ORTAÇAĞ FELSEFES 1.pdf

7/29/2019 ORTAA FELSEFES 1.pdf

1/173

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2296

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1293

ORTAA FELSEFES-I

Yazar

Do.Dr. Osman Faruk AKYOL

Editrler

Prof.Dr. Ayhan BIAK

Yrd.Do.Dr. Serdar USLU

ANADOLU NVERSTES


2/173

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2011 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel KoordinatrProf.Dr. Levend Kl

Genel Koordinatr YardmcsDo.Dr. Mjgan Bozkaya

retim TasarmcsDo.Dr. Volkan Yzer

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldzr.Gr. Nilgn Salur

lme Deerlendirme Sorumlusur.Gr. E. Emre zkeskin

Dil Yazm Danflmanr.Gr. brahim Grgen

Kitap Koordinasyon BirimiYrd.Do.Dr. Feyyaz Bodur

Uzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

Dizgi

Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Ortaa Felsefesi-I

ISBN978-975-06-0970-1

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 3.900 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Austos 2011


3/173

indekiler

nsz ............................................................................................................ vii

Augustinus ve Boethius........................................................... 2ORTAA FELSEFESNE GRfi.................................................................... 3

AUGUSTINUSUN YAfiAMI VE YAPITLARI ................................................ 5

AUGUSTINUSUN VARLIK VE BLG ANLAYIfiI ........................................ 7

Augustinusun Tanr ve Yaratlfl Anlayfl ................................................... 7

Augustinusun Bilgi Anlayfl ........................................................................ 9

AUGUSTINUSUN ETK VE SYASET ANLAYIfiI ........................................ 10

Augustinusun Etik Anlayfl ......................................................................... 10

Tanr Devleti (Civitas Dei) ........................................................................... 12

BOETHIUSUN YAfiAMI VE YAPITLARI ...................................................... 13

BOETHIUSUN VARLIK VE BLG ANLAYIfiI ............................................. 14

Boethiusun Felsefe Anlayfl ve Felsefenin Blmleri ............................... 14

Boethiusun Varlk ve Bilgi Anlayfl ........................................................... 16

zet................................................................................................................ 18

Kendimizi Snayalm...................................................................................... 21

Okuma Paras .............................................................................................. 22

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 24

Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 25

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 26

Anselmus ve Abelardus........................................................... 26ANSELMUSUN YAfiAMI VE YAPITLARI ..................................................... 27

ANSELMUSUN TANRI VE AHLAK ANLAYIfiI ............................................. 28

Anselmusun Tanr Anlayfl ......................................................................... 28

Anselmusun Ahlak Anlayfl ........................................................................ 30

ABELARDUSUN YAfiAMI VE YAPITLARI .................................................. 31

ABELARDUSTA TMELLER TARTIfiMASI VE BLG .................................. 32

Abelardusun Ahlak Anlayfl ....................................................................... 34

zet................................................................................................................ 36

Kendimizi Snayalm...................................................................................... 38Okuma Paras .............................................................................................. 39




indek i ler iii

1. NTE

2. NTE


4/173

Ioannes Scotus Eriugena......................................................... 46IOANNES SCOTUS ERIUGENANIN YAfiAMI VE YAPITLARI .................... 47

ERIUGENANIN TANRI VE YARATILIfi ANLAYIfiI ...................................... 48ERIUGENANIN NSAN VE EVREN ANLAYIfiI............................................. 51

zet ............................................................................................................... 54

Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 55

Okuma Paras .............................................................................................. 56




Thomas Aquinas ...................................................................... 61

THOMAS AQUINASIN YAfiAMI VE YAPITLARI......................................... 61THOMAS AQUINASIN VARLIK ANLAYIfiI.................................................. 62

Yaratlfl (Creatio) .......................................................................................... 63

Tanr Kantlamalar ........................................................................................ 66

THOMAS AQUINASIN BLG ANLAYIfiI..................................................... 70

Etkin/Edilgin Akl .......................................................................................... 71

Soyutlama ..................................................................................................... 71

THOMAS AQUINASIN AHLAK VE TOPLUM ANLAYIfiI............................ 73

zet ............................................................................................................... 76


Okuma Paras .............................................................................................. 79Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 82



Rogerus Baco, Bonaventura, Albertus Magnus.................... 86ROGERUS BACO (ROGER BACON) .......................................................... 87

Yaflam ve Yaptlar ...................................................................................... 87

Rogerus Baconun Elefltirel Felsefesi .......................................................... 88

Rogerus Baconun Ahlak ve Toplum Anlayfl............................................. 89

BONAVENTURA............................................................................................ 90


Bonaventurann Yaratlfl Anlayfl .............................................................. 91

Bonaventurann nsan ve Bilgi Anlayfl .................................................... 92

Bonaventurann Ahlak Anlayfl .................................................................. 94

ALBERTUS MAGNUS..................................................................................... 95


Albertus Magnusun Bilgi Anlayfl .............................................................. 95

Albertus Magnusta Felsefe-lahiyat Ayrm ................................................ 97

zet ............................................................................................................... 98

indek i leriv

3. NTE

4. NTE

5. NTE


5/173


Okuma Paras .............................................................................................. 101


Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 105Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 106

Latin bn Rfldl ve Ioannes Duns Scotus..................... 109LATN BN RfiDL........................................................................... 109

SIGERUS DE BRABANT................................................................................ 110


Brabantn Tanr ve Evren Anlayfl ............................................................. 111

BOETHIUS DACUS ....................................................................................... 112


Boethius Dacusta Dnyann Ezelilii-Ebedilii Sorunu ............................. 112IOHANNES DUNS SCOTUS.......................................................................... 114


Iohannes Duns Scotusun Bilgi Anlayfl ..................................................... 114

Iohannes Duns Scotusun Tanr Kantlamas .............................................. 117

Iohannes Duns Scotusun Ahlak Anlayfl ................................................... 118

zet................................................................................................................ 120

Kendimizi Snayalm...................................................................................... 122

Okuma Paras .............................................................................................. 123


Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 127Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 128

Guillelmus De Ochkam ve Nicalous Cusanus ...................... 130GUILLELMUS DE OCKHAMIN YAfiAMI VE YAPITLARI............................ 131

GUILLELMUS DE OCKHAMIN TANRI VE BLG ANLAYIfiI .................... 132

Ockhamn Tanr ve Varlk Anlayfl .......................................................... 132

Ockhamn Bilgi ve Tmel Anlayfl ........................................................... 134

GUILELMUS DE OCKHAMIN AHLAK ANLAYIfiI ....................................... 136

NICOLAUS CUSANUSUN YAfiAMI VE YAPITLARI .................................... 137

NICOLAUS CUSANUSUN TANRI VE NSAN ANLAYIfiI ............................ 138

De Docta Ignorantia ve Cusanusun Tanr Anlayfl .................................. 138

Nicolaus Cusanusun nsan-Mikrokosmos Anlayfl .................................... 140

zet................................................................................................................ 142

Kendimizi Snayalm .................................................................................... 144

Okuma Paras ............................................................................................. 145

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ........................................................... 149



indek i ler v

6. NTE

7. NTE


6/173

Francisco Suarez...................................................................... 152FRANCISCO SUAREZN YAfiAMI VE YAPITLARI....................................... 153

FRANCISCO SUAREZN VARLIK ANLAYIfiI................................................ 154FRANCISCO SUAREZN DOAL YASA ANLAYIfiI..................................... 157

zet ............................................................................................................... 159


Okuma Paras ........................................................................................... .. 162




indek i lervi

8. NTE


7/173

nsz

Hristiyanln tarih sahnesine kfl, Avrupann sadece siyasi ve sosyal hayat

bakmndan deil, dflnce hayat bakmndan da birok nemli sonu dourmufl-

tur. Antik Yunan kltrnn kendine has pagan ikliminde geliflen felsefe, Hristi-

yan dflnrlerce retilen yeni kavramlarn ve dflnme yntemlerinin oluflumun-

da da nemli bir rol oynamfl, Hristiyan dflnrlere, inanlarn salamca temel-

lendirmek yolunda nemli imknlar sunmufltur. Hristiyanlar, henz Ortaan ilk

dnemleri itibariyle Antik Yunan filozoflarnn dflnsel stnlklerini kavramfl,

Yunan felsefesinin akli esaslara dayal kavram ve ilkelerini Hristiyanln vahiy

esasl gerekleriyle uzlafltrmak yoluna girmifllerdi. lk Hristiyan dflnrlerin, ge-

nellikle Yunanca bilen ve Yunan dilinde eserler veren kifliler olmalar bu iki kl-

tr ve medeniyet oda arasndaki iliflkinin ne denli kkl ve derin olduunu gs-termesi bakmndan nemlidir.

Akl vahiyle birbirleriyle uzlafltrma abas ksa sre iinde inancn m yoksa

akln m ncelikli olduu yolunda bir tartflmaya yol at. Tanrnn varln, yara-

tc etkinliini ve evrenle olan iliflkisini akli aklamalara kavuflturmak yolundaki

abalar birok nemli felsefi sorun dourdu: Tanr evreni yoktan m yaratmfltr,

yoksa evren ezeli ve ebedi midir? Evren ezeli ve ebedi ise Tanrnn evrenle olan

iliflkisi nedir? Eer insann zgr seimler yapmasna imkn salayan bir iradesi

varsa bu iradenin Tanrsal irade karflsndaki konumu nedir? nsan ruhunun lm-

den sonraki akbeti ne olacaktr? nsan aklnn Tanrsal akl karflsndaki durumunedir ve insan neyi ne lde bilebilir? Hristiyan dflnrler dinlerinin temel

inan ilkelerini felsefi sorgulama ve speklasyonlarn bozucu etkilerinden koru-

maya byk bir zen gstermifllerse de bu tr etin sorunlarla karfllafltklarnda

sk sk felsefi kavramlara ve yntemlere baflvurmaktan geri durmamfllardr. By-

lece felsefe uzun bir sre boyunca ilahiyatn hizmetinde bir disiplin olarak anla-

fllmfl ve akln ortaya koyduu verilerin vahiy hakikatleriyle eliflmeyeceine ina-

nlmfltr. Bat Ortaann sonlarna doru aklc sorgulamalar byk bir arlk

kazanmfl ve felsefe, zamanla ilahiyattan bamsz bir disiplin olarak alglamaya

bafllamfltr.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak kaleme alnan elinizdeki kitap, Orta-

a Avrupasnn dflnce yaflamn flekillendiren bafllca dflnrleri ve onlarn z-

gn retilerini kronolojik bir srayla incelemekte ve okuru, felsefe tarihinin bu en

uzun ve renkli dneminde ortaya kan felsefe sorunlar zerine dflnmeye ar-

maktadr. Kitab siz deerli rencilerimiz iin titiz ve berrak bir slupla kaleme

alan stanbul niversitesi retim yesi sayn Do. Dr. Osman Faruk Akyola te-

flekkr ediyor, kitabn tm rencilerimiz iin yararl olmasn umuyoruz.

Editr

Prof.Dr. Ayhan BakYrd.Do.Dr. Serdar Uslu

indek i ler vii


8/173

Bu niteyi tamamladktan sonra;Ortaa felsefesinin genel eilimlerini deerlendirebilecek,

Augustinusun yaflam ve yaptlarn zetleyebilecek,Augustinusun varlk ve bilgi anlayfln tartflabilecek,Augustinusun etik ve siyaset anlayfln deerlendirebilecek,Boethiusun yaflam ve yaptlarn zetleyebilecek,Boethiusun varlk ve bilgi anlayfln tartflabileceksiniz.

indekiler

Varlk Kesinlik Tanrnn yaps Akl ve iman iliflkisi Bilgi

Aydnlanma Yaratlfl Tmeller tartflmas Tanr Devleti

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Ortaa Felsefesi-I Augustinus veBoethius

ORTAA FELSEFESNE GRfi

AUGUSTNUSUN YAfiAMI VEYAPITLARI

AUGUSTNUSUN VARLIK VE BLGANLAYIfiI

AUGUSTNUSUN ETK VE SYASETANLAYIfiI

BOETHUSUN YAfiAMI VEYAPITLARI

BOETHUSUN VARLIK VE BLG

ANLAYIfiI

1ORTAA FELSEFES-I


9/173

ORTAA FELSEFESNE GRfiFelsefe, yle denilebilir ki, insann en byk ve en eski baflarsdr. Bundan dola-

y onun tarihi de baflka herhangi bir bilgi veya bilimin tarihinden daha eski, dahagenifl ve daha kapsamldr. Felsefenin tarihini eflitli pedagojik ve yntembilgiselzorunluluklar yznden belli dnemlere ayrmak bir gelenek haline gelmifltir. Bubakmdan, bu gelenei takip etmek, felsefenin tarihini anlamak bakmndan uyul-mas gereken bir kural olmufltur. Bununla birlikte byle bir blmlendirmenin fel-sefenin tarihi demek olan soru ve sorunlarn da blmlenmesi anlamna gelmedi-ini ayrca belirtmek gerekir. Zira tarihsel blmlendirme, meselelerin bakla ke-silir gibi sona ermesi demek deildir. Meseleler devam etse de dnemleri belli ta-

rih aralklar iinde anlamaya alflmak neredeyse bir olmazsa olmaz koflul (con-ditio sine qua non) olmufltur. Felsefe, tarihi iinde kendi problem srekliliine(philosophia perennis) her zaman sahip kmfltr. Bu bakmdan, sz gelimi, Rena-issance (Rnesans okunur) dneminin tarihsel aralnda kalmasna karfln Suarezbir ortaa filozofudur.

Ortaa felsefesi hakknda dile getirebileceimiz bir baflka durum, bu dneminiinde ele alnan Latince yazan isimlerin neredeyse tmnn kendilerini filozofolarak deil, fakat ilahiyat olarak grmeleridir. Onlara gre filozof, antikada

yaflamfl ve yaptlarn kaleme almfl olan Platon ve Aristotelestir. Ortaa filozofla-rna gre felsefe, dinin hizmetinde (ancilla theologiae)bir etkinlik olarak grl-mektedir. Elbette bu durum da Ortaa gibi bin yllk bir sre iinde anlamaya a-

lfltmz dnemin btnne yaylacak bir belirleme olamaz. Bununla birlikte, enazndan ilk befl yz yllk dnemde bu anlayfln hkm srdrdn sylemekabart olmayacaktr.

Ortaa, felsefe tarihi asndan son derecede nemli ve zengin ierikli bir d-nemdir. Eskiden karanlk dnem olarak adlandrlmasna karfln, son elli yldr gi-derek artan bir ilgi sayesinde Ortaa Felsefesi artk daha aydnlk bir dnem ola-rak karflmzda durmaktadr. Zamansal olarak Ortaa Felsefesini Augustinus (354-430) ile bafllatabiliriz . Bu dnem, St. Thomasl Iohannes (1589-1644) ile son bulmak-tadr. lki ile ikincisi arasnda, felsefi olarak ve ilahiyata dair pek ok benzerlik bulun-duunu sylemek mmkndr. Baflka kelimelerle ifade edecek olursak, bu bin yllksrete ele alnan felsefi meseleler, bir miras devralma titizlii iinde irdelenmifltir.

Felsefe tarihinin belki de en nemli ismi olan Platon M.. 348de ld. Onunlmnden sonra bir sreliine Aristoteles Yunan felsefesi zerinde etkili olmufl-

Augustinus ve Boethius


10/173

tur. Bununla birlikte, Yunan felsefesinin etkili olduu ve genellikle pagan dfln-cesini resmeden anlayfl, yaklaflk olarak nc yzylda sona erdi. Baflka trlifade edilecek olursa, Platon gibi bir byk ustann byk lde etkisi altnda b-

rakt bir dnem, bu sefer onun adyla anlan ve Plotinosun kurucusu olduu d-flnlen Yeniplatoncua yerini brakt.204 veya 205 ylnda Msrda, byk bir olaslkla Lycopoliste dnyaya gelen

Plotinosun en nemli kazanmlarndan biri, onun Ammonius Saccastan dersler al-masdr. Kendisinden sonraki btn felsefe tarihini derinden etkilemeyi baflarmflolan Plotinos, bir taraftan Yunan speklatif dflncesini dier taraftan da Hristi-

yanln temel ilkelerini biraraya getirmeye alflmfl ve bu alanda ciddi bir baflarelde etmifltir. Yaflad Ortadoudaki Hristiyanln etkisi altnda farkl bir flekilde

yeniden biimlendirilen felsefe, daha nce alflkn olmad yeni bir kavram btnbir varlk anlayfl iine almfltr. Daha nceleri Yunan felsefesinde yer almayan ya-ratlfl (creatio)dflncesi, Platoncu terminolojinin de yardmyla ve bu sefer mut-

lak g sahibi sfatyla Tanr fleklinde metinlerdeki yerini almaktayd.Bu flekilde ortaya kan yeni felsefi anlayfl, Hristiyanln ciddi arlna kar-fln gene de temel ilkelerini ve kayglarn korumay baflarmfltr. Yeniplatoncu okul

ve onun takipileri, ayn zamanda ciddi bir flekilde Eski Yunan felsefesini de mu-hafaza eden bir anlayfl srdrmekteydiler. Eski Yunanca hl nemini korumak-ta ve felsefe yaptlar, byk lde Yunanca yazlmaya devam etmekteydi. Ro-madaki filozoflar bile Atinada Yunanca eitimi alyorlar, yaptlarn Yunanca yaz-

yorlard. Eski Yunanca, adeta Yunan felsefesini yaflatan bir damar gibiydi.Avrupa, drdnc yzyldan itibaren byk bir barbar saldrs ve istilas ile sar-

sld. Neredeyse btn flehirleri, manastrlar, eitim kurumlar, ktphaneleri ya-maland ve yakld. Bu ortamda elbette eitim olana ortadan kalkt. Bu durum, o

dnemde Avrupadaki bilim insanlarnn hayatlarn da ciddi bir flekilde olumsuz-ca etkiledi. Aslna baklacak olursa, karanlk a olarak Ortaa deil; fakat dr-dnc yzyl adlandrlabilir. Pek ok Yunanca metin ortadan kayboldu. Pek ok

Yunanca metnin Latince evirilerinin ya bir ksm veya tamam tahrip edildi. Ei-tim kurumlarndaki tahribat, dnemin insanna Eski Yunanca retme olanannnn tkad ve Eski Yunanca, dolaysyla Eski Yunan felsefesi metinlerine ulafla-bilecek insan saysnda inanlmaz boyutlarda dflfl yafland.

Bununla birlikte, baz aileler ile cra kflelerdeki baz manastr ktphanelerin-deki temel yaptlar sayesinde eitim devam edebildi. Bu eitim sayesinde Augus-tinus gibi, Boethius gibi isimler ortaya kt ve yaptlaryla Ortaa felsefesini bi-imlendirmeye koyuldular. Bunlarn tm de Hristiyandr. kinci yzylda bafllaya-

rak hepsi de Hristiyanln imannn aklsallafltrlmas iin aba gstermifller ve buuurda felsefeyi kullanmfllardr. Bafllangta felsefeyi bir ara gibi gren bu anla-

yfl, zaman iinde evrilerek felsefenin en temel alanlarndaki nemli baflarlar or-taya koyacak denli felsefeyi amalafltrmfltr.

Bu bakmdan, Ortaa felsefesi, sadece Eski Yunan felsefesini modern felsefe-ye aktarmak grevini stlenmemifltir. Onun ayn zamanda bir baflka nemli gre-vi, Eski Yunan felsefesinden alnan miras, yorum tarz zerinden farkllafltrarakmodern felsefeyi retmek olmufltur. Unutulmamas gereken nemli bir konu, mo-dern felsefenin bafllatcs olarak dflnlen Descartesin, (Dekart okunur) aslndabir Ortaa kurumunda eitilmifl olmasdr. Cizvitlerin kurmufl olduu La Flecheteokuyan Descartes, analitik geometriyi keflfetmifl, buradan hareketle speklatif fel-

sefeyi yeniden infla etmeyi denemifltir. Descartesn Ortaa felsefesinin yetersizlik-lerinden flikayetleri olduu gibi, bazlar da onun Ortaa felsefesini yeterince iyi

4 Ortaa Felsefesi-I


11/173

bilmediini ileri srmfllerdir. Bu konuda nemli bir baflka dflnce de lkemizde-ki Ortaa felsefesi alflmalarn bafllatan Betl otukskenden gelmektedir. Onagre; gerek Augustinus gerek Anselmus Descartesn hocalar durumundadr. Bafl-

tan naf bir tavrla reddeder grnmesine karfln, Descartesn dflnsel arka pla-nnda skolastik yer almaktadr. (Betl otuksken, Anselmusun Ontolojik TanrKantlamas ve Yenia Felsefesindeki (Descartes) Yeri, II. Trkiye Felsefe, Man-tk ve Bilim Tarihi Sempozyumu (11-13 Kasm 1987) -Ayr Basm-, zmir: Ege ni-

versitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, T.Y., s. 53).Dolaysyla Ortaa felsefesi, pek ok bakmdan zerinde durulmas gereken

bir dnemi iflaret etmektedir. Bu felsefenin anlafllmas iin, yukarda dile getiri-lenlerden de rahatlkla anlafllaca gibi, bir taraftan Eski Yunan felsefesinin -te-melde Platon ve Aristotelesin dflnceleri- br taraftan da modern felsefeniniyi bir biimde kavranmfl olmas gerekmektedir. Aksi takdirde felsefenin srek-liliinde biimlenen sorunlardaki anlamda krlmalar ve eksiklikler kanlmaz

hle gelecektir.

AUGUSTINUSUN YAfiAMI VE YAPITLARIAugustinus (Avgustinus fleklinde okunur), Kuzey Afrikann en nemli tarihsel yer-leflimlerinden biri olan Kartaca flehrinin batsndaki Thagastede (Cezayirde bulu-nan bugnk Souk Ahras kenti) MS 13 Kasm 354 ylnda dnyaya geldi. Bir paganolan babasnn ad Patricius, Hristiyan olan annesinin ad ise Monicayd. Augusti-nus sahip olduu her fleyi annesine borlu olduunu sylemifltir (Confessiones, II,iii). Eitimine Thagastede bafllamfl, daha sonra komflu kent olan Madauradakiokula gnderilmifltir. Burada Latin klasiklerini okumaya bafllamfl, bylelikle anne-sinin inancndan ve dflncelerinden uzaklaflmfltr. Yetenekli bir ocuk olmasna

karfln Yunanca derslerine olan ilgisizlii dikkat ekiciydi. Yunancadaki zayfl,daha sonralar Augustinusun Antik Yunan dflncesine iliflkin okumalarn eksikgereklefltirmesine neden olmufltur. Bu durum, aslnda o dnemdeki pek ok filo-zof iin de geerlidir. Madauradaki eitiminden sonra retorik konusunda eitim al-mak zere MS 370 ylnda Kartaca kentine gitmifltir. Bu kent, onun o zamana kadarkarfllaflt en byk yerleflim yeriydi. Burada bir kadn ile beraber yaflamfl ve builiflkisinden Adeodatus (Tanr tarafndan verilmifl olan) isimli bir olu olmufltur.

Ciceronun flu anda kayp olan Hortensius isimli eserini okuduktan sonra birhakikat arafltrmasna bafllad. Bu yzden o dnemde etkili bir dini inanfl olan Ma-nicilie girdi. Augustinusa gre bu din o zamana kadar kendisine sunulan en akl-sal aklamalar yapmaktayd. Manicilik, Manes veya Mani tarafndan nc yz-

ylda kurulmufl bir inan sistemidir. randa hkim olan eski inanfllarla Hristiyanl-n baz gelerinin uzlaflmna dayal olan bu dine gre, evrende iki g hkmsrmekteydi. Buna gre evrende Ormuzddenen bir iyi ilke, yani flk ile Ahrimandenen bir kt ilke, yani karanlk hkm srmekteydi. Bu zelliiyle Manicilik,ikici (dalist) bir grnm sergilemekteydi. Bu ilkelerin her ikisi de sonsuzca bir

varolufla sahiptir ve aralarndaki mcadele de sonsuza kadar devam edecektir.Augustinus, iflte bu inancn etkisinde kalarak annesinin dininden epeyce uzak-

laflmfl flekilde 374 ylnda Thagasteye geri dnd ve burada yaklaflk bir yl gra-mer ve edebiyat dersleri verdi. Ayn yln sonbaharnda bu kez Kartacada bir reto-rik okulu at ve 383 ylna kadar orada kald.

Felsefe ile durmakszn uraflan Augustinus iin Manicilik pek ok soruya ce-

vap veremez hle gelmiflti. nsan dflncesinde kesinliin nereden kaynakland,iki ilkenin niin sonsuza dek birbiriyle kavga iinde olduu gibi sorular Augusti-

51. nite - Augustinus ve Boethius


12/173

nusu bunaltmaktayd. Bu sorun ve dflncelerle dolu olarak 383 ylnda Romayagitti ve burada bir retorik okulu at. Dflncelerindeki karmaflklk onu akademikflphecilerin tartflmalarna srkledi ve bir sreliine flpheci yaklaflmlar oldu.

Daha sonra kendisine birinci dereceden felsefi dflnmeyi tantan YeniplatoncularPlotinos ve Porphyriosun baz eserleriyle tesadfen tanflt.

Yeniplatonculuk, Plotinos (MS 204/205-270) isimli bir dflnr tarafndan ku-

rulmufl ve okullu anlamda ilk teflkilatlanmasn da Romada gereklefltirmiflti. Aslen

Msrl (Lycopolis) olan Plotinos, 244 yl dolaylarnda Romada bir felsefe akade-

misi kurmufl ve burada yirmifl befl yl boyunca ders vermifltir. Kaleme ald Ennea-

desisimli kitap, kendisinden sonraki neredeyse tm Ortaa filozoflar iin vazge-

ilmez bir baflvuru kayna olmufltur. Enneades, Plotinosun rencisi olan Porph-

yrios (Porfryos okunur) tarafndan her biri 9 makaleden oluflan 6 ksmlk bir ki-

tap olarak hazrlanmfltr. Bu kitaptaki temel tezler flyledir: 1- Gerekliin maddi

olmayan bir en yksek formu vardr (dea). 2- Grlebilir veya duyulanabilir olan

fleylerden daha yksek bir gereklik seviyesi bulunmaktadr. 3- Bilmenin tecrbiformlarndan ok zihinsel gry tercih etmek gerekir. 4- Baz formlar lmsz

karakterdedir. 5- Evren, z gerei iyidir.

Augustinus iflte bu dflnceler dorultusunda flekillenmifl olan Yeniplatoncu

dflnrlerin eserlerinden etkilendi ve bu eserler Augustinusun maddeci dflnce-

den uzaklaflmasna ve ayn zamanda moral hayatn arndrmas iin kprdanmasna

yardmc oldular (Maurer, 1982: 3). Augustinus 384 ylnda Milanoda retmenlik

yapmaya bafllad ve burada, yukarda anlan filozoflarn Yeniplatoncu eserlerinin

etkisiyle Hristiyanla yeniden ilgi duymaya bafllad. Paulusun Yeni Ahitteki yaz-

larn tekrar tekrar okudu. Yeniplatoncu eserlerdeki bilgelik ile Hristiyanln bu

bilgelie paralel olmas gerektiini syledii hayat arasnda bir ilgi kurmaya baflla-

d. 387 ylnda Milano Piskoposu Ambrosius tarafndan vaftiz edilerek Hristiyanl-a adm att. Bundan nceki yaklaflk bir yl boyunca dostlar ve aile bireyleri ile

birlikte deta bir hazrlk dnemi yaflad ve bu arada Milanonun kuzeyindeki Cas-

siciacumda en nemli eserlerini kaleme ald. 388de tekrar Afrikaya dnd ve

doduu yer olan Thagastede kk bir manastr kurdu. 396da Hippo piskoposu

oldu ve 28 Austos 430daki lmne dein bu grevi srdrd.

Augustinus, bugn anlaflld flekliyle felsefi bir eser kaleme almamfl olabilir.

Bununla birlikte onun din kayglarn daha iyi anlatabilmek adna baflvurduu fel-

sefi oluflumlar pek ok eserinden ayklamak ve izlemek de mmkndr. Btn

eserlerini Migne baskl Patrologia Latinann 38 ve 47. ciltlerinde bulmak mm-kndr. Augustinusun btn eserlerinin ngilizceye evirisi M. Dods tarafndan 15

cilt hlinde yaplmfl ve bu alflma 1871-1876 yllar arasnda Edinburghda yaym-

lanmfltr. Eserlerinin pek ounun ayr basklar da bulunmaktadr. Augustinusun

bafllca eserleri flunlardr:

Dzen Hakknda (De Ordine), fiphecilere Karfl (Contra Academicos), Gzel Ha-

yat Hakknda (De Beata Vita), Soliloquia, Ruhun lmszl Hakknda (De Im-

mortalitate Animae), Mzik Hakknda (De Musica), Ruhun Nicelii Hakknda (De

Quantitate Animae), Seme zgrl Hakknda (De Libero Arbitrio), retmen

Hakknda (De Magistro), Hristiyanlk retisi Hakknda (De Doctrina Christiana).

tiraflar (Confessiones), 400 yl dolaylarnda kaleme ald bir eserdir. tiraf ge-

leneinin neredeyse bafllatcs olmufl bir denemedir. Yksek edebi karaktere sa-

hip olan bu eserin bir ksm Trkede mevcuttur.

6 Ortaa Felsefesi-I

Patrologia Latina,Jacques-Paul Migne adl bir dinadam tarafndan 1844-1855yllar arasndayaymlanmfltr.Tertullianustan Papa III.Innocentusa kadar kalemealnmfl Latince eserlerikapsayan eserde 217 ciltbulunmaktadr. 1862-1865yllar arasnda bu 217 cildebir de indeks eklenmifltir. 1-73. ciltler TertullianustanTourslu Gregoriusa kadarkidnemi, 74-217. ciltler dePapa I. Gregoriustan PapaIII. Innocentusa kadarkidnemi kapsamaktadr. Eserlkemizde, zelliklestanbuldaki eflitliktphanelerde mevcuttur.Augustinusun eserlerininPatrologia Latinadaki yeriAugustinus Hipponensisbafll altnda 32-47.

ciltlerdedir.


13/173

Teslis Hakknda (De Trinitate), Tanr Devleti (De Civitate Dei), Retractationes

(Bu eseri yaklaflk olarak 427 ylnda tamamlanmfltr. Btn bir dflncesini yeni-den gzden geirdii bu alflmasna, Augustinusun herhangi bir eseri kullanlr-

ken daima baflvurulmaktadr).

AUGUSTINUSUN VARLIK VE BLG ANLAYIfiI

Augustinusun Tanr ve Yaratlfl AnlayflAugustinusun bir diyalog hlinde kaleme ald eseri Soliloquiada iki temel ka-rakter bulunmaktadr: Augustinus ve akl. Akl Augustinusa sorar: Neyi bilmek is-tersin? Augustinus yant verir: Tanry ve ruhu bilmek istiyorum. Akl yenidensorar: Daha fazlasn istemez misin? Augustinus yantlar: Hibir flekilde! Augus-tinusun buradaki yant, onun felsefi anlayflnn nemli bir kiflisellik ierdiinigstermektedir. Bu felsefi anlayfl, ayn zamanda, kanlmaz bir flekilde dinle z-

deflleflmifl bir etkinliktir. Onun iin nemli olan insani bilgeliin doasna ulaflmak-tr. Bu ama dorultusunda hareket etmek, ayn zamanda hakikati arzu etmek an-lamna da gelmektedir. Hakikate karfl duyulan bu byk arzu, Augustinus iiniman ile bilgi arasndaki iliflkiyi de gzler nne sermektedir. Augustinusa gre in-san akl, kendi baflna brakldnda hakikate ulafltran bir etkinlik gereklefltire-mez. Bu bakmdan akln birincil devi olan bilmek, inanmaktan sonra gelmelidir.

Augustinus, o dnemde etkili olan bir deyifli kullanmaktadr: nanmadka anla-mayacaksn! Dolaysyla nce iman etmek, sonra da iman edileni anlamak iin a-ba gstermek gerekir. Baflka kelimelerle dile getirilecek olursa, bilinmesi istenenfleye ncelikle inanmak, onun daha iyi bilinmesine neden olacaktr. Ancak bir kezimann hakikatlerini kabul ettiimizde akl, inandklarmz daha iyi anlamak konu-

sunda bize yardm etmek iin mdahalede bulunur. On birinci yzylda Anselmusbu ideale kendi zdeyiflinde flu klasik formlasyonu verecektir:fides quaerens in-tellectum (akl arayan iman).

Demek ki akl terbiye eden imandr ve imann nesnesi de hakikattir. Hakikatinbir flekilde aklmzda ortaya kmas, aslnda Tanrnn da bizim iimizdeki varolu-flunu haber vermektedir. Tanr, Augustinusa gre hakikatin kendisidir. Hakikatinaklmzda yer almas, onun ayn zamanda iimizdeki varoluflunu anlatmaktadr.Eer hakikat iimizdeyse o zaman Tanr da iimizde demektir. Bununla birlikteTanr, varoluflundaki zellikler nedeniyle bizi aflan bir yapdadr. Bu yap itibary-la da bizi, akllarmz ynetmekte; doru dflnmenin yollarn gstermektedir. Bu

yzden Tanrnn insan aklnn rettii bir kavram olmas imkanszdr. Zira eer

Tanr akln rettii bir yap olmufl olsayd o zaman Tanrnn deifliklie tabi olma-s gerekirdi; ne var ki Tanr deiflmez bir varolufltur. Tanrnn deiflmeyen bir va-rolufla sahip olmas, onun gerek varlk olmasndan kaynaklanmaktadr. Bir isimTanry dierlerinden daha iyi anlatr. Bu isim ncilin Exodus (3:14) adl ksmn-da Tanrnn kendisi tarafndan bize bildirilmifl olan isimdir. Musa Ona ismini sor-duunda O flyle cevap verir: Ben neysem Oyum. Bu cevap, Tanrnn, varlnbizzat kendisi olduu (Ipsum Esse)anlamna gelmektedir. Platonun deas hibirflekilde tek tanrl dinlerin Tanrs ile zdefllefltirilemez. Bununla birlikte Platonunfelsefesinde de deann, Varln kendisi olduunu sylemek mmkndr. Arada-ki sylem benzerliinden hareketle Yeniplatonculuun Augustinusun felsefesizerindeki etkisini ve onun zerinden Ortaa felsefesindeki arln tahmin et-

mek zor olmayacaktr. Varln kendisi olmak, hareketi meydana getiren iki karfltdurumdan birinin sz konusu olmas demektir. Varlkta henz meydana gelmemifl



14/173

olan herhangi bir potansiyel durum olmadndan o, fizik anlamda bir harekete ta-bi deildir. Dolaysyla Tanrnn Varlk olduunu sylemek, ayn zamanda Onunhareketsiz; yani varoluflu bakmndan deiflmez olduunu sylemektir. O hlde

Tanrnn Ben neysem Oyum fleklindeki tarifi, Ondaki z ve Varoluflun bir veayn olmas anlamna gelmektedir (Maurer, 1982: 12).Platonun deas ile byk bir benzerlik gsteren Augustinusun Tanrs ezeli

ve ebedi bir varlktr. Bu zellik onun en yksek bir flekilde varolduunu anlat-maktadr. Bundan dolay ona benzeyen varolufllarn ortaya kt bir dnyadansz etmek ve bu dnyay da yaratlfl ile iliflkilendirmek gerekir. Zira dnya ve onualglayan ruh birtakm eksiklikler iermektedir ve bundan dolay da yaratlmfl ol-malar gerekir. Yaratlmfllarn dnyas mutlak flekilde Tanry yanstmakta ve onuortaya koymaya alflmaktadr. Bu yanstma durumu, Tanrya ynelmifllik olarakanlafllmaldr. Dnya zerindeki btn varolufllar birtakm eksiklikler iermektedir

ve bundan dolay da deiflime tabidirler. Varolanlarn deiflime tabi olmalar, on-

larn varolmak iin bir nedene gereksinim duyduklar anlamna gelmektedir.Varolanlarn kendilerinde akl sayesinde keflfettiimiz formlar, Augustinusa g-re, Tanrnn zihninde bulunan ezeli-ebedi idealarn geici yansmalardr. Bu yz-den, Tanrnn btn bir evreni idealar araclyla yarattn syleyebiliriz. Tanr,evreni zgr iradesiyle yaratmfltr. Augustinusun felsefesinde her ne kadar Yenip-latoncu zellikler bulunduunu sylesek de, Yaratlfl konusunda Yeniplatonculu-un kurucusu olan Plotinosla anlaflamaz. Zira Plotinos, evrenin zorunluluklaBirden trediini (emanatio=trm)sylemektedir. Oysa Augustinus iin bylebir zorunluluk sz konusu bile olamaz. Tanrnn bir zorunluluktan dolay eylemi-ni gereklefltirmesi dflnlemez bir durumdur. Zira O, daha stn veya daha iyi-si asla dflnlemeyecek bir varlktr. Bu dflncesiyle Augustinus, Anselmusun

Tanr Kantlamasndaki temel dflnceyi de retmifl olur.Augustinus, nemli eserlerinden biri olan De Doctrina Christianada (I, vi. 6-vi-

i. 7) flunlar dile getirmektedir: Deus kelimesi Latince bilen herhangi birisinin ku-lana arptnda, bu kifli, btnyle aflkn (excellentissimam) ve lmsz bir tr

yapy (natura)dflnmeye zorlanr. Zira birisi tanrlarn Tanrs hakknda dfln-dnde . . . yle bir flekilde dflnr ki, onun dflncesi daha yksei veya da-ha by olmayan bir varla ulaflmaya abalar. Tanr, canl ya da cansz tm va-rolanlarn stnde yer alan bir Varlk olduu iin onun bizzat yaflamn kendisiyleilgili olmas gerekir. Bununla birlikte kendi baflna yaflam herhangi bir fley ifade et-mez. Basit anlamyla yaflamn kendisine bilgelik eklemlendiinde tanrsallk art-maktadr. Ne var ki, insandaki bilgelik deiflik koflullara gre hareketlilik gster-

mektedir. Oysa sabit durumdaki bir bilgelik dier tm bilgeliklerden daha yksek-tir. O halde Tanr, sahip olduu duraan bilgelik, sayesinde bilgeliin en yksekhalidir. Augustinusa gre Tanrnn en gerek z onun sonsuzca varolufludur. Bu

yzden O, en yksek derecede varolandr (essentia). Bu haliyle Tanr, deiflmezve kendi kendisiyle zdefl olan Varlktr. Bu yzden bamsz bir varoluflu bulun-maktadr ve O bir Yaratcdr.

Fizik dnya olarak adlandrdmz duyulanabilir nesnelerin dnyasnda her va-rolan mutlak anlamda deiflime tabidir. Bu yzden deiflime tabi olmayan, nce-siz-sonrasz bir Varla kendi varolufl nedenleri olarak ihtiya duyarlar. Augusti-nusa gre Tanr, evreni hilikten aklla ve zgr iradesiyle yaratmfltr. Burada, Au-gustinusun Manicilik dneminde sahip olduu bir dflncesini hatrlamakta yarar

grmekteyiz. Manicilie gre karanlk ktlktr ve maddi olan da, z itibarylaktdr. Augustinusa gre Tanr sadece varolanlar deil, ayn zamanda maddeyi

8 Ortaa Felsefesi-I

Trm veya Sdur (Grekesiproodos, Latincesiemanatio) tmgerekliin bir ve ezeli-ebediolan yetkin ve aflkn birvarlktan zorunlulukla

ktn ne sren metafizikbir retidir (Cevizci, 1999,Felsefe Szl:trmmaddesi.). Emanatio veyasdur, grnen gerekliinyapsn ve kkenini,grnen herfleyinkendisinden tredii birtransendent ve mkemmelilkeye dayanarak aklamagiriflimidir. Bu aklamanndayand grfl Platonfelsefesinde ilkece yeralmaktadr. Bununla birliktesdurdaki yaratlfldflncesi Platondabulunmadndan, meselePlotinostaki tek tanrlinan younluu dikkatealnarak ayrcadeerlendirilmelidir(Edwards, 1967, TheEncyclopedia of Philosophy:emanationism maddesi).


15/173

de yaratmfltr. Baflka bir deyiflle Tanr, sadece form ile madde arasndaki iliflkiyikurmamfl; ayn zamanda maddeyi de hilikten yaratmfltr. flte sadece bu yzdenmadde iyi bir fleydir. Zira, yukarda da deindiimiz gibi, Tanr en yksek iyidir

(Summum Bonum). Tanrnn dflnda varolan her fley Tanrdan gelmektedir. yifleylerin sadece en yksek iyiden geldiklerini kabul edecek olduumuzda, madde-nin de iyi bir fley olduunu sylemek gerekmektedir.

Dnya yaratlmfl olduundan zaman iinde bir bafllangc bulunmaktadr. Buanlayfln Kutsal Kitabn Genesis(I. 1) ksmndaki bir alnt ile destekler: Bafllan-gta Tanr yeri ve g yaratt. Bu yaklaflm aka Hristiyan dogmasna da uy-gun bir aklama getirmektedir. Bununla birlikte, zellikle on nc yzylda

Aristotelesin eserlerinin evirileri ile birlikte gndeme gelen evrenin ncesiz-son-rasz olabilecei dflncesi ciddi bir flaflknlk yaratmfltr. Aristotelesi Kutsal Kitapile uzlafltrma abalar o dnem filozoflarnn zerinde en ok durduklar konular-dan biriydi. Dnyann, yaratlfl gerei zamanda bir bafllangcnn olduunu dfl-

nen Augustinusa gre, Tanr dnyadaki her fleyi bir anda yaratmfltr. Bununla bir-likte her fley ayn mkemmellikte ortaya kmad. Bazlar mkemmel olarak yara-tldklar hlde bazlar da tohum veya embriyo fleklinde meydana getirildi. lkbaflta dnya oluflmakta olan fleylerin tohumlar ile doluydu. Augustinus bunlaraPlotinos zerinden Stoallardan dn alnan bir kavram olan kken ilkeler (ratio-nes seminales)adn vermektedir. Baz tarihiler bu anlayfl modern evrim reti-sinin bir sezinlemesi olarak dflnrler. Fakat Augustinusun, bir trn dierindentekaml ettii dflncesine sahip olan modern anlamda bir evrim kavrayfl yoktu.

Augustinusun anlayflnda Tanr, her bir trn seminal ilkesini maddeye, zamaniinde ve uygun koflullarda her biri olgunlaflabilsin diye yerlefltirmifltir. (Maurer,1982: 15.)

Augustinusun Tanr anlayflnda Platonun hangi alardan etkisi olmufltur?

Burada seminal ilkeler ile Augustinusun anlatmak istedii fley, Tanrnn btnbir evren karflsndaki gcnn bykldr. Augustinusta Tanry her ifl ve ey-leminde mmkn olduu kadar vmek en nemli grevdir. nsann ve dier tm

yaratlmfllarn etkisini en aza indirgeyecek bu vme, onun bilgi anlayflnda da ge-erlidir. Ona gre keflfedilmesi gereken bir hakikatler dnyas bulunmaktadr. Budnyay keflfedip kavrayan akl olmakla birlikte, hakikatin gerek varolufl nedenibizzat akln kendisi deildir. Buradaki asl neden, akla kendi iindeki hakikati gr-me gcn veren zihinsel illuminatio - aydnlanmadr. Aydnlanmann kendisi

de ak ve kesin bir flekilde ilahi bir eylemdir.

Augustinusun Bilgi AnlayflAslnda Augustinusun aydnlanma retisi flk ile ilgisi kurularak anlafllabilecekbir grme benzetmesidir. Bu benzetmenin Platonda da, zellikle iyi ideas ile g-nefl arasnda yapldn hatrlayabiliriz. Augustinusa gre, cisimsel nesnelerin g-rlebilmesi iin gn flna ihtiyacmz vardr. Buna benzer bir flekilde anlafllabilirnesnelerin zihinsel grfl iin de ihtiya duyduumuz bir tr flk vardr ve bunada anlafllabilir flk demek doru olur. Baflka bir flekilde dile getirilecek olursa, bu-radaki anlafllabilir flk hakikattir. Zihinsel grmenin koflulu ilahi bir flk olduunagre, bu fln zerine dflerek aklsal anlamda grlebilir kld nesnenin de bir

anda ve btnyle kavranmas zorunlu olacaktr. Augustinusun aydnlanma anla-yflndaki bu tarz ile Platonun hatrlama (anamnesis) retisi arasnda nemli bir


SIRA SZDE

1

Platonda, ruhun daha ncekibir varolufl durumunda eldeetmifl olduu bilgiyi herhangibir nedenle hatrlamaseylemine anamnesisdenmektedir. Platon bukonuyla ilgili en nemliaklamalarn Menondiyalounda ortayakoymaktadr. Anamnesisretisi, afla yukar tabula

rasa retisinin karflsndayer alan bir retidir.


16/173

yaknlk bulunmaktadr. Her iki reti de, belli trden nesnelerin ve hakikatin bil-gisi iin dolaysz bir zihinsel farkndalk zorunluluunu iflaret etmektedir.

Byle bir anlayfln bilgikuramsal temelde ciddiyetini srdrmesi iin ruh g

(metempsykhosis)ilkesine de ihtiyac bulunmaktadr. Zira bu reti, cisimsel nes-nelere iliflkin bilginin duyu tecrbesinden ziyade, daha nceki hayatlarmzdakitecrbelerimiz sonucunda elde ettiimiz ve zaten biliyor olduumuz, ruhun bede-ne girmesiyle unuttuumuz bilgilerin saf aklsal bir farkndalk (hatrlama) sonu-cunda ortaya ktn; ruhun, bu noktada vazgeilmez ve etkin bir grevinin oldu-unu ileri srmektedir. Augustinus, Platonun bu anlayfln kabul etmez. Ona g-re zihinsel akl bu hakikatleri -yani idealar veya kavramlar- (rnein geometri-ninkileri) benzersiz bir eflit cisimsiz flkta grr (Maurer, 1982: 10). flte bu afla-mada Augustinus, Platonun anmsama (anamnesis) retisinin yerine aydnlanma(illuminatio) grfln koymaktadr. Toparlayacak olursak Augustinusun bilgi -retisinde genin dikkate alnmas gerektiini syleyebiliriz:

Tanr ruhsal flktr ve btn insanlar (onlarn akllarn) aydnlatr. Tanr tarafndan aydnlatlmfl bir anlafllabilir hakikat dnyas vardr. lahi aydnlanmada bu hakikat dnyasn bilen (insani) akllar vardr (Mau-

rer, 1982: 11). numaradaki aklama, insan btn dier yaratlmfl olan varlklardan ayr

bir yere koymaktadr. Aklsal bir ruha sahip olan insan, bu yeteneiyle hakikat ilearasnda bir ba kurabilmektedir. Bu ba, insan ayn zamanda bir moral varlolarak da ne karmaktadr. Akln zerinde en fazla durmamz gereken yetisi ken-disinin farkna varabilmesidir. Akln bu zellii sayesinde insanlar varolduklar, ya-fladklar ve dflndklerinden kesin olarak emin olabilmektedirler. Augustinus ay-n zamanda, akln kendisine iliflkin bu bilgisinden yola karak akln maddesiz bir

varolufl olduunu bildiimizi ileri srmektedir. (De Trinitate,X. ii. 16) Augusti-nusun akln maddesizlii ve biliflsel bakmdan biriciklii zerinden geldii baflkabir nemli nokta memoriadr. Memoriay Trkeye evirmemek faydal olacaktr.Zira Trkeye evrildiinde hafza olarak karfllanmas gereken bu terimin aslndagemifl ile derinden ve etkileyici bir ilgisi yoktur. Memoria hem bilme ediminin vedflnmenin malzemelerinin bulunduu bir depo, hem de akln kendi nesneleriy-le karfl karflya geldii bir mekandr. Memoria duyularmzla algladmz nesne-lerin imgelerinin topland bir yerdir. Bu yer, aklmzn bu nesneler ile ilgili d-flnme eyleminde kendilerine dayand imgeleri depolamaktadr. Memoria, aynzamanda, zgr sanatlarla ilgili yetileri de iinde barndrmaktadr. Bunlarn arasn-da mantn ilkeleri ile matematik ve geometrinin ilke ve yasalar da bulunmakta-

dr. Akl, memoriada btn bu anlafllabilir nesnelerin dorudan farkna varmak-tadr. Bunun tesinde akl memoriada bizzat kendisiyle karfllaflabilmekte ve ken-disi, doas, etkinlikleri hakknda dflnebilmektedir. Augustinusa gre memoriaakln Tanryla karfl karflya kald bir isel mekandr. Btn bu zellikleri ile me-moria, Tanrnn sadece insana bahflettii bir zellik olarak karflmza kmaktadr(MacDonald, s. 170).

AUGUSTINUSUN ETK VE SYASET ANLAYIfiI

Augustinusun Etik AnlayflAugustinusun Tanr ile karfl karflya kalnan yer olarak belirledii memoria, ayn

zamanda Tanrnn yceliinin vlmesi iin de bir zemin karakterdir. Tanry, il-luminatio eflliinde arafltrma ifli ayn zamanda hakikati arama eylemidir. Dolaysy-

10 Ortaa Felsefesi-I


17/173

la insan hayat bir yerde hakikatin, yani Tanrnn aranmas etkinliidir. Augustinusda, tpk teki Ortaa filozoflarnda olduu gibi Tanry dflncesinin merkezine

yerlefltirmekte; Onunla ilgisi bakmndan da dier varolufllar merkezin etrafndaki

yerlerini almaktadrlar. nsan, Augustinusa gre, ruh ve bedenden meydana gel-mifltir. Burada, ruhun ne tr bir varolufl sergiledii nem kazanmaktadr. Ona g-re ruh, tinsel zellikleri olan bir tzdr. Bu tinsel yaps ona bizzat lmszl

vermektedir. lmszlk ise, ruhun ilahi hakikatten ald pay ve onunla kurdu-u iliflkiyi anlatmaktadr.

Augustinusa gre evren, bizzat Tanrnn inayeti ve iyilii ile yaratlmfl oldu-undan gzeldir. Bu durum Platonun dnyas iin de ayn flekilde geerlidir. Ger-i orada Demiurgos, ilkelere olan smsk ballyla eylemini gereklefltirdii iindnya, estetik bir nesne olarak ortaya kmflt. Buradaki gzellik ise dorudanTanrnn zihninde belirginlik kazanmaktadr. flte tam bu yzden Augustinus iininsann aklsal ruhu, gzelliin ve dolaysyla iyinin peflinden gitmek zorundadr.

Zira bu eylemi gereklefltirebilecek ve bu iyiyi tm varolufluyla takdir edebilecekbaflka bir yeti yoktur.nsann aklsal ruhunun ilahi hakikatten pay almasnda ayn zamanda bir e-

kim, bir cazibe durumu da sz konusudur. Zira, sadece aklsal ruh deil; fakat ay-n zamanda dier pek ok varolufl da bu hakikatten pay almaktadr. Augustinusagre, bu pay alma bakmndan herfleyi ve herkesi birarada tutan; merkezdeki Tan-rya ynelten en nemli kavram sevgidir. Evrendeki her fleyin bu sevgi sayesindebirarada bulunmas ve aralarndaki deiflik iliflkiler, ortaya bir tr gzellik kar-maktadr. Bu gzellik, hi flphesiz en gzel olan Tanrnn bir yansmasdr. fltebu gzelliin doasn arafltran ve bu gzellikten yola karak her fleyin nedeniolan ilkeye gnll eilimin nelii ile ilgilenen disipline etik ad verilmektedir.

Ciceronun Hortensius adl eserindeki bir cmle Augustinusun btn felsefesi-ne yaylmfltr: Hepimiz kesinlikle mutlu olmay isteriz. Mutluluk, Augustinusuneserlerinin tmnde merkezde yer almaktadr. De Vita Beatada (Mutlu Hayat Hak-knda)Augustinus, mutluluun hedefinin iyi olan olduunu dile getirmektedir. Ne

var ki, insann iindeki bu iyinin pay ald en iyi Tanrnn bizzat kendisidir ve tamda bundan dolay, bitimsiz mutluluk demek olan beatitudosadece Tanrda bulun-maktadr. Demek ki erdemli olmann en nemli gstergesi, insann sadece iyininkendisi iin en iyiyi arzulamas, amalamasdr. Onu bir kez elde ettikten sonra in-san artk baflka herhangi bir ama iin abalamayacaktr (Teske, 2009: :35-36).

Hristiyan inancna gre (credo)insan, iflledii ilk gnahtan dolay bu dnyayadflmfltr. Dolaysyla aklsal yetilerini dzgn bir flekilde kullanamayacak du-

rumdadr. Buna iradesi de dahildir. Bununla birlikte iradesi, en iyiyi ama olarakedinmek bakmndan kanlmaz bir flekilde gereklidir. Kendi baflna braklmfl birirade, tutkularnn esiri durumdadr. Augustinusa gre insann seme zgrl(liberum arbitrium)elbette vardr. Ancak insan, bu zgrl, yapmas gerekliolan fleyleri yapmak adna kullanamaz. nk insan, ilk gnah sayesinde zgrl-n kaybetmifltir ve onu yeniden elde etmek iin mutlaka Tanrnn inayetine ge-reksinim duyacaktr. Bu gereksinimin flekillendii ilk aflamada, yukarda sznettiimiz sevgi yer almaktadr. Bizzat kendisi sevgi olan Tanr, bu zellii sayesin-de insanlar kendisine doru ekmekte; bylelikle ahlaki olarak yaplmas gerekliolanlar yapma gc insana verilmektedir.

Bu g, elbette kendi baflna bir anlam ifade etmemektedir. Nasl insan akl bir

tr aklsal aydnlanma olmakszn kendisinde bulunan idealar keflfedemiyorsa,benzer flekilde bir tr ahlaki aydnlanmaya da gerek vardr. Zira, dflmfllkten



18/173

kaynaklanan bir zayflk iinde bulunan iradenin, bu aydnlanma olmakszn iyiyiamalamas olanakszdr. Doufltan iimizde bulunan ahlak yasas bize Tanr tara-fndan verilmifltir. Bu yasann farkna varmamz iin gene Tanr tarafndan verilmifl

bir bilincimiz bulunmaktadr. Bu bilin, Tanr tarafndan belirlenmifl olan ve varo-luflsal olarak Onun altnda olan bir bilintir. Dolaysyla, ahlaki olarak neyi yappneyi yapmamamz gerektiini kestirebilmek iin Tanrnn zihnindeki ezeli-ebedi

yasann, yukarda belirtilen bilincimizi bir flekilde aydnlatmas zorunludur. Bu ay-dnlatma sonucunda ancak ilahi yasalar ruhumuzda yer etmifl olacaktr. Ahlaki ay-dnlatmann fl Tanrdan geldii ve basiret, metanet, itidal ve adalet gibi erdem-ler Tanrda bulunduu iin bu erdemlerin etkisi ruhlarmzda izler brakmakta vebiz de bu izleri takip ederek erdemli davranfllar sergilemeye abalamaktayz.

Tanr Devleti (Civitas Dei)Augustinusun kaleme almfl olduu en nemli eserlerinden biri olan Tanr Devle-

ti (De Civitate Dei) toplum ve devlet felsefelerine yn vermifl nemli bir eserdir.Yukarda da bir ynyle ele aldmz gibi Augustinusun felsefesinde sevginin,zellikle de Tanr sevgisinin nemi byktr. Sevgi insanlar bir araya getiren veTanryla kaynafltran nemli bir zelliktir. Augustinusun felsefesinde iki farkl tr-den sevgi bulunmaktadr. Bunlardan ilki, daha nce de grdmz gibi Tanrsevgisi, dieri de kendini sevmek veya dnya sevgisi. Bu sevgileri iinde barnd-ran farkl karakterdeki insanlar, doal olarak birbirinden farkl iki toplum infla et-mektedirler. Tanrya sevgi duyan insanlar Tanr Devletini, ileri dnya sevgisiyledolu olanlar da Dnya Devletini meydana getireceklerdir (De Civitate Dei, XIV,28.). Tanr Devleti adl eser, bu iki devletin hikayesidir.

Augustinusun yaflad dnemde Roma mparatorluu kmfltr ve bu kfl-

ten neyin veya kimin sorumlu olduu bulunmaya alfllmaktadr. Paganlar, bu -kfle Hristiyanlarn neden olduunu; zira onlarn, Romallk deerlerini ortadankaldran yeni bir ahlak anlayfl getirdiklerini sylemifllerdir. Dolaysyla eski tanr-lara tapnma adetleri yeniden hayat bulursa, Roma eski flanl gnlerine geri dne-cektir. Augustinus, M.S. 413te bu eseriyle, paganlarn sylediklerini rtmeye vetoplumun kurtuluflunun esaslarn ortaya koymaya alflmfltr. Toplumsal dzeniilahi buyruklarla dzenleme abas iinde olan Augustinus, Tanr sevgisiyle doluinsanlarn oluflturduu toplumun baflnda sann yer aldn sylemektedir. Butoplumda sadece insanlar deil; fakat ayn zamanda melekler de bulunmaktadr.Bu toplumun yeleri sonsuza dein cennette mutluluk iinde yeralacaklardr.

Kendini veya dnyay seven insanlarn kurduu topluluk ise, zebanilerle birlik-

te cehennemde sonsuzca devam edecek bir cezaya maruz kalacaklardr. Bunlar el-bette br dnyada sz konusu edilecek iki farkl toplumdur. Bu dnyada, bu ikifarkl toplumun bireyleri birbirleriyle karflmfl durumdadrlar. Bununla birlikte,iinde Tanr sevgisi olan insanlarn kendilerini dierlerinden ayr tutmalar ve Tan-r Devletini hak edecek bir yaflam srmeleri gerekmektedir. Byle bir yaflamnesaslarn da belirleyen, Tanrnn ilahi yasas olmaktadr. Bu yasann farknda olan-larn nderliinde insanlar, Tanr Devletine eriflmek adna aba gstereceklerdir.Bu hayattaki nderlerin, devlette kral, ailede de erkek olduunu syleyen Augus-tinusun bu eseri byk bir etki yaratmfltr. Yaratlfltan itibaren tm bir insanlk ta-rihini farkl bir bakfl asyla deerlendiren bu eserden etkilenen pek ok moderntarihi, benzer bir yntemi kullanmfllardr. Neredeyse btn bir Avrupa tarihinde,

zellikle Carolus Magnustan itibaren btn yneticiler, Tanrnn yeryzndekitemsilcisi olarak hkmranlklarn srdrmfllerdir. Bunun yan sra, Augusti-



19/173

nusun, bir tr topya saylabilecek bu eserinden sonra pek ok filozof, kenditopyalarn yazmak konusunda Tanr Devletinin etki ve itkisini hissetmifllerdir.

Augustinusun Memoria kavram ile Tanr arasndaki ilgiyi nasl kurabiliriz?

BOETHIUSUN YAfiAMI VE YAPITLARIAugustinusun lmnden yarm yzyl sonra doan Boethiusun asl ismi aslndauzundur: Anicius Manlius Severinus Boethius. Romallarn sonuncusu olarak daanlan Boethius MS. 480 ylnda Romada dnyaya geldi. Douda bundan befl ylsonra Proklos (410-485) ld. Babas, Romadaki nl slalelerden birisi olan Ani-ciiye mensuptu ve bir ara konsllk de yapmflt (Wulf, 1951: 106). ocuk yafltababasn kaybedince, daha da nl bir ailenin yesi olan Symmachus tarafndanevlat edinildi. Symmachusun kz Rusiticiana ile M.S. 495 ylnda evlendi. Boethi-us, genliinde, hl etkinliini kaybetmemifl olan Atinada Grek kltr ve felse-

fesi zerine dersler ald, Greke rendi (Knowles, 1993: 47). Bu dnem ierisin-de Platon ve Yeniplatonculuk, Aristoteles ve Aristotelesilik, Stoa felsefesi ile tanfl-t, pek ok eseri aslndan okuma frsat buldu (Wulf, 1951: 106). Atinada renmiflolduu Greke sayesinde pek ok Grek felsefe eserini daha sonra Latinceye evir-di ve btn bir Ortaaa ok ciddi bir katk salamfl oldu. Her iki dili de ok iyibildiinden ok sayda Greke felsefi terimin Latince karfllklarn buldu ve bunla-r eserlerinde kulland.

Boethius talyaya dndnde ortalk biraz karflmfl gibiydi. Ostrogotlar btnbir talyay iflgal etmifllerdi. Bafllarnda meflhur Theodoricus (493 ile 526 yllar ara-snda hkm srd) bulunmaktayd ve lkenin ynetim merkezini Romann bir-ka yz kilometre gneyindeki Ravennaya taflmflt. Dolaysyla Boethius Roma ile

Ravenna arasnda bir seim yapmak zorundayd ve Romay tercih etti. Yksek ya-flam zevki ve zekas sayesinde kamu hayatnda nemli bir yer elde etti ve 510dakonsllk grevinde bulundu. 522de iki olu birden ayn grevi stlendiler. KralTheodoricus kendisine baz kamusal grevler ykledi. Bununla birlikte zamannnounu eviriler yapmaya ve yorumlar yazmaya adad. Zaman iinde Kral Theodo-ricusun himayesinde nemli grevlere kadar ykseldi. 522de devlete ihanetlesulanan Albinusu savunduu iin gzden dflt ve hapse atld. Paviada mahke-mesiz bir srecin sonunda idama mahkum edildi. flkenceye maruz kald. Hakkn-da verilen idam hkm biliniyor olsa da Boethiusun idam konusu ak deildir.Bununla birlikte 524 veya 525 ylnda ldn ve hemen arkasndan da Symmac-husun idam edildiini biliyoruz. Katolik Kilisesi 1883 ylnda Boethiusu flehit ilan

etti ve eserlerini ok nemli saydn duyurdu.Boethiusun eserleri Manlii Severini Boetii opera omniabafll altnda 1847de

Migne tarafndan yaymlanan Patrologia Latinann 63. Ve 64. Ciltlerinde yer al-maktadr. Buna gre 63. Ciltte yer alan eserler flunlardr:

Felsefenin Tesellisi Hakknda (De Consolatione Philosophiae). (Felsefe tarihininen ok tannan eserlerinden biridir. Hapisteyken kaleme almfltr. Trkeye eviri-si Prof. Dr. idem DRfiKEN tarafndan yaplmfltr.) ; De Arithmetica Libri Du-o ; Megaral klidin Geometri Kitabnn Boethius Tarafndan Yaplmfl evirisi

(Euclidis Megarensis Geometriae Libri Duo Ab A M Severino Boethio Translati) ;

Geometri Hakknda Kitap (Liber De Geometria).

64. ciltte yer alan eserleri ise flyledir: Porphyriosun Diyaloglarnn Victorinus

Tarafndan evirisi (In Porphyrium Dialogi A Victorino Translatio); Porphyri-osun Kendi evirisinin Yorumu (Commentarii In Porphyrium A Se Translatum);


SIRA SZDE

2


20/173

Aristotelesin Kategorileri (In Categorias Aristotelis Libri Quatuor); Aristotelesin

Yorum zerinesi (In Librum Aristotelis De Interpretatione Libri Duo); Aristotelesin

Birinci Analitikleri (Priorum Analyticorum Aristotelis Libri Duo); Aristotelesin

kinci Analitikleri (Posteriorum Analyticorum Aristotelis Libri Duo); Tasm hakkn-da (De Syllogismo Categorico); Aristotelesin Topiklerinini Yorumu (Topicorum

Aristotelis Libri Octo Severino Boethio Interprete) ; Aristotelesin Sofistik rtmele-

ri zerine Yorum (Elencorum Sophisticorum Aristotelis Libro Duo Severino Boetio

Interprete).

Boethius eserlerini yazarken Romada yararlanabilecei ok genifl bir kitaplkbulunmaktayd. Kendisinden nceki Latin Kilise Babalarnn eserlerinden - Augus-tinus gibi- epeyce faydalanmfltr. Bununla birlikte Origenes, Nyssal Gregorius veNaziansuslu Gregorius gibi Platonculuklar ile meflhur Greke yazan filozoflarnetkilerini eserlerinde grmek her zaman mmkn deildir. Yukardaki yaptlarabakldnda btn bir mrn vakfedildii byk bir alflma yk grlmektedir.

zellikle Grekeden yapmfl olduu eviriler Latince yazanlarn dnyasna pahabiilmez bir katk salamfltr. Porphyriosun Isagogesine yaklaflk olarak 500 yln-da bir yorum yazmfltr. Bu yorum iin Isagogenin Marius Victorinus tarafndan n-ceden yaplmfl bir evirisini kullanmfl; fakat bu metni tatmin edici bulmamfltr. Bu

yzden, daha sonralar yorumlarn yapt btn eserleri nce Grekeden Latince-ye evirmeye bafllamfltr. Boethius, Aristoteles ile Platonun eserlerinin tmn e-vireceini ve bylelikle ikisinin aslnda pek ok sorunda ortak dflndn gs-tereceini belirtmiflse de bu dileini gereklefltirememifltir (Knowles, 1993: 47).

Aristotelesin neredeyse btn mantk eserlerini evirmifl; buna karfln Platondanhibir diyalogu evirme flansn bulamamfltr. Yorumcu kimliiyle de zelliklemantk eserleri zerine younlaflmfl, bazlar iin (Isagoge, Peri Hermeneias, Kate-

goriae)iki ayr yorum birden yazmfltr (Marebon, 2002:18).

BOETHIUSUN VARLIK VE BLG ANLAYIfiI

Boethiusun Felsefe Anlayfl ve Felsefenin BlmleriYukarda da belirttiimiz gibi Boethiusun en nemli felsefe eseri Consolatio Phi-losophiaedr. Eser, esas itibaryla Sokratesin idamn beklerkenki durumuna ben-zer bir grnt oluflturmaktadr. Boethius bu eserinde btn bir felsefe tarihi ve fi-lozoflar iin ok meflhur olan bir felsefe alegorisine yer vermektedir. Eser, edebideeri yksek bir alflmadr. Baflna gelenlerden dolay hapsedilmifltir ve aresiz-lik iinde kvranmaktadr. Kaderinin kendisini tafld yer hi de i ac deildir ve

Boethius byk bir kederle uraflmaktayken birden evresini fliir musalar sarar.Kendisine gelen bu ilham perilerinin yardmyla byk eserini yazmaya bafllar. Buarada gzlerinin nnde bir grnt belirir. Felsefe, bir hanmefendi klnda kar-flsndadr (Latincede philosophia, -ae kelimesi diflil karakterli olduundan felse-fenin bir hanmefendi klnda grnmesi kadar doal bir durum olamazd.). Bo-ethius, gzlerinin nndeki bu grntnn ayrntlarn satrlara aktararak, felsefe-nin zelliklerini ve snflarn anlatmak yolunu tercih etmifltir.

Grntdeki felsefe, her fleyden nce mkemmeldir. Her bir ayrnts oknemlidir. Saygdeer bir yz ifadesi bulunmakta ve bu da Boethiusun stnde

yerini almaktadr. Felsefenin insan doasn aflan bir karakteri olduunun iflaretidirbu anlatm. Capcanldr; ama bir o kadar da olgundur. Gene de Boethiusun yafly-

la kyaslanabilir deildir. Felsefenin zamandfl bir etkinlik olduu, onun hep de-vam etmekte olan bir eylem biimi olduu (philosophia perennis)aktr. Boyu bir


Grek mitolojisinde tanraMnemosynenin kzlarMusalar, edebiyat vesanatn koruyucutanralardr. Hesiodos,nl yapt Theogoniannbafllang dizelerini Helikondann musalarna ayrarak

onlarn ne denli nemliolduklarn anlatmayaalflmfltr. Babalar Zeusolan bu musalar dokuztanedir ve her biri belli birsanatn hamisidir: Kalliope(epik fliir), Thalia (komedi),Urania (astronomi), Erato(lir -algs), Klio (tarih),Euterpe (flt), Melpomene(trajedi), Terpsikhore (dans)ve Polymnia (ilahi). Dahasonraki dnemlerdemusalardan ilham perisiolarak da sz edilmeyebafllanmfltr.


21/173

taraftan gkleri delip gemekte, br taraftan da insanln seviyesinde grn-mektedir. Elbiseleri fevkalade parlak, canl renklerden oluflmufltur ve en nemlisi,bu elbise bizzat felsefenin kendisi tarafndan dokunmufltur. Canllk ve parlaklk,

felsefenin bozulmaya uygun olmayan bir yapda olduunu, elbisenin kendisi tara-fndan okunmas ise, felsefenin bamsz hareket ettiini gstermektedir.Boethiusa gre, bu elbisenin zerinde iki Greke harf bulunmaktadr. Bunlar-

dan theta - harfi elbisenin st ksmnda, pi - harfi ise alt ksmnda yer almakta-dr. Bu iki harf arasndaki bofllukta da merdiven basamaklarn andran izgiler g-rnmektedir. Theta harfi teorik felsefeyi, pi harfi ise pratik felsefeyi simgelemekte-dir. Aradaki izgiler ise bu iki felsefe yapma tarz arasnda bir iletiflim ve sreklilikbulunduunu anlatmaktadr.

Boethius, felsefe tarihinde, quadriviumu dflnme pratiimize sokan isimdir.Bilindii gibi quadrivium drt matematik biliminin st addr. Burada yer alan m-zik de o dnemde matematik ile bir flekilde ilgisi kurulan bir sanat dalyd. Yuka-

rda alegorik olarak ele alnmfl olan felsefe ve onun ayrmlar, aslnda Boethiusunbelli trden bir kaygs sonucunda geliflmifltir. Boethius sadece felsefeyi deil; fa-kat ayn zamanda bilimleri de snflandrmfl ve bunu da iki farkl biimde gerek-lefltirmeye alflmfltr. Bunlardan ilk blmlendirmeye peripatetikblmlendirmede demek mmkndr. Bu blmlendirme, felsefenin en baflta ikiye ayrlmasngerektirir. Yukardaki alegoride de belirtildii gibi felsefe teorik ve pratik felse-fe olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Pratik felsefe de kendi iinde blmde or-taya kar: Etik, Ekonomi ve Siyaset. Teorik felsefenin de alt ksm bulunmakta-dr: Doa felsefesi yani Fizik, Matematik ve lahiyat. Buradaki ilahiyat, Kutsal Ki-taptaki sorunlar ve anlatlar kendisine konu edinen trden bir etkinlik deil; fa-kat Aristotelesi anlamda bir ilahiyattr. Bu tr ilahiyat hakkndaki en temel grfl-

ler Aristotelesin Metafizikadl eserinde yer almaktadr. Matematik, kendi iindetekrar ikiye ayrlr: okluk ve Byklk. oklukun altnda Mutlak Matematik veGreli Mzik bulunur. Greli mziin tr vardr, bunlar: Enstrmental, nsani

ve Kozmik olarak sralanmaktadr. Byklk, Sabit Geometri ve Hareketli Astrono-mi olarak iki ksmda gznnde bulundurulur.

Boethiusun, eflitli alflmalarnda kaleme ald bir dier snflandrma ise Sto-avari snflandrmadr. Burada felsefe ksmda deerlendirilmektedir: Mantk,Etik ve Fizik. Dikkat edilecek olursa bu snflandrmada, daha sonralar srekli ola-rak dile getirilen bir durum dikkat ekmektedir. Felsefe, btn bilimlerin anasdranlayfl, yukardaki ayrmlandrmalarda aka gze arpmaktadr. Felsefe, bilgi-nin, btn bilginin bafllang noktas ve kayna olarak grlmektedir (Magee,

218). Yukardaki ilk ayrmlandrma, her bir bilimin nesnesine gre yaplmfltr. Buda Aristotelesi bir anlayfltr. Demek ki, Boethius, Aristotelesin anlayfln takip vekabul ederek, bilimlerin nesnelerine gre farkllklar tafldklarn grmfltr. Bura-daki nesneden anlamamz gereken formdur. Bu formlar, madde ile olan iliflkilerin-deki yaknlk ve uzakla gre bilimleri belli bir yere koymamza neden olurlar.Szgelimi doa felsefesi veya fizik, fizik cisimlerin formlar zerine alflmalar yap-maktadr. Bu cisimlerin hepsi birden gereklikte, yani doada hareket halinde ol-duklarndan madde ile birleflik durumdaki formlar da hareket halindedir. Bunun

yan sra matematik, madde ve hareketin bulunmad cisimlerin formlaryla ilgi-lenmektedir. Bununla birlikte, bu formlarn cisimlerden gerek anlamda ayr birtarzda varolmalar da asla dflnlemez; zira bunlar ancak bir cisimle birlikte ifla-

ret edilebilir yaplardr. lahiyat ise madde ve hareketten btnyle ayr formlarzerine alflmalarda bulunmaktadr (Maurer, 1982: 23).


Peripatetik, Aristotelestarafndan kurulmufl olanLyceumveya Peripatosadlokulda yaplan felsefetarzna verilen addr.Peripatetik filozoflar da,ncelikle bu okuldakialflmalara katlmfl olanisimlerden oluflmaktadr.Bunlardan bafllcalarTheophrastos (M.. 371-287) ve Strato (M.. 335-270)dur. Her ikisi de,srayla Lykeionun baflnagemifl ve okuluynetmifllerdir. Bu her ikiismin de Aristotelesin,zellike Fizik felsefesineynelik nemli elefltirileriolduunu bilmek flaflrtcdr.Daha sonra gelen isimleriinde en arpc olanskenderiyeli Aphrodisiastr.Bu isimlerin, filozofzelliklerinden daha fazlabilim ile uraflan kimselerolmalar da Peripatetikleri

anlamaya alflanlarayardmc olabilecek birzelliktir.


22/173

Dikkat edilirse, Boethius, zellikle Peripatetik bilim snflandrmasnda mantayer vermemektedir. Zira mantk konusu Boethiusun aklnda belirgin bir yere otur-maz. Ona gre mantk, tpk Aristoteleste olduu gibi, btn bilimler iin gerekli

bir aratr; nk mantk, dzgn dflnmeyi ve doru sonulara ulaflmay ret-mektedir. Bununla birlikte Stoavari bilim snflandrmasnda Boethius manta bi-lim ve felsefenin bir dal demekte herhangi bir saknca grmemektedir; zira man-tk kendine zg nesnesi olan ve bu nesneyi de dier bilimlerden ok farkl flekil-de kullanan bir etkinliktir. Mantk, tpk bir el gibi dflnlmelidir. Ona gre gra-mer ve retorik de, tpk mantk gibi bilimin kullanmnda olan etkinliklerdir. Boet-hiusa gre bilim, arafltrmalar sonucunda elde ettiklerini, bunlar olmakszn aslaifade edemezdi (Maurer, 1982: 24). Mantk, retorik ve gramerin meydana getirdiibilim topluluuna Boethiustan nce de triviumdenmekteydi. Buna karfllk aritme-tik, geometri, astronomi ve mzikten oluflan toplulua quadriviumadn veren ve as-tronomi dflnda dierlerinin hepsi hakknda alflmalar kaleme alan Boethiustur.

Boethiusun manta bakfl asn deerlendiriniz?

Boethiusun Varlk ve Bilgi AnlayflBoethiusun temel amalarndan birisi, Platon ile Aristotelesi uzlafltrmakt. Bu de-neme, kendisinden sonraki felsefe anlayfllarnda da, ister st ak ister st ka-pal bir flekilde olsun, devam etmifltir. Bununla birlikte bu pagan filozoflarn d-flncelerini bir araya getirme giriflimi, baflnda yaratcs olan Tanrnn bulunduubir evreni ve o evreni yneten akl ve kurallarn daha iyi anlamak adna kullanl-mfltr. Dolaysyla bu kaygy en ksa yoldan giderecek her trl felsefi oluflum Bo-ethius tarafndan gznnde bulundurulmufltur. Boethius evreni anlamaya alflr-

ken btn varolanlarn stndeki Tanr ile biimlenen bir gereklik dflnmfltr.Tanr, ona gre, salt formdur. Aristoteles buna benzer bir ifadeyi Metafizikindekullanmfltr; demek ki Boethius bu konuda ondan yardm almfltr. Tanrnn saltform oluflu onun ayn zamanda saf varlk yani esse ipsumolmas demektir (Wulf,1951: 110). Varln bizzat kendisi olmas Onun yi olmas anlamna da gelmekte-dir. Boethius, Tanr ile varolanlar arasndaki en byk ayrmn varlk (esse)ve z(id quod est)arasndaki ayrm olduunu dflnmektedir.

Ona gre, Tanr tarafndan yaratlmfl olanlar, eflitli ksmlardan meydana gel-mifltir ve bu ksmlarn hibiri kendi baflna varln devam ettirebilecek trden ya-plar deildir (Boethius, Liber De Hebdomadibus, II-V). Szgelimi insan ruh ve be-denden meydana gelmifltir. nsan ruhu, tpk bir kuflun kafeste durmas gibi bede-

nin iinde hapis gibidir. Bu noktada, tpk Aristoteleste olduu gibi, Boethius iinde insan ruh ve bedenden meydana gelmifl bileflik bir yapdr. Bununla birlikte Bo-ethius, hakikatin ruhun iinde bulunduunu ve hakikatin arafltrlmas iflinin ruhuniinde yaplmas gerektiini sylemifltir. Hakikatin aydnlatc flnn beden ile ilifl-kisinden sonra zayfladn belirten Boethius, renme etkinliinin, bu zayflamflfln, ruhun bizzat kendi stne eilmesi sonucunda yenilenmesi ifli olduunu ile-ri srmfltr. Boethius bu konuda, Platonun hatrlama (anamnesis)retisini takip et-mektedir (Wulf, 1951: 112 ve Boethius, Consolatio Philosophiae, III, fliir II).

Duyularmzn insan akln harekete geiren etkiler rettiklerini ve bu yzdende duyulamann nemli olduunu dflnen Boethiusa gre, insan akln bofl birlevha (tabula rasa)olarak dflnmek imkanszdr. nsan aklnda, akln flnn za-

yflamasndan kaynaklanan bir karanlk ve bu karanlktan dolay sakl duran birokkavram bulunmaktadr. flte duyularmz, bu sakl kavramlarmzn ortaya kmas-


SIRA SZDE 3


23/173

na neden olacak bir flekilde ruhumuzu harekete geirecek trden bir duyusal etki-leflim meydana getirmektedirler (Consolatio Philosophiae,V, fliir 5). Buradan hare-ketle, Boethiusa gre kavramlarmzn oluflmasnda duyularmzn rettiklerinden

soyutlanan herhangi bir ierik olmadn sylemek mmkndr. Kavramlarmzdoufltan sahip olduumuz yaplardr ve bunlar daha nceki hayatmzda biim-lenmifl olan ieriklerdir (Maurer, 1982: 26). Buraya kadar ele aldklarmzdan hare-ketle Boethiusun bilgi anlayflnn Platoncu olduunu syleyebiliriz. Buradan ha-reketle Boethiusun tmeller tartflmasndaki konumu ksaca ele alndndaonun gene Platoncu izgiyi koruduunu dile getirebiliriz. Ona gre (Boethius,Commentarii In Porphyrium A Se Translatum) tmeller yaln anlamda aklda yeralan kavramlar deil, kendi bafllarna kalclklar ve varolufllar olan gereklikler-dir. Kendi baflna kalcl olan her yapda olduu gibi tmeller cisimsiz varolufl-lardr. Bununla birlikte bu maddesizlik doalar gerei deil; fakat soyutlama so-nucunda ortaya kmaktadr. Cisimsiz varolufl maddesiz olduundan boyutlu

uzama sahip deildir. Bundan dolay, tmellerin bireysellerin dflnda varolma ola-naklar sz konusu deildir. Bu durum iki flekilde geerli deildir: Tanrnn zihnin-de idealar ve bizim zihinlerimizde kavramlar olarak. Dolaysyla tmeller hem zi-hinde hem de zihin dflnda varolufl sergilemektedirler.

Boethiusun bilgi anlayfln ortaya koyarken kendisinden yararland en nemli Platoncu

kavram hangisidir?

Bu idealarn ve bu kavramlarn birok farkl dzeyde alglama ve kavrama ye-tileri bulunmaktadr. nsanlarn iinde yafladklar dzlemde en yksek yetiye akl(ratio)denmektedir. Akl dediimiz yeti, bireylerde varolan tmel yapy, yani kav-

ram anlama ve temafla etme yeteneine sahiptir. Akln stnde anlama yetisi (in-telligentia)bulunmaktadr. Bu, ilahi bir yetidir ve akl ile onun altndaki yetilerintmnn birden glerinin tesinde yer alr. Tmel olann zelliklerini aflarak safformun (ideann) ieriini kavrar. Akln altnda imgelem (imaginatio)ve duyu(sensus)yer almaktadr. mgelem maddi olmayan insan biimini ifade etmekte; du-

yu ise maddi grnm iindeki klkla ilgilenmektedir. nsan ruhu, bedensel olanile snrlandrlmfl bir yap olduundan ancak akln snrlar iinde kalan bir etkin-lik sergileyebilmektedir (Maurer, 1982: 26-27).


Tmeller tartflmas,Ortaan en nemliproblemlerinden birinioluflturmaktadr. Porphyrios,Isagogeveya Aristotelesin

Kategorilerine Girifl adleserinde, araclklarylagereklik hakknda yargdabulunduumuz,dflndmz cinsler vetrler hakknda sorusormaktadr. Buna gre 1.Bu cinsler ve trlergerekten de doada mvarolurlar; yoksa bunlar safbir flekilde zihinseloluflumlar mdr? 2. Eerbunlar gereklikler ise,maddi midirler yoksa maddideil midirler? 3. Bunlarduyulanabilir fleylerden ayrm varolurlar yoksa bunlarniinde midirler? Bu sorularaverilen cevaplara grefilozoflar eflitli saflarda yeralmfllardr.

SIRA SZDE

4


24/173


Ortaa felsefesinin genel eilimlerini deerlen-

dirmek.Ortaa, felsefe tarihi asndan son derecede

nemli ve zengin ierikli bir dnemdir ve za-

mansal olarak Augustinus (354-430) ile bafllatlp

St. Thomasl Iohannes (1589-1644) ile sona erdi-

rilebilir. Bu bin yllk srete ele alnan felsefi

meseleler, bir miras devralma titizlii iinde irde-

lenmifltir. Ortaa felsefesi en genel anlamda

Hristiyanln ilkeleriyle felsefeyi ve aklcl uz-

lafltrma abasdr. Platonun lmnden sonra

zellikle Yeniplatoncu okul ve onun takipileri,

Eski Yunan felsefesini muhafaza eden bir anlay-fl srdrdler. Eski Yunanca hl nemini koru-

makta ve felsefe yaptlar, byk lde Yunan-

ca yazlmaya devam etmekteydi. Avrupa drdn-

c yzyldan itibaren byk bir barbar saldrs

ve istilas ile sarsld. Pek ok Yunanca metin or-

tadan kayboldu. Pek ok Yunanca metnin Latin-

ce evirilerinin ya bir ksm veya tamam tahrip

edildi. Bununla birlikte, baz aileler ile cra k-

flelerdeki baz manastr ktphanelerindeki te-

mel yaptlar sayesinde eitim devam edebildi.

Bu eitim sayesinde Augustinus gibi, Boethiusgibi isimler ortaya kt ve yaptlaryla Ortaa

felsefesini biimlendirmeye koyuldular. Bunlarn

tm de Hristiyandr. kinci yzylda bafllayarak

hepsi de Hristiyanln imannn aklsallafltrl-

mas iin aba gstermifller ve bu uurda felsefe-

yi kullanmfllardr. Bu bakmdan, Ortaa felse-

fesi, sadece Eski Yunan felsefesini modern felse-

feye aktarmak grevini stlenmemifltir. O yz-

den Ortaa felsefesinin anlafllmas iin bir ta-

raftan Eski Yunan felsefesinin -temelde Platon ve

Aristotelesin dflnceleri- br taraftan modern

felsefenin iyi bir biimde kavranmfl olmas ge-

rekmektedir. Aksi takdirde, felsefenin sreklili-

inde biimlenen sorunlardaki anlamda krlma-

lar ve eksiklikler kanlmaz hale gelecektir.

Augustinusun yaflam ve yaptlarn zetlemek

Augustinus, Pagan bir baba ile Hristiyan bir an-

nenin ocuu olarak Thagestede 354 ylnda

dnyaya gelmifltir. Genliinde eflitli felsefi ve

dini akmlarn etkisinde kalmfltr. Ciceronun,

flimdi kayp olan eseri Hortensiusu okuduktan

sonra hakikati aramaya bafllamfl; felsefeye ve H-

ristiyan dflncesine eilimi ortaya kmfltr. Ya-flam boyunca pek ok yerde dini grevler stle-

nen Augustinus, Yeniplatoncu eserlerdeki bilge-

lik ile Hristiyanln bu bilgelie paralel olmas

gerektiini syledii hayat arasnda bir ilgi kur-

mufltur. Thagastede kk bir manastr kurmufl;

396da Hippo piskoposu olmufl ve 28 Austos

430daki lmne dein bu grevi srdrmfltr.

Augustinus, yaflam boyunca pek ok eser kale-

me almfltr. Bu eserlerin ok aznn felsefe yap-

t olduunu sylemek mmkndr. Bununla bir-

likte, Confessiones(tiraflar) baflln taflyan ya-pt, edebiyatta itiraf trnn en nemlilerinden

biridir. Augustinusun bir baflka nemli yapt De

Civitate Dei (Tanr Devleti Hakknda)baflln

taflmaktadr. Bu byk alflma kendisinden son-

raki btn toplum ve devlet felsefelerine yn

vermifl nemli bir alflmadr. Augustinusun ayn

zamanda Soliloquia; Ruhun lmszl Hak-

knda (De Immortalitate Animae) ; Mzik Hak-

knda (De Musica) ; Ruhun Nicelii Hakknda (De

Quantitate Animae) ; Seme zgrl Hakkn-

da (De Libero Arbitrio)bafllkl yaptlar bulun-maktadr.

Augustinusun varlk ve bilgi anlayfln tartflmak

Augustinusun Soliloquiaadl yaptnda da be-

lirttii gibi Augustinusun hayat boyunca bilmek

istedii biricik fleyler Tanr ve ruhtur. Elbette, her

ikisi de hakikat temelinde anlafllabilecek yap-

lardr. Augustinusun hakikati arama eyleminde

akln kendi baflna braklmas dflnlemez. Bu

yzden akln devi olan bilmek mutlaka inan-

maktan sonra gelmelidir. Onun bu konudaki de-

yifli o dnem iin ok n kazanmfltr: nanma-

dka anlamayacaksn. Augustinusa gre Tanr

hakikatin bizzat kendisidir. Hakikatin aklmzda

ancak keflfedilir bir niteliinin olmas, Tanrnn

da iimizde bulunduunu gstermektedir. Bu-

nunla birlikte Tanr bizi aflan bir varlk olduun-

dan O, ayn zamanda doru dflnmenin yollar-

n gstermekte, bizi ve akllarmz ynetmekte-

dir. Augustinusun Tanrs Platonun deas ile

byk benzerlikler taflmaktadr. Bu dnyadaki

varolanlarn deiflime tabi olmalar, onlarn va-

zet

1

A M A

2

A M A

3

A M A


25/173


rolmalar iin bir nedeni zorunlu klar ve bu da

Tanrdr. Ona gre tanr, btnyle aflkn ve

lmsz yapdr. Bu yapsndan dolay Tanrnn

duraan bir bilgelik sahibi olduunu ve bylelik-

le btn bir yaflam dzene soktuunu ileri s-

ren Augustinusa gre Tanrnn en gerek z

Onun sonsuzca varolufludur. Tanrnn dflndaki

her fley Onun tarafndan yaratlmfltr. Bu yz-

den her fleyin zaman iinde bir bafllangc bulun-

maktadr. Tanr her fleyin ayn anda yaratmfl;

ama her fley ayn mkemmellikte oluflmamfltr.

Bazlar varolufllar bakmndan kusursuz, bazla-

r da sadece tohum veya embriyo halinde yaratl-

mfllardr. Augustinus bunlara kken ilkeler adn

vermektedir. Ona gre Tanr, her bir trn k-ken ilkesini maddeye, zaman iinde ve uygun

koflullarda olgunlaflabilsinler diye yerlefltirmifltir.

Augustinusa gre bir fleyi bilmek iin onun akl-

sal olarak aydnlanmas gereklidir. Ona gre, an-

lafllabilir nesnelerin aklsal grfl iin ihtiya

duyduumuz bir tr flk vardr ve bu anlafllabi-

lir flk hakikatin kendisidir. Augustinus Platonun

bilgi anlaflyflnda nemli bir yer tutan ruh g

anlayfln kabul etmez. Onun bilgi retisinde

ge hemen dikkati ekmektedir: 1) Tanr ruh-

sal flktr ve btn insanlar (onlarn akllarn)aydnlatr, 2) Tanr tarafndan aydnlatlmfl bir

anlafllabilir hakikat dnyas vardr, 3) lahi ay-

dnlanmada bu hakikat dnyasn bilen (insani)

akllar vardr. Bu aklamayla insan btnyle

ayr bir yere oturtulur. Aklsallk ile hakikat ara-

sndaki nemli iliflki, insan bir moral varl ola-

rak da n plana kartr. Akln en nemli eylemi

bizzat kendisinin farkna varabilmesidir. Bu far-

kna varfl maddesiz bir flekilde gerekleflmekte,

bu da memoriaaraclyla mmkn olmaktadr.

Augustinusa gre memoria hem bilme ve d-flnme ediminin nesnelerinin topland bir de-

po hem de akln bizzat kendisiyle ve Tanryla

karfl karlya kald bir mekandr.

Augustinusun etik ve siyaset anlayfln deer-

lendirmek.

Augustinusa gre insann hayat hakikati arama

eylemidir. Byle olunca aslnda insann hayat

boyunca en byk amac Tanrya ulaflmaktr. Bu

aramann en nemli arac olan insan akln cez-

beden yap, Tanrnn varolufl zelliidir. Bu ya-p, yani Tanrnn kendisi merkezdedir ve her fle-

yi bir arada tutan bir sevgi taflmaktadr. nsanlar

da bu sevgiye , kendi sevgileriyle ynelmekte-

dirler. Evrendeki her fleyin sevgiyle bir araya gel-

mesi onlarda bir tr gzellik ortaya karmakta-

dr. Bu gzellik de Tanrnn yansmasdr. Bu g-

zelliin doasn arafltrp her fleyin nedeni olan

ilkeye ynelmenin nelii ile ilgilenen disipline

de etik denmektedir. Bu iyiye olan eilimin tek

nedeni kendisi bitimsiz mutluluk olan Tanry

iimizde farkederek bizdeki mutluluu yaflamak-

tr. Bu yaflama eylemi belli bir seme zgrl

sonucunda gerekleflmektedir. Bununla birlikte

bu zgrl kullanan irademiz Tanrnn yasa-

laryla snrlanmfl bir iradedir.

Augustinusun nemli eserlerinden biri olan Tan-r Devleti (De Civitate Dei)toplum ve devlet fel-

sefelerine yn vermifl nemli bir eserdir. Augus-

tinusun felsefesinde sevginin, zellikle Tanr sev-

gisinin nemi byktr. Sevgi insanlar biraraya

getiren ve Tanryla kaynafltran nemli bir zel-

liktir. Augustinusun felsefesinde iki farkl trden

sevgi bulunmaktadr. Bunlardan ilki, daha nce

de grdmz gibi Tanr sevgisi, dieri de ken-

dini sevmek veya dnya sevgisi. Bu sevgileri iin-

de barndran farkl karakterdeki insanlar, doal

olarak birbirinden farkl iki toplum infla etmekte-dirler. Tanrya sevgi duyan insanlar Tanr Devle-

tini, ileri dnya sevgisiyle dolu olanlar da Dn-

ya Devletini meydana getireceklerdir. (Augusti-

nus, De Civitate Dei,XIV, 28.) Tanr Devleti adl

eser, bu iki devletin hikayesidir.

Boethiusun yaflam ve yaptlarn zetlemek.

Boethius 480 ylnda Romada dnyaya geldi. n-

l bir ailenin ocuu olarak iyi bir eitim grd.

Greke bildii iin Aristotelesin pek ok eserini

Latinceye evirdi. Bu alflmalar esnasnda birokGreke felsefi terimin Latince karfllklarn retti.

Ostrogotlarn idaresindeki talyada Kral Theodo-

ricusun himayesinde dersler verdi; ona bakanlk

yapt. Devlete ihanetle sulanan Albinusu sa-

vunduu iin gzden dflt, hapse atld ve ida-

ma mahkum edildi. 524 veya 525 ylnda ld.

Katolik Kilisesi 1883 ylnda Boethiusu flehit ilan

etti.

Boethiusun Felsefenin Tesellisi Hakknda (De

Consolatione Philosophiae)baflln taflyan ya-

pt felsefe tarihinin en ok tannan eserlerindenbiridir ve kendisi hapisteyken kaleme alnmfltr.

4

A M A

5

A M A


26/173


Bunun yan sra bafllca yaptlar arasnda Porph-

yriosun Diyaloglarnn Victorinus Tarafndan

evirisi (In Porphyrium Dialogi A Victorino Trans-

latio) ; Porphyriosun Kendi evirisinin Yorumu

(Commentarii In Porphyrium A Se Translatum) ;

Aristotelesin Kategorileri (In Categorias Aristotelis

Libri Quatuor) ; Aristotelesin Yorum zerinesi

(In Librum Aristotelis De Interpretatione Libri Du-

o)adl alflmalar saymak mmkndr.

Boethiusun varlk ve bilgi anlayfln tartflmak.

Boethiusun hapiste yazd eseri De Consolatio-

na Philosophiaede nemli bir felsefe alegorisi

bulunmaktadr. Felsefeyi bir hanmefendi kln-

da gsteren bu alegoride felsefenin iki ksm,pratik ve teorik olmak zere resmedilmektedir.

Boethius, felsefe ve bilime quadriviumu sokan

ilk kiflidir. Quadrivium, drt matematik bilimi

olan mzik, astronomi, geometri ve aritmetikten

meydana gelir. Boethius, bu flekilde sadece fel-

sefeyi deil; bilimleri de snflandrmaktadr. Ona

gre felsefe pratik ve teorik olarak ikiye bl-

nr. Pratik felsefe de kendi iinde blme ay-

rlr: Etik, Ekonomi ve Siyaset. Teorik felsefenin

de alt ksm bulunmaktadr: Doa felsefesi ya-

ni Fizik, Matematik ve lahiyat. Buradaki ilahiyat,Kutsal Kitaptaki sorunlar ve anlatlar kendisine

konu edinen trden bir etkinlik deil; fakat Aris-

totelesi anlamda bir ilahiyattr. Bu tr ilahiyat

hakkndaki en temel grfller Aristotelesin Me-

tafizikadl eserinde yer almaktadr. Matematik,

kendi iinde tekrar ikiye ayrlr: okluk ve B-

yklk. oklukun altnda Mutlak Matematik ve

Greli Mzik bulunur. Greli mziin tr

vardr, bunlar: Enstrmental, nsani ve Kozmik

olarak sralanmaktadr. Byklk, Sabit Geomet-

ri ve Hareketli Astronomi olarak iki ksmda g-znnde bulundurulur. Bunun yansra Boethi-

usun bir de peripatetik bilim snflandrmas da

vardr. Bu snflandrmada Boethius manta yer

vermemekte, onu bir el gibi dflnmektedir.

Boethius en temelde Platon ile Aristotelesi uz-

lafltrmak abasndayd. Bununla birlikte bu pa-

gan filozoflarn dflnceleri, baflnda Tanrnn

bulunduu bir dnyay daha iyi anlamak iin kul-

lanlmfltr. Ona gre Tanr salt formdur ve bu

yzden de O ayn zamanda saf Varlktr. Onun

Varln bizzat kendisi olmas, iyi olmas anlam-na da gelmektedir. Bu yzden, Boethiusa gre,

Tanr ile yaratlanlar arasndaki en byk fark

varlk ile z arasndaki ayrmdadr. Tanr, z ile

varoluflu bir ve ayn olduundan salt iyi iken ya-

ratlanlarn zlerini eksiksizce varolufllarna yan-

stabilmeleri olanakszdr.

nsann ruh ve bedenden meydana geldiini d-

flnen Boethiusa gre duyularmz insan akln

harekete geiren etkiler retirler ve bu yzden

de duyulama nem taflmaktadr. Boethiusa g-

re, insan akln bofl bir levha (tabula rasa)ola-

rak dflnmek imkanszdr. nsan aklnda, akln

flnn zayflamasndan kaynaklanan bir karan-

lk ve bu karanlktan dolay sakl duran birok

kavram bulunmaktadr. flte duyularmz, bu sak-

l kavramlarmzn ortaya kmasna neden ola-cak bir flekilde ruhumuzu harekete geirecek tr-

den bir duyusal etkileflim meydana getirmekte-

dirler. Buradan hareketle, Boethiusa gre kav-

ramlarmzn oluflmasnda, duyularmzn rettik-

lerinden soyutlanan herhangi bir ierik olmad-

n sylemek mmkndr. Kavramlarmz doufl-

tan sahip olduumuz yaplardr ve bunlar daha

nceki hayatmzda biimlenmifl olan ierikler-

dir. Bylelikle Boethiusun bilgi anlayflnn Pla-

toncu olduunu syleyebiliriz

6

A M A


27/173


1. Yenilatonculuun kurucusu olarak kabul edilen veEnneadesi kaleme olan filozof kimdir?

a. Platon

b. Porphyrios

c. Thales

d. Euripides

e. Plotinos

2. Augustinusun, akl ile iman arasndaki iliflkiyi en iyiflekilde aklayan deyifli afladakilerden hangisidir?

a. Akl iman iindir.

b. nanmadka anlamayacaksn.

c. Anlamak inanmamaktr.

d. Grmeden anlamak mmkn deildir.

e. Anlamadka inanmayacaksn.

3. Aydnlanma retisi (lluminatio) ile ilgili afladakiifadelerden hangisi dorudur?

a. Akla kendi iindeki hakikati grme gc verir.

b. Yaratlfln ilk ilkelerini salar.

c. Akl yrtmenin malzemelerini ortaya karr.

d. Trmn imkann salar.

e. Duyularn doru bir flekilde alflmasn salar.

4. Memoria ile ilgili afladaki ifadelerdenhangisi dorudeildir?

a. Bilme ve dflnmenin malzemelerinin bulundu-

u bir depodur.

b. zgr sanatlarla ilgili yetileri iinde bulundur-

maktadr.

c. Duyularla alglanan nesnelerin imgelerinin top-

land yerdir.

d. Gemiflle ilgili hafzamz oluflturur.

e. Akln bizzat kendisiyle karfl karflya kald yerdir.

5. Boethius hangi iki filozofun dflncelerini birlefltire-rek anlamaya alflmfltr?

a. Thales-Platon

b. Aristoteles-Plotinos

c. Platon-Aristophanes

d. Aristoteles- Platon

e. Aristoteles- Porphyrios

6. Grek mitolojisinde Musalar kimlerdir?a. Hadesin koruyucusu olan bekilerdir.

b. Atinadaki mzenin kurucusudurlar.

c. Edebiyat ve sanatn koruyucu tanralardr.

d. Mzikteki notalara karfllk gelen tanralardr.

e. Tanra Mnemosynenin erkek ocuklardr.

7. Boethiusun peripatetik bilim snflandrmasnda pra-tik felsefenin altnda yer alan bilimler hangileridir?

a. Etik-Ekonomi-lahiyat

b. Etik-Matematik-Geometri

c. Etik-Ekonomi-Siyaset

d. Fizik-Siyaset-Ekonomi

e. Geometri-lahiyat-Matematik

8. Her bilimi kendi uygun nesnesine gre ayrmak han-gi antika filozofunun temel anlayfl olmufltur?

a. Boethius

b. Platon

c. Theophrastos

d. Aristoteles

e. Aristophanes

9.Afladakilerden hangisi Boethiusa gre Tanrnnniteliklerinden biri deildir?

a. Tanr salt formd

Documents

ORTAÇAĞ FELSEFES 1.pdf