Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Over woonnood in
Vlaanderen en wat er aan
te doen
Pascal De DeckerHaUS (Housing and Urban Studies)
Fac. Architectuur KU Leuven
Hasselt – Beweging.net – 19 september 2017
Inhoud
1. Het recht op wonen geëvalueerd
2. Is het woonbeleid effectief en efficiënt?
3. Uitdagingen
4. Kader voor een (ver)nieuwd beleid
5. Conclusie
2
1. Recht op Wonen geëvalueerd
• Wat is recht op wonen?
• Is het recht op gerealiseerd?
3
Vlaamse Wooncode (1997+ wijzigingen)
• Recht op wonen
o Voldoende woningen
o Voldoende kwaliteit
o Betaalbaar
o Zeker
o Goede woonomgeving
• Middelen meest kwetsbaren
• Trendbreuk! (2005-2013)
o Aantal eigenaars blijft stijgen; aandeel daalt
o Aantal private huurders stijgt; aandeel stijgt
o Aantal sociale huurwoningen stijgt; aandeel daalt
Winters, S. e.a. (2015): Wonen in Vlaanderen anno 2013, De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013 gebundeld,
Uitg. Garant
De Decker, P. e.a. (2015): Woonnood in Vlaanderen. Feiten/mythen/realiteit. Uitg. Garant.
www,steunpunt.be
Bron: Pannecoucke e.a. (2001), Socio-economisch Panel ’76, ’85‘ en ’97’;
Woonsurvey 2005; Grote Woononderzoek 2013.
Evolutie van aandeel eigenaars naar inkomensquintielen, Vlaanderen, 1976-2013
2x -10%
Wat met het RoW?
Voldoende woningen?
• Ja, maar… hoe ‘correct’ zijn de cijfers?
Private huishoudens* Woningen volgens
kadaster**
Woningen per huishouden
1992 2.245.483 2.452.311 1,09
2009 2.601.266 2.928.158 1,13
2014 2.707.723 3.069.975 1,13
Vlaanderen, aantal private huishoudens volgens het Rijksregister,aantal woningen volgens kadaster, woningen per privaat huishouden
Overgenomen uit Luyten, D. e.a. (2015) De sleutel past niet meer op elke deur. Dynamische gezinnen en flexibel
wonen, Uitg. Garant
Zie ook Ryckewaert, M., De Decker, P., Vandekerckhove, B., Winters, S., Vastman, F., Elsinga, M. & K. Heylen
(2011): Een woonmodel in transitie. De uitdagingen voor het Vlaamse woonbeleid verkend, Garant,
Antwerpen.
*niet iedereen woont op de plaats waar hij of zij is ingeschreven onderschatting bewoonde woningen
**leegstand, 2de verblijven… overschatting van ‘echte’ woningen
periode
Aangroei aantal
huishoudens*
(1)
Woningen in
goedgekeurde
bouwvergunningen**
(2)
Verschil
(2)-(1)
België 2000-2009 368.769 496.176 +127.607
Vlaanderen 2000-2009 209.572 342.461 +132.8899
Wallonië 2000-2009 116.638 127.426 +10.788
Brussels HG 2000-2009 42.559 26.289 -16.270
Antwerpen 2000-2012 23.087 11.796 -11.291
Gent 2002-2010 9.845 8.886 -959
Luik 2000-2012 8.992 4.208 -5.531
Charleroi 2000-2009 5.233 2.616 -2.617
Aangroei aantal huishoudens vs. Aantal woningen in goed-
gekeurde bouwvergunningen, grote steden
*vermoedelijk onderschat
**niet alles gebouwd; wel niet geregistreerde opsplitsing
Voldoende woningen?
+ overschat/ -onderschat
Voldoende woningen?
• Genuanceerd beeld nodig niet gekend
• Druk op de steden* verdringing waarheen?
• Afnemende druk op sommige plattelandsgebieden (krimp)
*bijv. vanuit Brussel naar de Denderstreek
Voldoende woningen van goede kwaliteit?
• Basis= technische kwaliteit Vlaamse Wooncode
• 1.000.000 ontoereikende kwaliteit
• 650.000: relatief eenvoudige ingrepen
• 350.000: structurele ingrepen nodig (13 à 14%)
• Merk op: onderschatting
• Zonder inschatting energetische problemen
• Zonder verrekening van omgevingskwaliteit (steenwegen,
autosnelwegen, vervuilende fabrieken bijv.)
Winters, S. e.a. (2015): Wonen in Vlaanderen anno 2013, De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013
gebundeld, Uitg. Garant
www.steunpuntwonen.be
Voldoende betaalbare woningen?
• Woonquote= % van het inkomen dat huishoudens aan
(naakte*) woonkosten spenderen 1/3-norm
• 1/3 is niet voor iedereen hetzelfde (luxe/armoede)
resterend inkomen= wat overblijft om van te leven na het
betalen van de woonkosten
*zonder water, elektriciteit,…
Voldoende betaalbare woningen?
Gemiddelde woonquote, naar eigendomsstatuut, Vlaanderen, 1985-2013
Heylen, K. (2015), Grote WOONONDERZOEK 2013, Deel 2. Deelmarkten, woonkosten en
betaalbaarheid, Steunpunt Wonen.
Voldoende betaalbare woningen?
Aandeel met woonquote boven 30% (%), naar eigendomstitel, Vlaanderen, 2005-2013
Heylen, K. (2015), Grote WOONONDERZOEK 2013, Deel 2. Deelmarkten, woonkosten en
betaalbaarheid, Steunpunt Wonen.
Voldoende betaalbare woningen?
Aandeel met woonquote boven 40% (%), naar eigendomstitel, Vlaanderen, 2005-2013
Heylen, K. (2015), Grote WOONONDERZOEK 2013, Deel 2. Deelmarkten, woonkosten en
betaalbaarheid, Steunpunt Wonen.
Voldoende betaalbare woningen?Aandeel onder de norm voor het resterend inkomen (%) naar eigendomstitel, Vlaanderen, 2005-
2013
Heylen, K. (2015), Grote WOONONDERZOEK 2013, Deel 2. Deelmarkten, woonkosten en
betaalbaarheid, Steunpunt Wonen.
Wat met de woonzekerheid?
• Weinig meetbare info beschikbaar (AVA:1995)…
• Sociale huur…
• 2008-2010: 400 à 500 uithuiszettingen per jaar
• 2014 en 2015: resp 499 en 496 uithuiszettingen
• SVK… 138 uithuiszettingen in 2012
• Eigendomssector… 1 à 2% achterstallen…
• Private huur… opgestarte procedures: 12 à 13.000 per jaar,
2009-2013
zegt niets over uithuiszettingen
Verstraete, J. & P. De Decker (2015). De gerechtelijke uithuiszetting nog steeds in het duister, in De Decker, P. e.a. (red.). Woonnood in Vlaanderen.
Antwerpen: Garant
Mallants, B. (2016): Uithuiszettingen door sociale huisvestingsmaatschappijen: focus op preventie, De Gids op Maatschappelijk Gebied, sept,
Gevolg…
• …woonnood voor velen…
Gevolg… (wie?)
Eigenaar zonder hypotheek
Eigenaar met hypotheek
Private huurder Sociale huurder Totaal 2013
Totaal 2005
Totaal 4,7 10,0 30,4 34,5 13,5 13,6
Inkomensquintielen
1 24,8 83,0* 89,4 76,4 56,9 56,4
2 0 21,1 41,5 4,7 13,7 10,4
3 0 4,2 2,4 0,9 1,9 1,6
4 0 0,9 0 0 0,4 0,6
5 0 0,1 0,2 0 0,1 0,0
Leeftijd referentiepersoon
17-34 jaar 15,0 10,2 26,9 42,9 17,8 14,9
35-44 6,7 10,4 32,6 49,6 17,7 14,2
45-54 4,5 9,7 29,4 38,3 13,0 11,7
65 en ouder 4,5 9,5 33,9 19,2 10,0 15,1
Huishoudtype
Alleenstaand 3,1 6,0 27,2 22,5 13,3 14,8
Eenoudergezin 12,4 25,6 66,3 64,0 39,4 35,1
Koppel zonder kind 2,8 5,4 22,4 23,4 6,9 7,5
Koppel met kind 10,4 11,3 33,1 53,3 15,3 13,7
Activiteitsstatus ref.
Tewerkgesteld 3,3 7,8 17,0 33,6 9,8 8,1
(Brug)pensioen 3,9 10,6 31,2 19,5 9,4 13,5
Werkloos 19,5 38,5 64,3 74,9 51,9 54,2
Ziek/arbeidsgeschikt 9,2 27,7 53,8 32,3 32,3 32,5
N 3 547 3 022 1 332 536 8 584 4 527
Aandeel onder de RI-norm (%), naar deelmarkt en achtergrondkenmerken, Vlaanderen, 2013/2005Bron:Grote Woononderzoek 2013
*noodkoop
2005 2013 2005 2013 Verschil 2005-
2013
% % Aantallen° Aantallen° Aantallen°
Bewonerstitel*
Eigenaars 74.4 (1) 70.5 (2) 1.863.172 1.897.380 +34.208
… met hypo 45.7% van (1) 43.9% van (2) 851.496 832.950 -18.546
Private huurders 18.5 20.4 463.289 549.029 +85.740
Sociale huurders 5.6 6.7 140.239 180.318 +40.079
Betaalbaar-
heidsindicatoren
+30%**
Eigenaars met
afbetalingslast
17.1 27.1 145.606 225.729 +80.123
Private huurders 39.2 51.7 181.609 283.848 +102.239
Sociale huurders 12.2 22.7 17.109 40.932 +23.823
+40%***
Eigenaars met
afbetalingslast
14 22.7 119.209 189.080 +69.870
Private huurders 35.6 47.1 164.931 258.592 +93.661
Sociale huurders 15.3 27.2 21.457 49.046 +27.589
onder de norm
RI****
Eigenaars met
afbetalingslast
10.4 10 88.556 83.295 -5.261
Private huurders 27.4 30.4 126.941 166.904 +39.963
Sociale huurders 38.6 34.5 54.132 62.210 +8.078
Vlaanderen, bewonerstitel en betaalbaarheidsindicatoren, 2005 en 2013.
Wo
onn
ood
in
V
laa
nde
re
nP
ascal D
e D
ecker, B
runo M
eeus
Isabelle P
annecoucke, E
lise S
chillebeeckx,
Jana V
erstraete &
E
mm
a V
olckaert
(red.)
2. Is het beleid efficiënt?
• Gaan de middelen die de overheden in Vlaanderen aan
wonen besteden naar diegenen die ze het meest nodig
hebben?
“Dit houdt in dat de totale woonsubsidiëring in Vlaanderen niet
gericht is op de groepen waar de betaalbaarheid het meest in het
gedrang komt”
Heylen, K, (2015): Housing affordability and the effect of housing subsidies, Ph.D. KU Leuven
Het beleid inefficiënt!
• Inefficiëntie geldt inzonderheid voor de woonbonus (+1,5
miljard €) intussen consensus daarover
• Vertaalt zich in hogere prijzen (wegens inelastische markt!!)
• Haalt niemand over de streep (daling aandeel eigenaars sinds
2005 nochtans ‘uitstekende’ context!!)
• Gaat naar mensen die het eigenlijk niet nodig hebben• Effect op verhuismobiliteit
• Versteent financiële middelen
o Sociale huur & HS ‘sociaal’ efficiënt; ontoereikend…
www.steunpunt.be (en anderen)
Is het beleid efficiënt?
jaar Aantal sociale huurwoningen
Aantal particuliere huishoudens
%
201120122013201420152016
144.216147.249147.932149.123150.903153.312
2.652.2622.675.0322.691.2762.707.7232.731.319
?
5,445,505,505,505,52
+0,08%
Vlaanderen, sociale huurwoningen als aandeel van het aantal huishoudens, 25011-2015
-Nodig: ong. 280.000 extra…zonder verrekening van de noodkopers
-MO: leegstand niet in rekening gebracht
Heylen, K. (2016): Doelgroep en wachtlijst sociale huur, Steunpunt Wonen.
… nochtans… ‘sociaal’ maakt verschil…Aandeel met woonquote boven 30% (%), naar deelmarkt en achtergrondkenmerken, Vlaanderen, 2013
Eigenaars met hypotheek
Private huurders
Sociale huurders
Totaal 2013
Totaal 2005
Totaal 27,1 51,7 22,7 19,6 12,7
Inkomensquintielen ** ** ** ** ** 1 58,2 78,1 36,0 33,0 22,4 2 33,3 73,0 16,7 24,7 16,4 3 35,6 49,4 7,7 22,7 12,0 4 24,7 20,0 0 14,5 10,0 5 12,5 6,9 0 6,6 5,2
Leeftijd referentiepersoon ** * n.s. ** **
17-34 jaar 44,3 48,2 29,1 38,9 22,4 35-44 27,4 45,0 30,6 28,7 16,2 45-54 16,9 51,8 20,7 15,1 9,2 65 en ouder 20,3 61,7 19,2 10,5 10,3
Huishoudtype ** ** ** ** ** Alleenstaand 44,4 62,9 29,8 30,6 23,1
Eenoudergezin 35,4 71,1 23,3 31,8 24,8 Koppel zonder kind 22,9 33,0 8,9 9,1 5,9 Koppel met kind 21,7 28,6 19,0 16,2 8,7 Andere 36,2 66,5 23,4 21,9 16,3
Activiteitsstatus ref. ** ** n.s. ** **
Tewerkgesteld 26,8 38,0 21,7 22,1 12,3 (Brug)pensioen 16,3 60,4 19,1 10,7 9,5 Werkloos 50,3 75,1 28,4 47,2 34,3 Ziek/arbeidsgeschikt 45,2 72,7 22,9 35,3 18,0
N 3 113 1 415 578 9 351
²-test: *p<0,05; **p<0,01, n.s.= niet significant.
Bron: Grote Woononderzoek 2013
Aandachtspunt… discriminatie…
Stel dat mensen van een andere afkomst zich als kandidaat-huurder zouden aanbieden, zou u daar geen enkel
bezwaar tegen hebben, zou u het aanvaarden maar het minder prettig vinden of zou u een andere
huurder zoeken? In %, Vlaanderen, 2005-2013
Houding 2005 2013
Geen enkel bezwaar 41,7 56,1 Minder prettig, maar aanvaarden 31,3 21,7 Andere huurder zoeken 27,0 22,0
Totaal 100,0 100,0
2013: N=622; ²=8,84, p=0,012.
Bron: Grote Woononderzoek 2013
Intentie tot negatieve selectie/discriminatie
Stel dat een kandidaat-huurder meedeelt dat hij of zij afhankelijk is van een huurwaarborg van het OCMW,
zou u daar geen enkel bezwaar tegen hebben, zou u het aanvaarden maar het minder prettig
vinden of zou u een andere huurder zoeken? In %, Vlaanderen, 2013
Houding 2005 2013
Geen enkel bezwaar 41,7 41,2 Minder prettig, maar aanvaarden 16,9 22,4 Andere huurder zoeken 41,4 36,4
Totaal 100,0 100,0
2013: N=619; ²=2,40, p=0,30.
Bron: Grote Woononderzoek 2013
Discriminatie…
% discriminatie TELEFOON E-MAIL
Totaal Vrouwen Mannen Mannen
Raciale grond 5.4 -2.2 13.8** 12.7***
Alleenstaande
moeder
5.5** 5.5** n.b. 6.1*
Handicap -4.9 2.2 8.0 7.2**
Vermogen 12.4** 17.0** 8.2 13.5***
Overzicht discriminatiegraden betreffende het krijgen van een afspraak privé-verhuurders*** significant op 1%; ** significant op 5%.
Loopmans, M., Esam Awuh, H., De Decker, P., Heylen, K., Meeus, B., Minon, C., Moris, M., Perrin, N., Winters, S., Spijkers,
F., Teller, J., Vandenbroucke, S., Van de Broeck, K. & J. Verstraete (2014): Onderzoek van de private huisvestingsmarkt in
België in het kader van de Diversiteitsbarometer, in: Interfederaal Gelijkekansencentrum (red.): Diversiteitsbarometer
Huisvesting, Brussel
Discriminatie
Is het mogelijk … te mijden?
(percentages)
Vreemdelingen
N=300
Werklozen
N=300
Ja 42.3 61.3
Nee 14.0 7.3
Nee, de keuze is aan de verhuurder (lijst) 34.0 24.3
Dit moet met leidinggevende besproken worden 1.0 0
Dit wordt niet over de telefoon besproken 2.7 1.7
De vraag wordt ontweken 1.7 0.3
De procedure wordt toegelicht (bvb. loonfiches,
informeren bij vorige verhuurder,…)
1.0 2.7
De procedure wordt toegelicht inclusief voorselectie
door vastgoedkantoor obv. solvabiliteit
0.7 1.3
Andere 2.7 1.0
Immobiliënkantoren - Bereidheid tot het mijden van bepaalde types
kandidaat-huurders
Loopmans, M., Esam Awuh, H., De Decker, P., Heylen, K., Meeus, B., Minon, C., Moris, M., Perrin, N., Winters, S.,
Spijkers, F., Teller, J., Vandenbroucke, S., Van de Broeck, K. & J. Verstraete (2014): Onderzoek van de private
huisvestingsmarkt in België in het kader van de Diversiteitsbarometer, in: Interfederaal Gelijkekansencentrum (red.):
Diversiteitsbarometer Huisvesting, Brussel
Conclusies
• RoW wettelijk verankerd
• RoW voor velen en steeds meer niet gerealiseerd
• Discriminatie is een probleem
• Middelen worden slecht besteed
3. UitdagingenVlaamse Woonraad: 6 V’s
• Verruiming
• Vernieuwing
• Vergroening
• Vergrijzing
• Verkleuring
• Verarming
Meer dan ‘aantallen’
Pand per pand of structureel?
Stedelijk
Buiten stedelijk
(Niet langer alleen) in de steden
Overal
op een ruimtelijk verantwoorde manier…
alles ‘overal’ maar niet in dezelfde mate…
Verruiming
M Dillen, VCB in VP 2008-2009
Verruimen: voor wie?
Vernieuwen hoe?
VergrijzingRaming 80+ in 2030
Bevolkingsprojectie
Aandeel 40 tot 59-jarigen in 2010 als ruwe
schatting van het aandeel 60 -plussers in 2030
op wijkniveau
Vergroening
Verkleuring
4. Kader voor een vernieuwd beleid
Aanzetten in “Woonnood in
Vlaanderen. Feiten/mythen/
voorstellen” (Garant, 2015)
4 pistes
Gedacht vanuit Vlaanderen
Piste 1:
eindelijk… beleid
• Vertrekpunt = het bieden van woonzekerheid voor iedereen
• Vastgestelde trendbreuk (afname aandeel eigenaars) is betekenisvol, want
grenzen aan het model nieuw beleid opbouwen en oud beleid
afbouwen (context voor eigendom was goed!!)
• Van passief naar actief beleid: controleerbare doelstellingen, voorzien
in wetten, middelen en planning… toon meer ambitie, stop met
rafelen in de rand… (welke partij heeft een plan?)
• Appelleren aan welzijn, stedenbeleid, arbeidsmarkt, gezondheidszorg,
mobiliteitsbeleid en ruimtelijke planning … efficiënt woonbeleid
genereert heel wat winwinsituaties
Piste 2:
eigen woningbezit moet duurzaam zijn
• Woningbezit is duurzaam…
1) …wanneer geen overheidssubsidies nodig zijn om de
stabiliteit en betaalbaarheid van bezit te waarborgen
2) …wanneer er evenwaardige alternatieven zijn
3) …wanneer het een keuze is (>< vandaag)
voorzien in alternatieven ( lokt verhuizen uit)
er is geld…. afbouw woonbonus levert een equivalent van ong. 1,5
miljard euro op (jaarlijks)
context: veel bestaande maatregelen werken prijsopdrijvend/
contraproductief/nutteloos (bijv. woonbonus)
Piste 3:
een ecologische new deal• Haalbare huisvesting voor de 21e eeuw: woningvoorraad wordt bouw-
en woontechnisch in orde en ecologisch verstandig ingepland
• Uitgangspunt: huisvesting als de basisinfrastructuur
waarvan de toegang/betaalbaarheid, de kwaliteit en de
zekerheid door de overheid voor iedereen wordt
gegarandeerd
• Net als in de naoorlogse periode: woon- en bouwbeleid als pivot van
een nieuw sociaalecologisch contract met, economische en ecologische
winsten
• Impact op de arbeidsmarkt:
o 280 000 extra sociale huurwoningen nodig
o 1 000 000 woningen opknapbeurt nodig + nog groter aantal moet worden aangepast
aan nieuwe milieu/energie-eisen
o te bouwen voor… 1,2 miljoen Vlamingen ‘extra’ tegen 2050
Piste 3:
een ecologische new deal• Ruimtelijk aangedreven woonbeleid
o Voorbij het individueel stimuleren van zuinig energieverbruik
o Investeren in centraal gelegen grote en kleine plaatsen
o Invloed op financiering nutsvoorzieningen en distributie diensten (compact en gecontreerd=goedkoper)
o Invloed op uitdagingen van vergrijzing én vergroening
• Sociale huur is een goed ‘kind’, het badwater kan worden ververst
trekker
Piste 4:
leer van experimenten/nieuwe initiatieven
• Grote kloof tussen sociale rechten (op papier) en sociale
noden (in praktijk)
nieuwe wooninitiatieven/sociale innovatie (nu weer
massaal veel)
• Vijver van ‘trial and error’
o geen criminalisering/zonder meer beleid uitbesteden
aan ‘onvolmaakte woonvormen’ maar helpen om
normen te halen
o Onderzoek de potentialiteiten
5. Andermaal: nieuwe
wooninitiatieven
19942017
Algemene conclusies
• Vaststellingen
o Nog nooit zoveel eigenaars
o Nog nooit zoveel afbetaalde woningen
o Nog nooit zo weinig betalingsproblemen in de
eigendomssector
• Vaststellingen
o Grote kwaliteitsproblemen
o Toenemende woonarmoede
o Discriminatie tiert welig
beter én slechter (abstractie maken van ruimtelijke wanorde)
Algemene conclusies
• Vlaamse beleidsmix inzake wonen rijdt het gat nooit
dicht…
o Dominantie van marktwerking
o Padafhankelijkheid
o Gesocialiseerde/geïnternaliseerde woonorde
• Pro eigendom/obsessie
• Contra gesocialiseerde alternatieven
• Vrije huurmarkt
Conclusies
• Maar… sociaal huren maakt het verschil
• Maatschappelijk middenveld/civil society is ‘’alive and
kicking’ nieuwe wooniniatiatieven/sociale innovatie
inzake wonen
Leespakket
Dank u