OSNOVNE KOMPONENTE

RAČUNARA:

1. matična ploča, 2. procesor s hladnjakom, 3. memorijski sklopovi, 4. grafička kartica, 5. tvrdi disk, 6. disketna jedinica, 7. kućište 8. miš, 9. tastatura, 10. monitor

DODATNE KOMPONENTE

RAČUNARA:

1. CD-ROM pogon 2. zvučna kartica 3. zvučnici 4. modem 5. 3D grafički akcelerator 6. DVD pogon 7. pisač CD-ROM diskova 8. mrežna kartica 9. joystick 10. zip pogon 11. jazz pogon

OSNOVNE KOMPONENTE RAČUNARA

(neophodne za ispravan rad računara)

1. MATIĈNA PLOĈA (motherboard)

Matična ploča je glavna štampana poluprovodnička ploča koja omogućava komunikaciju

izmeĎu ostalih hardverskih dijelova u računaru. Praktično, matična ploča je dom za ostale

komponente. Ona direktno utiče na performanse računara shodno mogućnostima

njenog čipseta, socketa i kvaliteti ostalih dijelova na ploči. Matične ploče su mnogo

uznapredovale, tako da je danas sasvim uobičajeno da matična ploča ima već ugraĎen zvučni

čip, grafički čip, mrežni čip, USB priključke, pa čak i procesor, dok su floppy kontroleri

već odavno uobičajeni, iako su prije i oni bili odvojeni.

Jedan od najvažnijih dijelova matične ploče je sabirnica. Preko sabirnice idu svi podaci, te

tako komponente meĎusobno komuniciraju. Brzina sabirnice se mjeri u MHz-ima

(megahercima). Što je veća brzina to se više podataka istovremeno može prenijeti. Najbitnija

sabirnica je FSB sabirnica, koja povezuje Northbridge i CPU, a kako memorija ide preko

Northbridge-a FSB-ova brzina može dramatično povećati performanse računara. Osim FSB-a,

postoje i druge sabirnice:

- Memorijska sabirnica spaja Northbridge sa memorijom

- IDE sabirnica spaja Southbridge sa hard diskovima ili CD/DVD ureĎajima

- AGP sabirnica spaja grafičku kartu sa memorijom i CPU

- PCI sabirnica spaja PCI slotove sa Southbridge-om, takoĎer PCI sabirnicu koristi

novi PCI Express (koji se nameće kao zamjena za PCI i AGP)

Čipset: Glavni dio koji veže sve ostale dijelove sa procesorom, te šalje glavnom

procesoru (CPU) informacije ostalim dijelovima. Sastoji se od dva dijela:

o NorthBridge: NorthBridge je direktno povezan sa procesorom preko FSB-a

(eng. Front Side Bus ili sabirnica) što omogućava brzu dostupnost podataka iz

memorije i grafičke kartice. Od njega najviše zavise performanse matične

ploče. Integrisan je na matičnu ploču što znači da se ne može mijenjati, ali

njegova voltaža i performanse se mogu mijenjati kroz BIOS ili softverski.

o Southbridge: Southbridge je sporiji od Northbridge-a te sve informacije

iz procesor-a idu prvo preko Northbridge-a pa tek onda na Southbridge koji je

sabirnicama spojen na PCI, USB, zvučni čip, SATA i PATA konektore itd.

Socket: Socket odreĎuje koji procesor se može ugraditi u matičnu ploču. Nemoguće je

staviti AMD procesor u matičnu ploču koja podržava Intel socket (i čipset).

Najkorišteniji socketi danas su:

o Socket 478 - Stariji Pentium i Celeron procesori

o Socket LGA775 - Novi Intel Pentium 4 procesori

o Socket A - Stari AMD Athlon procesori

o Socket 754 - AMD Sempron i neki AMD Athlon procesori

o Socket 939 - Brzi i jako korišteni AMD Athlon 64-bitni procesori

o Socket AM2 - Zamjena za socket 754 i 939, koristi DDR2 memoriju

BIOS: Basic Input/Output System (BIOS) kontroliše osnovne funkcije računara i

svaki put provjerava svoje stanje prilikom uključenja računara.

Memorijski slotovi: Služe kao dom za RAM memoriju, obično ih ima više.

PCI utor: PCI (eng. Peripheral Component Interconnect) konektori za zvučne, TV,

mrežne, a nekada i grafičke karte.

AGP utor: eng. Accelerated Graphics Port (AGP), konektor isključivo namijenjen za

grafičke karte, karakteriše ga veća brzina od PCI-a.

IDE konektori: eng. Integrated Drive Electronics (IDE), služi za spajanje PATA hard

diskova, optičkih ureĎaja (DVD/CD-ROM/RW); obično se nalaze dva konektora.

SATA konektori: eng. Serial Advanced Technology Attachment (SATA) je nešto

novijeg datuma nego PATA, služi za konektovanje SATA hard diskova i logično

donosi bolje mogućnosti; sam konektor je nešto manji i praktičniji.

USB priključci: eng. Universal Serial Bus (USB) služi za priključivanje vanjskih

ureĎaja (printera, memorijskih stickova itd.). Najnoviji standard je USB 3.0.

Legacy konektori: Riječ je o prevaziĎenim konektorima (serijskom i paralelnom), ali

su još uvijek tu radi podrške starim ureĎajima iako se sve manje koriste. Odlikuje ih

mala brzina.

Konektori za periferije: Konektori za miš i tastaturu su takoĎer veoma stari i nisu se

previše mijenjali. Danas se miševi i tastature (rjeĎe) sve više proizvode

za USB standard.

CMOS baterija: Pamti neke vitalne i osnovne postavke. U sebi sadrži i sistemski sat

koji pamti tačno vrijeme i kada je računar isključen.

Integrisani dijelovi: Većina ploča danas ima već ugraĎene zvučne, mrežne pa i

grafičke čipove.

Naponski konektor: Preko njega matična ploča dobija električnu energiju (od napojne

jedinice), te je raspodjeljuje ostalim dijelovima na matičnoj ploči.

2. PROCESOR (CPU - Central Processing Unit)

Procesor (mikroprocesor, µP ili uP) je elektronska komponenta napravljena od

minijaturnih tranzistora na jednom čipu (poluprovodničkom integralnom sklopu). Centralni

procesor je srce svakog računara, iako centralni procesor (CPU - Central Processing Unit) nije

jedini procesor, njega imaju grafička kartica (GPU), zvučna kartica i mnogi drugi dijelovi, ali

pod imenom procesor najčešće se misli na centralni procesor (CPU).

Svaki procesor spolja izgleda veoma jednostavno, no on je u svojoj unutrašnjosti jako

kompleksan, jer se radi o stotinama miliona tranzistora koji su smješteni u jednom čipu. Prvi

put takvo nešto je uspelo 1971. kada je napravljen prvi procesor Intel 4004, koji doduše

mogao samo sabirati i oduzimati, ali su naučnici po prvi put uspjeli da u jedan čip smjeste

silna integrisana kola itranzistore, što je dalo poticaj za daljnji razvoj procesora koji su tim

napretkom počeli da troše mnogo manje el.energije.

Procesor obraĎuje i izvršava mašinski kod (binarni) koji mu govori šta da procesor radi. Jedini

razumljivi jezik procesoru je asemblerski jezik. CPU radi tri osnovne stvari:

Pomoću ALU (eng.Arithmetic/Logic Unit) procesor je u mogućnosti da izvodi

osnovne matematičke operacije (sabiranje, oduzimanje, množenje i dijeljenje).

Moderni procesori su u mogućnosti da obavljaju i jako komplikovane operacije.

Procesor prebacuje podatke s jednog memorijskog mjesta na drugi

Shodno naredbama, procesor može skočiti na novi set instrukcija

Na slici je pokazan najjednostavniji mogući procesor gde je moguće objasniti principe rada

procesora iako se radi o veoma softificiranom dijelu računara (ako ne i najkomplikvaniji).

Glavni dijelovi procesora su:

Artimetričko logička jedinica (ALU)

Dio zadužen za sve matematičke kalkulacije

Registri

Registri su jednostavne flip-flop zakačke, na slici ih imamo 3, no moderni procesori ih

imaju mnogo više.

Program counter

Dio zadužen, doslovno, za brojanje, shodno naredbi on povećava vrijednost za 1, ili je

resetira na 0.

Intrukcijski registar i dekoder

Dijelovi koji kontrolišu sve ostale dijelove procesora

Posle obrade podataka, adresna sabirnica šalje adresu memoriji, dok se kroz ulaz i izlaz

dobivaju podaci iz memorije, odnosno šalju. Čitanje i pisanje se odnosi na adresiranu

memoriju, tj. kada je procesor želi, reset postavlja program counter na 0.

Procesor radi u tijesnoj saradnji sa RAM memorijom, ustvari procesor adresira svaki podatak

koji ide na memoriju. RAM memorija je veoma brza, i svi podaci u njoj su brzo dostupni,

stoga je bitno imati što više RAM memorije jer CPU onda može adresirati mnogo više

podataka.

3. MEMORIJSKI ĈIPOVI (RAM - Random Access Memory i ROM - Read only

memory)

RAM, skraćeno od engl. Random Access Memory (memorija nasumičnog pristupa), je jedan

od oblika pohranjivanja računarskih podataka čijem sadržaju se može pristupiti po bilo kom

redoslijedu. Ovakav način pristupa razlikuje se od sekvencijalnog načina koji se koristi kod

ureĎaja kao što su magnetna traka, diskovi i cilindri, gdje je, zbog prirode mehaničkog

kretanja takvih medija za pohranu podataka, računar primoran da pristupa podacima prema

strogo odreĎenom redoslijedu.

RAM je još karakterističan po tome što se kod ove vrste memorije podaci mogu ne samo

čitati, već i zapisivati, za razliku od ROM (Read-only memory) memorije, iz koje se podaci

mogu samo čitati. RAM se u računarima upotrebljava prvenstveno za primarnu pohranu

podataka koji se aktivno koriste i neprestano se mijenjaju. MeĎutim, postoje i neke vrste

RAM ureĎaja koji se koriste za trajnu pohranu podataka.

U računarima je RAM zadužen za držanje podataka i programskog koda tokom njegovog

izvršavanja. Veoma važna karakteristika RAM-a je da se različitim memorijskim mjestima

gotovo uvijek pristupa jednakom brzinom. Kod nekih drugih tehnologija postoje odreĎeni

zastoji pri propuštanju pojedinih bitova ili bajtova.

Prvi sistemi zasnovani na vakuumskim cijevima ponašali su se kao moderni RAM iako je bilo

mnogo grešaka u radu. Jezgrene memorije, sačinjene od žica omotanih oko malih

feromagnetnih jezgri, imale su gotovo jednako vrijeme pristupa. Osnovna zamisao koja se

nalazi iza cijevnih i jezgrenih memorija još uvijek se primjenjuje kod savremenih RAM-ova

izgraĎenih od integralnih kola.

Neka alternativna rješenja za pohranu podataka nisu imala jednako vrijeme pristupa, pa smo

tako imali cijevi ispunjene živom koje su držale nizove bitova uz pomoć zvučnih talasa, zatim

cilindrične memorije koje su bile slične današnjim tvrdim diskovima i njihovoj metodi

pohrane podataka uz pomoć namagnetisanih čestica složenih u neprekidne kružne trake.

Mnoge vrste RAM-a su nestabilne, u smislu da gube svoje podatke kada je računar isključen.

Uobičajen način smještanja podataka u RAM je ili u obliku naboja kondenzatora (dinamički

RAM) ili stanju flip-flopa (statički RAM).

U razvoju su različite vrste "stabilnih" RAM-ova koje mogu zadržati svoje podatke i kada im

je prekinuto napajanje. Tehnologije koje se pri tome implementiraju su, meĎu ostalim,

karbonske/ugljenične nano-cijevi i efekat magnetskog tunela.

Zanimljivo je i dijeljenje RAM-a na particije, kao što se obično dijele tvrdi diskovi, samo što

u je slučaju RAM-a, particija kreirana na njemu mnogo brža od one na tvrdom disku. Često se

naziva i ramdisk.

4. GRAFIĈKA (VIDEO) KARTICA

Grafička kartica, Grafički adapter, VGA kartica ili video kartica (eng. graphics card,

video card, vga card, graphics adapter) daje i obraĎuje dvo-dimenzionalnu ili tro-

dimenzionalnu sliku.

Moderne grafičke kartice su opremljene snažnim grafičkim procesorima koji svojom

procesorskom snagom i brojem tranzistora gotovo nadmašuju glavne procesore. Grafički

procesor obraĎuje podatke koje dobija posredstvom neke sabirnice (najćešće AGP, PCI i PCI

Express). Sama arhitektura čipa je najbitnija, što znači da njegove instrukcije i brzina

izvoĎenja istih su glavne odlike jednog GPU-a.

Većina podataka koji dolaze za obradu se privremeno smješta na memoriju koja se nalazi na

grafičkoj kartici. Time se obezbjeĎuje brz protok i samim time brža obrada grafike, što na

kraju daje veći broj slika u sekundi čineći grafičku scenu ljepšom i fluidnijom. Zbog toga

proizvoĎači nastoje poboljšati brzinu RAM-a na kartici koja je davno presla

brzinu sistemskog RAM-a. Brzina memorije na grafičkoj kartici je već odavno prešla

Gigahercne granice

5. TVRDI DISK (hard disk)

Tvrdi disk (eng. hard disk) je ureĎaj koji piše i čita podatke. Svaki računar danas ima barem

jedan tvrdi disk, na njemu se drže svi podaci neophodni za pokretanje računara, kao

npr. operativni sistem, te on ustvari omogućava računaru da zapamti podatke i poslije

isključivanja istog.

Hard disk je izumljen 1950-tih godina, kapaciteta od samo nekoliko megabajta danas su došli

do mnogo većih brojki, danas se kapaciteti mjere u stotinama gigabajta (GB), čak na nekim

web-serverima i u terabajtima (TB). Bilo šta što se nalazi u disku je zapravo red bajtova, više

ili manje. Svaka datotekabila ona slika, video, tekst ili nešto drugo je red bajtova zapisanih, u

ovom slučaju, na tvrdom disku.

Obično kad govorimo o hard diskovima razlikujemo elektronički i mehanički dio diska, a

pošto je hard disk zatvoren vidi se samo jedan dioelektronike. Oni se zapisuju na površini

magnetne ploče u sektorima i stazama (tracks).

Glavni dijelovi hard diska

Sektor obično sadrži odreĎeni broj bajtova (npr. 128), i oni su u obliku zaobljenih

polukrugova, dok su staze u obliku koncentričnih krugova ("cilindri"). Postoje dvije vrste

formatiranja, a to su Low-level i High-level formatiranje. Low-level formatiranje utvrĎuje

staze i sektore (sa konstantim razmakom izmeĎu "cilindara" i zbog različitih konstrukcija,

različitih brojeva sektora u pojedinom "cilindru", gdje noviji tvrdi diskovi imaju više sektora

na širim "cilindrima", a stariji imaju konstantan broj po obimu "cilindra" bez obzira na

polumjer od centra vrtnje), dok High-level formatiranje je mnogo poznatije i korištenije

(standardni format C:\) te ono obezbjeĎuje da disk može zapisivati datoteke.

6. DISKETNA JEDINICA (floppy)

Disketa ili kolokvijalno takoĎer poznata pod imenom floppy disk je ureĎaj za spremanje

podataka unutar računala koji se sastoji od savitljive (eng. floppy = savitljiv) tanke okrugle

ploče presvučene tankim slojem magnetske tvari koja se nalazi unutar jedne plastične

omotnice kvadratnog oblika. Za čitanje i pisanje diskete koristi se disketna jedinica (eng.

floppy disk drive) ili skraćeno FDD.

Disketa se može izmjenjivati izmeĎu pogonskih mehanizama. Pogonski mehanizam za takve

diskove ugraĎen je u računala, a diskovi se mogu jednostavno vaditi i umetati u računala i

prenositi iz računala u računalo.

Disk je smješten u košuljicu koja ga štiti od oštećenja. Unutrašnjost košuljice presvučena je

posebnom tvari koja štiti disk od trenja koje nastaje u dodiru s košuljicom.

7. KUĆIŠTE (case)

Kućište je hardverski dio računara u koji se stavljaju nužni dijelovi za rad računara. Kućišta

su obično napravljena od aluminija, čelika ili plastike, a ponekad se ubaci i neki detalj

od drveta ili perspexa.

Kućišta dolaze u mnogo različitih veličina i formata (form factor). Danas se najviše

koristi ATX format iako se sve više proizvode kućišta malenih veličina (mATX format).

Kućišta se prilagoĎavaju formatu matične ploče, tako da postoje i matične ploče ATX,

mATX, Mini-ITX i ostali formati.

TakoĎe kućište ima podjelu i po veličini, pa tako imamo mini tower, mid-sized tower i full-

sized tower kućišta. Isto tako kućišta dolaze u raznim oblicima tako da imamo desktop

ili pizza kućišta koja su položena vodoravno, te tanka kućišta koja su namijenjena za male

prostore. Veličina kućišta se nastoji svesti na što manje dimenzije, tako da se sve više

pojavljuje Mini-ITX standard koji najmanji format od svih navedenih. Već su

najavljeni Mac Mini računari koji će biti veličine običnog CD-ROM ureĎaja.

Kompanija Intel već uveliko promovira svoju tehnologiju postavljanja matičnih ploča

u BTX format, te ta tehnologija iziskuje i druge vrste kućišta.

8. MONITOR (ekran, zaslon)

Računarski monitor je ureĎaj koji služi za prikaz slike stvorene računarom. Glavni dio

monitora je zaslon ("ekran"), pa se u svakodnevnom govoru ti nazivi često koriste i za cijeli

ureĎaj.

Slova, te pokretne i nepokretne slike koje se prikazuje obično se tvore u grafičkoj kartici,

dijelu računara čija je funkcija stvaranje i obnavljanje slike.

Kao monitori mogu se koristiti sledeće tehnologije:

katodna cijev - (engleska kratica CRT - catode ray tube) - prva poznata tehnologija,

poznata još od crno-bijelih televizora, ali pomalo nepraktična radi pomalo izobličene

slike koju stvara zaobljena cijev. Frekvencija osvježavanja iznosi 50-100 Hz. Korak

naprijed je napravljen pojavom Trinitron ili Diamondtron katodnih cijevi, koje su

ravne po vertikali, pa je rad s takvim zaslonom ugodniji.

LCD - zaslon s tekućim kristalima - (engleska kratica LCD - liquid cristal display) -

od 2004. zamjenjuje CRT zaslone računala, a iza toga i televizora.

plazma-zaslon

videoprojektor

9. TASTATURA (tipkovnica)

Tastatura je ulazni ureĎaj pomoću kojeg upravljamo računarom, te unosimo znakove i tekst.

Iako današnje tastature sadrže 104 tipke, one mogu izvesti mnogo više znakova i funkcija

kombinovanjem postojećih da bi se dobio neki znak ili ostvarila neka naredba. Neke tipke

uopšte i ne proizvode neki znak, nego služe kao tipke pomoću kojih dobijamo druge znakove

i operacije (npr. Ctrl ili Alt).

Unutar tastature se nalazi matrica na kojoj su poredani gumeni svodovi na kojima se konačno

nalaze tipke. Kada je neka tipka pritisnuta ona dodiruje matricu koja potom šalje signal (u

zavisnosti koju tipku smo pritisnuli) koji se dekodira pomoću procesora što se nalazi u

tastaturi. Kada se utvrdi koji je signal u pitanju on se šalje putem kabla (koji je priključen

na matičnu ploču) na računar. Konačno, operativni sistem prihvaća taj dekodirani signal i to je

završni čin, tada vidimo rezultat. Sve ovo se, naravno, dogaĎa jako brzo te skoro nikad nema

kašnjenja u prijenosu signala sa tastature na računar.

10. MIŠ (mouse)

Miš je ulazna jedinica na računaru koji pretvara pokret ruke u dvije dimenzije u

pokret pokazivača na zaslonu računala. Miš je izum Douglasa Engelbarta iz 1963., i nastao je

kao dio njegovog rada na problemima ljudskog meĎusklopa s računarima na Stanford

Research Institute. Miš je prijevod od engleske riječi "mouse", naziv je dobio po tome što ima

izgled i veličinu miša (današnji baš i nemaju kao prije).

DODATNE KOMPONENTE RAĈUNARA (ovim raĉunar dobija dodatne mogućnosti)

1. CD-ROM pogon (Compact Disk Read-Only Memory)

- ureĎaj koji služi za čitanje kompjutorskih i muzičkih kompakt diskova (CD-a)

- CD-i su zapisani tako da je na nekim mjestima reflektirajući sloj površine

uništen

- kada se čita CD, mjesto s kojega se laserska zraka odrazi tumači se kao 1, a

ako se ne odrazi, tumači se kao 0.

- kapacitet diskova je 640 MB

2. ZVUĈNA KARTICA

Zvučna kartica je dio koji obezbjeĎuje zvučni ulaz i izlaz. Zvučna kartica na sebi

sadrži zvučni čip koji pretvara analogne zvučne valove u digitalni signal (nule i jedinice).

Zvučni čip se može nalaziti i na matičnoj ploči sa unaprijed integrisanim ulazima i izlazima

na njoj.

Dio koji obavlja taj zadatak se zove CODEC u koji su integrisana dva glavna dijela koja

obavljaju taj posao, ADC (Analog Digital Converter) i DAC (Digital Analog Converter)

pretvarač. Osim toga, imamo i DSP (Digital Sound Processor), zvučni procesor koji

oslobaĎa CPU od procesiranja zvučnih signala (ako ga zvučna karta nema, onda to radi CPU),

takoĎer zvučna kartica ima svoju memoriju. Komunikacija sa računarom se odvija preko PCI

interfejsa, dok se komunikacija sa zvučnicima i mikrofonom ostvaruje preko ulaznih i izlaznih

konektora.

3. ZVUĈNICI

Računarski ili multimedijalni zvučnici su vanjski zvučnici opremljeni sa muškim priključkom

koji se uključuje na zvučnu karticu. Računarski zvučnici su obični

pojednostavljeni stereo sistemi bez radia i ostalih integrisanih stvari.

Postoji mnogo različitih zvučnika, od najobičnijih stereo zvučnika pa sve do 7.1 surround

sistema sa naprednim opcijama. Reproduciraju zvuk proizveden na zvučnoj kartici

4. MODEM (MODulator i DEModulator)

Ranije su se koristili ureĎaj koji pretvaraju (moduliraju) digitalni podatak iz računara u

analogni signal koji se može prenositi telefonskom žicom i obrnuto a danas se uglavnom

koriste digitalni modemi kao eksterne jedinice koji vežu računar na telefonsku mrežu preko

ADSL digitalnog prenosa.

5. 3D GRAFIĈKI AKCELERATOR

- grafička kartica koja služi za brzo i kvalitetno crtanje trodimenzionalnih slika i svjetova

- najviše se koristi za 3D igre, neke mogu poslužiti i kod ozbiljnih poslovnih aplikacija

6. DVD pogon (Digital Video Disk ili Digital Versatile Disk)

- ureĎaj koji omogućuje reprodukciju (čitanje) DVD video diskova

- DVD diskovi su istih dimenzija kao i CD-ROM diskovi no kapacitet im je približno

10 puta veći

- jedan DVD disk može sadržavati kompletan film u visokoj rezoluciji zajedno sa

zvukom CD kvalitete

-

7. PISAĈ CD-ROM DISKOVA (CD-Recorder)

- CD pisač tj. ureĎaj koji služi zapisivanje podataka na kompakt diskove (CD-e)

- podaci se zapisuju tako da se spali dio reflektirajuće površine - jednom spaljeni dio ne

može se više popraviti, te se na te diskove može pisati samo jedanput

8. MREŽNA KARTICA

- kartica koja omogućuje slanje, primanje i nadzor podataka koji putuju izmeĎu

računala i mreže

- računarima povezanim u lokalnoj mreži omogućava zajedničko korišćenje printera,

modema i diskova, te zajedničko korišćenje programa (najčešće video igara)

9. JOYSTICK

- ureĎaj za stvaranje signala koji uzrokuje pomicanje kursora ili drugog simbola na

ekranu

- najviše se koristi za upravljanje video igara

10. ZIP pogon

- ureĎaj koji čita i zapisuje podatke na izmjenjivu 3.5" ZIP disketu - prijenosnu jedinicu

vanjske memorije koja ima približno 100 puta veći kapacitet (100 MB) od obične 3.5"

diskete

- značajno je poboljšana sigurnost podataka, brzina pristupa i brzina pisanja/čitanja

11. JAZ pogon

- ureĎaj koji čita i zapisuje podatke na JAZ izmjenjivi disk - prijenosnu jedinicu vanjske

memorije koja ima približno 2000 puta veći kapacitet (2000 MB) od obične 3.5"

floppy diskete

- koristi iste krute magnetne ploče kao i klasični tvrdi disk te su i približne brzine