1

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 2:8-3:6 630

����ppppkkkkäääämmmm

Eµ µetApedzguÉk eh�Ç, dA�d�r putä

zelAmn�r. zelAmn �zäAeylr �jA ­el.2Eµ µe�Apedz elAkmAn�u bu�imAn k²b.

EbM esmAen jANipA²eb ek�^ kAY�´wi WikH. �An

O �pedz buJibA¹ Eµ bAk´mAn sAhAY´ k²b.3Eµ �pedz elAkmAn�r ¿e��z WikH bAwer

k²b. EhAdõA� elAkmAen secA�tA, sADutA O

n´Ay zi\A k²eb. 4Eµ �pedzguÉk esµ

elAkmAn�u zi\A ed�pA²b, eY�^mAen § �An

�hArN k²bA¹ �hA¿Ä. Eµ �pedzguÉk YubA

elAkmAn�u �An O EhA¹ §p² b´bhAr k²bA¹

¾E esmAn�u zi\A ®E. 5Ep²§ bu�imAn elAkmAen

Eµ bAk´gu¬k zuNibA �«tH. E­Î esmAen b¾�An

©B k²eb. zi\it elAkmAen Ep²§ a¯k

buJAmNAz§Ä pA�eb. 6eY�^ elAkmAen, YiE§ Eµ

µetApedz zuN¿Ä, �AnI elAk kµYA�­bA kTA

buJibAer s\m eheb EbM gupÄ rµ­bA gLìr aT�

m� buJipA²eb. esmAen �A¿mAn�r kµ­bA µtjnk

p�mz� buJipA²eb.7päTem sdApäBu�u smþAn k²bA EbM sdApäBu�,

bAk´ mA¿ c¸bA jeN b´§Ä EhA zi\A k²bA

�«tH. E­er ºÅr bA×b �An b|�i Gwib. §nÄu

¿eb�AD elAkmAen �An O �pedz¹ ºÂ kr¿Ä.

zzzzeeeellllAAAAmmmmnnnn ttttAAAA���� ppppuuuuttttääää����uuuu ����ppppeeeeddddzzzz eeeeddddeeeellll8eh emAr putä, ºÅr pitA�r �pedz zuN,

eYetebeL es ºÅ¹ z|�¸t kr¿Ä EbM ºÅ

mAtA�r �pedz p²t´Ag kr nAµ^. 9ºÅr pitA

O mAtA, YAhA §Ç zi\A ®a¿Ä, esµ bAk´gu¬k

ºÅr pA�^ �zIb�Ad PulmAL p² aew EbM ºÅr

gLA pA�^ hAr aew.

¹¹¹¹vvvvssss����eeeerrrr ssssAAAA���� nnnneeeehhhhbbbbAAAA¹¹¹¹ eeeeccccttttAAAAbbbbnnnnIIII10eh emAr putä, pApImAen pApkm� k²bA¹

Bl pA�¿Ä EbM esµp² elAkmAen ºÅ¹ ¹kAY�´

k��bA¹ päb��A�eb. esmAn�u ºÅr smþti ®a

nAµ^. 11esµ elAkmAen ºÅ¹ kµpAr¿Ä, ¤�ÅmAn�

sµt �s, �eÅmAen rkÄpAt k²bA¹ �µ^ bs�.

¿e��AzmAn�u ±nA kArNer D²bA¹ gupàer l�«r¾.

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz

12�eÅmAen esmAn�u ht´A k²bA. �eÅmAen

esmAn�u m|º´r sïAn¹ pWA�bA. �eÅmAen esmAn�u

±nAz k² kbr¹ pWA�bA. 13�eÅmAen tµ^Î

sbupäkAr b¾mUl´ Dn pA�bA. l�wit däb´er

�ÅmAn�r g|h¹ p²pUN�ñ k²bA. 14etNu �s

�ÅmAn� sµt eYAg ®a, EbM �eÅ sme× YAhA

pA�bA tAhA bANâ k²bA.¥15eh emAr putä, Ep² elAkmAn�u anusrN

kr nAµ^. Ep² pTer ºeÅ pAd ®a nAµ^.16esµ pApI elAkmAen sb�dA pAp k²bA¹ päÖt

TA¿Ä. esmAen sb�dA elAkmAn�u ht´A k²bA¹

�hA^¿Ä.17p\ImAn�u D²bA pA�^ elAkmAen jAl ±CA�

TA¿Ä. §nÄu ekQNsi p\I �ger jAl ±CA�bA b´T�

aew. 18etNu Eµ elAkmAen gupàer C§ bs¿Ä

an´mAn�u ht´A k²bA pA�^. §nÄu bA×ber esmAen

¿j ¿jr päAN¹ D²bA pA�^ jAl ±CA�TA¿Ä.19sm× Dn elABIr gti Eµp². tAhA Dnr

a¯kArImAn�r päAN nAz ker.

jjjjeeeeNNNN ��������mmmm ssssææææIIIIrrrr ����AAAAnnnn20zuN! �An �×Agu¬k �per �� sõrer

fAek. sb�sADArN Ckgu¬ker tA'r sõr zuNAE.21es elAkmAn�r päDAn sïAner fAk�. ngr

dõArr päebz sïAner, ngr m�er �pNAr bAk´

��ArN k² keh.22¤eh ¿eb�ADgN. eketkAL pY�´nÄ ºeÅ

¿rT�k kAY�´ k²bA¹ Bl pA�b? eketkAL

pY�´nÄ ¿�uk �An¹ p²hAs k²b? eh mUK�mAen,

�� eketkAL ±d´A¹ G|NA k²b? 23emAr bAk´¹

sAbDAn sµt zuN. mu^ ºÅmAn�u jANi­bA kTAsbu

kµ±. mu^ �pNA bAk´sbu ºÅmAn�u jNA�±.24¤§nÄu, ºeÅmAen emAr zi\A zuNibA¹ nA×i

kl. mu^ ºÅ¹ sAhAY�´ k²bA¹ ecxâA k³. mu^ hAt

bFA�³ §nÄu ºeÅmAen emAr sAhAY´ gähN k²bA¹

mnAkl. 25ºeÅmAen emAr sm× bAk´¹ ehy

�An kl. emAr ekQNsi anueYAg¹ �µ^l nAµ^.26etNu mu ºÅmAn�r ±pd ebeL hsi±. ºÅmAn�r

as�±DA smyer mu^ p²hAs k²±. 27päcNà Jfp²

ºÅmAn�r DõMs �sib. EhA ºÅ¹ �GAt k²b

2

631 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 1:28-3:11

EbM GUÌi�bAyu p² ºÅ¹ epA¬ pkA�b. ºÅmAn�r

as�±DA O ½vK ºÅmAn�r ebAJ ehb.28¤eYetebeL Eµsbu Gwib, ºeÅmAen emAr

sAhAY�´ elA¬b. §nÄu mu^ ºÅ¹ sAhAY´ k²± nAµ^.

ºeÅmAen emAet eKAjib. §nÄu ºeÅmAen emAet

pA�b nAµ^. 29mu^ ºÅmAn�u sAhAY´ k²± nAµ^,

kArN ºeÅmAen emAr �An gähN kl nAµ^,

ºeÅmAen EhA G|NAkl. sdApäBu�u smþAn edbA

pA�^ ºeÅmAen nA×i kl. 30ºeÅmAen ºÅr ¿j

�ÂAer bAskl, ºeÅ ºÅr ¿jr m�b´bsïAgu¬k

anusrN kl. etNu b��mAn ºeÅ ¿j km�r PL

¿zîy gähN k²b. 31¿eb�AD elAkmAen ¿eb�AD

jIbn ezq¸¹ p²�¸t eda¿Ä, YAhA esmAn�u

±nAz k²b. ¿eb�ADmAen ¹km�r pätiPL ¿menÄ

esmAen DõMz pA�eb.32¤§nñ YiE nA ekµ emAr zuNib, es s�r\Aer

päebz k²b. tAhAr ekeb ehel ekQNsi d�UÆg´

n­b. 33mAtä eY�^elAk emAr bAk´ mA¿ ceL.

es ¿�pder bAs k²b, tA'r am�L ehb

nAµ^.¥

����AAAAnnnn bbbbAAAAkkkk´ ggggäääähhhhNNNN kkkkrrrr

eh emAr putä, emAr bAk´ gähN kr. emAr

¿e��z men kr. 2�An¹ zuN EbM buJibA

pA� ti\¶ mn päeyAg kr. 3s�±ebcnA päti fAk

pkAa. bu�i ¿menÄ ��sõr kr. 4n´Ay rUpA ºl´

aew, tA¹ eKAj. epAtADn p² tA'r aenxõN

kr. 5Yi® ºeÅ Ep² kr. eteb ºeÅ sdApäBu�

±xyk By buJib O premzõr� ±xyk t�õ�An

pA�b. 6eYehº sdApäBu �An ®a¿Ä. tA� muKÎ

�An O bu�i ¿g�t ¾E. 7es stH elAk� pA�^

t�õ�An s�y kr¿Ä. es ¿rIh elAkmAn�r FAl

sõrUp aw¿Ä. 8es eY�^ elAkmAen n´Ay pTer

�l¿Ä, esmAn�u r\A kr¿Ä EbM tA�r p±tä

elAkmAn�r gti s�r\it kr¿Ä.9etNu ºeÅ DAm�iktA, s�±�r, n´Ay, O m�Lr

päet´k s�pT jANib. 10�An ºÅ h|dyer päebz

k²b, ±d´A ºÅ päANr �n�dAyk ehb.11�An ºÅ¹ r\A k²b, p²NAmdzI�tA ºÅr

pährI ehb. 12stk�tA O buJAmNA ½xâ elAkmAn�

p² BUlH pTer jIbnDArNÎ ºÅ¹ r\A k²b,

elAkmAn�WAÎ, eY�mAen m� kTA kh¿Ä. 13esmAen

st´pT p²t Ag k² ¹pTer bAs kr¿Ä. 14esmAen

�n� pA�¿Ä, eYetebeL esmAen ¹km� kr¿Ä

EbM m�tA¹ esmAen �peBAg kr¿Ä. 15esmAn�r

�×A emA¬ ehbA absïA, esmAn�r �×A bkä

aew.

3

16�An ºÅ¹ pr sæI O YiE b´Bi�rI �wubA®nI

elAkWAÎ m� r\A k²b. 17es YubAbsïAer ±bAh

k²­b. §nÄu es tA'r sõAmI¹ CAÉ ­b. premzõr�

WAer zpT k² ±bAh k²­bA kTA es Bu³ Yib.18eY�^ �×A tAhAr Gr �f¹, tAhAr m|t´u �f¹

gef�b. ºeÅ Y® tA¹ anusrN kr es ºÅ¹

kbrKAnA¹ �eg� enb. 19es ¿ej Ek kbrp²,

eY�^mAen tA'r ¿kw¹ YA�¿Ä esmAen esmAn�r

jIbn h��eb, esmAen eP² pA²eb nAµ^.20�AnImAn�u anusrN k²bA pA�^, �An ºÅ¹

sAhAY´ k²b. ��m elAkr mAg� anusrN pA�^,

�An ºÅr shAy ehb. 21srL elAkmAen

edzer bAs k²eb. ¿e��AzImAen tµ^er rµeb.22½xâgN edzÎ �Âinù eheb O ±zõAsGAtkmAen

tµ^Î �påIfn eheb.

ssssttttHHHHmmmmAAAAgggg���� aaaannnnuuuussssrrrrNNNNkkkkAAAArrrrIIIImmmmAAAAnnnn����rrrr jjjjIIIIbbbbnnnn ssss����ddddIIIIGGGG���� eeeehhhhbbbb

eh emAr putä, emAr zi\A pAezAr nAµ^.

emAr ��AmAn men pkAa. 2emAr zi\A ºÅ

jIbn¹ dIG�my O zA¿Ä pädAyk ehb.3epäm, ±zõAs EbM st´tA ºÅ¹ ekeb p²t´Ag

k²bA �«tH nuh^. �pNA gLAer esgu¬k bA�i

rK. �pNA h|dyer esgu¬k elKirK. 4Y®

ºeÅ EhA kr, ºeÅ �AnI ehb, premzõr O

mnux´mAn�WAÎ s�±ebcnA ©B k²b.

ssssddddAAAAppppääääBBBBuuuu����WWWWAAAAeeeerrrr ±±±±zzzzõõõõAAAAssss rrrrKKKK5ºeÅ sb�AnÄv h|dyer sdApäBu�u ±zõAs kr

EbM ¿jr cºrtA �per ¿B�r krnAµ^. 6ºÅr

päet´k kAY�´er tA�u men kr O es ºÅr

pTsbu srL k²eb. 7¿ej ¿j¹ �AnI ebA³

Æb nAµ^. §nñ sdApäBu�u By O smþAn kr:

m�WAÎ dUer� ruh. 8Y® ºeÅ Ep² kr, eteb

EhA ºÅr zrIr pA�^ O´qxD § tAj ºÅ pA�^

egAwiE p|xâikr trL O´qxD ehA� ºÅ¹ z§ÄzALI

k²b.

ssssddddAAAAppppääääBBBBuuuu����uuuu ddddAAAAnnnnkkkkrrrr9ºÅ s�dÎ sdApäBu� smþAn kr. tA�u ºÅ

päTm amLr §Ç aMz ®a. 10tµ^er ºÅ BNàAr

p²pUN�ñ ehb O ºÅ ¹Nàer nUtn däA\Ars �Âu¸

pÉb.

ssssddddAAAAppppääääBBBBuuuu���� ddddNNNNààà๹¹¹ ����ddddrrrreeeerrrr ggggäääähhhhNNNN kkkkrrrr11eh emAr putä, ebeLebeL sdApäBu ºÅr

BUlH edKA� zA×i±DAn kr¿Ä. es­er ºeÅ

ekäA¯t ¾a nAµ^. es­Î zi\A k²bA¹ ecxâA kr.

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 3:12-4:17 63212kAµ^§? sdApäBu eY�^mAn�u BlpA'¿Ä, esmAn�u

zAsn kr¿Ä. h^, sdApäBu eh�C¿Ä pitA� p².

pitA eYp² Bl pA�­bA putä�u zA×i ±DAn kr¿Ä,

sdApäBu esµp² zA×i±DAn kr¿Ä.

����AAAAnnnnrrrr ����zzzzIIIIbbbb����AAAAdddd13eY�^ elAk �An pAE O bu�i ©B ker es

Dn´. 14rUpAr bANij´WAÎ �An a¯k ©BdAyk,

s�nA b´bsAyWAÎ ±d´A m� a¯k ©BdAyk.15�An mukÄAWAÎ a¯k mUl´bAn, ºÅr ekQNsi

�xâbÖ tAhA ºl´ ehbA¹ eYAg´ nueh^.16tA' fAhAN h×er dIG�Ayu EbM bAm

h×er Dn O smþAn DArN k²Ç. 17�AnI

elAkmAen zuK zA¿Äer bAs kr¿Ä. 18�An eh�Ç

jIbndAyk b|\ sõrUp. eY�^mAen tA'r �zäy

¿a¿Ä esmAen jIbn pA�¿Ä. esµmAen bA×ber

Dn´.19sdApäBu �Aner BrpUr p|­bI sïApn kel.

es tA� �Aner �kAz mNàL s|xâi kel. 20sdApäBu

tA� �Aner smudägu¬¹ O emG s|xâi kel, YAhA

�Ź bx�A ®E.21eh emAr putä, �An¹ ºÅ ½xâiru dUr

krnAµ^. ºeÅ t�õ�An O p²NAmdzI�tA r\A kr.22tAhA ºÅ päANr jIbn O kNðr BUxN ehb.

23eteb ºeÅ �pNA pTer ¿B�yer �³b. ºeÅ

ek�^WAer JuNâib nAµ^. 24zyn smyer ºÅr By

ehb nAµ^. ºeÅ zyn k²b O ºÅr ¿däA

s�Kjnk ehb. 25hWAtH �pånù �z�A¹ §mõA

½xâmAn� �psïiti ±nAz¹ By kr nAµ^. 26kArN

sdApäBu ºÅ¹ r\A k²eb. es ºÅr pAd¹ PA�Î

p¬bA pUb�Î r\A k²eb.

����AAAAnnnn bbbb����iiiibbbbAAAArrrr aaaa¯kkkkAAAArrrr27eYetebeL ºeÅ pA²b, esetebeL ºeÅ

an´mAn�r �pkAr kr. 28Y® ºÅr peRAzI

ºÅ¹ §Ç pdAT� mAeg EbM tAhA Y® ºÅ

¿kwer TAE, eteb tA¹ sAe� sAe� ®a. ¤kA³

�s, Ep² ¹h nAµ^.¥29eYetebeL ºÅr peRAzI es ±zõAs k²

ºÅ pAKer bAs ker. ºeÅ peRAzI� ±Î�er

xRYnæ kr nAµ^.30±nA kArNer ºÅr peRAzI¹ ±��LAy¹

¿a nAµ^. es Y® ¿e��Az ehA�TAE, eteb tA�

päti Ep² kr nAµ^.31§Ç elAk aC¿Ä eY�^mAen shjer �giYA¿Ä

O zIGä ¹km�mAn k² bs¿Ä. ºeÅ esp² ¾a

nAµ^. 32kAµ^§? kArN sdApäBu ��m srL DAm�ik

4

elAkmAn�u epäm kr¿Ä §nñ ¹km� elAkmAn�u G|NA

kr¿Ä.33sdApäBu ¹km� elAkmAn� g|h ±Î�er TA�¿Ä.

§nÄu Dm�ik elAkmAn�r g|h¹ �zIb�Ad kr¿Ä.34sdApäBu ¿�kmAn�u ¿�A kr¿Ä. EbM nmä

elAkmAn�u anugäh kr¿Ä.35�AnbAnH�r jIbn esmAn�u smþAn ®E. mAtä

a�AnmAn�r jIbn esmAn�u lj´A ®E.

""""����AAAAnnnnrrrr mmmmhhhh����õõõõ''''

eh putägN, ºÅ pitA�r �pedz zuN.

buJAmNA ©B k²bA pA�^ ¿j¹ aBi¿ebz

kr. 2kAµ^§? kArN mu ºÅ¹ ��m zi\A ed�aÇ.

etNu emAr �edz p²t´Ag kr nAµ^. 3EkdA mu^

m� emAr pitA�r egAwiE putä ­³. mu^ emA

mA��r s�¹mAr EbM Ek bL putä ­³. 4emAr

pitA emAet Eµ zi\Asbu ziKA� ­el. es emAet

kµel, ¤emAr kTAsbu menrK, emAr ��A mAn

ºeÅ b�ib. 5�An aj�n kr, s�±ebcnA ©B

tµ^er kr. tAhA Bul nueh^, emA muKÎ ¿g�t

bAk´¹ ±muK krnAµ^. 6�AnWAÎ dUer� YAa nAµ^.

�An ºÅ¹ shAy ehb. �An¹ Bl pAa. �An

ºÅ¹ ¿�pder rKib.¥7�An eh�Ç sb�ezäxð ±xy, ENu �An ©Bkr.

ºÅr sm× ©B m�er s�±ebcnA ©Bkr.8�An¹ smþAn kr, EbM es ºÅ¹ pätixðit k²b.

ºeÅ Y® tAhA¹ �³�n kr, eteb es ºÅ

¿kw¹ smþAn �Niedb. 9�An ºÅ m×ker

anugährUpk mu¹w pi�A� edb. es ºÅ¹ ezAÆr

mu¹w ap�N k²b.10eh emAr putä, emAr kTA zuN, emAr

kTAmAn gähN kr, tµ^er ºeÅ dIG�Ayu ehb.11mu^ ºÅ¹ �An mAg�er p²�¸t kÎÇ. mu^

sADutA'r pTer ºÅ¹ kFA� aÇ. 12ºeÅ g©ebeL

ºÅr pAd PA�er p¬b nAµ^, edQÉbA ebeL ºeÅ

JuNâi p¬b nAµ^. 13�pedzmAn d|FtAer gähN

kr. tAhA¹ p²t´Ag kr nAµ^. EhA �per njr

rK, kArN tAhA ºÅr jIbn.14m� elAkmAn�r pT anusrN kr nAµ^.

esmAn� p² bAs kr nAµ^. esmAn� p²

ehbA¹ ecxâA kr nAµ^. 15esmAn� pTÎ dUer�

rUh, tµ^r ¿kw¹ YAa nAµ^. tµ^Î ±muK ehA�

�³YAa. 16m� elAkmAen m�kAY�´ nk© pY�´nÄ,

esmAn�u ¿d ¾E nAµ^. Y® esmAen kAhA¹

�GAt nkr¿Ä, esmAen zyn k²eb nAµ^. 17m�

§ ast´ kAm k²bA esmAn�r KAd´ O pAnIy!

EhA b´tIt esmAen b�ipA²eb nAµ^.

5

633 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 4:18-6:918DAm�ik elAkmAen päÆtr sUY�´§rN p².

sUeY�´Ady per m�Ahùer sUY�´ eYp² etjsõI

ehA� �eW, 19¹km� elAkmAn� pT a�kArr

�täi ºl´, esmAen kAµ^er JuNâi pR¿Ä, tAhA

esmAen jANi¿Ä nAµ^.20eh emAr putä, ºeÅ emAr bAk´päti �k|xâ

¾a. ºeÅ kÌ� ed� emA kTA zuN. 21emAr

bAk´päti ±muK ¾a nAµ^. emAr bAk´sbu sb�dA

sòrN kr. 22emAr bAk´ eY�^mAen gähN kr¿Ä,

esmAen Dn´. esmAen sõÂtA dõA� a�¹ sõAsï´

pädAn kr¿Ä.23ºÅr h|dy¹ ati YÒr sh p²�¸t kr.

eYehº tµ^Î jIbnr päbAh jnò ©B ker.24ºÅ muKÎ ast´ bAk´¹ bAhA² n �s�.

miT´A ¹h nAµ^. 25l\´sïL pA�^ ºÅr c\u dõy¹

�g¹ edKibA pA�^ rK, sb�dA siDA edK.26DAm�iktAWAÎ ºÅ¹ dUer� ¿a nAµ^. �AnWAÎ

dUer� YAa nAµ^. 27sLKpT p²t´Ag krnAµ^,

eY�^pT ��m EbM WikH. §nÄu sb�dA aDm�WAÎ

dUer� Îh.

bbbb´BBBBiiii����rrrr ¿¿¿¿bbbbAAAArrrrNNNNrrrr ����AAAAnnnn

eh emAr putä, emA' �Aner mn ®a. emAr

bu�i pA�^ kAn efr. 2eteb ºeÅ cºr

ehb O ºÅ OxðADAr �An kTA kµb. 3pr sæI

s��r ehA�pAer, tA'r muKÎ mDur bAk´ zuNAYAE.4§nÄu ezxer es tikÄtA O Y�NA �Nib. YNæNA

YAhA ±xºl´ O ti\¶ KNàAºl´ �GAt ker. 5es

eh�Ç m|º´r pT, es ºÅ¹ siDA kbr pAK¹

en�Yib. 6tA'r pT anusrN kr nAµ^. kArN

es jAeN nAµ^ eY es ¿ej pT h��Ç.

sAbDAn! ºeÅ jIbnr pT¹ anusrN kr.

eeeeYYYYQQQQbbbbnnnn ººººÅÅÅŹ¹¹¹ \\\\IIIINNNN kkkk²²²²ppppAAAAeeeerrrr7b��mAn putämAen, emAr bAk´ zäbN kr.

emAr bAk´ pAezAr nAµ^. 8esµ sæIWAÎ ºeÅ

dUer� Îh. Ep²§ tA'r g|hr dõAr ¿kw¹ m�

YAa nAµ^. 9Y® ºeÅ tAhA kr, eteb ºeÅ

pA�bA smþAn an´mAen pA�eb. EbM ¿��y elAkmAen

sbu§Ç en�Yieb, YAhA ºeÅ bx� sA� kAY�´ kr

sMgäh k²­b. 10ap²«t elAkmAen ºÅ bLer

bLIyAn eheb. ºÅ zämr PL an´mAen eBAg

k²eb. 11jIbnr ezx Æger ºÅr mAMs O

zrIr \y pA�b. ºeÅ esetebeL ±LAp k²b.12-13esetebeL ºeÅ kµb, ¤kAµ^§ mu^ emAr

pitA� kTA zuNi³ nAµ^. mu kAµ^§ emAr zi\kmAn�r

kTA zuNi³ nAµ^, mu^ zAsnA¯n ehbA¹ mnA k³, mu^

6

¿j¹ sMezA¯t k²bA pA�^ mnA k³. 14zIGä mu^

sbu päkAr as�±DA, apmAn, Y�NA jnsmAebz

�ger p¬³.¥

¿¿¿¿jjjjrrrr ssssææææIIII¹¹¹¹ ����ppppeeeeBBBBAAAAgggg kkkkrrrr15ºÅ ¿j kUaru jLpAn kr. ºÅr zA²rIk

s�k� ºÅr sæI sµt rK. 16Y® nAµ^, ºÅr

JrNA �×A bAhAr¹ bµYib. an´mAen ºÅr sæI

sµt zA²rIk sMpk� rKieb. 17ºÅr JrNA ºÅr

eh�, EbM an´mAn� sh Æg krnAµ^. 18ºÅr

¿J�r �zIb�Ader päApÄ eh�. ºeÅ esµ sæI¹

�peBAg kr YAhA¹ eYQbnkALer ±bAh k²­l.19es epämikA h²NI O rUpbtI bA�wi p² tA'r

b\ sb�dA ºÅ¹ ºxð kÎ. �� tA'r epämer

ºeÅ sb�dA �skÄ ¾a. 20eh emA putä prkIyA

sæI WAer pAgL ¾a nAµ^. b´Bi�²NIr G¿xðtA¹

�³�n kr nAµ^. 21sdApäBu mnux´r sm× gti

edK¿Ä. sdApäBu ºÅr päet´k pT¹ smAn kr¿Ä.22½xâ elAkr ¿j ap�D tAhA¹ D²b. es tA'r

¿j pAp rUpk edQÉer b�A ehb. 23es tA'r

¿eb�ADtA dõA� ±pTgAmi ehb. es z|MKLAr aÆb

eYAgu m|t´ubrN k²b.

}}}}NNNNeeeerrrr mmmm����ssssïïïïi iii ¾¾¾¾aaaannnnAAAAµµµµ^^^

eh emAr putä, an´ elAkr }Ner ºeÅ

m�sïi ¾a nAµ^. an´r }N p²ezAD k²bA

pA�^ päti�A kr nAµ^. es sA� eh� § jeN

ajNA �gnñk eh�? 2Y® ºeÅ kr, eteb ºeÅ

�pNA päti�A dõA� PA�er pÉaC O �pNA kTA

pA�^ D�YA� aC. 3ºeÅ �pNA¹ E­Î ��Ar

kr. eYehº ºeÅ �pNA b�ur h×gt ehA�aC.

YAa �pNA¹ nmäk² ºÅ pätiebzI§ bArmõAr

bInti kr. es }NÎ ºÅ¹ mukÄ kÎ. 4ºeÅ

±zäAm kr nAµ^ §mõA ¿däA YAa nAµ^. 5�pNA¹

��Ar kr, eYp² h²N b´ADWAÎ edQ¬ pLAE O

p\ImAen PAsÎ �¬YA�¿Ä.

aaaaLLLLssss�������� ppppNNNNiiii����rrrr ±±±±ppppddddgggguuuu¬¬¬¬kkkk6eh aLs�� elAkmAen! ºeÅ pi�u¬ ¿kw¹

YAa. edK, pi�u¬mAen §p² km� kÎÇ¿Ä. esmAn�WAÎ

ziK O esmAn�r �dAhrNrUep kAY�´ kr.7pi�u¬mAn�r entA § ¿rI\k §abA zAsk ekµ

nTA¿Ä. 8esmAen gäIxòkALer KAd´ Ektä kr¿Ä

EbM zItkALer päcur p²mANer esmAen KAd´

sMg|µt k²TA¿Ä.9eh aLs�� elAkmAen, eketkAL pY�´nÄ

ºeÅmAen esWAer p¬ rµb? ºeÅ eketkAL

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 6:10-7:20 634

pY�´nÄ ºÅr ¿däA Æ�i �Wib? 10aLs��mAen

kh¿Ä, ¤�� wi§E ezA�±, �� wi§E FuLAE. ��

wi§E ¿däA YibA pA�^ Bi¬ emA¬ ¾E.¥ 11§nÄu es

ezA� reh O �� ezA� reh. es d²däÎ

d²dätr ehA�YAE. KubHzIGä tA'r �� §Ç n

TAE. aLs��mI KNâ p² ºÅr sm× Dn EkATer

CfA� enb.

ppppAAAAppppAAAADDDDmmmm bbbb´§§§§ÄÄÄÄ12pApADm b´§Ä, ap�DI mnux´ sb�dA miT´A

kTA kh¿Ä. 13es �Kier WAr�, es egARer O

a�u¸ dõA� se�t kr�. 14tA'r h|dyer ¹wiLtA

TAE. es sb�dA a¿xâ eYAjnA ker. es Yu§Ätk�

O k¸ �rÅ ker. 15§nñ tA'r ±pd zIGä

�psïit ehb. es �ksòit zIGä ±nAz ehb. EbM

tA�u §Ç �pAy mi¸b nAµ^.

ssssAAAAttttwwwwiiii kkkkTTTTAAAA ssssddddAAAAppppääääBBBBuuuu ssssbbbb����ddddAAAA GGGG||||NNNNAAAA kkkkrrrr¿¿¿¿ÄÄÄÄ16sdApäBu Eµ CaegAwi ±xy¹ G|NA kr¿Ä.

spàbÖ m� tA�r G|NA eYAg´.17ah�Ar d|xâ i, miT´AbAdI jihõA, ¿e��Axr

rkÄpAtkArI h×.18h|dy ¹km� k²bA pA�^ eYAjnA ker, ¹km�

k²bA¹ ebggAmI crN.19miT´A sA\I, eY miT´A kµ Æ�mAn� m�er

k¸r bIj bueN.20eh emAr putä, �pNA pitAr ��A pALn

kr. EbM mAtAr �pedz Bul nAµ^. 21esmAn�r

��Asbu EbM zi\Agu¬k sb�dA men rK. tAhA¹

ºÅ h|dyer bA�i rK EbM tAhA¹ ºÅr gLAr

PulhAr p² bA�. 22eYetebeL ºeÅ �³b,

esmAn�r zi\Agu¬k ºÅ¹ pT edKA�eb. eYetebeL

ºeÅ zyn k²bA¹ Yib esmAen ºÅr pährI

ehb. eYetebeL ºeÅ jAgät ehb, esmAen ºÅ

sh �LAp k²eb.23ºÅ pitAmAtA�r zi\A �elAk b�I�kA p²

ºÅ¹ sb�dA stH pTer cLA� enb. tAhA ºÅ¹

tA³m päApà k²b O jIbn pTer cLA� enb.24esmAn�r zi\A ºÅ¹ an´ puÎxr sæIWAÎ O

gNikAr �wubAk´WAÎ dUer� rKu. 25ºÅ h|dyer

esµ s��r sæIr esQ�Y�´¹ elAB kr nAµ^. tA'r

c\u ºÅ¹ pätA²t nkÎ. 26b´Bi�²NI¹ pA�^erAwIr

dAm edbA¹ p¬b, an´ jN� sæI pA�^ ºÅ

jIbnr dAm edbA¹ p¬b.27Y® ekµelAk tA'r b\ edzer ¿�^ rKib,

eteb tAhA epAÉ Yib. 28Y® ekµ elAk jõLnÄA

a�Ar �per �el, eteb tA'r pAd epAÉYib.

7

29EhA WikH esµp² ehb, Y® ºeÅ pr sæI sµt

zyn k²b. eYekµ EhA �CA ker dNàitÎ

pLA� YA�pA²b nAµ^.30eBA§© eYAgu Y® ecA² ker. eteb

elAek tA¹ G|NA k²eb. 31mAtä Y® D�pef,

eteb tA¹ sAtguN eP��bA¹ pef. �pNA g|hr

sb�sõ tA¹ edbA¹ ehb.32jeN b´bI�rI elAk ¿eb�AD aew. es

tA'r ¿jr ±nAs �Nib. 33elAkmAen E­pA�^

¿jr sm× smþAn h�¿Ä. tA'r kL� mAji�t ehb

nAµ^. 34esµ sæIr sõAmI ¿t´AnÄ �x�Ap�yN ehb.

tA'r sõAmI ¿t´AnÄ ekäA¯t ehb. pätiµMsA k²bA

ebeL es §Ç mA¿b nAµ^. 35eY ekQNsi mUl´

tA'r ekäAD¹ zAnÄ k²pA²b nAµ^. eYet aT�

edel ± tA'r ekäAD zAnÄ ehb nAµ^.

����AAAAnnnn ººººÅÅÅŹ¹¹¹ eeeeYYYYQQQQnnnn±±±±kkkkAAAArrrrÎÎÎÎ rrrr\\\\AAAA kkkk²²²²bbbb

eh emAr putä, emAr bAk´¹ men rK, emAr

�edz¹ Bul nAµ^. 2emAr ��Asbu pALn

kri b�. emAr zi\A¹ jIbnr ezäxð ji¿x Æeb

gähN kr. 3tAhA¹ ��u¸er bA�i rK, ¿j

h|dyer elKi rK. 4�An¹ ºÅr B�NIp² gähN

kr. s�±ebcnA¹ ºÅr p²bArr sds´rUep gähN

kr. 5eteb tAhA ºÅ¹ an´ pr sæIWAÎ r\A

k²b. EbM b´Bi�²NI sæI�WAÎ m� r\A k²b.6®en mu^ emAr JrkA jA³prdA ed� �¾^­³.

7mu^ a�An YubAmAn� m�er jeN bu�ihIn Yubk

edKi³. 8es b´Bi�²NI g|h ¿kwsï g¸ ed�,

YibAebeL tA'r g|h¹ ­bA pTer �³©. 9EhA

­© sUY�´A× ehbA smyr. s�´A �rÅ eh�­©.10esµ sæI tA'r g|hÎ bAhA² �si©, tA¹ sA\At

k²bA¹. es ebz´ArUp DArN epAxAk p²DAn

k²­©. es b¾t h|dyer cºrI ­©. 11es bf

ºeNà� O abAD´A ­©. tA'r pAd �edQ g|her

r¾ n ­©. 12es eketebeL �×Ar �per

TAE, eketebeL Cker TAE. es päet´k ekANer

CLnAr sµt aep\A ker. 13esµ sæI jNk

esµ Yubk¹ D²© O tA¹ cumõn k©. �� ¿Ø�j

muKer kµ©, 14¤m�LAT�k b¸ aÇ. �ji mu^

emAr päti�A pUN�ñ k²aÇ. 15ENu mu^ ºÅ sµt

sA\At k²bA¹ �si³. ºÅ¹ edKi �s�­³ O

b��mAn mu^ ºÅ¹ pA�³. 16mu^ s�jnI O misäIy sU\ò

sUtär efA²� bsæ �pNA pl�er ±CA� aÇ.17g�rs O aguru «¿er, emAhr zY´A s�bAsit

k²aÇ. 18�s �eÅmAen päÆtYAE kAmrser m�

O epämer eBAL ehbA. 19emAr sõAmI

Ger nAh^A¿Ä, es dUr YAtäA k²C¿Ä. 20es etAfAE

8

635 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 7:21-8:32

w�A sA�er en� YA�C¿Ä. es pUN�ñ imA ®ner

eP²eb.¥21esµ sæI jNk Ep² mDUr ÆxA kµ tA�r

mn hrN k©. tA'r �wu bAk´er tA¹ wANi

en©. 22es tA'r pT anusrN k©, eYp² egAÎ

kMes�KAnA¹ YAE. es jeN h²N p² jAl

Bitr¹ �³ YA�­© 23eYmiti p\IwiE zikArI

tIrdõA�, tA'r CAti¹ l\´eBd kÎÇ, tAhA

jANipA² nTAE. WikH esµp² es YubpuÎx ±pder

aÇ ebA³ jANi npA² es sæIr jAl Bitr¹

YA�aÇ.24ENu eh emAr putämAen, emAr kTA zuN.

emA kTAer menA¿ebz kr. 25ºÅr h|dy esµ

ebz´AmAn�r pCer n r¾. ºeÅ tA'r pTer

±pTgAmI ¾a nAµ^. 26es aenk�u \t±\t

k²aÇ. es m� aenk�u ht´A k²aÇ. 27tA'r

g|h siDAsLK kbr¹ YibA pA�^ bAw. YAhA m|º´r

�Ly¹ YAE.

����AAAAnnnn OOOO ��������mmmm ssssææææIIII

zuN! �An tA�WAÎ zuNibA¹ fA¹C¿Ä.2es pT pAzõ�sï ��sïAner Wi� ¾E. es

päet´k sMeYAg �×Aer Wi� ¾E.3es ngrdõAr ¿kwer Wi� ¾E EbM fAek.

4�AnI keh, ¤eh mnux´gN mu^ ºÅmAn�u

fA¹aÇ. mu^ päet´k elAk�u fAek.5Y® ºÅmAn�r aBi�tA nAµ^, ºeÅ �AnI

¾a. eh ¿eb�ADmAen, ºeÅmAen s�±ebcnA kr.6zuN, kArN mu^ ºÅ¹ �Ñ|xâ ±xy kµ±. EbM

mu^ ºÅmAn�u �«tH kTA kµ±. YAhA emA pAwiÎ

bAhA²b.7emAr bAk´sbu st´ aew. mu^ ½xâtA CLnA¹

G|NA ker.8mu^ YAhA keh, tAhA st´ O YTAT�. emAr

bAk´er miT´A §mõA ¹wiLtA n TAE.9eY tAhA sbu bueJ essbu tApA�^ sìxâ. eY�^

b´§Är �An aÇ, es sbu bueJ.10emAr zi\A gähN kr, EhA rUpAWAÎ mUl´bAnH.

EhA m� gi¿ s�nAWAÎ mUl´bAnH.11�An mukÄAWAÎ mUl´bAn, ºeÅ YAhA �zA

kÎC tAhA EhAWAÎ a¯k mUl´bAnH.¥

����AAAAnnnn kkkkNNNN kkkk²²²²ppppAAAAeeeerrrr12¤mu^ eh�Ç �An, mu^ sAbDAntAr sµt bAs

k²Ç. mu^ �An O ��m p²NAm sµt pA�TAE.13Y® ekµ elAk sdApäBu�u By O smþAn

ker, eteb es elAk ¹km�¹ G|NA k²b. mu^

(�An) gb�, ah�Ar O ¹pT EbM ¹wiLtA¹ G|NA

ker.14m�NA O t�õ�An emAWAer TAE. mu^ µ^

"s�±ebcnA' emAWAer bL aÇ.15emA mA�mer �jAmAen �jtõ kr¿Ä.

zAsnk��AmAen emA dõA� YTAT� ±�r kr¿Ä.16emA dõA� �j¹mArI EbM ezäxðgN zAsn

kr¿Ä, eY�^mAen elAk�u ¿xãpw Æber zAsn

kr¿Ä.17eY�^mAen emAet epäm kr¿Ä, mu^ esmAn�u

epäm ker. eY�^mAen ecxâA kr¿Ä, emAr aenõxN

kr¿Ä, esmAen emAet pA�¿Ä.18emA sµt Dns�d O smþAn aÇ. mu^ st´r

s��i O DAm�iktA ed�Ç.19emAr PL zu� s�bN�ñ aep\A ��m aew.

emAr �y rUpA aep\A ��m aew.20mu^ DAm�iktAr mAg�er, ±�rr pT m�er

gmn ker.21eY�^mAen emAet epäm kr¿Ä, esmAn�u

sbu s��ir a¯kArI ker. esmAn� BNàAr pUN�ñ

ker.22sdApäBu ¿j gtir �rÅer, tA� km�

skLr pUb�er emAet a¯kAr k²­el.23anA®kALÎ abA �d´ kALAb¯, abA p|­bIr

mUL sïApnr pUb�Î mu^ sïApit aÇ.24eYetebeL gBIr smudä n­© EbM eYetebeL

¿J�r skL jLpUN�ñ n ­bA smyer mu^ jnò

ehA�­³.25pb�tgN O �ppb�t gN sïApit ehbA pUb�Î,

mu^ jnò ehA�­³.26essmyer BUmi § päAnÄr, § jgtsï DU¸r

agäimAMz es s|xâi k²n­el.27eY�^ smyer es sõg� sïApn kel, smudär

sImA sïir kel. es smyer mu^ esWAer ­³.28es emG¹ �kAzer Ju©�el, eYetebeL

es smudär �Ó¹ pUÌ� kel.29eY�^ smyer es smudär sImA ¿rUpN kel

jLsmuh eYp² tA�r ��A l�n k² npAer,

eY�^ smyer jgtr mULdU�sbu ti�² kel.30esµ smyer mu^ tA� ¿kwer km�k��A

­³. mu^ päti®n �n�dAyI ehA� tA� sm Ker

sb�dA �n� pädAn kέ³.31es s|xâi k²­bA p|­bIer mu^ �peBAg k³.

emAr �n� elAkmAn� sµt ­©.32¤E­pA�^ eh emAr putämAen, emAr kTA

zuN. Y® ºeÅmAen emAr pT D²b, ºeÅ Dn´

ehb.

9

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 8:33-10:18 63633emAr �pedz zuN O �AnbAn ¾a. tAhA¹

agäAh´ kr nAµ^.34eYekµ emAr kTA zueN, es Kusi ehb.

es emA dõAr ¿kw¹ sbu®n zIGä �es EbM emAr

dõAr bAhAer aep\A ker.35eY�^ elAk emAet pAE, es jIbn pAE.

es sdApäBu�r anugäh päApà ehb.36§nÄu eY emAr ±Î�er pAp ker, es

�pNA päANr \ti ker. eY�^ sbu elAk emAet

G|NA kr¿Ä, esmAen m|º´¹ By kr¿Ä.¥

����AAAAnnnnIIII EEEEbbbbMMMM ½½½½xxxxââââ

�An tA'r g|h ¿m�AN k²aÇ. es tA'r

spà×Å ¿m�AN k²aÇ. 2�An mAMs ��iaÇ EbM

däA\Ars päÖt k²aÇ. es �pNA emjer KAd´

sjA� aÇ. 3es �pNA dAsImAn�u pWA� aÇ, es

ngrr seb�A� sïAnÎ fA§ keh, 4¤eY�^ elAkr

aBi�tA nAµ^ emA pAK¹ �s�, eY�^mAen ¿eb�AD,

es tAhA�u keh.¥ 5¤�s emAr KAd´¹ B\N kr

EbM emAr däA\Ars pAnkr. 6aebAD elAkmAn�r

sA� p²t Ag k² ºeÅ jIbn r\A kr. s�±ebcnAr

pTer �l.¥7jeN YiE egAwiE mnux´¹ BÓnA ker, YiE

an´mAn�u apmA¿t ker, es ¿ej apmAn

pA�b. eY ½xâ¹ gA¸ ®E, es ¿ej kL� pAE.8¿�k¹ anueYAg krnAµ^, kel es ºÅ¹ G|NA

k²b. �AnI¹ anueYAg kr, tµ^er es ºÅ¹

epäm k²b. 9Y® �AnI¹ �pedz edb es �¾²

�AnbAn ehb. Y® ºeÅ jeN DAm�ik b´§Ä¹ zi\A

edb, tA'r pANàit´ b|�i pA�b.10sdApäBu ±xyk By �Anr �rÅ, EbM p±tä

sõrUp� ±xyk �Anr s�±ebcnA aew. 11kArN

emAdõA� ºÅr jIbn b|�i pA�b. ºeÅ dIG�jI±

ehb. 12Y® ºeÅ �AnI aw, eteb ¿j¹ ¿ej

ºeÅ ©BbAn ehb. Y® ºeÅ jeN ¿�AkArI,

ºeÅ ¿ej ½vK eBAgib.13a�An k¸¾¬ sæI ��sõrer ¿eb�AD ±xyer

keh. es §Ç buJipAer nAµ^. 14es �pNA

g|hdõAr ¿kwer O ngrr �� sïAner �sn

pA² bsib. 15eYetebeL elAkmAen ¿j ¿j

pTer sLK k²YA'¿Ä, esµ p­kmAn�u fA§ keh,16¤eY aebAD es EWA¹ �s�,¥ es muK� elAk¹

Eµ kTA keh. 17§nÄu es keh, ¤Y® ºeÅ jL

e�²kr tAhA ºÅ ¿j jLWAÎ mDur. Y® ºeÅ

erAwI e�² kr, tAhA ºÅ ¿j dõA� päÖt

erAwIWAÎ sõA®xâ.¥18esµ mUK� elAkmAen jAN¿Ä nAµ^ eY m|t

10

epätAmåA tA'r g|her aÇ ebA³, EbM tA'r

¿mniætgN pAtALr gBIr sïAner aC¿Ä ebA³.

zzzzeeeellllAAAAmmmmnnnn����rrrr µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz

Egu¬k eh�Ç zelAmn� µetApedz aew.

�AnI putä pitA¹ �n�it ker. §nñ mUK�

putä tA'r mAtAr ½vK bFAE.2Y® jeN ¹km� k² Dn ajé�n ker, eteb

tAhA kAY� er ©eg nAµ^. DAm�iktA m|º´Î r\Aker.3sdApäBu DAm�ikmAn�r YÒ ¿a¿Ä. es �bz´k

p²mANr KAd´ eYAgA¿Ä. §nÄu sdApäBu ½xâmAn�r

kAmnA \uN�ñ kr¿Ä.4aLs�� d²dä ehb. p²zämI elAk DnI

ehb.5bu�imAn elAk ��m smyer zs´ sMgäh

ker, §nñ eY�^ b´§Ä Eµ smyer ezA�pef,

tAhA ljéAjnk.6DAm�ikr m×ker �zIb�Ad bex�, mAtä ½xâr

muK edQ�må´er p²pUN�ñ ¾E.7DAm�ik elAkmAen �dr shkAer men rKnÄ,

§nñ ½xâ b´§Är nAm ½g�� bAsnA p² ¾E.8�AnI elAk ��Asbu mAen §nÄu mUK� elAk

Yu§Ä ker O ¿j¹ ±pY�´ �f¹ wANi¿E.9jeN se�Aw b´§Ä r\A pAE, §nñ ½xâ elAk

D� p¬YAE.10jeN YiE st´¹ l��E, es as�±DAr kArN

aew. jeN YiE eKA©eKA³ Æber kTA ¹eh,

zA¿Ä ±�jit ker* .11DAm�ik elAkr muK jIbnr ¿J�r. §nñ ½xâr

elAkr muK edQ�må´ bFAE.12µMsA k¸ �eN. §nñ epäm sbu aDm�¹ \mA

ker.13bu�imAnH elAkmAn�r Oxðer �An TAE. mAtä

¿eb�ADr piWi pA�^ bAÉ.14�AnImAen �An s�y kr¿Ä. §nñ ¿eb�ADr

muK ±nAz¹ ¿mnæN ker.15DnI elAkr Dn tA'r d|F ngr sd|z. §nñ

d²dä elAkmAn�r d²dätA esmAn�r ±nAz �eN.16DAm�ikr p²zäm puN´jnk, puNi aDAm�ikr �y

pApjnk.17eY�^ b´§Ä �pedz zueN, es jIbn pTer

�eg� �el, §nñ eY�^ b´§Ä anueYAg t´Ag

ker, es elAkmAn�u ¹pTer ¿E.18eY µMsA �crN ker, tA'r OxðDAr miT´AbAdI,

eeeeKKKKAAAA©©©©eeeeKKKKAAAA³³³³ÏÏÏÏÏÏÏÏÏÏÏÏkkkkeeeerrrr:::: EhA päAcIn gäIkH anubAdÎ g|hIt.

µb# 8 nÅr dõitIy p²eÂd pn�b|ti ker.

puNi eY apbAd rcnA ker es a�An.

11

637 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 10:19-11:2519b¾ bAk´er aDm�r aÆb n TAE. mAtä eY

�pNA OxðDAr¹ dmn ker, es bu�imAnH.20DAm� ik puÎxmAn�r bAk´gu¬k menAnIt

rUpAºl´, §nñ ½xâ ½xâelAkmAn�r «nÄAr mUl´

nTAE.21DAm�ikr OxðDAr, aenk�u pätipALn ker.

mAtä a�AnmAen ¿eb�ADtA kArNÎ m|t´ubrN

kr¿Ä.22sdApäBu� �zIb�Ad DnbAnH ker, puNi tAhA

½vK ¿bArN ker.23¹km� k²bA ¿eb�ADr �n�, esµp² �An

bu�imAnH puÎxr.24½xâ elAk YAhA By ker, tAhAµ^ tA¹

Gew. mAtä DAm�ikr menAbA�A tA¹ ®�YA�TAE.25eYetebeL GUN�iñbAyu beh, ½xâ elAk anÄD�An

ehA�Yib. §nñ DAm�ik puÎx annÄkALsïAyI sõrUp

reh.26eYp² dnĹ kwurs O c\u¹ DU�^ esµp²

�pNA epärkmAn� päti aLs��,27sdApäBu� ±xyk Byr ®n bFAE! mAtä

½xâr bx� ezx k�Yib.28DAm�ik elAkmAen �zA k²­bA �n� �Ni®E,

§nñ ½xâ elAkmAn�r �zA DõMs pA�b.29sdApäBu DAm�ik elAkmAn�u s�r\A kr¿Ä, mAtä

¹km�kArImAn�u es ±nAz kr¿Ä.30DAm�ik elAkmAen ¿�pder rµeb, §nñ ½xâ

elAkmAn�u edzÎ bAhAr k² ®�Yib.31DAm�ikr muK �An jnòAE, mAtä ¹wiLbAdIr

jihõA �Âinù ehb.32DAm�ik elAkmAen kN kµbA¹ ehb jAN¿Ä,

§nñ ½xâgN kh¿Ä YAhA as�±DAer pkAE.

sdApäBu miT´Ar ¿§ti¹ G|NA kr¿Ä. §nÄu

es sWik Ojn¹ Bl pA�¿Ä.2gb� ljéA �eN, §nñ nmätA �An �eN.

3st´päiy elAkmAn�r srLtA esmAn�u pT

edKA�b, §nñ ±zõAsGAt elAkmAn� ¹wiLAcrN

esmAn�u nAz k²b.4päBu� ekäADr ®ner Dn ¿xíL aew, mAtä

DAm�iktA m|º´Î r\A k²b.5st´päiy elAkmAn�r Dmi�ktA tAhAr pT

pädz�k k²b. §nñ ½xâr drjA esmAn� ½xâtA

dõA� DõMs ehb.6st´päiy elAkmAn�r DAm�iktA esmAn�u ��Ar

ker. §nñ ±zõAs GAtkelAk esmAn� aBiLAx

dõA� D� p¬eb.7eYetebeL ½xâ mer tAhAr BrsA nxâ ¾E

O aDAm�ikmAn�r �zA DõMs ¾E.

8jeN DAm�ik mnux´ sms´Ar r\A pAE EbM tA

bdLer EhA ½xâ mnux´ �pr¹ �es.9jeN ½xâ mnux´ tA'r ¹bAk´gu¬ker tA'r

¹muKer pätiebzI¹ nAz ker. §nñ DAm�ik

elAkmAen esmAn�r �Anr sµt esmAn�u r\A

kr¿Ä.10DAm�ikr m�L ehel, ngr �n� ker.

mAtä ½xâr ±nAz ehel jyDõ¿ ¾E.11¿xðApr elAkmAen �zIb�Ad kr¿Ä eYetebeL

egAwiE ngr �Ðnù ¾E, §nñ ½xâ elAkmAn�r

kTAgu¬k EhAr ±nAz �eN.12YiE �pNAr pätiebzI¹ tAÂl´ menAÆb

edKAE, es ¿eb�AD. §nñ jeN bu�imAnH cUpH ehA�

reh.13jeN ¹ÓArwnAkArI eY��ef es YAE ±zõAser

±zõAsGAtktA ker. §nñ jeN ±zõ×nIy elAk

gupÄkTA l��� reK.14egAwiE jAti WikH edKAzuNA �Æb eYAgu DõMs

ehA�TAE, §nñ b¾t �pedxâAmAn� dõA� sPLtA

�siTAE.15ajNA elAk pA�^ eY lgA ¾E, es abz´

ekÞz pAE. mAtä lgA ehbA¹ eY G|NA ker es

¿�pder TAE.16anugäh sæI egQrb D² reK, puNi ½xâ

elAek s��i D² rK¿Ä.17dyAL� elAk �pNA päANr µt ker. mAtä

eY ¿��y es �pNA zrIr¹ ½vK ®E.18½xâelAk miT´A �pAjé�n ker. mAtä eY

Dm�bIj bueN tAhAr ¿zîit pursãAr aÇ.19eY�^ elAk DAmi�ktAer awL TAE, es b�i

rµb, mAtä YiE ¹km�r pCer YAE, es �pNAr

m|º´ GwA�b.20jeN päb�k mnux´ sdApäBu� dõA� G|Nit

¾E, §nñ YiE ¿xðApr jIbn YApn ker, päBu

tA'¹ Bl pA�¿Ä.21EhA ¿zîit st´ eY ½xâelAkmAen dNà

pA�eb. EbM DAm�ikmAen mu§Ä pA�eb.22Y® jeN sæZI s��r, §nñ es ½xâ, EhA WikH

esµp² eYp² Guxu²r eTAmNi s�bN�ñ TAE.23DAm�ikmAn�r bA�ïAr PL ekbL m�L, mAtä

½xâmAn� BrsAr PL ekäAD aew.24ekµ ekµ dAn k² �¾² Fn bFA¿Ä. puNi

ekµ ekµ �«tH b´y asõIkAr kel eh^ tµ^Î

ekbL aÆb jenò.25eY�^mAen an´mAn�u �zIb�Ad kr¿Ä, esmAen

�nùti k²eb EbM es YiE an´mAn�r ezAx

emNâAE tA'r ezAx emNâA ehb.

12

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 11:26-13:2 63826jeN b´§Ä YiE tA'r zs´ ±käI k²bA¹ mnA

ker* , tAhA¹ elAkmAen aBizAp edeb. §nñeYekµ zs´ ±käy ker �ÂA EbM n´Ay sµt

tA'r m×k¹ �zIb�Ad mieL.27eY�^ b´§Ä YÒer µt ecxâA ker, es

anugäh pAE. puNi eY an´r m� k²bA¹ �eh^,

tA' päti esµp² Gew.28�pNA Dner eY ¿B�r reK, es setj

ptäp² be�. mAtä DAm�ik elAk setj ptäp²

päPuØ ehb.29jeN YiE �pNA p²bAr¹ sms´Ar kArN

¾E, §Ç a¯kAr pAE nAµ^. puNi es jeN a�AnI

±� b´§Är dAs ehb.30DAm�ik b´§Är PL jIbndAyk b|\ aew.

jeN YiE �AnI* elAkmAn�r jIbn ©B ker.31Bl elAkmAen p|­bIer pursãXt eheb, ½xâ

pApIgN tA�r pAp eBAg k²eb.

Y® jeN �AnI ehbA¹ �eh^, es tA'r

BUl¹ WikH k²bA¹ Bl pAE. eY�^ elAk

anueYAg G|NA ker es mUK�.2stH elAk sdApäBu�WAÎ anugäh pA'¿Ä. §nñ

eY�^ b´§Ä ¹pT kLìnA ker, es Bäxâ ehb.3¹pT dõA� ekµ s�r\it ehb nAµ^. §nñ

DAm�ik elAkmAen ¿�pder rµeb.4guNbtI sæI �pNA sõAmIr mu¹w sõrUp. ljéAdAyinI

sæI tA'r hAf sbur \y sõrUp.5DAm�ikmAn�r eYAjnAsbu YTAT�, §nÄu ½xâ

elAkmAn�r �pedz päb�nApUN�ñ.6½xâmAen rkÄpAt k²bA¹ esmAn�r z�gu¬k

b´bhAr kr¿Ä. §nñ ¿xðApr elAkmAn�r z�gu¬k

an´elAkmAn�u ±pY�´yÎ r\A kr¿Ä.7½xâmAen s�UN�ñ Æeb ±nAz ¾a¿Ä. esmAn�

s�A elAp pAE. mAtä DAm�ikmAen m²gel m�

esmAen sòXtier µ^ rh¿Ä.8es k¾­bA �An kTA pA�^ mnux´ päzMsit

ehb. §nñ esµ mnux´ YAhAr h|dy ½xâ O

jidHeKAr tA¹ elAkmAen ºÂ ebA³ Ʊeb.9eY�^ elAk ºÂIk|t �� YAhAr dAs aÇ,

es an´�WAÎ ezäxð, YiE ¿j¹ mh�õ ebA³ CLnA

ker, §nñ tA pAKer YeTxð KAd´ nTAE.10DAm�ik elAkmAen �pNA pzur drkAr¹ ati

YÒ shkAer kr¿Ä, mAtä ½xâ elAkmAen ¿��y

jjjjeeeeNNNN b´§ÄÏÏÏzs´gu¬k: es zs´ gÂitr eYpY�´nÄ

mUl´ kµnAµ^ aÆ eYAgu.

����AAAAnnnnIIII:::: �AnI nUtnjIbn elAkmAn�u ®E §mõA egAwiE

�AnI elAk �måAgu¬k ¿E.

aw¿Ä. 13

11eY�^ elAk �pNA BUmi cex, es YeTxð

�hAr pA�b. mAtä eY b|TA aBimAner päb|� ¾E,

es bu�ihIn.12½xâ elAkmAen ¹km�kArI elAkmAn�r PA�¹

�d² ¿a¿Ä. mAtä DAm�ikr mUL PLdAyk aew.13½xðr Oxðer aDm�r PA� TAE. mAtä DAm�ikmAen

½vKÎ ��Ar pA�eb.14mnux´ �pNA muKr PLdõA� m�Ler p²t|pà

ehb. EbM es h×k|t km�PL tAhA¹ eBAg

k²bA¹ ehb.15a�Anr pT tA'r ¿j ½xâier YTAT� mAtä

�AnbAnHmAen p�mz� zuN¿Ä.16a�Anr ±r§Ä hWAtH päkAz pAE; §nñ ±�

mnux´ apmAn¹ �ep\A ker.17st´bAdImAen n´AypUÌ� kTA kh¿Ä. mAtä

miT´AsA\ImAen päb�nA päkAz kr¿Ä.18eY�^ elAkmAen ekQNsi «nÄA nk² kh¿Ä,

esmAn�r z�gu¬k dõizANit Kfè p² �GAt ker.

mAtä �AnI elAkr kTA �pzm �eN.19miT´AbAdIr kTA ekbL aLì\n ¿menÄ tiexð,

§nñ st´tApUÌ� z�gu¬k «r®n reh.20a¿xð «nÄAkArIr h|dyer päb�nA TAE. mAtä

zA¿Ä p�mz�dAtAmAn�r h|dy �n�päd ¾E.21DAm�ik päti ekQNsi ±pY�´y Gwib nAµ^, mAtä

½xâ elAkmAn�r b¾t sms´A ehb.22miT´AbAdIr z�gu¬k sdApäBu� dõA� G|Nit

aew. mAtä eY�^mAen st´ ¹h¿Ä, esmAen tA�r

s�K kr.23cºr elAk �An �hrN ker. mAtä mUK�mAn�r

mn a�AntA päkAz ker.24jeN km�zIL� h× k�|�tõ k²b, mAtä

aLs�� elAk dAs ehb.25mnux´r menAb´TA mn¹ nt ker. mAtä

m�Lr bAk´ tAhAr hrx jnòAE.26DAm�ik elAk �pNA pätiebzIr WikH pT

pädz�k, mAtä ½xâmAn� pT esmAn�u Bu©E.27aLs�� m|gAyAer D²© pzu¹ pAk ker

nAµ^. mAtä mnux´mAn�r b¾mUl´ s��i p²zämr

p\er reh.28DAm�iktA rUp pTer jIbn TAE. puNi tµ^r

gmn mAg�er m|º´ nTAE.

�AnI putä pitA�r �pedz YÒ shkAer

zueN. §nÄu gbI� mUK� elAk kAhA² �pedz

zueN nAµ^.2��m elAkmAen esmAn�r z�gu¬kr ��m

PL eBAg kr¿Ä. mAtä ±zõAsGAtk elAkmAen

µMsAÎ eBAg ker.

639 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 13:3-14:153eY�^ elAk �pNA muKr kTA¹ jeg es

tA'r jIbn r\A ker. eY «nÄA n k² keh es

±nAz päApà ¾E.4aLs�� YAhA �ÂAker, tAhA pAE nAµ^. mAtä

km�zIL elAk bA p²zämI elAk tA'r �ÂAnusAer

PL eBAgker.5DAm�ikelAk miT´A¹ G|NA ker. mAtä ½xâelAk

ljéA eBAgker.6DAm�iktA srL pTgAmI¹ r\A ker. mAtä

½xâtA pApI¹ p�× ker.7ekµ ekµ �pNA¹ DnI ebA³ p²cy ®a¿Ä.

§nÄu tA'r §Ç nTAE. mAtä eketk�r Dn TA�

m� esmAen d²däp² �crN kr¿Ä.8mnux´r Dn tAhAr päANr päAyzîit sõrUp. mAtä

d²däelAk Dmk zueN nAµ^.9DAm�ik elAek �elAkb�i�kA p², YAhA§ �jéõL

p² �elAk ®E.10ah�ArÎ ekbL k¸ �pånù ¾E. mAtä

s�p�mz� gäAhkWAer �An aÇ.11ast´ �pAyer aj�i­bA Dn DõMs pA�b.

mAtä st´ aj�it Dn b|�i pA�b.12�zA si�ir ±Lmõ mnr pIfAjnk. mAtä

bA�ïAr si�ijIbn b|\ sõrUp.13eY�^elAk premzõr� bAk´¹ ºÂ men

ker, es ¿jr ±nAz ker. mAtä eY ��A¹

By ker, es pursãAr päApà ehb.14�AnI elAkr zi\A jIbner Jr sõrUp aew,

es m|t´u PA�Î an´¹ r\A ker.15jeN mnux´ YiE Bl �pedz ®E, anugäh

©B ker §nñ pätArkgN esmAn�u ±pY�´y¹

�eg� ¿a¿Ä.16päet´k cºr elAk bu�ier km� ker. mAtä

muK� a�AntA ±×Ar ker.17½xâ bA��AbAhk �pder pef, mAtä ±zõ×

dUt sõAsï´jnk.18eY�^ jn zAsn agäAh´ ker, es d²dätA

O ljé´A pAE. mAtä eY anueYAg gähN ker, es

mY�´AdA pAE.19bA�A si�i päAN¹ �n� ®E. EbM m� t´Ag

k²bA mUK� elAk pA�^ G|NAr ±xy.20�AnIr s�I ¾a, tµ^er ºeÅ �AnI ehb.

mAtä muK�mAn�r s�I kxâdAyk.21pApImAn� pCer m� anusrN ker. mAtä

DAm�ikmAn�u m�LrUp pursãAr d� ehb.22��m elAk �pNA �pNA epQtämAn� pA�^

a¯kAr CA¬YAE. mAtä pApIr Dn DAm�ikmAn� pA�^

s�it ¾E.

14

23eYB¸ grIb elAk tA'r jmi �x ker,

es päcur zs´ pA�pAer §nñ an´Ay kArNÎ EhA

±nAz ¾E.24eY bA¬ b´bhAr k²bA¹ t|wi ker, es

�pNA putä¹ G|NA ker. eY tAhA¹ epäm ker,

es YTA smyer zA×i ®E.25DAm�ik �pNA päANr t|pài pY�´nÄ KAE. mAtä

pApIr �dr at|pà TAE.

�AnbtI sæI �pNA g|h¹ �An bLer

geF. mAtä a�AnI sæI tA'r a�AntAer

sõh×er tA'r g|h¹ DõMs ker.2eY�^ jn �pNA srLtAer �crN ker, es

sdApäBu�u By ker. mAtä asADuelAk sdApäBu�u

G|NA ker.3a�Anr kTA sb�dA sms A �eN. §nÄu �AnbAnHr

kTA tAhA¹ s�r\A ®E.4Y® egAÎgu¬k esWAer nAhA¿Ä, kAY�´ pA�^

zs´ Gr zUn´ aew. mAtä xNámAn�r z§Ä bf

amL �NiTAE.5±zõ× sA\I miT´A keh nAµ^. mAtä miT´AbAdI

sA\I miT´AcrN ker.6¿�ukmAen �An elA¬el pA�¿Ä nAµ^. mAtä

bu�imAnH pA�^ ±d´A shj aew.7muK� elAkr b�u ¾a nAµ^. tA'WAÎ zi\A

pA�bA¹ §Ç n TAE.8cºr elAkmAen �AnI, kArN esmAen eYp²

Æber rh¿Ä, esp² «nÄA kr¿Ä. §nñ mUK�mAn�r

¿eb�ADtA Eµ eY, an´mAn�u W§ §p² b�ieb

esµ kTA Æb¿Ä.9a�AnImAen edAx¹ ekQºk ebA³ gähN

kr¿Ä. mAtä srL elAkmAn� ¿kwer anugäh

TAE.10Y® jeN elAk ½vK ker, tA'r anÄrr

ebdnA an´ ekµ jAN¿Ä nAµ^. esµp² jeN

elAk �n� pA�el tA'r �n� an´ ekµ

anuBb k²pAer nAµ^.11½xâmAn�r g|h ¿pAt ehb. mAtä srL

elAkmAn�r g|h �nùt ehb.12mnux´r d|xâ ier eY ekQNsi pT srL

edKAYAE tAhA ezxer m|º´r pT ehA�TAE.13Ep²§ hs�­bAebeL h|dy b´TA k²pAer

EbM Kusir smApÄi ½vKr ehA�pAer.14½xâ elAkmAen tA�r km�PL anusAer dNà

eBAg k²eb. mAtä DAm�ik elAek tA�r ��m

kAY�´ pA�^ pursãXt eheb.15¿eb�AD YAhAsbu zueN, ±zõAs ker. mAtä

�AnImAen päet´k kTA¹ anuzILn kr¿Ä.

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 14:16-15:21 64016�AnI elAkmAen sdApäBu�u smþAn kr¿Ä EbM

¹km�¹ G|NA kr¿Ä. mAtä aDm�imAen dAÅikÆb bµ

½vsAhsI ¾E.17jeN YiE hWAtH ekäA¯t ¾E, mUK�AmIr kAY�´

ker, §nñ jeN b´§Ä YiE m� eYAjnA ker es

G|Nit ¾E.18anBi� elAkmAen ¿eb�AD ehA� rµeb.

§nñ �AnI elAkmAen �Aner ±BUxit eheb.19m�elAkmAen ��m elAkmAn� �ger p�×

ehA� mTAnt k²eb EbM ½xâ elAkmAen DAm�ik

elAkmAn� �ger mTAnt k²eb.20d²dä �pNA pätiebzIerµ^ G|Nit ¾a¿Ä. mAtä

DnbAnr aenk b�uTA'¿Ä.21eY�^elAk pätiebzI¹ ºÂebAD ker, es

pAp ker mAtä eY�^ jn d²dä¹ dyA ker, es

Dn´.22eY�^mAen an´r a¿xâ «nÄA kr¿Ä, esmAen

pTBäxâ ¾a¿Ä. §nñ eY�^mAen an´r Bl «nÄA

kr¿Ä esWAer st´ O dyA TAE.23päet´k kWin p²zämr purxãAr aÇ, knñ

Y® jeN b´§Ä ekbL kTA kµbA �l�reK, EhA

tA¹ d²dätA �f¹ �eg� ¿E.24�AnImAn� mu¹w esmAn�r Dn, puNi muK�mAn�r

a�AntA ekbL a�AntA.25st´ sA\I tA'r päAN r\A ker. mAtä miT´A

päb�nA jnk.26sdApäBu ±xyk By d|F zrN BUmi. ��

tA�r snÄAnmAen esWAer �zäysïAn pA�eb.27sdApäBu�r smþAn jIbnr Jr sõrUp. EhA

m|t´ur PA�Î elAk�u r\A ker.28a¯k jnsMK´A �jA�r egQrb aew. päjA

mAn�r aÆb �j�r ±nAz �eN.29eY ekäADer DIr, es bf �A¿. jeN YiE

hWAtH �eg, es a� ebA³ dz�AE.30zAnÄ anÄvkrN edhr jIbn sõrUp, puNi �x�A

hAfr \y sõrUp.31eY�^ elAk dInhIn päti �pdäb ker, es

tA'r s|xâik��A�u apmA¿t ker. §nñ YiE d²dä¹

dyAker, es tA'r ¿m�AN k��A smþAn b§Ä ¾E.32½xâelAk �pNA m� km�er t¬ ®�YAE.

mAtä mrNkALer DAm�ikr �zäy TAE.33�An bu�imAnHr h|dyer TAE. mAtä muK�mAn�

m�er EhA nTAE.34DAm�iktA �j´¹ �nùti �Ni®E, mAtä pAp

eYekQNsi edzr apmAn aew.35bu�imAnH dAs �jA�r anugähr pAtä. puNi eY

ljé´A jnòAE tAhA päti es ekäAD kr¿Ä.

15ekAmL pUN�ñ ��r ekäAD¹ dmn ker.

mAtä kwubAk´ ekAp jnòAE.2jeN �AnI elAk tA'r «nÄADA� Bl Æber

kµpAer. §nñ ¿eb�AD ¿eb�ADtA¹ bKAeN.3sdApäBu sb�dA sbuWAer Gwu­bA GwNA¹ edKi¿Ä.

es aDm O ��m elAkmAn�u m� nI²\N kr¿Ä.4zA¿Är bAk´ jIbnr b|\ sõrUp. mAtä ¹wiL

bAk´ �måA nxâ ker.5a�An �pNA pitAr zAsn¹ abehLA ker,

mAtä ±e�A«t b´§Ä BÓ�nA¹ �dr sh gähN

kr¿Ä.6DAm�ikr g|her b¾ s��i TAE. mAtä ½xâr

�yer sbuebeL kxâ TAE.7�AnImAn�r bAk´ �An päsArN ker. mAtä

muK�r mn esp² ker nAµ^.8½xâmAn� b¸dAn sdApäBu�WAer G|NAr ±xy

aew. mAtä srL elAk�r päAT�nA¹ es gähN

kr¿Ä.9½xâr gti sdApäBu�r G|NA ±xy. mAtä

DAm�iktAr anugAmI§ es epäm kr¿Ä.10jeN YiE �Anr pT t´Ag ker, puNi

eY�^elAk anueYAg G|NA ker es m²b.11m|t´u O ±nAz sdApäBu� �ger eKA©

p¬TAE. elAkmAn�r h|dyr aBipäAy tA aep\A

tAhAWAÎ a¯k sìxâ.12jeN ¿�uk anueYAg pA�bA¹ BlpA�¿Ä

nAµ^. esmAen kdApi �AnI elAkmAn� ¿kw¹

YA�¿Ä nAµ^.13egAwiE �n�it h|dy muK¹ päPuØ ker.

§nñ h|dyr ½vK sµt, �måA ½vKI ehb EbM

Æ�i YAE.14bu�imAnr mn �An elAef. mAtä muK�mAn�r

muK a�AntA �hAr ker.15egAwiE mAtä jeN d|xâ«� pA�^ päet´k ®n

egAwiE eBAji aew.16azA¿Ä YukÄ b¾ s��i aep\A sdApäBu�

ByYukÄ aLì s��i Bl.17µMsA sµt h|xâp|xâ egAmAMs eBAjn aep\A

epäm­bA sïAner zAkAnù Bl.18ekäADI elAk ±bAd �rÅ ker §nñ jeN

eDqY�´ mNix YAhAr egAwiE ±bAd¹ smADAn ker.19aLsr bAw kNâAbAf p², mAtä egAwiE sADu

elAkr pT egAwiE �jpT p² aew.20�AnI putä pitAr �hÞAd jnòAE, mAtä mUK� putä

�pNA mAtA¹ ºÂker.21¿eb�AD päti, a�AntA ekQºhLpUÌ� , mAtä

bu�imAnH elAk �pNA gti YeTA«tH kr¿Ä.

16

641 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 15:22-16:3022m�NA aÆber s�Lì ±PL ¾E. mAtä b¾t

mnæNAdõA� tAhA sïirIk|t ¾E.23��m ��r ed� jeN �n� pAE, §nñ

eket Bl YeTA«t kTA YeTA«t smyer aew.24nIcsïit pAtAL¹ t´Ag k²bA pA�^ bu�imAnH

elAk� ¿menÄ jIbnr pT ��õ�gAmI.25gbI� elAkr g|h¹ sdApäBu ±nAz k²eb.

mAtä ±DbAr sImA sdApäBu sïir k²eb.26½xâ elAkr «nÄADA�gu¬k sdApäBu�r ¿kwer

G|N´ aew. mAtä sõÂ kTA �n� dAyk.27elABI �pNA p²jn¹ ½vK ®E. mAtä eY�^

elAk ©�¹ G|NA ker, es b�ib.28DAm�ikr mn ±ebcnA k² ��r ®E. mAtä

½xâmAn� muK m�kTA sb�dA keh.29sdApäBu ½xâmAn�WAÎ dUrer TA¿Ä. puNi

DAm�ikmAn�r päAT�nA es zuN¿Ä.30c\ur dIpà i mn¹ �n�it ker. ��m

smA�r asïigu¬¹ p|xâi eYAgAE.31eY�^ kN�ñ jIbn dAyk anueYAg zueN, tAhA

�AnImAn� m�er bAs ker.32eY�^ elAk zAsn agäAh´ ker, es �pNA

päAN kAL¹ häAs ker. mAtä anueYAg eY zueN,

es b|�i pAE.33sdApäBu�r smþAn �Anpäd �pedz aew.

EbM nmätA sÅämr sm Ker TAE.

mnux´ kLìnA ker. §nÄu ¿Ì�y sdApäBu�

pAKÎ �es.2jeN elAk Æeb es YAhA kÎÇ, tAhA WikH.

§nÄu sdApäBu �måAmAn�u prI\A kr¿Ä.3sdApäBu�WAer ºÅr sm× kAY�´ smp�N kr.

eteb ºeÅ sbu kAY�´er jyYukÄ ehb.4sdApäBu päet´k ±xy¹ tµ^r ¿j �e�z´

sADn ¿menÄ k²aC¿Ä. sdApäBu� ±�rer ½xâmAen

±nAz eheb.5sdApäBu esµmAn�u G|NA kr¿Ä, eY�^mAen

Æb¿Ä es sm×�WAÎ ezäxðtr. sdApäBu Eµp²

gbI� elAkmAn�u ¿vse�her dNàit k²eb.6dyA O st´tAer pApr päAyzîit ¾E. sdApäBu

±xyk BydõA� mnux´mAen ¹käiyA t´Ag kr¿Ä.7Y® mNixr rIti kTADA� sdApäBu�u t|xiâ ker,

es tA'r zt|mAn�u tA� sµt zA¿Äer rµbA pA�^

bA� kr¿Ä.8an´Ayer päcur erAjgAr, DAm�iktAer aLì

erAjgArµ^ Bl aew.9mnux´r mn �pNAr pT ±xyer kLìnA

ker, mAtä sdApäBu tAhAr �³bA¹ ¿ed�z

kr¿Ä.

10eYetebeL �jA YAhA kh¿Ä tAhA ¿ym

ehA�YAE. etNu tA'r ±�r sõ ehbA �«tH.11Ojn O dNài sdApäBu�r aew, §nÄu sdApäBu

YAhA Ojn pA�^ b´bhAr k²bA¹ bwk�sbu ti�²

kel.12¹km� k²bA �jA� ¿menÄ G|NAr ±xy,

eYehº DAm�iktAer siMhAsn sïirIk|t ¾E.13Dm�YukÄ kTA �jA� pA�^ ºxâikr. esmAen

YTAT� kr¿Ä eY�^mAen epäm kr¿Ä.14�jA�r ekäAD m|º´r dUtp². mAtä �AnIelAk

tAhA zAnÄ ker.15�jAr päsnù bdner jIbn TAE. tA�r

anugäh ezx bx�Ar emGsõrUp.16s�nA aep\A �An©B k²bA ��m. s�±ebcnA

pA�bA rUpAWAÎ a¯k mUl´bAn.17DAm�ik elAkmAn�r cLNi aDm�r b¾t dUrer.

eY�^ elAk �pNA pT jgi �el, es �pNA päAN

r\A ker.18ah�Ar sb�nAzr sm Ker �es EbM ah�ArI

päk|ti ptnr sm Ker �es.19ah�ArImAn� sµt l�wit däb´ Æg k²bA

aep\A d²dätAr sµt nmä ehbA Bl.20eY�^ elAk premzõr� bAk´er menAeYAg

ker, es sAPl´ aj�n ker. puNi esµ elAk

Dn´ eY sdApäBu�WAer ¿B�r ker.21§E �AnI bA bu�imAn, elAkmAen jANipA²eb.

bAk´r mixðtA pANàit´ bFAE.22sdHbu�i pA�­bA elAk jIbnr Jr sõrUp

aew. mAtä a�AntA a�AnmAn�r zA×i.23�AnbAnr h|dy �pNA muK¹ zi\A ®E. puNi

tA'r bAk´ pANàit´ bFAE.24dyApUN�ñ kTA m¾p² aew. EhA¹ gähN

k²bA shj EbM sõAsï´ pA�^ ��m.25mnux´r d|xâier eY�^ pT srL ®ez §nÄu

tAhA m|º´er µ^ ezx ¾E.26p²zämI kA²r \uDA tA¹ p²zäm k²bA¹ bA�

ker. tA'r eBA§© pAwi kWin p²zäm pA�^

aBiYAn kr¿Ä.27pApADAm elAk a¿xâ kLìnA ker. EbM

tAhAr bAk´gu¬k agùip² jeL.28¹wiL mnux´ ±bAd bueN. kAn¹hA elAkmAen

b�utõ nxâ kr¿Ä.29at´A�rI �pNA mitägN¹ Bu³YAE. EbM

pätiebzI¹ ¹pTer kFA� ¿E.30eY�^ elAk �pNA �Ki mi�i mi�i ker, es

¹wiL ±xy kLìnA ker, EbM eY �pNA Oxð

jAbu¬ Der, m�km� si� kÎTAE.

17

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 16:31-18:10 64231pA«© ekz ezAÆjnk mu¹w. tAhA Dm�

pTer päApà ¾E.32eY ekäADer DIr, es bIr aep\A ezäxð.

puNi eY �pNA �måA �per k��|tõ ker, es

ngr ±jyIWAÎ Bl.33¿xì�i pA�^ guLAbANâ pef, §nÄu ¿xìti sdApäBu�

WAÎ �es.

±bAdYukÄ eBAjier pUN�ñ g|h aep\A zA¿Ä

sµt KNàiE zuxã anù Bl.2eY�^ dAs bu�i pUb�k ceL es ljé´Ajnk putä

�per k�u�tõ ker. puNi Æ�mAn� s�er sMp�i

bANâ pAE.3¿�^er s�nA O rUpAr ±zu�tA prI\A k�YAE.

mAtä sdApäBu anÄvkrNr prI\A kr¿Ä.4¹käiyAkArI elAk ½xâ kTA zueN. puNi miT´AbAdI

an´ elAkr miT´Aer kN�ñpAt ker.5eY�^ elAk d²dä¹ �phAs ker, es �pNAr

s|xâik��A�u apmAn ker. puNi eY ekµ an´

elAkr ±pder �n� ker, es dNà pA�b.6snÄAngNr snÄAnmAen b|� elAkmAn�r

mu¹w sd|z. puNi snÄAnmAn�r egQrb esmAn�

pit|gN.7jeN ¿eb�AD ebzi kTA kµbA �«tH nuh^.

esµp² jeN zAsk miCgu¬k kµbA �«tH nueh^.8egAwiE �eÑAc egAwiE YA½ pTr p² EhA

jeN ed�­bAr �Kier aew, es eY�^ ®ger

Guer, es k|pA©B ker.9Y® ºeÅ edAxI¹ \mA kr, eteb es ºÅr

b�u ehb. mAtä tA'r edAx¹ eYeb ºeÅ men

pkA�b, eteb ºÅr b�utõ nxâ ehb.10muK�¹ zeh mAf aep\A bu�imAnH¹ ped

anueYAg a¯k kAew.11½jé�n ekbL ±edäAh elAef, ENu tA¹ zA×i

edbA pA�^ jeN keWAr h|dy dUt¹ pWAYib.12Cu� h��­bA BØkI mnux´¹ peC eBwu

mAtä ¿j a�AntAer mgù mUK� neBwu.13eY�^ elAk Bl bdLer m� ker, tAhAr

g|h¹ m� ekeb CAÉb nAµ^.14egAwiE Yu§Är �rÅ egAwiE b�er Æ�i

egAwiE gAF k©p². etNu ±bAd ehbApUb�Î Yu§Ä

b� kr. eteb a§Ä�r bAhAr ehA�YAE.15eY ½xâ¹ ¿e��Az ker O eY DAm�ik¹

edAxI ker, es dUt µ^ sdApäBu�WAer smAn

Æeb G|Nit.16�An käy k²bA ¿menÄ mUK� hAter Dn

­el tAhA mUl´hIn aew. kArN mUK� elAk

DnbdLer �An käy k²pAer nAµ^.

18

17b�u sb�dA epäm ker. EbM Æ� ½d�zA

smyer sb�dA TAE.18¿eb�AD elAk hAt ed� �pNA pätiebzI

sA\Ater lgA ¾E.19eY ±bAd BlpAE, es ap�D µ^ BlpAE.

puNi eY ekµ �pNA dõAr �� ker, es ±nAz

eKAej.20YAhAr h|dy ¹wiL, es m�L pAE nAµ^.

YAhAr bAk´ K�p es ±pder pef.21mUK�r jnòdAtA �pNAr ezAk s�y ker,

EbM muFr pitA �n� pA�b nAµ^.22�n�it h|dy ��m O´qxD. mAtä Bgù �måA

asïi sbu¹ zuxã ker.23½xâ elAk n´AyÎ b�ibA¹ l�ec� k²

�eÑAc ¿E.24bu�imAnHr smþSKer �An TAE. mAtä mUK�r

d|xâi p|­bIr päAnÄer TAE.25mUK� putä �pNA pitAr ezAk O es �pNA

jnnI¹ ½vK �NibAr kArN ¾E.26jeN sADArN elAk�u zA×i edbA §mõA

ekQNsi pT pädzkkArI�u tA� se�AwtA pA�^

dNàedbA YTAT� nueh^.27eY aLì kTA keh, tAhAr �An TAE. YAhAr

zAnÄ �måA es bu�imAnH.28a�AnmAen cupH rµel �AnbAn gNit ¾E.

puNi es �pNA kTA b� kel bu�imAn gNit ¾E.

eY �pNA¹ p|TkH ker, es �pNA �xâ

ecxâA ker O sb�päkAr t�õ �An pät´AKAn

ker.2muK� elAk an´WAÎ zi\A pA�^ Bl pAE nAµ^.

ekbL �pNA mnr kTA päkAz k²bAer senÄAx

pAE.3½xâ �siel ab�A �es. puNi apmAn se�

½n�Am �es.4mnux´r muKr bAk´ gBIr jLºl´. puNi

�Aner �på�i sïAn jLesäAt sd|z.5½xâr kTA¹ aep\A k²bA abA ±�rer

DAm�ik päti an´Ay k²bA Bl nueh^.6muK�r kTA ±bAder päbe��. puNi tA'r kTA

mAf KA�bA¹ fAek.7muK�r kTA tA'r ±nAzr kArN. puNi tA'r

bAk´ päANr PA� sõrUp.8¿�Ar bAk´gu¬k, zusm KAd´ p² aew, YAhA

pAksï¸ tL¹ YAE.9�pNA kAY�´er eY aLs, es ±nAzkr Æ�.

10sdApäBu�r nAm d|Fgf sd|z. DAm�ik elAkmAen

esWA¹ YA� r\A pA�¿Ä.

19

643 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 18:11-19:2511DnbAnr Dn tAhAr d|F ngr. puNi tAhAr

�Ater EhA �� päAcIr sõrUp, eY ekµ ehel

cFipA²eb nAµ^..12gbI�t mnux´r mn ±nAz sm Ker TAE. puNi

nmätA sÅämr smuKb�I�.13eY zuNibA pUb�Î ��r ker, egAwiE a�AntAp²

siE ±ebcnA ¾E O ljéitr kArN ¾E.14eYetebeL jeN mnux´ as�sï ¾E tA'r

�måA tA'r as�sïtA¹ sµbA, §nì ekµehel egAwiE

erAg gä× �måA¹ sµpA²n nµ^.15bu�imAnHr mn �An �pAj�n ker. puNi

�AnIr kN�ñ �An zuNibA¹ �gäh päkAz ker.16mnux´r eBwI tA¹ päebz ®E. päÆbzALI

elAkmAn�r �psïit Bitr¹.17eY�^ elAk päTem �pNA GwNA �psïApnA

ker O ±bAd jNAE, es DAm�ik. eYpY�´nÄ es

an´elAk dõA� prI\A ehA�nAµ^.18gu¸bANâ ±erAD emNâA� ®E O bLbAnmAn�u

p|Tk ker.19±rkÄ Æ� d|F ngr aep\A kxâkr. ErUp

±bAd gfr ag�L sõrUp.20mnux´r �dr tA'r muK PLer pUN�ñ ¾E.

§nÄu es �pNA Oxðr kTAer t|pà ¾E.21mrN O jIbn jihõAr aDIn. eY�^mAen kTA

kµbA¹ Bl jAN¿Ä, EhAr PL eBAgieb.22eY�^ elAk ÆY�´A pAE, es ��m bsæ pAE

O sdApäBu�WAÎ anugäh pAE.23d²dä elAk ±ny ker. mAtä DnbAn kWin

��r ®E.24eY aenk mitä ker, esmAen tA�r

±nAzr kArN ehA�pAr¿Ä. mAtä jeN epämkArI

aC¿Ä eY Æ� aep\A a¯k G¿xð ehA� rh¿Ä.

g²b ehel m� es sADutA, es mUK�,

miCu�, WkWAÎ ¿zîit Bl.2�gäsh �AnhIn ehbAr Bl nueh^. eY�^mAen

hWAtH päebz kr¿Ä BUl ker.3mnux´r a�AntA ¿jr jIbn¹ DõMs ker.

§nÄu tA'per es sdApäBu�u bdnAmH ker.4Dn b¾mitä ©Bker, mAtä d²dätA b�u

nAzker.5eY�^ elAk an´ ±Î�er miT´A rcnA ker,

es dNà pA�b. eY miC keh es zA×iÎ r\A

pA�b nAµ^.6aenk elAk bdAn´ elAkr anugäh päAT�nA

kr¿Ä. puNi päet´k elAk esµ elAkr b�u ¾a¿Ä

YiE �phAr ®E.7d²dä elAk�u tA'r p²bAr m� Bl pAE

nAµ^. tA'r mitämAen tAWAÎ a¯k dUrtA r\A

kr¿Ä. es esmAn�r sAhAY´ pA�^ Bi\A ker,

§nñ esmAen tA'r ¿kw¹ YA�¿Ä nAµ^.8Y® jeN elAk tA ¿j¹ a¯k Bl pAE,

es kWin p²zäm k² �AnI ehb. eY ±ebcnA

pA�^ kWin p²zäm ker, es pursãAr pA�b.9miT´A sA\I dNàit ehb. miT´AbAdI DõMs

pA�b.10muK� elAk ekebehel DnI ehA�pA²b

nAµ^. eYp² a¯pti �per dAsr k��Utõ.11mnux´r s�bu�i tAhA¹ ekäADÎ \AnÄ ker.

EbM EhA eh�Ç �zîY�´ es edAxImAn�u \mA k²

®E.12�jAr ekäAD siMhr gjé�n sd|z. §nñ tA'r

anugäh t|N �per ­bA kAkr ºl´.13muK� putä tA'r pitAr ½vKr kArN ehb.

EbM k¸¾É sæI a±rt ±�upAt p².14g|h O Dn pit| elAk�WAÎ päApà a¯kAr.

mAtä bu�imtA sæI sdApäBu�WAÎ päApà ¾E.15�Ls´ ¿däA �eN. aLs päANI \uDAeBAg

ker.16��A pALnkArI �pNA päAN r\A ker. mAtä

�pNA pT ±xyer eY asAbDAn ¾E, es m²b.17eY d²dä¹ dyA ker, es sdApäBu�u }N

®E. es tAhAr ��m km�r p²ezAD k²eb.18�pNA putä¹ zAsn kr, kArN BrsA aÇ.

Y® ºeÅ EhA k²b nAµ^, ºeÅ tA'r ±nAzr

kArN ehb.19ati �gIelAk zA×i eBAg k²b. eYehº

ºeÅ tA¹ Ter ��Ar kel tAhA ºÅ¹ punb�Ar

k²bA¹ ehb.20ezxAbsïAer ºeÅ eYp² �AnbAn ¾a, E­pA�^

m�NA zuN O �pedz gähN kr.21mnux´r mner nAnApäkAr eYAjnA TAE. mAtä

sdApäBu�r �ÂA päkAz ehb.22jeN elAk tA�r ±zõ j²�er egAwiE Bl

päsi� pA�bA¹ drkAr ker. EbM miT´AbAdI

aep\A d²dä elAk ezäxð. YiE YAhA¹ ±zõ k�YA�

pAer nAµ^.23sdApäBu ±xyk By jIbndAyk, tAhA eY�^

elAkWAer TAE, es zA¿Äer bAs k²pA²b. ±pd

tA'r ¿kwer YA� pA²b nAµ^.24aLs�� �pNA TA¸er hAt bufA�el ��Ter

tA'r muh^¹ enbA¹ �CA ker nAµ^.25¿�k¹ pähAr kel, ¿eb�AD elAk stk�tA

zi\A k²b. Y® ºeÅ bu�imAnH b´§Ä¹ BÓ�nA k²b,

es a¯k zi\A ©B k²b.

20

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 19:26-21:3 64426eY�^ putä �pNA pitAr Dn ecArI ker EbM

�pNA mAtA¹ t¬®E egAwiE ljé´Akr O apmAn

jnk putä aew.27eh �År putä, eY�^ �pedz �Anr kTAÎ

ºÅ¹ ±c´ut ker, tAhA zuNibAÎ ¿b|� ¾a.28pAxANà sA\I n´Ay ±�r¹ ¿�A ker EbM

½xâ elAkr muKmNàL a¿xâer p²pUÌ�.29¿�ukmAn� pA�^ dNàA�A O mUK�mAn� piWi

pA�^ pähAr päÖt ker.

däA\Ars O md´ elAkmAn�u ¿ynæN k²

bAhAr¹ en�YAE. eY ekµ es­er BäAnÄ

¾E, es �AnI ehA�pA²b nAµ^.2�jA�r �g siMhr gjé�n p², eY tA�r

ekäAD jnòAE, es ¿ej tA'r jIbn päti ±pd

�eN.3eY ekQNsi ¿eb�AD sb�dA Yu§Ä ker. etNu

ºeÅ sb�dA esµ elAk¹ smþAn kr eY Yu§Ä

k²bA¹ bArN ker.4jeN aLs�� tA'r aLs��pN eYAg^u zs´

bueN nAµ^. §nÄu Psl kwA smyer es Psl

eKAjiel pAE nAµ^.5mnux´ mnr ÆbnA gBIr kUar jL p².

mAtä bu�imAn elAk esµ gBir jL¹ kAFi pA²b.6b¾t elAkmAn� m�er jeN päBuBkÄ eKAj,

§nñ §E eKAji pA²b jeN elAk YiE§ päk|ter

±zõAsnIy.7eY�^ DAm�ik elAk srLtAer bAs ker, tA'

��er tA'r putägN, snÄAngN Dn´ ¾a¿Ä.8eY�^ �jA ±�r sïAner bes, es ¿jr

sõc\uer ast´ ±xysbu¹ pu�Anupu� rUep prI\A

kr¿Ä.9�eÅ �pNA mn ¿m�L k²aCu, �eÅ �pNA

pApÎ p²xãXt awu, EhA ekµ kµpA²eb nAµ^.10nAnA päkAr mAp Ojner eY�^mAen Wk¿Ä,

esmAen sdApäBu�WAer G|Nit.11Ep²§ jeN eCAw pi© kέbA km�Î

jNAYAE, Y®bA es YAhA ker tAhA ¿m�L EbM

srL.12kAner zuNibA �Kier edKibA Eµ ½µ^�u

sdApäBu ¿m�AN k²C¿Ä.13¿däA¹ Bl pAa nAµ^. nehel ºeÅ d²dä

ehb. ºeÅ km�d\ ¾a, tµ^er ºeÅ KAd´er

p²t|pà ehb.14§NibA elAk keh, ¤Bl nueh^, Bl nueh^,

EhAr mUl´ b¾t a¯k.¥ mAtä �pNA bAwer

g©ebeL dp� ker.15s�nA O aL�Ar elAk�u DnI ker. §nÄu

21

eY�^elAk �AnI, es Eµ aL�ArWAÎ mUl´bAnH

aew.16ap²«t elAk pA�^ eY lgA¾E, tAhAr bsæ

¿a. puNi eY ekµ ±edzI elAk� ¿menÄ jAmin

¾E tAhA¹ b�k rK.17miT´A aj�it �hAr mnux´¹ miWA ©eg. mAtä

pCer tA'r pAwi egA¬er pUN�ñ ehb.18m�NA dõA� päet´k sMkLì sïir ehb. mAtä

Y® ºeÅ Yu� k²bA¹ YAa Bl p�mz� gähN

kr.19eY Kcu� ehA� buel, es gupàkTA päkAz

ker. E­pA�^ tA'se� ekQNsi päkAr sÅ� rK

nAµ^. eY gpibA¹ Bl pAE.20eY �pNA pitA § �pNA mAtA�u aBizAp

®E, eGAr a�kArer tA'r pädIp ³BiYib.21Dn s��i hWAtH mi¸pAer O shjer ©B

¾E, puNi ezxer �zIb�Ad YukÄ ehbnAµ^.22mu^ tA�u eP��ed± Eµp² «nÄA krnAµ^,

Y® ekµ §Ç ºÅ ±Î�er ker, sdApäBu� pA�^

aep\A kr, es ºÅ¹ ��Ar k²eb.23elAkmAn�u Ojn O mAper W§ sdApäBu�

G|NAr ±xy, aT�At dNàier W§bA ¿t´AnÄ

K�p.24sdApäBu�WAÎ mnux´r pAdgti ¾E, etNu

mnux´ �pNA bAw WikH rUep buJipAer nAµ^.25±nA «nÄA k² päti�A kel EhA Byjnk

aew, mu^ Eµ �phAr premzõr�u �Óg� k²±.

EbM tA'per esµ päti�A punv±�r k�YAE.26�AnI �jA ½xâmAn�u algA ker, zs´Î

agA¬ algA k©p² tA' �per es ckä bu©E.27mnux´r �måA sdApäBu� pA�^ pädIpp² EhA

�måAr sm× anÄ�L ±xy p²päkAz ker.28dyA O st´tA �jA�u r\A ker. puNi

dyAdõA� tAhAr siMhAsn sïir ¾E.29YubkmAn� bL esmAn�r BUxN. b|�mAn�r

pkõ ekz esmAn�r ezAÆ.30ast mAg� \tjnk pähArer p²xãAr ker,

�GAt ¿j anÄ�Ly¹ päƱt ker.

k|xk tA'r jmier pANi mfA�bA pA�^

eCAw nAL ker. es tA'r jL Yu�ef

enbA¹ �eh^ es�ef tA'r nAL be�� ¿E.

�jA�r mn WikH jLr gtip², Yu�ef �CA

si�ef en�YAE.2mnux´ YAhA km� ker tAhA tA'r d|xâier WikH

aew. mAtä sdApäBu h|dy sbu etQl¿Ä.3b¸dAn aep\A n´Ay O s�±�r sdApäBu� päiy

±xy.

645 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 21:4-22:124½xâ elAkmAn�r gb� �h^ANi O gbI�t «nÄA

pApp². tAhA elAkr pädIp p² edKAYAE, tAhA

½xâmAn�u anuzAsn ker.5«nÄADA� eYAjnA EbM kWin km� päcurtA

jnòAE. §nñ d#t Æber aLì¹ atizIGä Der.

ekbL dA²dä´ �f¹ pT edKAE.6Y® ºeÅ W§k² Dn ajé�n k²TAa, esµ

Dn zIGä �³Yib, WikH bAxìp². esµ Dn m|t´u

�f¹ p²�¸t ehb.7½xâmAn�r edQ�må´ esmAn�u ±nAz k²b.

eYehº esmAen n´Ay km� k²bA¹ nA×i kr¿Ä.8edAxer Æ�käAnÄ elAkr pT atizy bkä,

mAtä jeN p±tä elAkr pT sLK EbM sADu.9k¸¾fi- sæI s�er päz× g|her bAs k²bA

aep\A CAtr Ek ekANer bAs k²bA Bl.10½xâ elAkr mn sb�dA a¿xâ pAe�. puNi

tA'r d|xâier tA'r pätiebzI §Ç anugäh

pAE nAµ^.11¿�kmAn�u dNà edel, ¿eb�AD elAk bu�imAnH

¾E. mAtä bu�imAnH¹ buJA� edel es �¾²

�AnbAnH ¾E.12DAm�ik elAk ½xâr bMz ±xyer ±ebcnA

ker. esµ ½xâ elAkmAen §p² �påAwit ehA�

§p² sb�nAz ¾a¿Ä. EhA s�±ebcnA ker.13eY�^ elAk ½vKI d²där RAk zueN nAµ^,

es m� �ep fA§b. §nÄu ��r pA�b nAµ^.14gupàer dAn edel ekäAD zAnÄ ¾E. puNi

aNâier ©� pädAn päcNà ekAp zAnÄ ker.15n´Ay �crN DAm�ik päti �n�r ±xy. mAtä

tAhA ¹km�kArImAn� päti ±nAzjnk.16eY �An pT CAÉ BämN ker, es m|t´u

elAk m�er ezx ehb.17eY�^ elAk �emAd BlpAE, es d²dä

ehb. puNi eY däA\Ars O etqL BlpAE, es

DnbAn ehb nAµ^.18½xâelAk DAm�ikr mu§Är mUl´ sõrUp, puNi

±zõAsGAtk srL elAkr bd¸ sõrUp.19kLhkA²NI O «¬«¬� sæI s�er bAs

k²bA aep\A ¿j�n BUmier bAs k²bA Bl.20�AnbAnr g|her b¾mUl´ s��i TAE O

etqL TAE, mAtä egAwiE muK� ezAxi ®E EbM EhA

sm× ezx ker.21eY�^ elAk DAm�iktA O dyAr pzîAdHgAmI, es

jIbn, DAm�iktA O smþAn pAE.22�AnI elAk bLbAnH elAkmAn�r �kämN

kel. puNi dUg�sbu DõMs kel esmAen ±zõAs

kr¿Ä.

22

23eY �pNA muK O jõihA r\A ker es

ekÞzÎ �pNA päAN¹ r\A ker.24ah�ArI O dAÅik elAk ¿�uk nAmer

±K´At. es �mågb� edKAE.25aLs��r bA�it ±xy tAhAr m|º´ GwAE.

kArN tAhAr h× km� k²bA¹ mnA ker.26§Ç elABi elAk ®nYAk kwA¿Ä b¾ ji¿x

gu¬k pA�^ põL bAsnA k², mAtä DAm�ik elAk

�dAr sµt ®a¿Ä.27½xâmAn�r b¸dAn G|NAr ±xy, mAtä es

¹aBipäAyer tAhA kel b¾t G|Nit ¾E.28miT´AsA\I ±nxâ ehb, §nñ päk|t sA\I

punb�Ar prI\A ehb.29½xâ elAk �pNA muK kWin ker. mAtä

srL elAk �pNA bAw jANiTAE.30sdApäBu� ±Î�er ekQNsi �An § bu�i §

m�NA nAµ^.31Yu� ®n pA�^ azõ s�sjéit ¾E. mAtä jy

sdApäBu�WAÎ sb�dA �es.

b¾ Dn aep\A s�nAm aj�n k²bA Bl.

K´Ati aj�n k²bA sunA ÎpA aj�n k²bAWAÎ

¿zîit ��m.2DnI O g²b sme× smAn. kArN sdApäBu

sm×�r s|xâik��A.3cºr elAk ±pd edeK EbM EhA¹ dUr

ker. mAtä aebAD elAkmAen ±pd¹ �ebA²

¿a¿Ä EbM \tigä× ¾a¿Ä.4nmätAr O sdApäBu� ±xyk Byr pursãAr

Dn, smþAn O jIbn aew.5¹wiL elAkmAn� pT kNâkAkIN�ñ O PA�pUN�ñ.

eY �pNA päAN r\A ker, esmAn�WAÎ dUrer

rµb.6¿jr YubAbsïAer sWikH jIbn DArN k²bA

pA�^, bALk¹ zi\A ®a. etNu es b|� ehel eh^

tµ^Î ±muK ehb nAµ^.7DnbAn d²dä �per k��utõ ker, puNi }NI

mhAjnr dAs ¾E.8eY aDm� bIj bueN, es ±pdrUp zs´ kAwib

EbM tAhAr ekAprUp dNà l�pà ehb.9YAhAr dyAL� d|xâi, es �zix pA�b, eYehº

es �pNA �hArÎ dInhIn¹ ±trN ker.10¿�k¹ bAhAr k² ®a, tµ^er ±bAd O

apmAen b� ehb.11eY�^elAk h|dyer p±tä tA'r kTA anugäh

YukÄer �jAr b�u ehA�pA²b.12sdApäBu� c\u �AnpäApà elAk¹ njr rK¿Ä.

mAtä ±zõAsGAtkr es ±nAz kr¿Ä.

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 22:13-23:14 64613�Ls´ elAk keh, ¤bAhAer siMh aÇ. mu^

sfker ht eh±.¥14pr sæIr muK gBIr gAt aew, sdApäBu�r

G|Nit elAk tµ^er p¬b.15pi©r mner a�AntA TAE. puNi zAsn bA¬

tAhA bAhAr k² tAhAWAÎ dUr k²®E.16eY�^elAk �pNA Dn bFA�bA pA�^ d²dä

päti �pdäb ker, puNi eY D¿§ dAn ker,

tAhA¹ ekbL aÆb Gwib.

ttttiiii²²²²zzzz eeeeggggAAAAwwwwiiii ����AAAAnnnn ����ppppeeeeddddzzzz17�pNA kÌ� ef² �AnbAnmAn� kTA zuN, mu^

YAhA zi\A ®E �pNA mn lgAa. 18ºeÅ Kusi

ehb, Y® ºeÅ esmAn�u men rKib EbM �b|�i

k²b. 19mu^ ºÅ¹ b��mAn esµ zi\A ed±. etNu

sdApäBu�WAer ºeÅ ±zõAs k²b. 20mu^ ºÅmAn�

pA�^ ti²zwi st´tArUp bAk´ elKiaÇ. esguÉk

�An gB�kpUN�ñk �edz aew. 21Eµ st´tA rUpk

bAk´ ºÅ¹ st´tA gurutõpUN�ñ kTA zi\A edb.

EhAper ºÅmAen ��m ��r zi\A ed�pA²b.

¢1¢22d²dä elAkWAÎ ecA² k²bA ati shj §nÄu

Ep² kr nAµ^. EbM esµ d²dä elAkmAn�u

n´AyÎ b�it kr nAµ^. 23sdApäBu esmAn� p\er

pätibAd k²eb. puNi eY�^mAen esmAn� däb´

aphrN k²eb, es esmAn�r päAN aphrN

k²eb.

¢2¢24�gI elAk s�er mitätA kr nAµ^. puNi

ekäA¯ elAk sµt gmn kr nAµ^.25Ep² kel ºeÅ tAhAr bAw zi\Ak² �pNA

päAN pA�^ PA� päÖt k²b.

¢3¢26an´mAn�r }N pA�^ ºeÅ lgA ¾a nAµ^.

27Y® ºeÅ tAhA }N ned� pA²b, eteb ºeÅ

ºÅr sm× h��b. kAµ^§ ºeÅ ºÅr zY´A

h��b?

¢4¢28ºÅr pit| elAkmAen eY�^ pu×k pu�tn

sImA ¿��ArN k²C¿Ä, tAhA Gu�Aa nAµ^.

¢5¢29Y® jeN elAk tA'r kAY�´er ¿puN O

23

tÐr. eteb es �jA�r esbA k²bA¹ s\m,

es ekQNsi nIc elAkr esbA k²b nAµ^.

¢6¢eYetebeL ºeÅ zAsnk��A sµt eBAjner

bs esetebeL ºÅ smþSKer §E aÇ,

tAhA YÒpUb�k ±ebcnA kr. 2eYeb ºeÅ eBA§©

¾a. ºeÅ �pNA gLAer Cu² �ep rK. 3tAhAr

s�sõA½ KAd´¹ elAB kr nAµ^. eYehº tAhA

päb�nA jnk KAd´ aew.

¢7¢4DnI ehbA¹ ¿j¹ kÞAnÄ kr nAµ^.

eketebeL b� k²bA¹ ¾E jANibA¹ tA¾r �An

rK. 5ºeÅ Dn¹ edKibA pUb�Î es pLAE. kArN

Dn �fu­bA �eÑäAz p\I p² efNA pAE EbM

�¬YAE.

¢8¢6jeN elAk sµt KAd´ KAa nAµ^. YiE k|pN

EbM tAhAr s�sõA½ KAd´ KA�bA¹ kAmnA

kr nAµ^. 7es eh�Ç Eµp² elAk eY

§ sb�dA mUl´ kTA «nÄA ker. es Ep² ºÅ¹

kµpAer, ¤KAa pia¥ §nÄu tAhA tA'r anÄrr kTA

nueh^. 8ºeÅ eY�^ guNàAE KAd´ KA�aC tAhA

�dHgAr k²b EbM ºÅr tA päti päzMsA ebkAr

ehA�Yib.

¢9¢9mUK�r kN�ñegAcrer kTA kuh nAµ^. eYehº

es ºÅ bAk´r ±�tA ºÂ k²b.

¢10¢10pu�tn BUmir «hù sImA Gu�Aa nAµ^. pit|

mAt|hInmAn�r BUmi ¿a nAµ^. 11kArN esmAn�

mu§Äk��A bLbAnH. es ºÅ sµt esmAn� ±bAdr

pätibAd k²eb.

¢11¢12�pedzer ºÅr h|dy O kÌ� dõA� �Anr

bAk´¹ gähN kr.

¢12¢13pi©¹ zA×i edbA¹ t|wi kr nAµ^. ºeÅ

tAhA¹ bA¬er bAef�el eh^ es m²b nAµ^.14ºeÅ tA¹ bA¬er mA²b O pAtALÎ tAhAr päAN

r\A k²b.

647 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 23:15-24:12

¢13¢15eh emAr putä, ºÅr mn �AnI ehel,

emAr, ±ezxer emAr mn h|xâ ehb. 16ºeÅ

YTAT� kTA kµel emAr h|dy �n�it ehb.

¢14¢17pApIgN� päti �x�AL� ¾a nAµ^. ºÅr jIbnr

sm× ®ngu¬k sdApäBu� päti �x�Ap�yN Æber

smþAn O By kr. 18eYehº ºÅr sb�dA

B±x´t aÇ, ºÅr BrsA �Ânù ehbnAµ^.

¢15¢19eh emAr putä, zuN, �AnI ¾a. puNi ºÅ

mn¹ st´pTer kFA� ¿a. 20esµ jN� p²

¾a bAµ^, YiE däA\Ars pAn ker �skÄ O epwu

mAMs B\k aew. 21mAtAlmAen O epwu d²dä

pifIt eheb. puNi esmAn�u «� bsæer eGAfA�

®E.

¢16¢22ºÅr jnòdAtA pitAr kTA zuN, pitAmAtA b|�A

ehel tAhA¹ ºÂ kr nAµ^. 23st´tA §N, tAhA

±käi kr nAµ^. �An, �pedz O s�±ebcnA käy

kr. 24DAm�ikr pitA atizy �n� ker. puNi

�AnI snÄAnr jnòdAtA tAhA ehº h|xâ ¾E.25ºÅr pitA O ºÅr mAtA h|xâ ¾anÄu. ºÅr mAtA

�n� kÎ.

¢17¢26eh emAr putä, ºÅr h|dy emAet ®a.

ºÅr cÏ\u emA pTer ºxâ eh�. 27ebz´A eh�Ç

gBIr KAt ºl´. jeN b´Bi�rINi Ek sMkIN�ñ kUp

ºl´ aew. 28jeN K�p sæIelAk e�rp² �ksòik

�kämN ker, es mnux´mAn� m�er a±zõAsImAn�r

sMK´A bFAE.

¢18¢29-30

eY�^mAen at´nÄ md´p EbM sbu smy

md´ pAner �peYAg kr¿Ä, EhA elAkmAn� pA�^

b¾ \tikArk. esµmAn�r b¾t JgfA O Yu§Ä

¾E. tAhAr �Ki rkÄbN�ñ edKAYAE. es ¿ej ¿ej

tA'r \t±\t ker. E­Î \AnÄ ¾a.31däA\Ars r�InH ehel, tAhA pAtäer ckHmkH

edKAYAE O shjer gLADvkrN ehel m� ºeÅ

tA¹ anAa nAµ^. 32ezxer tAhA sp�p² kAmuef

O kALsp� p² dMzn ker.33tuÅr c\u ±prIt ±xy edKib, ºÅr mn

24

EbM ÆxN dõ�pUÌ� ehb. 34tueÅ smudä m�er

zynkArI abA jAhAjr mAÖl �per zynkArI

elAkºl´ ehb. 35ºeÅ kµb, ¤esmAen emAet

mA²el, mAtä mu^ \t ehA�nAµ^. esmAen emAet

pähAr kel mAtä mu^ §Ç jANi nAµ^. mu^ b��mAn

�WipA²± nAµ^. mu^ �� pi�bA pA�^ �eh^.¥

¢19¢m� elAkmAn� päti �x�A kr nAµ^.

esmAn�r m� sA� ¾a nAµ^. 2esmAen

mner edQ�må´ kLìnA kr¿Ä. esmAen a¿xð k²bA

pA�^ kh¿Ä.

¢20¢3bu�i O �AndõA� ��m g|h ¿m�it ¾E.

4�Aner tAhAr ekAWrI sbu b¾mUl´ O menArm

bsæer p²pUN�ñ ¾E.

¢21¢5�AnbAn elAkmAen bLbAnH aw¿Ä. EbM ±dõAn

elAkmAen bL bFA¿Ä. 6Yu� k²bA pUb�Î YÒer

eYAjnA k²bA �cÏitH. Y® ºeÅ Yu�er jy

k²bA¹ �h^, ºÅmAn�r ¿zîit ��m �pedxâA

rµbA �«tH.

¢22¢7a�An elAkmAen �An¹ buJipAr¿Ä nAµ^.

eYetebeL elAkmAen gurutõpUN�ñ kTAbA��A kr¿Ä

ebAkAmAen nIrb Îh¿Ä.

¢23¢8eY�^ elAkmAen m�kAY�´ k²bA¹ eYAjnA

kr¿Ä, elAkmAen esmAn�u ¹s�AnI ebA³ kµeb.

EbM esmAen ºÅmAn�r kTA zuNieb nAµ^. 9¿eb�AD

elAkmAen YAhAsbu eYAjnA kr¿Ä O kr¿Ä, tAhA

pAp. elAkmAen esµ elAk¹ G|NA kr¿Ä YiE

an´mAn�WAÎ ¿j¹ ��m ebA³ ±ebcnA ker.

¢24¢10±pd ®ner ºeÅ Y® BIÎ edKA�b, eteb

ºÅr z§Ä \IN ehb.

¢25¢11Y® elAkmAen eYAjnA kr¿Ä Ek elAk¹

ht´A k²bA¹, eteb ºeÅ tA�u r\Akr. 12ºeÅ

Ep² ¹h nAµ^, ¤EhA emAr k��b´ nueh^.¥

eYehº sdApäBu sm× ±xy jAN¿Ä. sdApäBu ºÅr

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 24:13-25:10 648

päet´k km�¹ edKuC¿Ä. ºeÅ k'Nsbu kÎaC.

etNu sdApäBu ºÅr ��m kAY�´pA�^ ºÅ¹ pursãXt

k²eb.

¢26¢13eh emAr putä, ºeÅ m¾ KAa. eYehº tAhA

Bl. ºeÅ mDu �Ki KAa, eYehº tAhA ºÅ¹

s�sõA½ ©gib. 14WikH esµp² Æber �An ºÅmAn�r

päAN pA�^ m¾p² aew. Y® ºeÅ �An �hrN

kr, eteb ºÅr B±x´t rµb, EbM ºÅr �zA

ekeb ezx ehbnAµ^.

¢27¢15eh ½xâelAk, ºeÅ DAm�ikr bAssïAn ±Î�er

OgA¸ bs nAµ^. tAhAr ±zäAm sïAn l�w kr nAµ^.16DAm�ikmAen sAtTr pÉel eh^ punùb�Ar �W¿Ä.

mAtä ½xâmAen ±pder p�× ¾a¿Ä.

¢28¢17eYetebeL ºÅr zt| sms´Aer aÇ, ºeÅ

hs nAµ^. eYetebeL es p¬YAE, esµ smyer

m� ºeÅ Kusi ¾a nAµ^. 18Y® ºeÅ Ep² kr,

tAhA m� sdApäBu edKieb. sdApäBu Ep² km�er

ºÅmAn� päti Kusi eheb nAµ^. EhAper sdApäBu

ºÅr zt|¹ sAhAY�´ k²pAr¿Ä.

¢29¢19m�km�kArImAn� skAez «¿Ät ¾a nAµ^.

EbM ½xâmAn� päti �x�A kr nAµ. 20m�elAkmAn�r

ekQNsi B±x´t nAµ^. O ½xâmAn�r pädIp ³ÆYib.

¢30¢21eh emAr putä, sdApäBu�u O �jA�u Bykr.

esµ elAkmAn� sµt j¬t ¾a nAµ^. eY�^mAen

esmAn�r ±p\er aC¿Ä. 22kArN esmAn�r

hWAtH ±pd Gwib. ºeÅ jAN nAµ^ sdApäBu EbM

�jA esmAn�r zt|mAn� pA�^ § ±pd �N¿Ä.

aaaa¯kkkk ����AAAAnnnnrrrr kkkkTTTTAAAA23Eµsbu m� �AnImAn�r kTA aew:

±�r sb�dA YTAT� ehbA �«tH, E­er p\pAtitA

ehbA �«tH nueh^. 24esµ DAm�ik YiE Ek edAxI

mnux´¹ keh, "ºeÅ ¿rIh aw,' elAkmAen tA�u

aBizAp edeb. Ep²§ an´ egAxðIymAen ¿�A

k²eb. 25eY�^mAen ¿jr edAx¹ sAb´× kr¿Ä,

esmAen DnbAnH ¾a¿Ä. esmAen Bl �zIb�Ad ©B

kr¿Ä.

25

26YiE YTAT� ��r ®E elAkmAn�u �n� ®E.

EhA OWer cumõn ºl´.27bAhAer ºÅ kAY�´r �eyAjn kr. �pNA

¿menÄ esµ e\tä päÖt kr. EhAper �pNA g|h

¿m�AN kr.28Ek YTAT� kArN ±nA ºÅr pätiebzIr

±p\er sA\I ¾a nAµ^. miT´A ¹h nAµ^.29¤es emApäti eYp² k²aÇ, tAhA päti mu^

esp² k²± O tAhAr km�AnusAer mu^ tAhA¹

pätiPL edbi, Ep² ¹h nAµ^.¥30mu aLs��r e\tä O ¿eb�AD elAkr däA\Ae\tä

ed� g³. 31mu^ edKi³ tµ^r sbu�eR kNâA

bFiaÇ. ±Cu�ti tµ^ �per bFiaÇ. tµ^r pTr

päAcIr sbu Æ�iaÇ. 32etNu mu^ anA�³, puNi

menAeYAg k³, mu^ edKi³ O �pedz pA�³.33±zäAm en� ¿nebeL g¬p¬ ºÅr hAt¹ ±zäAm

ed� ºeÅ Y® ezA� Îh, 34eteb d²dätA ºÅ

�pr¹ KLb´§Ä ºl´ EbM ºÅr aÆb ssjé

elAk p² �sib. eY�^gu¬¹ ºeÅ p�× k²bA¹

asmT� ehb.

zzzzeeeellllAAAAmmmmnnnn���� µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz

EguÉk eh�Ç zelAmn� r«t µetApedz.

Eµ µetApedz guÉk Yi¾dAr �jA µxHkIyr

elAkmAen elKi ­el.2±xy egApn k²bA premzõr� egQrb. Eµ

±xy anus�An k²bA �jA�r egQrb.3�kAzr ��tA p|­bIr gBIrtA p²

�jA�r mner k'N aÇ, �eÅ tAhA buJipA²bA

nAµ^.4rUpAÎ KAd kAFi pkAa, eteb s�nA² Ek pAtä

ti�² k²pA²b. 5�jAr �psïitiÎ ½xâ �pedxâAmAn�u

hwA� ®a, tAhAel tA�r siMhAsn DAmi�ktAer

sïApit ehb.6�jAr CAmuer �pNAr bfimA krnAµ^. päDAn

elAk� smUher ¿jr sïAn pA�^ dA± kr nAµ^.7eY�^ ¹LIn¹ ºÅr c\u edKiaÇ. tAhA CAmuer

ºÅr nIcIk|t ehbA aep\A brM EWA¹ �sebA³

kµbA Bl.8±bAd k²bA¹ hWAtH bAhAr¹ YAa nAµ^. Y®

ekµ ºÅ¹ BUlH ebA³ pämANit ker, eteb ºeÅ

ljéit ehb.9Y® pätiebzI sµt ±bAd aÇ, ºeÅ ºÅr

mk�mA pA�^ tk� kr, §nñ an´r egApnIytA¹

päkw kr nAµ^. 10Y® ºeÅ ekQNsi elAkr

egApnIytA¹ päkAz kr, eteb ºeÅ ½n�Am ajé�n

k²b. ºÅr Eµ ½n�Am ekeb dUr ehb nAµ^.

26

649 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 25:11-26:2011YTA smyer �«tH kTA kµbA WikH. Ek

s�bÌ�r esµ rUpAr r�� rKibA p².12Y® jeN �AnI elAkr gA¸ p² �An ®a,

EhA KANâi s�bÌ�r mu®WAÎ §mõA sbuWu KANâi s�bN�ñr

an´An´ aL�ArWAÎ mUlYbAn aew.13Psl smyer µmr zI­LtA eYp², epärkgN

päti ±zõ× dUt esp². kArN es �pNA k��AmAn�

päANer �zõAs ®E.14b|xâihIn emG O bAyu eYp² aew, dAn

edbA pA�^ päti�A k²bA EbM nedbA eh�Ç WikH

esµp².15DY�´ kTAbA��A mA�mer jeN zAsk zA¿Ä

edb. Bdä kTAbA��A a¯kÆber z§ÄzALI.16mDu ¿zîit ��m. mAtä ºÅr �bz´ktA WAÎ

a¯k ¿a nAµ^. Y® ºeÅ a¯k KA�b, eteb

ºeÅ as�sï ehb. 17WikH esµp², ºÅr pätiebzI

g|h¹ a¯k YAa nAµ^. Y® ºeÅ Ep² kr eteb

es ºÅ¹ G|NA k²b.18jeN YiE tA'r pefAzI ±p\er miT´A sA\´

®E, es gdA, Kfè O ti\¶ bAN sõrUp By�r

aew. 19½��zA smyer ±zõAsGAtk elAkWAer

päet´y, BgùdnÄ O K�KsA crN ºl´.20½vKipUÌ� elAk ¿kwer Kusi gIt gA�bA

zItkALer bsæ kAFienbA O esAFA �per amÞrs

mizA�bA p² aew.21ºÅr zt| \u¯t ehel, tAhA¹ anù eBAjn

k�a. es eYeb t|xit ¾E, tAhA¹ jLpAn

k�a. 22tµ^er ºeÅ tAhAr m×ker jõLnÄ

a�Ar �zi k² eTA�b. puNi sdApäBu ºÅ¹

pursãAr edeb.23eYp² ��rIy bAyu b|xâir �påAdk, esµp²

Kcu�r jihõA ekäAD d|xâir �påAdk.24k¸¾fI sæI s�er EkA g|her bAs k²bA

aep\A CAtr Ek ekANer bAs k²bA Bl.25t|xit päAN¹ zItLjL eYp², dUr edzÎ

�si­bA s�smA�r esµp² aew.26egA¸� jLAzy O m¸n ¿J�r eYp² aew,

½xâ �ger ±c¸t DAm�ik WikH esµp² aew.27b¾t m¾ KA�bA eYp² ��m nueh^. esµp²

mnux´mAen �pNA egQrb anus�An k²bA Bl

nueh^.28jeN YiE ¿j¹ �y� k²bA¹ asmT�, es

±nA päAcIrr ngr ºl´ aew.

mmmmUUUUKKKK����mmmmAAAAnnnn���� ssssmmmmõõõõ����eeeerrrr µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz

gäIxòkALer µm O Psl smyer b|xâi,

esµp² muK�¹ smþAn anupYukÄ aew.

2Grcwi� BämN kέbA ebeL O tALe��

�fu­bA ebeL esp² akArNer d� zAp ¿kw¹

�es nAµ^.3azõpA�^ ekArfA, g��BpA�^ lgAm, puNi mUK�r

piWi pA�^ bAÉ drkAr.4mUK�¹ tA'r a�AntA anusAer ��r ®a nAµ^.

ºeÅ Y® Ep² ��r ®a, eteb ºeÅ m�

tAhAr ºl´ ehb. 5mUK�¹ tA'r a�AntAnusAer

��r ®a. enAµel es �pNA d|xâier �pNA¹

�AnI ebAD k²b.6 mUK� mA�mer eY smA�r pWAE, es �pNA

pAd �ep kAwi \ti eBAg ker. es ¿j �pr¹

as�±DA ¿ej �eN.7ele�RAr crN eYp² adrkArI Æeb Jul�TAE,

a�Anr muKer µetApedz bAk´ WikH esµp².8pä×r¹ bAwu¸er bA�ibA pA�^ ecxâA k²bA

eYp² b´bhAY�´hIn, esµp² ¿eb�AD¹ smþAn

edbA aew.9m�elAkr h×er kNâk �WAYibA eYp²,

muK�mAn� muKer µetApedz bAk´ WikH esµp²

aew.10bANu� eYp² sm×�u \t±\t ker, esp²

esµ elAk eY mUK� p­k¹ ebtn ®E O eY

m½�¹ ebtn ®E.11�pNA bA¿Ä päti eP²bA ¹¹rr eYp²,

bArmõAr �pNA a�AntAer km� k²bA mUK� esp².12eY�^ mUK� elAkr b¾t �zA aÇ, an´ jN

aep\A YiE Æeb es �AnI, esetebeL es �AnI

nTAE.

aaaaLLLLssss�������� eeeellllAAAAkkkkmmmmAAAAnnnn���� ssssÅÅÅÅ����eeeerrrr µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz13aLs�� keh, ¤bAwer siMh aÇ, sRker

siMh aÇ.¥14kbjAer eYp² kbAw Juel, WikH esp²

aLs�� �pNA zY´Aer TA� Jul�TAE.15aLs�� TA¸er hAt bufA� ��Ter tAhA

muK¹ enbA¹ T§YAE.16sAtjN s�±cArzu� ��rkArI aep\A aLs��

�pNA ½xâier �AnbAnH.17jeN p­k YiE Yu§Ätk�er j¬t ¾E, YAhA

tA'r sMpk�er nTAE. es ¹¹rr kAn D²bA

elAkºl´ aew.18-19

�pNA pätiebzI§ eY�^elAk Bu©� keh,

mu^ ekQºk kÎÇ. es agùibAN, tIr O m|º´

¿e\pkArI bAºLp² aew.20kAW ±nA eYp² ¿�^ ³BiYAE EbM kLhkArI

±nA bAej kTA sïgit ehA�YAE.

27

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 26:21-28:4 65021eYp² Æber jõLnÄA a�Ar¹ a�Ar �elAk

®E, agùi¹ kAW WikH esµp² ±bAd bFA�bA¹

k¸¾fA elAk �rÅ k²TAE.22BÓnA mnps� KAd´p² aew, EhA �drr

anÄ�Ly¹ �³YAE.23anu�gI kTA O m� h|dy rUpA KAder mNàit

m|�ikA pAtä ºl´ aew. 24G|NAkArI ¿j

kTAer kpw ker, §nñ es h|dyer päb�nA

reK. 25es mixâ sõrer kµel, tAhA¹

±zõAs kr nAµ^. eYehº tA'r h|dyer sAtwA

G|N´ ±xy TAE. 26tAhAr G|NA kpwer �pNA¹

�b|� kel eh^, tA'r m�tA sÆer

päkAz pAE.27eY gAt eKAeL, es �ep µ^ esµ gAter

p¬TAE. EbM eY pTr gfAE, tAhA tA �pr¹

el�wi TAE.28miT´AbAdI jihõA YAhA¹ cUN�ñ ker, tAhA¹ µ^

G|NA ker. puNi �wubAdI kTA sb�nAz ker.

kA³ YAhA Gwib, es­päti ºeÅ dp� kr

nAµ^. kArN ºeÅ jAN nAµ^ kA³ k'N

GwibA¹ YA�Ç.2¿j¹ päzMsA kr nAµ^, an´mAen ºÅ¹ päzMsA

krnÄu.3pTr ÆrI aew mAtä bA³ päbL aew.

a�AnI dõA� eY�^ sms´A �es tAhA an´ aep\A

b¾t z§ÄzALI aew.4keWAr h|dy O ekäAD päLykArI, ekµ

anÄjéAõLA �ger Wi�ehA� pA²b nAµ^.5gupà epämWAÎ päkAzit anueYAg Bl.

6egAwiE sA�WAÎ kk�x z�sbu tA'r

±zõsnIytAWAÎ a�urIt ¾E. §nñ zt|mAn�r cuÅn¹

BrsA k�YA� pA²b nAµ^.7t|pà päANI m¾¹ G|NA ker. mAtä \uDA��

mnux´¹ ekQNsi tikÄ däb´sbu mixâ ©eg.8eY�^elAk �pNA sïAn CAÉ BämN ker, es

bsAh� BämNkArI p\Ir tul´ aew.9etqL O s�g�it DUp mn¹ �hÞA®t ker.

mnr m�NAÎ jAt m�r mixâtA td#p ker.10¿jr b�u¹ O pitAr b�u¹ t´Ag kr nAµ^.

ºÅr ±pd ®ner �pNA Æ�r g|h¹ YAa nAµ^.

dUrsï Æ�WAÎ ¿kwsï peRAzI Bl.11eh emAr putä, �AnbAnH ¾a, emAr mn¹

�hÞA®t kr, tµ^er mu^ �pNA ¿�uk¹ ��r

ed�pA²±.12cºr elAk ±pd edKi �pNA¹ l��E. mAtä

astk� elAk �g bFi zA×i pAE.13ap²«t elAkpA�^ eY lgA¾E, tAhAr bsæ

28

¿a. puNi prsæI pA�^ eY jAmi¿ ¾E, tAhA¹ b�k

rK.14jeN YiE ¤ati päÆtÎ¥ �pNAr pefAzI¹

�zIb�Ad ker, tA'r pefAzI EhA¹ ��b�Ad

bdLer aBizAp Æeb gähN ker.15ÆrI b|xâi ®ner a±rt ±�upAt O k¸¾fI

sæI Eµ ½�jN Ek päkAr aw¿Ä.16tA¹ k¸ k²bAÎ \AnÄ k²bA aT� bAyu¹ b�

k²bA pA�^ ecxâA k²bA p² aew §mõA kAhA²

hAter etqL DArN k²bA pA�^ ecxâA k²bA p²

aew.17eYp² l�hA l�hA¹ DAr ker, esp² b�u

tA'r b�utõr mn¹ tI\¶ ker.18YiE§ ¬mõi² b|\ r\A ker, es tµ^r PL

KAE. puNi eY �pNA päBu päti anueYAgI TAE, es

smþAn pAE.19pANi Bitr¹ edK EbM ºeÅ ºÅr ¿jr

muh^ edKib. ºÅr h|dy¹ edK EbM ºeÅ päk|t

¿j¹ edKib.20eYp² kbr O ±nAzsïAn ekebeh^ t|pà

nueh^, esµp² m� mnux´r c\u eketebeL t|pà

nueh^.21ekQyier rUpA, �ehù�er s�nA, päzMsAer

mnux´ prI\it ¾E.22ºeÅ ghm sµt a�An¹ Fi�ier ¹wiel eh^

tA'r a�AntA CAÉb nAµ^.23ºeÅ �pNA emxplr absïA jANibA pA�^

YÒbAnH ¾a. puNi �pNA pzupl ±xyer ��mrUep

menAeYAg kr. 24s��i sb�dA sïAyI nueh^. mu¹w

m� puruxAnukäem reh nAµ^. 25GAs kwAehel

ka^L GAs jenò. �� pb�tmAnÎ t|N sMg|µt

¾E. 26emx Cu�mAen ºÅ¹ bsæ edeb. mAtä

eC¸ ºÅ e\tär mUl´ sõrUp aew. 27eC¸ ½D

ºÅ pA�^ O ºÅ p²bAr pA�^ YeTxâ ehb EbM

ºÅ dAsImAn� B\´ �pjI±kA ehb.

½xâ elAkmAen sbu¹ By kr¿Ä. mAtä

DAm�ik elAkmAen siMhp² �må¿B�rzIL

¾a¿Ä.2Y® Ek edzr elAkmAen kAhA¹ mA¿eb

nAµ^, eteb es edzer a¯k a¯ptimAen s|xâi

¾a¿Ä. mAtä esmAen KubH kmH smy pA�^ zAsn

kr¿Ä. §nÄu edzer DAm�ik zAsnk��A ­el, es

a¯k ®n zAsn k²eb.3Y® zAsk d²dämAn�u ezAxN kr¿Ä, esµ

�jA pÞAbnkArI b|xâi p².4b´bsïA t´AgkArImAen ½xâmAn�u päzMsA kr¿Ä.

mAtä ��ApA¸kA elAkmAen esmAn�u ±erAD kr¿Ä.

651 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 28:5-29:105m� elAkmAen n´Ay buJ¿Ä nAµ^. mAtä sdApäBu�

aenõxNkArImAen Eµ ±xy¹ Bler buJ¿Ä.6jeN g²b elAk YiE edAxhIn Æber

jIbnYApn ker, es esµ DnI elAkWAÎ ��m

YAhAr pT ¹pTgAmI ehA�Ç.7eY�^ elAk b´bsïA mAen, es bu�imAn putä

puNi eY eBA§©mAn�r s�I ¾E, es �pNA

pitA¹ ljé´A ®E.8eY�^mAen s�D O bu�idõA� �pNA s��i b|�i

kr¿Ä, esmAen dInhIn pA�^ dyAk²bA pA�^ tAhA

s�y kr¿Ä.9eY�^ elAk §Ç zi\A zuNibA pUb�Î �pNA kÌ�

b� k²®E, tAhAr päAT�nA µ^ G|NAr ±xy ¾E.10eY�^ elAk srL elAk¹ m� pTer YibA¹

BU©E. es ¿ej gAter p¬b. §nñ ¿rIh

elAkmAen ��m ji¿xr a¯kArI eheb.11DnbAn �pNA d|xâier �AnbAn. mAtä bu�imAn

dInhIn elAk tAhAr p²cy ¿E.12DAm�ikmAen jy kel mhA egQrb

¾E. mAtä ½xâmAn�r �nùti ehel, elAek �pNA¹

l��¿Ä.13eY �pNA aDm� �ÂAdn ker, es m�L

pAE nAµ^. mAtä eY�^ elAk tAhA sõIkAr k² tA¹

p²t´Ag ker, es dyA pA�b.14eY�^ elAk sb�dA By reK, es Dn´, mAtä

eY �pNA mn¹ kWin ker, es �pder pÉb.15eYmnÄ gj�nkArI siMh O BämNkArI BØuk,

WikH esµp² dInhIn päjA� �per ½xâ zAsnk��A

aw¿Ä.16eY�^ a�\ bu�ihIn, es m� ati �pdäbI

¾E. mAtä eY elAB¹ G|NA ker, es �pNA ®n

bFA�b.17eY�^ elAk ekQNsi elAkr rkÄer Ærgä×

¾E, es g�� pY� nÄ pLA�b. tA¹ ekµ awkA�eb

nAµ^.18esµ jeN YiE ¿e�A�z Æber jIbn YApn

ker, es ¿j¹ r\A ker. §nñ jeN YiE tA'r

¿j pT¹ ±pTer ¿E es aksòAt pÉYib.19�pNA BUmi¹ eY cex, es YeTxâ �hAr

pA�b. eY�^ elAk asAr elAkr anugAmI ehb,

tAhAr YeTxâ d²dätA pA�b.20±zõ× elAk �zIb�Ader b�`xñ ehb. mAtä

eY DnbAn ehbA¹ ati �d´m ker, es ¿zîit

dNàit ehb.21jeN ±�rk jN�r muh^ edKi ±�r k²bA

�«tH nueh^, §abA ©� en� ±�r k²bA �«tH

nueh^.

29

22k|pN mnux´ D¿ ehbA¹ b´gä. mAtä tAhA¹

dA²dä´ gäAs k²b ebA³ es jAeN nAµ^.23muh^er �wubAk´ kµbA elAk aep\A

mnux´¹ anueYAg k²bA elAk ezxer a¯k

anugäh pAE.24eY �pNA mAtA § pitA Dn aphrN k²

keh, ¤E­er §Ç aDm� nAµ^,¥ es sMhAr kr

s�I aew.25jeN elABi mnux´ kLh s|xâi ker. §nñ

esµ mnux´ YiE sdApäBu� �per ±zõAs reK es

�nùti k²b.26eY�^ elAk ¿j bL �per ±zõAs reK es

mUK�. §nñ es yiE �Aner �el, ±pY�´yÎ r\A

pA�b.27eY d²dä¹ dAn ker, tAr aÆb ehb

nAµ^. mAtä eY �pNA �Ki b� ker, es aenk

aBizAp pA�b.28½xâmAen �nùIt ehel, elAek �pNAmAn�u

l��¿Ä. mAtä esmAen ±nxâ ehel, DAm�ikgN b�`xñS

¾a¿Ä.

eY�^elAk Tr¹Tr, anueYAg pA� m�

�pNA gäIbA zkÄ ker, es pätikAr ±nA

zIGä ±nAz ehb.2DAm�ikmAen b�i�xñS ehel, elAkmAen �n�

kr¿Ä. mAtä ½xâmAen k��|tõ pA�el, elAkmAen

���sõr kr¿Ä.3eY�^ putä �An¹ esùh ker, es �pNA

pitA¹ Kusi reK. mAtä eY ebz´AmAn�WAer

anurkÄ, es �pNA s��i �fA� ®E.4�jA s�±�r dõA� tA�r edz¹ pätixðit ker.

§nñ jeN YiE ©�¹ BlpAE, es EhA¹ DõMs

ker.5eY�^elAk �pNA pätiebzIr �wubAd ker,

es tA'r pAd pA�^ PA� ±CAE.6m� elAkr aDm�er PA� TAE, mAtä DAm�ik

gAn O �n� ker.7DAm�ik elAk d²dä elAkr n´Ay pA�^ YÒbAnH

TA¿Ä. mAtä tAhA jANibA pA�^ mUK� elAkr bu�i

nAµ^.8¿�k mnux´ ngrer as�±DA päjéõ¸t kr¿Ä.

§nñ �AnI mnux´mAen ekäAD¹ zAnÄ kr¿Ä.9eYetebeL jeN �AnI mUK� sA�er ±�rLy¹

YAE, mUK� elAk �gi YAE EbM Yu§Ä ker EbM

esWAer ±bAdr sMpUÌ� smApÄi nTAE.10rkÄpAt päiy elAkmAen, si� b´§Ä¹ G|NA

kr¿Ä. §nñ n´AybAn elAk tA'r jIbn¹ r\A

ker.

30

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 29:11-30:16 65211mUK� �pNAr sbu ekäAD päkAz ker. mAtä

�AnI tAhA sÅA¸ \AnÄ ker.12zAsnk��A Y® miT´A¹ zuN¿Ä, eteb tA�r

sm× a¯kArI ½nI�tigäsï eheb.13d²dä O �pdäbI Ektä miL¿Ä, sdApäBu �Byr

c\u dIpàimAn kr¿Ä.14eY�^ �jA ±zõ× rUep dInhInmAn�r ±�r

ker tAhAr sihAMsn sdAkAL pA�^ s�sïir ehb.15bA¬ O anueYAg �An ®E. mAtä pi©¹ tA'r

�ÂAer CAÉ edel, es tA'r mAtA¹ ljé´A ®E.16½xâ elAkmAen b�`xñS ehel, aDm� beF.

mAtä DAm�ikmAen esmAn�r ¿pAt edKieb.17Y® ºeÅ ºÅr putä¹ anuzAsn kr, es

ºÅ¹ zA¿Ä �Ni edb EbM ºÅr päAN¹ �n�

�Niedb.18Y® Ek jAti premzõr�r päkAzitbAk´ dõA�

n�el, elAkmAen ±z|�¸t ¾a¿Ä. §nÄu eY�^

elAk premzõr�r ¿ym mA¿ ceL, es �zIb�Ad

pAE.19mAtä kTAer esbk¹ sMezA¯t k�YA�

pA²b nAµ^ kArN Y®O es bueJ es pätikäiyA

ker nAµ^.20Y® jeN §Ç «nÄA nk² §Ç keh, tApäti

BrsA rKnAµ^. tA aep\A mUK� elAkWAer BrsA

rKiel Bl.21Y® ºeÅ ºÅ esbk¹ tA'r bAl´kALÎ

a¯k päzy ®a, es jidHeKAr esbk ehA�Yib.22�gielAk sb�dA ±z|�LA bAtAbrN s|xâi kr¿Ä.

�gi elAkmAen eketk pAp k²bs¿Ä.23Y® jeN elAk g±� eteb tAhA tA¹ DõMs

k²b. Y® jeN elAk ±nt, eteb smþAn pA�b.24e�rr ÆgidAr �pNA päAN¹ G|NA ker. Y®

es ±��Lyer bA� ¾E kµbA¹, eteb es st´

kµbA¹ b¾t By k²b.25elAkBy PA�jnk, mAtä sdApäBu�WAer eY

¿B�r reK, es s�r\it ehb.26aenk zAsnk��Ar pAKÎ n´Ay pA�^ �ÂA

kr¿Ä. mAtä mnux´r päk|t ±�r sdApäBu�WAÎ

�siTAE.27aDm�kArI elAk DAm�ikr G|NAr ±xy, puNi

srL pTgAmI ½xâ elAkr G|NA ±xy ¾E.

YYYYAAAA§§§§rrrr ppppuuuuttttääää ����gggguuuurrrrrrrr ����AAAAnnnnppppUUUUÌÌÌÌ���� ����ppppeeeeddddzzzz

Egu¬k eh�Ç YA§r putä �gurr �AnpUN�ñ

kTA. EhA eh�Ç �TIeyl O �kl�

pA�^ bA��A* .2mu^ eh�Ç p|­bIr sbuWAÎ ¿eb�AD elAk.

emAWAer mnux´r ±ebcnA nAµ^. 3mu^ �An ziKi

nAµ^, premzõr� ±xyer m� emAr �An nAµ^.4§E ekeb sõg�¹ YA�Ç EbM tL¹ eP²

�siÇ? ekQNsi elAk tA'r muxâier bAyu¹ Ektä

k² nAµ^. ekQNsi elAk kpfAer sm× jL¹ bA�i

nAµ^. ekQNsi elAk p|­bIr sbu sImA ¿rUpN k²

nAµ^. Y® ekQNsi elAk EhA k²Ç, es §E?

tA�r putär nAm kN?5premzõr�r päet´k bAk´ prI\A si�, eY�mAen

tA�WAer �zäy ¿a¿Ä, es esmAn�r ¨Al aw¿Ä.6etNu premzõr�r bAk´¹ p²b��n k²bA¹

ecxâA krnAµ^. Y® ºeÅ Ep² kr, es ºÅ¹

zA×i edeb, EbM ºeÅ miT´A k¾C ebA³ pämANit

ehb.7eh sdApäBu, emAr m© pUb�Î emAet ½�wi

br ®a. 8emAet shAy ¾a, mu^ eYp² miT´A n

keh, emAet at´¯k DnI § at´¯k g²b kr

nAµ^. emAr päet´k ®nr �bz´ktA ekbL pUrN

kr. 9Y® emAr �bz´ktAWAÎ a¯k TAE, eteb

mu^ ¾EtH «nÄA k²pAer eY, mu^ premzõr�u

drkAr ker nAµ^. Y® mu^ g²b, eteb mu^ e�²

¾Et k²± O premzõr� nAm¹ ljé´A �Ni±.10dAsr päBu sm Ker tA'r ¹ÓArwnA kr

nAµ^. Y® ºeÅ Ep² ¹h, mu¿b ºÅ¹ ±zõAs

k²b nAµ^. ºÅ¹ es ap�¯ ebA³ ±ebcnA

k²b.11§Ç elAk aC¿Ä eY�^mAen tA�r pitA�

±Î�er kh¿Ä. EbM esmAen esmAn�r mAtA�u

smþAn edKA� nAhA¿Ä.12eketk elAk ¿j¹ b¾t Bl ebA³ Æb¿Ä,

§nÄu bA×ber esmAen at´nÄ K�p elAk aw¿Ä.13eketk elAk aC¿Ä, eY�^mAen Æb¿Ä esmAen

b¾t Bl. esmAen Æb¿Ä an´mAn�WAÎ YeTxâ

Bl.14eketk elAk aC¿Ä, esmAn�r bAk´ KNàADAr

WAÎ tI\¶. esmAn�r dAnÄ CurIp² aew. esmAen

EhA¹ d²dä elAkmAn�u gäAs k²bA¹ b´bhAr

kr¿Ä.15eketk elAk aC¿Ä esmAen sbu enbA¹

�hA^¿Ä. esmAen sb�dA kh¿Ä, ¤emAet ®a, emAet

®a.¥ Ep² tienAwi kTAer esmAen �edQ snÄuxâ

nuh^¿Ä. EbM cºT�wi ekebehel keh nAµ^, ¤emAr

pAKer YeTxâ aÇ.¥ 16m|º´r sïAn, b�´A sæI,

jLer at|pà BUmi O agùi eY�^mAen kh¿Ä nAµ^,

EEEEhhhhAAAAÏÏÏÏÏÏÏÏÏÏÏÏbbbbAAAA��������AAAA:::: Eµ mnux´ kµ©, "mu^ at´nÄ ½b�L. mu^

at´nÄ ½b�L. §nñ mu^ k|tkAY�´ eh±.

YeTxâ eh©.

31

653 µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 30:17-31:2317eY�^ b´§Ä tA'r pitA�u p²hAs ker O

tA'r mAtA�u smþAn ker nAµ^, es dNàit ehb.

Eµp² tA pA�^ ehb. tA'r c\u¹ zAg|NAmAen tAfi

pkA�eb, RAm�kA�mAen esgu¬¹ KA�Yieb.18ti¿ kTA emAet rhs´ p² ©eg. puNi �²

kTA mu^ jAeN nAµ^. 19�kAzer �eÑäAz p\Ir

gti, pä×rer sp�r gti, smudä m�er jAhAjr

gti, YubtIWAer puruxr gti.20esµp² b´Bi�²NI sæIr gti. es KA� muh^

epAÇ ®E O keh, ¤mu^ §Ç aDm� k² nAµ^.¥21ti¿ kTAr Ærer p|­bI k�it ¾E. puNi

�² kTAr Ærer m� tAhA es sµpAer nAµ^.22dAsr Ær eYetebeL es �jtõ ker, mUK�r

Ær eYetebeL es �hArer p²t|pÄ. 23ekµ

Bl pA� n­bA sæIelAk¹ YAhAr ±bAh ehA�YAE.

EbM �k�NIr Ær eYetebeL es tA'r mA³kANir

sïAn ¿E.24�² päANI p|­bIer sAn, mAtä esmAen

atizy �AnbAnH aw¿Ä.25pi�u¬ jAti ½b�L aw¿Ä, mAtä atizy �AnbAn,

esmAen gäIxò smyer esmAn�r KAd´ s�y k²

rK¿Ä.26zAPnH jnÄugN z§ÄhIn jAti, mAtä esmAen

ezqLer �pNAr bsA ¿m�AN kr¿Ä.27p�pALmAn�r ekQNsi �jA nAµ^, tTApi

esmAen dLb� ehA� gmn kr¿Ä.28Jiwipiwi h×dõA� Der, tTApi es �jAr

a�A¸kAer TAE.29ti¿päANI egQrbzALI aw¿Ä, eYetebeL esmAen

esqLk rItier agäsr ¾a¿Ä. puNi �²päANI egQrbzALI

aw¿Ä eYetebeL esmAen �l¿Ä.30sm× pzumAn� m�er sbuWu z§ÄzA¸ siMh,

kAhA¹ ekeb By ker nAµ^.31Yu�Azõ, CAg O �jA YAhA ±Î�er ekµ

�eW nAµ^.32Y® ºeÅ �pNA¹ �� k²bAer m|Fr km�

k²TAa, §mõA Y® ¹kLìnA kÎTAa, eteb �pNA

muKer hAt ®a.33kArN eYp² ½gçmnïnÎ l¾NI bAhAer O

nAsikA mnïner rkÄ bAhAer, WikH esµp² ekäAD

mnïner ±bAd bAhAer.

����jjjjAAAA llllmmmmUUUUeeeeyyyyllll����rrrr ����AAAAnnnnppppUUUUNNNN����ñ ñññ bbbbAAAAkkkk´

EhA eh�Ç �jA lmUeyl�r �pedz

pUN�ñ bAk´. YAhA§ es tA�r mAtA�WAÎ

es zi\A gähN k²­el.2ºeÅ eh�C emAr putä, mu^ YAhA¹ BlpAE,

ºeÅ eh�C esµ putä YAhA¹ pA�bA pA�^ mu^

päAT�nA k²­³. 3ºeÅ sæI elAk�u �pNAr bL

®a nAµ^. esmAen �jAmAn�u DõMz kel. 4eh

lmUeyl, �jAmAn�r däA\Ars pAnk²bA �«tH

nueh^. däA\Ars pAn k²bA zAskmAn� pA�^ EhA

�«tH nueh^. 5Y® esmAen pAn kr¿Ä, esmAen

sbu ¿ym Bu³ YA�¿Ä EbM grIb elAkmAn�

±p\er n´Ay kr¿Ä. 6m|tkLì elAk¹ däA\Ars

®a O tikÄmnA elAk¹ däA\Ars ®a. 7es elAk

pAnk² �pNA d²dätA pAezArnñ EbM �pNA ekÞz

Bu³ YA�nñ.8ºÅr pAwi PiwAa O esmAn� pA�^ ¹h,

eY�^mAen esmAn� pA�^ kµpA²eb nAµ^, kxâer

­bA elAkmAn�r a¯kAr pA�^ ¹h. 9muK PiwA�

YTAT� ±�r kr. ½vKI O d²dämAn�r s�±�r

kr.

����ppppYYYYuuuukkkkÄÄÄÄ ssssææææIIII10EhA at´nÄ kxâ ¤Ek guNbtI sæI pA�bA¥

tA'r mUl´, mukÄAWAÎ a¯k mUl´bAnH aew.11tA'r sõAmIr h|dy tAWAer ¿B�r ker. es

kdApi d²dä ehb nAµ^.12es jIbnsA� sõAmIr m�L ker. es tA�u

ekeb as�±DAer pkAE nAµ^.13es emxelAm msinA eKAji senÄAxer �pNA

h×er km� ker.14es bANij´ jAhAj p², dUrÎ �pNA �hAr

�eN.15es �tä TA�TA� �eW, �pNA p²jnk�u

KAd´ O dAsIgN�u ¿rUpit km�®E.16es e\tär ±xy buJi tAhA §eN. es �pNA

h×r PLed� däA\Ae\tä erApN ker.17es jeN bLbAnH kAY�´kArI sæI es sbu

smy kWin p²zäm ker.18�pNA b´ApAr eY ©Bjnk, EhA es bueJ.

puNi �täi kALer tAhAr pädIp ³BiYAE nAµ^.19es enAwi§ hAt bFAE, puNi tA'r h× tAhA

pA�^ bsæ bueN.20es ½vKI elAkmAn� päti mukÄh×A ¾E O

d²dämAn� päti dyA edKAE.21es ekebehel ¿jr p²bAr ±xyer zIt

}ºer ½vKi¿ ¾E nAµ^. eYetebeL brPpAt

¾E kArN tAhAr sm× p²bAr grm bsæ pi�¿Ä.22es �pNA ¿menÄ «t䱫tä �ÂAdAn bsæ

päÖt ker. es zuBä e\Qmbsæ pie�.23elAkmAen tA'r sõAmI¹ smþAn kr¿Ä. es

edzr jeN muKi� aew.

µµµµeeeettttAAAAppppeeeeddddzzzz 31:24-31 65424es jeN ��m b´bsAyI sæI aew. es l�gA

O eblwH päÖt ker O tA¹ b´bsAyImAn�u

±ek.25es päzMsAr eYAg´A, elAkmAen tA�u smþAn

kr¿Ä. es nIB�ik Æeb tA'r B±x´t edKipAer.26es �AnpUN�ñ kTA keh. es elAkmAn�u dyA

O kÎNA zi\A ®E.27es ekeb aLs�� ¾E nAµ^. es tA'r g|hr

päet´k däb´r jÒ ¿E.

28tA'r snÄAnmAen tA¹ Dn´ ebA³ kh¿Ä.

tA'r sõAmI tA'r päzMsA ker.29¤b¾t Bl sæIelAk aC¿Ä. §nÄu ºeÅ

sbuWAÎ ��m.¥30©bN´ päb�nA jnk O esQ�Y�´ asAr, mAtä

eY�^ sæI sdApäBu�u By ker, es päzMsitA ehb.31es pA�bAr �pYukÄ pursãAr tA¹ ®a. tA¹

tA' ¿jr km� k²bA¹ CA¬®a. es YAhA k²YA�Ç

elAkmAn� ngr dõArer tAhAr päzMsA �Ni®E.

License Agreement for Bible TextsWorld Bible Translation Center

Last Updated: September 21, 2006

Copyright © 2006 by World Bible Translation CenterAll rights reserved.

These Scriptures:

• Are copyrighted by World Bible Translation Center.• Are not public domain.• May not be altered or modified in any form.• May not be sold or offered for sale in any form.• May not be used for commercial purposes (including, but not limited to, use in advertising or Web banners used

for the purpose of selling online add space). • May be distributed without modification in electronic form for non-commercial use. However, they may not be

hosted on any kind of server (including a Web or ftp server) without written permission. A copy of this license (without modification) must also be included.

• May be quoted for any purpose, up to 1,000 verses, without written permission. However, the extent of quotation must not comprise a complete book nor should it amount to more than 50% of the work in which it is quoted. A copyright notice must appear on the title or copyright page using this pattern: “Taken from the HOLY BIBLE: EASY-TO-READ VERSION™ © 2006 by World Bible Translation Center, Inc. and used by permission.” If the text quoted is from one of WBTC’s non-English versions, the printed title of the actual text quoted will be substituted for “HOLY BIBLE: EASY-TO-READ VERSION™.” The copyright notice must appear in English or be translated into another language. When quotations from WBTC’s text are used in non-saleable media, such as church bulletins, orders of service, posters, transparencies or similar media, a complete copyright notice is not required, but the initials of the version (such as “ERV” for the Easy-to-Read Version™ in English) must appear at the end of each quotation.

Any use of these Scriptures other than those listed above is prohibited. For additional rights and permission for usage, such as the use of WBTC’s text on a Web site, or for clarification of any of the above, please contact World Bible Translation Center in writing or by email at distribution@wbtc.com.

World Bible Translation CenterP.O. Box 820648Fort Worth, Texas 76182, USATelephone: 1-817-595-1664Toll-Free in US: 1-888-54-BIBLEE-mail: info@wbtc.com

WBTC’s web site – World Bible Translation Center’s web site: http://www.wbtc.org

Order online – To order a copy of our texts online, go to: http://www.wbtc.org

Current license agreement – This license is subject to change without notice. The current license can be found at:http://www.wbtc.org/downloads/biblelicense.htm

Trouble viewing this file – If the text in this document does not display correctly, use Adobe Acrobat Reader 5.0 or higher. Download Adobe Acrobat Reader from:http://www.adobe.com/products/acrobat/readstep2.html

Viewing Chinese or Korean PDFs – To view the Chinese or Korean PDFs, it may be necessary to download the Chinese Simplified or Korean font pack from Adobe. Download the font packs from:http://www.adobe.com/products/acrobat/acrrasianfontpack.html