UNIVERZITET U SARAJEVU

Fakultet za saobraćaj i komunikacije

Predmet:MATERIJALI I ROBE U TRANSPORTU

Tema:OPASNE MATERIJE U TRANSPORTU KLASE 5

Predmetni nastavnici: Studenti: Doc.dr. Sabira Salihović Suljagić Mirsada,ŽS(6422) V.prof.dr. Alija Behmen Šehić Mirnesa,ŽS(6408) Trumić Admir,ŽS(6405) Ajkunić Muris,(6244-3)

Sarajevo, maj 2011.

SADRŽAJ

Uvod.................................................................................................................................3

Opasne materije klase 5....................................................................................................4

Materije koje prouzrokuju paljenje oksidiranjem.............................................................4

Organski peroksidi............................................................................................................7

Transport opasnih materija klase 5...................................................................................8

Oznacavanje opasnih materija klase 5..............................................................................9

Zakljucak..........................................................................................................................10

Literatura..........................................................................................................................11

2

1.UVOD

Opasnim materijama smatraju se materije koje mogu ugroziti zdravlje ljudi, izazvati zagadjivanje okolisa ili nanijeti materijalnu stetu, a koje imaju opasna svojstva za ljudsko zdravlje i okolis, koje su kao takve definirane zakonima, drugim propisima, te medjunarodnim ugovorima, koje na temelju njihove prirode ili svojstava i stanja, a u vezi sa prijevozom mogu biti opasne za javnu sigurnost ili red ili koje imaju dokazane toksicne, nagrizajuce, nadrazujuce, zapaljive, eksplozivne ili radioaktivne ucinke, odnosno, opasnim tvarima smatraju se i sirovine od kojih se proizvode opasne robe i otpadi ako imaju svojstva opasnih tvari.

Prema podacima poslovne agencije u okviru organizacije UN, poznato je oko 4,5 miliona opasnih materija, koje imaju veće ili manje poslijedice na okolinu i čovjeka. Međutim, u širokoj potrošnji i transportu je samo oko 7000 vrsta prisutno, sto je na neki nacin olaksavajuca cinjenica.

Tema naseg seminarskog rada jeste ''Opasne materije u transportu klase 5''. U ovom seminarskom radu cemo da kazemo koje su to materije koje pripadaju klasi 5 (5.1, 5.2) kao i nesto vise o njima, njihovim karakteristikama i nacinu rukovanja sa njima.

Dakle, cilj je sto bolje upoznavanje sa opasnim materijama klase 5, da bi se izbjegle opasnosti pri njihovom transportovanju, tj. prevencija od mogucih nezgoda koje imaju katastrofalne posljedice za zdravlje i zivot, kako okoline i prirode, tako i ljudi.

3

2.OPASNE MATERIJE KLASE 5

Klasifikacija opasnih materija klase 5 je odredjena njihovim kljucnim osobinama; kod oksidanasa je to oksidacija, a kod peroksida visi stupanj oksidacije.Predstavljaju materije koje svojim hemijskim sastavom raspolazu oksidirajucim svojstvima, tj. predstvavljaju nosioce kisikovih atoma koji, u odredjenim uslovima (povecana temperetura, kontakt sa drugom materijom, odgovarajuci impuls i dr.) mogu biti osnovni ili dodatni izvor za razvoj procesa gorenja ili eksplozije. Dakle, njihova kljucna osobina je proces oksidacije, tacnije oslobadjanja kisika.

Materije klase 5 klasificirane su u podklase: -5.1. materije koje prouzrokuju paljenje oksidiranjem (oksidansi, oksidirajuce tvari) -5.2. organski peroksidi

Razred 5.1. MATERIJE KOJE PROUZROKUJU PALJENJE OKSIDIRANJEM

Ove materije same po se bi nisu zapaljive, ali raspolazu oksidirajucim svojstvima te na taj nacin aktiviraju sagorijevanje materija u okolini. Pri transportovanju moraju biti odvojene, pogotovo od organskih materija.

Kao primjer, materijama 5.1 pripadaju: vodeni rastvori vodonik superoksida, vodeni rastvor perhlorne kiseline, hlorati, nitrati, vjestacka djubriva na bazi natrijum nitrata i dr.

Tipicni predstavnici su:1. stabilizirani vodonik peroksid i njegovi vodeni rastvori2. tetranitrometan, bez zapaljivih sastojaka3. vodeni rastvori perhlorne kiseline4. hlorati, perhlorati i hloriti i njihove medjusobne smjese (sredstva za unistavanje

stetocina)5. amonijumperhlorat6. amonijumnitrat; gnojiva koja sadrze amonijumnitrat7. natrijumnitrat; smjese amonijumnitrata sa nitratima natrijuma, kalijuma, kalcijuma ili

magnezijuma; barijumnitrat i olovonitrat8. neorganski nitriti9. peroksidi alkalnih metala; peroksidi zemnoalkalnih metala (npr. Barijumperoksid);

permanganati natrijuma, kalojuma, kalcijuma i barijuma

4

10. hromotrioksid (hromna kiselina)Poimenicno nabrojane materije razreda 5.1 svrstane su u:iv. br. 501 po RID-u (Međunarodni propisi o prijevozu opasnih roba željeznicom),iv. br. 2501 po ADR-u (Evropski sporazum o međunarodnom cestovnom prijevozu opasnih materija).

Osnovne opasnosti: -visoka osjetljivost na termicke, mehanicke i druge impulse -u kontaktu sa gorivim materijama moze doci do paljenja -u smjesi sa gorivim materijalima predstavljaju potencijalne eksplozivne materije

Osnovne mjere sigurnosti: -apsolutno onemogucavanje oneciscavanja, te mijesanja nekompatibilnih materija -pridzavanje propisa o pakovanju i radu sa ovim materijama

Primjeri:

Vodeni rastvori vodonikperoksida (broj nabrajanja 1) moraju se pakovati u burad ili u druge sudove od aluminijuma ili specijalnog celika koji ne izaziva raspadanje vodonikperoksida.

Tetranitrometan C (NO2)4 je bezbojna vrlo otrovna tecnost ,nadražuje oci i organe za disanje.Molekluska masa 196.05 ,tačka topljenja 12.5 ºC,tačka kljucanja 125.7ºC , specificna tezina 1.605 .Ratvara se u etanolu i etru, a ne rastvara se u vodi.Vrlo je zapaljiv.Za gašenje upotrijebiti pjenu,suhe hemikalije,ugljendioksid.Upotrebljava se u analitičkoj hemiji za kvalitativno ispitivanje nezasićenih jedinjena.Mora da se pakuje u boce od stakla, porculana, kamenine ili od odgovarajuce plasticne materije sa nezapaljivim zapusacem, koje moraju da se sloze u drveni sanduk napunjen upijajucom zemljom.

Perhlorna kiselina. Ovo je vrlo nepostojana kiselina.Lako se ekspolozivno rastvara naroćito pri zagrijavanju u dodiru sa organskim materijama.Na koži izaziva opasne rane,djeluje korozivno,dobija se djelovanjem sumporne kiseline na perhloratu.Upotrebljavaju se u analitičkoj hemiji, u medicini,u industiriji ekspoloziva.U vodenim rastvorima mora se pakovati u staklene sudove slozene u zastitnu ambalazu, nezapaljivu i nepromocivu za tecnost, sposobnu da zadrzi sadrzaj sudova. Sudovi se moraju obezbijediti nezapaljivim materijalom za popunjavanje koji upija.

Perhlorati su soli perhlorne kiseline.Ekspolozivni su i upotrebljavaju se u industriji eksploziva.Moraju se pakovati u sudove od stakla, pogodne plasticne materije ili metala, a cvrste materije mogu se pakovati u burad od tvrdog drveta.

Hlorati su hlorne kiseline.Obicno su bezbojni i lako se rastvaraju u vodi.U čvrstom stanju su postojani na sobnoj temperaturi.Pri zagrijavanju hlorata izdvaja se kisik.U većoj kolićini hlorati mogu predstavljati ozbiljnu opasnost od ekspolozije.

Hloriti su soli jednovalentni nepostojani hloraste kiseline. Sa natrijum ili kalijum hidroksidom na hlor oksid.Ponašaju se kao jaka oksidaciona sredstva.Pri zagrijavanu i pod dejstvom udara lahko ekspolodiraju.Nesmiju se drzati u blizini zapaljivih i uopšte vatro opasnih materija.

5

Amonijum – perhlorat je bijeli kristal koji se rastvara u vodi Vrlo je eksplozivan,posebna opasnost od eksplozije postoji pri zagrijavanu.Upotrebljava se u pirotehnici i analitičkoj hemiji.

Amonijumnitrat dolazi u obliku čvrstih kristala ili granula, bijele ili bijeložućkaste boje. Vrlo povoljno je gnjoivo, jer ne ostavlja nikakve ostatke u tlu.

Natrijum nitrat.To su bezbojni prozirni higroskopni kristali, bez mirisa, slanog okusa, rastvaraju se u etanolu i zagrijavanjem se raspada. Upotrebljava se kao azotno đubrivo. Za dobijanje azotne kiseline, u industriji eksploziva, u kožarstvu. Čist proizvod se upotrebljava za konzerviranje mesa, u pirotehnici, analitičkoj hemiji kao reagens, u industriji šibica i boja.

Nitriti su soli azotaste kiseline npr. Natrijum nitrit. Svi nitriti osim srebro-nitrita dobro se rastvaraju u vodi. To su večinom bezbojne soli koje štetno djeluju na ljudski organizam. Zagrijavanjem se raspadaju.

Barijum peroksid je zeleni ili sivobijeli kristalni prah koji je otrovan. Raspada se u vodi, a rastvara se u razblaženom etanolu. Pod uticajem kiseline razvija se vodonik peroksid. Upotrebljava se za dobijanje drugih barijumovih jedinjenja, za dobijanje kiseonika, u pirotehnici, kao sredstvo za bijeljenje, kao dezinfekciono sredstvo.Mogu se pakovati u celicnu burad ili u sudove od lima, poolovljenog zeljeznog lima ili od bijelog lima, smjestene u drvene sanduke iznutra oblozene metalnom oblogom koja se lemljenjem ili na drugi nacin mora uciniti nepropustljivom.

Hromtrioksid(hromna kiselina) se javlja u obliku crvenih prazmatićnih igala. Ovaj se oskid u kiselim rastvorima upotrebljava u organskoj hemiji kao oksidaciono sredstvo. mora da se pakuje u sudove od stakla, porculana ili slicnog materijala koji moraju da se smjeste u drveni sanduk i obezbijede nekom internom masom koja upija.1

1 Alija Behmen ; Sabira Salihović ; „ Materijali i robe u transportu „. Fakultet za saobracaj i

komunikacije, Sarajevo 2007. g.

6

Razred 5.2 ORGANSKI PEROKSIDI

To su organske tvari s višim stupnjevima oksidacije, koje mogu izazvati štetne posljedice za zdravlje ili život ljudia manje su osjetljive na eksploziju od dinitrobenzena u dodiru sa plamenom ili na udar, odnosno trenje. Oni su karateristični po vezi kisik-kisik koja se obično razbija na visokoj temperaturi.Njihova upotreba posljednjih godina se nevjerovatno povećala.

Poimenicno nabrojane materije razreda 5.2 svrstane su u:iv. br. 551 po RID-u (Međunarodni propisi o prijevozu opasnih roba željeznicom),iv. br. 2551 po ADR-u (Evropski sporazum o međunarodnom cestovnom prijevozu opasnih materija).

U ovu grupu materija spada niz organskih peroksida u flegmatiziranom (umirujucem) stanju.

Tipicni predstavnici materija razreda 5.2 su:vodonik peroksid, natrijum peroksid, tercijalni butilperoksid, tercijalni butilperacetat, benzolperoksid, tercijalni butilhidroperoksid, persircetna kiselina itd.

Posebna grupa materija u okviru ovog razreda:organski peroksidi koji se lako razlazu na normalnim temperaturama (moraju se prevoziti samo pod uslovom odgovarajuce rashladjenosti)

Osnovna opasnost:mogucnost eksplozivnog djelovanja pri rukovanju i prijevozu.

Mjera sigurnosti:procesom rashladjivanja, opasnost od eksplozije moze biti potpuno eliminisana.

Izbor ambalaze:Unutrasnja ambalaza od pocinkovanog ili galvanizoiranog lima, aluminija, odgovarajuceg plasticnog materijala i u obliku staklenih boca mora se cvrsto obezbijediti spoljnom ambalazom uz adekvatnu popunu sa nezapaljivim i inaktivnim materijalom.2

2 Turina, N., Tehnologija s poznavanjem robe, Narodne novine, Zagreb, 1988

7

Primjeri:

Vodonik peroksid (vodonik superoksid) jedinjenje kisika i vodika ciji molekul za razliku od molekula vode sadrži jedan atom vodika više.Vodonik peroksid spada u jaka oksidaciona sredstva.Hidrogen peroksid je u čistom i bezvodnom stanju bezbojna tekućina, koja je u vrlo debelom sloju ( pri velikim količinama) modra, a jakim hlađenjem se skraćuje u kristale.Upotrebljava se kao srestvo za bjeljenje (papira,voska,sapuna,kose itd), medicini u galvanizaciji i za dezinfekciju.

Persirćetna kiselina u trgovinu dolazi u obliku 40% -og rastvora u sirćetnoj kiselini, čista persirćetna kiselina na oko 110ºC eksplozivno se raspada.Bezbojna tečnost oštrog mirisa.To je oksidaciona materija.Dobiva se djelovanjem vodonikperkosida na sircetnu kiselinu, u prisustvu sircetne kiseline.Upotrebljava se u organskoj sintezi, za bijeljenje, kao baktericid i fungicid itd.

Natrijum peroksid je bijelo-žuti prah jakog oksidativnog djelovanja, koji se tali da se pri tom skoro ništa ne rastvara.Eksplozivno reagira sa tvarima kao što je sumpor, karbon, ili aluminijum u prahu, a u smjesi sa organskim tvarima je opasan zbog požara.Upotrebljava se kao jako oksidacijsko sredstvo za bijeljenje tkanina i kao izvor kisika u maskama za disanje.

3.TRANSPORT OPASNIH MATERIJA KLASE 5

U transportu opasnih materija veoma su karakteristične međunarodne organizacije ADR, RID, IATA, ADN , IMDG.Oksidansi i organski peroksidi se u najvećoj mjeri transportuju drumom i željeznicom, jer promjena pritiska količine kisika pri zračnom transportu izazvale bi ogromne poslijedice.Zbog reaktivnosi ovih materija sa vodom izbjegava se i riječni i pomorski saobraćaj.Kao što kod oksida ne smije biti prisustvo kisika, tako kod peroksida ne smijemo dopustiti isticanje, jer kao što nam je već poznato ove materije imaju toksično svojstvo. Opasne materije klase 5.1.mogu se mješovito prevoziti sa svim ostalim klasama izuzev klase 1 i klase 5.2+br1 tj. osim sa eksplozivima i organskim peroksidima koji imaju eksplozivna svojstva.Opasne materije klase 5.2 mogu se mješovitio prevoziti sa svim klasama izuzev klase 1.To posebno vrijedi za podklasu peroksida koji imaju eksplozivna svojstva.Oni se mogu kombinovano prevoziti samo sa pripadnicima iste klase.

8

Pri prevozu opasnih materija klase 5.1, u teretnom prostoru ne smiju se postavljati spremnici za gorivo, izvori energije, dovodi za vazduh za sagorijevanje ili grijanje, kao ni odvodi ispušnih cijevi potrebni za rad grijača na sagorijevanje.  Pri prevozu opasnih materija klase 5.2 izolovani i mehanički izolovani teretni prostori zatvorenih vozila moraju biti opremljeni takvom izolacijom i takvim rashladnim uređajem da ne može doći do prekoračenja propisane kontrolne temperature za pojedinu opasnu materiju. Teretni prostori moraju biti opremljeni ventilacijom ili odzračnim ventilima u slučaju da prevožene materije imaju sklonost opasnom porastu pritiska.Rashladna sredstva ne smiju  biti zapaljiva.

4.OZNACAVANJE OPASNIH MATERIJA KLASE 5

Kod listice opasnosti za oznacavanje opasnih materija klase 5, znak koji se nalazi unutar listice sličan je zapaljivim materijama, iako to i nije njihova glavna osobina.Glavna osobina je hemijsko svojstvo materija koje su u stanju da oslobađaju kisik, ali one jesu zapaljive u nekontrolisanim uslovima.Hoćemo reći da materije ove klase se također pojavljuju u drugim klasama opasnih materija i obratno. Amonijak je, na primer, gas, i prema tome spada u grupu 2, ali je i otrovan pa se na njega primenjuju pravila grupe 6, a i u nekim određenim spojevima ima osobine oksidirajućih tvari, tako da se može svrstati i u klasu 5.

Na sljedecoj slici mozemo vidjeti listicu opasnosti pri transportu organskih peroksida koji mogu da imaju i osobine zapaljivih materija, pored ključne da imaju otrovno svojstvo.

9

5. ZAKLJUČAK

U ovom seminarskom radu smo pokusali sto bolje objasniti karakteristike opasnih materija klase 5 (oksidirajuce materije i organski peroksidi).Dakle, postoji ogroman spektar materija ove klase koje stetno djeluju na ljude i okolinu.Ono sto je u nasoj moci jeste da stetni uticaj ovih materija smanjimo, naravno tako sto cemo ih pravilno transportovati i koristiti.

Oksidansi burno reaguju sa kisikom.Sve su to kompleksne hemijske reakcije izazivanja i spriječevanja ovih reakcija. Nekada su izazvane sa namjerom, čak i ekonomski skupim i složenim tehničkim postupcima za dobijanje istog.

Peroksidi, kao sto smo naveli, predstavljaju elemente sa višim stepenom oksidacije.I ova je velika skupina elemenata koje imamo čak i u ljudskom organizmu, a da se ne spominju ostali namjerno izazvani procesi za proizvodnju, i široku potrošnju ovih spojeva u industiji.

Dakle, ove opasne materije su nasle primjenu u odredjenim sferama ljuskog zivota, medjutim ne moze se izbjeci cinjenica da su one opasne po okolinu i covjeka. Pravilnim transportom, izborom ambalaze i pridrzavanjem ostalih propisa o transportu opasnih materija, posljedice mozemo smanjiti na minimum.

10

LITERATURA

Alija Behmen ; Sabira Salihović ; „ Materijali i robe u transportu „. Fakultet za saobracaj i komunikacije, Sarajevo 2007. g.

Turina, N., Tehnologija s poznavanjem robe, Narodne novine, Zagreb, 1988

Internet:

http://www.mmpi.hr

http://bs.wikipedia.org/wiki/Peroksidi

http://mywikibs.info/ADR

http://mapyourinfo.com/wiki/bs.wikipedia.org

http://www.fmup.gov.ba

http://www.mkt.gov.ba/Certifikacija/po.ADR

11