Sözlü Anlatım Türleri Ünite 6

1

TÜRK DİLİ IIOrtak Dersler

Yrd. Doç. Cafer ÖZDEMİR

2

Ünite 6

İçİndekİler6.1. SÖYLEV (NUTUK) ....................................................................................................................... 36.2. SEMPOZYUM (BİLGİ ŞÖLENİ) .................................................................................................. 36.3. AÇIK OTURUM ........................................................................................................................... 56.4. MÜNAZARA ................................................................................................................................ 66.5. TARTIŞMA ................................................................................................................................... 76.6. FORUM ........................................................................................................................................ 8

6.6.1. Forumun Özellikleri ............................................................................................................................................. 8

6.7. SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİNİN ORTAK YÖNLERİ VE FARKLARI ......................................... 9

SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİYrd. Doç. Dr. Cafer ÖZDEMİR

Sözlü Anlatım Türleri Ünite 6

3

6.1. SÖYLEV (NUTUK)Bir konuşmacı tarafından açık alanlarda ya da kapalı yerlerde bir amaç için toplananlara bir düşünceyi, bir duyguyu aşılamak için söylenen coşkulu ve edebi bir dille yapılan konuşmalara nutuk; konuşmayı yapan kişiye ise hatip adı verilir. Nutuklarda konuşmacının üslubu herkesin anlayabileceği bir yalınlıkta ve coşkulu olmalıdır. Amaç, dinleyenleri ortak duygularını harekete geçirmek, heyecanlandırmak ve coşturmaktır. Bu nedenle de konuşmanın içeriğinden ziyade kullanılan sözcükler, tonlama ve vurgu-lar, beden dilini kullanma öne çıkar. Nutuklar, cephede askerlerin moralini yükseltmek için yapılan konuşmalardan milletvekili, kulüp, dernek, sendika başkanı seçimlerine insanların ortak duygularını harekete geçirmeye kadar ulusal ve toplumsal hemen her konuda söylenebilir.

Nutuk türünün de öteki yazı türleri gibi belli kuralları vardır. Konuşmacı, bir metinden okuma-mak koşuluyla belli bir plana göre konuşmalı, konuşma sırasında dinleyenleri sıkmamalı, bolca örnekler vermeli, açık ve inandırıcı olmalıdır. Ayrıca konuşmada ses tonu, beden ve yüz hare-ketleri, vurgu ve tonlama da dinleyenleri etkilemesi bakımından çok önemlidir. Özellikle sonuç bölümü kısa, etkili ve vurgulu bir cümle ile bitmelidir. Konuşmacı bütün ustalığını burada gös-terecektir. Nutuk, coşkulu ve heyecanlı konuşma biçimiyle konferanstan ayrılır.Nutuk türünün üç çeşidi vardır. Bunlardan politikacıların ulusal mecliste, geniş kapalı mekânlarda ya da açık alada yaptıkları konuşmalara siyasal nutuk, komutanların askere cesaret ve moral ver-mek için yaptıkları konuşmalara askeri nutuk, din adamlarının camilerde yaptıkları konuşmalara dini nutuk adı verilir. Bunlardan başka öğretmenlerin, sendika, kulüp ve dernek başkanlarının, yöneticilerin yaptıkları coşkulu konuşmalar da bu türün alanına girmektedir.

6.2. SEMPOZYUM (BİLGİ ŞÖLENİ)Sanat ve bilim alanında uzmanlaşmış kişilerin bir araya gelerek toplumu ilgilendiren bir konuyu farklı bakış açılarıyla dinleyiciler önünde tartışmak, açıklamak ve bir sonuca ulaşmak için yaptık-ları toplantı anlamına gelen sempozyum, tartışmalı konuşmalardan birkaçını bir araya getiren büyük bir organizasyondur. Bir hafta ile on beş gün arasında gerçekleştirilen Sempozyum içinde çoğunluğu bilimsel bildiri olmak üzere konferans, panel, forum, tartışma gibi sözlü anlatımın pek çok türü farklı oturumlarda ve salonlarda gerçekleştirilir. İşlenen konular akademik düzey-dedir.

“Bildiri sahiplerine ayrılan zaman oldukça kısadır. On dakikalık bir sürede 1500-2000 kelime kul-lanma şansı vardır. Buna göre, hazırlanacak bildiri, dört sayfayı geçmemelidir. Cümleler, kolay anlaşılır biçimde düzenlenmelidir. Metni yazmadan önce ana başlıklar vurgulanmalıdır. Sunula-bilecek yansı sayısı da 5-6 civarında olmalıdır. Ayrıca, bildiri metni, yayımlanmaya uygun biçim-de hazırlanmalıdır.

Sempozyumda her konuşma, ayrı bir hazırlıktır, fakat birbirini tamamlayıcı söyleşi ve içtenlik havası vardır. Konuşmalardan sonra konuşmacılar, birbirlerine konu ile ilgili sorular sorabilirler. Böylece sempozyumdan “panel” e geçilir. Daha sonra da tartışmalara seyirciler de katılırsa pa-nelden “forum” a geçilmiş olur.

Türk Dili II

4

Bildiri metni, şu bölümlerde oluşmalıdır:

Giriş: Araştırılan sorunun tanıtılması ve neden bu konunun ele alındığı, çalışmanın diğer çalışmalar arasındaki yeri. (yarım sayfa)

Deney: Malzeme ve yöntemin tanıtımı. (bir sayfa)

Bulgular: Bildirinin en önemli bölümüdür. Dinleyiciler tarafından beklenen yeni bilgi, belge ve önerilerin açıklanması ve tartışılması.

Bildiri, konferans ile büyük ölçüde bir benzerlik gösterir. Bildiri, öncelikle bilimsel bir yazı türü-dür. Oysa konferansta, bilimsellik yanında popüler bir hava söz konusudur.

Bildiride her şeyden önce aranan özellik, bilimsel bir yenilik getirmiş olması ve orijinal bir ko-nuyu ele almış bulunmasıdır. Bunun yanında bildiri, bilinen bir konuya yenilik getirme, değişik görüş ve düşüncelerle yeni tezler ortaya koyma, bu tezleri bilimsel delillerle doğrulama ya da bir önceki tezi çürütme gibi özellikleri de bünyesinde taşır.

Bu değerlendirmeye göre, bildiriyi kısaca bilimsel bir konuda yenilik getirmek, orijinal bir buluş ortaya koymak amacıyla kaleme alınmış bir yazı türü olarak tanımlamak yerinde olacaktır.

Bildiri de konferans gibi bir dinleyici topluluğu önünde okunur. Ancak bildirinin sunulduğu top-luluk, o konuda az çok uzmanlaşmış kişilerden oluşur.

Ayrıca, bildiride de konferans gibi konuşma ve hitap etme becerisi gözetmek gerekir. Konfe-ransta zaman zaman hazırlanan metinden uzaklaşma söz konusu olabilirken bildiride metne bağlı kalma esastır.

Konferansta sözünü ettiğimiz konuşmanın bitiminde yer alan soru ve cevap bölümü, bildiride konu çerçevesinde tartışma olarak ayrı bir özellik gösterir.Bildiriler, genellikle yayımlanan bir yazı türüdür. Bazen yabancı dillerde de yayımlanabilir.

Bildiriler hazırlanırken kullanılan dil, uzmanlık dalının gerektirdiği terimler ve ifade yapısı ile de konferanstan büyük ölçüde farklılık gösterir.

Son olarak, bildiride varılan sonuçlar ve ana noktalar özetlenerek ana düşünce bir kez daha vur-gulanmalıdır.” (www.hakkinda-bilgi-nedir.com)

Sempozyumun öteki tartışmalı konuşmalardan ayrılan yönlerinden biri de dinleyicilerin niteliği ile ilgilidir. Panel, açık oturum, forum gibi türlerde konuya ilgi duyan dinleyicilerin bulunmasına karşılık, sempozyumda özel davetli dinleyici vardır.

Sözlü Anlatım Türleri Ünite 6

5

Toplantıya katılan bilim adamı, önceden bir kitapçık içinde oturum yerini, zamanını ve içeriği-nin özetini duyurduğu bildirisini okuyarak başkanın denetiminde tartışmaya açar. Konuya ilgi duyan dinleyicilerin sorularını cevaplandırır. Sempozyumun son gününde düzenleme heyeti başkanı tarafından tüm oturumların genel bir değerlendirmesi yapılır. Toplantılarda yapılan tar-tışmalar ve alınan kararlar, bilimsel değer taşıdığı için, basılarak kamuoyuna duyurulur.

Kısaca Sempozyumun Özellikleri• Sempozyumda aynı konu farklı bakış açılarıyla ele alınır.• Sempozyumu sunan grup önceden belirli bir konuda hazırlık yapıp o konunun farklı yönlerini ele alır.• Sempozyum belirli bir zamana yayılır ve birden fazla oturum gerçekleşir. Her oturumun başkanı olur.• Sempozyuma katılan konuşmacıların üst seviyede bir bilgiye sahip olmaları ge¬rekir.• Sempozyumdaki yazılı metinler ilmi yazı niteliği taşır. (bilgiyuvasi.com/bilgi-sempozyum-nedir-ozel-

likleri-nelerdir)

6.3. AÇIK OTURUMÖnceden belirlenen ve kamuoyunda tartışılan bir konunun çeşitli yönleriyle o konudaki farklı görüşlere sahip olan uzman kişilerce topluluk önünde tartışılmasıdır.

Açık oturumda bir başkan ve en az üç konuşmacı bulunur. Açık oturum, başkanın konuyu ana hatlarıyla dinleyicilere açması ve konuşmacıları tanıtması ile başlar. Başkanın söz vermesiyle öteki konuşmacılar belli bir süreyle sınırlı olan konuşmalarını yaparlar. Başkanın belirleyeceği bir plana ve düzenlemeye göre her konuşmacı konuyu bir yönüyle ele alır ve inceler. Başkan önce-den not aldığı konuşmaları özetler, birbiriyle ilişkilendirir, yakın ve zıt görüşleri gruplandırarak konunun açılımını ve yönlendirilmesini sağlar. Yönetici zaman zaman tartışmanın akışı içinde dinleyicilerin de görüşlerine ve konuşmacılara yönelik soru sormalarına yer verir.

Konuşmacılar konuya hazırlıklı olarak gelirler, hatta görüşlerini yeri geldiğince kanıtlamak için birtakım belgeleri ve dokümanları yanarlında bulundururlar. Bu belgeler, ana başlıkları ve alt başlıkları gösteren kısa notlar şeklinde de düzenlenebilir. Ancak bu belgeler önceden hazırlan-mış konuşma metni anlamına gelmemelidir.

Açık oturumun süresi yöneticinin inisiyatifinde olsa da tartışmanın seyrine, konunun güncelliğine ve dinleyicilerin/kamuoyunun ilgisine göre bir saat ile üç saat arasında değişir. Eğer konu bu süre içinde tamamlanmamışsa yönetici açık oturumun tekrar düzenlenebileceğini söyleyerek oturumu kapatır.Açık oturumun amacı bir sonuca varmak değil, merak edilen bir konunun farklı bakış açılarıyla değerlendirilmesi, kamuoyu önünde tartışılması ve de dinleyenleri ayrıntılı olarak bilgilendir-mektir.

Türk Dili II

6

6.4. MÜNAZARAKarşıt görüşlü iki grubun önceden belirlenen bir tez ya da konu hakkında düşüncelerinin jüri ve dinleyici önünde savunmasına münazara adı verilir. Münazara ilk ve orta öğretim öğrencileri arasında başvurulan ve öğrencilerin savunma yeteneklerini ortaya çıkaran bir çeşit sözlü anla-tım yarışmasıdır.

Münazarada tartışan taraflar, en az üçer kişilik gruplardan; jüri ise yine en az üç kişiden oluşur. Konuşmacı sayısı konunun genişliğine ve derinliğine göre değişebilir. Aralarından birini başkan seçeler. Hangi başkanın önce konuşacağı kura ile belirlenir. Başkan ilkin kümedeki arkadaşlarını dinleyicilere tanıtır. Konuyu açıklar ve konusu hakkında genel bilgi veriri. Her grubun konuş-macısı belli bir süre içinde ve dönüşümlü olarak konuşmasını yapar. Her konuşmacının birer konuşma hakkı vardır. Bu kişiler konuyu açarlar. Son konuşmayı başkan yapar. Bu konuşmasında hem konuyu derleyip toparlar, hem de karşı grubun iddialarını cevaplandırır ve sonuçlandırır. İddiaları çürütme, demagoji yaparak, laf kalabalığına boğarak değil; mantıksal olarak ve bilimsel verilere dayanarak yapılır.

Tartışmanın başarılı olması için kümeler önceden toplanıp iş bölümü yapmaları, kimin ne yapa-cağı ve konuyu hangi açılardan ele alacağı konusunda görüş birliğine varmaları gerekir. İlk ko-nuşmalardan sonra jüri, gruplara, karşı görüşleri cevaplamaları için 10-15 dakika görüşme arası verir. Kümeler bir üyelerine cevapları ve anti tezleri söyletirler. Münazara sınıfta yapılıyorsa tüm jüri öğrencilerin oyları ile seçilir.

Münazara sonunda jüri sözlü anlatım ilkelerine göre konuşmacıları değerlendirerek kazanan ta-rafı ilan eder. Jüri değerlendirmesini bir tutanakla ve puanlama usulüne göre yapar. Jüri değer-lendirme yaparken konuşmacıların sunuş tarzlarını; ileri sürdükleri kanıtlarının, yorum ve açıkla-malarının inandırıcılığı ve çeşitliliği konuşma yetenekleri (ağız, ses vurgu, davranış vb.) konuya egemen oluşları, nezaketleri, inandırıcılıkları ve karşı tezlere verdikleri cevapların doyuruculuğu vb. bakımlarından değerlendirir.

Münazarada amaç, inandırıcı olmaya çalışmak, jüriyi etkilemektir. Bunun için tartışma sırasında karşı tarafın görüşleri iyice dinlenmeli, açıkları ve zayıf noktaları not almak suretiyle belirlenmeli, cevaplar ona göre verilmelidir.

Savunulacak konu, kümelerin isteklerine göre verilir. Seçilen konu iki yönden de savunulacak nitelikte olmalı; kısır döngü yerine öğrencileri araştırmaya yöneltmelidir.

Münazara, öğrencilere araştırma, kaynak karıştırma; düşünme, yaratma, eleştirme yeteneği ve güzel konuşma becerisi kazandırması yanında; konuşmacılara güven duygusu vermesi ve kişi-liklerini güçlendirmesi bakımından oldukça yaralı bir uygulamadır.

Sözlü Anlatım Türleri Ünite 6

7

6.5. TARTIŞMAÖnceden belirlenmiş bir konu üzerinde farklı görüşlere sahip kişilerin bir araya gelerek konu ile ilgili görüşlerini bildirmeleri, görüşlerini savunmaları ve konuyu çözümlemeleri için yaptıkları konuşmalara tartışma adı verilir.

Tartışma, sürekli kendini yenileyen ve birbirine gereksinim duyan insan için bir zorunluluk ol-duğu kadar demokrasinin de bir gereğidir. Tartışma sonucu yeni düşünceler ve görüşler ortaya çıkar. Yine bu yolla tartışmacılar, kendi görüşleri dışındakileri tanıma fırsatı bulur; başkalarını dinlemeyi, kendi düşüncelerinde gereksiz yere direnmemeyi öğrenir; böylece konuyu bütün yönleriyle kavramış olurlar. Ayrıca kısa ve etkili konuşmayı uygar ölçüler içinde tartışmayı ve zıt görüşlere saygılı olmayı öğrenirler.

Tartışma aynı zamanda iyi bir öğrenme yöntemidir. Bu yolla öğrenilen bilgiler zihinde canlandı-rılması bakımından daha kalıcıdırlar. Ayrıca tartışma, kişinin kendine güven duygusu kazandır-dığı gibi planlı çalışma, düşünme, araştırma alışkanlığı ve güzel konuşma becerisi de kazandırır.

Tartışmada elden geldiğince tartışılan kişinin görüşlerine saygılı olmalı, konuşmasını kesme-den dinlemeli sonra cevap verilmelidir. Tartışmalarda konuşmacının kendisi değil, görüşleri esas alınmalıdır.

Üzerinde çokça konuşulmuş, çözümlenmiş konular yerine yeni tartışma konuları seçmeli, konu-şan iyice dinlenmeli gerekirse söylenenler not alınmalıdır.

Konuşmalar sözlü anlatımın temel ilkelerinde anlatıldığı gibi kısa, öz ve anlaşılır bir dille yapıl-malı, uzun ve süslü cümlelerden kaçınılmalıdır. Konuşma sırasında ölçüyü kaçırıp ne aşırı övgü-ye ne de gereksiz yergiye kapılmadan sağlıklı kararlar vermeli, konu dışına çıkmamalı, konuşma-lar basit ve kısa örneklerle desteklenmeli, hoşgörüyü elden bırakmamalıdır.

İyi bir konuşmacı, karşısındaki konuşurken hemen savunmaya geçmez, söylenilenleri dikkatle dinledikten ve kendi bilgileriyle karşılaştırdıktan sonra karar veriri. Bunun aksine hareket eden-lerle kimse tartışmak istemez.

Tartışma bir başkan ve konuşmacılardan oluşur. Başkan konu hakkında kısa bilgi verir. Konunun özelliklerini, tartışmanın ilkelerini ve sınırlarını, kurallarını açıklar. Konuşmacılara söz hakkı verir. Konuşmacıların rahat konuşabilecekleri bir ortam hazırlar. Konu dışına çıkan ya da konuşmayı kısır, kuru tartışmalara götüren ya da tekrara düşenleri uyarır; konuşmacılar arasında yansızlığını korur; konuşmalar sonunda görüşleri toplayarak belli bir sonuca ulaşır. Konuşmacılar, başkanın izni olmadan konuşamaz ya da konuşan kişinin sözünü kesemezler, söz almadan konuşmazlar.

Tartışma, güncel bir konu ya da görüş hakkında karar vermek için açıldığı gibi araştırma ko-nusunu bir kitap üzerinde de olabilir. Sınıf içi tartışmalarda tartışma konusu öğrencilerin bilgi, gözlem ve deneylere dayalı bilgilerin ortaya koyacak nitelikte olmalıdır. Ayrıca konuların öğren-cilerin bilgi ve eğitim düzeylerine uygun olmasına da dikkat edilmelidir.

Tartışma konuları sınıfta öğretmen ve öğrencilerin işbirliğiyle seçilir. Konu seçiminde yerine

Türk Dili II

8

göre öğretmen de yol gösterebilir. Seçilen konunun eğitici ve öğretici nitelikte olmasına, genel ahlaksal değerlere ters düşmemesine, öğrencileri çatışmaya sürükleyecek araya ikilik sokacak Zaralı fikirler aşılayacak konuşma konularından ve konuşmalardan kaçınılmalıdır. Öğrencilerin tekrara düşmemeleri ya da herkesin aynı cepheden bakmalarını önlemek için konunun çeşitli özellikleri tartışmaya katılanlara bölünerek dağıtılır ve hazırlıklı olmaları sağlanır. Öğretmenin önceden alacağı birtakım tedbirler ve yapacağı basit uyarılar tartışmayı daha canlı hale getire-bilir.

6.6. FORUMAdını eskiden Romalılarda halk toplantılarının yapıldığı alandan alan forum, herkesi ilgilendi-ren bir konu/sorun üzerinde ve bir başkanın denetiminde yapılan konuşmalardır. Panel ve açık oturum gibidir. Onlardan farkı konuşmaların sonunda dinleyicilerin de tartışmaya katılıp dü-şünce ve görüşlerinin söylemeleri yani tartışmaya katılmalarıdır. Bu yüzden panelin devamı ya da geliştirilmiş bir türü sayılabilir. Forumun amacı kamuoyunu ilgilendiren bir konuda sadece uzmanların görüşlerine değil dinleyicilerin de düşüncelerine yer vermek, böylece çok sesliliği sağlamaktır.

Başkan ilkin konuyu olumlu olumsuz yanlarıyla katılanlara açıklar. Forumda dinleyiciler dışında bir ya da birden fazla konuşmacı katılabilir. Konuşmacılar 15-25 dakika arasında görüşlerini kısa-ca bildirdikten sora dinleyiciler söz alarak kendi görüşlerini bildirirler. Forumda, katılanların pek çoğu farklı görüşlerle konuşmaya katılacaklarından, başkanın dikkatli ve uyanık olması, karga-şaya meyden vermemesi, tartışmanı esas konudan uzaklaştırılmaması ve kişileştirilmemesi için uzlaştırıcı ve toparlayıcı bir tavır alması gerekir. Bir, bir buçuk saat arasında değişen forumun sonunda başkan dinleyenlerin ve konuşmacının/konuşmacıların görüşlerini özetler. Forumdan, sınıf içi çalışması olarak, sınıf ve okulca yapılacak işlerde alınacak kararlar konusunda yararlanı-labilir. (Aktaş- Gündüz, 2009: 144-152)

6.6.1. Forumun Özellikleri• Esasen forumda amaç belli kararlara varmak değil, konuyu değişik anlayışlarla, farklı boyutlarıyla

ortaya koymaktır.• Forumda söz alan dinleyiciler, konuyla ilgisi olmayan özel sorunlarına değinmemelidir.• Sorular kısa, açık ve net olmalı, tartışma saygı kuralları içerisinde, kırıcılıktan uzak, samimi bir hava

içerisinde yapılmalı, tartışmadan beklenen amaca yardımcı olunmalıdır. (www.turkcebilgi.com)

Sözlü Anlatım Türleri Ünite 6

9

6.7. SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİNİN ORTAK YÖNLERİ VE FARKLARI

Konferans Panel Sempozyum Açık Oturum Münazara ForumDinleyici var Dinleyici var Dinleyici var Dinleyici var Dinleyici var Dinleyici var

Bir konuşmacı var

Üç ya da altı ko-nuşmacı var

Üç ya da altı ko-nuşmacı var

Üç veya daha fazla konuş-macı var

En az üçer kişiden olan iki grup var

Üç veya daha fazla konuşma-cı var

Başkan yok. Sa-dece konuşma-cıyı dinleyiciye takdim eden bir sunucu var.

Başkan Başkan var Başkan var İki grubun da birer başkanı var Başkan var

Öğretici (Yönetici var) Öğretici Öğretici Öğretici Öğretici

Konferans bitti-ğinde soru so-rulabilir.

Öğretici …… ……

Karşı grubun sorula-rı yoktur. Ama iddia-ları vardır. Grupların başkanları iddialara cevap verirler.

Konuşmacı lar soru sorup tar-tışma oluştura-bildikleri gibi dinleyiciler de soru sorup tar-tışmaya katıla-bilirler.

Sade dil kullanı-lır ve çarpıcı ör-nekleri vardır.

K o n u ş m a c ı l a r birbirine soru sorabileceği gibi dinleyiciler de ko-nuşmacılara soru sorabilirler.

Sohbet havası vardır. ……

İkna edici bir üslup ve çarpıcı örnekleri vardır.

……

Tartışma yok Sohbet havası vardır. Tartışma yok …… ……

Tartışma var ve dinleyici de tar-tışmaya katılır.

Sonuca varıl-maz, bilgi veri-lir.

Tartışma var an-cak tartışmaya dinleyici karış-maz.

Bir sonuca va-rılır.

Sonuca va-rılmaz, bilgi verilir.

…… ……

…….. Bir sonuca varıl-maz

Başkan kısa bir özet ile sempoz-yumu kapatır.

Başkan ko-nuyu özetler ve söylenen-ler arasında bağlantı ku-rar.

Grup başkanları konuşmacıların ar-dından söylenenleri özetler.

Başkan forum sırasında tespit e d i l e n l e r d e n bazılarını tek-rarlayarak foru-mu kapatır.

Konu, uzmanlık isteyen alanlar-dan seçilir.

Panel bitince baş-kan konuşmaları özetler ve kendi görüşlerini ilave eder.

Uzmanlık iste-yen konulardan seçilir.

Toplumu il-g i l e n d i r e n konulardan seçilir

Konu, olumlu ve olumsuz tezin savu-nulabileceği şekilde seçilir.

Toplumu ilgi-lendiren konu-lardan seçilir.

Konular herkesi ilgilendirecek şe-kilde seçilir.

Türk Dili II

10

Sözlü Anlatım Türleri Ünite 6

11

Türk Dili II

12