootste uitdaging is mensen tezo ver te krijgen dat ze daadwerke-lijk gezonder leven.”

‘Elk dieet werkt, maarvolhouden is lastig’

Het verschil tusseneen gezonde eneen ongezondeleefwijze kan tienlevensjaren zijn

Het Vasten DieetBBC-journalist Micheal Mosleymaakte de documentaire Eat, Fastand Live Longer die in 2012 inGroot Brittannië werd uitgezon-den. De inhoud trok de aandachtvan de media, wereldwijd. Er wer-den onlinegroepen opgezet, me-nu’s en ervaringen uitgewisseld enin chatrooms werd het het onder-werp van de dag. Inmiddels is erook een boek verschenen.De documentairevan Mosley gingover levensverlen-ging. Omdat uitwetenschappelijkonderzoek blijktdat muizen metweinig lichaamsge-wicht veel ouderworden dan zware muizen zochtMosley wetenschappers op die ver-gelijkbaar onderzoek doen bij men-sen. En hij testte het zelf uit. Hijdeed vastenkuren en zijn bloed-waarden verbeterden spectaculair.Mosley voerde voor zichzelf eenleefpatroon in van per week tweedagen slechts 600 calorieën eten.Dat is volgens hem en zijn volgersgoed vol te houden. Vooral omdatje op de andere dagen kunt etenwat je wilt. De achterliggende theo-rie van deze leefstijl is dat tijdensvastenperiodes het lichaam mindergoed functionerende cellen regene-reert in plaats van vernieuwt. Ditlijkt - onderzoek is nog gaande - le-vensverlengend te werken.

De VoedselzandloperOok voor de Belgische arts KrisVerburgh was levensverlenging deinsteek van zijn boek. Hij heeft delaatste weten-schappelijk inzich-ten over voedingen verouderingbestudeerd enlegt in zijn boekDe Voedselzandlo-per uit hoe de le-venswijze het ge-netisch vastgeleg-de verouderingsproces beïnvloedt.Verburgh geeft aan wat gezondevoeding is en hoe de lezer onge-zonde producten kan vervangendoor gezondere alternatieven.Zijn boek heeft ook kritiek gekre-gen. Onder meer omdat volgensVerburgh melkproducten niet ge-zond zijn. In de wetenschap wordtverschillend gedacht over het ge-bruik van melkproducten. Omdatde zuivelindustrie in Europa een be-langrijke sector is, is de stelling datmelk niet voor iedereen goed is,een heikel punt.

Het Paleo DieetHet Paleo Dieet is gebaseerd op deveronderstelde voeding van demenselijke voorouders in het pale-olithicum, een periode van 2,5 mil-joen jaar tot 10.000 jaar geleden.Het Paleo Dieet werd in de jarenzeventig gepopulariseerd door degastro-enteroloog Walter L. Voegt-lin. Sindsdien is het concept over-genomen en aangepast. Het dieetbestaat vooral uit vis, vlees, groen-ten, fruit, wortels en noten. Het be-vat geen granen, peulvruchten, zui-vel, zout, geraffineerde suiker ofverwerkte oliën.De theorie hierachter is dat hetmenselijk spijsverteringsstelsel nietvoldoende is geëvolueerd voor ge-compliceerde samengestelde voe-dingsmiddelen.

Sander Kersten, hoogleraar

“

Westerlingen worden steeds zwaarder en dat wordt eenprobleem. Tegelijkertijd gaan boeken over gezonde leefstij-len en diëten als warme broodjes over de toonbank.

� Veel groenten eten is gezond en helpt bij het afvallen. Dat zal elke dieetgoeroe of voedingsdeskundige aanraden. foto Ilvy Njokiktjien/ANP

ONZEZORG

6

1. Moet ik naar de dokter?Helpt je om te beslissen of je meteen naar dehuisarts moet. Geeft aan waar de dichtsbijzijn-de huisarts zich bevindt. Gebruiksvriendelijk.Met CE-keurmerk. Winnaar van de HealthApp Award 2013.Android en iOS, € 0,89

2. EHBO - Rode KruisKorte en bondige instructies in geval vannood: precies wat je op zo’n moment nodighebt. Met stemfunctie die het ritme van eenreanimatie aangeeft, plus het alarmnummer112 en de dichtstbijzijnde plek waar je profes-sionele hulp kunt krijgen.Android, iOS, Windows Mobile, gratis

3. FysiOtherappyHiermee kun je de oefeningen die de fysiothe-rapeut heeft voorgeschreven doen met be-hulp van geanimeerde instructies. Zou nogwat meer achtergrondinformatie mogen ge-ven, maar is zeer gebruiksvriendelijk.iOS. Gratis, maar ook als betaalde versie verkrijg-baar.

4. OWise borstkankerEen app waarmee patiënten met borstkankerkunnen bijhouden hoe zij zich voelen en hoeze op behandelingen reageren. De informatie

kunnen ze delen met hun arts. Aanmoedi-gingsprijs van de Health App Award 2013.iOS, gratis

5. VoICeBedoeld voor patiënten op de intensive caredie niet in staat zijn om te praten. De appstelt artsen en patiënten in staat om eenvou-dig met elkaar te communiceren over de ge-voelens van de patiënt, diens pijnbelevingen behoeften. Ontwikkeld door Radboud-umc in Nijmegen.iOS, betaald

6. GroeiAppBedoeld om - al vanaf de zwangerschap - inde gaten te houden of je kind goed groeit.Heeft à la Facebook een timeline waarin jelengte, gewicht, vaccinaties, wisselen vantanden, kinderziektes en ontwikkelingsmijl-palen kunt bijhouden en delen. Aanbevolendoor jeugdartsen.Android, iOS, gratis

7. In-BalanzHelpt patiënten die ademhalingsproblemenkrijgen door stress, angst of paniek. De appbiedt oefeningen waarmee je weer rustigwordt. Is ook preventief in te zetten bijhoofdpijn, buikpijn, hartkloppingen, con-

centratieproblemen of nervositeit. Wordtvoorgeschreven door zorgverleners.Android en iOS. App gratis, oefeningen tegen be-taling

8. Mijn EetmeterGeeft persoonlijke voedingsadviezen geba-seerd op leeftijd, gewicht, geslacht en bewe-gingsniveau. Zet alles wat je eet in de appen je ziet meteen of je niet te veel calorieëneet en of je alle benodigde voedingsstoffen.Met ingebouwde BMI-meter. Ontwikkelddoor het Voedingscentrum.Android en iOs, gratis

9. BalansdagGeef aan of je vlees, vis of vegetarisch wileten en de app geeft je een recept voor eenlicht en gezond diner. Liever iets anders?Kwesie van doorklikken. Ontwikkeld doorhet Voedingscentrum.Android en iOs, gratis

10.MijnAstmaBiedt nuttige tips, praktisch advies en spe-ciale hulpmiddelen om je te helpen met jeastma om te gaan. Geeft onder meer actueleinformatie over weer, temperatuur, pollenen vervuiling in je eigen regio.iOS, gratis

door Jolenta Weijers

M edische apps worden steedspopulairder. Ze zijn dan ookhartstikke handig. Heeft jekind een slok genomen uit

een fles van onder de gootsteen? Met deapp De Gifwijzer weet je snel wat je moet

doen. Krijg je een aanval van hyperventila-tie? Met de ademhalingsoefeningen van deapp In-Balanz krijg je jezelf weer onder con-trole.Tienduizenden medische apps zijn er inmid-dels. Vaak worden ze al aangeraden door art-sen. Apps hebben dan ook veel voordelen:ze geven je inzicht in je gezondheid of ziek-te en stimuleren dat je daar beter mee om-gaat.Bovendien hoef je minder vaak een beroepte doen op de toch al overbelaste gezond-heidszorg; apps vergroten dus je zelfred-zaamheid.Maar of ze allemaal doen wat ze beloven, ismaar de vraag. Sommige apps zijn voorzienvan het EC-keurmerk, maar dat wil voorals-nog alleen zeggen dat de app voldoet aan de

Meercontrole op

medischeapps

Moet ik naar de dokter? Groeit mijn kindwel goed? Krijg ik vandaag last van hooi-koorts? Vragen waarop we tegenwoordigsnel het antwoord weten. Het zit in onzejaszak, op onze smartphone.

Medische apps vergrotenonze zelfredzaamheid.Maar of ze allemaal belo-ven wat ze zeggen, is devraag. De wereld wordtzich ook bewust van de ge-varen die medische appsmet zich kunnen meebren-gen - van weggegooidgeld tot een verkeerde di-agnose. Daarom gaat de In-spectie voor de Gezond-heidszorg vanaf volgendjaar controles uitvoeren bijsoftwarefabrikanten diemedische apps op demarkt brengen.

ONZEZORG

DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013 7

11. Rookvrij ProHelpt bij stoppen met roken. Geeft na hetstoppen weer hoeveel geld, tijd en sigaret-ten je al hebt bespaard en motiveert je metfeitjes als ‘Sinds jij bent gestopt zijn er …mensen overleden aan de gevolgen van ro-ken’.iOS, € 0,89

12. LongpasBedoeld voor astma- en COPD-patiënten.Zij kunnen hun medicijngebruik registre-ren, dagelijks hun conditie bijhouden en be-haalde doelen delen met hun arts en hunvrienden.iOS, gratis

13. WeeëntimerJe barensweeën bijhouden door op start enstop te drukken. De app zet ze in een over-zicht, zodat je beter kunt inschatten wan-neer je de verloskundige moet waarschu-wen.Android (gratis) en iOS, € 0,89

14.De GifwijzerEerste hulp bij vergiftigingen. De app geeftniet alleen giftige stoffen weer, maar ver-deelt ze ook in groepen als ‘afvoeronstop-pers’ of ‘allesreinigers’. Handig op paniek-

momenten.Android (€ 3,99) en iOS, € 3,59

15. KoolhydraatkennerDe hoeveelheid koolhydraten van meer danduizend producten op een rij, plus een ver-deling in zogeheten ‘eetmomenten’. Uit tebreiden met eigen favorieten. Je kunt je dag-boek delen met je arts of diëtist.Android (€ 1,00) en iOS, € 1,79

16. iP PlaslijstHelpt je om bij te houden hoeveel je drinkten hoeveel je plast. Ook kun je noteren of jeaandrang of pijn hebt. Een app die de uro-loog helpt om inzicht te krijgen in het pro-bleem van zijn patiënt. Winnaar HealthApp Award 2012.iOS. App gratis, registreren gegevens tegen beta-ling.

17. HuidmonitorEen verdacht plekje op je huid? Deze apphelpt je te controleren of een moedervlekmoet worden behandeld. Laat je op gezettetijden foto’s maken, zodat je kunt bijhou-den of er veel verandert. Ontwikkeld doorStichting Melanoom. Winnaar Health AppAward 2012.Android en iOS, gratis

18. Slaap lekkerDeze app helpt je om slaapproblemen inkaart te brengen en biedt praktische op-drachten, tips en begeleiding om de klach-ten te lijf te gaan. Je kunt een slaapdagboekbijhouden en je ervaringen delen via socialenetwerken.Android en iOS, gratis

19. PollennieuwsDagelijks actuele informatie over pollen enhooikoorts. Met pollenkalender en logboek.Je kunt via je logboek verbanden leggen tus-sen je hooikoorts en de bloeiperiodes van be-paalde planten.Android en iOS, gratis

20.BuikbuddyHeb je een chronische darmziekte? Dan kunje met deze app je ziektegeschiedenis bijhou-den. Verder krijg je recepten en een herinne-ring voor het innemen van medicijnen. Jekunt zelfs opzoeken waar het dichtsbijzijndeopenbare toilet is.Android en iOS, gratis

Europese richtlijnen. Het zegt niets over deinhoud.Intussen wordt de wereld zich wel bewustvan de gevaren die medische apps met zichkunnen meebrengen - van weggegooid geldtot een verkeerde diagnose. Daarom gaat deInspectie voor de Gezondheidszorg vanafvolgend jaar controles uitvoeren bij soft-warefabrikanten die medische apps op demarkt brengen.Ook ‘Europa’ roert zich: dat wil meer con-trole, plus een gedragscode voor uitgeversvan apps. De Koninklijke NederlandscheMaatschappij tot bevordering der Genees-kunst (KNMG) en de belangenverenigingvan professionals in de gezondheidszorgVvAA onderzoeken momenteel of er eenkeurmerk kan komen voor medische apps.

En Apple, nog steeds de grootste aanbiedervan apps, gaat ontwikkelaars van medischeapps dwingen om de bronnen van hun me-dische informatie prijs te geven.Ook de privacy van apps staat ter discussie.Onderzoek in opdracht van de Amerikaan-se krant The Financial Times heeft pasgele-den laten zien dat gevoelige persoonlijke in-formatie van gebruikers wordt in veel geval-len doorverkocht aan farmaceutische con-cerns en verzekeringsbedrijven. Die hebbendaar veel belang bij. Als een fabrikant weetdat jij vooral in het weekeinde hoofdpijnhebt, zorgt hij dat hij je vooral dán adverten-ties voor zijn pillen toestuurt. Dat hoef jeniet erg te vinden. Maar het is wel fijn als jehet vantevoren weet. Dan kun je zelf bepa-len of je zo’n app wilt gebruiken.

20appsvoorlijf enleden

Apple gaatontwikkelaarsvan medischeapps dwingenom de bronnenvan hun medischeinformatieprijs te geven

Goede apps vinden? Zo doe je dat

● Een app die is ontwikkeld door een artsen- of patiëntenorga-nisatie, kun je waarschijnlijk meer vertrouwen dan een app vaneen farmaceutisch bedrijf. Controleer dus welke organisatie erachter een app zit.

● Lees de beoordelingen van andere gebruikers, zeker als daarook artsen bij zijn. Bijvoorbeeld via de website www.digitalezorg-gids.nl, waar momenteel zo’n 8.650 apps op staan.● Bedenk wat je van een app mag verwachten. Gegevens bij-

houden of achtergrondinformatie geven is handig. Maar of eenapp ook een betrouwbare diagnose kan stellen? Misschien wil jedan toch liever naar de dokter.● Voor niets gaat de zon op. Een gratis app is fijn, maar weet

wel wat je prijsgeeft. Informatie over jouw gezondheid wordt mis-schien wel gebruikt om geld mee te verdienen.

� foto ANP

Hoe wordt er straks voor u gezorgd?

HET WORDT VOOR OUDEREN STEEDS BELANGRIJKER OM GOED VOOR TE SORTEREN OP DE

TOEKOMST. DE ZORG VOOR OUDEREN WORDT NAMELIJK STEEDS MEER MET MANTELZORG

GEORGANISEERD. MAAR ALS HET THUIS NIET MEER GAAT, WILT U EEN GOED ALTERNATIEF.

Wilt u permanent Wonen met Zorg, dan biedt Zorgresidentie Velp een ruim aanbod comfortabele

appartementen met 24-uurs zorg. In de prachtige omgeving nabij Grave kunt u onbezorgd blijven

wonen, ongeacht uw zorgniveau. Levensloopbestendig wonen noemen we dat. Dit houdt ook in dat

u samen met uw partner kunt blijven wonen, ook als deze een heel andere zorgbehoefte heeft. Bij

Zorgresidentie Velp vindt u betaalbare zorg zonder concessies aan kwaliteit. Onze gastvrouwen en

het zorgteam nemen de tijd voor persoonlijke aandacht en hygiëne en er is volop gelegenheid voor

leuke dagbesteding, fi tness of gezellig samenzijn. En uw bezoek en familie zijn en blijven voor ons

gasten, geen mantelzorgers.

WWW.ZORGRESIDENTIEWONEN.NL WWW.ZORGHOTELGRAVE.NL WWW.ZORGRESIDENTIEDEMENTIE.NL

ZORG RESIDENTIE

Ontdek dat kwalitatieve zorg niet onbetaalbaar hoeft te zijn

Bij Zorgresidentie Velp woont u al volledig verzorgd voor

een eigen bijdrage vanaf € 1.960,- per maand.

Zorgresidentie Velp is onderdeel van de Zorgresidentie

Groep, die ook Zorghotel Grave en Zorg bij Dementie

onder haar beheer heeft.

MEER INFORMATIE? U bent van harte welkom op onze

Open Dagen: elke eerste zondag van de maand van

14.00 tot 17.00 uur.

ZORGRESIDENTIE VELP

Tolschestraat 2, Velp (bij Grave), Tel: (0486) 479 500

Kijk voor meer informatie en onze concurrerende

tarieven op onze websites:

Speciaal voor lezers van De Gelder-

lander: BIJ INLEVERING VAN DEZE

BON ONTVANGT U GRATIS EEN

RONDLEIDING EN KOPJE KOFFIE.

Wij zetten ons in voor patiënt gerichte zorg van

onderscheidende kwaliteit. Daarom zijn we

continu op zoek naar de beste zorg professio nals.

We bouwen aan talentpools. Dat zijn net werken

van zorgprofes sio nals die nu of in de toekomst bij

ons willen werken. Deelnemen aan zo’n netwerk?

Reageer op de talentpool vacature of meld je aan

voor de meeloopdag.

Talentpool• ICN verpleegkundigen (in opleiding)

• Operatie assistenten

• Anesthesiemedewerkers

• Chirurgisch verpleegkundigen (Heelkunde)

• SEH verpleegkundigen

radboudumc.nl/werkenbij

“Op een dag verhuis ik misschien naar een zorgcentrum. Maar zolang ik nog veel dingen zelf kan, blijf ik lekker in mijn eigen vertrouwde huis. Dat kan dankzij de fi jne hulp van Thuiszorg De Betuwe. Zo blijf ik langer zelfstandig en hoef ik minder een beroep te doen op mijn kinderen!”

‘Samen werken aan uw zelfstandigheid’

Thuiszorg De Betuwe

• verzorging en verpleging• huishoudelijke ondersteuning• personenalarmering• maaltijdservice• fysiotherapie• ergotherapie• logopedie• voeding- en dieetadvies

Dagvoorzieningen

De Betuwe

• Dagverzorging• Dagbehandeling

Werkgebied

Regio Rivierenland: Omgeving Buren, Ochten, Maurik, Lienden, Dodewaard, Culemborg en Tiel.

Zorgcentra De Betuwe

Kunt u niet langer thuis wonen, dan bieden onze zorgcentra en woonvoorzieningen een vertrouwde omgeving die zo veel mogelijk op thuis lijkt. Lekker dichtbij, op tien ver-schillende locaties in de regio Rivierenland.

Klantenservice 0800 – 77 33 444 (gratis) of www.zorgcentradebetuwe.nl

Laat ze weer lachen, spelen, genieten. Word donateur.

De kracht van een lach.

DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013 9

door Yvonne Jansen

E Een televisiespot toonteen gezin op de bank. Zote zien staat voor hen detelevisie aan. Zoonlief

speelt met zijn mobiel, moederswypt wat over de tablet op haarschoot en vader kijkt naar watzich op het tv-scherm afspeelt.Twee beeldschermgeneraties inéén oogopslag.De Duitse neurowetenschapper enpsychiater Manfred Spitzer gruwtvan dergelijke plaatjes. Vooral vande combinatie kinderen en compu-ters. Hij is er zeer stellig over dat di-gitale media het brein lui makenen sterker nog: schade toebrengenaan de hersenen. Het geheugenblijft ongetraind, vormt geen nieu-we verbindingen die tot kennis envaardigheden leiden en verschrom-pelt. Het concentratievermogenverslapt en het vermogen tot kri-tisch redeneren verdampt. Het IQvan de muis- en swypegeneratiestijgt niet meer (zoals in voorgaan-de generaties), maar daalt volgenshem zelfs licht. Spitzer: ‘Wie hetdenken uitbesteedt, wordt nooiteen expert.’ Zijn belangrijkstevrees: computers veranderen de

werking van het brein, niet in eenevolutionair tempo,maar snellerdan goed kan zijn. Aantoonbaar,volgens hem: ‘We kunnen foto’sen zelfs films maken van de synap-sen: de plastische, telkens verande-rende verbindingsstukken tussenzenuwcellen, de geleiders van deelektrische signalen waarmee dehersenen werken.’Met zijn boek Digitale dementie,hoe wij ons verstand kapot maken,vraagt hij aandacht voor dit onder-werp. Kinderen zouden naar demening van Spitzer eerst moetenleren zónder al die digitale hulp-middelen en weer ouderwets ken-nis moeten ontlenen aan hun erva-ringen en zelf kennis vergaren ominformatie te smeden die een bete-kenisvolle eenheid vormt. De prak-tijk is dat ze steeds minder uit hunhoofd hoeven te leren, omdat allestoch op internet te vinden is: copypaste, klaar! Spitzer zou het scho-len willen verbieden iets op te zoe-ken op internet, althans: zondervoorkennis. Alleen gericht zoekenmaakt het volgens hem mogelijkniet te verdrinken in de oceaanvan zin en onzin.Internet, games, sociale media zijnterreinen waarvan de effecten op

termijn nog relatief weinig bekendzijn. De meest geuite kritiek opSpitzer: hij interpreteert te veel opbasis van zijn kennis van hetbrein, en te weinig op basis van de-gelijk en actueel onderzoek. Veelge-hoord is verder, dat hij wegwuiftdat computers ook bewezen goedsgebracht hebben voor het brein enhet leren. Zo tonen studies aan diedat sociale media en computerspel-letjes associatief denken en reactie-snelheid bevorderen. Daarin ge-looft bijvoorbeeld Spitzers (in Ne-derland) felste opponent, Mauricede Hond heilig. Hij staat aan de ba-sis van de zogenoemde ‘Steve Jobsscholen’, onderwijs waar ICT endigitale informatieverwerking juistzeer prominent aanwezig zijn. DeHond vindt Spitzer een fundamen-talist.Als ouder en niet-wetenschapperis mijn observatie dat door al het

googelen kennis in ieder geval nietterecht komt op de harde schijf inhet hoofd. Ik zie hoe mijn zooneen werkstuk maakt over het ver-dedigingssysteem van kastelen endaarvoor de Wikipedia plundert.Gevraagd naar wat er in zijn werk-stuk in wording staat, blijft hij mijaanvankelijk het antwoord schul-dig. Na het tekenen van de be-schreven vestingwerken kan hijhet systeem wél uitleggen. Behalvegemak levert zijn schoollaptophem ook veel extra’s op. Skypendoverlegt hij met een klasgenootover het aardrijkskundehuiswerk.Stuk voor stuk worden de opga-ven doorgenomen. Zo discussië-ren ze over de stof terwijl er tege-lijk wordt samengewerkt.De Nederlandse psycholoog Marti-ne Delfos schreef een boek (In 80dagen de virtuele wereld rond) waar-in zij vergelijkbare kritiek op het le-ren met de computer uit als Spit-zer, maar zij is beduidend milder.Volgens haar laten scholen leerlin-gen te veel hun gang gaan en is erte weinig aandacht voor verwer-king van informatie. Je moet alsleerling een bepaald besef hebbenvan wat het correcte antwoord opeen vraag kan zijn om te zoekenen kritisch te redeneren. Zondervoorkennis lukt dat niet. Delfoswil de computer niet uitbannen,maar waarschuwt ouders en do-centen kinderen te begeleiden inhun online bezigheden.

Maakt Google onsverstand kapot?

Computersveranderen dewerking van hetbrein in een tehoog tempo

KennisrevolutieDat de digitale revolutie de werelden de mensheid verandert, is evi-dent. Informatie is sneller en vooriedereen beschikbaar. Dat veran-dert de maatschappelijke structu-ren en de werking van de menselij-ke hersenen.Hetzelfde gebeurde in de vijftien-de eeuw toen de boekdrukkunstwerd uitgevonden. In die periodewaren er inmiddels voldoende ge-letterde mensen om de uitvindingrendabel te maken. De beschik-baarheid van boeken beïnvloeddeweer de geletterdheid.Zonder boekdrukkunst zou de pro-testantse Reformatie nooit geluktzijn. Tegelijkertijd veranderde gelet-terdheid de geheugenfunctie. Men-sen die niet kunnen lezen, hebbeneen groter geheugen omdat ze al-les moesten onthouden.De uitvinding en invoering van in-ternet is net zo ingrijpend. Het ver-andert wederom de wereld en demanier van denken en handelen.Manfred Spitzer, genoemd in hetartikel hiernaast, is niet de enigecriticaster van de online-revolutie.De Amerikaanse schrijver NicolasCarr legt eveneens de nadruk opde nadelen voor denken, handelenen hersenontwikkeling. Hij schreefhet boek The Shallows - How the In-ternet is Changing the Way WeThink, Read and Remember, hier uit-gebracht als Het ondiepe - Hoe onzehersenen omgaan met internet.Het is het vervolg op het essay IsGoogle Ma-king Us Stu-pid? dat in2008 furoremaakte. Carrbetoogt hoehet altijdkunnen (te-rug)vindenvan informa-tie behalveonze geheu-genfunctie ook het denken diep-gaand beïnvloedt.Na veelvuldig gebruikmaken van in-ternet kun je volgens Carr nietmeer diep nadenken of je goedconcentreren.Toch is Nicholas Carr niet alleennegatief over internet. Het heeftook veel goede dingen gebracht: al-le informatie is binnen handbereiken iedereen, ongeacht deskundig-heid, kan meepraten over verschil-lende kwesties.

Manfred Spitzer

“

Zijn computers funest voor het ontvankelijke en zich nogontwikkelende kinderbrein of verrijken ze het leren? Des-kundigen verschillen van mening over dit vraagstuk.

� Een van de twaalf Steve Jobsscholen die in augustus opende. De iPad is hier een belangrijk leermiddel. foto Catrinus van der Veen/ANP

ONZEZORG

10 11DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013

‘M ijn moeder woont al eenjaar of acht in Woon-Zorgcentrum Nijevelt. Zezit momenteel in een rol-

stoel. Vanaf het begin kom ik al een paarkeer per week langs. Dat is langzamerhandeen soort mantelzorg geworden waarbij ikook vrijwilligerswerk doe in de instelling.Met mijn moeder ga ik wandelen. Verderbreng ik haar naar de tandarts, de specialistof de opticien. Het doet me heel goed ombij mijn moeder te zijn, we zitten vaak ge-woon een beetje te praten. Over dingetjesdie mij dwars zitten. Ik heb altijd een goed

contact gehad met mijn ouders, ik kwam al-tijd een paar keer per week naar huis entoen ik buiten de stad woonde om het week-end. Waarom ik dit doe? Het is mijn moe-der. Ik ben een jaar of drie geleden werk-loos geworden en ik heb nu een goede dag-besteding vind ik, met mantelzorg en vrij-willigerswerk in Nijevelt. Maar primair ishet omdat mijn moeder er zit en voor haarzorg. Ze is honderd procent bij trouwens, jemaakt haar niks wijs. Ze is heel blij met mij,dat ik er zo vaak ben. Ik heb altijd een goe-de relatie met mijn moeder gehad. Ik benop zoek naar werk, maar ook als ik eenbaan zou krijgen blijf ik veel tijd aan mijnmoeder besteden. Ik ben vrijgezel en hebniet de druk van een gezin. Daarom is hetook goed te doen. Tien minuten, een kwar-tier flink doortrappen op de fiets en danben ik er. Als ik in Amsterdam had ge-woond, was het niet mogelijk geweest.’

‘I n het begin voelde het wellicht alseen sociale verplichting, maar dat ishet dus niet. Het is net als met eenrelatie, als je er tijd in stopt haal je

er ook veel meer uit. Ik dacht eerst dat ikhet voor haar deed, maar dat is niet zo. Ikdoe het grotendeels voor mezelf. Ik krijg erveel rust door, ik voel me stabieler.Sinds drie jaar woont mijn moeder in Ru-mah Kita, een verpleeg- en verzorgingshuisvoor Indische en Molukse ouderen in hetcentrum van Wageningen. Toen mijn vadervijf jaar geleden overleed, vond ze het verve-lend om alleen in een groot huis te blijvenwonen en ze was na een botbreuk nietmeer zo vast ter been.We zijn met zes kinderen en onze partners,twaalf kleinkinderen en drie achterkleinkin-

deren. Mijn moeder is, sinds ze in RumahKita woont, de mater familias geworden, al-les draait om haar.Dankzij haar hebben we onze cultuur weerontdekt, het samenzijn.Gemiddeld zie ik haar drie keer in de week,vaak in het weekend omdat ik door deweek werk. We hebben met mijn broers enzusters een schema waarbij we elke dagmoeder bezoeken. Ik ga vaak op zaterdagmet haar naar de markt.Een andere zus leest stukjes voor, een ande-re houdt van schilderen en die neemt boe-ken met haar door. Als het even kan, halenwe haar voor verjaardagen op, vooral van dekleinkinderen. We gaan zoveel mogelijkmet haar naar de begrafenissen, zodat ze af-scheid kan nemen van de mensen van haargeneratie. We houden ook korte vakanties,een paar dagen in een mooi hotelletje naarHarderwijk of Scheveningen. Een of tweedochters gaan dan mee en ’s avonds komenalle kleinkinderen. Samen eten met oma.Dan zitten we soms met zestien of twintigman, weet je hoe gezellig dat is?

‘Ik heb hetmijn oudersbeloofd’

‘Een goedebestedingvan de dag’

‘Het heeft de familiehechter gemaakt’

‘A llebei mijn ouders zijn overle-den, drie en vier jaar geleden.We zijn met drie zussen eneen broertje, mijn oudste zus

heeft het heel druk, de jongste woont verweg dus ik ben voor mijn oma gaan zorgen.Dat vind ik niet meer dan normaal.Ze woont nog zelfstandig, vijf minuten bijme vandaan, hier in Culemborg. De thuis-zorg komt twee keer per dag om de kousenaan en uit te doen. Oma is nog redelijk terbeen, met de rollator komt ze een heel eind.De kleine dingen in huis redt ze nog wel, zo-als haar potje koken.

Maar met de boodschappen, doktersbezoe-ken en het grotere huishoudelijke werk helpik haar.Ik kom er minimaal twee keer per week,soms vier of vijf keer, dat ligt er maar aan.Het is mijn oma, dus dan doe je dat ge-woon. Ik heb mijn ouders beloofd om voorhaar te zorgen. Mijn oma is echt een hele lie-ve vrouw, ik heb altijd een goede band methaar gehad. Mijn problemen leg ik niet aanhaar voor, mijn oma komt meer met proble-men bij mij dan ik bij haar.Als ik zie dat ik mijn oma blij maak om ietswat ik voor haar doe, word ik daar zelf ookgelukkig van. Daar doe je het voor. Ze zegtwel eens: ‘Bianca ik vind het vervelend datik zo op jullie moet leunen’. Maar ik vindhet helemaal niet erg. Ik doe het met alleliefde van de wereld. Het is geen belasting.En als ik op vakantie ga vraag ik twee vrien-dinnen om voor oma te zorgen.”

Ze is honderdprocent bijtrouwens,je maakt haarniks wijs

Als ik zie dat ikmijn oma blijmaak, word ikdaar zelf ookgelukkig van

Ik doe hetgrotendeels voormezelf, ik krijg erveel rust door envoel me stabieler

zoon Pieter van Wezel

kleindochter Bianca Strijk

dochter Jacqueline Akihary

“

“

� Jacqueline Akihary (53) en haar moederLeonora Akihary (83). foto Herman Stöver

� Pieter van Wezel (48) en zijn moederWies van Wezel (89). foto Bert Beelen

“

� Bianca Strijk(26) en haaroma JantinaStrijk (87).foto WilliamHoogteyling

Bianca Strijk (26) en haar oma JantinaStrijk (87)

Pieter van Wezel (48) en zijn moederWies van Wezel (89)

Jacqueline Akihary (53) en haar moederLeonora Akihary (83)

ONZEZORGKan een zorginstelling van

de kinderen van bewonersvragen om ‘verplicht vrij-willigerswerk’ te doen inde instelling waar hunouder woont? Verpleeg-en verzorgingsorganisatieVierstroom uit Gouda por-beert dit in te voeren enwellicht volgen meer in-stellingen. In de toekomsti-ge ‘partcipatiemaatschap-pij’ wordt hoe dan ookmeer van familie ver-wacht. Niet iedereen is inde gelegenheid om aanmantelzorg te doen. Maarer zijn genoeg kinderendie zonder drang en metveel liefde voor ouders ofzelfs grootouders zorgen.

door Eva Wassenburg

10 11DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013

‘M ijn moeder woont al eenjaar of acht in Woon-Zorgcentrum Nijevelt. Zezit momenteel in een rol-

stoel. Vanaf het begin kom ik al een paarkeer per week langs. Dat is langzamerhandeen soort mantelzorg geworden waarbij ikook vrijwilligerswerk doe in de instelling.Met mijn moeder ga ik wandelen. Verderbreng ik haar naar de tandarts, de specialistof de opticien. Het doet me heel goed ombij mijn moeder te zijn, we zitten vaak ge-woon een beetje te praten. Over dingetjesdie mij dwars zitten. Ik heb altijd een goed

contact gehad met mijn ouders, ik kwam al-tijd een paar keer per week naar huis entoen ik buiten de stad woonde om het week-end. Waarom ik dit doe? Het is mijn moe-der. Ik ben een jaar of drie geleden werk-loos geworden en ik heb nu een goede dag-besteding vind ik, met mantelzorg en vrij-willigerswerk in Nijevelt. Maar primair ishet omdat mijn moeder er zit en voor haarzorg. Ze is honderd procent bij trouwens, jemaakt haar niks wijs. Ze is heel blij met mij,dat ik er zo vaak ben. Ik heb altijd een goe-de relatie met mijn moeder gehad. Ik benop zoek naar werk, maar ook als ik eenbaan zou krijgen blijf ik veel tijd aan mijnmoeder besteden. Ik ben vrijgezel en hebniet de druk van een gezin. Daarom is hetook goed te doen. Tien minuten, een kwar-tier flink doortrappen op de fiets en danben ik er. Als ik in Amsterdam had ge-woond, was het niet mogelijk geweest.’

‘I n het begin voelde het wellicht alseen sociale verplichting, maar dat ishet dus niet. Het is net als met eenrelatie, als je er tijd in stopt haal je

er ook veel meer uit. Ik dacht eerst dat ikhet voor haar deed, maar dat is niet zo. Ikdoe het grotendeels voor mezelf. Ik krijg erveel rust door, ik voel me stabieler.Sinds drie jaar woont mijn moeder in Ru-mah Kita, een verpleeg- en verzorgingshuisvoor Indische en Molukse ouderen in hetcentrum van Wageningen. Toen mijn vadervijf jaar geleden overleed, vond ze het verve-lend om alleen in een groot huis te blijvenwonen en ze was na een botbreuk nietmeer zo vast ter been.We zijn met zes kinderen en onze partners,twaalf kleinkinderen en drie achterkleinkin-

deren. Mijn moeder is, sinds ze in RumahKita woont, de mater familias geworden, al-les draait om haar.Dankzij haar hebben we onze cultuur weerontdekt, het samenzijn.Gemiddeld zie ik haar drie keer in de week,vaak in het weekend omdat ik door deweek werk. We hebben met mijn broers enzusters een schema waarbij we elke dagmoeder bezoeken. Ik ga vaak op zaterdagmet haar naar de markt.Een andere zus leest stukjes voor, een ande-re houdt van schilderen en die neemt boe-ken met haar door. Als het even kan, halenwe haar voor verjaardagen op, vooral van dekleinkinderen. We gaan zoveel mogelijkmet haar naar de begrafenissen, zodat ze af-scheid kan nemen van de mensen van haargeneratie. We houden ook korte vakanties,een paar dagen in een mooi hotelletje naarHarderwijk of Scheveningen. Een of tweedochters gaan dan mee en ’s avonds komenalle kleinkinderen. Samen eten met oma.Dan zitten we soms met zestien of twintigman, weet je hoe gezellig dat is?

‘Ik heb hetmijn oudersbeloofd’

‘Een goedebestedingvan de dag’

‘Het heeft de familiehechter gemaakt’

‘A llebei mijn ouders zijn overle-den, drie en vier jaar geleden.We zijn met drie zussen eneen broertje, mijn oudste zus

heeft het heel druk, de jongste woont verweg dus ik ben voor mijn oma gaan zorgen.Dat vind ik niet meer dan normaal.Ze woont nog zelfstandig, vijf minuten bijme vandaan, hier in Culemborg. De thuis-zorg komt twee keer per dag om de kousenaan en uit te doen. Oma is nog redelijk terbeen, met de rollator komt ze een heel eind.De kleine dingen in huis redt ze nog wel, zo-als haar potje koken.

Maar met de boodschappen, doktersbezoe-ken en het grotere huishoudelijke werk helpik haar.Ik kom er minimaal twee keer per week,soms vier of vijf keer, dat ligt er maar aan.Het is mijn oma, dus dan doe je dat ge-woon. Ik heb mijn ouders beloofd om voorhaar te zorgen. Mijn oma is echt een hele lie-ve vrouw, ik heb altijd een goede band methaar gehad. Mijn problemen leg ik niet aanhaar voor, mijn oma komt meer met proble-men bij mij dan ik bij haar.Als ik zie dat ik mijn oma blij maak om ietswat ik voor haar doe, word ik daar zelf ookgelukkig van. Daar doe je het voor. Ze zegtwel eens: ‘Bianca ik vind het vervelend datik zo op jullie moet leunen’. Maar ik vindhet helemaal niet erg. Ik doe het met alleliefde van de wereld. Het is geen belasting.En als ik op vakantie ga vraag ik twee vrien-dinnen om voor oma te zorgen.”

Ze is honderdprocent bijtrouwens,je maakt haarniks wijs

Als ik zie dat ikmijn oma blijmaak, word ikdaar zelf ookgelukkig van

Ik doe hetgrotendeels voormezelf, ik krijg erveel rust door envoel me stabieler

zoon Pieter van Wezel

kleindochter Bianca Strijk

dochter Jacqueline Akihary

“

“

� Jacqueline Akihary (53) en haar moederLeonora Akihary (83). foto Herman Stöver

� Pieter van Wezel (48) en zijn moederWies van Wezel (89). foto Bert Beelen

“

� Bianca Strijk(26) en haaroma JantinaStrijk (87).foto WilliamHoogteyling

Bianca Strijk (26) en haar oma JantinaStrijk (87)

Pieter van Wezel (48) en zijn moederWies van Wezel (89)

Jacqueline Akihary (53) en haar moederLeonora Akihary (83)

ONZEZORGKan een zorginstelling van

de kinderen van bewonersvragen om ‘verplicht vrij-willigerswerk’ te doen inde instelling waar hunouder woont? Verpleeg-en verzorgingsorganisatieVierstroom uit Gouda por-beert dit in te voeren enwellicht volgen meer in-stellingen. In de toekomsti-ge ‘partcipatiemaatschap-pij’ wordt hoe dan ookmeer van familie ver-wacht. Niet iedereen is inde gelegenheid om aanmantelzorg te doen. Maarer zijn genoeg kinderendie zonder drang en metveel liefde voor ouders ofzelfs grootouders zorgen.

door Eva Wassenburg

Thuiszorg van ZZG zorggroep: persoonlijk, kleinschalig, specialistisch

De wijkverpleegkundige…terug van nooit weggeweestMensen blijven langer zelfstandig wonen, thuiszorg wordt complexer. Werk aan de winkel dus. Ook voor ZZG zorggroep dat snel op alle

veranderingen reageerde. Samen met huisartsen, welzijnsinstellingen, woningcorporaties en gemeentes helpt de thuiszorgorganisatie zorg

beter en breder toegankelijk te maken. Achter de voordeur en in de wijk. Belangrijke schakel in de aanpak nieuwe-stijl is een oude bekende:

de wijkverpleegkundige.

Als er één beroep een gevoel van nostalgie

oproept, is het de wijkverpleegkundige. Ge-

tooid in het wit kwam ze (heel soms ‘hij’)

bij de mensen thuis, vaak te voet of op de

(brom)fiets. Om te helpen bij de verzor-

ging van opa. Of te adviseren bij opvoed-

problemen. Een tijdlang was de wijkver-

pleegkundige uit beeld, namen ‘gewone’

verpleegkundigen en verzorgenden haar

taken over. Maar de wijkverpleegkundige

is helemaal terug, in een nieuwe rol.

SPIL IN HET NETWERK“De terugkeer van de wijkverpleegkun-

dige heeft alles te maken met ontwikke-

lingen in de langdurige zorg”, vertelt wijk-

verpleegkundige Fred Wolters. “Mensen

gaan tegenwoordig minder snel naar een

verpleeg- of verzorgingsinstelling. Ook

mogen ze vaak eerder weer weg uit het

ziekenhuis. Als centraal aanspreekpunt

speelt de wijkverpleegkundige een be-

langrijke rol, meestal achter de schermen.

Ik zorg er bijvoorbeeld voor dat mensen

de benodigde technische hulpmiddelen in

huis hebben. Of dat hoogcomplexe zorg

is geregeld, mocht dat nodig zijn. Ook

help ik waar nodig bij het opzetten van

een mantelzorgplan en het eventueel mo-

biliseren van buren, vrienden of familie.”

Maar Fred en zijn collega-wijkverpleeg-

kundigen doen meer. Zo organiseren ze

cursussen en bijeenkomsten in hun dorp

of wijk en zijn ze vaak de spil van een

sociaal netwerk. Hierin delen gemeente,

welzijninstellingen, woningcorporaties en

andere zorgaanbieders zoals huisartsen

kennis en informatie met elkaar.

Specialistischverpleegkundige zorg

ZZG zorggroep biedt naast reguliere

thuiszorg ook specialistisch verpleeg-

kundige zorg. Onze gespecialiseerd

verpleegkundigen voeren complexe

zorghandelingen uit, variërend van het

inbrengen van sondes tot de begelei-

ding bij pijnbestrijding. Cliënten thuis

of bewoners in verpleeg- en verzor-

gingshuizen hoeven hiervoor dus niet

naar het ziekenhuis. De teams ge-

specialiseerde verpleging (GVP) zijn

7 dagen per week, 24 uur per dag

bereikbaar en werken zoveel mo-

gelijk samen met huisartsen, (wijk-)

verpleegkundigen en andere zorgver-

leners, zoals medisch specialisten.

Kleine teams, persoonlijke zorg

De thuiszorg van ZZG zorggroep is

persoonlijk, deskundig en van goede

kwaliteit. Onze verzorgenden en ver-

pleegkundigen werken in vaste kleine

thuiszorgteams die in nauw contact

staan met hun wijk of dorp. Deze

kleinschalige opzet werpt zijn vruchten

af. Onze mensen kennen hun cliënten

beter dan ooit, terwijl cliënten steeds

dezelfde vaste gezichten zien. Boven-

dien nemen onze medewerkers meer

eigen beslissingen, zodat ze sneller

in actie kunnen komen.

OKTOBERMAAND = VALPREVENTIEMAAND

Mensen blijven graag fit en vitaal, willen liefst in goede gezondheid zo lang mogelijk zelfstandig wonen. ZZG

zorggroep biedt ondersteuning in de vorm van cursussen, workshops en bijeenkomsten op het gebied van pre-

ventie. Deze maand (oktober) staat in het teken van valpreventie. Tijdens de oktobermaand valpreventiemaand

verzorgen we onder meer bijeenkomsten, rollatortrainingen en rollatorkeuringen. Ook geven we zelfstandig

wonende ouderen en hun mantelzorgers praktische tips om vallen te voorkomen.

Meer informatie: www.zzgzorggroep.nl/voorkom-vallen

Het aanbod van ZZG zorggroep

Thuiszorg

Zorg thuis in uw eigen vertrouwde omge-

ving. Persoonlijk en geheel op maat, 24

uur per dag, 7 dagen per week.

Verpleging en persoonlijke verzorging.

Advies, instructie en voorlichting. Speci-

alistische verpleegkundige zorg. Thuisbe-

geleiding. Zorg in de laatste levensfase.

Beschermd wonen

Als thuis wonen niet meer gaat, bieden

wij in Groesbeek, Nijmegen en Wijchen

verschillende kleinschalige woonvormen

voor mensen met dementie of een licha-

melijke beperking.

Herstelzorg

Het ZZG Herstelhotel is dé plek voor re-

validatie en herstel na bijvoorbeeld een

zware operatie, een gebroken heup of

een CVA. Ook mogelijkheden voor over-

bruggingszorg, tijdelijk verblijf en een va-

kantie met zorg.

Kraamzorg

Kraamzorg Zuid-Gelderland helpt om de

zwangerschap, de bevalling en de kraam-

tijd zo soepel mogelijk te laten verlopen.

Het werkgebied van ZZG zorggroep omvat

de regio Nijmegen, Rijk van Nijmegen en

het land van Maas en Waal. Kraamzorg

bieden we ook in de Betuwe en Duitsland.

Meer informatie?Bel 024 – 366 57 77.

Of kijk op www.zzgzorggroep.nl

Ambassadeur voor dewijkverpleegkundige

ZZG-medewerker Fred

Wolters mag zich dit jaar

samen met collega’s uit

het hele land ‘Ambassadeur voor de

wijkverpleegkundige’ noemen. En

dat is meer dan zomaar een eretitel.

De in totaal 15 ambassadeurs krijgen

trainingen en coachingsgesprekken,

leren te lobbyen en onderhandelen,

zijn zichtbaar op lokaal, regionaal

en landelijk niveau. Allemaal met dat

ene doel: werken aan de terugkeer

van de wijkverpleegkundige.

Opleiding of baan in de zorg?

Interesse in een opleiding in de zorg?

Weten hoe je wijkverpleegkundige

wordt? Neem dan contact op met de

afdeling Opleidingen van ZZG zorg-

groep via 024 - 68 59 628.

Zoek je een baan?Kijk dan op:

www.werkenbijzzgzorggroep.nl.

Volg ons op:

ZICHTBAAR AANWEZIGEen belangrijke taak van de wijkverpleeg-

kundige is om mensen te ondersteunen

bij het zelf bepalen wat er gebeurt in hun

leven. Wat kan iemand nog zelf? Wat

zijn de gewoonten of waar kan de directe

omgeving bij helpen? Maar ook om te

bekijken wat niet meer lukt, waar bepaalde

risico’s liggen en waar professionele on-

dersteuning nodig is. En, net als vroe-

ger, vervullen wijkverpleegkundigen ook

nu een belangrijke schakelfunctie. Door

hun zichtbaarheid en aanwezigheid op

verschillende niveaus signaleren ze snel

problemen, zien ze nieuwe kansen en

leggen ze gemakkelijk verbindingen tus-

sen organisaties in de wereld van wonen,

welzijn en zorg. En dat biedt grote voor-

delen, merkt ook Wolters in de dagelijkse

praktijk: “Laatst nog heb ik enkele oude-

ren in mijn wijk met elkaar in contact ge-

bracht. Zij kampten allen met gevoelens

van eenzaamheid. Sinds die tijd eten ze

geregeld samen in het wijkgebouw. Echt

geweldig!”

JUISTE CONTACTENOok van anderen hoort hij positieve gelui-

den, zegt Wolters. “Eén collega vertelde

me dat door haar hulp de huisarts in haar

wijk een deel van zijn zorg kan overlaten

aan gespecialiseerde verpleegkundigen.

Ook hoorde ik van een welzijnswerker hoe

blij hij was om zich met een wijkverpleeg-

kundige over het buurtsportprogramma te

kunnen buigen. Eindelijk iemand met de

juiste contacten! Zelf weet ik uit mijn ge-

sprekken met de gemeente dat ook zij de

terugkeer van de wijkverpleegkundige-

nieuwe-stijl toejuichen. De wijkverpleeg-

kundige: terug van nooit weggeweest!”

DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013 13

R ob Langeveld (51) is iemand diezich niet zo druk maakt. Hij heefteen volledige dwarslaesie dooreen zwembadongeluk op zijn vijf-

tiende en is vanaf zijn borst naar benedenverlamd. Ook zijn vingers kan hij niet bewe-gen.„Tot mijn vijftiende kon ik alles”, zegt hij.„En daarna heb ik me voortdurend moetenaanpassen aan de veranderende omstandig-heden.” Ondanks zijn handicap had Lange-veld het goed voor elkaar. Hij woont sindsde jaren tachtig in een van de invalidenap-partementen in het woon-werkpand DeRefter, een voormalig klooster in Ubbergenwaar kleine bedrijfjes, kunstenaars en muzi-kanten aan het werk zijn.Langeveld heeft er een schilder- en tekenate-lier. „Tot tien jaar geleden had ik geen extra

hulp nodig. Alleen naar het toilet gaankon ik niet zelfstandig. Dat loste ik metmantelzorg op. Verder deed ik alles. Ikhad een aangepaste auto en kwam over-al. Sinds tien jaar is dat veranderd. Mijnconditie heeft een flinke knauw gekre-gen. De spieren in mijn bovenlichaamhebben al die tijd alles moeten doen endat gaat niet meer. Nu heb ik hulp bij hetopstaan en naar bed gaan. Het probleemis dat ik een nachtmens ben. Ik ga erglaat naar bed. Met een PGB kan je zelf be-palen op welke uren je hulp inkoopt. Ikheb een stuk of acht hulpen. Je houdtzelf zeggenschap, dat is heel belangrijk.”„Ik weet nog dat ik het erg onaangenaamvond om hulp te moeten vragen”, gaathij verder. „Maar het went. Mijn vader iseen paar jaar geleden gestorven en ik hebhem in een paar jaar achteruit zien gaan.Langzaam wordt het bij mij ook minder.Ik leef bij de dag en kijk niet te ver voor-uit. En over dat PGB maak ik me nietdruk. Ik ga ervan uit dat ze me niet zon-der hulp laten zitten. Verder heb ik nietzoveel eisen. Veel hulpbehoevende men-sen zijn bang en laten zich door populisti-sche kreten uit het veld slaan. Daar hebik gelukkig geen last van.”

G eorge Dragt (49) is met progres-sieve spierdystrofie geboren.Dragts spieren verdwijnen lang-zaam en er komt bindweefsel

voor in de plaats. Tot zijn vijfde liep Dragtals een gezond kind, intussen is hij fors be-perkt. Toch leidt hij een actief bestaan: „Ikprobeer zoveel mogelijk te doen en heb eengrote sociale kring. Ik speel fanatiek bridgeen geef als vrijwilliger voor de belangenorga-nisatie WIG (Werkgroep Integratie Gehan-dicapten) voorlichting op scholen. We latende jongelui zien dat we als gehandicapteniet zielig hoeven te zijn en van alles kun-nen doen. De afgelopen jaren had ik mijnmoeder in huis die een bepaalde vorm vandementie had. Ik coördineerde haar PGB.Een paar maanden geleden is ze gestorven.”„Mijn eerste PGB van 800 gulden vroeg ik

ooit aan om te kunnen zwemmen. Maarik kreeg veel meer. Een paar jaar geledenben ik opnieuw geïndiceerd en nu krijgik tot mijn verbazing buiten de vergoe-ding van mijn verpleging € 11.000 PGBper jaar voor individuele begeleiding. Dieregel ik zelf. Soms haal ik iemand uit dekroeg. We doen veel samen, dus het is be-langrijk dat er een klik is. Het kan echt zogaan als in de film Intouchables.”Ook Dragt maakt zich geen zorgen omzijn toekomst: „Om mijn eigen toekomstin ieder geval niet. Ik kan altijd mijnvrienden vragen om hulp. Ik heb geleerddat het leven vaak heel raar loopt enmeestal anders dan je verwacht. Er wordtconstant van alles afgekondigd en negenvan de tien keer gaat het niet door. Endan heb ik ook nog met mijn persoonlij-ke situatie. Op mijn vijftiende zei mendat ik de ziekte van Duchenne had endat ik niet ouder dan twintig jaar zouworden. Maar ik bleef maar leven. Eenpaar jaar geleden is mijn levensverwach-ting bijgesteld naar zeventig, want ikbleek Limb-Girgle te hebben, een anderespierziekte. Intussen is dat ook niet hele-maal zeker meer. Daarom probeer ik zoweinig mogelijk vooruit te denken.”

‘Ik kan altijd mijnvrienden vragen’

‘Zeggenschaphouden is belangrijk’Ondanks een dwarslaesie woont Rob Lan-geveld zelfstandig in een woon-werkge-meenschap in Ubbergen. „Dankzij eenPGB kan hij zelf bepalen op welke urenhij hulp inkoopt.

Ook als je gehandicapt bent, kun je nogsteeds veel doen, vindt George Dragt.Met zijn PGB regelt hij zelf hulp. „Somshaal ik zelfs iemand uit de kroeg. Het isbelangrijk dat er een klik is.”

� George Dragt: Het kan echt zo gaan als in de film Intou-chables.” foto Do Visser/DG

Gehandicapten zijn als alle andere mensen. Ze proberen een zo prettig mogelijk bestaan op tebouwen en over het algemeen lukt ze dat prima. Het verschil is dat ze meestal wat meer hulpnodig hebben om hun leefstijl op niveau te houden. Dat kost geld en dat is er steeds minder.Toch maken Rob Langeveld en George Dragt zich niet druk om aangekondigde kortingen ophet Persoons Gebonden Budget (PGB). Rob: „Ik heb niet zo veel nodig.” George: „Mij werd opverteld dat ik maar twintig jaar zou worden. Ik leef nog steeds.” door Onno Koster

� Rob Langeveld: „Ik ga er niet vanuit dat ze me zonderhulp laten zitten.” foto Do Visser/DG

ONZEZORG

14

Dikke mensenworden dik omdathun darmbacteriënmeer caloriënmaken

Het breinachter je

navel

A Anderhalve kilo bacteriën draagteen gezonde volwassene metzich mee in zijn darmen. Die bac-teriën zijn een orgaan op zich-

zelf, zonder deze kolonies zou een menssnel overlijden aan darmontstekingen.Darmbacteriën helpen bij het verteren vanvoedsel, dat weet zo’n beetje iedereen. Maarhet wordt steeds duidelijker dat dat extra or-gaan niet alleen net zoveel weegt als de her-senen, maar wel eens net zo belangrijk zoukunnen zijn.Onderzoek naar darmbacteriën kwam eenjaar of tien geleden in een stroomversnel-ling. Tot die tijd moesten onderzoekers bac-teriën isoleren en opkweken in een pe-trischaaltje om te weten met welke soort zete maken hadden. Met nieuwe technieken ishet mogelijk erfelijk materiaal van hele kolo-nies bacteriën in kaart brengen, zonder iso-latie, zonder kweek en op de plek waar dekolonie huist.„Iedere week verschijnen er nieuwe onder-zoeken. De cursus over overgewicht endarmbacteriën die ik begin dit jaar gaf,moet ik nu al aanpassen”, zegt celbioloogen immunoloog Ger Rijkers (1952), hoogle-raar Biomedische Wetenschappen aan deUniversiteit Utrecht en het University Colle-ge Roosevelt (UCR) in Middelburg. „Wekunnen beter de functie van bacteriën inkaart brengen. Dikke mensen hebben eenandere samenstelling van bacteriën in hundarmen. Hun darmbacteriën maken meervan een bepaalde soort vetzuren uit dezelf-de hoeveelheid voedsel. Ze worden dik om-dat hun bacteriën meer caloriën maken.”Onderzoek bij muizen heeft aangetoond datdikke muizen afvallen als ze de darmbacteri-ën van dunne soortgenoten krijgen: poep-transplantatie. Ook daalt hun ongevoelig-heid voor insuline, waardoor hun type IIdiabetes vermindert. Bij mensen is dat laat-ste effect ook bewezen.Bij dikke muizen die een maagverkleiningondergaan, gaat de bacteriesamenstellingmeer lijken op die van dunne muizen. „Datwas een onverwachte ontdekking die weleens heel belangrijk kan zijn”, zegt Rijkers.„Sommige mensen raken hun type II diabe-tes kwijt na een maagverkleining, anderenniet. Dat gaan we nu onderzoeken en alsdat inderdaad op het niveau van darmbacte-riën zit, kan dat leiden tot een behandelingvan dit type diabetes.”

H et is nog niet zo makkelijk om debacteriesamenstelling van de dar-men blijvend te veranderen. Zelfs

na een zware antibioticakuur waardoor desamenstelling van de darmbacteriën dras-tisch verandert, krijgt iemand na verloopvan weken of maanden weer zijn ‘eigen’ dar-mmicrobiotica terug. „Die bacteriën komenuit de omgeving, maar welke bacteriën wor-den getolereerd door het immuunsysteemligt voor een groot deel genetisch vast. Eenpoeptransplantatie is geen eeuwige oplos-sing, zou mijn voorspelling zijn.”Geen twee mensen hebben dezelfde darm-bacteriën. Grofweg is de mensheid in te de-len in drie ‘enterotypen’, ook wel poepgroe-pen genoemd waarin bij iedere groep eenbepaald type bacteriën overheerst. Deze ont-dekking kan leiden tot een meer op de per-soon afgestemde medische behandeling.Bacteriën in de darmen produceren vaak inonderlinge samenwerking stoffen waar het

lichaam iets aan heeft. Dat zijn niet alleenvoedselbestanddelen, maar ook neurotrans-mitters. Deze boodschapperstoffen zijn be-kend uit de hersenen, waar ze signalen door-geven aan de zenuwen. Het darmstelselheeft ook een eigen zenuwstelsel. Rijkers:„Het eerste zenuwcentrum van de mens zittussen de oren, het tweede zit achter de na-vel. Dat communiceert zelfstandig, maarook met de hersenen. Bacteriën activeren ze-nuwuiteinden in de darmen en beïnvloe-den ook het zenuwstelsel tussen de oren.Uit dierproeven weten we dat gedrag heelduidelijk is te beïnvloeden door bepaaldebacteriën te voeren. Bij angst en depressiesdat heel duidelijk aangetoond. Het is waar-schijnlijk dat het bij mensen op precies de-zelfde manier werkt.”

G evraagd naar de grootste ontdek-king van de laatste vijf jaar noemtRijkers een ‘sleutelontdekking’

rond type I diabetes die wellicht ook een rolkan spelen bij de genezing van andere au-to-immuunziekten als reuma. „Bij type I dia-betes valt het immuunsysteem insulinepro-ducerende cellen aan waardoor het lichaamgeen insuline meer aanmaakt. Bij muizen isnu gevonden dat dit type diabetes bij vrouw-tjesmuizen veel eerder en ernstiger voor-komt dan bij mannetjes. Vrouwtjes die

Ger Rijkers, hoogleraar

“

Wat hebben overgewicht, angst, depres-sie, diabetes en reuma gemeen? Ze wor-den allemaal beïnvloed en misschien welveroorzaakt door bacteriën in de dar-men. Wetenschappers ontrafelen in raptempo hoe het precies zit.

door Eva Wassenburg

ONZEZORG

DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013 15

darmbacteriën krijgen van mannetjes krij-gen dan op een latere leeftijd en minder ern-stig diabetes. Die verschillen tussen de dar-mmicrobiotica van mannetjes en vrouwtjeshebben blijkbaar een sturende rol in de acti-viteit van het immuunsysteem.”

N ederland loopt voorop in het on-derzoek naar darmbacteriën. Zo isde bacterie Akkermansia mucinip-

hila genoemd naar de Wageningse hoogle-raar Antoon Akkermans. Het is precies dezebacterie die bij dunne muizen meer voor-komt in de darmen dan bij dikke. Krijgende dikkerds meer Akkermansia in hun dar-

men, dan vallen ze af.„We ontdekken veel in Nederland, vooralde laatste jaren. We zijn alleen nog niet zogoed in het vertalen van die kennis naarpraktische toepassingen”, zegt Rijkers.Zo is het in Scandinavische en mediterranelanden gebruikelijk dat een huisarts patiën-ten naast antibiotica meteen probioticavoorschrijft. Een probioticum is een prepa-raat met goede darmbacteriën. In Neder-land gebeurt dat niet, terwijl vaststaat datpatiënten hier baat bij hebben. „Het staatniet in de richtlijnen omdat probiotica geengeneesmiddelen zijn, dus schrijven artsenhet niet voor. Ook geven ze zelden overigeadviezen, zoals dat heet.”Om de relatie tussen darmbiotica en ge-zondheid bij artsen en wetenschappers tus-sen de oren te krijgen, organiseert de Gutflora Foundation jaarlijks een Darmendagof Gutday. Rijkers vormt samen met anderewetenschappers het bestuur van deze onaf-hankelijke foundation. De Darmendag is ditjaar in Groningen op 7 november. „Alle on-derzoekers die zich met dit onderwerp be-zig houden komen bij elkaar en geven lezin-gen. We kunnen helaas nog niets concreetsaanbieden. We hopen ooit te kunnen zeg-gen dat u bacterie a, b en c moet nemen omaf te vallen. Maar nu weten we nog niet wata, b en c moeten zijn.”

Darmbacteriënactiverenzenuwuiteinden inde darmen en ooktussen de oren

Darmflora of -faunaIn de volksmond heet het darmflora, die bacteriëkolonie in dedarmen. „Biologisch klopt dat niet”, zegt hoogleraar Ger Rijkers.„We noemen planten flora en bacteriën zijn geen planten. Even-min zijn het dieren, dus fauna klopt ook niet. We hebben het lie-ver over darmmicrobiota, maar dat klinkt niet zo mooi en is nogniet zo ingeburgerd.”

Meer bacterie dan mensDe mens is eigenlijk meer bacterie dan mens. In darmen zittentien keer meer bacteriën dan alle cellen in je lichaam. De mensbestaat dus voor negentig procent uit bacteriën. Nu zijn bacteri-ën veel kleiner dan menselijke cellen, dus al die bacteriën voe-gen maar anderhalve kilo toe aan je lichaamsgewicht.

Zelf doenHoewel het (nog) moeilijk is om de darmmicrobiotica blijvend teveranderen en de samenstelling vrij constant is, zijn er wel manie-ren om het klimaat voor goede bacteriën in je darmen optimaalte maken. Zo zorgt beweging samen met vezels uit fruit, groen-ten en zemelen voor een gesmeerde stoelgang. Goede prepara-ten met voldoende levende probiotica helpen het microbiotischevenwicht in de darmen te herstellen of te behouden.

Ger Rijkers

“

“Ik begeleid jonge mensen met een licht verstandelijke

handicap en gedragsproblemen. Sommige mensen vinden

dat een lastige doelgroep. Er is ook altijd wel wat aan

de hand. Maar ik vind het mooie dat je met deze jong-

volwassenen ook écht iets kunt bereiken.”

Op zoek naar een baan in de zorg? Toe aan een switch? En niet bang voor een stootje? Kijk op www.werkenbijpluryn.nl

Aan één jongere al je handen vol? Ik begeleid er twaalf.

Een stevige baan.Powered by Pluryn

BEKIJK HET VERHAAL VAN MARK VIA

www.werkenbijpluryn.nl

stichtingthuiszorgmidden-gelderland

Professionele zorg zoals u die wilt.

Kijk op www.stmg.nl of bel (026) 376 22 22

Het liefste doet u natuurlijk alles zelf. Als dat (even) niet meer lukt, zorgen wij voor ondersteuning. Gewoon in uw eigen omgeving, zonder dat u de regie uit handen hoeft te geven.

DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013 17

door Anne Nijtmans

H et is heel simpel. Als jefysiek in orde bent,voel je je psychisch be-ter. Regelmatig een

wandeling maken in de buiten-lucht, liefst in een groene omge-ving, daar knap je van op. Alle-maal dingen die iedereen weet.Toch was de psychiatrie lang eensector waarin ongezond geleefdwerd. Veel bewoners van instellin-gen waren nogal passief en erwerd veel gerookt.„Ja, zo was het wel”, zegt Dick vanden Heuvel, teamleider dagbeste-ding bij Pro Persona in Nijmegen.„Maar dat is veranderd. Deels ishet de tijdgeest. Er is meer aan-dacht voor een gezonde leefstijl.En ook hier mag binnenkort al-leen nog buiten gerookt worden.We proberen de gezondheid vande cliënten te bevorderen.”Pro Persona heeft aan de rand vanNijmegen een grote instellingwaar mensen met psychiatrischeziekten behandeld worden. Demeesten verblijven er tijdelijk engaan na behandeling naar huis ofeen beschermde woonvorm. Eendeel verblijft er langdurig.

Om het fysieke welzijn van decliënten te bevorderen heeft ProPersona een Werkgroep GezondLeven. Van den Heuvel is voorzit-ter. Behalve personeel zitten erook vertegenwoordigers van cliën-ten en de familieraad in.Dick van den Heuvel: „We hebbenhet over de bevordering van de ge-zondheid in de ruimste zin vanhet woord. De nadruk ligt op voe-ding en beweging. We proberende ideeën om te zetten in concreteacties. Een voorbeeld van een klei-ne oplossing: we zetten alleen nogkleine porties mayonaise op tafelte en geen hele potten. Dat be-perkt de consumptie aanzienlijk.”De werkgroep wil aandacht voorde leefstijl tussen de oren krijgen.Niet alleen bij cliënten ook bij per-soneel. Enkele verpleegkundigenhebben een ambassadeursfunctieen zijn er alert op. „Zo zijn er leef-groepen waar het inmiddels ge-woonte is dat er na het eten eenkorte wandeling gemaakt wordt.De verpleegkundigen wandelenmee. Onderweg zijn er informelegesprekken tussen cliënten en per-soneel. Dat is ook nog eens goedvoor de sfeer op de afdeling.”„Op tafel komt zoveel mogelijk

vers en gevarieerd eten”, vervolgthij. „Op de afdelingen wordtsteeds meer in groepen gekooktals dagbesteding. Tegelijkertijd le-ren mensen een gezonde maaltijdklaar te maken. Het is ook een goe-de voorbereiding op het leven nade behandeling.”De instelling biedt veel mogelijkhe-den om te bewegen. Dick van denHeuvel somt op: „Er zijn sportuur-tjes in de binnen-fitness en de bui-ten-fitness, er kan gezwommenworden in een naburig zwembad,getennist op de tennisbaan in deomgeving, er is een hardloopgroepdie naar de atletiekbaan gaat. Opde afdelingen staan hometrainersen tafeltennistafels. We biedenook yoga en mindfulness aan. Erzijn wandelgroepen en we gaankorte en langere wandelroutes inde omgeving uitzetten.”Annika Vos is huisarts en behan-

delt de cliënten van Pro Persona.Ook bij haar is leefstijl een puntvan aandacht. „Ze moeten vaakpsychofarmaca slikken. Van som-mige medicijnen kom je aan. Of zestimuleren de eetlust. Dan is hetlastig om op gewicht te blijven. Be-wegen en bewust eten kan helpen.Daarnaast hebben mensen in in-stellingen fysieke aandoeningendie andere mensen ook krijgen:diabetes, hoge bloeddruk, overge-wicht of COPD. Ook dan is eenaanpassing van leefstijl noodzake-lijk.” Dat fysieke gezondheid hetpsychisch welbevinden bevordert,is voor de huisarts evident. „Hethelpt als je je gezond voelt. Je bentdan zekerder van jezelf, je beweegtsoepeler, je durft meer, je hele wel-bevinden verbetert.”Het gaat niet vanzelf, mensen aaneen andere leefstijl krijgen. „Wemoeten ze verleiden”, zegt Dickvan den Heuvel. „Uitnodigen omeen wandeling te maken, ze stimu-leren om ergens aan mee te doen.”„Tijdens het spreekuur en in spe-ciale cursussen geven we informa-tie over gezondheid”, vult AnnikaVos aan. „We blijven ze motive-ren, al zijn het kleine stapjes.”Het belangrijkste is dat een gezon-de leefstijl onderdeel is van de cul-tuur op de instelling, vindt Dickvan den Heuvel. „Dat het hier ge-woon is om matig en gezond teeten en te bewegen. Dat kan zelfsrehabiliterend werken.”

‘Gezonde leefstijl deelvan onze cultuur’

Het helpt als je jegezond voelt, jedurft meer en jehele welbevindenverbetert

MindfulnessOosterse technieken voor wester-se kwalen. Mindfulness of aan-dachtstraining is een vorm van me-ditatie waarbij de spirituele con-text is weggelaten. In de vorm vaneen cursus leren mensen hun aan-dacht te richten en meer in hethier en nu te blijven. Zo voorko-men ze dat hun gedachten methen op de loop gaan, ze hebbensneller in de gaten dat ze aan hetpiekeren zijn enkunnen het pro-ces een halt toe-roepen. Allemaalbelangrijke instru-menten om meergrip op je stem-ming te krijgen.Mindfulnesstrai-ningen worden inmiddels ingezetals therapie bij mensen met terug-kerende depressies. Het is weten-schapelijk bewezen dat dit werkt.Mindfulness is even effectief als an-tidepressiva wanneer het gaat omterugkerende depressies te voorko-men. Op veel universiteiten, waar-onder de Radboud Universiteit inNijmegen, wordt onderzoek ge-daan naar de werking van mindful-ness.Het vraagt wel wat van de patiënt.Tijdens de cursus mindfulness zalhij of zij elke dag oefeningen moe-ten doen. Ook daarna is het be-langrijk om tijd vrij te maken voormeditatie.

HardlooptherapieHardlopen om een depressie ofangststoornis te lijf te gaan. Het isinmiddels behoorlijk ingeburgerd.Hardlooptherapie wordt ingezetals aanvulling en ondersteuning.Onder begeleiding leren de deelne-mers een rustige duurloop te ren-nen. Veel mensen voelen zich hier-door beter. Maar waarom hard-looptherapie werkt en hoe, is nogniet wetenschappelijk bewezen.De Vrije Universiteit in Amsterdamis dit voorjaar een onderzoek ge-start onder de naam MOTAR(MOod Treatment with Antidepres-sants or Running). Het is een stu-die waarbij mensen met depressieen angst gedurende zestien wekenworden behandeld met antidepres-siva of runningtherapie. Op die ma-nier kunnen beide behandelingenmet elkaar worden vergeleken.

Annika Vos, huisarts

“

Wandeluurtjes, beweegprogramma’s, mindfulness en kook-groepen. Ggz-instelling Pro Persona grijpt alles aan omcliënten te verleiden tot een gezonde levensstijl.

� Sporten op de buiten-fitness van Pro Persona in Nijmegen. foto Bert Beelen

ONZEZORG

Wat houdt dat in?Joachim en Anna is één van de vijf woonzorgloca-ties van De Waalboog in Nijmegen. Prof.dr. Ray-mond Koopmans, hoogleraar ouderengeneeskun-de bij het UMC St Radboud werkt hier als specialist ouderengeneeskunde. Hij legt uit: ‘Omdat oude-ren en chronisch zieken steeds langer thuis blijven wonen, is de zorg van mensen die opgenomen worden steeds complexer. Als Specialistisch Zorg- en Behandelcentrum hebben wij veel specifi eke kennis in huis om deze cliënten de bestmogelijke zorg en behandelingen te bieden. Joachim en Anna richt zich in haar zorg op de volgende spe-cialistisch groepen: mensen met dementie en veel probleemgedrag, jonge mensen met dementie, ouderen met psychiatrische problemen en mensen die palliatieve zorg nodig hebben.

Experteams‘Per specialistische cliëntengroep werken we

Joachim en Anna nu Specialistisch Zorg- en Behandelcentrum

met een speciaal expertteam’, licht Koopmans toe. ‘Hierin ontwikkelen alle betrokken profes-sionals zorgprogramma’s volgens de laatste wetenschappelijke inzichten om de best mogelijke zorg en behan-deling voor onze cliënten te bieden. Onze medewerkers werken vanuit hun bevlogenheid voor de cliënten én met liefde voor hun vak. Persoonlijke aandacht, oprecht en respectvol, dat is waar De Waalboog voor staat. Met onze persoonlijke en individuele aan-pak werken we ook aan een huiselijke en prettige leefomgeving.’

Jonge mensen met dementie‘Wat veel mensen niet weten is dat ook jonge mensen aan dementie kun-nen lijden’, vervolgt Koopmans. ‘Dat is heel ingrijpend, omdat deze mensen nog vol in

het leven staan, een actief gezinsleven hebben en werken. Speciaal voor hen hebben we vorig jaar naast Joachim en

Anna aan de Bosweg vier woningen in gebruik genomen. Daar wordt gespecialiseerde zorg ge-boden afgestemd of de specifi eke behoeften van deze jonge mensen. Zij verdienen een op hun si-tuatie aangepaste huisvesting. Ook bieden we dagbehandeling aan voor thuiswonende cliën-ten.’

30 oktober informatieavondSpeciaal voor mensen die zich willen oriënte-ren op een verpleeghuis organiseert De Waal-boog op woensdag 30 oktober van 18.30 - 20.00 uur een informatieavond. U kunt zich geheel vrijblijvend aanmelden via www.waalboog.nl. Adres: Joachim en Anna, Groesbeekseweg 327, Nijmegen.

Veel mensen uit Nijmegen en omgeving kennen verpleeghuis Joachim en Anna aan de Groesbeekseweg. Al tientallen jaren worden hier mensen met onder andere dementie en andere chronische ziekten behandeld en verzorgd. Wat veel mensen niet weten is dat Joa-chim en Anna tegenwoordig een Specialistisch Zorg- en Behandelcentrum is.

fotograaf: Norbert Voskens

Contact & zorgbemiddelingMet specifi eke vragen, aanmeldingen of voor een persoonlijk gesprek kunt u rechtstreeks contact opnemen met de zorgbemiddelaars. Zij staan u graag te woord. Telefoon (024) 382 64 83, E-mail zorgbemiddeling@waalboog.nlwww.waalboog.nl

DE GELDERLANDER ZATERDAG 12 OKTOBER 2013 19

door Jolenta Weijers

‘E en scharrelkip die eenberoerd leven achterde rug heeft, krijgt bijAlbert Heijn het

puur&eerlijk-merk net zo makke-lijk als haar biologische zusje.Puur&eerlijk is een soort keur-merk zonder de bijbehorende, on-afhankelijke keurmerkorganisatie.AH is als de slager die zijn eigenvlees keurt.’Zo luidde de kritiek die ‘voedsel-waakhond’ Foodwatch een paarweken geleden op Albert Heijn af-vuurde. Het keurmerk‘puur&eerlijk’ van de supermarkt-keten zou een allegaartje zijn vanbiologisch, ecologisch, fairtrade,duurzaam en - in de woorden vanFoodwatch - ‘gewoon onverant-woord’.Albert Heijn ontkende de aantij-gingen nog dezelfde dag. Het be-drijf is er juist op uit om het zijnklanten gemakkelijker te maken,zegt het. Er zijn namelijk zo veelkeurmerken, dat mensen door debomen het bos niet meer zien.Daar heeft Albert Heijn wel eenpunt. Uit onderzoek van Market-

Response bleek twee jaar geledennog dat driekwart van de Neder-landers niet weet waar al die keur-merken op voedingsmiddelenvoor staan. En wat erger is: men-sen vertrouwen keurmerken ooksteeds minder. Volgens MilieuCen-traal werken keurmerken waarmensen zelf iets aan hebben - zebeloven bijvoorbeeld veiligheid ofgezondheid - het best.Om die reden is destijds het zoge-heten vinkje in het leven geroe-pen: het logo dat aangeeft welkproduct binnen een bepaaldegroep een gezondere of bewustekeuze is. Er liggen inmiddels meerdan 6.500 producten met vinkje inde schappen van Nederlandse win-kels. Het vinkje is eerder dit jaar of-ficieel erkend door zowel ‘DenHaag’ als ‘Brussel’.Het wordt dus langzamerhand be-ter, zou je zeggen. Althans: over-zichtelijker. Maar de kritiek blijftop gezette tijden klinken. Niet al-leen het Albert Heijn-logopuur&eerlijk krijgt ervan langs.Ook het vinkje is aan kritiek on-derhevig. Zo merkte de Consu-mentenbond onlangs op dat ge-zeefde tomaten mét vinkje zomaarnaast gezeefde tomaten zónder

vinkje in het schap kunnen liggen,terwijl die laatste minder zout be-vatten en dus gezonder zijn.Het was dan ook de Consumenten-bond die, samen met de Hartstich-ting, bij de ingebruikname van hetvinkje al waarschuwde dat er voor-al rekening was gehouden met dewensen van fabrikanten, en min-der met de aanbevelingen van deGezondheidsraad.Wat moet je nou voor waar aanne-men als je in de winkel staat? Dathangt er helemaal vanaf wat je be-langrijk vindt. Wil je gezond eten?Wil je de planeet beschermen?Wil je alleen vlees van dieren dieeen goed leven hebben geleid? Wilje niet meedoen aan de uitbuitingvan arme mensen?Grofweg kun je keurmerken inde-len in drie groepen. Ten eerste dekeurmerken die zich op duurzaam-heid richten. Dus: dierenwelzijn,

eerlijke handel, natuur en milieu.Ten tweede zijn er keurmerkendie je helpen om de herkomst enkwaliteit van een product te bepa-len. Het komt bijvoorbeeld uit eenbepaalde streek. Of het is op eenkosjere manier gemaakt. Tenslottezijn er keurmerken die aangevenof een product gezond - of minderongezond - is. Zoals het vinkjedus. Maar ook suikervrije of glu-tenvrije producten vallen hieron-der.Een compleet overzicht van dekeurmerken die we op dit mo-ment kennen, vind je op de websi-te van het Voedingscentrum. In dewinkel controleren wat een keur-merk betekent, helpt je zeker beterkiezen. Veel keurmerken beteke-nen in werkelijkheid namelijk nétweer iets anders dan je op het eer-ste gezicht denkt.Maar er is natuurlijk een maar. Enwel deze: een product met eenkeurmerk is niet per se beter daneen product zónder keurmerk.Wat dus vooral wijsheid lijkt, issimpelweg je gezonde verstandblijven gebruiken. Keurmerkenkunnen een hulpmiddel zijn,maar de etiketten op voedingsmid-delen geven je uiteindelijk meer in-formatie. En binnen de groep‘snacks’ mogen muntdrop en ra-ket-ijsjes dan wel een gezonderekeuze zijn, maar dat wil natuurlijkniet zeggen dat je je er ongestraftmee kunt volstouwen.

Keurmerk zegt nietalles, lees het etiket

Bij puur&eerlijkAlbert Heijnals de slager diezijn eigen vleeskeurt

KeurmerkenwijzersOp de website van het voedings-centrum vind je informatie overkeurmerken. Daar vind je ook deBoodschappenhulp Dierenwelzijn.Je kunt daarmee per diersoort be-kijken welke keurmerken er zijn enwat ze voor dat dier betekenen. Jekunt de Boodschappenhulp ook ge-bruiken op je smartphone.Nog iets handigs: de gratis appKeurmerkenwijzer van MilieuCen-traal (Android en iOS).

Het vinkjeHet Vinkje is een initiatief vanStichting Ik Kies Bewust en is be-doeld om consumenten gemakke-lijk een gezonde-re keuze te latenmaken in de su-permarkt. Er zijntwee verschij-ningsvormen: eenVinkje met eengroene en met een blauwe circel.Het Vinkje met de groene cirkelstaat op de gezondere productenuit de Schijf van Vijf. In Schijf vanVijf-producten zitten belangrijkevoedingsstoffen die je elke dag no-dig hebt. Producten met dit vinkjebevatten bovendien minder verza-digd vet, zout, suiker of juist meervezel. Voorbeelden zijn: volkoren-brood met minder zout en vol-doende vezel, magere kaas metweinig verzadigd vet en vers fruitzonder toegevoegd suiker.Naast deze basisvoedingsmiddelenzijn er ook producten die niet inde Schijf van Vijf staan, de zoge-naamde uitzonderingsproducten.Zoals bijvoorbeeld snacks, snoep,soepen en sauzen. Het Vinkje metde blauwe cirkel geeft aan dat hetom een verantwoorde keuze gaatin deze categorie. Producten metdit vinkje bevatten bijvoorbeeldminder calorieën, verzadigd vet,suiker of zout bevatten. Denk bij-voorbeeld aan soep met minderzout of een snack met weinig calo-rieën.Bron: Voedingscentrum

Beter levenDe Dierenbescherming heeft eenkeurmerk ontwikkeld om diervrien-delijke producten te ondersteu-nen. Hetbestaat uithet logovan de Die-renbescher-ming met de vermelding ‘Beter Le-ven’ en 1, 2 of 3 sterren. Hoemeer sterren, hoe beter de leefom-standigheden van het dier. Hetstaat op de verpakking van eierenen vleesproducten.

FairtradeFairtrade-Max Havelaar is een keur-merk van de Nederlandse stichtingMax Havelaar. Het keurmerk garan-deert dat producten voldoen aande normen voor eerlijke handel.

De boeren en te-lers hebben eeneerlijk loon gekre-gen, en met hunrechten en ge-zondheid is goedomgegaan.

Het keurmerk is te vinden op kof-fie, thee, chocoladeproducten,fruit, dranken en andere productenuit ontwikkelingslanden.

Foodwatch

“

Gezond en duurzaam voedsel kiezen is lastig. Om je te hel-pen, zijn er allerlei keurmerken. Maar die oogsten nogalwat kritiek. Hoe bepaal je wat je wel en niet moet eten?

� Volkorenrijst met links het Europese keurmerk voor biologische producten en daarnaast het Nederlandse keurmerk. foto Lex van Lieshout/ANP

ONZEZORG

www.han.nl/werkenenleren

Ambitie in Zorg, Sport of Welzijn?De HAN is dé opleider in zorg, sport en welzijn in de regio Wij verbinden onderwijs, onderzoek en het werkveld. Als professional heeft u straks een antwoord op de toenemende vraag vanuit het beroepenveld naar innovatie, effectiviteit, ketenzorg en multidisciplinaire aanpak. De HAN biedt ook ú volop kansen.

Kom ook naar de HAN!• Bacheloropleidingen en alle opleidingen Open Dag Nijmegen 30 november 2013 Werken en Leren

• Management in Zorg en Dienstverlening Open Avond Nijmegen 7 januari 2014 Coördinator in Zorg en Dienstverlening

• Leraar Gezondheidszorg en Welzijn Open Avond Nijmegen 8 januari 2014 Onderwijsondersteuner Zorg en Welzijn

Werken en LerenKies met werken en leren voor uw professionele ontwikkeling door het volgen van een praktijkgerichte opleiding in deeltijd of duaal. De HAN biedt:

• Bachelors• Masters• Associate Degrees• HAN VDO: post-hbo cursussen en trainingen

Vanuit de inspirerende omgeving van de HAN bouwt een student aan kennis, ervaring en een netwerk voor de toekomst.

Maak ook het verschil in de beroepspraktijk!

Alumnus Pedagogiek in deeltijdRichard Reijnhout (40) kon vanuit zijn kennis, praktijk-ervaring en intuïtie goed aansluiten bij de jongeren in dejustitiële jeugdinrichting waar hij werkte. De bachelorPedagogiek zorgde voor een stevigere theoretische basisom de jongeren nog beter te kunnen ondersteunen alsprofessional.

Alumnus Management in Zorg en Dienstverlening (MZD) in deeltijdPieter Reintjes (31) is onlangs afgestudeerd als MZD’er in

het Radboudumc in Nijmegen met het project ‘voICe’. Eenproject met als doel het ontwikkelen van een app voor de

iPad waarmee de beademde patiënt op de intensive carebeter kan communiceren.

Werkgever RadboudumcMarcel Rekers is hoofdverpleegkundige Kinder IC/HC:’De opleiding MZD is een gedegen managementopleiding

specifi ek gericht op de zorg en dienstverlening. Tijdens de

opleiding wordt een goede basis gelegd voor potentialsdie een leidinggevende functie ambiëren in de zorg.’