ORGANİK TARIMDA

GÜBRELEME

Doç. Dr. Murat Ali TURAN

Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümüe_posta : maturan@uludag.edu.tr

Neden gübreleme yapmalıyız

Bitki besin elementlerinin yitmesi ve tarım topraklarının yoksullaşması

1. Bitkiler tarafından besin elementlerinin alınması,

2. Yıkanarak besin elementlerinin topraktan uzaklaşması,

3. Erozyon ile besin elementlerinin yitmesi

4. Gaz şeklindeki yitme

Bitkiler ne ister ?

Adı Kimyasal simgesi

Bitkilere yarayışlı şekli

Bitkilerdeki miktarı*

Oransal Ortalama

Hidrojen H H2O 60.000.000

% 6

Oksijen O O2, H2O 30.000.000

% 45

Karbon C CO2 30.000.000

% 45

Azot N NH4-, NO3

+ 1.000.000

% 1.5

Potasyum K K+ 400.000 % 1.0Fosfor P HPO4

2-, H2PO4

-

30.000 % 0.2

Kalsiyum Ca Ca2+ 200.000 % 0.5Magnezyum

Mg Mg2+ 100.000 % 0.2

Kükürt S SO42- 30.000 % 0.2

Klor Cl Cl- 3.000 100 (% 0.01)

Demir Fe Fe2+, Fe3+ 2.000 100Bor B BO3

3-, B4O7

2-

2.000 20

Mangan Mn Mn2+ 1.000 50 Çinko Zn Zn2+ 300 20 Bakır Cu Cu+, Cu2+ 100 6 Molibden Mo MoO4

2- 1 0.1 Nikel Ni Ni2+ 0.1 0.01 mg

kg-1

Bitki besin elementlerinin hepsini vermelimiyiz ?

Bazı bitkiler tarafından topraktan kaldırılan besin maddesi miktarları, kg ha-1

Bitki Besin Elementlerinin Yarayışlılıkları

1. Toprakta bulunuş miktarı

2. Toprağın su içeriği

3. Diğer bitki besin elementleri ile oranı

4. Toprak reaksiyonu (pH)

5. Toprak organik maddesi miktarı

Organik tarımda toprak koruma

Hadi başlayalım !!!

1. Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından yapılan kontrollerde arazide toprak koruma

tedbirleri alınıp alınmayacağına karar verilir.

2. Organik bitkisel üretimde, gereksiz ve toprakta erozyona neden olacak şekilde

toprak işleme yapılamaz (Eğim yönünde toprak işleme gibi)

Bitki Besleme

Organik tarımda da temel bitki besleme ortamı topraktır.

Dışarıdan kullanacağımız tüm gübreleme materyallerinde organik

tarımda kullanılabilir onayı bulunmalıdır.

Unutulmamalıdır ki «organik gübre» ifadesi ile «organik tarımda kullanılabilir gübre» ifadesi birbirinden farklıdır.

Organik tarımda bitkilerin Azot (N) ile beslenmesi

• Mikroorganizmalar

• Yeşil gübreleme Baklagiller

• Kompost

Organik tarımda azotlu kimyasal gübreler kullanılamaz…

Yeşil gübreleme

“Gelişmelerini tamamlamamış yeşil haldeki kimi bitkilerin toprakla

karıştırılmalarına yeşil gübreleme ve bu iş için kullanılan bitkilere de yeşil

gübre bitkileri” denir.

Bir bitkinin amaca uygun yeşil gübre bitkisi olabilmesi için

1. Hızlı gelişmesi,

2. Bol miktarda vejetatif organ oluşturması ve

3. Yoksul topraklarda bile iyi gelişme gösterebilmesi gerekir.

Çeşitli baklagil bitkileri tarafından fikse edilen azot miktarları

Yeşil gübreleme

Atmosfer azotunu tutarak bitkilerin yararına sunma

yönünden baklagil bitkilerinin karşılaştırılması

Yeşil gübreleme

Yeşil gübre bitkileri en uygun zamanda toprakla karıştırılmalıdır. Burada en önemli nokta bitkinin C:N oranıdır. C:N oranı büyük bitkilerin, toprakta çürümeleri için daha uzun zamana gereksinim vardır.

Yağışı az olan yörelerde yeşil gübrelemenin yapılması çok daha fazla dikkati

gerektirir. Toprakta sınırlı düzeyde bulunan suyun yeşil gübre bitkisi tarafından da

kullanılacağı için asal bitkinin su güçlüğü çekmesi olasıdır. Öte yandan toprakta

suyun az bulunması nedeniyle yeşil gübre bitkisinin çürümesi de bir sorun olur. O

nedenle kurak yörelerde yeşil gübrelemenin yararına göre zararı kimi durumlarda

daha fazla olabilir.

Yeşil gübreleme

Mikroorganizmalar

Soluduğumuz havanın yaklaşık % 80’ini azot gazı (N) oluşturmaktadır. Atmosferde bu denli yoğun olmasına karşın, bitkiler gaz formundaki bu azottan yararlanamazlar. Bu nedenle azotlu gübreler bitkisel üretimin vazgeçilmezlerindendir. Ancak bazı bakteriler atmosfer azotunu toprağa bağlayabilmektedir. Bu bakteriler bitkilerle bağlantılarına göre sınıflandırılabilir;

a. Topraklarda serbest yaşayan, azot bağlayıcı (fiske eden) bakteriler

b. Bitkilerle ortak yaşam sürdüren (nodül oluşturan)bakteriler

c. Bitkilerin kök bölgesinde (Rhizosfer) yaşayan bakteriler.

Toprak koşulları ile topraktaki veya bitkideki besin maddelerinin yararlılığının artırılması için Ülkemiz tarımsal üretiminde genel olarak kullanımına izin verilmiş olan mikroorganizma preparatları yetkilendirilmiş kuruluşun onayı ile kullanılabilir (genetiği değiştirilmiş özellikte olmamalıdır) .

Azotobacter, Beijerinckia ve Clostridium gibi birçok serbest yaşayan bakteri atmosfer azotunu

bağlayabilme yeteneğine sahiptir. Ayrıca çevresel koşullar uygun olduğunda nodül oluşturan

bakteriler dahi (örnek: Frankia, simbiyotik olarak actinorhizal olarak adlandırılan bir çok odun

gövdeli bitkilerin oluşturduğu bitki grubuyla yaşam sürer) nodül oluşturmadan havanın serbest

azotunu bağlayabilmektedirler. Frankia’nın konukçul bitkisi dışındaki bitkilerin kök rizosferinde

bulunduğu ve azot bağladığı belirlenmiştir. Bu olgu Frankia’nın biyolojik gübrelemede de

kullanılabileceği düşüncesini ortaya koymuştur. Serbest yaşayan bakteriler tarafından ne kadar N

bağlandığını tahmin etmek zordur. Yonca bitkisinin bu tür bakterilerin katkısıyla 3-10 kg N ha-1

bağladığı tahmin edilmektedir.

Rhizobia

En çok tanınan Simbiyotik azot bağlayan bakteriler Rhizobiaceae (Rhizobia) familyasına ait olan

Rhizobium, Bradyrhizobium, Sinorhizobium, Azorhizobium, Mesorhizobium ve Allorhizobium

cinsleridir. Rhizobia’ların azot bağlama kapasiteleri konukçu bitkinin türüne ve bakteri suşuna bağlı

olarak geniş bir

aralıkta (450 kg N ha-1 a kadar) değişim gösterir. Biyolojik gübre olarak kullanılacak rhizobial

suşların seçiminde bakteri – konukçu bitki uyumu ve pratikte uygulanabilirliği göz önüne alınmalıdır.

Ayrıca bu bakteri suşlarının azot bağlama kapasitelerinin yüksek olması ve hedef bitkiye bulaşma

konusunda toprakta doğal olarak bulunan rhizobia cinsleri ile rekabet edebilmeleri gerekmektedir.

Kompost

Tek ürün için, yılda dekar başına 17 kg saf azotu geçmeyecek şekilde organik hayvansal üretimden elde edilen gübre kullanılmalıdır.Tek ürün için, yılda dekar başına 17 kg saf azotu geçmeyecek şekilde organik hayvansal üretimden elde edilen gübre kullanılmalıdır.

Kompost yapımında organik tarım yönetmeliğine hükümlerine göre üretim yapılan

arazilerden elde edilen karışık veya karışık olmayan organik materyallerin kullanılması

gerekmektedir.

Hayvan dışkıları kompostlanmadan kullanılabilir mi?

Tavuk dışkısı birçok patojen (bakteri, virüs, mantar, vb.) taşımaktadır. Bu da toprağa, bitkiye dolayısıyla insana zararlı etki yapabilir.

Yüksek nem içeriği nedeniyle toprağa uygulanması, taşınması ve depolanması oldukça zordur (yumurta tavukçuluğu).

Kendine has rahatsız edici bir kokuya sahiptir. Bu da birçok çevresel problemlere neden olmaktadır.

Kanatlılarda katı ve sıvı dışkı bir arada olduğu için tuzluluğu fazladır.

Uygulandığı ortamda hastalık ve zararlılara doğal bir üreme ortamı sağlar

Aerobik koşullar

Anaerobik koşullar

Olgunlaşma sırasında amonyak (NH3) formunda azot kaybı yaşanır.

Olgunlaşma sırasında metan (CH4)çıkışı gerçekleşir gaz formunda azot yitmesi gerçekleşmez.

CH4 + 2 O2 → CO2 + 2H2O

Olgunlaşma sırasında karışımın ısısı 65-70 ºC’ye kadar yükselir.

Olgunlaşma sırasında karışımın ısısı yükselmez.

Organik kökenli atıkların olgunlaştırılması

Hızlı kompostlama sistemlerinde bir aydan kısa sürede olgunlaşma gerçekleşir.

Olgunlaşmanın tamamlanması uzun zaman alır.

Organik tarımda bitkilerin Fosfor (P) ile beslenmesi

Yeşil gübreleme

Kompost

Yumuşak kaya fosfat

Mikrobiyolojik uygulamalar

Yumuşak kaya fosfat bünyesinde bulunan fosforun bitki tarafından alınabilir üzerine

• Kaya fosfatın tane büyüklüğü

• Toprak reaksiyonu

• Bitkinin fosfordan yararlanma

durumu

Fosforlu gübrelerin aksine kaya fosfat toprakla olabildiğince temas etmelidir.

pH 7.0 dan yüksekte kaya fosfatın yarayışlılığı çok düşüktür.

Elementel kükürt uygulamalarında benzer şekilde toprakla en yüksek değinim gerçekleşmelidir.

Bakteriler topraktaki fosforu mobil hale getirebilir ve bitkiler için fosforun

yarayışlılığını arttırabilirler. Fosfor-çözücü bakterilerin çoğu Bacillus ve

Pseudomonas türlerine aittir.

Özellikle kaya fosfat uygulamalarında bu tür mikrobiyolojik yardımcılara ihtiyaç duyulmaktadır.

Mikrobiyolojik uygulamalar

Unutulmamalıdır ki mikroorganizmalar sadece bitkinin faydalanamadığı fosforu yarayışlı hale dönüştürür. Topraktaki rezerv dikkatle izlenmelidir.

Mikrobiyal gübre olarak mikorizalar bitkilerle ortak yaşayarak bitkilerin makro ve mikro

besin elementlerinden daha fazla yararlanmalarını sağlarlar. Toprakta doğal olarak bulunan

bu mantarlar mikrobiyal gübre olarakta toprağa uygulanabilir. Yapılan çalışmalar

sonucunda mikorizaların başta fosfor olmak üzere çinko ve bakır gibi çeşitli bitki besin

elementlerinin bitkiler tarafından alınımını arttırdıkları belirlenmiştir.

Mikorizalar

Mikorizalar, kökün epidermal ve kortikal hücreleri ile hücreler arası boşluğa yerleşerek

bitkilerle ortak yaşam sürdürürler. Ortak yaşam sürdürdükleri bitkilerden

gereksinimleri olan organik bileşikleri alan mikorizalar bitki köklerinin su ve bitki besin

elementleri alımını olumlu şekilde etkilerler. Bitkilerin genelde genç ve aktif köklerine

yerleşen mikorizalar yerleştikleri alanda kök tüyü oluşumunu yavaşlatırlar ve bitkinin

kök değinim yüzeyini azaltırlar. Buna karşın kök tüyleri yerine mikoriza hifleri

tarafından alınan su ve bitki besin elementleri bitkiye taşınır.

Toprakta fosfor miktarı fazla ise mikoriza çalışmayacaktır.

Sadece doğal kaynaklı olanları kullanılabilir.

Ham potasyum tuzları

Magnezyum tuzu içeren potasyum sülfat

Kalsiyum karbonat

Magnezyum ve kalsiyum karbonat

Magnezyum sülfat

Kalsiyum sülfat (jips =alçı taşı)

İz elementler

Kullanımına izin verilen kimi bileşenler

ç) Organik bitkisel üretim yapılacak alanlarda, (c) bendindeki önlemlere rağmen yeterli toprak

verimliliği ve biyolojik aktivitenin sağlanamaması halinde, bu Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alan

Organik Tarımda Kullanılacak Gübreler, Toprak İyileştiriciler ve Besin Maddeleri kullanılır. Bu

kapsamda ürün kullanılmasının gerekli olduğuna dair kayıtların müteşebbis tarafından tutulması

gerekir.

Bu kapsamda zorunlu hallerde gerek tek mikro besin elementi içeren ve gerekse çoklu kombinasyonlar (şelatlılar dahil) kayıt altına alınarak kullanılabilir.

Gübre uygulama yöntemleri

Kompostun uygulanması

Mikrobiyal gübrelerin uygulanması

Mikroelementlerin uygulanması

Kompost meyve ağaçlarında taç iz düşümüne uygulanmalı ve mutlaka toprakla karıştırılmalıdır.

Bu alan bitkinin en iyi beslendiği alan olarak düşünüldüğünde elementel kükürt, kayafosfat vb. girdiler uygulanırken taç izdüşümü dikkate alınmalıdır.

Sebze tarımında ise kompost fideler şaşırtılmadan önce sıralara uygulanmalı ve fidelerin toprağa aktarılmalarına kadar gecen sürede inkübe olmalıdır.

• Tohuma Bulaştırarak Uygulama

• Tohuma bulaştırarak gübre uygulaması özellikle molibden ve çinko için

popüler bir yöntemdir. Çinko başta olmak üzere bu yöntem kimi

elementler için de denenmiş ve yer yer başarılı sonuçlar alınmıştır.

Ancak organik tarımda bu yöntem mikrobiyal gübrelerin

uygulanmasında daha çok kullanılmaktadır.

• Bitkiye (bitki yaprağına) uygulama

Bitkiler gereksinim duydukları besin maddelerinin büyük bir bölümünü kökleriyle, az da olsa bir bölümünü

yapraklarıyla alarak beslenmelerini dolayısıyla yaşamlarını sürdürürler. Bu nedenle püskürterek gübre

uygulaması destek gübreleme olup, hiçbir zaman TEMEL GÜBRELEME olarak kabul edilemez.

Bitki yaprakları sıvı haldeki besin elementlerini epidermal hücrelerin kütikül tabakasındaki çatlaklardan alır.

• Dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan birisi uygulanacak gübrenin konsantrasyonudur. Yüsek konsantrasyon yaprakları yakabilir ve meyvelerde kaliteyi bozacak lekelenmeler yaratabilir.

• Yapraktan uygulama güneşin etkisi kaybettiği akşam saatlerinde yapılmalı ve rüzgarsız günler tercih edilmelidir.

• Uygulamanın başarılı olabilmesi bir kaç kez tekrarlanmalıdır.

Unutulmamalıdır ki topraktan besin elementlerinin alınamadığı durumlarda yapraktan uygulama tercih edilmelidir.

TEŞEKKÜRLER