Overgang frå ungdomsskule til yrkesfaglege program i videregåande

skule – elevane si stemme

Rett kompetanse, fremtidens behov

Hordaland Fylkeskommune26. 10.11

Ann Karin Sandal

PhD- prosjekt (2007- 2011)

Del av NFR- prosjektet Med Mappe som Møteplass (HSF og UiB), Praksisretta FoU- programmet (2007- 2009)

Kvalitativ studie av ungdom og utdanningsval

Presentasjon av 1. delen

15 år og på veg inn i vidaregåande skule

På grunn av at eg ikkje er heilt sikker på kva draumen min er, veit eg ikkje kva som skal til for å få oppfylt den…

Overgang til vidaregåande skule

Velje utdanning og framtidig yrke

- komplekse prosessar som involverer og kan endre m.a. sjølvforståing og oppfatningar av identitet og sosiale relasjonar

Overgangen krev

faglege tilpassingar

metodiske tilpassingar

medvit om kva ein vil og er interessert i, og kven ein er

sosiale tilpassingar

Faglege og metodiske tilpassingar

Motivasjon

Interesser

Tiltru til eigne evner og mulegheiter for å meistre nye utfordringar(self- efficacy)

Sosialisering i ungdomsalderen

Sosialisering får nye orienteringspunkt - frå foreldre og mot jamnaldringsgruppa

Psyko-sosialt moratorium – ein mellomfase, mellom barndom og vaksenliv, prega av utprøving av

identitetar og sosiale roller

Kulturell frisetjing

Finns i mindre grad eintydige, gyldige normer og reglar for atferd

Normer vert oppfatta som relative og er i rask endring

Konsekvensar for t.d. - val av utdanning, yrke- kvar ein buset seg- sosial gruppe- religion, livsstil, verdiar osv

Overgangen

Ein utvida sosial kontekst med nye roller

Rolleforvirring, usikkerheit

Kritisk fase (feilval, omval, fråfall…)

Normativ krise (Erikson, Marcia)

Eller…

Kan utprøving av roller og identitetar vere ein naturleg del av utviklingsprosessar i denne fasen i livet?

Kan kriseomgrepet forståast som ein fase prega av val mellom ulike meiningsfulle mulegheiter, som livsval?

Identitet

Tilpassingar til sosial kontekst og forventingar frå omverda

Identitetsutvikling- oppleving av kven ein sjølv er- måten ein definerer seg sjølv på- kven ein ynskjer å vere

Det seinmoderne samfunn …

Identitetsutvikling resultat av individualisering

Gjennom refleksive val konstruerar ein seg sjølv og sin identitet

Gjennom møte med andre som ein identifiserer seg med utviklar individet ei forståing av og medvit om seg sjølv (spegling)

Sjølvrefleksjon

Ei tilpassing til det seinmoderne samfunn og nødvendig for å meistre

- kva vil eg gjere kven vil eg vere, korleis vil eg framstå

- ”iscenesetjing” av seg sjølv

Identitetsdanninga

Gjentakande refleksjon over kven ein er og kven ein vil vere

Rekonstruksjon av sjølvoppfatning i lys av impulsar og påverknad frå miljøet rundt

Ein aktiv skapingsprosess som involverar refleksjonar over fortid, notid og framtid

Risiko

Når utvikling av identitet, sosialisering osv eit aktivt, individuelt val utset seg for risiko

Sårbarheit i høve til- sjølvbilete- grunnlag for val- støtte frå signifikante andre- evne til refleksivitet- marginalisering

Seinmodernitet (Giddens)

Fridom til å velje kven ein vil vere ogkven ein vil bli

Val av utdanning og yrke er eiavgjersle individet står åleine om å ta

Stiller høge krav til refleksivitet og oppleving av autonomi

Kva er fokus hjå ulike aktørar? Foreldre, lærarar og samfunnet

definerer utdanningsval som hovudfokus i overgangsperioden mellomskuleslaga utdanningsfase

Elevar definerer denne tida som einidentitetsutprøving og utviklingsprosess, som eit prosjekt mot å utvikle eigen identitet og posisjon i eit fragmentert samfunn utviklingsfase

Utdanning som lineær prosess?

barndom ungdomsalder vaksenliv

utdanningsinstitusjonar arbeidsliv

Opplæring og førebuing til deltaking i yrkes- og arbeidsliv

Korleis opplever og erfarer ungdom dette?

YrkesvalmodnadKunnskapar, ferdigheiter og motivasjon som er nødvendig for å ta ei avgjersle om yrkesval og orientere seg mot ei utdanning, eit yrkesområde eller eit bestemt yrke

Informasjon Vurdering Avgjersle/ bestemme seg

Føreset ein relativ klar identitets- og sjølvoppfatning (motivasjon, interesser, verdiar, mål osv)

PhD- arbeidet, 1. delen

Kva kjenneteiknar elevar i 10. klasse sine opplevingar

av overgangen frå ungdomsskule til vidaregåande

opplæring, yrkesfaglege program?

Fokus på

Grunngjevingar for val Motivasjon Interesser Læringserfaringar Meistringserfaringar Forventningar til vgs Framtidsplanar

Praktiske aktivitetar og opplæring

Meistring av praktiske ferdigheiter

Det kroppslege, fysiske

Kreativitet, vere skapande

Å skape og bruke hendene

Eg var litt usikker for eg har alltid likt å jobbe med hendene og då synst eg det såg veldig kjekt ut med drama. Eg var å besøkte den linja der i to dagar og det var kjempekjekt. Men så vart det til design og handverk fordi at eg kom til UKM og kom vidare med det eg hadde sydd, og då .. det var utruleg kjekt, ja, det gav meg liksom guts til å søkje design og handverk

Behov for mindre teori

Ynskje om ”noko anna” – innhald- arbeidsmåtar

Eg vil ta yrkesfag fordi eg ikkje likar teoretiske fag og vil heller gjere nokokreativt og bruke hendene, og eg ikkje har lyst å ha andre språk enn norskog engelsk. Eg vil ikkje ha eit ekstra språk, […] og så er det så mykje skule.

Interesse og motivasjon

Interesse for yrkesfag er utvikla hovudsakleg på fritida, gjennom sjølvregulerte fritidsaktivitetar

For nokre òg gjennom praktiske arbeidsmåtar i skulen

Knytt til personlege interesser

Indre motivasjon

Eg vil velje teknisk og industriell produksjon på vg1 og sannsynlegvis bilmekanikar, lette kjøretøy vg2, fordi eg elskar å mekke på bilar og er maksimalt interessert i bil/motor.

Eg likar å bygge ting og likar å lære nye teknikkar. Naturbruk vel eg fordi eg likar å styre med mange ting på garden. Eg bur på ein gard, og det er veldig kjekt. Eg kan godt tenke meg å få ein eller annan jobb innan bygg- oganleggsteknikk eller naturbruk.

Samanheng mellom faga i ungdomsskulen og yrkesfaglege program

Få elevar ser nytte av faga i ungdomsskulen for framtidig utdanning og yrke

Dei få som gjer det er elevar som er bestemte og tydelege på valet sitt, og som gjev uttrykk for innsikt i det yrkesfaglege programmet og yrket, både arbeidsoppgåver og arbeidsmåtar

Elevar med god fagleg meistring relaterer dette i liten grad i yrkesfag

Elevar med god meistring på kreativitet og praktiske ferdigheiter relaterer dette til yrkesfag som muleg utdannings- og yrkesveg

Når ein ikkje har noko val…

For mange elever er val av yrkesfag eit negativt val, sidan det er det einaste valalternativet, slik elevane opplever det

- usikre på sine interesser og kva dei vil

- sikre på at dei ikkje vil ta studiespesialisering

Eigentleg vil eg ikkje nokon ting, eg synst ikkje det er noko som ser spennande ut, som er noko. Eg veit ikkje kva eg skal velje.

Eg visste ikkje kva eg skulle velje, og ville helst at alle jentene skulle gå på det same, men det gjekk jo ikkje. Eg hadde eigentleg ikkje lyst på helse- og sosial for det er litt slik pinglete då eigentleg. Det er masse slike jenter som går der sant, og eg har ikkje lyst til å vere slik. Men eg berre valde det for å, for…ja, eg må jo vite kva eg vil bli og då må det verte noko innafor det, og så kan eg begynne med barn og ungdom året etterpå trur eg…

Arbeidsmarknad og løn

Ein del elevar grunngjev utdanningsvalet med mulegheiter på arbeidsmarknaden, gjerne knytt til heimstaden

Løn - viktig for gutane

Faget Utdanningsval

Alle elevane var svært positive til utplassering på arbeidsplassar

- gjere eigne erfaringar

- autentisk læringsmiljø

- arbeidsmiljø og møte med arbeidslivet

Støttespelarar

Foreldre, familie Venner Skulen

Sjølstende

Det er mitt val, eg bestemmer

Eg skal velje det som eg trivst med, og ikkje kva dei andre seier

Teoretisk – praktisk tilnærming?

Faga i skulen - innhald- arbeidsmåtar

Kunnskapssyn og læringssyn

Dekontekstualisering av kunnskap?

Utvikle interesser og motivasjon

Korleis gje elevane mest mogeleg eigne erfaringar, autentisk læring?

Korleis kan skulen leggje til rette for å stimulere til interesse for yrkesfaglege program gjennom teoretiske fag gjennom andre arbeidsmetodar og læringsaktivitetar i ungdomsskulen?

Utfordringar

Korleis forankre faget Utdanningsval i dei andre faga i skulen, - eit tverrfagleg arbeid fokusert på elevane sitt utdanningsløp vidare?

Arbeidslivsfaget – ikkje berre for elevar som ikkje meistrar det teoretiske?

Autentiske læringssituasjonar og læringsaktivitetar kan skape ein kontekst for læring som gjev meining, òg utover den aktuelle situasjonen

Behov for å synleggjere tradisjonelle skulefags relevans for yrkesfagleg utdanning

Behov for møteplassar mellom lærarar og mellom skule og lokalsamfunn/ arbeidsliv- breiare tenking rundt yrkesorientering og utdanningsval som kan skape betre grunnlag for elevane sine val for elevane

Utfordringar

Rådgjevinga - knyte an til elevane sine mangfaldige læringserfaringar

Vanskeleg for elevane å utvikle identitet til utdanning og yrkes når resonansen til eige liv er svak

Å ta refleksive val når ein har fylgd straumen i 10 år…

Yrkesvalmodnad