TRK TARHYS-KPSSSLAMYET NCES TRK TARHZG GVECN
www.sosyalbilimler.biz
TAH NOTLAI
Dmanlarnz arasndaki farkllklardan yararlann, her trl ba, hediye
ve armaanla durumundan memnun olmayanlar kendi yannza ekin. (Sun Zu
(M..600); Sava Dersleri El Kitab) 13 Makaleden oluan in Sava
Kitab
Ey TRK budunu (milleti), Nin tatl szne, yumuak ipeine kanma, yok
olursun Orhun Yaztlar (M.S.VIII. Yzyl) II.Gktrk Devleti
slamiyet ncesi Trk Devletlerinin Genel zellikleri Ekonomisi
hayvancla dayaldr. Konar ger (yar gebe) yaam vardr. Gebe
olmalarndan dolay ceza evleri yoktur yani cezalar uzun sreli
deildir. (lm yada 10-15 gn hapis gibi) Savadrlar ve bamszlklarna
dkndrler.
lke hkmdar ailesinin ortak maldr. (Bu anlay ilk Trk
Devletlerinin mrnn ksa olmasna ve abuk yklmalarna sebep olmutur)
Trk devletlerinde ilk yazl belgeler KUTLUK (II.Gktrk) devletine
aittir ORHUN KTABELER.
lk
defa yerleik hayat geen, ehir kuran, tarmla uraan, kat ve
matbaay kullanan Trk devleti UYGURLARdr.
Adalet
ve hogr sahibidirler. Tekilat yaplar gelimitir. (inliler der ki;
ki Trk bir araya gelirse devlet kurmaya kalkar) Aileye byk nem
verilir. Gelenek ve greneklerine (tre) baldrlar. Sosyal snf
farkllklar ve klelik yoktur. (gebe yaam olduu iin)
ORTA ASYA BOZKIRLARI
TRK GLERNN SEBEPLER1. Orta Asyann llemesi ve kuraklk. (Temel ve
ekonomik, doal sebep) 2. Salgn hastalklar, hayvan hastalklar. 3.
Taht kavgalar, i atmalar. (KUT anlay) 4. in ve Mool basklar.
(Siyasi sebep) 5. Boylar aras mcadele. (Siyasi sebep, bamszlk
anlay) 6. Nfus art ve geim sknts. (Ekonomik sebep)
TRK GLERNN SONULARI1. Trkler medeniyetlerini gittikleri yerlere
tadlar. (At evcilletirme, demiri ileme) 2. Trklerin belli bir
corafyada olmamas, Trk tarihinin incelenmesini zorlatrmtr. 3. Trk
kltr yayld. 4. Avrupaya giden Trkler, yerleik kltre sahip olan
Slavlar arasnda asimile (dejenere) olmulardr. 5. Hindistana
gidenler savalk zelliini kaybetmilerdir.
* Tarihte ilk Trk topluluu SKT lerdir. * Tarihte ilk Trk devleti
HUN lardr. * Hayvan slubunu ilk SKT ler kulland. * At koumu,
pantolon ve kemeri ilk kullanan SKT. * stanbulu kuatan ilk Trk
topluluu AVARLAR dr. * Trklerde ilk para TRGLERe aittir.
BYK HUNLAR (ASYA HUNLARI) GKTRK KUTLUK (II.GKTRK)
UYGUR
BYK HUNLARbilinen ilk hkmdar (M.. 220) Trklerden korunmak iin in
devleti in seddini yapt. (M.. 214) Teoman, Mete
han hkmdar oldu (M..209)
Hunlar
ikiye ayrld (M.S.48) Kuzey ve Gney Hunlar.
N SEDD
METE HANKL TEKLATDevlet ynetiminde Douyu kaan Baty yabgu
Ynetir.
ONLU SSTEMAskeri tekilattr. Onba, yzba binba vs. Gnmzde birok
ordunun temeli bu sisteme dayanr.
KAVMLER G (375)SEBEPLER: 1. in egemenliine girmek istemeyen
Kuzey Hunlar Hazar denizinin kuzeyine oradan da Karadenizin
kuzeyine g etmilerdir. 2. En son Avrupaya ulalmtr.
Balamir
yapt. SONULARI: Roma zayflad 395te Dou ve Bat olarak ayrld.-
komutasnda Kuzey Hunlar
-
Barbar kavimlerin Avrupaya dalmas ile; Bu gnk Avrupann sosyal
(millet) yaps ortaya kt. (etnik-milli yapy etkilemitir) Dzen ve
asayiin bozulmas Krallklar zayflatt Feodalite glendi. (siyasi
sonu)
FEODALTE (DEREBEYLK)
DEREBEYNN ATOSU
Avrupa
Hun devleti kuruldu (Kurucu Balamir, en nemli hkmdar Attila) Bat
Roma mparatorluu 476 ylnda ykld. lka bitti Ortaa balad.
GKTRKTrk
ad ile kurulan ilk Trk devletidir. **Bu durum milliyetilik
anlaynn olduunu gsterir.
II.GKTRK (KUTLUK)Orhun
abidelerini (Gktrk antlar) yapmlardr.
(en uygar Trk devletidir)Yerleik hayata geen ve ehir kuran ilk
Trk devletidir. Tarm ile uramlardr. Mimari eser brakmlardr. (mabet)
Mani dinini benimsemilerdir. Kat ve Matbaay kullanan ilk Trk
devletidir. Uygur alfabeleri vardr. (18 harf)
UYGURLAR
Aadakilerden hangisi Uygur devletine ait bir zellik deildir?A.
Kendine zg alfabesi vardr. B. Mani dinin kabul etmitir. C. Yerleik
hayat geen ilk Trk devletidir. D. Matbaay kullanmlardr. E. lk
dzenli Trk ordusunu kurmulardr.
Aadakilerden hangisi Uygur devletine ait bir zellik deildir?A.
Kendine zg alfabesi vardr. B. Mani dinin kabul etmitir. C. Yerleik
hayat geen ilk Trk devletidir. D. Matbaay kullanmlardr. E. lk
dzenli Trk ordusunu kurmulardr.
Avrupa Hun Devletinde Germen leheleri, Slav ve Fin-Ugor dilleri,
Latince ve Greke konuuluyordu. Bu durumun aadakilerden hangisinin
bir sonucu olduu savunulabilir? A. Bizansn vergiye balanmasnn B.
Gebe yaam biiminin C. Egemenlik sahasnn genilemesinin D. Feodalite
rejiminin glenmesinin E. lkenin hanedan yeleri arasnda
paylatrlmasnn
Avrupa Hun Devletinde Germen leheleri, Slav ve Fin-Ugor dilleri,
Latince ve Greke konuuluyordu. Bu durumun aadakilerden hangisinin
bir sonucu olduu savunulabilir? A. Bizansn vergiye balanmasnn B.
Gebe yaam biiminin C. Egemenlik sahasnn genilemesinin D. Feodalite
rejiminin glenmesinin E. lkenin hanedan yeleri arasnda
paylatrlmasnn
Trk tarihi hakknda en eski belgeler hangi devletin arivlerinde
bulunmaktadr?
A. Arap D. Hazar
B. Bizans E. Sasani
C. in
Aadakilerden hangisi bir Trk topluluu deildir? A. Sibirler B.
Karluklar C. Kumanlar D. Ouzlar E. SaksonlarTrk tarihinde ilk defa
ehir kuran ve mimari eser yapm olan devlet hangisidir? A. Hun B.
Gktrk C. Uygur D. Kutluk E. Karahanllar
Gnmzdeki Trk Kara Kuvvetlerinin temeli hangi devlete
dayanmaktadr? A. Uygur B. Gktrk C. Hun D. Ouz E. Kutluk Trklerin
brakt ilk yazl belgeler hangi Trk devletine aittir? A. Gktrk B.
Kutluk C. Avar D. Hun E. Hazarinden Mani dinini renerek benimsemi
olan Trk devleti hangisidir?
A. Uygur D. Avar
B. Hun
C. Gktrk E. Hazar
ORTA ASYA TRK TARH(SLAMYET NCES TRK TARH)
KLTR ve MEDENYET
Hkmdar
Unvanlar: hakan, kaan, han, any, idikut Devlet ynetme yetkisi:
Kut Kurultay (Toy) : Meclis (geni yetkileri vardr) Uygurlarda
KLTR ve MEDENYET
meclisin yetkileri arasnda hanedan dndan hkmdar seilmesi bile
vardr.
KAAN HAKAN HAN
Devletin banda bulunan kiidir. Devleti ynetme yetkisinin gk tanr
tarafndan hakana verildiine inanlrd. (KUT)
Kaandan sonra gelen en byk YABGU makamdr. Genellikle veliahtlar
bu makam gelirdi. lke ynetiminde tecrbe kazanmas AD iin boylara
ynetici olarak gnderilen hkmdar soyundan gelen kiilerdir. Devlet
ynetiminde hakana yardmc VEZR olurdu. Bu makama halktan biri de
gelebilirdi.
BUYRUK SUBAI
BAKANOrdu Komutan
any
Hakan
TARKAN, Saray Grevlisi APA BTK KATP BALBAL TUDUN
Cenaze YU Treni KURGAN Mezar
VAL
Mezar Ta BUDUN MLLET
1999 DMS Orta Asya Trk devletlerinde;I. Kaan II. Tudun III. Han
IV. Hakan
Unvanlarndan hangileri hkmdarlar iin kullanlmamtr? A. Yalnz I B.
Yalnz II C. Yalnz III D. I ve III E. I ve IV
1999 DMS Orta Asya Trk devletlerinde;I. Kaan II. Tudun III. Han
IV. Hakan
Unvanlarndan hangileri hkmdarlar iin kullanlmamtr? A. Yalnz I B.
Yalnz II C. Yalnz III D. I ve III E. I ve IV
DEVLETHALKBAIMSIZLIK TOPRAK(vatan)
SYAS RGTLENME
ONLU Sistem (Mete Han)
Genelde Atl Birlikler Var (svari)
ORDUKadn-ErkekASKER HLAL
TAKT
TOY (KURULTAY)MECLS*Trk devletlerinde hakann yetkilerinin snrsz
olmadn gsterir. *Merutiyet (Meruti monari) anlaynn gstergesidir.
*Boy beylerinin katlm ile toplanrd. *Kurultaya katlamayan boy beyi
isyan etmi bamsz olmu saylrd.
2004 KPSS
I. Kurultay II. Toy III. l Yukardakilerden hangileri slamiyet
ncesi Tk devletlerinde, siyasi, ekonomik ve kltrel ilerin grlp
karar baland meclislerdir? A. Yalnz I B. Yalnz II C. Yalnz III D. I
ve II E. I, II ve III
2004 KPSS
I. Kurultay II. Toy III. l Yukardakilerden hangileri slamiyet
ncesi Tk devletlerinde, siyasi, ekonomik ve kltrel ilerin grlp
karar baland meclislerdir? A. Yalnz I B. Yalnz II C. Yalnz III D. I
ve II E. I, II ve III
I. Uygur Devletinde Budistler ve Maniheistler, II. Hazar
Devletinde Museviler ve amanlar, III. Seluklularda Hristiyanlar ve
Mslmanlar bir arada yaamlardr.
Buna gre, Trk devlet geleneinde aadakilerden hangisine nem
verildii ne srlebilir?A.Dini mimari B.Dindarla C.Diplomasiye
D.Dinsel hogrye E.Komuluk ilikilerine
I. Uygur Devletinde Budistler ve Maniheistler, II. Hazar
Devletinde Museviler ve amanlar, III. Seluklularda Hristiyanlar ve
Mslmanlar bir arada yaamlardr.
Buna gre, Trk devlet geleneinde aadakilerden hangisine nem
verildii ne srlebilir?A.Dini mimari B.Dindarla C.Diplomasiye
D.Dinsel hogrye E.Komuluk ilikilerine
(yazsz hukuk kurallar)
TRE
Hkmdarn Halkn ald Gelenekleri kararlar Kurultayn ald
kararlar
NOT: Trk treleri Moollar tarafndan yazl hale getirilerek, Cengiz
Yasalar oluturulmutur.
GKTANRI (amanizm) Totemcilik
Mani, Buda
Musevilik(Hazarlar)
DN
(Uygurlarda)Hristiyanlk
(Macar ve Bulgar)
NOT: Trklerde Cennet-Cehennem (lmden sonraki yaam) inanc
vardr.
L GMME ADETLERAt ile beraber Gmlrler(Cennet yolculuunu
kolaylatracana inanlrd) ldrd kiilerin cennette ona hizmet edecei
anlay
BALBAL: Mezarlarnda ldrd kiilerin says kadarheykelcik yada
tahtaya kaznm resimler bulunur.
Eski Trklerde mezarlarn banda Balbal ad verilen talarn dikilmi
olmas aadakilerden hangi unvann ifadesidir?
A. Soyluluun B. Askeri kiiliin C. Devlet grevliliinin D.
Kahramanln E. Dini kiiliin
Eski Trklerde mezarlarn banda Balbal ad verilen talarn dikilmi
olmas aadakilerden hangi unvann ifadesidir?
A. Soyluluun B. Askeri kiiliin C. Devlet grevliliinin D.
Kahramanln E. Dini kiiliin
AMANZMamanizmde din adam: aman, Kam, Baksi
GKTANRI (AMANZM)
HAYVANCILIK
TCARET-KRK yolu-PEK yolu
EKONOM(UYGURLAR)
TARIM
DEMRCLK
Kervan ticareti (Deve kervan)
SAKA(skit)Alp Er Tunga,u
OUZDede Korkut Hikayeleri
KIRGIZManas
DESTANLARHUNOuz Kaan GKTRK Destan ErgenekonDestan
UYGUR
Yaradl(Treyi),
G,Karabalasagun Kitabesi
YAZI (ALFABE)GKTRK ALFABES (38 HARF)
UYGUR ALFABES (18 HARF)
I. Kalc mimari eserler brakmam olmalar II. Yazl kaynaklarnn
yetersiz olmas III. Gktanr inancna bal kalmalar Yukardakilerden
hangileri slamiyet ncesi Trk devletlerinde konar-ger yaamn sonular
arasnda gsterilemez?
A. Yalnz I B. Yalnz II C. Yalnz III D. I ve II E. I, II ve
III
I. Kalc mimari eserler brakmam olmalar II. Yazl kaynaklarnn
yetersiz olmas III. Gktanr inancna bal kalmalar Yukardakilerden
hangileri slamiyet ncesi Trk devletlerinde konar-ger yaamn sonular
arasnda gsterilemez?
A. Yalnz I B. Yalnz II C. Yalnz III D. I ve II E. I, II ve
III
Trklerin tarih boyunca kulland alfabeler aadakilerden hangisinde
doru verilmitir?A. Gktrk B. Arap C. Latin D. Arap E. Gktrk Arap
Gktrk Arap Latin Uygur Uygur Latin Uygur Uygur Arap Latin Uygur
Gktrk Gktrk Latin
Trklerin tarih boyunca kulland alfabeler aadakilerden hangisinde
doru verilmitir?A. Gktrk B. Arap C. Latin D. Arap E. Gktrk Arap
Gktrk Arap Latin Uygur Uygur Latin Uygur Uygur Arap Latin Uygur
Gktrk Gktrk Latin
2002 KPSSOrta Asya Trk devletlerinde sosyal hayat dzenleyen yazl
olmayan kurallara ne ad verilir? A. Yarg B. Tre C. Kn D. Ou E.
Budun
2002 KPSSOrta Asya Trk devletlerinde sosyal hayat dzenleyen yazl
olmayan kurallara ne ad verilir? A. Yarg B. Tre C. Kn D. Ou E.
Budun
ORHUN KTABELER (Trklerin brakt ilk yazl belgeler)
Bilge
kaan, Kltigin ve Vezir Tonyukuk adna diktirilmilerdir. Trk adnn
getii ilk Trke metindir. Devlet ve halkn karlkl grevlerini
belirtir. Trk yasalar, kltr ve uygarl hakknda bilgi verir. Trklerde
sosyal devlet ve demokrasi anlay olduunu gsterir.
NOT: Orhun Yaztlarnda, fakir milletin zenginletirilmesi, alarn
doyurulmas, plaklarn giydirilmesi gibi tler SOSYAL DEVLET anlaynn
gstergesidir.
12 HAYVANLI TRK TAKVM
HAYVANSLUBUDEMRCLK
BLM-SANATTAINABLRSANATESERLERUYGURLARDA
MMARESERLER
TRKLERN KULLANDII TAKVMLER
ON K slamiyet ncesi Trk Devletleri HAYVANLI kullanmtr. Her yla
hayvan ismi TAKVM verilmitir. Gne yl esasldr. HCR slamiyetin kabul
ile Trk TAKVM devletleri kullanmaya balamtr.Seluklu sultan
Celalettin Melikaha sunulmutur. RUM (MAL) Osmanlda ticari konularda
ve Avrupa TAKVM ile ilikilerde kullanmak iin yaplmtr. TAKVM- GARB
MLAD TAKVM XX.YY Balarnda Osmanlda kullanld. CELAL TAKVM
Gnmzde Trkiye Cumhuriyetinde.
Hangisi Trklerin kulland takvimlerden deildir?
A. Hicri D. Rumi
B. Celali C. Julien E. Takvim-i Garbi
Aadakilerden hangisi, Trk devletlerinde slamiyetten nce de
bulunurdu? A. Hicri Takvim B. Sultan Unvan C. Hara D. Zekat E. Toy
(Kurultay) lk Trk parasn bastrm olan devlet hangisidir?
A. Uygur B. Trgi C. Hazar D. Hun E. Gktrk
I. Trk ad ile kurulan ilk devlet II. Trklere ait ilk yazl
belgeleri brakan III. lk yerleik hayata geen Trk devleti Verilenler
hangi devletlere ait zelliklerdir? I II III A. Uygur Hazar Karluk
B. Gktrk Uygur Hun C. II.Gktrk Kutluk Uygur D. Uygur Gktrk Hun E.
Gktrk Kutluk Uygur
I. Trk ad ile kurulan ilk devlet II. Trklere ait ilk yazl
belgeleri brakan III. lk yerleik hayata geen Trk devleti Verilenler
hangi devletlere ait zelliklerdir? I II III A. Uygur Hazar Karluk
B. Gktrk Uygur Hun C. II.Gktrk Kutluk Uygur D. Uygur Gktrk Hun E.
Gktrk Kutluk Uygur
slam ncesi Trk devletlerinde grlen; I. kili tekilat sistemini
benimsemeleri II. Kurultay ad ile meclis oluturmalar III. Kaanlarnn
inli prensesler ile evlenmeleri gelimelerden hangilerinin devlet
ynetimi ile dorudan bir ilikisi olduu sylenemez? A. Yalnz I B.
Yalnz II C. Yalnz III D. I ve II E. I, II ve III
slam ncesi Trk devletlerinde grlen; I. kili tekilat sistemini
benimsemeleri II. Kurultay ad ile meclis oluturmalar III. Kaanlarnn
inli prensesler ile evlenmeleri gelimelerden hangilerinin devlet
ynetimi ile dorudan bir ilikisi olduu sylenemez? A. Yalnz I B.
Yalnz II C. Yalnz III D. I ve II E. I, II ve III
slamiyetten nce Trklerin ok sayda devlet kurmalarna; I.
Bamszlklarna dkn olmalar II. Tekilat yapya sahip olmalar III.
Ticari etkinliklerde bulunmalarHangilerinin etkisinin olduu
savunulabilir? A. Yalnz I B. Yalnz II C. Yalnz III D. I ve II E. I,
II ve III
slamiyetten nce Trklerin ok sayda devlet kurmalarna; I.
Bamszlklarna dkn olmalar II. Tekilat yapya sahip olmalar III.
Ticari etkinliklerde bulunmalarHangilerinin etkisinin olduu
savunulabilir? A. Yalnz I B. Yalnz II C. Yalnz III D. I ve II E. I,
II ve III
slamiyetten nce Trklerde demokratik bir anlayn olduunun kant
olarak;I. Devletin, hkmdar ailesinin ortak mal saylmas II. Toplumda
snf ayrmnn grlmemesiIII. in kltrnden etkilenmeleri
durumlarndan hangileri gsterilebilir?A. Yalnz I B. Yalnz II C.
Yalnz III D. I ve III E. I, II ve III
slamiyetten nce Trklerde demokratik bir anlayn olduunun kant
olarak;I. Devletin, hkmdar ailesinin ortak mal saylmas II. Toplumda
snf ayrmnn grlmemesiIII. in kltrnden etkilenmeleri
durumlarndan hangileri gsterilebilir?A. Yalnz I B. Yalnz II C.
Yalnz III D. I ve III E. I, II ve III
Uygurlarn;
I. Kat ve matbaay kullanmalar II. Mimari eserler ina etmeleri
III. Mani dinini benimsemelerizelliklerinden hangileri onlarn
medeni bir toplum olduklarnn gstergesidir? A. Yalnz I B. Yalnz II
C. Yalnz III D. I ve II E. I, II ve III
Uygurlarn;
I. Kat ve matbaay kullanmalar II. Mimari eserler ina etmeleri
III. Mani dinini benimsemelerizelliklerinden hangileri onlarn
medeni bir toplum olduklarnn gstergesidir? A. Yalnz I B. Yalnz II
C. Yalnz III D. I ve II E. I, II ve III
Trklerin Avrupaya g etmeleriyle balayan Kavimler Gnn aadaki
sonularndan hangisi Avrupann siyasi yapsnn deimesine neden
olmutur?
A. Hristiyanln yaylmas B. Etnik yapnn deimesi C. Feodalitenin
ortaya kmas D. Snf farkllklarnn artmas E. lk an sona ermesi
Trklerin Avrupaya g etmeleriyle balayan Kavimler Gnn aadaki
sonularndan hangisi Avrupann siyasi yapsnn deimesine neden
olmutur?
A. Hristiyanln yaylmas B. Etnik yapnn deimesi C. Feodalitenin
ortaya kmas D. Snf farkllklarnn artmas E. lk an sona ermesi
Trklerin Avrupaya g etmeleriyle balayan Kavimler Gnn aadaki
sonularndan hangisi Avrupann millet yapsnn deimesine neden
olmutur?
A. Hristiyanln yaylmas B. Etnik yapnn deimesi C. Feodalitenin
ortaya kmas D. Snf farkllklarnn artmas E. lk an sona ermesi
Trklerin Avrupaya g etmeleriyle balayan Kavimler Gnn aadaki
sonularndan hangisi Avrupann millet yapsnn deimesine neden
olmutur?
A. Hristiyanln yaylmas B. Etnik yapnn deimesi C. Feodalitenin
ortaya kmas D. Snf farkllklarnn artmas E. lk an sona ermesi
I.Orhun Kitabeleri II. Manas Destan III. Karabalasagun Kitabesi
Yukardakilerden hangileri Gktrkler dnemine aittir?A.Yalnz I B.Yalnz
II C.Yalnz III D.I ve II E.II ve III
I.Orhun Kitabeleri II. Manas Destan III. Karabalasagun Kitabesi
Yukardakilerden hangileri Gktrkler dnemine aittir?A.Yalnz I B.Yalnz
II C.Yalnz III D.I ve II E.II ve III
