Upload
zinoubette-zineb
View
107
Download
8
Embed Size (px)
Citation preview
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
© www.MaximumBilgi.com • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
ARAŞTIRMA SERİSİ No.116
Finansal Analiz
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
1
ORAN ANALİZ YÖNTEMİ
Finansal tablolar analizinde kullanılan en yaygın yöntemlerden birisi de oran yöntemi ile analiz
tekniğidir. Bu analiz tekniğinde, finansal tablolardaki kalemler arasındaki anlamlı ilişkiler, birbirinin yüzdesi veya
birkaç katı olarak belirtilmektedir. "Rasyo yöntemi ile analiz" biçiminde adlandırılan bu yöntemde, hesap veya
hesap grupları arasında matematiksel ilişkiler kurulmak suretiyle, işletmenin; ekonomik ve mali yapısı ile
kârlılık, çalışma durumu hakkında bir yargıya ulaşılmaya çalışılmaktadır.
Mali analiz tekniğinde, oran sözcüğü, finansal tablolar analiziyle ilgili çalışmalar bakımından, herbiri aynı
anlam taşıyan homojen değerler arasındaki oransal bağıntıları yansıtmaktadır. Başka bir anlatımla oran, iki
kalem arasındaki ilişkinin basit matematik ifadesidir. Oranların hesaplanması tek başına bir amaç değildir.
Önemli olan bir mali araç niteliğinde olan oranların, işletmenin amaçlan ile bütünleştirilerek değerlendirilmesi
ve yorumlanmasıdır. Oran analizinden beklenen yararın sağlanması ancak hesaplanan oranların iyi
yorumlanması ve nedenlerinin araştırılması ile olanaklıdır.
Bilindiği gibi finansal oranlar çok büyük miktardaki finansal verileri özetlemek ve firmaların
performansını karşılaştırmak için uygun birer araçtır. Oranlar doğru soruları sormamıza yardımcı olur; bu
soruları çok ender olarak yanıtlarlar.
Oranların işletme amacı ile bütünleştirilerek yorumlanmasında bazı kıstaslardan yararlanılması
zorunludur. Örneğin, işletme içinde hesaplanan oranlan işletmenin geçmiş dönemlerinde hesaplanan
oranlarla veya deneyler sonucunda bulunan genel kabul görmüş ölçülerle ya da işletmenin içinde bulunduğu
endüstri kolu için geliştirilen oranlarla karşılaştırılması ve değerlendirmenin buna göre yapılması gerekir.
Finansal oranların hesaplanması ve tahmini finansal durumun belirlenmesi işleminin temel
noktalarından biridir. Finansal oranların gelişimi ve kullanımı için Karşılaştırmalar yapmak esastır. Bu
noktada üç tane karşılaştırmadan bahsetmek mümkündür:
• İlgili firmanın geçmişte yıllarda gösterdiği performansa ilişkin oranları esas alan karşılaştırma
(Zaman Serisi Karşılaştırması)
• Genel ilke ve kuralları esas alan karşılaştırma (Bencmarking-Kıyaslama)
• Diğer firmalarda gerçekleşen oranlar ve sektör ortalamasını esas alan karşılaştırma (Çapraz
Karşılaştırma)
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
2 Sınıflandırılması
Finansal analizde kullanılan oranlan, hesaplanış biçimlerine göre üç ana grupta toplayabiliriz.
1. İşletme içi mali oranlar,
2. İşletme dışı verilere dayanılarak hesaplanan mali oranlar,
3. Endüstri mali oranlan (Standart oranlar).
İşletme İçi Mali Oranlar
Bu oranlar, işletmenin yayımlamış olduğu finansal tablolarda yer alan verilere dayanılarak
hesaplanır. Başka bir anlatımla finansal tablolarda yer alan kalemler arasında çeşitli açılardan oransal bağıntılar
kurulmak suretiyle, oranlar hesaplanmaktadır. Örneğin cari oran hesaplanmasında, işletmenin yayımlamış
olduğu finansal tablosunda yer alan dönen varlıklar ile kısa vadeli borçlar arasında matematiksel ilişki
kurulmaktadır.
İşletme Dışı Verilere Dayanılarak Hesaplanan Mali Oranlar
Bu oranlar, işletmenin finansal tablolarında yer alan verileri ile bu işletme dışında elde edilen
verilerin karşılaştırılması suretiyle ve aralarında matematiksel ilişkiler kurulmak suretiyle hesaplanmaktadır.
Örneğin, borsaya kayıtlı işletmelerde, borsaya kote edilmiş hisse senetlerinin borsada oluşan fiyatları ile işlet-
menin finansal tablolarında yer alan çeşitli kalemleri arasındaki ilişkiler kurularak oranlar saptanması buna
örnek olarak gösterilebilir.
Endüstri Mali Oranları (Standart Oranlar)
Bu oranlar ise, tamamen işletme dışında hesaplanan ve işletmenin finansal tablolarında yer alan
kalemleri ile direkt ilişkisi olmayan oranlardır. Söz konusu oranlar, endüstri için bir bütün olarak geliştirilmekte
ve endüstri dalında faaliyette bulunan çok sayıdaki işletmelerin mali oranlarının ortalamasına göre hesap-
lanmaktadır. Standart oranlar veya meslek oranları diye de anılan bu oranları, daha çok ilgili meslek kuruluşları
veya kamu kuruluşları hesaplamaktadır. Endüstri oranları, endüstrinin tüm mali durumu hakkında önemli
bilgiler veriyor ise de tek bir işletme açısından durum farklıdır.
İşletmeler için endüstri oranlarının önemi, kendi durumlarını değerlendirirken, oranlarının, iş kolundaki
ortalamaya göre ne durumda olduğunu saptamaya olanak vermesi noktasında toplanmaktadır.
Endüstri oranlarının hesaplanmasında; ortalama oranlarının, iş kolunun, tipik mali ve kârlılık
durumunun temsil edilebilmesi için, ele alınan işletmelerin yapısal yönden homojen olmasına ve
oranlarında karşılaştırmayı bozacak derecede büyük ayrılıklar olmamasına özen gösterilmelidir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
3 Endüstri oranlan, aynı iş koluna bağlı ve karşılaştırılabilir işletmelerin türlü oranlarının aritmetik ortalaması
alınarak hesaplanmakta veya medyan yönteminden yararlanılarak saptanmaktadır. Biz açıklamamızda daha çok
birinci ve ikinci gruba giren oranlara yer vereceğiz.
Oranlar değişik biçimlerde sınıflandırılabilir, Bu sınıflandırma biçiminde, oranlar, finansal tabloların
analizinde kullanışlarına göre, yani ilgili oldukları verinin kaynağına göre sınıflandırılmakladır. Burada
oranlar;
• Bilanço Oranları
• Gelir Tablosu Oranları
• Fon Akım Tablosu Oranları
• Karışık Oranlar şeklinde gruplandırılabilir.
Bir diğer bölümleme biçiminde ise oranlar, işletme faaliyetlerinin değerlendirilmesindeki kullanılış
biçimlerine göre bölümlenmektedir.
• Likidite Oranları
• Mali Oranları
• Faaliyet Oranları
• Karlılık Oranları
Performans belirlemek için, finansal rasyolarda dahil olmak üzere, birçok analitik teknik
bulunmaktadır. Ancak, farklı tekniklerin farklı amaçlar için kullanıldığı unutulmamalıdır. Bir analiz yöntemi
belirlenmeden önce analizci aşağıdaki esasları kesinlikle belirlemelidir.
• Analizin amacı
• Bakış açısı
• Potansiyel karşılaştırma standartları
Oranların İçerik Yönünden İncelenmesi
Oranları, işletme çalışmalarının değişik açılarından değerlendirilmesindeki kullanılış biçimlerine
göre, dört ana grupta inceleyebiliriz.
1. Likidite Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
4 2. Çalışma Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar (Faaliyet Oranları)
3. Finansal Yapı Analizinde Kullanılan Oranlar
4. Karlılık Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar
İşletmenin cari durumunun belirlenmesinde; dönen varlıkların ne derece güvence teşkil ettiğinin,
varlıkların kalitesi ve likiditesi açısından incelenmesi gerekir. Bu nedenle, işletmeye borç verenlerin güvencede
olup olmadığı belirlenirken, net çalışma sermayesi miktarı yanında, varlıkların kalitesi ve likidite derecesine de
bakmak gerekir.
Bir varlığın kalitesi demekle, o varlığın satışa çıkarıldığı zaman gerçek değerini bulma olasılığı ifade
edilmektedir. Örneğin devlet tahvillerinin kalitesi yüksektir. Çünkü vadesi geldiğinde, kayıtlı değeri üzerinden
ödenecektir. Varlığın likiditesinden belirtilmek istenen ise; bir varlığın paraya çevrilmesindeki çabukluk ve kolaylık
özelliğidir.
İşletmenin cari durumunun, diğer bir deyişle, likidite durumunun analizinde likidite oranlarından
yararlanılmaktadır. Likidite oranlan, işletmenin parasal durumunu göstererek, vadesi gelen borçların, ödenme
olanaklarını saptamaya yardım eder. Başka bir anlatımla, bu oranlar, işletmenin kısa vadeli borçlarını
ödeyebilme yeteneğinin Ölçülmesinde ve çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığının belirlenmesinde kullanılır.
Ödeme gücünün saptanmasında, işletmenin dönen varlıkları ile kısa vadeli borçlar (kısa vadeli yabancı kaynakları)
arasındaki ilişkiler analiz edilir.
İşletme ilgilileri, özellikle işletmeden alacakları olanlarla, yöneticiler, firmalara kısa vadeli (mevsimlik kredi)
verecek olan bankalar, likidite oranları ile işletmenin kısa vadeli borçlarını, vadesi geldiği zaman, dönen varlıkları ile
derhal ödeyebilecek midir? sorusuna yanıt bulmaya çalışmaktadır. Bilindiği gibi, dönen varlık grubu
işletmenin normal faaliyeti sonucu kısa vadede paraya çevrilebilen değerleridir. Bu nedenle, kısa vadeli borçların
ödenmesinde kullanılacak fon miktarı bu unsurlardan sağlanacaktır. Dolayısıyla kısa vadeli borç Ödeme gücünün
Ölçümünde, dönen varlık grubu ile kısa vadeli borçlar arasındaki oransal bağıntıların incelenmesi gerekir.
Dönen varlık unsurları ile kısa vadeli borçlar arasındaki ilişki kurulurken, dönen varlık grubundan
dikkate alınacak kalemlerin özelliklerine göre, likidite oranları kendi içinde üçe bölümlenebilir.
• Cari Oran
• Asit -Test Oranı
• Nakit Oranı (Disponibilite oranı)
Ayrıca, likidite durumunun analizinde; yukarıda belirtilen üç likidite oranı dışında, bu oranlan
destekleyen, bazı diğer oranlardan da yararlanılabilinir. Bunları şöyle sıralayabiliriz.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
5 • Alacakların Devir Hızı Oranı
• Stok ; Devir Hızı Oranı
• Stok Bağımlılık Oranı
• Fon Akım Oranı (Faaliyet Sonucu Sağlanan Fon/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Oranı)
• Net Çalışma Sermayesi/Faaliyetlerden Sağlanan Fon Oranı
• Hazır Değerler + Süratle Paraya Çevrilebilir Değerler / Yıllık Beklenen Nakdi Giderler Oranı
• Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar/Faaliyetlerden Sağlanacak Nakit Kaynaklan Oranı
Likidite Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar
Likidite bir firmanın nakit finansal gereksinimlerini karşılama yeteneği olarak adlandırılabilir.
Likidite hesaplarının büyük çoğunluğu firmaların bilançolarının nakit varlık kısımlarına ait verileri
içermektedir. İşletmelerin bulundukları pozisyonlara göre çeşitli varlıkların likit olma özelliği bulunmasına
rağmen teorik olarak cari varlıkların büyük bir kısmının likit olduğu düşünülür. İşletmelerin likidite
durumları incelenirse likit cari varlıkların kısa dönemli fon kaynağı olarak kullanıldığı görülmektedir.
Likidite oranlarının en popüleri cari orandır.
Cari Oran
Dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki sayısal ilişkiyi gösteren bir orandır.
Dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynaklara bölünmesi suretiyle hesap edilir. Cari oran, işletmenin
genel likidite durumunu yansıtarak işletmenin net çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığını ortaya koyar.
Bu nedenle orana çalışma sermayesi oranı da denilmektedir. Oranın payında yer alan dönen varlıklar
toplamı, şüpheli alacaklar karşılığı, stok değer düşüş karşılığı gibi aktifi düzenleyici hesapların toplamından
düşüldükten sonraki tutarını yansıtmaktadır.
Cari Oran=ynaklariYabanc ıYaKıısaVadel
klarDönenVarl ı
Analistlerce, cari oranın payını oluşturan dönen varlıkların, paydada yer alan kısa vadeli yabancı
kaynaklardan fazla olması istenir. Yani işletmenin net çalışma sermayesinin yeterli olması arzulanır. Bu
nedenle oranın mutlaka birden büyük olması istenir, cari oranın birden büyük olması, işletmenin ödeme
gücünün emniyet marjı olarak görülmektedir.
Genel bir kural olarak cari oranın 2 olması yeterli görülmektedir. Kısa vadeli borçların veya beklenmedik
yükümlülüklerin zamanında karşılanabilmesi için, dönen varlıklarda ortaya çıkabilecek değer kayıpları veya
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
6 paraya çevrilmede karşılaşılacak güçlüklere önlem olarak, dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynakların iki
katı olması uygun görülür. Ancak cari oranın yorumunda bir takım başka etmenlerin de göz önünde
bulundurulması gerektiği konusu unutulmamalıdır. Bazen cari oran 2'den büyük olmasına rağmen, yetersiz
olarak yorumlanabilmektedir. Yani cari oranın iki'den büyük olması, her zaman işletmenin kısa vadeli
borçlarını ödeme yeteneğinin iyi olduğunun göstergesi değildir. Bu bakımdan cari oranın yorumunda;
dönen varlıkların devir hızlan (stokların devir hızı, alacakların devir hızı gibi), dönen varlıkların gerçek
değerleri veya bu değerlerde oluşabilecek muhtemel değer değişmeleri ile dönen varlıkların hangi varlık
unsurlarından oluştuğu, dönen varlıkların kalitesi gibi etmenler göz önünde bulundurulmalıdır.
Örneğin; cari oran küçük olsa bile, stok devir hızı ile alacakların devir hızı yüksek olan bir işletme
borçlan kolaylıkla ödeyebilecektir. Diğer taraftan, donen varlık unsurları içinde hazır değerleri ile süratle
paraya çevrilebilir değerleri fazla olan işletmeler, dönen varlıklarının büyük bir kısmı stoklardan oluşan
işletmelere göre, borçlarını kolaylıkla ödeyebilecektir.
Eğer işletmeler finansal zorluğa düşerlerse ilk olarak ödemeleri kısma ve banka ve/veya kredi
kuruluşlarından finansman bulma yoluna giderler. Bu noktada kısa vadeli yabancı kaynaklar,cari
varlıklara oranla daha hızlı bir artış gösterirse cari oran düşer ve bu da kredi verenler için bir düzensizlik
göstergesi olarak algılanabilir. Çünkü cari oran kısa dönemli borç veren kreditörler için belirli bir
dönemde nakde dönebilecek cari varlıkları ifade eden önemli bir kriter olarak kabul edilmektedir.
Asit -Test Oranı
Likidite durumunun ölçülmesinde kullanılan oranlardan bir diğeri de, asit-test oranıdır. Bu oran cari
oranı tamamlayarak onu daha anlamlı bir hale getirmektedir. Asit-test oranı; paraya çevrilmesi daha uzun bir
süreyi gerektirecek dönen varlık kalemlerinin, dönen varlık toplamından çıkarılması suretiyle bulunacak
büyüklük ile, kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkiyi ölçmektedir. Başka bir deyişle hazır değerler
ile süratle paraya çevrilebilecek değerler toplamının kısa vadeli yabancı kaynaklara olan oranıdır. Asit-test
oranı; işletmenin her l TL. için ne kadar süratle paraya çevrilebilen likit dönen varlığı vardır, onu gösterir.
Dönen varlıklar arasında yer alan stoklar kaleminin paraya çevrilmesi, stok devir hızına bağlı olmakla
birlikte, genelde diğer dönen varlık unsurlarına göre paraya çevrilmesi daha uzun bir süreyi
gerektirdiğinden, likidite durumunun analizinde dönen varlık toplamından çıkartılması uygun görülmektedir.
Asit-test oranı aşağıdaki biçimde formüle edilebilir.
Dönen Varlıklar – Stoklar
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Hazır Değerler + Süratle Paraya Çevrilebilir Değerler Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
İkinci formül ile, birinci formül her zaman aynı sonucu vermeyebilir. Çünkü ikinci formülde, yalnızca hazır
değerler (Kasa, banka ve diğer nakit benzeri değerler) ile süratle paraya çevrilebilir değerler (Menkul kıymetler +
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
7 alacaklar) yer almaktadır. Yani dönen varlıkların toplamından yalnızca stoklar kalemi değil, gelecek dönem giderleri
de çıkartılmaktadır. Gelecek dönem giderleri hesabının ortaya çıkışı gelecek döneme ait giderin peşin
Ödenmesinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, bu hesapta oluşacak azalışlar işletmeye herhangi bir fon girişi
sağlamayacaktır. Söz konusu hesabın paraya çevrilmesi, dönem sonuçlarına itfa payının yazılarak dönem giderlerini
artırmak suretiyle dolaylı olarak olacaktır. Bu bakımdan bu kalemin de stoklarla birlikte dönen varlık toplamından
çıkartılması, asit-test oranının daha doğru bir sonuç vermesini sağlayabilir.
Yalnız burada da, bir konuyu daha vurgulamakta yarar vardır. İşletmede gelecek dönem giderleri
olduğu gibi, gelecek dönem gelirleri de olabilir. Yani işletme gelecek dönemde yapacağı bir hizmetin
tutarını, peşin olarak tahsil etmiş olabilir. Bu tutarda kısa vadeli yabancı kaynaklar arasında gözükecektir. Bu
kalemden kalanının sıfıra eşitlenmesinin sağlanmasında, işletmeden herhangi bir fon çıkışı söz konusu
olmayacaktır. Dolayısıyla asit-test oranının saptanmasında, gelecek dönem giderleri dönen varlık toplamından
çıkarılırken, gelecek dönem gelirlerinin de kısa vadeli yabancı kaynaklardan çıkarılması gerekmeyecek mi? Ka-
naatimize göre, muhasebedeki ihtiyatlıhk ilkesi gereğince, söz konusu tutarın dikkate alınmaması uygun
olur.
Kaldı ki, gelecek dönem giderlerinin de önemli tutarlarda olmadığı durumlarda, bu kalemin de ihmal
edilmesi ve dikkate alınmaması mümkündür. Nitekim birçok analist tarafından asit-test oran saptanırken, bu
kalem dikkate alınmamakta ve dönen varlıklar ile stok farkının yabancı kaynaklara olan oranı analiz edilmektedir.
Asit-test oranın genelde 1:1 olması yeterli sayılmaktadır. Oranın l olması, isletmenin kısa vadeli
borçlarının tamamının nakit ve suretle paraya çevrilebilir değerlerle karşılanabileceğini gösterir. Ancak oranın
l'den küçük olması veya l'e eşit olması her zaman işletmenin likidite durumunun kötü veya iyi olduğunun bir
göstergesi delildir. Likidite oranı birden büyük olmasına rağmen, isletme alacaklarını tahsilde güçlükle
karşılaşıyor ise, bu durumun göz önünde bulundurulması ve hemen olumlu bir sonuca ulaşılmaması gerekir.
Aynı biçimde asit-test oranı birden küçük olan bir isletmede, eğer stokların devir hızı yüksek ise, oranın
birden küçük oluşunu olumsuz olarak değerlendirmemek gerekir. Özetle likidite oranlarının
değerlendirilmesinde, stok devir hızı, alacakların tahsilat süreleri, stoklara olan bağımlılığın ve diğer
faktörlerin de göz önünde bulundurulması uygun olur.
Asit-test oranının bir şeklide "Çabuk oran" dır. Çabuk oran; Ticari Alacaklar/Ticari Borçlar olarak formüle
edilebilir ve diğer dönen varlık unsurları dışında ticari alacakların ticari borçları karşılama oranını ifade eden
oranın birden küçük olmaması gerekir.
Nakit Oranı (disponibilite oranı)
Bu oran, para ve benzeri değerlerin kısa vadeli yabancı kaynaklara oranıdır. İşletmenin elindeki
mevcut hazır değerleri ile kısa vadeli borçların ne ölçüde karşıladığını ölçmede kullanılan bir orandır.
Başka,bir deyişle, işletmenin acil para durumunu yansıtmaktadır. Nakit oranı gerek cari orana gerekse asit-
test orana göre, daha duyarlı bir ölçüdür. Bu nedenle, birinci derece likidite oranı ismiyle de anılmaktadır.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
8 Nakit oranı, faaliyetlerden sağlanan fon girişlerinin durması ve alacakların tahsil edilmemesi durumunda,
işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü yansıtmaktadır.
Oranın 0,20'nin altına düşmemesi genel bir kural olarak arzulanmaktadır. Oranın 0,20'nin allına
düşmesi durumunda, işletmenin para durumunda sıkışık bir durum ortaya çıkar ve işletmenin yeni krediler
bulma zorunluluğu doğar. Ancak oranın büyük olması da arzulanmaz. İşletmede devamlı nakit fazlasının ol-
ması, paranın iyi kullanılmayıp hareketsiz bırakıldığının göstergesidir. Bu durum ise. işletmenin para kazanma
gücünü azaltarak gelir düşüklüğüne neden olur. Bu nedenle elde kullanılacak nakit mevcudunun iyi ayarlanması
önemli bir konudur.
Nakit oranın hesabında, nakde eşdeğer varlık olarak bazı menkul kıymet kalemleride dikkate
alınmaktadır. Özellikle repodaki paraların bu oranın hesabında dikkate alınması uygun olur.
Devamlı Sermayenin Bağlılığı Oranı
Bu oranın yüksekliği devamlı sermayenin bağlandığını ve daha fazla finansman ihtiyacının söz
konusu olduğunu ifade eder. Oran, özellikle enflasyonist ortamlarda önem kazanır.
Kısa Vadeli Borç Ödeme Gücünü Ölçmede Kullanılan Oranlar
Likidite oranın analizinde, yukarıda belirtilen oranlarla birlikte alacakların devir hızı, stokların devir
hızı gibi faaliyet oranlan ve stok bağımlılık oranı ile fon akım tabloları verilerinin kullanılması suretiyle saptanan
oranların beraberce incelenip değerlendirilmesi uygun olur. Stok devir hızı, stokların belirli bir dönemdeki
dönme çabukluğunu belirterek ne kadarhk bir sürede tükendiğini gösterir. Alacakların devir hızı ise,
alacakların tahsil ve tedavül kabiliyetini gösterir. Gerek stok devir hızının gerekse alacakların devir hızının yüksek
olması işletmenin lehine bir durumdur. Bu oranlar, faaliyet oranları incelenirken ayrıca irdelenecektir. Burada,
likidite durumunun Ölçümünde yararlanılabilecek stok bağımlılık oranı ve diğer fon akım oranlarından söz etmek
yararlı olacaktır.
Stok Bağımlılık Oranı
Asit-test oranının birden küçük olması durumunda; borçların geri ödenmesinde işletmenin stoklara olan
bağımlılığın ölçümünde kullanılan bir orandır. Stok bağımlılık oranı, işletmenin kısa vadeli borçların geri
ödenebilmesinde, hazır değerleri ve diğer süratle paraya çevrilebilir varlıkların dışında, stokların yüzde
kaçının satılması gerektiğini gösterir. Başka bir anlatımla, işletmenin kısa vadeli borçların ödenmesinde,
stok satışına ne derece bağımlı olduğunu ortaya koyar. Stok bağımlılık oranını şöyle gösterebiliriz;
Kısa vadeli yabancı kaynaklar -Varlıklar Stok bağımlılık oranı = _______________________________________________ Stoklar
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
9 Oranın paydasında yer alan stoklar verisi, kuşkusuz satışa hazır stok kalemlerini içermektedir. Örneğin
bir işletmenin, kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı 2.000.000 TL, hazır değerler ile süratle paraya
çevrilebilen varlıklar toplamı 600.000 TL. ve satılabilir stoklar toplamı 2.800.000 TL. ise;
2.000.000-600.000 Stok bağımlılık oranı = ____________________ = 0.50 olur. 2.800.000
Yani kısa vadeli borçların ödenebilmesi içim diğer likit varlıkları dışında, stokların %50’sinin
satılması gerekir.
Faaliyet Sonucu Sağlanan Fon / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Oranı
Fon akım tablosu verilerinden, faaliyet sonucu sağlanan fon kaynağı tutarının, kısa vadeli
yabancı kaynaklara oranlanması suretiyle, işletmenin cari faaliyetlerinden sağlanan fonun, kısa vadeli
borçların ne kadarlık bir kısmını finanse ettiği veya kısa vadeli borçları kaç defa karşıladığı saptanabilir.
Kuşkusuz burada, borçlar, gelecek dönemde ödenecek tutarları temsil ederken, faaliyet sonucu
sağlanan kaynakların, geçmiş verileri temsil etmesi, oranın yorumundan sağlanacak sonuca gölge
düşürebilir. Ancak, normal ekonomik koşullarda, bir yıl önce sağlanan fon tutarına yakın tutarların
gelecek yılda da sağlanması olanaklıdır. Bu nedenle faaliyet sonucu sağlanan fon tutarlarının geçmiş
dönem verilerini belirtmesi büyük bir sakınca yaratmaz. Genel olarak işletmenin durumu hakkında bir
bilgi verilebilir. Kaldı ki; proforma fon akım tablolarının düzenlenmesi durumunda, proforma fon akım
tablosundaki tutarlar alınarak, faaliyetten sağlanan fon tutarının da kısa vadeli borçların ödeneceği
döneme ait olması sağlanabilir. Böylece oran, daha anlamlı bir hale getirilmiş olabilir.
Net Çalışma Sermayesi / Faaliyetlerden Sağlanan Fon Oranı
Bu oran; net çalışma sermayesinin, faaliyetlerden sağlanan fonla kaç defa karşılandığını gösterir.
Başka bir anlatımla net çalışma sermayesinin, faaliyetlerden sağlanan fon içindeki payını gösterir. Bir
işletmede faaliyetlerden sağlanan fon, net çalışma sermayesini karşıladıktan sonra, diğer duran
sermayeye ne kadar fazla katkıda bulunursa o kadar iyidir. Bu durumda işletme, üçüncü kişilerin baskısı
altına girmeden, borçların ödeyebilecek ve faaliyetlerini genişletebilecektir.
Finansal Yapı Analizinde Kullanılan Oranlar
İşletmenin kaynak yapısının ve uzun vadeli borç ödeme gücünün ölçülmesinde kullanılan oranlar
bu grupta toplanmaktadır. Başka bir anlatımla işletmenin öz kaynağının yeterli olup olmadığı, kaynak
yapısı içinde borç ve öz kaynağın dengesi ve öz kaynak olarak yaratılan fonların ne tür dönen varlık
yada duran varlıklara kullanıldığının ölçülmesinde kullanılan oranlardır. İşletmenin gerek uzun vadeli
borçlarının ana para faizlerinin ödenip ödenmeyeceğinin analizinde, gerek kaynaklardan yararlanma
derecesinin belirlenmesinde bu oranlardan yararlanılmaktadır. İşletmenin sağlamlık derecesi hakkında
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
10 tam bir yargıya ulaşmak için kaynak yapısının ve sermaye yeterliliğinin analizi gerekli olmaktadır. İşletme
uygun bir biçimde finanse edildi mi? Öz kaynaklar ile yabancı kaynaklar arasında uygun bir denge var
mıdır? Finansman kaynaklarının toplam kaynaklar içindeki oranları nelerdir? Finansman kaldıracının
etkisi işletme karlılığını artırdı mı? Gibi sorunların yanıtları bu gruptaki oranlar yardımı ile bulunmaya
çalışılmaktadır.
Borçların, Aktif Toplamına Oranı
Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynakların, aktif toplamına (pasif toplamına) bölünmesi ile elde
edilir.
Finansal Kaldıraç Oranı =Toplamı Aktif
ToplamıKaynaklar Yabancı
Finansal Kaldıraç Oranı =Toplamı Pasif
ToplamıKaynaklar Yabancı
Bu oran varlıkların yüzde kaçının yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Başka bir
anlatımla, yabancı kaynakların toplam kaynaklar içindeki yüzdesini ifade eder. İşletmeye kredi verenler
oranın küçük olmasını arzularlar. Çünkü işletmenin tasfiyesi durumunda, işletmeye kedi verenler öz
kaynakların yeterli olmaması halinde alacaklarını tahsil etme olanağını bulurlar. Diğer taraftan ortaklar,
oranın belli bir düzeye kadar büyük olmasını arzularlar. Çünkü oranın büyük olması öz kaynaklara
oranla, yabancı kaynaklardan daha fazla yararlanıldığını gösterir. Bu ise finansman kaldıracının etkisi ile
işletme karlılığını artırıp, ortakların, daha fazla kar payı almalarına olanak verir. Ancak bunun da bir
optimal noktası vardır.
Sermaye maliyetinin minimum olacağı noktaya kadar yabancı kaynaklardan yararlanmak uygun
olur. Belli bir noktaya kadar yabancı kaynak maliyeti öz kaynak maliyetinden daha düşüktür. Bu
koşullarda işletme düşük maliyetli yabancı kaynaklar kullanmak suretiyle, kar/öz kaynak oranını
artırabilir. Ancak borçlanma arttıkça mali risk de artmakta ve yeni yabancı kaynaklar bulma olanağı
zorlaştığından, yabancı kaynaklarında maliyetleri artmaktadır. Bu noktada mali kaldıracın negatif etkisi
kar/öz kaynak oranını azaltmaktadır. Dolayısıyla, ortaklar yabancı kaynaklar / Aktif toplamı oranının
sermaye maliyetinin (Ortalama Kaynak Maliyetinin) minimum olacağı noktada olmasını isterler.
(b)Özkaynakların, Aktif Toplamına Oranı
Bu oran özkaynakların aktif toplamına (Pasif toplamına) bölünmesi ile elde edilir Oranı;
Özkaynaklar Özkaynaklar ___________ veya ______________________________ Aktif toplamı Yabancı kaynaklar + Özkaynaklar
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
11 biçiminde ifade edebiliriz. Özkaynakların aktif toplamına oranı varlıkların yüzde kaçının işletme sahip ve
ortakları tarafından finanse edildiğini ortaya koyar. Başka bir anlatımla, öz kaynakların, toplam kaynaklar
içinde gösterir. Oran işletmenin uzun vadeli bor ödeme gücünü ortaya koyar. Oranında yüksek olması
işletmenin uzun vadeli borçlarının ve bunların faizlerini ödemeden herhangi bir güçlükle
karşılaşmayacağını belirtir. Başka bir anlatımla işletmeye kredi verenlerin emniyet marjının yeterli
olduğunu gösterir. Bu oranın zaman içerisinde yükselme eğilimi göstermesi, genelde yönetimin başarısı
olarak değerlendirilir.
Öz kaynakların toplam kaynaklar içindeki payının yüksek olması, alacaklıların güvencesini arttırır
ise de işletmenim öz kaynaklarına göre nispeten düşük maliyetli uzun vadeli kredilerden yeterinde
yararlanmadığını veya asgari ölçüde yararlandığını gösterebilir. Oysa işletme maliyetli uzun vadeli
kredilerden yararlanmak suretiyle, öz sermayenin karlılık oranını artırabilir. Ancak, yabancı kaynak/Aktif
toplamı oranı açıklanırken de belirtildiği üzere bunun bir optimal noktası vardır. Bu ise ortalama kaynak
maliyetinin minimum olduğu noktadır.
Önemli olan işletmenin finansmanda, ödeme gücü ile kar amaçlarını bağdaştırabilmesidir.
Bilindiği gibi yatırımın öz kaynaklarla finanse edilmesi emniyeti artırırken, karlılık oranını da
azaltmaktadır. Diğer taraftan yatırımın yabancı kaynaklarla finanse edilmesi durumunda emniyet payı
azalırken, öz sermayenin karlılık oranını artırabilmektedir. Aslında, satışlardan sağlanan kar marjının
yüksek olması durumunda daha az öz kaynak kullanmak suretiyle, kar/öz sermaye oranını artırmak
olanaklı olabilir. Ancak ekonomideki durgunluk dönemlerinde, fiyatların düşmesi durumunda işletmenin
faiz veya ana para taksitlerini ödemede güçlüklerle karşılaşılarak iflasa dahi gitmeleri söz konusu olabilir.
Bu nedenlerle, varlıkların finanse ediliş biçiminde öz kaynaklar ile yabancı kaynaklar arasında bir
dengenin kurulması zorunludur. Normal koşullarda özkaynak, aktif toplamı oranının %50 altına düşmesi
arzulanmaktadır.
(c)Özkaynakların, Toplam Yabancı Toplamına Oranı
Bu oran, özkaynakların, kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamına bölünmesi ile elde
edilir. İşletmenin mali bağımsızlık derecesini gösteren oran, ödeme gücü katsayısı, borçlanma katsayısı
veya finansman oranı adları ile de ifade edilmektedir. İşletmenin mali yeterliliğinin araştırılmasına olanak
veren oran aşağıdaki biçimde gösterilir.
Öz kaynaklar Öz sermaye Finansman oranı = _________________________ = _____________________ Toplam yabancı kaynaklar Toplam borç
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
12 Finansman oranı; işletmenin öz kaynakları ile yabancı kaynakları arasında uygun bir oranın olup
olmadığının analize olanak verir. Oranın en az 1:1 olması istenir. Finansman onaranını yüksek olması;
işletmeyi, alacaklı durumunda bulunan üçüncü kişilerin baskısından kurtarır. Oranın 1’den küçük olması
ise, işletmeye kredi verenlerin, işletme sahip ve ortaklarından daha fazla işletmeye yatırımda
bulunduklarının gösterir. Bu ise alacaklıların güvencesini azaltmakta ayrıca ekonomik durgunluk
dönemlerinde, ağır faiz yükü, işletmenin mali olanaklarını tüketerek, işletmeyi, borçlarını ödeyememe
durumunda bırakabilir.
Daha önceki açıklamalarımızda belirttiğimiz gibi, varlıklarının finansmanında öz kaynaklar ile
yabancı kaynaklar arasında uygun bir dengenin kurulması işletmeler için büyük önem taşımaktadır.
İşletmenin öz kaynakları arasında ödenmemiş sermaye olması durumunda, ödenmemiş sermayenin
ödenmesi durumunda kaynak ihtiyacını tamamen karşılanıp karşılanmayacağını ölçmek için, diğer bir
değişle esas sermayenin yeterlilik konusunu araştırmak üzere aşağıdaki orandan yararlanılır.
Bu oranın sonucunda bakarak, sermayenin ödenmemiş kısmı ödendiğinde, kaynak ihtiyacının
tamanen karşılanıp karşılanmayacağı görülebilmektedir
(d)Borçların, Maddi Öz Varlığa Oranı
Yabancı kaynaklar ile maddi öz varlık arasında uygun bir denge olup olmadığının
araştırılmasında kullanılan bir orandır. Maddi öz varlık; öz kaynak toplamından maddi olmayan duran
varlıkların çıkarılması suretiyle bulunur. Maddi olmayan duran varlıklar, herhangi bir tasfiye durumunda
paraya dönüşemeyeceği için söz konusu varlıkların öz kaynak toplamından çıkarılması uygun
görülmektedir. Oranı aşağıdaki biçimde gösterebiliriz.
Oranın birden küçük olması arzulanmaktadır. Diğer bir deyişle işletmenin maddi özvarlığının yabancı
kaynaklardan daha fazla olması istenmektedir.
(f)Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların, Toplam Kaynaklara Oranı
Bu oran, kısa vadeli yabancı, kaynakların pasif toplamına bölünmesi ile elde edilir.
Özkaynaklar + Ödenmemiş Sermaye ___________________________________ Yabancı kaynaklar – Ödenmemiş Sermaye
Borçlar Oran = ______________ Maddi öz varlık
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
13
Kısa vadeli yabancı kaynakların toplam kaynaklara oranı, işletme varlıklarının yüzde kaçının kısa
vadeli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Başka bir anlatımla aktifin yabancı kaynaklardan
oluştuğunu ortaya koyar. Oranın yüksek olması, aktifin büyük bir bölümünün kısa vadeli yabancı
kaynaklarla finanse edilmiş olduğunu gösterir. Genelde üretim işletmelerinde, oranın 0.30’dan fazla
olmaması arzulanır. Özellikle duran varlık gurubu kısa vadeli yabancı kaynaklarla finanse edilmesi hiç
algılanmaz. Aksi durumda işletmenin net çalışma sermayesi negatif bir saygı olacağından, işletme
faaliyetlerinin sürdürülmesinde üçüncü kişilerin baskısı altına girilmiş olunur.
(g)Uzun Vadeli Yabancı Kaynakların, Toplam Kaynaklara Oranı
Bu oran, uzun vadeli yabancı kaynakların, toplam kaynaklara bölünmesi ile elde edilir. Oranı
aşağıdaki biçimde gösterebiliriz.
Oran, işletme varlıklarının yüzde kaçının uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini
gösterir. Başka bir değişle, uzun vadeli kaynakların toplam pasif üzerindeki payını gösterir. Oranın
yüksekliği işletmenin kullandığı kaynaklar arasında uzun vadeli borçların oransal öneminin fazla
olduğunu ifade eder.
(h)İç Kaynaklar (Oto Finansman) Oranı
İşletmenin otofinansman yoluyla yaratmış olduğu kaynakların ölçülmesinde bu orandan
yararlanılır. Ödenmiş sermayeye ek olarak işletme çalışmaları sonucu yaratılan öz kaynaklar kakında
görüş sahibi olmak anacıyla, yedekler ve yedek niteliğinde karşılık ve fonlar toplamından birikmiş
zararlar çıkarıldıktan sonra bulunan toplam ile ödenmiş sermaye arasında orantı kurulur. Oran aşağıdaki
gibi gösterilebilir.
Kısa vadeli yabancı kaynaklar Oran = ____________________________
Pasif toplamı (Özkaynaklar+Yabancı kaynaklar)
Uzun vadeli yabancı kaynaklar Oran = ____________________________________
Toplam kaynaklar (Pasif toplamı)
Oto finansman oranı (Kar Yedekleri) – (Birikmiş Zararlar) (İç Kaynaklar Oranı) = __________________________________ Ödenmiş Sermaye
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
14 Normal olarak oran ne kadar büyük çıkarsa işlemenin durumu o kadar iyi sayılır.
(ı)Duran Varlıkların, Öz Kaynaklara Oranı
İşletmenin duran varlıklarının, özkaynaklara bölünmesi suretiyle bulunan bir orandır. Söz konusu
oran, özkaynakların ne kadarlık kısmının aktifte duran varlıkların finansmanında kullanıldığını gösterir.
Başka bir anlımla, öz sermayenin ne ölçüde aktifte bağlı hale geldiğini gösterir. Oranın genelde birden
küçük olması arzulanır. Oranın birden büyük olması, duran varlıkların kısmının borçlanarak sağlanmış
olduğunu gösterir.
(j)Duran Varlıkların Devamlı Sermayeye Oranı
Bu oran, duran varlıkların devamlı sermayeye bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle gösterebiliriz.
Duran varlıkların ne ölçüde uzun vadeli yabancı kaynaklar ve özkaynaklarla finanse edildiğini
gösterir. Duran varlık / özkaynak oranını, tamamlayan bir orandır. Bu oranın mutlaka birden küçük
olması arzu edilir. Oranın birden büyük olması duran varlıkların bir kısmını kısa vadeli yabancı
kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Bu işe işletmenin üçüncü kişilerin baskısı altına girmemiş
olduğunu belirtir.
(k)Maddi Duran Varlıkların, Öz Kaynaklar +YatırımKredileri Toplamına Oranı
Arazi, arsa, bina, makine teçhizat, taşıt araç ve gereçleri gibi maddi duran varlıkların ne ölçüde
özkaynaklarla finanse edildiğini saptanmasında kullanılan bir orandır. Oranı şöyle gösterebiliriz:
Duran varlıklar Oran =
Özkaynaklar
Duran varlıklar Duran varlıklar veya
Devamlı sermaye Özkaynaklar + Uzun vadeli yabancı kaynaklar
Maddi duran varlıklar (Net)
Özkaynaklar
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
15 Oranın payında yer alan maddi duran varlıklar, birikmiş amortismanlar çıktıktan sonra kalan net
değerleri göstermektedir. Oranın birden küçük olması istenir. Bankalarda, maddi duran varlık-Özkaynak
ilişkisi maddi özvarlığa göre analiz edilmektedir.
Maddi özvarlık, yukarıda da belirtildiği üzere, özkaynak toplamından maddi olmayan duran
varlıkların çıkarılması suretiyle bulunur. Oran, maddi öz varlığın ne kadarlık kısmının maddi duran
varlıklara bağlanmış olduğunu gösterir.
(l)Varlıklar Arasındaki İlişkilerde Kullanılan Oranlar
İşletmelerin mali yapılarının değerlendirilmesinde, varlıklar arasındaki ilişkilerin de bilinmesinde
yarar vardır. İşletmelerin dönen varlıkları ile duran varlıkları arasında uygun bir denge varmıdır? Duran
ve dönen varlıklar toplam varlıkların yüzde kaçıdır? Üretim dışı maddi duran varlıklar varmıdır? Bunlar
toplam maddi duran varlıkların yüzde kaçını oluşturur? gibi soruların yanıtını bulurken işletmenin varlık
yapısını analiz gerekir. Bu amaçla kullanılabilecek oranları şöyle sıralayabiliriz:
i- Maddi Duran Varlıklar / Toplam Varlıklar oranı, maddi duran varlıkların toplam varlıklar içinde ki
payını gösterir.
ii- Dönen varlıklar / Toplam Varlıklar oranı; dönen varlıkların toplam varlık içindeki payını gösterir.
iii- Duran varlıklar / Dönen Varlıklar oranı; dönen varlıklar duran varlıklar arasındaki dağılımı
analiz etmeye imkan verir. Ticaret işletmelerinde, oranın birden küçük olması arzu edilirken, üretim
işletmelerinde özellikle yatırımda bulunan şirketlerde oran birden büyük olabilir.
iv- Üretim dışı maddi duran varlılar / Maddi duran varlıklar oranı; işletmenin, maddi duran
varlıklardan ihtiyacın üzerinde olup olmadığını, üretim dışı maddi duran varlıkların olup olmadığının
belirlenmesine olanak verir.
Sosyal tesisler, kullanılmayan makinalı tesisler, boş arsa, arazi (altında maden bulunanlar hariç)
üretim dışı maddi duran varlıklar olarak dikkate alınmaktadır. Oranın küçük çıkması, verimli alanlara
daha çok yatırım yapıldığını gösterir.
Çalışma Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar(Faaliyet Oranları)
İşletmenin çalışma durumunun analizinde, işleme faaliyetlerindeki kullanılan varlıkların etkili bir
biçimde kullanılıp kullanılmadığı ölçülmektedir. Varlıkların kullanılmaları sırasındaki etkinlik derecesini
Maddi duran varlıklar Maddi özvarlık
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
16 gösteren bu oranlara, faaliyet oranları, verimlilik oranları, veya devir hızı (Dönüşüm katsayısı) oranları
denilmektedir.
Bu grupta yer alan oranları şöyle sıralayabiliriz.
Söz konusu oranları sırası ile incelemeye çalışalım.
Stok Devir Hızı Oranları
Stok devir hızı oranları; ortalama bir hesapla, stok kalemlerinin ne kadar bir süre içerisinde üretim
faaliyetinde tükendiğini veya satış hasılatı unsuru haline dönüştüğünü ölçmeye yarayan oranlardır.
Başka bir anlatımla, stokların belli bir dönem içindeki devir hızını bulmaya yarayan oranlardır. Stok devir
hızı oranları, stokların belirli bir dönem içinde kaç defa yenilendiğini gösterir.
i. Ticaret İşletmelerinde Stok Devir Hızı Oranı
Ticaret işletmelerindeki stok kalemleri satılmak üzere alınan mallardan (Ticari maldan)
oluşmaktadır. Bu nedenle bu işletmelerdeki stok devir hızı oranı, ticari malın ne kadarlık bir süre içinde
satış hasılatı haline dönüştüğünü gösterir. Ticaret işletmelerinde, stok devir hızı oranını aşağıdaki
biçimde gösterebiliriz.
Satılan Ticari Malların Maliyeti
Stok devir hızı oranı =
Ortalama Ticari mal Stoku
Formüldeki ortalama stok kalemi rakamının bilinmesi her zaman olanaklı olmayabilir. Bu gibi
durumlarda ortalama stokların hesaplanması gerekir. Yıl içinde stoklarda büyük dalgalanmalar
görülmemesi durumunda, ortalama stok; dönem başı stok kalemi ile dönem sonu stok kaleminin
ortalaması alınarak saptanabilir. Bu durumda formülü şöyle gösterebiliriz.
i-Stok Devir Hızı Oranları
ii-Alacakların Devir Hızı Oranları
iii-Hazır Değerlerin Devir Hızı Oranı
iv-Net Çalışma Sermayesinin Devir Hızı Oranı
v-Dönen Varlıklar Devir Hızı Oranı
vi-Maddi Duran Varlıklar Devir Hız Oranı
vii-Duran Varlıklar Devir Hız Oranı
viii-Aktiflerin Devir Hızı Oranı
ix-Öz Sermaye Devir Hız Oranı
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
17 Satılan Ticari Mallar Maliyeti
Stok devir hızı oranı =
(Dönem başı stok + Dönem sonu Stok)
2
Ancak stok hareketlerinin yıl içinde büyük dalgalanmalar göstermesi durumunda, yukarıdaki
esaslara göre saptanan ortalama stok yanıltıcı olabilecektir. Bu gibi durumlarda ortalama stok, her ay
sonundaki stok rakamlarının basit aritmetik ortalamasının alınması suretiyle saptanabilir. Stok devir
hızının saptanmasında, bazen satılan malaların maliyeti yerine, net satışların alındığı ve net satışlara
ortalama stokun bölündüğünü görürüz.
Ancak stoklar, maliyetle ifade edildiğinden, kanaatimizce, satışlar yerine satılan malın maliyeti
kaleminin alınması daha uygun olur. Yalnızca satılan malın maliyeti kaleminin doğru bir biçimde
saptanamaması durumlarında, net satışlar alınabilir.
Stokların devir hızı oranının işletmenin çalışma alanına göre normal sayılan ölçülerden farklı
olması işletmenin iyi çalışmadığının veya talepleri karşılayamayacak duruma düştüğünü gösterebilir.
Stok devir hızı opranı, işletme özelliklerine ve uygulanan satış politikasına göre farklı olabilir ise
de;işletmenin çalışma alanına göre normali altında olması işletmede fazla stokların hammaddenin v
işletmenin iyi çalışmadığının bir göstergesidir. İşletmenin satış hacmine oranla fazla miktarda stok
bulundurması, stokların depolama giderlerini artırmakta, hem de stokların fiziki vasıflarının bozulmasına
ve tüketici tercihlerinin değişmesi nedeni ile stokların demode olmasına yol açmaktadır. Diğer taraftan
stok devir hızının çok yüksek olması da;tüketici taleplerinin zamanında karşılanamamasına neden
olabilir. Ayrıca sürekli olarak kısa dönemlerde sipariş verilmesi,işletmenin sipariş giderlerini arttırabilir. Bu
nedenle,stok bulundurma politikacı belirlenirken,tüm giderleri toplamının minimum olacağı stok düzeyinin
belirlenmesi gerekir.
Stok devir hızı yüksek olan işletmeler,diğer işletmelere göre rekabet olanağına sahiptir. Daha
düşük bir fiyatla mal satarak,satış hacmini genişletebilirler. Stok devir hızının 360 gün veya 12 aya
bölünmesi sureti ile,stokların kaç günde veya kaç ayda bir yenilendiği saptanabilir. Örneğin satılan malın
maliyeti 12.000.000 TL.dönem hası stok 2.800.000 TL.dönem sonu stok 3.200.000 TL.
12.000.000
Stok Devir Hızı = 4’tür.
2.800.000+3.200.000
2
Bunun anlamı bir yıl içinde stokların 4 kez devrediliyor yani,tükeniyor,yenileniyor demektir.
Stoklar ay esasına göre 12/4=3 ayda bir gün esasına göre 360/4-90 günde bir tükeniyor demektir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
18 ii. Üretim İşletmelerinde Stok Devir Hızı Oranları
Üretim işletmeleri,üretim faaliyetlerinde bulunduklarında bunlarda,ilk madde ve malzeme,yarı
mamul ve mamul stokları olmak üzere değişik stok türleri vardır. Bu nedenle hızlarının hesaplanmasında
her üç stok türünün stok devir hızı oranlarının ayrı ayrı hesaplanması gerekir.
a) Mamul Stok Devir Hızı Oranı :
Mamul stoklarının ne kadar hızlı satış haline dönüştüğünü gösteren bir orandır. Başka bir
anlatımla,mamul stoklarının belli bir dönemde kaç defa eritildiğini göstermektedir. Oran,satılan mamul
maliyetine,ortalama mamul stoklarının bölünmesi ile elde edilir.
Satılan Malın Maliyeti Mamul Stoklarının Devir Hızı Oranı: ------------------------------------ Ortalama Mamul Stoku
b) Yan Mamul Stok Devir Hızı Oranı :
Yan mamullerin devir hızı oranı,üretim maliyetine, ortalama yarı mamul stoklarının bölünmesi ile
elde edilir. Üretim işletmelerinde, mevcut yarı mamul stoklarının ne kadar sürede mamul haline
dönüşeceğini saptamada kullanılan bir oranıdır.
Üretim Maliyeti
Yarı Mamul Stok Devir Hızı Oranı : --------------------------------------
Ortalama Yarı Mamul Stoku
Örneğin, bir işletmede 600.000 TL.'lık yarı mamul stoku var ve bir aylık dönem içinde mamul haline
getirilen yarı mamullerin maliyeti 1.200.000 TL. ise, yarı mamul stoklarının devir hızı
1.200.000
------------------- = 2 olacaktır. Yani yarı mamuller 30gün/2=15 günde mamul haline dönüşüyor demektir.
600.000
Direkt İlk Madde ve Malzeme Stoklarının Devir Hızı oranı :
Üretim işletmelerinde, direkt ilk madde ve malzeme stoklarının belirli bir dönemde, üretim
sürecinin gerektirdiği direkt ilk madde ve malzeme miktarlarını karşılamak için kaç kere devrettiğini
gösteren bir orandır. Başka bir anlatımla, direkt ilk madde ve malzeme stoklarının belirli bir dönemde kaç
defa tüketildiğini gösteren bir orandır. Oran, direkt ilk madde ve malzeme giderlerinin ortalama direkt ilk
madde ve malzeme stoklarına bölünmesi ile elde edilir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
19 Direkt İlk Madde Ve Malzeme Giderleri
Direkt İlk Madde Ve Mal.Stokl.Dev.Hızı.Oranı = -------------------------------------------
Ortalama Direkt İlk Madde
Ve Malzeme Stokları
Örneğin. bir yıllık bir dönemde direkt ilk madde ve malzeme giderleri toplamı 8.000.000 TL. dönem başı
direkt ilk madde ve malzeme stoku 700.000 TL.dönem sonu direkt ilk madde ve malzeme stoku 900.000
TL. ise, işletmede, direkt ilk madde ve malzeme stoklarının devir hızı
8.000.000
----------------------------------- = 10 olur.
700.000+900.000
(-----------------------------)
2
Yani direkt ilk madde ve malzeme stokları 360/10 = 36 günde bir, üretimde tüketiliyor demektir.
c) İlk Madde ve Malzeme Stoklarının Devir Hızı oranı:
Şirkette kullanılan tüm direkt ve endirekt ilk madde ve malzemenin belirli bir dönemde kaç defa
tüketildiğini gösteren orandır. Oran, gider çeşitlerinden toplam ilk madde ve malzeme giderlerine,
ortalama ilk madde ve malzeme stoklarının, bölünmesi ile elde edilir.
İlk Madde Ve Malzeme Giderleri İlk Madde Ve Malzeme = -------------------------------------------------------------------
Stok Devir Hızı Oranı Ortalama İlk Madde Ve Malzeme Stokları
Örneğin, belirli bir dönemde şirketin kullandığı ve o gider çeşidi yardımcı hesap kodunda izlenen
ilk madde ve malzeme giderlerinin toplam tutarı 600 milyon TL. dönem başı ilk madde ve malzeme stok
tutarı 80 milyon TL, dönem sonu ilk madde ve malzeme stok tutarı 120 milyon T'L ise, oran;
600
------------------------ = 6 olur.
(80+120/2)
Yani ilk madde ve malzeme stoklan ilgili dönemde 6 defa devrediyor demektir. Bunun anlamı
stoklar 12/6 = 2 ayda tükeniyor demektir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
20 Alacakların Devir Hızı Oranları
Alacakların devir hızı oranı; belirli bir dönemdeki kredili satışlar tutarının, hesap dönemi
sonundaki ticari alacaklar tutarına veya aylık ortalama ticari alacak miktarına bölünmesi ile elde edilir.
Alacakların devir hızı, alacakların tahsil ve tedavül yeteneğini gösteren önemli bir orandır. Ticari
alacakların kalitesi ve likiditesi hakkında bir yargıya ulaşmak istenildiğinde başvurulan bir orandır.
Kredili Net Satışlar
Alacakların Devir Hızı Oranı = -----------------------------------------
Ortalama Ticari Alacaklar
Oran'da yer alan ticari alacaklar, işletmenin esas faaliyetinden doğan senetli ve senetsiz
alacaklarını içermektedir. Ticari alacaklar, kredili satışlar sonucu doğduğundan, devir hızının
saptanmasında, kredili satışların esas alınması daha doğru sonuçlar verir. Ancak, kredili satışlar tutarının
bilinmemesi durumunda, net satışlar tutarı da esas alınabilir.
Alacakların devir hızı oranı, işletmenin Iikidite durumunun ölçülmesinde yararlanılan tamamlayıcı
oranlardan birisidir. Alacakların devir hızının artışı,işletme lehine yorumlanan bir durum olup işletme
sermayesinin alacaklara nispeten az miktarda bağlandığını gösterir. Diğer taraftan alacakların devir
hızının azalması, işletme sermayesinin büyük bir bölümünün alacaklara tahsis edildiğini belirtir.
Bankaların istihbarat servisleri bu oranı aşağıdaki formülle de hesaplamaktadır.
Ticari alacaklar
Alacakların devir hızı oranı = ------------------------
Net satışlar
Bu oranla, toplam satışların yüzde kaçının alacaklara bağlandığı ölçülmektedir. Ticari alacakların
devir hızının hesabında, ticari alacak toplamı içerisine hangi hesapların alınması gerektiğine dikkat
etmek gerekir. Ticari alacakların net toplamından hareket edilirse sonuç yanıltıcı olabilir. Bu nedenle
toplama şüpheli alacaklar karşılığı,alacak senetleri reeskont hesabı ve verilen depozito ve teminatlar
hesabı dahil edilmemelidir. Ticari alacaklar içeriğinde satışlarla ilgili olan hesapların brüt tutarları
alınmalıdır. (Alınacak, alacak senetleri ve diğer ticari alacaklar hesabı dikkate alınır.)
Alacakların Ortalama Tahsilat Süresi Oranları
Oran, işletmelerin müşterilerinde olan alacaklarının tahsil olanaklarını gösterir. 360 veya 365 gün
sayısına alacakların devir hızının bölünmesi sureti ile alacakların ortalama tahsilat süresi bulunabilir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
21 Ticari Alacaklar
Alacakların Ortalama Tahsilat Süresi = --------------------------------------------
Kredili Satışlar / 360(365)
İkinci formülden de görüleceği üzere,ticari alacaklara günlük kredili satışlar bölünmek sureti ile
alacakların ortalama tahsilat süresi bulunabilir. Alacakların ortalama tahsilat süresi kısa bir süreyi
gösteriyor ise, işletmenin kredili satışlarından olan alacaklarından daha düzenli ve daha kısa süreler
içerisinde tahsil edileceği anlaşılır. Ortalama tahsilat süresinin fazla olmasından kredili satışların
tahsilinde gecikmelerle karşılaşabileceği ortaya çıkar.
Genelde ortalama tahsilat süresi, alıcılara tanınan satış vadesini l/3 den fazla aşmamalıdır. Bu
1/3 ek süre; satışların, alacaklara olan oranın hesaplanmasında, yıl sonu alacaklarının kullanılması gibi
nedenlerle, ortaya çıkacak hataları için marj olarak düşünülmektedir. Örneğin, bir işletmede alacakların
devir hızı 6 ise, ortalama tahsilat süresi de 60 gün olacaktır. Ancak tahsilat süresinde kabul edilebilecek
en üst sınır, satışlar eğer 48 gün vade ile yapılıyor ise (48 x I/3 = 16 gün) 48 + 16 = 64 gün olacaktır.
Alacakların ortalama tahsilat süresinin, 64 günün üzerinde. olması firma alacaklarını şüpheli duruma
düşürdüğünün bir göstergesi olabilir. İşletmenin bu gibi durumlarda, tamamen vadeleri kısaltması veya
kredili satışlarını sınırlı tutması uygun olur.
Aslında kredili satışların uygun bir biçimde yürütülüp yürütülmediğinin belirlenmesin de, kredili
alışların ödenme sürelerine de bakmak gerekir. Alacakların ortalama tahsilat süreleri değerlendirilirken,
ticari borçların ödenme süreleri de göz önünde bulundurulmalıdır.
Ticari borçların ortalama ödenme süresi ise;
Satıcılar + Borç Senetleri (Ticari Borçlar) -------------------------------------------------------
Günlük Peşin Satışlar
Oranı ile saptanabilir.
Örneğin, bir işletmenin 1 yılık dönem sonunda satıcılar hesabı 1.000.000 TL. borç Senetleri hesabı
800.000 TL. alacak kalanı vermiş ve yıllık peşin salışları toplamı 36.00.000 TL. ise,
1.000.000 + 800.000
Ticari borçların ödeme süresi ; ( ---------------------------- ) = 18 gün olacaktır.
36.000.000 / 360
Yani işletme, günlük peşin satışları dolayısile sağlanan para girişlerine göre, ticari borçlarını 18
günde ödeyecek demektir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
22 Eğer işletme alacaklarını 60 günde tahsil ediyor fakat borçlarını 18 günde ödüyor ise, kendisinin
müşterilerine açmış olduğu kredinin vadesinin, kendisine satıcılarının açmış olduğu kredinin vadesinden
daha uzun olduğunu gösterir. İşletmenin kendi satıcılarından yararlandığı vade ile, alıcılarına tanıdığı
vade arasında uygun bir dengenin kurulması işletmenin yararınadır. Kuşkusuz değerlenmeyi yaparken,
kredili aIış ve kredili satış düzeylerinin de göz önünde tutulması gerekir.
Hazır Değerler Devir Hızı Oranı
Oran, satışların, hazır değerler toplamına bölünmesi ile elde edilir,
Net Satışlar
Hazır Değerler Devir Hızı = (----------------------------------------)
Ortalama Hazır Değerler
Hazır değerlerin; yani kasa, banka, pullar, çekler, kuponlar gibi kalemlerin belirli bir dönemde
satış hasılatı ile kaç ayda karşılandığını gösteren bir orandır. Muamele saiki (iş yapma güdüsü) ile
işletmede tutulacak hazır değerlerin saptanmasında, yardımcı bir orandır. Oran için genel bir kıstas
mevcut değildir. Her işletme kendi özelliğine göre, geçmiş dönemlerle karşılaştırmalar yapmak suretiyle
bazı normlar geliştirebilir.
Net Çalışma Sermayesi Devir Hızı Oranı
Oran, net çalışıma sermayesinin yerinde kullanılıp yetersiz olduğunu, stok ve alacakların devir
hızının yüksek olduğu veya stok ve alacakların nispeten az çalışma sermayesine gereksinim
gösterdiğini, işletmede kısa vadeli borçlanma yüksekliğini ve cari oranın düşük olduğunu gösterebilir.
Diğer taraftan, net çalışma sermayesi devir hızının düşük olması ise, işletmenin aşırı net çalışma
sermayesine sahip olduğunu, stok ve alacakların devir hızının yavaş olduğunu, işletmenin
gereksiniminden fazla nakdi değerlere sahip olduğunu gösterebilir. Bu nedenlerden hangisinin geçerli
olduğunun analistlerce araştırılıp saptanması gerekir.
Genel olarak devir hızının yüksek olması, net çalışma sermayesinin verimliliğinin yüksek
olduğunu ortaya koyar. Ancak verimlilik ve kârlılık bir arada oldukları sürece anlam taşır. Bu nedenle bir
liralık net çalışma sermayesine düşen hem satış hem kâr tutarının da yüksek olması gerekir. Net çalışma
sermayesi devir hızı ile ilgili belli bir ölçü yoktur. Endüstri kollarına göre, farklılık gösterir.
Dönen Varlık Devir Hızı Oranı
Oran net satışlara, dönen varlıkların bölünmesi ile elde edilir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
23 Net Satışlar
Dönen Varlıklar Devir Hızı Oranı = ------------------------------------------
Ortalama Dönen Varlıklar
Oranın yüksek olması, dönen varlıkların verimliliğinin de yüksek olduğunu gösterir. Ancak kârlılık
oranı da aynı doğrultuda ise, verimlilikteki yükseklik anlamı taşır. Diğer taraftan dönen varlıklar devir
hızının çok yüksek olması, işletmenin duran varlıklarının, toplam varlıkları içindeki payının yüksek
olduğunu gösterir.
Dönen varlık devir hızı oranının düşük olması ise, işletmede dönen varlıklarda bir aşırılık
olduğunu, stok ve alacakların devir hızının yavaş olduğunu veya mali kaynakların geçici yatırımlar için
kullanıldığını gösterebilir, Bu nedenlerden hangisinin geçerli olduğu yapılacak analizlerle. mali
analistlerce ortaya konulmaktadır. Genel Olarak Dönen Varlıklar devir hızı için standart bir ölçü
söylemeye olanak yoktur. Her işletmenin özelliğine göre değişebilir.
Duran Varlık Devir Hızı Oranı
İşletmedeki duran varlıkların verimliğini ölçmede, kullanılan bir orandır. Net satışlara duran
varlıkları bölünmesi ile elde edilir.
Net Satışlar
Dönen Varlıklar Devir Hızı Oranı = --------------------------------------------
Ortalama Duran Varlıklar
Duran varlık devir hızı oranı, işletmede duran varlıklara aşırı bir yatırım yapılıp yapılmadığının
saptanmasında kullanılan bir ölçüdür. Oranın düşük olması veya zaman içinde düşme eğilimi
göstermesi, işletmenin tam kapasite ile çalışmadığını veya duran varlıklardan yeterince gelir
sağlanamadığını gösterebilir. Diğer taraftan, oranın çok yüksek olması, işletmenin duran varlıklarının,
kapasitelerinin üzerinde kullanıldığını gösterir. Bu orana ilişkin belli bir norm olmamakla beraber, büyük
sanayi kuruluşlarında oranın 2 olması uygun görülmektedir.
Duran varlık grubu içinde, maddi duran varlıklar yanında iştirakler, bağlı ortaklıklar, bağlı menkul
kıymetler gibi uzun vadeli yatırımlar ve diğer duran varlık kalemleri de yer almaktadır. Bu nedenle, duran
varlıkların toplam olarak devir hızlarının belirlenmesinde, yalnızca net satışlardan hareket edilmesi doğru
olmayabilir. Söz konusu duran varlıkların elde bulundurulması ile sağlanan tüm hasılatın dikkate
alınması daha uygun olabilir. Örneğin iştiraklerden sağlanan iştirak kazançlarının, bağlı menkul
kıymetlerden sağlanan faiz gelirlerinin, işletme duran varlıklarının kiraya verilmesinden sağlanan kira
gelirlerinin de dikkate alınması uygun olur. Yapılan yatırımdan sağlanan ve süreklilik gösterebilen tüm
gelir unsurlarının dikkate alınması durumunda, duran varlıkların devir hızı oranı aşağıdaki biçimde
gösterilebilir:
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
24 Net Satışlar + İştirak Kazançları Duran Varlık Faiz Gelirleri + Kira Gelirleri Devir Hızı Oranı = ---------------------------------------------------------------- Ortalama Duran Varlıklar (Net)
Böylece, duran varlıkların verimli kullanılıp kullanılmadığının saptanmasında daha hassas bir ölçü
elde edilmiş olunabilir.
Maddi Duran Varlık Devir Hızı Oranı
Oran, Maddi duran varlıkların, verimli kullanılıp kullanılmadığının saptanmasında kullanılır. Net
satışlara maddi duran varlıkların bölünmesi ile elde edilebilir.
Net Satışlar Maddi Duran Varlık Devir Hızı Oranı = ----------------------------------------------------- Ortalama Maddi Duran Varlıklar(net),
Maddi duran varlık devir hızı oranı, işletmenin maddi duran varlıklara aşırı bir yatırım yapıp
yapmadığını, işletmede atıl kapasite olup olmadığını araştırmak için kullanılan bir ölçüdür. Oran, maddi
duran varlıkların kullanılmamalarındaki etkinliği ölçer. Oranın normalin çok üzerinde olması, maddi duran
varlıkların kapasitelerinin üstünde kullanıldığını gösterir. Diğer taraftan oranın, normalin çok altında
olması ise, atıl kapasitenin olduğunu gösterir. Bu orana ilişkin belli bir norm olmamakla beraber, büyük
sanayi kuruluşlarında oranın 5 olmasının uygun olacağı ileri sürülmektedir.
Toplam Aktifler Devir Hızı Oranı
İşletmenin sahip olduğu tüm varlıkların verimliliğinin ölçümünde kullanılan bir orandır. Oran
genelde net satışlara toplam aktifin bölünmesi ile elde edilir.
Net Satışlar Aktifler Devir Hızı Oranı = ---------------------------------------------
Ortalama Toplam Aktif
Oranın düşük olması işletmenin tam kapasite ile çalışmadığını gösterir. Aktiflerin devir hızı oranı
da aynen duran varlıkların devir oranında olduğu gibi net satışlar ile süreklilik gösteren diğer gelir
unsurları toplamı dikkate alınmak suretiyle de hesaplanabilir. Böylece tüm varlıkları sağladıkları hasılat
unsurları dikkate alınmış olur.
Özsermaye Devir Hızı Oranı
Özsermaye devir hızı oranı, özserrnayenin {Özkaynağın) ne ölçüde verimli kullanıldığını belirten bir
göstergedir. Özsermayenin verimliliğini gösteren söz konusu oran, net satışlara özsermayenin bölünmesi
ile elde edilir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
25 Net Satışlar
Özsermaye Devir Hızı Oranı = ----------------------------------------------------- Ortalama Özsermaye (Özkaynaklar)
Oranın paydasında yer alan özsermaye kalemi, işletmenin dönem sonundaki özsermaye tutarı
olabileceği gibi, inceleme döneminin ortalama özsermaye tutarı da olabilir.
Oranın, yüksek olması; işletme özsermayesinin çok ekonomik ve verimli bir biçimde kullanıldığını
belirtir. Ancak oranın normalin çok üstünde olması, işletmenin özkaynaklarının yetersiz olduğunu ve
işletmenin geniş ölçüde yabancı kaynaklardan yararlandığını gösterir. Oranın düşük olması ise
özsermayenin iş hacmine göre fazla olduğunu ve verimli bir biçimde kullanıldığını gösterir.
Özsermaye devir hızı oranı için, kabul edilmiş standart bir ölçü bulunmamaktadır. İşletmenin
özsermaye devir hızının yeterli olup olmadığının saptanmasında; aynı iş kolundaki diğer işletmelerle ve
aynı işletmelerin geçmiş yıllar sonuçlarıyla karşılaştırmalar yapılması gereklidir.
Karlılık Oranları
İşletmelerin emrine verilmiş bulunan öz ve yabancı kaynakların, verimlendirme derecesinin
ölçümünde kullanılan oranlar bu grupta toplanmaktadır. İşletmelerin gerek bir bütün olarak tüm
faaliyetlerinde kârlı çalışıp çalışmadığının belirlenmesinde, gerekse her bir temel faaliyetinin verimliliğinin
ölçülüp değerlendirilmesinde bu oranlardan yararlanılır. Kârlılık oranları ile, işletmenin geçmişteki kazanç
gücü ve faaliyetlerinin etkinlik derecesi değerlendirilir. İşletmenin elde ettiği kârın ölçülü ve yeterli olup
olmadığının saptanmasında kullanılan oranları altı bölümde toplayabiliriz.
i- Kâr İle Satışlar Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar
ii- Kâr İle Sermaye Arasındaki ilişkileri Gösteren Oranlar . .
iii- Ortaklara Yeterli Kâr Payı Sağlânıp, Sağlanmadığının": Saptanmasında Kullanılan Oranlar
iv- Mali Yükümlülüklerin Karşılanmasında Yeterli Gelirin Elde Edilip Edilmediginin
Saptanmasında Kullanılan Oranlar
v- İşletmenin Hangi, Satış Düzeyinde Kâra Geçtiğinin Ölçümünde Kullanılan Oranlar
vi- Kâr İle İşgücünün Verimliliği Arasındaki İlişkiyi .Ortaya Koyan Oranlar
(a)Kar İle Satışlar Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar
Bu oranlar gelir tablosunda yer alan çeşitli kar kalemleri ile net satışlar arasındaki ilişkileri analiz
etmede kullanılır.
Brüt Satış Karı / Net Satışlar Oranı
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
26 Oran; satılan malların satış fiyatı ile maliyeti arasındaki marjı yansıtan brüt satış karının, net satış
hasılatındaki yerinin önemlilik derecesini gösterir. Başka bir ifade ile, net satışların yüde kaçının brüt
satış karı (gayri safi kar) olduğunu belirtir. Oranı aşağıdaki biçimde gösterebiliriz.
Brüt Satış Karı
Oran = ----------------------------------
Net Satışlar
İşletmenin gayri safi rantabilitesi hakkında bilgi veren oranın yeterli olup olmadığı, benzer
işletmeler ile karşılaştırmalar yapılmak suretiyle saptanabilir. Oranın yüksek olması veya yükselme
eğilimi göstermesi işletmenin lehine yorumlanır.
Faaliyet Karı / Net Satışlar Oranı
Oran faaliyet karının net satışlara bölünmesi ile elde edilir.
Faaliyet Karı Oran = ---------------------------------- Net Satışlar
İşletmenin iş hacmi rantabilitesi, hakkında bilgi veren oran, bir işletmenin esas faaliyetinden ne
ölçüde karlı olduğunun saptanmasında kullanılır. Oranın yüksek olması işletmenin lehine yorumlanır.
Faaliyet karı /net satışlar oranının yeterli olup olmadığının saptanmasında işletmenin geçmiş yıllardaki
durumuna ve aynı endüstri kolundaki işletmelerin oranlarına bakmak gerekir.
Olağan Kar / Net Satışlar Oranı
Oran olağan karın net satışlara bölünmesi ile elde edilir.
Olağan Kar Oran = ----------------------------------
Net Satışlar
İşletmenin süreklilik gösteren olağan faaliyetleri sonucunda elde edilen karın yeterli olup olmadığı
konusunda bilgi verir. Oran doğan karın net satışlar içindeki yüzde payını göstermektedir.
Dönem Karı / Net Satışlar Oranı
Oran dönem karının net satışlara bölünmesi ile elde edilir.
Dönem Karı Oran = ----------------------------------
Net Satışlar
Sözkonusu oran her yüz liralık net satış içinde vergiden önceki kar tutarını gosterir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
27 Net Kar / Net Satışlar Oranı
Oran net karın net satışlara bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle gösterebiliriz.
Olağan Kar Oran = -------------------------- Net Satışlar
Söz konusu oran işletme faaliyetlerinin net rantabilitesi hakkında bilgi verir bu oranda işletmenin
kuruluş amacı dışında kalan faaliyetlerinden doğan tüm faaliyet dışı gelir ve kar unsurları ile faaliyet dışı
gider ve zarar unsurları dikkate alınmış bulunmaktadır. İşletme bir sermaye şirketi ise, net karın
hesaplanmasında, ödenecek vergilerde dikkate alınmakta ve net kar, vergiden sonraki karı
yansıtmaktadır. Oran net karın, net satışlar içindeki yüzde payını göstermektedir.
Faaliyet Giderlerinin / Net Satışlara Oranı
Faaliyet giderlerinin dönem karı üzerindeki ağırlık derecesinin ölçümünde kullanılan bir orandır.
Faaliyet giderlerinin net satışlara bölünmesi ile bulunur.
Faaliyet Giderleri Oran = ----------------------------- Net Satışlar
Giderlerin net satışlar içindeki ağırlık derecesinin saptanmasında her bir gider unsurunun ayrı
ayrı net satışlara oranlanması ve yüzdelerinin bulunması olanaklıdır. Nitekim, gelir tablosunun yüzde
yöntemi ilke analizinde söz konusu oranları ayrı ayrı görebiliriz.
Kar ile Devamlı Sermaye Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar
Devamlı sermayenin verimliliğini ifade eden bu oranlar:
• Satışlar / Devamlı Sermaye
• Dönem Karı / Devamlı Sermaye
Şeklinde ifade edilir.
Kar İle Sermaye Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar
İşletme emrine verilmiş öz ve yabancı kaynakların verimli kullanılıp kullanılmadığının
saptanmasında, kar ile sermaye unsurları arasındaki ilişkiler analiz edilmektedir. Başka bir değişle, öz ve
yabancı kaynakların kullanıldığı yatırımlar ile, bu yatırımlardan sağlanan gelir unsurları arasındaki ilişkiler
analiz edilmektedir. Bu bölümde yer alan oranlar, yatırım temeline dayandığından söz konusu oranlara,
varlıkların karlılık oranları da denmektedir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
28 Net Kar / Özkaynak Oranı
İşletmenin kendi öz sermayesini verimlendirme derecesini gösteren oran; ne karın, öz sermayeye
bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle gösterebiliriz.
Net kar/özkaynak oranı; işletme sahip ve sahipleri tarafından sağlanan kaynağın bir birimine
düşen kar payını göstermektedir. İşletmenin yönetimindeki başarı derecesi ile karlılık durumunun
analizinde, anılan oran, önemli bir göstergesidir. Oran hesaplanmasında payda da yer alan öz sermaye;
dönem başı, dönem sonu veya dönemin ortalama öz sermaye dönem başı, dönem sonu veya dönemin
ortalama öz sermaye tutarı olabilir. Payda yer alan net kar kalemi ise genelde vergiden sonraki net karı
yansıtmaktadır. Ancak vergiden önceki kar tutarına göre de karlılık oranı saptanabilir. Önemli olan
karlılığın hangi kara göre ölçüldüğünün belirtilmesi ve karşılaştırmaların buna göre yapılmasıdır.
Vergiden önceki karın (dönem karının) özkaynaklara oranı, vergi oranlarındaki değişmelerin net
kar üzerindeki etkisinin ortaya koyulmasına veya hatalı bir yorumdan kaçınılmasına olanak verdiğinden
net kar/özkaynak oranını tamamlayan bir özellik gösterir. Yönetim kardan alınan vergi miktarı üzerinde
hiçbir kontrola sahip değildir. Bu nedenle yöneticilerin, öz kaynaları verimli kullanıp kullanılmadıklarının
ölçümünde dönem karı/özkaynak oranına baş vurabilir. Ancak ortaklar daha çok yalnızca kendi
yatırımlarının yani kaynaklarının getirisi ise, özkaynak ile ortaklarının kullanılabileceği net karın
arasındaki ilişkidir. Kardan ödenecek vergiler, ortakların kullanabileceği bir fon değildir. Bu nedenle,
özkaynakların, ortaklar açısından getirisinin ölçümünde, vergiden sonraki net kar tutarına itibar edilmesi
daha uygun olur.
Mali rantabilite diye de alınan söz konusu oranın yeterli olup olmadığının saptanmasında,
özkaynakların alternatif kullanılış olanaklarının bilinmesi gerekir. Örneğin işletmenin kar/özkaynak oranı
% 10 ise ve işletme özkaynaklarını bu amacın dışında, örneğin devlet tahvili almak suretiyle kullansaydı
sağlayacağı kar oranı %38 lik gibi bir oran ise, söz konusu %10 lük oranı yeterli görmek mümkün
olamayacaktır.
Net kar/özkaynak oranı aslında işletmenin net rantabilitesi ile öz kaynaklarının devir hızının
çarpımına eşittir. İşletmenin net rantabilitesi ve özkaynak devir hız arttıkça , karlılık oranı artmaktadır. Bu
durumu aşağıdaki gibi gösterebiliriz.
Net Kar Net Satışlar Net Kar ------------ x ------------------- = ----------------------- Net Satışlar Özkaynak Özkaynak
Net Kar Oran = Özkaynak
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
29 Net kar/özkaynak oranı, ayrıca net kar/toplam varlıklar oranına; öz kaynak/toplam varlıklar
oranının bölünmesi ile de elde edilebilir. Yani oran aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
Net Kar Net Kar Özkaynak ------------ x ---------------------- = ----------------------- Özkaynak Toplam Varlıklar Toplam Varlıklar
Buna göre, işletmenin net kar/toplam varlılar oranı artıkça karlılık oranı da yükselecektir. Buna
karşın özkaynak/toplam varlık oranı yükseldikçe işletmenin karlılık oranı azalacaktır.
İktisadi devlet teşekküllerinini denetiminde yüksek denetleme kurulu, kuruluşların mali
rantibilitesini ölçerken, daha çok “dönem karı/özkaynak” ve “dönem karı/ödenmiş sermaye” oranına
bakmaktadır. Yine bankalar müşterilerinin karlılıklarını analiz ederken mali rantabilite oranı olarak
“bilanço karı (dönem karı)/özvarlık” oranına bakmaktadır. Böylece bu kuruluşlarda mali rantabilite oranın
ölçümünde temel amaç, yönetimin başarısını ölçmek olmaktadır. Ancak yukarıda da belirtildiği üzere
ortaklar açısından öz kaynağın getirisinin ölçümünde net kardan hareket etmek daha uygun olur.
Ekonomik Rantabilite Oranı
Oran, öz ve yavancı kaynaklar toplamının rantabilitesinin ölçümünde kullanılır. Ekonomik
rantabilite diye adlandırılan oran toplam kaynakların ne ölçüde karlı kullanıldığını gösterir.
Oranı şöyle gösterebiliriz:
Vergiden Önceki Kar + Faiz Giderleri Oran = ----------------------------------------------------------------- Özkaynaklarr + Yabancı Kaynaklar.
Ekonomik rantabilite oranı, işletmeye yatırılan fonların getirisine ölçmede kullanılan önemli bir
orandır. Yönetimin, işletmeye yatırılan fonlardan yararlanmadaki başarısını gösterir.
Orandan, yatırımların getirisi olarak vergiden önceki kar ve faiz giderleri alınmaktadır. Çünkü
yönetim, daha öncede belirtildiği üzere, kardan vergi üzerinde hiçbir kontrole sahip değildir. Dolayısıyla
işletmenin ne kadar kârlı olduğunu gösteren en doğru göstergede vergiden önceki kârdır. O halde
yatırımların finansmanında kullanılan öz kaynağın getirisi vergiden önceki kâr olmaktadır. Diğer taraftan,
yabancı kaynağın getirisi faiz giderleridir. Vergiden önceki kârın içinde faiz giderleri bir indirim unsuru
olarak dikkate alınmıştır. Dolayısıyla, toplam kaynakların getirisinin ölçümünde, faiz giderlerinin de,
vergiden önceki kâr tutarına eklenmesi gerekir.
Ekonomik rantabilite oranın hesabında, yabancı kaynaklar toplamı yerine, yalnızca uzun vadeli
yabancı kaynakların dikkate alındığı da görülmektedir. Bu hesaplamada, yatırımların finansmanında öz
kaynak ile uzun vadeli yabancı kaynaktan yararlanıldığı kabul edilmektedir. Bu nedenle devamlı
sermayenin getirisi ölçülmektedir. Bu hesaplama biçiminde oranın görünümü şöyle olmaktadır.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
30 Vergiden Önceki Kar + Faiz Giderleri
Ekonomik Rantabilite Oranı = ------------------------------------------------------------------ Öz kaynaklar +Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
Ülkemizdeki uygulamalarda, ekonomik rantabilite oranının ölçümünde farklı uygulamalar olduğu
görülmektedir. Yüksek denetleme kurulu, ekonomik rantabilitenin hesabında aşağıdaki orandan
yararlanılmasını önermektedir.
Dönem Karı +(Ödenen Faiz –Yatırım Maliyetine Verilen Faizler) Oran = ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kullanılan Sermaye –İşletmeye Açılmayan Yatırımlarda Kullanılan Sermaye
Bu formülde de getiri olarak, dönem kârı ve sonuç hesaplarına yansıyan faiz giderleri dikkate
alınmaktadır. Ödenen faizlerden, maliyete verilen faizler çıkarıldıktan sonra bulunan tutar, esasen dönem
sonuçlarına yansıyan faiz giderleridir. Formüldeki, kaynaklar toplamı olarak kullanılan sermayeden
henüz işletmeye açılmayan yatırımlarda kullanılan kaynaklar çıkarıldıktan sonra bulunan tutar
alınmaktadır.Böylece faaliyete geçmiş yatırımların kârlılığı ölçülmüş olmaktadır. Ekonomik rantabilite
oranının mali kârlılık oranından düşük olması gerekir. Aksi durumda; yabancı kaynaktan yararlanma
maliyetinin normalin üzerinde olduğu anlaşılır.
Net Karın Toplam Varlıklara Oranı
Oran, varlıkların işletmede ne ölçüde verimli kullanılıp kullanılmadığının saptanmasında kullanılır.
Oranı şöyle gösterebiliriz:
Net Kar Varlıkların Karlılığı = -----------------------
Toplam Varlıklar (Net Aktif Toplamı)
Payda yer alan net kâr kalemi, vergiden sonraki net kâr kalemi olabileceği gibi vergiden önceki
dönem kârı kalemi, hatta olağandışı gelir ve kârlar ile olağandışı gider ve zararlardan önceki olağan kâr
kalemi olabilir.
Vergiden Sonraki Olağan Kar Varlıkların Kârlılığı = ----------------------------------------- Toplam Varlıklar
Süreklilik gösteren olağan kâr kaleminin analizlerde kullanılması daha doğru sonuç verecektir.
Çünkü varlıkların kullanılması suretiyle sağlanan kâr olağan kârdır. Bu tutara isabet eden vergiler de
indirildikten sonra vergiden sonraki olağan kâr bulunabilir.
İşletmelerin çalışma sermayesi unsurlarına ve duran varlık unsurlarına yaptıkları yatırımlardan ne
kadar kâr elde ettikleri bu oran yardımı ile ölçülmeye çalışılır. Yatırımların kârlılığı ile varlık unsurlarının
devir hızları arasında ilişki vardır. Şirketin kâr marjı ile, yatırımların devir hızı oranının çarpımı varlıkların
karlılığını gösterir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
31 Zararlılık (Irrantabilite) Oranı
İşletme faaliyetlerinin zararla sonuçlandığı durumlarda, dönem zararıyla öz kaynaklar arasındaki
ilişki ve bu zararın özkaynakları ne ölçüde yitirdiği bu oranla ölçülür. Özkaynakların yitirilişi şu formülle
araştırılır
Dönem Zararı Zararlılık Oranı = -------------------- Özkaynaklar
Paydaki özkaynaklar, dönem başındaki özkaynakları ifade etmektedir,
Diğer Karlılık Oranları
İşletmelerin kârlılık durumlarının analizinde. her bir gelir getiren varlık unsurunun verimliliği ayrı
ayrı ölçebilir. Böylece herhangi bir gelir getiren varlık türüne bağlanan sermaye ile bu varlıktan sağlanan
gelirler arasındaki ilişkiler analiz edilebilir. Bu amaçla kullanılabilecek oranlara örnek olarak şunları
gösterebiliriz:
• Menkul Kıymet Gelirleri / Menkul Kıymetler oranı
• İştirak ve Bağlı Ortaklıklardan Alınan Temettü / Bağlı ortaklık ve iştirakler Toplamı oranı
• Alınan Faizler / Bankalar Devlet Tahvilleri Oranı,
• Faaliyet Kârı / Faaliyetin Gerçekleştirilmesinde Kullanılan Varlıklar Oranı,
Özellikle bu oranlar içerisinde faaliyet kârı/faaliyette kullanılan varlıklar oranı; anlamlı bir ölçüdür.
İşletmenin varlık yapısı içinde bazı varlık unsurları faaliyetin yerine getirilmesinde direkt kullanılırken bazı
varlık unsurları başka nedenlerle ortaya çıkmaktadır. İşletmenin ana faaliyetlerinden sağlanan faaliyet
kârının; söz konusu varlıklara oranlanması, bu varlıkların verimli kullanılıp kullanılmadığını ortaya koyar.
Ortaklara Yeterli Kar Payı Sağlanıp Sağlanmadığını Gösterir Oranlar
İşletme sahip veya sahiplerine ölçülü, yeterli bir gelir sağlanıp sağlanmadığının belirlenmesinde,
anonim şirketler de, net kâr / özkaynak oranı yanında, işletmenin hisse senetlerinin mali değerlerinin
analizi ve pay başına düşen kâr paylarının bilinmesi önem taşımaktadır. Pay sahipleri için önem taşıyan
söz konusu oranlan incelemekte yarar vardır.
Pay Başına Düşen Kar Oranı
Oran, anonim şirketlerde, her bir hisse senedi başına düşen kâr payını gösterir. Oranı, imtiyazlı
hisse senetleri ve adi hisse senetleri için ayrı ayrı hesaplamak gerekir.
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
32 Adi hisse senedi sahiplerinin alacağı kâr payı dağıtılacak kârdan, imtiyazlı hisse senedi
sahiplerine ödenecek kâr payları çıktıktan sonra kalan tutarın büyüklüğüne bağlıdır. Bu nedenle her iki
tür hisse senedi başına düşen kâr payının ayrı ayrı hesaplanması zorunludur. Buna göre, oranları şöyle
gösterebiliriz.
İmtiyazlı Hisse Senedi Dağıtılacak Kar Başına Düşen Kar Payı = ------------------------------------------------------------------- İmtiyazlı Hisse Senedi Sayısı Dağıtılacak Kar- İmtiyazlı Hisse Senedi Sahiplerine Ödenecek Kar Payı Adi Hisse Senedi = ---------------------------------------------------------------------------------------------- Adi Hisse Senedi Sayısı
Fiyat-Kazanç Oranı (Gelir-Fiyat Oranı)
Bu oran, hisse senedi başına düşen kâr payı ile hisse senedinin borsa fiyatı arasındaki ilişkiyi
ortaya koyar. Oranı şöyle gösterebiliriz
Hisse Senedi Başına Düşen Kar Payı Faiz –Kazanç Oranı = Hisse Senedinin Borsa Fiyatı
Fiyat-Kazanç oranı, işletmeye yatırımda bulunan veya bulunacak olan yatırımcıları ilgilendiren bir
orandır. Söz konusu orana, Hisse Senedi Rantabilitesi oranı da denmektedir. Oran aşağıdaki şekilde de
ifade edilebilir
Hisse Senedinin Borsa Fiyatı ---------------------------------------------------- Hisse Senedi Başına Düşen Kar Payı
Hisse Senetlerinin Plasman Oranı
Hisse senedinin plasman oranı, dağıtılacak kar tutarının, ödenmiş sermaye ye bölünmesi ile elde
edilir. Oranı şöyle gösterebiliriz.
Söz konusu olan, hisse senedinin nominal değerine kıyasla plasman oranın ne olduğunu gösterir.
Hisse senetlerinin plasman değerinin bilinmesi, hisse senetlerinin maliyet bdeli veya borsa değeri ile
karşılaştırma yapılmasına olanak verilmesi bakımından, hisse senedi sahiplerince önemli bir konudur.
Dağıtılacak Kar Hisse Senedinin Plasman Oranı =
Ödenmiş Sermaye
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
33 Hisse Senedi Başına Kar Payı / Cari Plasman Oranı (Hisse Senedinin Mali Değer Oranı)
Oran, hisse senedi başına düşen kar payının, piyasadaki cari faiz oranına bölünmesi ile elde
edilir ve hisse senetlerinin mali değerini gösterir. Oranı şöyle gösterebiliriz.
Hisse Senetlerinin Nazari Değer Oranı
Oran, özkaynaklara hisse senedi sayısının bölünmesi ile elde edilir ve hisse senetlerinin nazar
değerini gösterir Oranı şöyle gösterebiliriz.
Faizleri Karşılama Oranı
Bu oran, faiz giderlerinden önceki karın, faiz giderlerine bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle
gösterebiliriz.
Söz konusu oran, işletmenin ödemek zorunda olduğu faizleri kaç kere kazandığını
göstermektedir. İşletmenin yıllık faiz yükünü, kolaylıkla karşılayıp karşılamadığını belirlenmesinde bu
orandan yararlanılır. İşletmenin faiz giderlerini karşılayamaması, işletmeyi mali acıdan zor durumda
bırakarak iflasına dahi neden olabilir. Oran, işletmenin mali güçlüklerle karşılaşmadan karlarının ne
ölçüde düşebileceğini göstermektedir. Genellikle A.B.D ‘de yapılan bir araştırmada faiz giderlerinden
önceki dönem karlarının faiz giderlerinin en az 8 katı olduğu görülmektedir.
Sabit Giderleri Karşılama Oranı
Bu oran faizleri karşılama oranını destekleyen bir oran olup, sabit giderlerden önceki karın, sabit
giderlere bölünmesi ile elde edilir. Oranı şu şekilde gösterebiliriz.
Hisse Senedi Başına Düşen Kar Payı Hisse Senedinin Mali Değeri = Cari Plasman Oranı
Özkaynak Hisse Senedinin Nazari Değeri = (Muhasebe defter değeri) Hisse Senedi Sayısı
Vergiden Önceki Kar + Faiz Giderleri Faizleri Karşılama Oranı = ------------------------------------------------- Faiz Giderleri
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
34
Formülde yer alan sabit giderler, işletmenin yapmış olduğu sözleşmeler gereğince düzenli olarak
ödenmesi gereken yıllık kira giderleri, gibi kalemleri içermektedir. Bu işlet me sabit giderlerini
karşılayamaz ise, mali güçlüklerle karşılaşacağından, bu oranın da yeterli büyüklükte olması
arzulanmaktadır. Büyük sanayi işletmelerinde oranın en az 5 olması görülmektedir.
Borçları Karşılama Oranı
Bu oran; borcun ana para taksidi ve faiz toplamının işletmenin o dönemde faaliyetleri sonucunda
yaratılan fon kaynakları ile ödenip ödenmeyeceğinin saptanmasında kullanılır. Oran, faiz giderleri ve fon
çıkışına neden olmayan gider kalemlerinden önceki karın, ana para taksidi ve faiz top lamına bölünmesi
ile elde edilir. Oranı şöyle formüle edebiliriz.
Oranın payında yer alan kar kalemi formülden de izleneceği üzere, faiz giderlerinden ve fon
çıkışına neden olmayan amortisman giderleri, itfa payları gibi kalemlerden önceki kardır. Borçları
karşılama oranı, fon akım tablosu verileri kullanılarak da aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
Genel olarak oranın 2/1 olması arzulanmaktadır ,Borç karşılama oranı ile, işletmenin kendi
faaliyetleri sonucunda yaratmış olduğu kaynakları ile faiz giderleri ve ana para taksidlerini kaç defa
karşıladığı ölçülmektedir. Söz konusu oran , faiz karşılama oranı ile destekleyen bir orandır.
Vergiden Önceki Kar + Faiz Giderleri + Sabit Giderler
Sabit Giderleri Karşılama Oranı = Faiz Giderleri + Sabit Giderler
Net Kar + Fon Kışına Neden Olmayan Gider Kalemleri + Faiz Giderleri Borçları Karşılama Oranı = ------------------------------------------------------ Ana Para Taksidi +Faiz Giderleri
Faaliyetlerden Sağlanan Faiz Fon Kaynağı + Giderleri Borçları Karşılama Oranı = ------------------------------------------------------- Ana Para Taksidi + Faiz Giderleri
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
35 Başa Baş Noktasının Hesaplanması
Başa baş noktası, işletme gelirleri ile işletme giderlerinin birbirlerine eşit olduğu noktadır. Başa
baş noktası hem miktar hem de tutar cinsinden bulunabilir . Başa baş noktasının bulunmasında
aşağıdaki oranlardan yararlanılır.
Birim katkı payı; satış fiyatı ile birim değişken gider arasındaki farktır. Satılan her birimin değişken
giderleri karşıladıktan sonra, sabit giderleri karşılayan ve kara katkıda bulunan kısmı gösterir.
Katkı oranı; satışlardan sağlanan her liranın sabit gider lere ve kara olan katkısını gösterir. Katkı
oranı; birim katkı payının satış fiyatına veya toplam katkı payının, toplam satış gelirlerine bölünmesi ile
bulunur.
Güvenlilik Oranının Hesaplanması
Başa baş noktasındaki satış tutarı ile gercekleşen satış tutarı arasındaki fark güvenlik payın
vermektedir. Güvenlik payının satışların yüzdesi olarak ifadesine ise güvenlik oranı denmektedir. Bir
işletmenin güvenlik oranı yükseldikçe karlılık oranı da artmaktadır. Nitekim güvenlik oranı ile katkı
oranının çarpımı, bir işletmenin karlılık oranını( net kar/net satışlar ) vermektedir.
Örneğimizde işletmenin , 70.000 adet satış yaptığını varsayarak toplam satış geliri (70.000 *
800tl) = 56.000.000 Tl. olur, bu durumda güvenlik payı ve güvenlik oranı şöyle olur.
Güvenlik Payı = Net satışlar – B.B.N. satış tutarı = 56,000,000 – 40.000,000 =16.000,000 Tl. Güvenlik Payı 16,000.000 Güvenlik Oranı = ---------------------- = ------------------ = % 28.5 Net Satışlar 56.000.000
Toplam Sabit Giderler B.B:N: (miktar) = ---------------------------- Birim Katkı Payı
Toplam Sabit Giderler B:B:N: (Kapasite Kullanım Oranı) = -------------------------------- Toplam Katkı Payı
Toplam Sabit Giderler B:B:N: (tutar) = ---------------------------------- Katkı Oranı
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
36 İşletmenin güvenlik oranının %28.5 olması demek , satışlarda %28.5 lik bir azalışa kadar
işletmenin karda olacağı ancak bu orandan daha fazla bir azalışın işletmeyi zarara götüreceğini
göstermektedir. Diğer bir deyişle işletmenin mevcut satışları , başa baş noktasında %28.5 oranından
daha fazla demektir.
İşletmenin katkı oranı %37.5 olduğuna göre , karlılık oranını bulalım;
Kar/Net satışlar oranı = katkı oranı x güvenlik oranı
= 0,375 x0,285 =%10.7 (0.107)
Karı hesaplayarak bunu kanıtlamaya çalışalım
Net satışlar (70.000 adet x800 Tl.) 56.000.000 Giderler 50.000.000 ---------------------- Değişken giderler (70.000 x 500 Tl) 35.000.000 Sabit giderler 15.000.000 ------------------- ------------------------- KAR 6.000.000 6.000.000 Karlılık oranı = ------------------- =%10.7 56.000.000
(d)Mali Yükümlülüklerin Karşılanmasında Yeterli Gelirin Elde Edilip Edilmediğinin Saptanmasına Dair Oranlar
Bu kısımda yer alan oranlarla, işletmenin mali yükümlülüklerini karşılamak üzere yeterli geliri elde
edip etmediği araştırılmaktadır. İşletmenin faaliyetleri sonucunda yaratacağı net fon tutarı, işletmenin
borçlarını ve faizlerini ödemeye yeterlimidir, değilmidir, soruların yanıtında bu oranlara başvurulur.
(e) İşletmenin Hangi Satış Düzeyinde Kara Geçtiğine Ölçülmesinde Kullanılan Oranlar
İşletmenin hangi satış tutarı ve miktarında kara geceğinin ölçülmesinde, maliyet- hacim –kar
analizlerinden yararlanılır. Başa baş noktası, (kara geçiş noktası) oranı ile işletmenin hangi satış
tutarında ve miktarında gelirleri ile giderlerinin birbirlerine eşit olacağı araştırılır. Katkı payı, katkı oranları
ile işlet menin faaliyetlerinden sağladığı gelirin kara katkısı ve sabit giderleri karşılama yeteneği ölçülür.
İşletmenin satış gelirlerinin, başa baş noktasından ne kadar fazla olduğu güvenlik payı ve oranları ile
ölçülmeye çalışılır. Başa baş analizleri, yaşayan işletmenin karlılıklarının ölçümünde kullanılabileceği
gibi, projelerin mali değerlendirilmelerinin yapılmasında da kullanılmaktadır.
(f) Kar ile işgücünün verimliliği arasındaki ilişkiyi oraya koyan oranlar
Bu oranlar,
Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM
37 • Dönem karı/ Toplam işçi sayısı,
• Satışlar /Toplam işçi sayısı,
• Duran varlıklar/ Toplam işçi sayısı,
• Maddi varlıklar/ Toplam işçi sayısı,
• Üretim maliyeti/ Üretici işçi sayısı,
• Satışlar/ Satış personeli sayısı, olarak ifade edilebilir.