OYUN TEKERLEMELERNN ARA TIRILMASI VE NCELENMES...“Halk Edebiyatna Giri” adl eserindeki tekerleme tasnifinde yer alm olup, çalmamzn üçüncü bölümü, bu balk altnda deerlendirilmitir

T.C.

MU�LA ÜN�VERS�TES�

SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ

TÜRK D�L� VE EDEB�YATI BÖLÜMÜ

OYUN TEKERLEMELER�N�N ARA�TIRILMASI VE �NCELENMES�

YÜKSEK L�SANS TEZ�

GÜL�AH GÖKTA�

DANI�MAN

YARD. DOÇ. DR. MEHMET NAC� ÖNAL

OCAK, 2006

MU�LA

T.C.

MU�LA ÜN�VERS�TES�

SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ

TÜRK D�L� VE EDEB�YATI BÖLÜMÜ

OYUN TEKERLEMELER�N�N ARA�TIRILMASI VE �NCELENMES�

GÜL�AH GÖKTA�

Sosyal Bilimler Enstitüsünce

“Yüksek Lisans”

Diplomas� Verilmesi �çin Kabul Edilen Tezdir.

Tezin Enstitüye Verildi�i Tarih :

Tezin Sözlü Savunma Tarihi : Tezin Dan��man� : Jüri Üyesi : Jüri Üyesi : Enstitü Müdürü :

OCAK, 2006

MU�LA

YEM�N

Yüksek Lisans tezi olarak sundu�um “Oyun Tekerlemelerinin Ara�t�r�lmas�

ve �ncelenmesi” adl� çal��mam�n, taraf�mdan bilimsel ahlâk ve geleneklere ayk�r� dü�ecek

bir yard�ma ba�vurulmaks�z�n yaz�ld��n� ve yararland��m eserlerin Kaynakça’da

gösterilenlerden olu�tu�unu, bunlara at�f yap�larak yararlanm�� oldu�umu belirtir ve bunu

onurumla do�rular�m.

Ocak, 2006

Gül�ah GÖKTA�

TEZ ÖZET�

Bu çal��mada yer alan 700 tekerleme metni, 1930-2005 y�llar� aras�nda

yay�nlanm�� olan çe�itli yaz�l� kaynaklara ba�vurularak haz�rlanm��t�r. Tekerleme

metinleri, �ekil özelliklerine göre tasnif edilerek; her tekerlemeye bir tasnif numaras�

verilmi�tir. Çal��mada yer alan tekerleme metinleri, “Manzum Tekerlemeler”,

“Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler” ve “Mensur Tekerlemeler” olmak üzere üç

bölümde incelenmi�tir.

“Manzum Tekerlemeler”in ele al�nd�� B�R�NC� BÖLÜM’de tekerlemeler;

“oyun” süreci içindeki a�amalara göre; “A. Oyun Öncesinde Söylenen

Tekerlemeler”, “B. Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler” ve “C. Oyun

Sonras�nda Söylenen Tekerlemeler” olarak tasnif edilmi�lerdir. Müstakil bir oyuna

ba�l� olmayan, alay, k�zd�rma, güldürme gibi amaçlarla söylenen tekerlemeler ise,

“D. Ba��ms�z Oyun Tekerlemeleri” olarak adland�r�lm��t�r. Ayr�ca “A. Oyun

Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”, oyuna haz�rl�k a�amas�ndaki evrelere göre de;

“a. Oyuna Davet (Ça��rma) Tekerlemeleri”, “b. Ebe Seçme Tekerlemeleri

(Say��macalar)” ve “c. E� Seçme Tekerlemeleri” olmak üzere alt ba�l�klara

ayr�lm��t�r.

“Manzum Tekerlemeler” ba�l�� alt�nda de�erlendirdi�imiz B�R�NC�

BÖLÜM’de tekerlemeler, d�� ve iç yap�ya ait unsurlara göre; “I. Manzum

Tekerlemelerin D�� Yap�s�” ve “II. Manzum Tekerlemelerin �ç Yap�s�” olmak

üzere, iki alt ba�l�kta incelenmi�tir. Bunlardan, “I. Manzum Tekerlemelerin D��

Yap�s�”n�n incelendi�i bölümde, bu tekerleme metinleri; d�� yap� özelliklerine göre

kendi içinde: “1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösteren Tekerlemeler” ve “2. Yap�lar�nda

Kararl�l�k Göstermeyen Tekerlemeler” olmak üzere ikiye ayr�lm��t�r. Ayr�ca bu

“Manzum Tekerlemeler”in tasnifinde; tekerlemelerin “dize say�lar�” ölçüt al�narak,

azdan-ço�a do�ru bir s�ralama düzeni gözetilmi�tir.

“Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler” ve “Yap�lar�nda Kararl�l�k

Göstermeyenler” s�n�flamas�, Ahmet �ükrü Esen’in, “Anadolu Türküleri” adl�

eserinden örnek al�nm�� olup, çal��mam�z�n “I. Manzum Tekerlemelerin D�� Yap�s�”

bölümü, bu alt ba�l�klarla de�erlendirilmi�tir (Esen, 9-22).

“II. Manzum Tekerlemelerin �ç Yap�s�” ba�l�� alt�ndaki bölüm ise;

“1. Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler” ve “2. Söz De�eri Öne Ç�kan

Tekerlemeler” olmak üzere iki alt ba�l�kta de�erlendirilmi�tir. Bu tekerlemeleri

olu�turan sözcüklere göre; anlamca bir kar��l�� bulunmayan seslerin ya da baz�

hecelerin olu�turdu�u tekerlemeler, “1. Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler”;

anlaml� bir kar��l�� bulunan kelimelerin olu�turdu�u tekerlemeler ise, “2. Söz

De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler” olarak adland�r�lm��t�r.

Çal��mam�z s�ras�nda, “1. Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler”in, s�n�rl�

say�da oldu�u ve bu tekerlemelerin; sadece “A. Oyun Öncesinde Söylenen

Tekerlemeler” ve “B. Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler” bölümlerinde yer

ald�� görülmü�tür. “1. Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler”in; çal��mam�z�n “C.

Oyun Sonras�nda Söylenen Tekerlemeler” ve “D. Ba��ms�z Tekerlemeler” ba�l�kl�

bölümlerinde ise, yer almad�� görülmü�tür.

Bunlara ek olarak, “2. Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler”e ayr� bir alt

ba�l�k aç�larak, tekerlemelerde geçen unsurlar (hayvan adlar�, say�lar, �ah�s adlar�,

yer adlar�, renk adlar� vb.) “Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemelerdeki Unsurlar”

ba�l�� alt�nda de�erlendirilmi�tir.

“Ses De�eri” ve “Söz De�eri” ifâdeleri, Mehmet Naci Önal’�n,

“Türkçe’nin E�itimi ve Ö�retiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi” konulu

makalesinden örnek al�nm�� olup, “II. Manzum Tekerlemelerin �ç Yap�s�” bölümü,

bu alt ba�l�klarla de�erlendirilmi�tir (Önal, 138-142).

Çal��mam�z�n �K�NC� BÖLÜMÜ, “Manzum-Mensur Kar��k

Tekerlemeler” olarak adland�r�lm��t�r. Hem manzum (�iir) hem de mensur (düz yaz�)

yap� özelli�i gösteren bu tekerleme metinleri, dize sonlar�nda ses benzerliklerinin

bulunmas�, k�smen de olsa tam ve yar�m kafiyelerin bulunmas� gibi özellikleri

nedeniyle manzum bir yap�ya yakla��rken, ayn� tekerleme metinlerinin, ikili konu�ma

diyaloglar�ndan olu�mas�, bu metinlerin mensur özelikler göstermesine de neden

olmu�tur. Bu “Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler”; “Manzum Tekerlemeler”de

oldu�u gibi, “A. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”, “B. Oyun S�ras�nda

Söylenen Tekerlemeler”, “C. Oyun Sonras�nda Söylenen Tekerlemeler” ve “D.

Ba��ms�z Oyun Tekerlemeleri” olmak üzere dört bölüme ayr�lm��t�r.

“Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler”, kar��m�za yeni bir tür olarak

ç�kmaktad�r. Bu tekerlemeler, birçok yaz�l� kayna�a “manzum” olarak geçmi�lerdir.

Çal��mam�zda bu bölüm için, “Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler” olarak, ayr�

bir ba�l�k aç�lmas�n�n nedeni; bu tekerleme metinleri içindeki yap� farklar�n� ortaya

koymak ve bu “farkl� iki yap�”y� (manzum-mensur) belirginle�tirmektir.

Çal��mam�zda bu tekerlemeler, dize/sat�r say�lar�na göre, azdan-ço�a do�ru bir

s�ralama düzeni gözetilerek tasnif edilmi�lerdir.

Çal��man�n ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜ “Mensur Tekerlemeler”in yer ald��

bölümdür. Bu bölüm “Söz Oyunlar�na Dayal� Tekerlemeler (Yan�ltmacalar)” olarak

adland�r�lm��t�r. Üçüncü bölümde yer alan tekerlemeler, manzum bir yap�da

olmad�klar� için yap�lar�na göre de�il, alfabetik olarak tasnif edilmi�lerdir. Bu

bölümde yer alan tekerlemelerde aliterasyonlar�n kullan�ld�� görülmü�tür. Bu

tekerlemeler içerisinde yap�lan aliterasyonlar, çal��mam�zda koyu harflerle yaz�larak

belirgin hâle getirilmi�tir.

“Söz Oyunlar�na Dayal� Tekerlemeler” tan�m� ilk olarak; �ükrü Elçin’in

“Halk Edebiyat�na Giri�” adl� eserindeki tekerleme tasnifinde yer alm�� olup,

çal��mam�z�n üçüncü bölümü, bu ba�l�k alt�nda de�erlendirilmi�tir (Elçin, 2000,

592-598).

Ayr�ca Manzum Tekerlemeler bölümünde, çocuklar�n hemen her

tekerlemede, “ikileme” kulland�� görülmü�tür. Bu tekerlemelerde kullan�lan

ikilemelerin, “iki sözcü�ü anlaml� ikileme”, “bir sözcü�ü anlaml� ikileme”, “iki

sözcü�ü de yar� anlaml� ikileme” gibi genel ikileme kullan�mlar�n�n d��nda;

ço�unlukla “anlams�z sözcüklerle kurulan ikilemeler”den olu�tu�u dikkati

çekmektedir. Çal��mam�zda, çocuklara özgü bir kullan�m olan ve “anlams�z

sözcüklerle kurulan bu ikilemeler”in; di�er ikilemelere oranla daha fazla yer tuttu�u

tespit edilmi�tir. Çal��man�n sonunda, “Genel Alfabetik Dizinden” sonra, “Kal�plar

Dizini” ba�l�� alt�nda, bu ikilemeler ve kal�p ifadeler gösterilmi�tir.

“Oyun Tekerlemelerinin Ara�t�r�lmas� ve �ncelenmesi” konulu

çal��mam�z�n amac�, çocuk dünyas� içerisinde önemli bir yeri olan tekerlemelerin,

eldeki malzemeye göre, düzenli bir tasnifini olu�turmak ve bu tekerleme metinlerinin

genel olarak birer edebî metin özelli�ine sahip olup olmad�klar�n� belirlemektir.

ABSTRACT

The 700 nursery rhymes in this study are compiled from various written

sources published between 1930 and 2005. The texts of these nursery rhymes are

classified according to formal attributes and each of them is given a classification

number. These rhymes are analyzed in three sections: “Verse Nursery Rhymes,”

“Verse and Prose Mixed Nursery Rhymes,” and “Prose Nursery Rhymes.”

The first section of this study consists of two subsections: The Formal

Structure of the Verse Nursery Rhymes and The Interior Structure of the Verse

Nursery Rhymes. In the Formal Structure of the Verse Nursery Rhymes, nursery

rhymes are classified according to their place in the various stages of a game such as

rhymes recited before the game, during the game or after the game. The rhymes not

connected to a game and recited to tease, make fun and ridicule are collected under

the title of Independent Nursery Rhymes. The nursery rhymes recited before the

games are also divided into subcategories such as Invitation to Play Rhymes,

Choosing a Partner Rhyme, and Choosing the First Player.

In the Interior Structure of the Verse Nursery Rhymes, rhymes are divided

into two categories: rhymes with lexical value and rhymes with sound value. The

rhymes with the lexical value offer words with meanings and the rhymes with sound

value give us words, syllables and sounds without meaning. The study also

demonstrates that the rhymes with sound value are found in before and during the

game rhymes while this type of rhymes is not seen in the after the game rhymes and

the independent rhymes.

The second section of this study is called Verse and Prose Mixed Nursery

Rhymes. These rhymes exhibit both prose and verse qualities. The verse quality

comes from the rhyming endings of the lines and the prose quality comes from the

fact that these rhymes are usually presented in a dialogue. This type of rhymes is

also divided into four groups such as rhymes recited before the game, during the

game, after the game, and independent rhymes.

The third section of the study presents Prose Nursery Rhymes. They are

called Rhymes based on Word Play or Puns. These are classified alphabetically. It

is observed that this type of rhymes makes use of alliterations and these alliterations

are indicated in bold characters in the study.

This thesis titled “The Research and Analysis of Nursery Rhymes” aims to

classify the nursery rhymes that have great importance in a child’s world and to

analyze them in order to demonstrate their value as literary texts.

I

�Ç�NDEK�LER

ÖNSÖZ............................................................................................................VIII

KISALTMALAR ............................................................................................XI

G�R��.................................................................................................................XII

I . TEKERLEME KAVRAMI...............................................................XII

A . TANIM

1 . Sözlüklerde Tekerlemenin Tan�m�.............................................XII

2 . Ansiklopedilerde Tekerlemenin Tan�m�...................................XIII

3 . Bilim Adamlar�n�n Çal��malar�nda Tekerlemelerin Tan�m�…XIV

II . TEKERLEMELER�N KÖKEN�...................................................XVI

III . TEKERLEMELER�N ÖZELL�KLER�.......................................XVI

1 . Tekerlemelerin Genel Özellikleri.............................................XVI

2 . Tekerlemelerin Yap�sal Özellikleri...........................................XIX

IV . TEKERLEME TÜRLER�..............................................................XIX

1 . Masal Tekerlemeleri.................................................................XIX

2 . Seyirlik Oyunlar�n �cras�nda Söylenen Tekerlemeler................XX

a . Karagöz Tekerlemesi...........................................................XX

b . Orta Oyunu Tekerlemesi......................................................XX

c . Meddah Tekerlemesi...........................................................XXI

3 . Saz �airli�i Gelene�inde Tekerlemeler....................................XXI

4 . Mektup Tekerlemeleri.............................................................XXII

5 . Tören Tekerlemeleri................................................................XXII

6 . Halk Hikayesi Tekerlemeleri..................................................XXII

7 . Ok�amalar.............................................................................XXIII

8 . Dua, Dilek ve Niyet Tekerlemeleri........................................XXIV

9 . Muhtelif Vesilelerle Söylenen Tekerlemeler..........................XXIV

10 . Oyun Tekerlemeleri...............................................................XXIV

II

V . TEKERLEMELER�N HALK EDEB�YATI

TÜRLER� �LE �L��K�S�.............................................................XXV

1 . Mâni-Tekerleme.......................................................................XXV

2 . Türkü-Tekerleme......................................................................XXV

3 . Ninni-Tekerleme.....................................................................XXVI

4 . Bilmece-Tekerleme.................................................................XXVI

5 . Deyim-Tekerleme..................................................................XXVII

6 . Atasözü-Tekerleme..............................................................XXVIII

VI . TEKERLEMELER�N TASN�F�.............................................XXVIII

B�R�NC� BÖLÜM

MANZUM TEKERLEMELER

I . MANZUM TEKERLEMELER�N�N DI� YAPISI..........................1

A . OYUN ÖNCES�NDE SÖYLENEN TEKERLEMELER...........2

1 . Oyuna Davet (Ça��rma) Tekerlemeleri..................................2

1.1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler....................................2

1.1.1. Dört Dizeli Olanlar..................................................2

1.2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler..............................2

1.2.1. �ki Dizeli Olanlar.....................................................2

1.2.2. Üç Dizeli Olanlar.....................................................3


2 . Ebe Seçme Tekerlemeleri (Say��macalar) .............................4

2.1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler....................................4

2.1.1. �ki Dizeli Olanlar.....................................................4

2.1.2. Üç Dizeli Olanlar.....................................................6


III

2.1.4. Be� Dizeli Olanlar.................................................10

2.1.5. Alt� Dizeli Olanlar.................................................11

2.1.6. Yedi Dizeli Olanlar...............................................12

2.1.7. Sekiz Dizeli Olanlar..............................................12

2.1.8. On Dizeli Olanlar..................................................13

2.1.9. On �ki Dizeli Olanlar.............................................14

2.2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler..............................14

2.2.1. �ki Dizeli Olanlar..................................................14

2.2.2. Üç Dizeli Olanlar...................................................16

2.2.3. Dört Dizeli Olanlar................................................22

2.2.4. Be� Dizeli Olanlar..................................................34

2.2.5. Alt� Dizeli Olanlar..................................................40

2.2.6. Yedi Dizeli Olanlar.................................................50

2.2.7. Sekiz Dizeli Olanlar................................................54

2.2.8. Dokuz Dizeli Olanlar..............................................58

2.2.9. On Dizeli Olanlar...................................................59

2.2.10. On Bir Dizeli Olanlar.............................................61

2.2.11. On �ki Dizeli Olanlar..............................................63

2.2.12. On Üç Dizeli Olanlar..............................................68

2.2.13. On Dört Dizeli Olanlar............................................69

2.2.14. On Alt� Dizeli Olanlar..............................................70

2.2.15. On Yedi Dizeli Olanlar.............................................71

2.2.16. On Dokuz Dizeli Olanlar..........................................72

3 . E� Seçme Tekerlemeleri.........................................................73

3.1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler..................................74

3.1.1. �ki Dizeli Olanlar...................................................74

3.1.2. Alt� Dizeli Olanlar..................................................74

IV

3.2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler............................75

3.2.1. �ki Dizeli Olanlar....................................................75

3.2.2. Dört Dizeli Olanlar.................................................76

3.2.3. Be� Dizeli Olanlar...................................................77

B . OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER.............77

1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler...................................77

1.1. �ki Dizeli Olanlar......................................................77

1.2. Üç Dizeli Olanlar......................................................78

1.3. Dört Dizeli Olanlar....................................................78

1.4. Sekiz Dizeli Olanlar....................................................79

2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler............................79

2.1. �ki Dizeli Olanlar.....................................................79

2.2. Üç Dizeli Olanlar.....................................................80

2.3. Dört Dizeli Olanlar..................................................80

2.4. Be� Dizeli Olanlar....................................................82

2.5. Alt� Dizeli Olanlar....................................................83

2.6. Yedi Dizeli Olanlar...................................................84

2.7. Sekiz Dizeli Olanlar..................................................86

2.8. Dokuz Dizeli Olanlar................................................88

2.9. On Dizeli Olanlar......................................................89

2.10. On Bir Dizeli Olanlar...............................................90

2.11. On �ki Dizeli Olanlar................................................91

2.12. On Üç Dizeli Olanlar................................................94

2.13. On Dört Dizeli Olanlar.............................................95

2.14. On Be� Dizeli Olanlar...............................................96

2.15. On Alt� Dizeli Olanlar...............................................96

C . OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER…......99

1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler..................................99

1.1. �ki Dizeli Olanlar......................................................99

V

2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler..........................100

2.1. �ki Dizeli Olanlar....................................................100

2.2. Dört Dizeli Olanlar.................................................101

2.3. Yedi Dizeli Olanlar..................................................103

2.4. Dokuz Dizeli Olanlar................................................103

D . BA�IMSIZ OYUN TEKERLEMELER�...................................104

1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler................................104



2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler..........................109


2.2. Üç Dizeli Olanlar....................................................110


2.4. Be� Dizeli Olanlar...................................................120

2.5. Alt� Dizeli Olanlar...................................................121

2.6. Yedi Dizeli Olanlar..................................................122

2.7. Sekiz Dizeli Olanlar.................................................122

2.8. Dokuz Dizeli Olanlar...............................................123

2.9. On Dizeli Olanlar....................................................123

2.10. On �ki Dizeli Olanlar...............................................124

II . MANZUM TEKERLEMELER�N�N �Ç YAPISI........................126

A . OYUN ÖNCES�NDE SÖYLENEN TEKERLEMELER......127

1 . Ses De�eri Öne ç�kan Tekerlemeler.....................................127

2 . Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler.....................................127

B . OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER….....127

1 . Ses De�eri Öne ç�kan Tekerlemeler.....................................127

2 . Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler.....................................127

VI

C . OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER….127

1 . Söz De�eri Öne ç�kan Tekerlemeler.....................................127

D . BA�IMSIZ OYUN TEKERLEMELER�................................127

1 . Söz De�eri Öne ç�kan Tekerlemeler......................................127

1.1. Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemelerdeki Unsurlar......128

1.1.1. Hayvan Adlar�........................................................128

1.1.2. Say�lar....................................................................128

1.1.3. �ah�s Adlar�............................................................129

1.1.4. Yer Adlar�...............................................................129

1.1.5. Renk Adlar�.............................................................130

1.1.6. Alay-K�zd�rma Amaçl� Unsurlar.............................130

1.1.7. Güldürme Amaçl� Unsurlar....................................131

1.1.8. Sebze-Meyve-Bitki-Yiyecek Adlar�..........................131

1.1.9. Film Karakterleri-Ünlü Ki�iler...............................132

�K�NC� BÖLÜM

MANZUM-MENSUR KARI�IK TEKERLEMELER

1 . Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler................................133

2 . Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler..................................134

3 . Oyun Sonras�nda Söylenen Tekerlemeler...............................150

4 . Ba��ms�z Oyun Tekerlemeleri................................................152

VII

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MENSUR TEKERLEMELER

SÖZ OYUNLARINA DAYALI TEKERLEMELER (YANILTMACALAR)

A .....................................................................................................................155

B .....................................................................................................................158

C – Ç ...............................................................................................................162

D .....................................................................................................................165

E .....................................................................................................................168

F .....................................................................................................................170

G .....................................................................................................................171

H .....................................................................................................................173

I – � ….............................................................................................................174

J ......................................................................................................................176

K .....................................................................................................................176

L ......................................................................................................................182

M .....................................................................................................................183

N .....................................................................................................................184

O - Ö ...............................................................................................................185

P ......................................................................................................................185

R ......................................................................................................................186

S – � ................................................................................................................186

T ......................................................................................................................191

U - Ü ...............................................................................................................192

V ......................................................................................................................193

Y ......................................................................................................................194

Z ......................................................................................................................194

SONUÇ ...........................................................................................................196

KAYNAKÇA .................................................................................................203

D�Z�N ...............................................................................................................213

VIII

ÖNSÖZ

Tekerlemeler, yap�lar� itibariyle manzum özellikler gösterdiklerinden, bir

tür olarak anonim halk �iiri içerisinde de�erlendirilmektedir. Kendi ba�lar�na

kullan�mlar� olmad�� için daha çok masal, ninni, mâni, bilmece gibi di�er edebî

türlerle yak�ndan ili�kilidir. Bu çal��mada, “Oyun Tekerlemeleri” üzerinde

durulacakt�r.

“Oyun Tekerlemeleri”, daha çok çocuklar taraf�ndan ortaya konan, özgün

halk edebiyat� malzemeleridir. Çocuklar taraf�ndan üretilmi� olan ve yarat�c�s�

belli olmad�� için anonim say�lan bu tür, çocuklar�n dünyas�nda önemli bir yere

sahiptir.

“Oyun Tekerlemeleri” de di�er tekerleme türlerinde oldu�u gibi, manzum

özellikler gösterdi�inden, anonim halk �iiri içerisinde de�erlendirilmi�tir. Bu

nedenle “Oyun Tekerlemeleri”, çocuk zihninin ve çocuk dünyas�n�n üretti�i ilk

�iir örnekleri olarak dü�ünülebilir.

Çocuk zihninin s�n�rs�zl�� ve dili kullanma becerisinin ortakla�a

kullan�ld�� bu metinlerin, belli bir konusu yoktur. Kimi zaman yap�lar�nda

kararl�l�k gösterirken, kimi zaman göstermezler. Birço�unun içinde anlaml�

kelimeler bulundu�u gibi, anlams�z kelimelerin de yer ald��n� görebiliriz. Ço�u

zaman bu tekerlemelerde, kelime ve ses tekrarlar�na ba�vurulmu�; kelimeler

hecelere bölünerek, dizeler aras�nda ritmik bir ses ahengi yakalanm��t�r.

Bu çal��mada 700 oyun tekerlemesi esas al�nm��t�r. Tekerlemeler, üç

bölüm halinde incelenmi�tir. Çal��man�n Birinci Bölümü, sadece çocuklara ait

olan tekerlemelere ayr�lm�� ve “Manzum Tekerlemeler” olarak adland�r�lm��t�r.

Bu bölümdeki tekerlemeler, “Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”, “Oyun

S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler”, Oyun Sonras�nda Söylenen Tekerlemeler ve

“Ba��ms�z Oyun Tekerlemeleri” olarak dörde ayr�lm��; iç ve d�� yap�lar�

itibariyle incelenmi�; yap�lar�nda kararl�l�k gösterip göstermedi�i tart��larak,

yap�lar�n�n sa�laml�� veya eksikli�ine karar verilmi�tir.

IX

Çal��man�n �kinci Bölümü, “Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler”e

ayr�lm��t�r. Bu bölümdeki tekerlemeler, �iir ve düz yaz� özelliklerinin her ikisine

de sahip olduklar� için, bu ba�l�k alt�nda de�erlendirilmi�tir.

Çal��man�n Üçüncü Bölümünde ise, çocuklar�n ve yeti�kinlerin kulland��

tekerlemeler birlikte ele al�nm��t�r. Bu tekerlemeler, söyleme güçlü�ü ve dil

becerisi gerektirme gibi özellikler ta��d��ndan, “Söz Oyunlar�na Dayal�

Tekerlemeler (Yan�ltmacalar)” olarak adland�r�lm��lard�r.

Bu çal��ma s�ras�nda, çocuk oyunlar�ndaki tekerlemelerle ilgili derli toplu

çal��ma say�s�n�n oldukça az veya yetersiz oldu�u görülmü�tür. Yap�lan

çal��malar�n birço�unun ise, çocuk oyunlar�ndaki tekerlemelerle do�rudan de�il,

dolayl� olarak yap�lm�� çal��malar oldu�u dikkati çekmektedir. Bu çal��ma bir

toplama çal��mas� oldu�undan, daha çok yaz�l� kaynaklara ba�vurulmu�; bunun

yan� s�ra sözlü kaynaklardan da faydalan�lm��t�r. Tekerleme ile ilgili kaynak

kitaplar�n d��nda, a��rl�kl� olarak süreli yay�nlara da yer verilmi�tir. Folklor

Postas�, Folklora Do�ru, Sivas Folkloru, Türk Folkloru, Türk Folklor

Ara�t�rmalar� vs. gibi �imdiye kadar yay�nlanm�� folklorla ilgili süreli yay�nlar�n

tamam�, konuyla ilgili olarak gözden geçirilmi�tir.

Tekerlemeler üzerinde yap�lan inceleme ve tasniflerin belirlenmesinde,

Rémy Dor’un, “ Compt�nes De Turque (Türkiye Say��malar�)” (Pertev Naili

Boratav Ar�ivinden); Ali Duymaz’�n “�rfan� Arzulayan Sözler Tekerlemeler”;

Do�an Kaya’n�n “Anonim Halk �iiri” adl� eserleri ve “Mehmet Naci Önal’�n

Türkçe’nin E�itimi ve Ö�retiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi”

konulu makalesi ile Bilge Türkiçin’in 1969-1974 y�llar� aras�nda, “do�al gözlem

yöntemi”ne dayal� olarak yap�lm�� bir çal��ma olan, “Çocuk Oyunlar� ve

Tekerlemeleri” konulu makaleleri, bu çal��maya kaynakl�k etmi�tir.

“Oyun Tekerlemelerinin Ara�t�r�lmas� ve �ncelenmesi” konulu

çal��mam�z�n kaynak ara�t�rmalar� s�ras�nda, özellikle Ankara Milli Kütüphane,

Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanesi, Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi, Gazi

Üniversitesi Kütüphanesi, Hacettepe Üniversitesi Kütüphanesi, �zmir Milli

Kütüphane, ODTÜ Kütüphanesi, Uluda� Üniversitesi Kütüphanesi ve YÖK Tez

X

Merkezi’nden yararlan�lm��t�r. Bunlar�n d��nda, Ankara Milli Kütüphane’de

bulunan, Eski Eserler Yazmalar� Katalo�u incelenmi� ve tekerleme ile ilgili

kaynaklar�n mikrofilmleri çekilmi�tir. Bu çal��maya önemli ölçüde kaynakl�k

edebilecek, “Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co�rafya Fakültesinde, 1940-1980

y�llar� aras�nda yap�lm�� olan, halk bilimi (folklor çal��malar�) ile ilgili lisans

tezleri”ne; (tezlerin kütüphanede fazla yer tuttu�u gerekçesiyle SEKA’ya

gönderilmesi nedeniyle) ula��lamam��t�r. Ayr�ca, Kültür Bakanl�� HAGEM

Ar�iv’lerinden de yeni gelen kanunlar gere�ince yararlan�lamam��t�r.

Bu tezi haz�rlarken, öncelikle bugünlere ula�mamda büyük eme�i geçen

sevgili aileme; çal��ma süresince deste�ini esirgemeyen de�erli arkada��m Korel

GÖKÇE’ye; ba�vuru kaynaklar�na ula�mamda kolayl�k sa�layan Ankara Milli

Kütüphane görevlisi Say�n �slam ATE�’e; özel ar�ivindeki ders notlar�yla bu

çal��maya önemli katk�s� bulunan, Ku� Dili E�itim Merkezi e�itmenlerinden

Say�n Dr. Attila SARIKAYALI’ya ve bu notlar�n teminini sa�layan, Ku� Dili

E�itim Merkezi yetkililerinden Say�n Mete ORAN’a;

Bu çal��madaki “Tez Özeti” bölümünün; yabanc� dile çevirisi

a�amas�ndaki katk�lar�ndan dolay�, Mu�la Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Bat� Dilleri ve Edebiyatlar� Bölümü ö�retim üyesi, Say�n Doç.Dr. Çi�dem PALA

MULL’a ve özellikle beni, “Oyun Tekerlemelerinin Ara�t�r�lmas� ve �ncelenmesi”

konusuna te�vik ederek, bu tezin “çal��ma yöntemi”nin belirlenmesinde ve tezin

ortaya ç�kmas�nda büyük katk�lar sa�layan, de�erli hocam Say�n Yard. Doç. Dr.

Mehmet Naci ÖNAL’a, te�ekkürü bir borç bilirim.

XI

KISALTMALAR

B.D.N. : Bas�lmam�� Ders Notlar�

Bkz. : Bak�n�z

C. : Cilt

DTCF : Dil ve Tarih-Co�rafya Fakültesi

FD : Folklora Do�ru

FP : Folklor Postas�

HAGEM : Halk Kültürleri Ara�t�rma Geli�tirme Genel Müdürlü�ü

Haz. : Haz�rlayan

MF : Milli Folklor

No. : Numara

ODTÜ : Orta Do�u Teknik Üniversitesi

S. : Say�

s. : Sayfa

SF : Sivas Folkloru

TD : Türk Dili

TDK : Türk Dil Kurumu

TF : Türk Folkloru

TFA : Türk Folklor Ara�t�rmalar�

TK : Türk Kültürü

TRT : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu

vb. : Ve benzerleri

vs. : Ve saire

Yay. : Yay�n

YÖK : Yüksekö�retim Kurulu

XII

G�R��

I. TEKERLEME KAVRAMI

A. TANIM

1. Sözlüklerde Tekerlemenin Tan�m�:

1. �emsettin Sami’nin Kamus-� Türkî adl� eserinde tekerleme; “1.saçma

sapan mukaddime 2. masal tekerlemesi” olarak ifade ediliyor (�emsettin Sami, 429).

2. Derleme Sözlü�ü’nde tekerleme; “1. Masallara ba�larken söylenen yar�

anlaml� yar� anlams�z sözler ve 2. Atasözü” olarak aç�klanm��t�r (Derleme Sözlü�ü,

X, 3863).

3. Türkçe Sözlük’te tekerleme;“1. Tekerlemek i�i , yuvarlamak 2. Ço�unlukla

basma kal�p söz. 3. Masallar�n ba��nda bulunan kafiyeli giri� sözleri 4. Saz �airleri

aras�nda yap�lan deyi� yar�� 5. Orta oyununda, özellikle Kavuklu’nun kulland��

sözler” olarak ifade edilmektedir (Türkçe Sözlük, 1936).

4. Edebiyat Terimleri Sözlü�ü’nde tekerleme, “Genellikle ölçülü, kafiyeli,

simetrili, onamatopeli ve sürrealist anlaml� söz dizisi.” olarak tan�mlan�r (Akal�n,

277-278).

5. Edebiyat�m�zda �simler ve Terimler Sözlü�ü’nde ise tekerleme ayr� iki

madde olarak ele al�nm��t�r. Bu maddelerden ilkinde tekerleme: “a��zda yuvarlanan

söz…saçma sapan söz…E�sesli kelimelerle kurulu konu�ma…” �eklinde aç�klanm��

ve daha çok çocuk folklorunda ho�ça vakit geçirmek, konu�ma kabiliyeti kazanmak,

oyunlarda e� ve ebe seçmek için kullan�ld��na de�inilmi�tir. Di�er tekerleme

maddesinde ise; â��k fas�llar�nda, saz �airlerinin yapt�klar� �iir yar��malar�n�n halk

aras�nda tekerleme, �airler aras�nda ise tekellüm diye bilindi�i ifâde edilmi�tir (Tekin,

589-590).

XIII

6. Yabanc� dil sözlüklerinde ise tekerleme �u �ekilde kar��l�k bulur:

�ngilizce’de tekerleme, “jingle” (tekerleme, tekerlemeli �ark�); “tongue twister” (Bir

kelime, deyim ya da cümlenin, küçük de�i�iklikler yaparak benzer seslerin bir anda

kullan�lmas�yla yap�lan, söylenmesi zor söz oyunlar�); nursery rhyme (çocuk �iiri)

olarak tan�mlan�yor. “ Shall he sell sea shells? etc. ” (Webster’s New �nternatioal

Dictionary of the English Language, 2665; The Oxford Dictionary of Nursery

Rhymes, 47).

Tekerleme Frans�zca’da “comptine” (Çocuk �ark�s�, oyuncular�n bir oyundaki

rollerinin belirlenmesi için söylenen �ark�lar) olarak kar��l�k buluyor (Dictionnaries

Le Robert, 248).

Almanca’da tekerleme “zungenbrecher” (Ayn� ve yak�n seslere sahip olan

kelimelerin, yan yana konarak h�zl�ca söylenmesinden ortaya ç�kan ve sadece

konu�ulan, ak�c� dillerde kullan�lan bir dil oyunu) olarak tan�mlan�yor (Die

Cambridge Enzyklopädie der Sprache , 65).

Ayr�ca tekerleme çe�itli Türk boylar�nda �u adlarla bilinir: Azerbaycan

Türkleri Â��k Edebiyat�nda; “tekerleme”, çocuk folklorunda; “sanama”, Dobruca

Tatarlar� masallar�nda; “tekerleme”, Gagauzlarda; “tekerleme, say�lmak, bada�mak”,

Kazak Türklerinde; “öleñ (hayvan tekerlemeleri için), tekerleme”, K�rg�z Türklerinde

“cañ�lmaç”, K�br�s ve Makedonya Türklerinde “tekerleme”, Özbek Türklerinde;

“bala ko�uklar�, sana�, sanak”, çocuk folklorunda; “say�lmak” ve Türkmenistan’da

“sanavaç” (Kaya,1999, 546).

2. Ansiklopedilerde Tekerlemenin Tan�m�:

1. Türk Ansiklopedisi’nin “Tekerleme” maddesinde, bir çe�it söz

cambazl��, hayal oyunu oldu�u ve tekerlemelerin ortak ve kendine has özelliklerinin

ba��nda kafiye, aliterasyon, yar�m kafiye ile çe�itli yöntemlere ba�vurularak elde

edilen ‘ahenk’ ve ‘semantik’ kelime oyunlar� ve birbirini tutmaz hayal ve

dü�üncelerin ard� ard�na s�ralanmas�ndan meydana geldi�i ifade edilmektedir. Ayr�ca

tekerlemelerde olmas� mümkün olmayan durumlar�n, tabiat kanunlar�yla çeli�en

XIV

görüntünün ve davran��larla ‘irrasyonel’ bir dünya tablosunun sergilendi�ine dikkat

çekilir (Türk Ansiklopedisi, 37).

2. Tekerlemenin ayr� bir madde olarak yer ald�� ba�ka bir kaynak Türk Dili

ve Edebiyat� Ansiklopedisi’dir. Burada tekerleme, masal, hikâye, halk tiyatrosu,

bilmece gibi türlerin içinde, Â��k Edebiyat�nda, çocuk oyunlar�nda ve baz� törenlerde

ya da ba��ms�z olarak görülen halk edebiyat� türü olarak aç�klan�r (Türk Dili ve

Edebiyat� Ansiklopedisi, 296-298).

3. Anabritannica ansiklopedisinde tekerleme, ses oyunlar� ve ça�r��mlarla

birbirine ba�lanan genellikle birbirini tutmaz dü�üncelerin s�ralanmas�na dayanan,

kal�pla�m�� söz dizisi �eklinde aç�klanm��t�r. Beklenmedik söz oyunlar�yla �a��rt�c�

ve e�lendirici bir etki yaratan tekerlemeler; masal tekerlemeleri, oyun tekerlemeleri,

tören tekerlemeleri ve ba��ms�z tekerlemeler olarak s�n�fland�r�labilir denmektedir

(Anabritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, 490).

4. Bunlar�n d��nda tekerleme ile ilgili di�er ansiklopedilerde de birçok

tan�mla kar��la��lmas�na ra�men, bu kaynaklarda hemen hemen birbirine çok yak�n

tan�mlar yap�lm��t�r. (Büyük Larousse, XXII, 11358; Meydan Larousse, XII, 16).

3. Bilim Adamlar�n�n Çal��malar�nda Tekerlemeler:

1. Ahmet Talat Onay, tekerleme kelimesinin ‘tek tek’,‘teker teker’

kelimelerinden al�nd��n� ve bunun t�pk� araba tekerle�inin yuvarlanmas� gibi art

arda gelecek �ekilde söylendi�ini; halk �airleri aras�nda ‘tekellüm’ , halk a�z�na ise

‘tekerleme’olarak geçti�ini ifade eder (Onay, 92-93).

2. �ükrü Elçin, tekerlemenin; dinleyiciyi veya seyirci toplulu�unun

dikkatini toplamak için tiyatrodaki gonga benzer bir ihtiyaçtan do�du�unu ve

tekerleme sözünün “yuvarlak bir �eyi hareket ettirip yürütmek” manas�ndaki

kar��l��n�n uygunluk gösterdi�ini ifade eder (Elçin, 2000, 589).

3. Pertev Naili Boratav, tekerlemeyi tan�mlaman�n oldukça güç oldu�unu,

ba�ka türlerle, türkü ile, a��k �iiriyle, masalla, oyunla, hikâye ile karagöz ve orta

XV

oyunu gibi seyirlik oyunlarla yak�n ili�kisi oldu�unu ama tekerlemenin, hangi türden

halk edebiyat� ürünlerine ba�lanm��, kat�lm�� olursa olsun, birtak�m biçim, anlat�m

ve içerik özellikleriyle onlardan ayr�ld��n� söylemektedir (Boratav, 2000, 165-166).

4. Do�an Kaya, anonim halk �iiri içerisinde de�erlendirilen

tekerlemelerin pek ço�unun, mâni, ninni, a��t gibi müstakil kullan�ma sahip

olmad�klar�n� ifade etmektedir ve tekerlemeyi; vezin, kafiye, seci veya

aliterasyonlardan istifade ederek hislerin, fikirlerin, hal ve hayallerin abartma,

tuhafl�k, z�tl�k, benzetme, güldürü, k�sa tan�m yahut ça�r��mlar yoluyla ortaya

konuldu�u, manzum nitelikli basmakal�p sözler olarak tan�mlamaktad�r.

(Kaya, 1999, 545-546).

5. Ali Duymaz, tekerlemelerin; �ekil, konu, muhteva ve i�levleri

bak�m�ndan s�n�rlar� tam ve kesin olarak çizilememi� halk edebiyat� ürünleri

oldu�unu, bunun en önemli sebebinin; tekerlemelerin daha çok bilmece, â��k �iiri,

masal, ninni, oyun, halk hikâyesi, halk tiyatrosu gibi pek çok halk edebiyat� ve folklor

türünün içinde yer almalar�ndan kaynakland��n� ifade etmektedir. Ancak ba�ka hangi

türle ili�kili olursa olsun yine de tekerlemeleri farkl� k�lan �ekil, muhteva ve anlat�m

özelliklerinin var oldu�unu söyleyebilmenin mümkün oldu�unu, tekerlemenin daha

çok çocuk folkloru ürünlerinde göze çarpt��n� ve tekerlemelerdeki “çocuksu

üslubun” bunun bir yans�mas� oldu�unu ifade etmektedir (Duymaz, 9).

6. Mehmet Yard�mc� tekerleme için, ses ve sözcük benzerli�inden

yararlan�larak olu�turulan, yar� anlams�z ho� söyleyi�li cümleciklere ya da sözcüklere

dendi�ini ifade etmektedir (Yard�mc�, 278).

7. Kâz�m-Duygu Ar�san’�n haz�rlad�� ve Abdülaziz Bey taraf�ndan

kaleme al�nan eserde tekerlemenin, küçük çocuklar�n birbirleriyle hanelerinde

bulu�tuklar� zaman aralar�nda konu�urken, çocuklara mahsus tekerleme denen baz�

sözlerle e�lenip vakit geçirdiklerini ve bu sözlerin anlam�n�n olmad��n�, fakat ho�a

giden ve e�lendiren sözler oldu�u ifade edilmektedir (Ar�san, 31-35).

8. Nurettin Albayrak’�n tan�m�na göre tekerleme, bir tak�m ses tekrarlar�,

kelime oyunlar� ile m�sra sonu ve m�sra ba�� kafiye ya da ses benzerlikleridir ve �iir

XVI

düzenine uydurulmu�, belli bir anlam ifade etmeyen bir tak�m kelimelerin

s�ralanmas�ndan meydana gelmektedir (Albayrak, 67).

II. TEKERLEMELER�N KÖKEN�

Tekerlemelerin kökeni ve te�ekkülü hususunda pek fazla ara�t�rma

yap�lmam��t�r. Bu konuda fikir ileri sürenlerden �ükrü Elçin; “tekerlemelerin

kayna��n� akl�n kanunlar� d��nda hayali, uydurma söz ve vakalarla gerçek maceralar

te�kil eder. Ayr�ca baz� �aman dualar�n�n kutsi de�erleri ile sihir güçlerini

kaybederek tekerlemelere bir bak�ma zemin te�kil etti�i söylenebilir” diyerek Yunus

Emre ve Kaygusuz Abdal’dan örnekler verir (Elçin,1986, 590).

Pertev Naili Boratav ise “yeti�kinlerin olsun, çocuklar�n olsun sözlü

geleneklerindeki tekerleme da�arc�klar�na gereç sa�lamak için ba�vurduklar�

yollardan bir tanesi ba�ka türdeki metinleri yeniden i�lemek, evirip çevirip onlara

tekerleme havas�na, edas�na, dü�üncesine uygun yeni biçimler vermektedir. Bunun

için yabanc� dillere ba�vuruldu�u, onlardan çeviri yoluyla, ya da mekanik bir

“aktarma” ile tekerleme gereci al�nd�� olur” demektedir (Boratav,1992,134-136).

Ali Duymaz ise bu iki görü�te ortak bir taraf oldu�unu savunmu�tur: Bu iki

görü�te ortak olan dü�ünceye göre birtak�m tekerlemelerin kökenleri çok eski �aman

dualar�na, özellikle �slam öncesi dinî törenlere kadar uzanmaktad�r. Ayr�ca Duymaz;

tekerlemelerin kaynaklar�n� �u ba�l�klar alt�nda de�erlendirmi�tir: Çocuk zihninin

serbestli�i; hayal ve dü�ler; içki esrar vb. içme; �amanl�k esrimesi; tasavvufi

a�k�nl�k; yalan; ola�anüstülük; abartma ve mizah (Duymaz, 13-20).

III.TEKERLEMELER�N ÖZELL�KLER�

1. Tekerlemelerin Genel Özellikleri: Bu bölümde tekerlemelerin genel özellikleri

daha anla��l�r olmas� için maddeler halinde verilmi�tir.

1.1. Tekerlemelerin içlerindeki tekrarlar kolayl�kla ezberlemeyi ve hat�rda tutmay�

sa�lar.

XVII

1.2. Çocuklar�n kendi aralar�ndan do�duklar� için, çocuk dünyas�n�n izlerini ta��rlar:

masal motifleri ve kelimeleri, hayal zikzaklar�, bilmecemsilik (Gök�en, 367).

1.3. Çocuklar oyunlar�n� oynarken bir tak�m tesirler alt�nda kal�rlar ve tekerlemeler

de bunlara göre �ekillenir: Görenek ve gelenek tesirleri, mevsim tesiri, geçim

tesiri, bo� zaman tesiri, e�ya tesiri (Demiray, 1960, 2132-2133).

1.4. Tekerlemeler küçük ya�tan itibaren çocuklar�n hayat�na giren anonim halk �iiri

ürünleridir ve baz�lar�nda anlam bulunmamaktad�r. Ahenkli olduklar� için

çocuklar�n manzum eserlere kar�� ilgi duymalar�nda önemli rol oynar.

1.5. Tekerlemelerde bulunan karma��k dü�ünceler, beklenmedik hayal oyunlar�,

basit ve ilkel söyleyi� biçimleri, mant�k d�� olu�an uyakl� ses oyunlar� olmalar�

nedeniyle çocuk oyunlar� ve masallarda s�kça ba�vurulur (Yard�mc�, 278).

1.6. Çocuk �iir ve musikî bak�m�ndan dünyas�ndaki bo�luklar� doldurmak için

tekerleme ve masallara ba�vurur. Masal ve tekerlemeler çocu�un kendisini

bulmas�n�, yaln�zl�ktan ve güvensizlikten kurtulup kendi hayalî dünyas�n�n

hükümdarl��n� kurmas�n� sa�layan önemli unsurlar�n ba��nda gelir. Çocuk bu

sayede kendinin estetik be�enisini tatmin etmi� ve yar�n için kendini bilemi�tir.

1.7. Çocuk gerçek d�� hayal üstüne kurulmu� bir geçit olan tekerlemelerle,

ya�ad��m�z dünyan�n s�n�rlar�n� kucaklayan bir alemde ya�ar, dili zorlar. Bu

tecrübede tutukluk yapmaz, bilinçli olmak zorunda de�ildir, en önemlisi anlam

kayg�s� çekmez. Ritim ve musikîyi öngörerek s�n�rs�z bir söyleyi� elde eder.

1.8. Tekerlemeler basit olmalar�n�n yan�nda, çocuklar�n yarat�c�l�k yeteneklerini ilk

aç��a vurduklar� metinlerdir.

1.9. Herhangi bir oyun veya masala ba�l� olsun, müstakil olsun tekerlemelerle

çocuk kolay konu�ma özelli�i yan�nda heceleme, tamamlama ile dil e�itimi ve

matematiksel yetenek de kazan�r (Mehmet-Nevin Akkaya, 1989, 75).

1.10. Genellikle oyun tekerlemelerinde görülen diyaloglar hareket ve ilgi

yaratmaktad�r.

1.11. Gerçeküstücülü�ün çekicili�ine sahiptir.

XVIII

1.12. Tekerlemeler k�sal�� nedeniyle çabuk ö�renilmektedir (Toygar, 1976,342).

1.13. Tekerlemeler,belirli bir ana konudan yoksundurlar. Ba�l� bulunduklar� türle

ili�kileri itibariyle manalar�ndan çok fonksiyonlar�yla de�erlendirilebilirler.

Seçilen kelimelerin anlams�z olmas� ya da henüz anlam� oturmam�� al�nt�

kelimelerin seçilmesi, tekerlemelere hayali ve mant�k d�� bir muhteva verdi�i

gibi engin bir kullan�m alan� da sa�lar.

1.14. Tekerlemede duygu, dü�ünce ve hayaller tezat, mübala�a, �a��rtma, tuhafl�k ve

güldürmeye dayal� birtak�m söz kal�plar� içinde art arda s�ralan�r yuvarlan�r.

1.15. Baz� tekerlemeler kar��l�kl� soru ve cevap �eklinde ve zincirleme diyalog

halinde gider (Duymaz, 21).

1.16. Kafiye, aliterasyon (ses ve hece tekrar�) ve kelime tekrar� ö�renmeyi

kolayla�t�r�r. Bir ba�ka deyi�le yinelemelerle etkili ö�renme gerçekle�tirilir.

1.17. Tekerlemelerin rahat yap�s� çocuklar�n e�itimlerini ve dil ö�renimlerini olumlu

yönde etkiler. Tekerlemelerde sezgi ve sevgi yoluyla dil e�itimi verilir.

1.18. Tekerlemelerle çocuklar�n yarat�c� yönü ortaya ç�kar�l�r.

1.19. Tekerlemeler, bir yandan ezberlemeyi gerekli k�lar. Bu ezberin yarat�c� zekâya

olumsuz etkisi oldu�u dü�ünülse de, çocuklar ezberlerin dar alan�na

s�k��mazlar, yeni tekerlemeler üretebilirler Ezbere ö�renme yöntemi, ilk

ö�renme yolu olan taklitle gerçekle�tirilir.

1.20. Türkçe’den zevk al�narak dilin imkânlar� ke�fedilir.

1.21. E�lence Türkçe’nin kelime imkânlar�yla gerçekle�tirilirken ses yap�lar� da

zorlan�r. Kelime üretme denemeleri anlaml� olmasa da denenir.

1.22. Tekerlemelerdeki ahengin ve biçimsel süsün fark�na var�l�r. Çocu�un ke�fetti�i

bir �iir dünyas� olu�ur.

1.23. Çocuklar tekerlemelerle heceleri bölmeyi ö�renmi� olurlar. Buna çok dikkat

edilir, yanl�� heceleyene müdahalede bulunulur. Aksi halde s�ralama �a��r�l�r ve

ebe yanl�� seçilir.

1.24. Tekerlemelerde çocuklar�n dünyas�nda var olanlar ortaya konulur.

Tekerlemelerden hareketle çocuklar�n dünyalar�na ula��labilir (Önal, 146).

XIX

2. Tekerlemelerin Yap�sal Özellikleri:

1. Tekerlemeler, m�sra ba�� ve m�sra sonu kafiye, aliterasyon ve secilerle sa�lanan

ses oyunlar�yla ve ça�r��mlarla birbirine ba�lanm��, belirli bir naz�m düzenine

kavu�turulmu�, birbirini tutmayan hayallerle dü�üncelerin s�ralanmas�ndan

meydana gelmi�tir.

2. Tekerlemede dü�ünceye sadece bu naz�m unsurlar� k�lavuzluk eder; muhteva

di�er halk edebiyat� türlerinde oldu�undan daha kaypak, karars�z ve

tutars�zd�r. Yani tekerlemede �ekil ve fonksiyon, muhteva ve konunun önüne

geçmi�tir diyebiliriz. Hatta baz� oyun tekerlemelerinde tamamen anlams�z

sözler bir araya gelebilmektedir (Duymaz, 21).

3. Tekerlemede birbirine yak�n seslerle ahenk sa�lan�r.

4. Bir mâni ile türküde gördü�ümüz düzgün metni ve teknik özellikleri (kafiye,

redif, uyak) tekerlemede görmemiz mümkün de�ildir.

5. Tekerlemelerde gerek m�sra gerekse hece say�lar�nda bir bütünlük yoktur.

Fakat teknik özellikleri mükemmel olmamas�na ra�men tekerlemeler, manzum

nitelikte anonim ürünlerdir.

6. Bir tak�m ses tekrarlar�na, kelime oyunlar�na, m�sra sonu ve m�sra ba�lar�nda

ses benzerliklerine ve kafiyelere dayan�rlar (Kaya, 1999, 550-555).

IV. TEKERLEME TÜRLER�

1. Masal Tekerlemeleri:

Ço�unlukla mensur olan bu tekerlemeler, birbiriyle yak�n olan seslerle

örülmü� sözleri kapsar. Yalan ve fantazinin a��rl�kta oldu�u bu tekerlemelerde

hâdiseler; anlatan�n dilinden yani birinci tekil �ahs�n ifadesiyle dile getirilir. Masalc�,

tekerlemeler yoluyla dinleyicisini d�� dünyaya haz�rlar.

Zaman zaman içinde

Kalbur saman içinde

XX

Develer top oynarken

Eski hamam içinde...(Boratav, 1992, 57)

2. Seyirlik Oyunlar�n �cras�nda Söylenen Tekerlemeler:

Muhavere k�sm�nda söylenen tekerlemeler, masal tekerlemeleri gibi uzun

hikâyedir. Diyaloglarla anlat�ld�� gibi tirat olarak da ifade edilebilir. Anlat�lanlar�n,

sonunda rüya oldu�u anla��l�r. Karagöz ve Ortaoyununda söylenen tekerlemeler

manzum olmaktan ziyade, ses zenginli�ine ve tuhaf halk benzetmelerine dayan�r.

a. Karagöz Tekerlemesi:

Karagöz’de muhavere konusu da, t�pk� Ortaoyunu tekerlemelerinde oldu�u

gibi, önce olmayacak bir olay�n gerçekmi� gibi anlat�lmas�d�r, sonra bunun bir dü�

oldu�u anla��l�r.

Seni gidi eskici yala��ndan su içip de yetmi� iki renge girmi� sahtiyan-� atik

suratl� kerata. Ulan ne al�p ne veremiyorsun, iki taraf�n�n derileri patlam�� bekçi

davulu bekçi davulu k�yafetli kereta. Kap�n�n önüne gelip “Hani bana pancar! Hay

bana pancar!..” Hay pancarlar�n paralans�n.. Ak�amdan beri v�r v�r v�r…(Kaya,

1999, 616).

b. Orta Oyunu Tekerlemesi:

Ortaoyunlar�nda Kavuklu’nun en büyük muvaffak�yeti “tekerleme”

söylemesinde idi. “Tekerleme”den evvel tan��ma, bildik ç�kma gibi evzâ’ ve akvâl-i

mudhike de (güldürücü hareketler ve sözler) vard� ki buna “muhavere” denirdi.

Muhavere bölümünde olmayacak bir olay gerçekmi� gibi anlat�l�r ve bunun rüya

oldu�u ortaya ç�kar.

Pi�ekâr — Can�m e�ek ‘küçülür mü? Sen gene onu barda��n dibinden

öyle görmü�sündür.

Kavuklu — De�il ya e�ek küçüldükçe küçülüyor. Etraftan bana

gülü�üyorlar. Acaba yanl�� m� görüyorum diyerek on iki bardak �erbet içmi�im.

Pi�ekâr — Sonra ne oldu, çatlamad�n m�?...(And,1985, 397).

XXI

c. Meddah Tekerlemesi:

Meddah tekerlemeleri dinleyicileri anlatan�n havas�na sokmak için

söyledi�i yar� çocuksu, yar� alayl� soyutlamalar� bazen anlaml�, bazen anlams�z

sözcük oyunlar�d�r. T�pk� bu Göstermelik’in Karagözcü’nün perdeye ç�karaca��

ola�an�n d��ndaki olaylar� kabul ettirecek havay� yaratmas� gibi, tekerleme de

meddah�n anlataca�� hikâyenin ak�l d�� olaylar�n� dinleyiciye kabul ettirecek havay�

getirecektir (Nutku, 101-102).

“Lâleli minaresi, kadatrok sepetini mezata verip apti kar�nca huzurunda

tevellüden zerzevatç� küfeleri akl�na hikmet getirir. Hatta geçen ay�n

Çar�amba’s�ndan bu ay�n Per�embe’sine yedi buçuk metro k�sa gelmi�. Bilmem ki

bana ne kadar kay�s� pestili idare eder? Evet, bunu herhalde yemi� iskelesindeki

manavlardan sormak gerek. Biz gelelim hikayemize…” ( Nutku, 102).

3. Saz �airli�i Gelene�inde Tekerlemeler:

Pertev Naili Boratav, tekerleme türünün daha çok çocuk geleneklerinde

yeri olan bir tür olmas�n�n yan�nda, â��klar�n kimi türkülerinde, “tekerleme” diye

adland�r�lan güldürücü konu�malarla, büyüklerin de bu �iirli anlat�m yoluna

ba�vurduklar�n� ifade etmi�tir (Boratav, 2003, 165).

Ç�kt�m tavan aras�na, bir k�r�k sand�k buldum. Açt�m bakt�m: �çinde bir k�r�k

alt�n. Almayacakt�m ama ald�m, Sar�d�r diye,

Oradan gittim �stanbul’a, bir kâse yo�urt ald�m, Durudur diye,

Dokuz yüz doksan dokuz testi su katt�m, Koyudur diye,

Sultan Ahmet minarelerini belime soktum, Borudur diye,

Tophane güllelerini cebime doldurdum, Dar�d�r diye,

Naca�� ald�m kapal� çar��ya vard�m, Korudur diye,

Akdeniz’e girdim, K�y�d�r diye,

Ortas�na bast�m, Kurudur diye,

Selimiye Camisinin duvar�na dayand�m, Yal�d�r diye,

Ah�r Da��’na bir tekme vurdum, Geri dur diye,

Bir at�m vard�, sat�c� oldum, almad�lar, Dorudur diye…(Boratav, 1992, 60-61)

XXII

4. Mektup Tekerlemeleri:

Mektup tekerlemelerine en güzel örnekler genellikle asker tekerlemeleridir.

18.yüzy�l sonlar�nda Tokat’ta yaz�lm�� bir cönkte yer alan tekerleme �eklinde

mektup da �öyledir:

“��fâü’l-kulûb,likaü’l-mahbüb;

Gözümün ya�� ile yaz�ld� bu mektup.

�zzetli, nezaketli nur-� didem,

Sen’er-i sinem, ci�er kö�em…(Dumluca, 1980, 20)

5. Tören Tekerlemeleri:

Tören tekerlemeleri, h�d�rellez, çi�dem pilav� ve ya�mur ya�d�rma gibi

törenlerini kapsamaktad�r. Anadolu’nun pek çok yöresinde ya�mur ya�d�rabilmek

için çocuklar bir araya gelerek kap� kap� dola��r, ya� ve bulgur toplarlar. Önce bir

çömçeden (a�açtan yap�lm�� kepçe) bebek yap�l�r, üzerine k�z çocu�u elbisesi

giydirilir. Çocuklardan büyük olan� çömçe gelini eline al�p öne geçer. Sa� ve sol

yan�nda torba ve bir kap ta��yan iki çocuk daha vard�r. Mahallede ev ev dola��l�r ve

bu arada türlü tekerlemeler söylenir.

Hot bodi bodi bodi

Anan baban neden öldü

Bir ka��c�k sudan öldü

Çömçeli gelin çöm ister

Bir ka��c�k ya� ister (Yalman, 225)

6. Halk Hikâyesi Tekerlemeleri:

Sözlü edebiyat�n bir türü olarak halk hikâyelerinde de anlat�c�-â��klar söz

kal�plar�na ba�vururlar. Bu söz kal�plar� genellikle anlamlar�ndan ziyade i�levleriyle

öne ç�karlar. Belirli dü�ünce, duygu ve durumlar�, belirlenmi� biçimlerle ifâde

etmeye yararlar. Bu kal�p sözler; iç kafiye, aliterasyon, e�it heceli sözcük tekrarlar�

gibi ahenk unsurlar�yla zenginle�erek tekerleme özelli�i göstermeye ba�l�yorlar.

Halk hikâyelerinde tekerlemelerin üç �ekilde yer ald�� dikkati çekmektedir:

XXIII

Bunlardan ilki hikâyenin giri�inde, ortas�nda veya sonunda yer alan ve

“formel” görevi üstlenen secili sözlerdir. Bunlar hikâyeye ba�larken ve bitirirken

söylendi�i gibi nesirden �iire geçi�te, uzun anlat�lardan kaç�nmada, bir sahneden

ba�ka bir sahneye geçi�te de kullan�labilmektedir.

�kincisi ise masallarda oldu�u gibi halk hikâyelerinin de ba��nda yer alan ve

“dö�eme” ya da “pe�revi” ad� verilen bölümlerdir. Bir mukaddime veya dibâce

özelli�i gösteren bu bölüme “ser-sûhana” ad� verildi�i de olur. Saz fasl� bittikten

sonra mensur tekerlemeden olu�an dö�eme ba�lar. Dö�eme, olmayacak i�leri komik

bir �ekilde anlatan küçük bir sergüze�ttir.

Üçüncü çe�it tekerlemeler ise halk hikâyelerinin özellikle mizah gerektiren

yerlerinde, mesela dü�ün kuruldu�u s�rada davetlileri, bilhassa yemek için f�rsat

kollayan serserileri tasvir gibi durumlarda kullan�l�r.

“Ya��n olur be�, kendin bul bir e�, ya��n olur on, devlet ba��na kon, ya��n

olur igirmi, ba�an ba�la de�irmi, ya��n olur ottuz, yah�� at bin al yah�� toppuz, ya��n

olur k�rk, b�y��n uzat sakkal�n k�rk, ya��n olur elli, sanki �am ‘da belli, ya��n olur

altm��, Ög-di�lerin gitmi�, ya��n olur…” (Kiziro�lu, 125; Duymaz, 274).

7. Ok�amalar:

Ok�amalar, çe�itli vesilelerle söylenen manzum ürünlerden olup yap� ve

muhteva olarak, tekerleme özelli�indedir. Ok�amalar çocuk ok�amalar� dü�ün

ok�amalar� ve pehlivan ok�amalar� olmak üzere üçe ayr�l�r.

O�ul yürektir

K�z�l direktir

Al�n saklay�n

K�za gerektir (Kaya, 1999, 601)

XXIV

8.Dua, Dilek ve Niyet Tekerlemeleri:

Türk folklorunda ayr� bir önemi haiz dualar ve dilekler, kimi zaman

tekerleme �eklinde söylenir.

Seydim seydim Seyyid Ahmed

Seydin o�lu Muhammed

Ak mezar kalkar iken

Gökten Cebrail indi

Alt�n be�ik indirdi

Muhammed’i bindirdi (Beysano�lu, 1995, 67)

9. Muhtelif Vesilelerle Söylenen Tekerlemeler:

Ad�ndan da anla��ld�� üzere çe�itli konularla ilgili tekerlemelerdir. �sim

tekerlemeleri, nasihat tekerlemeleri, �ifa tekerlemeleri, fal tekerlemeleri, kanto

tekerlemeleri, selâm tekerlemeleri, sünnet tekerlemeleri vs., bu gruba girer.

Ba��m�za giydik fes

Aniden olduk prens

Korkum yok sünnetçi amca

Ne kadar kesersen kes (Kaya, 1999, 629)

10. Oyun Tekerlemeleri:

Oyun tekerlemeleri, çocuk dünyas�nda önemli bir yeri olan “oyun” unsuru

etraf�nda geli�erek �ekillenen tekerlemelerdir. Bu tekerlemeler, oyundaki a�amalara

(oyun öncesi, oyun s�ras�, oyun sonras�) ve oyundaki rollere (ebe seçimi, e� seçimi)

göre çe�itlilik kazan�r. 196 nolu tekerleme metni, a�a��da örnek metin olarak

verilmi�tir.

Ya� satar�m

Bal satar�m

Ustam öldü

Ben satar�m (Gök�en, 369)

XXV

V. TEKERLEMELER�N HALK EDEB�YATI TÜRLER� �LE �L��K�S�

1. Mâni-Tekerleme:

Mâni anonim halk �iirinin en küçük naz�m biçimidir. Genellikle yedi heceli

ve dört dizeden olu�ur. Uyak düzeni �öyledir: a a x a . �lk iki dizesi, uya�� doldurmak

için söylenir. Üçüncü dizenin serbest olmas� söyleyene kolayl�k sa�lar. Oyun

tekerlemelerinin söylenirken belli kal�plar�, kafiye ve hece düzenleri yoktur. Ama

oyun tekerlemeleri içinde de mâni gibi kafiyelenen tekerlemeleri de görüyoruz.

Bisiklete binersin

Bizim orda inersin

Annem sana sorarsa

Lastik patlad� dersin (Elçin, 1990, 57)

Bu bir mânidir ve uyak düzeni a a x a �eklindedir. Mânide çocuksu bir ifade

görülmektedir ve bu metni tekerlemeye yakla�t�rm��t�r.

2. Türkü Tekerleme:

Türkü ezgilerle söylenen, bir anonim halk �iiri, naz�m biçimidir. Türküler

bentlerden ve ba�lamalardan (kavu�tak) olu�urlar. Hece ölçüsünün her kal�b�yla

söylenebilirler. Oyun tekerlemeleri içinde de ezgili söylenenleri bulunmaktad�r.

__ Bakkal amca , bakkal amca

__ Ne var?

__ Ya��yi var m�?

__ Var var.

__ Uniyi var m�?

__ Var var.

__ �ekeri var m�?

__ Var var.

__ Ne duruyorsun?

__ Ne yapay�m?

__ Helva yapsana helva yapsana

Helva yapsana vay vay helva yapsana (Turhan, 138)

XXVI

Bu türkünün son iki sat�r� kavu�takt�r. Türkü oyun tekerlemelerindeki ikili-

konu�ma diyaloglar�ndaki tekerlemeleri an�msatmaktad�r. Ayr�ca “Bakkal amca”

�eklindeki bir hitap bu türküde çocuksu bir üslubun oldu�unu dü�ündürmektedir.

3. Ninni-Tekerleme:

Ninni, annenin kuca��nda sal�ncakta ya da be�ikte çocu�unu uyutmak için

söyledi�i basit sözlü türkülerdir.

F�� f�� kay�kç�

Kay�kç�n�n küre�i

T�p t�p eder yüre�i

Ak�ama fincan böre�i (Gök�en, 370)

Bu ninni ayn� zamanda bir oyun tekerlemesidir. Oyun s�ras�nda söylenen

tekerlemeler içinde yer almaktad�r, ezgili söylenmektedir.

4. Bilmece Tekerleme:

Bilmeceler çocuklar ve büyükler aras�nda ho�ça vakit geçirmek amac�yla

yap�lan dü�ünce al��t�rmalar�d�r. Tekerleme ile ortak yanlar� ikisinde de bulunan

çocuksu üsluplar�d�r. Bilmecenin tekerlemeden fark�, bilmecelerde kar�� taraftan bir

cevap beklenir.

— Nereden geliyorsun?

— Zirzop kalesinden

— Üstün neden ya�?

— Denizden geçtim

— Çok derin miydi?

— K�y�s�ndan dola�t�m

__ Üstün neden beyaz?

— De�irmenden geçtim

— Çok kalabal�k m�yd�?

— Çak�rdaki i�ittim

— Ak�am nerede idin?

XXVII

— Bey kona��nda

— Ne yedin?

— Koç

— Neresinden?

— Hiç

— Nerede yatt�n?

— Minarede

— Çok kaba m�yd�?

— Kupkuru yerde

— Üstüne ne örttüler?

— Perde

__ Sen u�ratt�n beni derde. (Bilmecenin cevab�: Gönül)

(Acar, 1975, 12)

5. Deyim-Tekerleme:

Deyimler Türkçe’de bir durumu ifade eden kal�pla�m�� söz yap�lar�d�r. Ço�u

zaman mensurdurlar. Tekerlemelerle yak�nl�k gösterirler.

Havada bulut

Sen onu unut (Aksoy, 500)

__ Ad�n ne?

__ Mülayim A�a.

__ Sert olsan ne edersin? (Aksoy, 502)

Birinci deyim bize Lades tutu�ma oyunundaki tekerlemeleri

an�msatmaktad�r. �kinci deyim ise ikili-konu�ma tekerlemelerindeki diyaloglar

halinde geçmektedir.

XXVIII

6. Atasözü-Tekerleme:

Atasözleri Türkçe’de daha çok ö�üt vermek amac�yla söylenen kal�p

sözlerdir. Anonimdir, söyleyeni belli de�ildir.

Elmay� soy da ye

Armudu say da ye (Aksoy, 264)

Haramzade Pazar bozar

Helalzade Pazar yapar (Aksoy, 158)

Birinci atasözü ço�u zaman çocuk oyunlar� içinde yer almaktad�r. �kinci

atasözü ise söz oyunlar�na dayal� tekerlemeleri (yan�ltmacalar) an�msatmaktad�r.

VI. TEKERLEMELER�N TASN�F�

Birçok bilim adam�, tekerlemeleri çe�itli �ekillerde tasnif etmi�lerdir. A�a��da

verilen tasnifler, genel tasniflerdir. “Oyun Tekerlemeleri” ile ilgili tasnifler oldukça

s�n�rl�d�r ve ilgili olanlar� da, bu tasnifler içerisinde gösterilmi�tir. “Oyun

Tekerlemelerinin Ara�t�r�lmas� ve �ncelenmesi” konulu çal��mam�za ait tasnif, son

maddede verilmi�tir.

1. Pertev Naili Boratav’�n Tasnifi:

Bu alan�n en önemli isimlerinden Boratav “100 Soruda Halk Edebiyat�”

adl� eserinde tekerlemeleri dört gruba ay�rm��t�r:

1. Masal Tekerlemeleri

2. Oyun Tekerlemeleri

3. Tören Tekerlemeleri

4. Ba��ms�z Söz Cambazl�� De�erinde Tekerlemeler (Boratav, 2003, 166)

2. �ükrü Elçin’nin Tasnifi:

“Halk Edebiyat�na Giri�” adl� eserinde Elçin’in tekerleme bölümündeki

tasnifi �u �ekildedir:

XXIX

A) K�sa tekerlemeler

B) Söz oyunlar�na dayal� tekerlemeler

C) Çe�itli konular

Ç) Çocuk oyunlar� tekerlemeleri

D) Masal tekerlemesi

E) Hikâye tekerlemesi (Elçin, 2000, 592-598)

3. Do�an Kaya’n�n Tasnifi:

“Anonim Halk �iiri” adl� eserinde Do�an Kaya, tekerlemelerle ilgili olarak

oldukça uzun bir tasnif yapm��t�r:

A. Çocuk Tekerlemeleri

1. Oyun Tekerlemeleri

a. Ebe Ç�karma Tekerlemeleri (Say��macalar)

b. Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler

2. E�ya ve Oyuncak Yap�m�nda Söylenen Tekerlemeler

B. Masal Tekerlemeleri

C. Mektup Tekerlemeleri

D. Tören Tekerlemeleri

1. Özel Günlerle �lgili Törenler

2. Do�umla �lgili Törenler

3. Koç Kat�m� (Tekecik) Törenleri

4. Mahsul Elde Edilirken Yap�lan Törenler

5. Bayramla �lgili Törenler

6. Ya�murla �lgili Törenler

E. Ok�amalar

1. Çocuk Ok�amalar�

2. Dü�ün Ok�amalar�

3. Pehlivan Ok�amalar�

F. Dua, Dilek ve Niyet Tekerlemeleri

1. Ya�murla ilgili dualar

2. Ezan okunurken söylenen dua

XXX

3. Uykudan önce yatakta okunan dualar

4. Köpek �s�rmas�n� önlemek için okunan dua

5. �mtihan s�ras�nda okunan dualar

6. Çocukla ilgili dualar

a. Çocu�un yürümesi için okunan dualar

b. Çocu�un sa�l�� için dualar

7. Gusül abdesti al�n�rken okunan dua

8. Ekin biçimi sonras� okunan dua

9. Y�rt�c� ku�un uzakla�mas� için dilek

10. Hamur için dilek

11. Ramazan ay� orucuna niyet

12. Yemek sonras� dilek-sofra duas�

13. Ay görününce söylenen tekerlemeler

14. Güne� görününce söylenen tekerlemeler

15. Tehlike an�nda söylenen tekerlemeler

16. ��e ba�larken okunan tekerlemeler

17. Herhangi bir dilek için okunan dua

G. Seyirlik Oyunlar�n �cras�nda Söylenen Tekerlemeler

H. Muhtelif Vesilelerle Söylenen Tekerlemeler

1. �sim Tekerlemeleri

2. Nasihat Tekerlemeleri

3. �ifa Tekerlemeleri

4. Çocuklara Konu�ma Ö�retmek �çin Söylenen Tekerlemeler

5. Nazardan Kurtulmak �çin Söylenen Tekerlemeler

6. Fal Tekerlemeleri

7. Çocuk Uyuturken Söylenen Tekerlemeler

8. Kanto Tekerlemeleri

9. Ramazan Ay�nda Söylenen Tekerlemeler

10. Dünür Tekerlemesi

11. Selam Tekerlemesi

12. Spor Müsabakas� S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler

13. Sünnet Tekerlemeleri

XXXI

14. Misafir Tekerlemeleri

15. Elif-Ba Tekerlemeleri

16. Ya� Tekerlemeleri

I. Türkü ve �ark�lar�n De�i�tirilmesiyle Olu�turulmu� Tekerlemeler

(Kaya, 1999, 574-631)

4. Ali Duymaz’�n Tasnifi:

Ali Duymaz “�rfan� Arzulayan Sözler Tekerlemeler” adl� eserinde;

tekerlemeleri �u �ekilde tasnif etmi�tir:

A. Belirli Bir Oyun, Tören veya Metne Ba�l� Tekerlemeler

I. Çocuk Oyunlar� Tekerlemeleri

a)Ebe Seçimi ve Ebe Ç�karma Tekerlemeleri (Say��macalar)

b)Oyuna E�lik Eden Tekerlemeler

c)Yan�ltmacalar

d)Yergi ve Alay Tekerlemeleri

e)Oyun Daveti veya Da��lma S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler

f)Oyuncak Yap�m� S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler

II. Tören ve �nanç Tekerlemeleri

a) Tören Tekerlemeleri

1. Geçi� Törenlerine Ba�l� Tekerlemeler

(a)Do�um (Bebek Ok�amalar�)

(b)Ad Koyma

(c)D�� Ç�karma

(d)Sünnet

(e)Evlilik ve A�amalar� (Dü�ün Ok�amalar�)

(f)Ölüm

2. Toplumu �lgilendiren Törenler

(a)Bahar Bayramlar� (Nevruz; H�drellez vs.)

(b) Ya�mur Duas�na Ba�l� Törenler

(c)Hastal�k (Salg�n ve kitlesel öldürücü hastal�klara kar��

çareler)

(d)Hayvanc�l�kla �lgili Törenler (Sayac� Türküleri)

XXXII

(e)Ekin Ekme (Saban Toyu)

(f)Hasat Bayramlar� (Zeytin Kurtulu�u vb.)

(g)Askere U�urlama

(h)Dini Bayram ve Törenlerle �lgili Tekerlemeler (Ramazan,

Paskalya vb.)

b) �nanç Tekerlemeleri (Sözlü Büyü / Sihir �iirleri)

1. Tabiat Unsurlar�yla �lgili Tekerlemeler

2. Hastal�k ve Belalar� Savmak �çin Kullan�lan Tekerlemeler

3. Dini �nan�� ve Uygulamalarla �lgili Tekerlemeler

4. Kader (Fal) Tekerlemeleri

III. Halk Edebiyat� Türlerine Ba�l� Tekerlemeler

a)Masal Tekerlemeleri

b)Bilmece Tekerlemeleri

c)Halk Hikâyesi Tekerlemeleri

IV. Seyirlik Oyunlar ve Halk E�lencelerine Ba�l� Tekerlemeler

a)Orta Oyunu Tekerlemeleri

b)Karagöz Tekerlemeleri

c)Meddah Tekerlemeleri

d)Halk Sporlar� ve E�lenceleri Tekerlemeleri (Pehlivan

Ok�amalar�, Yüzük Oyunu vb.)

B. Yaz�l� veya Geli�mi� Edebiyat Tekerlemeleri

I. A��k Edebiyat� Tekerlemeleri (Mizahi destanlar, Hayvan

destanlar� vb.)

II. Tekke- Tasavvuf Edebiyat� Tekerlemeleri (�athiyeler,

Mülemmalar vb.)

III. Edebî Metinlerin De�i�tirilmesiyle Olu�mu� Tekerlemeler

C. Di�er Tekerlemeler (Mektup tekerlemeleri, i� ve mesleklerle ilgili

tekerlemeler (Duymaz, 26-27)

5. Mevlüt Özhan’�n Tasnifi:

Türkiye’de “Çocuk Oyunlar�” adl� eserinde Mevlüt Özhan tekerlemelerin

tasnifini �u �ekilde yapm��t�r:

XXXIII

a) Masal Tekerlemeleri

b) Oyun Tekerlemeleri

1) Oyuna Ça��rma Tekerlemeleri

2) Ebe ve E� Seçimi Tekerlemeleri

3) Oyun �çi Tekerlemeleri

4) Oyuna Te�vik, Oyuncular� K�zd�rma Tekerlemeleri

5) Oyun Sonu Tekerlemeleri

c) Tören Tekerlemeleri

ç) Ba��ms�z Söz Cambazl�� De�erinde Tekerlemeler (Yan�ltmaçlar)

(Özhan, 45-52)

6. Mehmet Yard�mc�’n�n Tasnifi:

Mehmet Yard�mc� “Türk Halk Bilimi” adl� eserinde tekerlemeleri �u �ekilde

tasnif etmi�tir:

2.1. Say��maca tekerlemeleri

2.1.1. Ba��ms�z söz cambazl�� tekerlemeleri

2.1.1.1. Ba�l� ba��na oyun tekerlemeleri

2.1.1.1.1. K�zd�rma tekerlemeleri

2.1.1.1.1.1. Masal tekerlemeleri (Yard�mc�, 278-282)

7. Hüseyin Elmasyazar’�n Tasnifi:

Elmasyazar’�n tekerleme ile ilgili bu tasnifi “Köy ve E�itim Dergisi”nde

yay�nlanm�� olan bir makaleden al�nm�� olup, Köy ve E�itim yay�nlar�ndan ç�km��

olan “Çocuk Tekerlemeleri” adl� eserin orijinaline ula��lamam��t�r. Makalede yer

alan tasnif �u �ekildedir:

1. Naz�m Tekerlemeler

2. Masal tekerlemeleri

3. Seçme tekerlemeleri

4. Oyun tekerlemeleri

5. Say� tekerlemeleri

6. E�lenme ve k�zd�rma tekerlemeleri

XXXIV

7. Kar��k tekerlemeler

8. Söz tekerlemeleri (Elmasyazar, 28-29)

8. Bilge Türkiçin’in Tasnifi:

Bilge Türkiçin’in Bo�aziçi Üniversitesi Halkbilimi Y�ll��nda yer alan

“Çocuk Oyunlar� ve Tekerlemeler” konulu makalesi 1965-1974 y�llar� aras�ndaki 5

y�ll�k dönemi kapsamaktad�r.Bir çe�it saha çal��mas� olan bu makalede, önceden

belirlenmi� olan okullarda, çocuklar kendi do�al ortamlar� içinde gözlenmi� ve bu

do�al ortam içindeki ‘tekerleme üretimleri’ ses kay�t cihazlar�yla tespit edilmeye

çal��lm��t�r. Makale tekerleme zemîninin olu�um safhalar�n� göstermesi bak�m�ndan

dikkate de�erdir.Tasnif �u �ekildedir:

a) Ebe ç�karma tekerlemeleri

b) Oyunlar

c) �p atlarken söylenen tekerlemeler

d) Top oynarken söylenen tekerlemeler

e) Çocuklar�n birbirlerini k�zd�rmak için söyledikleri tekerlemeler

f) Tabiat olaylar� kar��s�nda söylenen tekerlemeler (Türkiçin, 1974, 48-131)

9. Mehmet Akkaya-Nevin Akkaya’n�n Tasnifi:

Uluda� Üniversitesi E�itim Fakültesi Dergisi’nde yer alan “Tekerlemelerin

Çocuklar Üzerindeki Etkileri” konulu makalede, tekerlemelerin çocuk geli�imi

üzerindeki olumlu etkileri anlat�lm��t�r. Makalede yap�lm�� olan tekerleme

Boratav’�n tasnifine çok benzemektedir:

a) Masal tekerlemeleri

b) Tören tekerlemeleri

c) Gösteri (seyirlik oyun) tekerlemeleri

d) Oyun tekerlemeleri

e) Ba��ms�z söz cambazl�� de�erinde tekerlemeler (Akkaya, 1989, 75-78)

XXXV

10. Mustafa Gökçeo�lu’nun Tasnifi:

Gökçeo�lu’nun “Halk Bilimi Sempozyumlar� II” adl� eserde yer alan

“Tekerlemelerimiz” konulu makalesinde Türk tekerlemeleri ile Frans�zca, �talyanca,

Elence vs. gibi dillerdeki sözcüklerin kar��l�kl� birbirleriyle etkile�im halinde

bulunduklar� üzerinde durulmu� ve bunlara çe�itli örnekler verilmi�tir. Makalede yer

alan tekerlemelerin tasnifi �u �ekildedir:

1. Say��maca Tekerlemeleri

2. Ay�klamay� Sa�layan Tekerlemeler

3. Oyuna E�lik Eden Tekerlemeler

4. Suçluyu Bulmaya Yarayan Tekerlemeler

5. Çevrimli Tekerlemeler

6. Masal Tekerlemeleri

7. Kendi Ba�lar�na Oyun Olan Tekerlemeler

8. Sat�c� Tekerlemeler

9. Ad Tekerlemeleri (Gökçeo�lu, 1987, 194-219)

11. Bizim Tasnifimiz:

“Oyun Tekerlemelerinin Ara�t�r�lmas� ve �ncelenmesi” konulu çal��mam�zdaki

tasnif �u �ekildedir:

I. MANZUM TEKERLEMELER

A. Manzum Tekerlemelerinin D�� Yap�s�

1. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler

1.1. Oyuna Davet (Ça��rma) Tekerlemeleri

1.1.1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler

1.1.2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler

1.2. Ebe Seçme Tekerlemeleri (Say��macalar)


1.2.2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler 1.3. E� Seçme Tekerlemeleri


1.3.2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler

XXXVI

2. Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler

3. Oyun Sonras�nda Söylenen Tekerlemeler

4. Ba��ms�z Oyun Tekerlemeleri

B. Manzum Tekerlemelerinin �ç Yap�s�


1.1. Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler

1.2. Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler


2.1. Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler






4.1.1. Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemelerdeki Unsurlar

4.1.1.1. Hayvan Adlar�

4.1.1.2. Say�lar

4.1.1.3. �ah�s Adlar�

4.1.1.4. Yer Adlar�

4.1.1.5. Renk Adlar�

4.1.1.6. Alay-K�zd�rma Amaçl� Unsurlar

4.1.1.7. Güldürme Amaçl� Unsurlar

4.1.1.8. Sebze-Meyve-Bitki-Yiyecek Adlar�

4.1.1.9. Film Karakterleri-Ünlü Ki�iler

II. MANZUM-MENSUR KARI�IK TEKERLEMELER





III. MENSUR TEKERLEMELER

Söz Oyunlar�na Dayal� Tekerlemeler (Yan�ltmacalar)

1

B�R�NC� BÖLÜM

MANZUM TEKERLEMELER “Manzum tekerlemeler”, “oyun” unsuru içinde de�erlendirilen ve �iir özelli�i

gösteren tekerlemelerdir. Çocuk oyunlar�nda, oyunun ba�lang�c�ndan sonuna kadar

hangi tür tekerlemelerin söylenece�i belirlenmi�tir ve bu durum a�amal� olarak

gerçekle�ir. Oyun öncesinde söylenen tekerlemeler, çocuklar�n oyuna geçmeden

önce söyledikleri tekerlemelerdir. �lk olarak, “oyun oynayacak grubun bir araya

gelmesi” sa�lan�r. Bu tekerlemelerde çocuklar, “oyuna davet” edilir. Çocuklar�n bir

araya gelmesinden sonraki a�ama, oyun içinde önemli bir rolü olan, “ebeyi

seçmek”tir. Ebe belirlendikten sonraki a�ama ise, “e�lerin seçimi”dir ve bu a�amalar

tamamland�ktan sonra “oyun”a geçilir.

Oyuna geçildikten sonra söylenecek tekerleme, seçilen oyuna göre de�i�iklik

gösterir. Son olarak oyun bitirildi�inde, çocuklar�n evlerine da��l�rken söyledikleri

“oyun sonu tekerlemeleri” söylenir. Bu bölümde tekerlemeler, oyun unsuru etraf�nda

geli�en a�amalara ve tekerlemelerin dize say�lar�na göre, azdan-ço�a do�ru tasnif

edilmi�lerdir.

I. MANZUM TEKERLEMELER�N�N DI� YAPISI

Bu bölümde yer alan tekerlemelerin, “Manzum Tekerlemeler” ba�l��

alt�nda de�erlendirilmesinin nedeni, bu tekerlemelerin �iir niteli�i ta��malar�d�r.

Çocuklar�n ilk �iir denemeleri olan bu tekerleme metinlerinde, d�� yap� özellikleri

olarak kafiye düzeni ve hece ölçüsü gibi ölçütler aranm��t�r. Hece ölçüsü bak�m�ndan

birliktelik gösteren metinler “yap�lar�nda kararl�”; göstermeyenler “yap�lar�nda

karars�z” olarak de�erlendirilmi�tir. Çal��man�n d�� yap�s�n�n tasnifinde Ahmet �ükrü

Esen’in “Anadolu Türküleri” adl� eserindeki yöntem esas al�nm��t�r (Esen, 9-22).

Boratav 100 soruda Türk Halk Edebiyat� adl� eserinde, say��macalarda (ebe

seçme tekerlemeleri) hece ölçüsü d��nda, tekerlemenin kendine özgü bir kuraldaki

hareketlere uyarak 4 tempo üzerinde söylendi�ini ifade etmektedir.

“�nne minne, ucu dinne (4+4) = 1+1+1+1

Filfil lice, ku� dillice” (4+4) = 1+1+1+1

2

Ayr�ca, tekerlemelerin uyak düzeni için kesin bir kural�n olamayaca��n�, ayn�

tekerlemenin kendi içinde bile ba�ka bir düzene dönü�ebilece�ini ifâde etmi�tir

(Boratav, 171-172).

A. OYUN ÖNCES�NDE SÖYLENEN TEKERLEMELER

Oyun öncesi tekerlemeleri, oyuna haz�rl�k niteli�indedir. S�rayla oyuna davet,

ebe seçme tekerlemeleri ve e� seçimi tekerlemeleri söylenir.

1. Oyuna Davet (Ça��rma) Tekerlemeleri:

Oyuna davet tekerlemelerinin amac�, çocuklara oyun oynanaca��n� haber

vermek ve oyun oynayacak grubu bir araya getirmektir.

1.1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler:

1.1.1. Dört Dizeli Olanlar:

-1-

Küsketen küser misin? a ( 3 + 4 = 7 )

Faytona biner misin? a ( 3 + 4 = 7 )

Faytoncu seni sevmi� b ( 3 + 4 = 7 )

O�lumla oynar m�s�n? a ( 3 + 4 = 7 )

(Dirim, 61)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar bütün dizelerde

ayn�d�r. (-n) sesleriyle yar�m kafiye ve (-er misin/-ar m�s�n) ekleriyle ek redif

yap�lm��t�r.

1.2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler:

1.2.1. �ki Dizeli Olanlar:

-2-

Sabri pabucu yar�m a ( 2 + 5 = 7 )

Ç�k d��ar�ya oynayal�m a ( 5 + 4 = 9 )

(Özhan, 33)

3

Tekerlemenin 1.dizesinde (2+5) yedili; 2. dizesinde (5+4) dokuzlu hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. (-�m) sesleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

1.2.2. Üç Dizeli Olanlar: -3-

Sapan akan a ( 2 + 2 = 4 )

Gelmeyenin babas�n�n sakal�na b ( 12 )

Pisik boku c ( 2 + 2 = 4 )

(Özhan, 33)

Tekerlemenin 2. dizesindeki yap� mensur özellik ta��mas�na ra�men 1. ve

3. dizedeki (2+2) dörtlü hece ölçüsü tekerlemeyi manzum bir yap�ya yakla�t�rm��t�r.

Tekerlemede kafiyeye ait unsurlar görülmemektedir. �lk dizedeki (-an) sesleriyle ses

tekrarlar� yap�lm��t�r.


-4-

El ba��m a ( 1 + 2 = 3 )

Etek ta��m a ( 2 + 2 = 4 )

Yüzük ta��m a ( 2 + 2 = 4 )

Top ta��m a ( 1 + 2 = 3 )

(Özhan, 33)

Tekerlemenin 1. ve 4. dizelerinde (1+2) üçlü hece ölçüsü; 2. ve 3.dizelerinde

(2+2) dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (a�) sesleriyle tam kafiye, (-

�m) sesleriyle redif yap�lm��t�r. 2. 3. ve 4. dizede (ta��m) kelimesi tekrar edilmi�tir.

-5-

Gökten bir ku� uçar a ( 3 + 3 = 6 )

Kanatlar� kebap bi�er a ( 4 + 4 = 8 )

Bu u�akl�k gelir geçer a ( 4 + 4 = 8 )

Gelin u�ak oynayal�m b ( 4 + 4 = 8 )

(Cafero�lu, 80)

4

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) alt�l�; di�er dizelerinde (4+4) sekizli hece

ölçüsü görülür. 1. 2. ve 3. dizede (uç-ar/bi�-er/geç-er) kelimeleriyle yar�m kafiye ve

redif yap�lm��t�r.

2. Ebe Seçme Tekerlemeleri (Say��macalar):

Oyunlarda ebe olacak çocu�u saptamak amac� ile her hece ayr� ayr� ve her

hece bir çocukla e�lenecek �ekilde söylenir. Son hece hangi çocukta biterse o ebe

olur.



-6-

�nci minci a ( 2 + 2 = 4 )

Kim birinci? a ( 1 + 3 = 4 )

(C�r�k, 7885)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar� (2+2) ve (1+3)

olmak üzere birbiriyle uyumsuzdur. (minci/birinci) kelimeleri aras�nda zengin kafiye

yap�lm��t�r. 1. dizedeki (inci/ minci) kelimeleriyle ikileme yap�lm��t�r.

-7-

O mo viran a ( 2 + 2 = 4 )

Hepeviran a ( 4 )

(Rémy Dor, 154)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Birinci dize (2+2) durakl�;

ikinci dize duraks�zd�r. (-viran) sözcükleriyle tunç kafiye yap�lm��t�r.

-8-

��ne iplik a ( 2 + 2 = 4 )

Yald�z kibrit b ( 2 + 2 = 4 )

(Öztürk, 2311)

5

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar� (2+2) birbiriyle

uyumludur. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

-9-

Altm�� yetmi� a ( 2 + 2 = 4 )

Ç�km�� gitmi� a ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 25)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar� (2+2) uyumludur.

Yar�m kafiye (-t) ve redif (-m��/-mi�) bulunmaktad�r.

-10-

Ho horizon a ( 1 + 3 = 4 )

Keterizon a ( 4 )

(Öztelli, 1742)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. (-rizon) sözcükleriyle zengin

kafiye yap�lm��t�r.

-11- Araban�n tekeri a ( 4 + 3 = 7 )

�stanbul’un �ekeri a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 68)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar� (4+3) uyumludur.

zengin kafiye (-eker), redif (-i) ve ses unsurlar� (-�n /-un) bulunmaktad�r.

-12- Ya �undad�r ya bunda a ( 4 + 3 = 7 )

Helvac�n�n k�z�nda a ( 4 + 3 = 7 )

(Özseven, 12)


Kafiye unsuru görülmemektedir. Ses ahengini yakalamak için seste� kelimeler (-

unda/-�nda) kullan�lm��t�r.

6

-13-

�ampanya sulu bamya a ( 3 + 4 = 7 )

Can�m ister dondurma a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor,161)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar� (3+4) ve (4+3)

olmak üzere birbiriyle uyumsuzdur. (-a) sesi ile yar�m kafiye yap�lm��t�r.

2.1.2. Üç Dizeli Olanlar: -14-

Anyal� a ( 3 )

Manyal� a ( 3 )

Konyal� a ( 3 )

(Rémy Dor, 68)

Tekerlemenin bütün dizeleri üçer heceden olu�maktad�r. Dizelerin her biri

duraks�zd�r ve hece ölçüsü bulunmamaktad�r. Tekerlemede (-nya) sesleriyle zengin

kafiye (-l�) ekleriyle redif yap�lm��t�r.

-15-

O o makine a ( 2 + 3 = 5 )

Makinam tak tak b ( 3 + 2 = 5 )

Severim �ak �ak b ( 3 + 2 = 5 )

(Tokmakç�o�lu, 84)

Tekerlemede be�li hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar ikinci ve üçüncü

dizede (3+2) uyumlu; ilk dizeyle (2+3) uyumsuzdur. (-ak) sesleriyle tam kafiye

yap�lm��t�r. Ayr�ca (tak tak/ �ak �ak) kelimeleri ikileme olarak kullan�lm��t�r.

-16-

Birincili�ine a ( 6 )

�kincili�ine a ( 6 )

Üçüncülü�üne a ( 6 )

(Rémy Dor, 33)

Tekerlemenin bütün dizeleri alt��ar heceden olu�maktad�r. Dizelerin

7

tamam� duraks�z oldu�u için hece ölçüsü bulunmamaktad�r. (birinci-li�ine/ikinci-

li�ine/üçüncü-lü�üne) sözcükleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-17-

Portakal� soydurdum a ( 4 + 3 = 7 )

Ba� ucuma koydurdum a ( 4 + 3 = 7 )

Ben bir yalan uydurdum a ( 4 + 3 = 7 )

(Öztelli, 1742)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü bulunmaktad�r. Duraklar� (4+3) uyumludur.

(y) sesi ile yar�m kafiye, (durdum) ekleriyle redif yap�lm��t�r.


-18- Hendek mendek a ( 2 + 2 = 4 )

Sarsa leylek a ( 2 + 2 = 4 )

Çikolata b ( 4 )

Sümbül melek a ( 2 + 2 = 4 )

(Çiçeklio�lu, 4)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r.1. 2. ve 4. dize aras�nda (-ek)

sesleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. 1. dizedeki (hendek mendek) kelimeleri ikileme

olarak kullan�lm��t�r.

-19-

Birem ikem a ( 2 + 2 = 4 )

Demir diken b ( 2 + 2 = 4 )

Happur hupur c ( 2 + 2 = 4 )

Kaçta kurtul d ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 32)


(-ik) sesleriyle tam kafiye yap�lmaya çal��lm��t�r. 3. ve 4. dizede (r/l) sesleriyle

yar�m kafiye ve dize içlerinde (r) sesleri ile aliterasyon yap�lm��t�r. 3. dizede ikileme

(happur hupur) kullan�lm��t�r.

8

-20-

Fil filince a ( 1 + 3 = 4 )

Ku� dilince a ( 1 + 3 = 4 )

Lapa lupa b ( 2 + 2 = 4 )

Pirinç turunç c ( 2 + 2 = 4 )

(Koz, 1971, 5866)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede duraklar

(1+3), 3. ve 4. dizede duraklar (2+2) �eklindedir. (fil-ince/dil-ince) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif yap�lm��t�r. (lapa lupa/pirinç turunç) kelimeleriyle ikileme


-21-

Masal masal maliki a ( 4 + 3 = 7 )

T�rna�� var on iki a ( 4 + 3 = 7 )

T�rna��nda beni var b ( 4 + 3 = 7 )

Pembe güzel teni var b ( 4 + 3 = 7 )



1. ve 2. dizede (maliki/iki) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (-en)

sesleriyle tam kafiye; (-i var) ekleriyle redif yap�lm��t�r.

-22-

Leylek leylek lekirdek a ( 4 + 3 = 7 )

Hani bana çekirdek a ( 4 + 3 = 7 )

Çekirde�in içi yok a ( 4 + 3 = 7 )

Sar� k�z�n saç� yok a ( 4 + 3 = 7 )

(Uyguner, 1957, 1503)


1. ve 2. dizedeki (lekirdek/çekirdek) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizedeki

(ç) sesi ile yar�m kafiye ve (-i yok/-� yok) kelimeleriyle redif yap�lm��t�r. Ayr�ca dize

içlerinde (k/ç) sesleri ile aliterasyon yap�lm��t�r.

9

-23- Birdu birdu bir alti a ( 4 + 3 = 7 )

Deniz üsti karanti a ( 4 + 3 = 7 )

�nanmazsan say da bak b ( 4 + 3 = 7 )

On altidu on alti a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 27)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Metin a��z özellikleri

ta��maktad�r. Tekerlemede geçen (-du) ekleri, (-i mek) mastar fiilinin geni� zamanl�

(-dur) kullan�m�d�r ve (-r) sesi dü�mü�tür. 1.ve 2. dizede (-ti) sesleri ile tam kafiye

yap�lm��t�r. Dize içlerinde (ti/du) sesleri s�kça kulln�larak aliterasyon yap�lm��t�r.

-24-

Birim birim bir alt� a ( 4 + 3 = 7 )

Deniz gibi kum alt� a ( 4 + 3 = 7 )

Gelin k�zlar sayal�m b ( 4 + 3 = 7 )

On alt�d�r on alt� a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor,32)


1. ve 2. dizede (alt�) kelimeleriyle cinasl� kafiye yap�lm��t�r. Tekerleme uyak biçimi

bak�m�ndan mani türüyle benzerlik göstermi�tir.

-25-

Balonlar�n sar�s� a ( 4 + 3 = 7 )

Kimde oyun s�ras� a ( 4 + 3 = 7 )

Kim ç�kmazsa oyundan b ( 4 + 3 = 7 )

Babas� olur koyundan b ( 4 + 3 = 7 )

(Bak�rc�, 1982)


1. ve 2. dizedeki (sar�s�/s�ras�) sözcükleriyle kelime oyunlar� yap�lm��t�r. 3. ve 4.

dizede (oyun) kelimeleriyle zengin kafiye, (-dan) ekleriyle redif yap�lm��t�r.

-26-

Elmalar yedi buçuk a ( 3 + 4 = 7 )

10

Yesinler çoluk çocuk a ( 3 + 4 = 7 )

Karpuz kestim kan ç�kt� b ( 4 + 3 = 7 )

Ay�e oyundan ç�kt� b ( 2 + 5 = 7 )

(Dirim, 54)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizelerde (3+4); 3.

dize (4+3) ve 4. dizede (2+5) duraklar� kullan�lm��t�r.1. ve 2. dizede (-çuk/-cuk)

sesleri ile zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (-an) sesleriyle tam kafiye, (ç�kt�)

kelimeleriyle redif yap�lm��t�r. Ayr�ca 2. dizede ikileme (çoluk çocuk) kullan�lm��t�r.

-27-

Ya �undad�r ya bunda a ( 4 + 3 = 7 )

Helvac�n�n k�z�nda a ( 4 + 3 = 7 )

Keçe külah ba��nda a ( 4 + 3 = 7 )

Ya �undad�r ya bunda a ( 4 + 3 = 7 )

(Uslu, 27)


Tekerlemede kafiye unsuru görülmemektedir. (Ya �undad�r ya bunda) gibi kelime

tekrarlar� ve (-unda/-�nda) gibi ses tekrarlar� görülmektedir. Dize sonlar�ndaki ses

benzerlikleri bir naz�m düzeni olu�turmu�tur.

2.1.4. Be� Dizeli Olanlar:

-28-

Eveleme debeleme a ( 2 + 2 = 4 )

Halbur dedim b ( 2 + 2 = 4 )

Hulbur dedim b ( 2 + 2 = 4 )

Sen gir dedim b ( 2 + 2 = 4 )

Sen ç�k dedim b ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor,109)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü görülmektedir. Duraklar� (2+2) uyumludur.

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r. (halbur/hulbur/dedim/sen)

kelimeleriyle, kelime tekrarlar� yap�lm��t�r. 1. dizede (eveleme debeleme)

kelimeleriyle ikileme yap�lm��t�r.

11

2.1.5. Alt� Dizeli Olanlar: -29-

Ooo

�nne mine a ( 2 + 2 = 4 )

Ucu dine a ( 2 + 2 = 4 )

Filfillice a ( 4 )

Ku� dillice a ( 1 + 3 = 4 )

Laka luka a ( 2 + 2 = 4 )

Pirinç turunç b ( 2 + 2 = 4 )

(Öztelli, 1958, 1742-1743)

Tekerleme metninin son dizeleri düzenlenmi� ve kararl� yap�ya dahil

edilmi�tir. Dizelerde (2+2) ve (1+3) olmak üzere dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1.

ve 2. dizedeki (mine/dine) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (filfil-lice/dil-

lice) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r. 5. dizede ikileme (laka luka)

kullan�lm��t�r.

-30-

Edin nene a ( 2 + 2 = 4 )

Bedin nene a ( 2 + 2 = 4 )

Suya dü�mü� b ( 2 + 2 = 4 )

Kad�n nene a ( 2 + 2 = 4 )

Al ç�k bal ç�k c ( 2 + 2 = 4 )

Sen dur sen ç�k c ( 2 + 2 = 4 )



1. 2. ve 4. dizede (edin nene/bedin nene/kad�n nene ) kelimeleriyle zengin kafiye ve


-31-

��ne iplik a ( 2 + 2 = 4 )

Y�ld�z kirpik a ( 2 + 2 = 4 )

Sarma sat�r b ( 2 + 2 = 4 )

Görme bat�r b ( 2 + 2 = 4 )

12

�stanbul’dan c ( 3 + 1 = 4 )

Gelin getir b ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor,122)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü görülmektedir. Duraklar� 1. 2. 3. 4. ve 6

dizelerde (2+2); 5. dizede (3+1) �eklindedir. 1. ve 2. dizedeki (-ik) sesleriyle tam

kafiye; 3. 4. ve 6. dizedeki (-at�r/-etir) sesleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

2.1.6. Yedi Dizeli Olanlar: -32-

��nem mi�nem a ( 2 + 2 = 4 )

Ucu di�nem a ( 2 + 2 = 4 )

Fil fil atan b ( 2 + 2 = 4 )

File batan b ( 2 + 2 = 4 )

Hapuz hupuz c ( 2 + 2 = 4 )

Ya�r�l yo�rul d ( 2 + 2 = 4 )

Su iç kurtul d ( 2 + 2 = 4 )



1. ve 2. dizede (mi�ne-m/di�ne-m) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 3. ve 4.

dizede (atan/batan) kelimeleriyle tunç kafiye, 6. ve 7. dizede (yo�rul/kurtul)

kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. Ayr�ca tekerlemede (il/�l) sesleri ile aliterasyon

yap�lm�� ve ikilemeler (i�nem mi�nem/fil fil/hapuz hupuz/ya�r�l yo�rul) s�kça


2.1.7. Sekiz Dizeli olanlar:

-33- Elma yedi a ( 2 + 2 = 4 )

Sayar sekiz b ( 2 + 2 = 4 )

Doyar dokuz b ( 2 + 2 = 4 )

Dokur cinim c ( 2 + 2 = 4 )

Bekir cinim c ( 2 + 2 = 4 )

Halbur dedim c ( 2 + 2 = 4 )

13

Sen gir dedim c ( 2 + 2 = 4 )

Sen ç�k dedim c ( 2 + 2 = 4 )



2. ve 3. dizede (say-ar/doy-ar) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, (sekiz/dokuz)

kelimeleriyle yar�m kafiye olu�mu�tur. 4. ve 5. dizede (dokur cinim/Bekir cinim)

kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 6. ve 7. dizede (halbur dedim/gir dedim)

kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, ayr�ca 2. dize ile 7. dizeye kadar olan dizeler

aras�nda (r) sesi ile iç kafiye yap�lm��t�r.

2.1.8. On Dizeli Olanlar: -34-

Elim elim epelek a ( 4 + 3 = 7 )

Elden ç�kt� kepenek a ( 4 + 3 = 7 )

Kepene�in ucu yok a ( 4 + 3 = 7 )

Süleyman�n saç� yok a ( 4 + 3 = 7 )

Bindim deve boynuna b ( 2 + 5 = 7 )

Sürdüm Halep yoluna b ( 2 + 5 = 7 )

Halep yolu �ambazar c ( 4 + 3 = 7 )

�çinde ay� gezer c ( 4 + 3 = 7 )

Ay� beni korkuttu d ( 4 + 3 = 7 )

Yüre�imi burkuttu d ( 4 + 3 = 7 )


Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar� 1. 2. 3. 4. 7. 8. 9. ve

10. dizelerde (4+3); 5. ve 6. dizelerde (2+5) �eklindedir. 1. ve 2. dizede

(epelek/kepenek) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (uc-u yok/saç-� yok)

kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 7. ve 8. dizelerde (�ambazar/gezer)

kelimeleriyle zengin kafiye; 9. ve 10 dizede (kork-uttu/burk-uttu) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif yap�lm��t�r.

14

2.1.9. On �ki Dizeli Olanlar: -35-

Bir iki üç a ( 3 + 1 = 4 )

Ebelik güç a ( 3 + 1 = 4 )

Sonra dört be� b ( 2 + 2 = 4 )

Haydi karde� b ( 2 + 2 = 4 )

Alt�ya geç c ( 3 + 1 = 4 )

Oyunu seç c ( 3 + 1 = 4 )

Yediye gel d ( 3 + 1 = 4 )

�p ne güzel d ( 1 + 3 = 4 )

Bul sekizi e ( 1 + 3 = 4 )

E� al bizi e ( 1 + 3 = 4 )

Dokuzla on f ( 1 + 3 = 4 )

Oyuna kon f ( 1 + 3 = 4 )

(Rémy Dor, 11)

Tekerlemenin tüm dizelerinde tam kafiye (üç/güç, be�/karde�, geç/seç, gel/

güzel, sekizi/bizi, on/kon) kullan�lm��t�r. Hece ölçüsü (3+1), (2+2) ve (1+3) dörtlü

hece ölçüsüdür.



-36-

Bir iki na çukur a ( 3 + 3 = 6 )

Ku�na ku�na na çukur a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 9)

Tekerlemede belli bir hece ölçüsü kullan�lmam��t�r. �lk dizede (3+3) alt�l�; 2.

dizede (4+3) yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. (ku) sesi ile aliterasyon yap�lm��t�r.

Tekerlemede kelime ve ses tekrarlar�na (na çukur) ba�vurulmu�tur. Ayr�ca 2. dizede

ikileme (ku�na ku�na) kullan�lm��t�r.

-37- Bir iki üç dört be� alt� yedi a ( 5 + 5 = 10 )

15

�kiz mikiz sekiz b ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 20)

Tekerlemenin ilk dizesinde (5+5) onlu; 2. dizesinde ( 4+2) alt�l� hece ölçüsü

kullan�lm��t�r. �kinci dizedeki (-kiz) sesleriyle aliterasyon yap�lm��t�r. Tekerlemede

kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

-38-

Ali Veli a ( 2 + 2 = 4 )

K�rk dokuz elli a ( 3 + 2 = 5 )

(Rémy Dor, 42)

Tekerlemenin ilk dizesinde (2+2) dörtlü; 2. dizesinde (3+2) be�li hece ölçüsü

kullan�lm��t�r. (Veli/elli) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. 1. dizede ikileme (Ali

Veli) kullan�lm��t�r.

-39-

Akan bakan bekriko a ( 4 + 3 = 7 )

Çemdan güli hala katzo ho a ( 4 + 5 = 9 )

(Rémy Dor, 59)

Tekerlemenin ilk dizesinde (4+3) yedili; 2. dizesinde (4+5) dokuzlu hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. Dize sonlar�ndaki (o) sesi yar�m kafiye yap�lmaya çal��lm��t�r.

-40-

Nerden geldin, ordan ç�k a ( 4 + 3 = 7 )

Saçlar� ba�lar� k�v�rc�k a ( 6 + 3 = 9 )

(Gök�en, 369)

Tekerlemenin 1. dizesinde (4+3) yedili, 2. dizesinde (6+3) dokuzlu hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. Dize sonlar�ndaki (-ç�k/-c�k) sesleriyle zengin kafiye

yap�lm��t�r. Metinde (r) sesi s�kça kullan�larak aliterasyon yap�lm��t�r.

-41-

Ha bir, ha iki, ha üç, ha dört a ( 8 )

Habe� b ( 2 )

(Rémy Dor, 18)

16

Tekerlemede geçen “Habe�” kelimesi arap anlam�na gelmektedir. Say��ma

s�ras�nda Habe� kelimesi kime gelirse o ebe olur. Burada “Habe�” kelimesi ile “ebe”

aras�ndaki ba�lant� çocuk dünyas�nda iki duruma olumsuz bak�lmas�ndan

kaynaklanmaktad�r. Kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

2.2.2. Üç Dizeli Olanlar:

-42-

Saç ba� a ( 1 + 1 = 2 )

Ebenin eline b ( 3 + 3 = 6 )

Vur kaç c ( 1 + 1 = 2 )

(Yüksel, 3770)

Tekerlemenin 1. ve 3. dizeleri (1+1) ikili; 2. dizesi (3+3) alt�l� hece ölçüsü ile

yaz�lm��t�r. (saç/ba�) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm�� ve 1. dizede ikileme (saç

ba�) kullan�lm��t�r.

-43-

Bir iki üç dört be� a ( 6 )

Be�ikte pi� a ( 3 + 1 = 4 )

Kalburda �i� a ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor,17)

Tekerlemenin ilk dizesi alt� heceden olu�maktad�r ve duraks�zd�r. 2. ve 3.

dizede (3+1) dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Dize sonlar�ndaki (-�) sesi ile yar�m


-44-

Portakal� soydum a ( 4 + 2 = 6 )

Ba� ucuma koydum a ( 4 + 2 = 6 )

Ben bir yalan uydurdum a ( 1 + 1 + …= 7 )

(Koz, 1974, 7072)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesi (4+2) alt�l�; 3. dizesi yedi heceden meydana

gelmektedir ve ayn� zamanda bu tekerleme bir say��maca oldu�u için son dizede her

heceye vurgu yap�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (soy-dum/koy-dum) tam kafiye ve redif

17

kullan�lm��t�r. 2. ve 3. dizede (y) sesi ile yar�m kafiye yap�lm��t�r. Ayn� tekerlemenin

farkl� bir varyantlar�, 17 nolu tekerlemede yer almaktad�r.

-45-

Bedi co a ( 2 + 1 = 3 )

Con bidi badi pufra b ( 3 + 4 = 7 )

Beni ago ün dö trua b ( 4 + 5 = 9 )

(Rémy Dor, 72)

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+1) üçlü; 2. dizesinde (3+4) yedili ve 3.

dizesinde (4+5) dokuzlu hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde

(pufra/trua) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm�� ve tekerlemede ses tekrarlar�na (di/

co) ba�vurulmu�tur.

-46-

En a ( 1 )

Endili bo b ( 3 + 1 = 4 )

Allah say�da ben ç�ksam c ( 5 + 3 = 8 )

(Rémy Dor, 45)

Tekerlemenin ilk dizesi bir heceden olu�maktad�r. 2. dizede (3+1) dörtlü, 3.

dizede (5+3) sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemede ses tekrarlar� (-en)


-47-

�ngili mingili boftina a ( 6 + 3 = 9 )

Avini avini domina a ( 6 + 3 = 9 )

Boftin tiriz b ( 2 + 2 = 4 )


Tekerlemenin ilk iki dizesinde (6+3) dokuzlu, di�er dizesi (2+2) dörtlü hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (-ina) sesleri ile zengin kafiye yap�lm��t�r.

1. dizede ikileme (ingili mingili) kullan�lm��t�r.

18

-48-

Bir iki üç …on a ( 20 )

Sana kim dedi b ( 3 + 2 = 5 )

Kedi fareyi yedi b ( 2 + 5 = 7 )

(Rémy Dor, 22)

Tekerlemenin ilk dizesinde say��ma unsuru bulunmaktad�r ve ilk dizede hece

ölçüsü bulunmamaktad�r. 2. dizede (3+2) be�li; 3. dizede (2+5) yedili hece ölçüsü

kullan�lm��t�r. 2. ve 3. dizede (de-di/ye-di) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif


-49-

Ebeleme debeleme a ( 4 + 4 = 8 )

El ku� del ku� b ( 2 + 2 = 4 )

Ebelik pek ho� b ( 3 + 2 = 5 )

(Gök�en, 368)

Tekerlemenin 1. dizesi (4+4) sekizli; 2. dizesi (2+2) dörtlü ve 3. dizesi (3+2)

be�li hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r. 2. ve 3. dizede (ku�/ho�) kelimeleriyle yar�m kafiye,

dize içlerindeki (l) sesi ile aliterasyon yap�lm��t�r.

-50-

Ekmek a ( 2 )

Tuz b ( 1 )

Otuz b ( 2 )

(Rémy Dor, 44)

Tekerlemede hece ölçüsü bulunmamaktad�r. 1. ve 2. dize iki hecede; 2. dize

bir heceden meydana gelmi�tir. 2. ve 3. dizedeki (tuz/otuz) kelimeleriyle tunç kafiye


-51-

Ene den turuva a ( 3 + 3 = 6 )

Ben ç�kt�m b ( 1 + 2 = 3 )

Sahiden de ben ç�kt�m b ( 4 + 3 = 7 )

19

(Rémy Dor, 47)

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) alt�l�; 2. dizesinde (1+2) üçlü ve 3.

dizesinde (4+3) yedili hece ölçüsü görülmektedir. Kafiye unsurlar� bulunmamaktad�r.

(ben/ç�kt�m) kelimeleri kullan�larak tekrarlar yap�lm��t�r.

-52-

Ç�t p�t a ( 1 + 1 = 2 )

Nerden geldin b ( 2 + 2 = 4 )

Ordan ç�k c ( 2 + 1 = 3 )


Tekerlemenin 1. dizesinde (1+1) ikili; 2. dizesinde (2+2) dörtlü ve üçüncü

dizesinde (2+1) üçlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Kafiyeye ait unsurlar

bulunmamaktad�r. 1. dizede ikileme (ç�t p�t) kullan�lm��t�r.

-53-

Tah taraba a ( 1 + 3 = 4 )

Ekiz mekiz b ( 2 + 2 = 4 )

Sekiz dokuz on c ( 5 )

(Rémy Dor, 51)

Tekerlemenin 1. dizesinde (1+3); 2. dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü

kullan�lm��t�r. 3. dize be� heceden olu�maktad�r ve duraks�zd�r. Tekerlemede

kafiyeye ait unsurlar bulunmamaktad�r. 2. dizede ikileme (ekiz mekiz) kullan�lm��t�r.

-54-

Albo �stirbo a ( 2 + 3 = 5 )

Nebido a ( 3 )

Ambaro a ( 3 )

(Rémy Dor, 61)

Tekerlemenin ilk dizesinde (2+3) be�li hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 2. ve 3.

dizeler üçer heceden olu�maktad�r ve duraks�zd�r. Rémy Dor’un ad� geçen eserinden

bu tekerlemenin Frans�zca ses taklitlerinden olu�tu�unu ö�reniyoruz. Dize

sonlar�ndaki (o) sesleri ile yar�m kafiye olu�tu�u söylenebilir.

20

-55-

Anya manya a ( 2 + 2 = 4 )

Kumpanya a ( 3 )

Bir �i�e �ampanya a ( 3 + 3 = 6 )

(Uyguner, 1957, 1503)

Tekerlemenin dizelerindeki hece ölçüsü birbirinden farkl�d�r. Dize

sonlar�ndaki (anya) sesleriyle zengin kafiye yap�lm�� ve 1. dizede ikileme (anya

manya) kullan�lm��t�r.

-56-

Esi mes a ( 2 + 1 = 3 )

Koca kar� b ( 2 + 2 = 4 )

Kavgay� kes a ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor, 108)

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+1) üçlü; 2. dizesinde (2+2) dörtlü ve 3.

hecesinde (3+1) dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 3. dizedeki (-es) sesleriyle

tam kafiye yap�lm��t�r.

-57-

�ni mini dudu mini a ( 4 + 4 = 8 )

T�ralan kaçalan b ( 3 + 3 = 6 )

Deliva dalivan bit c ( 3 + 4 = 7 )

(Sezgin, 208)

Tekerlemenin 1. dizesinde (4+4) sekizli; 2. dizesinde (3+3) alt�l�; 3.

dizesinde (3+4) yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemede kafiye unsuru

bulunmamaktad�r. 1. dizede ikileme (ini mini) kullan�lm��t�r.

-58-

Çal� ç�rp� a ( 2 + 2 = 4 )

Gömlek don b ( 2 + 1 = 3 )

On b ( 1 )

(Rémy Dor, 43)

21

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+2) dörtlü ; 2. dizesinde (2+1) üçlü hece ölçüsü

kullan�lm��t�r. 3. dize tek heceden olu�maktad�r. 2. ve 3. dizede geçen (don/on)

kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. 1. dizede ikileme (çal� ç�rp�) kullan�lm��t�r.

-59-

�n min ucu dil a ( 3 + 3 = 6 )

Fil filin ku� dilin b ( 3 + 3 = 6 )

Layton finton b ( 2 + 2 = 4 )

(Dirim, 80)

Tekerlemenin 1.ve 2. dizesinde (3+3) alt�l�; 3 dizesinde ( 2+2) dörtlü hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r. Dize içlerinde

(il/in) sesleri kullan�larak aliterasyon yap�lm��t�r.

-60-

Nal m�k a ( 1 + 1 = 2 )

Çay�r çimen b ( 2 + 2 = 4 )

K�rk a ( 1 )

(Rémy Dor, 49)

Tekerlemenin 1. dizesinde (1+1) ikili; 2. dizesinde ( 2+2) dörtlü hece ölçüsü

kullan�lm��t�r.3. dize tek heceden olu�maktad�r. 1. ve 3. dizedeki (-k) sesleriyle

yar�m kafiye yap�lm�� ve 2. dizede ikileme (çay�r çimen) kullan�lm��t�r.

-61-

Petijoli pem pem a ( 4 + 2 = 6 )

Panya pufla fendi b ( 4 + 2 = 6 )

S�namad a go c ( 3 + 2 = 5 )

(Rémy Dor, 155)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (4+2) alt�l� ve 3. dizesinde (3+2) be�li hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. Kafiye unsurlar�ndan söz edilemez. Tekerlemede (p/f) sesleri

ile aliterasyon yap�lm��t�r.

22


-62- Bir/iki/ üç/ …dokuz a ( 19 )

On b ( 1 )

K�rm�z� don b ( 3 + 1 = 4 )

Git kom�unun dam�na kon b ( 4 + 4 = 8 )

(Rémy Dor, 20)

Tekerleme say��maca tekerlemesi oldu�u için ilk iki dizesinde hece

ölçüsünden söz etmek mümkün de�ildir. 3. dizede (3+1) dörtlü; 4. dizede (4+4)

sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 2. 3. ve 4. dizelerdeki (on/don/kon) kelimeleriyle


-63-

All� pulak a ( 2 + 2 = 4 )

Güllü pulak a ( 2 + 2 = 4 )

�undan al b ( 2 + 1 = 3 )

�unu b�rak a ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor,62)

Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde (2+2) dörtlü; 3. dizesinde ( 2+1) üçlü hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dize aras�nda (al-l� pulak/gül-lü pulak) kelimeleriyle

yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-64-

Ya �unda a ( 1 + 2 = 3 )

Ya bunda a ( 1 + 2 = 3 )

Keçe küülla b ( 2 + 2 = 4 )

Ba�unda a ( 3 )

(Özhan, 34)

Tekerlemenin ilk iki dizesinde (1+2) üçlü hece ölçüsü; 3. dizesinde (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemede (�u-nda/bu-nda/ba�u-nda)

kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r.

23

-65-

Bir iki üç buçuk a ( 3 + 3 = 6 )

Dört be� alt� buçuk a ( 2 + 4 = 6 )

Yedi sekiz dokuz buçuk a ( 4 + 4 = 8 )

On buçuk a ( 1 + 2 = 3 )

(Demiray, 1960, 2132)

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) alt�l�; 2. dizesinde (2+4) alt�l�, 3. dizesinde

(4+4) sekizli ve dördüncü dizesinde (1+2) üçlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r.

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r. Dize sonlar�nda kelime tekrarlar�

(buçuk) yap�lm��t�r.

-66-

Bir iki üç dört be� alt� yedi a ( 10 )

Bunu sana kim dedi a ( 4 + 3 = 7 )

Diyen dedi a ( 2 + 2 = 4 )

On yedi a ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor,18)

Tekerlemenin ilk dizesi on hecedir ve duraks�zd�r.2. dizede (4+3) yedili, 3.

dizede (2+2) dörtlü; 4. dizede (1+3) dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemenin

1. ve 2. dizesinde (yedi/dedi) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lmaya çal��lm��t�r.

Dize sonlar�nda kelime tekrarlar� (yedi/dedi) yap�lm��t�r.

-67-

On yirmi otuz k�rk…yüz a ( 17 )

Dere tepe düz a ( 2 + 2 = 4 )

Ördek suda yüz a ( 2 + 3 = 5 )

Koca öküz a ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 25)

Tekerlemenin ilk dizesi on yedi hecedir ve duraks�zd�r. 2. ve 4. dizelerde

(2+2) dörtlü hece ölçüsü; 3. dizede (2+3) be�li hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Dize

sonlar�ndaki (düz/yüz/öküz) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. 2. dizede ikileme

(dere tepe) kullan�lm��t�r.

24

-68-

Ç�n ç�n ç�n alt� a ( 2 + 3 = 5 )

Ç�nalt�d�r ç�nalt� a ( 4 + 3 = 7 )

�nanmazsan say da bak b ( 4 + 3 = 7 )

On alt�d�r on alt� a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 43)

Tekerlemenin ilk dizesinde (2+3) be�li ve di�er dizelerinde (4+3) yedili hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. 2. ve 4. dizedeki (ç�nalt�/on alt�) kelimeleriyle zengin kafiye

yap�lm��t�r. Ayr�ca (ç�n/t�) sesleri s�kça kullan�larak aliterasyon yap�lm��t�r.

-69-

Petijan k�ramada a ( 3 + 4 = 7 )

Pali pahra a ( 2 + 2 = 4 )

Al koy b ( 1 + 1 = 2 )

En do t�rava a ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy Dor, 51)

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+4) yedili; 2. dizesinde (2+2) dörtlü; 3.

dizesinde (1+1) ikili; 4. dizesinde (2+3) be�li hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Dize

sonlar�nda (-a) sesleri ile yar�m kafiye yap�lmaya çal��lm�� ve (p) sesleri

kullan�larak aliterasyon yap�lm��t�r.

-70-

Pati jo a ( 2 + 1 = 3 )

Pervet kale b ( 2 + 2 = 4 )

A a b ( 1 + 1 = 2 )

En do turva b ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 52)

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+1) üçlü; 2. ve 4. dizesinde (2+2) dörtlü; 3.

dizesinde (1+1) ikili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. 2. ve 3. dizelerde (-a/-e) sesleriyle

yar�m kafiye yap�lmaya çal��lm��t�r.

25

-71-

Hasesi hüsesi a ( 3 + 3 = 6 )

Ömer a�an�n tütün kesesi a ( 5 + 5 = 10 )

Halyoz balyoz b ( 2 + 2 = 4 )

Seksen doksan yüz b ( 2 + 2 + 1 = 5 )

(Rémy Dor, 56)

Tekerlemenin ilk dizesinde (3+3) alt�l�; 2. dizesinde (5+5) onlu; 3. dizesinde

(2+2) dörtlü; 4. dizede (2+2+1) be�li hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizedeki (-

se) sesleri tam kafiye; (-si) ekleri rediftir. 3. ve 4. dizedeki (z) sesleri ile yar�m kafiye

yap�lm��t�r. Tekerlemenin 1. ve 3. dizesinde ikileme (hasesi hüsesi/halyoz balyoz)


-72-

Ak kabak a ( 1 + 2 = 3 )

Kara kabak a ( 2 + 2 = 4 )

�unda yok a ( 2 + 1 = 3 )

�una bak a ( 2 + 1 = 3 )

(Rémy Dor, 59)

Tekerlemenin 1. dizesinde (1+2) üçlü; 3. ve 4 . dizelerde ( 2+1) üçlü; 2.

dizede (2+ 2) dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Dize sonlar�ndaki (k) sesleri ile yar�m


-73-

Allahl�k billahl�k a ( 3 + 3 = 6 )

Bir kutu �ekerlik a ( 3 + 3 = 6 )

Peygamberlik a ( 4 )

Lika lika lik a ( 2 + 2 + 1 = 5 )

(Rémy Dor, 61)

Tekerlemenin ilk iki dizesi (3+3) alt�l� hece ölçüsüyle yaz�lm��t�r. 3. dizede

hece ölçüsü bulunmazken, 4. dize (2+2+1) be�li hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r. 2. ve 3.

dizede (�eker-lik/peygamber-lik) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

26

Ayr�ca (-l�k/-lik) sesleri s�kça kullan�larak aliterasyon yap�lm��t�r. 1. dizede ikileme

(Allahl�k billahl�k) kullan�lm��t�r.

-74-

Ç�t p�t a ( 1 + 1 = 2 )

Nerden geldin ordan ç�k b ( 4 + 3 = 7 )

K�z saçlar�n k�v�rc�k b ( 4 + 3 = 7 )

Mavi boncuk b ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 78)

Tekerlemenin ilk dizesinde ikili hece ölçüsü kullan�lm��t�r ve (1+1)

durakl�d�r. 2. ve 3. dizelerde (4+3) yedili hece ölçüsü; 4. dizede (2+2) dörtlü hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. Dize sonlar�nda (-ç�k/-c�k/-cuk) sesleriyle acemice

denilebilecek bir zengin kafiyenin olu�turuldu�u söylenebilir. (k/ç) sesleri s�kça

kullan�larak aliterasyon yap�lm��t�r. 1. dizede ikileme (ç�t p�t) kullan�lm��t�r.

-75-

Dam dam damal� a ( 2 + 3 = 5 )

Ma�rapas� kalayl� a ( 4 + 3 = 7 )

Kom�unun o�lu sarayl� a ( 5 + 3 = 8 )

�imdi ç�kan alayl� a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 81)

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+3) be�li; 2. ve 4. dizesinde (4+3) yedili ve 3.

dizesinde (5+3) sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemenin 2. 3. ve 4.

dizelerinde (kalay-l�/saray-l�/alay-l�) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-76-

Edin nine bedin nine a ( 4 + 4 = 8 )

Suya dü�mü� kad�n nine a ( 4 + 4 = 8 )

Al ç�k bal ç�k b ( 2 + 2 = 4 )

Aradan önce sen ç�k b ( 5 + 2 = 7 )

(Rémy Dor, 86)

27

Tekerlemenin ilk iki dizesinde (4+4) sekizli, 3. dizesinde (2+2) dörtlü, 4.

dizesinde (5+2) yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede geçen (bedin

nine/kad�n nine) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-77-

Eteneke meteneke a ( 4 + 4 = 8 )

Tombul teneke a ( 2 + 3 = 5 )

Aya bak y�ld�za bak b ( 3 + 4 = 7 )

�u damdaki güzel k�za bak b ( 4 + 5 = 9 )

(Rémy Dor, 109)

Tekerlemenin 1. dizesinde (4+4) sekizli; 2. dizesinde (2+3) be�li; 3.

dizesinde ( 3+4) yedili ve 4. dizesinde (4+5) dokuzlu hece ölçüsü kullan�lm��t�r.

1. ve 2. dizede (meteneke/teneke ) kelimeleriyle tunç kafiye yap�lm��t�r. 3. ve 4.

dizede (y�ld�z-a bak/k�z-a bak) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r. 1.

dizede ikileme (eteneke meteneke) kullan�lm��t�r.

-78-

��nem dü�tü yakamdan a ( 4 + 3 = 7 )

Kuleli geliyor arkamdan a ( 6 + 3 = 9 )

Gelme kuleli gelme b ( 5 + 2 = 7 )

Annem bak�yor balkondan a ( 5 + 3 = 8 )

(Türkiçin, 1974, 69)

Tekerlemenin 1. ve 3.dizelerinde (4+3) ve (5+2) yedili hece ölçüsü di�er

dizelerde farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizelerinde (yaka-mdan/

arka-mdan) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-79-

Handan girdim a ( 2 + 2 = 4 )

�çeri Yahudiler oturmu� b ( 3 + 4 + 3 = 10 )

Dört kö�eli hanga hanga c ( 4 + 4 = 8 )

Hangisi ya c ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor, 114)

28

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+2) dörtlü; 2. dizesinde duraklar bilinenlerden

farkl� olarak (3+4+3) onlu; 3. dizesinde (4+4) sekizli ve 4. dizesinde ( 3+1) dörtlü

hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 3. ve 4. dizelerin sonlar�ndaki (-a) sesleri yar�m kafiye

olu�turulmu�tur. Tekerlemede (han) kelimesi s�kça kullan�larak aliterasyon


-80-

�kiti pikiti �ikiti ma a ( 3 + 3 = 6 )

Amil famil domil na a ( 4 + 3 = 7 )

�ki piki romi tiki b ( 4 + 4 = 8 )

Yoni� boni� saç c ( 2 + 2 + 1 = 5 )

(Rémy Dor, 123)

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) alt�l�; 2. dizesinde (4+3) yedili; 3. dizesinde

(4+4) sekizli ve 4. dizesinde (2+2+1) be�li hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemede

ses unsurlar� ön plandad�r. 1. ve 2. dizenin sonundaki (-a) sesleri ile yar�m kafiye

yap�lmaya çal��lm��t�r. (pi/ki/ti/mi) sesleri s�kça kullan�larak aliterasyon yap�lm��t�r.

4. dizede ikileme (yoni� boni�) kullan�lm��t�r.

-81-

Pembe pembe pens var a ( 4 + 3 = 7 )

Tramvayda ses var a ( 4 + 2 = 6 )

Bir tabur asker a ( 3 + 2 = 5 )

Pembeyi besler a ( 3 + 2 = 5 )

(Rémy Dor, 155)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (3+2) be�li hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Di�er

dizelerdeki hece ölçüleri farkl�d�r. 1. ve 2. dizenin sonundaki (-s) sesleriyle yar�m

kafiye, (var) kelimeleriyle redif yap�lm��t�r. 3. ve 4. dizedeki (-er) sesleriyle tam


-82-

Ellem büllem epelek sepelek a ( 4 + 4 = 8 )

Sar� k�z�n sarmas� b ( 4 + 3 = 7 )

29

Kara koyunun dolmas� b ( 5 + 3 = 8 )

Al bunu çek bunu c ( 3 + 3 = 6 )

(Demircio�lu, 12)

Tekerlemenin 1. ve 3. dizesinde (4+4) sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r.

Di�er dizelerdeki hece ölçüleri farkl�d�r. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (sar-

mas�/dol-mas�) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r. Ayr�ca 1. dizede iki

farkl� ikileme (elem büllem/epelek sepelek) kullan�lm��t�r.

-83-

Bom bom portakali a ( 2 + 4 = 6 )

Semali vali a ( 3 + 2 = 5 )

Katamali kuleli a ( 4 + 3 = 7 )

Zerden tenyoner b ( 2 + 3 = 5 )

(Sezgin, 207)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde be�li hece ölçüsü kullan�lm��t�r ve duraklar�

farkl�d�r. 1. ve 4. dizelerde farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 1. 2. ve 3. dizedeki (-

ali/-eli) sesleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r. Tekerlemede (-li) sesi s�kça kullan�larak

aliterasyon yap�lm��t�r.

-84-

��ne iplik a ( 2 + 2 = 4 )

Mum ya kirpit b ( 2 + 2 = 4 )

Kipritin yar�s� c ( 3 + 3 = 6 )

�brahimin kar�s� c ( 4 + 3 = 7 )

(Demiray, 1960, 2133)

Tekerlemenin ilk iki dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Di�er

dizelerdeki hece ölçüleri farkl�d�r. 3. ve 4. dizedeki (yar�-s�/kar�-s�) kelimeleriyle

zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r. Tekerlemede (-i) sesi s�kça kullan�larak, ses

tekrarlar�na ba�vurulmu�tur. 1. dizede ikileme (i�ne iplik) kullan�lm��t�r.

-85-

O mo kara do a ( 2 + 3 = 5 )

30

Süme süme süme do a ( 4 + 3 = 7 )

Lapa tike lapa tike b ( 4 + 4 = 8 )

Bir bando a ( 1 + 2 = 3 )

(Demiray, 1960, 2133)

Tekerlemenin bütün dizelerinde farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r.

1. ve 2. dizede (kara do/süme do) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r.

Tekerlemede ses tekrarlar�na (o/mo/do/süme/lapa/tike) ba�vurulmu�tur.

-86-

Kuzu kuzu me a ( 2 + 2 + 1 = 5 )

Bin tepeme a ( 1 + 3 = 4 )

Haydi gidelim b ( 2 + 3 = 5 )

Ay�e teyzeme a ( 2 + 3 = 5 )


Tekerlemenin 2. dizesinde (1+3) dörtlü hece ölçüsü; di�er dizelerinde be�li

hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 2. ve 4. dizedeki (tepe-me/teyze-me) kelimeleriyle yar�m


-87-

Ebe ebe gel bize a ( 4 + 3 = 7 )

Uzaktan vur elimize a ( 4 + 3 = 7 )

E�er vuramaz isen b ( 5 + 2 = 7 )

Ebesin ebesin b ( 3 + 3 = 6 )


Tekerlemenin 4. dizesinde (3+3) alt�l�; di�er dizelerinde (4+3) ve (2+5)

yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (biz-e/elimiz-e) kelimeleriyle tam


-88-

Oko moko a ( 2 + 2 = 4 )

Kim �i�ko a ( 1 + 2 = 3 )

�i�konun yar�s� b ( 3 + 3 = 6 )

31

Gargamelin kar�s� b ( 4 + 3 = 7 )

(Bak�rc�, 1982)

Tekerlemenin bütün dizelerinde farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r.

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesindeki (moko/�i�ko) kelimeleriyle tam kafiye, (yar�-s�/

kar�-s�) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r. Tekerlemede (ko) sesi ile

aliterasyon yap�lm��t�r.

-89-

��ne att�m denize a ( 4 + 3 = 7 )

Saat geldi sekize a ( 4 + 3 = 7 )

Ze ze ze a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Kim geveze a ( 1 + 3 = 4 )

(Bak�rc�, 1982)

Tekerlemenin ilk iki dizesinde (4+3) yedili hece ölçüsü; di�er dizelerinde ise

farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (deniz-e/sekiz-e) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif yap�lm��t�r. Tekerlemede (ze) sesi s�kça tekrarlanarak aliterasyon


-90-

Bir kedi varm�� a ( 3 + 2 = 5 )

On’a kadar sayarm�� a ( 4 + 3 = 7 )

Bir iki üç dört be� alt� b ( 4 + 4 = 8 )

Yedi sekiz dokuz on c ( 4 + 3 = 7 )

(Demirta�, 1991)

Tekerlemenin 2. ve 4. dizelerinde (3+4) yedili hece ölçüsü; di�er dizelerinde

farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (var-m��/sayar-m��) kelimeleriyle

tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-91-

Fillice a ( 3 )

Ku� dillice a ( 1 + 3 = 4 )

32

Bal ball�ca a ( 1 + 3 = 4 )

Bal�k hoca a ( 2 + 2 = 4 )

(Dirim, 37)

Tekerlemenin ilk dizesinde (2+1) üçlü; di�er dizelerinde (1+3) ve (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde (fil-lice/dil-

lice/bal-l�ca) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-92-

Ç�t p�t a ( 1 + 1 = 2 )

Mavi boncuk b ( 2 + 2 = 4 )

Arap k�z� c ( 2 + 2 = 4 )

Sen ç�k b ( 1 + 1 = 2 )

(Kartal, 3179)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (1+1) ikili; 3. ve 4. dizelerinde (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemenin 2. ve 4. dizesinde (boncuk/ç�k)

kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r. 1. dizede ikileme (ç�t p�t) kullan�lm��t�r.

-93-

O piti piti a ( 3 + 2 = 5 )

Karamela sepeti a ( 4 + 3 = 7 )

Terazi lastik jimnastik b ( 5 + 3 = 8 )

Biz size geldik bitlendik b ( 5 + 3 = 8 )

(Dirim,40)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizelerinde (5+3) sekizli hece ölçüsü; di�er dizelerinde

farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dize sonundaki (-ti) sesleri ile tam kafiye,

3. ve 4. dizedeki (-tik/-dik) sesleri ile zengin kafiye ve dize içlerinde ses tekrarlar�


-94-

Oo Mercan a ( 2 + 2 = 4 )

Ne getirdi amcan? a ( 4 + 2 = 6 )

33

Tatl� tatl� patl�can a ( 4 + 3 = 7 )

Can can can a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Tokmakç�o�lu,85)

Tekerlemenin bütün dizeleri farkl� hece ölçülerinden olu�mu�tur. Dize

sonlar�ndaki (mercan/amcan/patl�can/can) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

3. dizede ikileme (tatl� tatl�) kullan�lm��t�r.

-95-

Oooo…

Dokunma a ( 3 )

Çok ac�yor benim yaram b ( 4 + 4 = 8 )

Doktora gitsem b ( 3 + 2 = 5 )

Yok ki param b ( 2 + 2 = 4 )

(Dirim, 53)

Tekerlemenin bütün dizelerinde farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 2. ve 4.

dizedeki (yara-m/para-m) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-96-

Oooo

��ne iplik a ( 2 + 2 = 4 )

Derme diplik a ( 2 + 2 = 4 )

Çelik çubuk a ( 2 + 2 = 4 )

Sen ç�k a ( 1 + 1 = 2 )

(Dirim, 68)

Tekerlemenin ilk üç dizesinde (2+2) dörtlü; son dizesinde (1+1) ikili hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. Dize sonlar�ndaki (k) sesleri ile yar�m kafiye yap�lm��t�r. 1. ve

3. dizede ikileme (i�ne iplik/çelik çubuk) kullan�lm��t�r.

-97-

Doktor gelir t�k t�k a ( 4 + 2 = 6 )

Elinde ibrik a ( 3 + 2 = 5 )

Biz bu ilaçtan b�kt�k a ( 5 + 2 = 7 )

34

T�ka t�ka t�k a ( 5 )

(Dirim, 75)

Tekerlemenin bütün dizelerinde farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. Dize

sonlar�ndaki (t�k/ibrik/b�kt�k/t�k) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

-98-

Bircik ikicik üçcük a ( 2 + 3 + 2 = 7 )

Kara tavuk kanc�k a ( 4 + 2 = 6 )

Ondad�r bundad�r b ( 3 + 3 = 6 )

Helvac�n�n k�z�ndad�r b ( 4 + 4 = 8 )

(Demircio�lu, 35)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (üçcük/kanc�k) kelimeleriyle yar�m kafiye


-99-

Anya manya kumpanya a ( 4 + 3 = 7 )

Kumpanyay� içtin mi? b ( 4 + 3 = 7 )

Tarlalar� biçtin mi? b ( 4 + 3 = 7 )

Ih m�h sen ç�k c ( 2 + 2 = 4 )

(Bozdo�an, 8)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (iç-tin mi/biç-tin mi) kelimeleriyle tam



-100-

Birden ikiden a ( 2 + 2 = 4 )

Üçten dörtten a ( 2 + 2 = 4 )

Sayd�m seksen a ( 2 + 2 = 4 )

Üç yüz doksan a ( 2 + 2 = 4 )

Fan fin bin a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Artan, 3150)

35

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Son

dize ise üç ayr� heceden meydana gelmektedir. 3. ve 4. dizede (seksen/doksan)

kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-101-

Bircik ikicik üçcük a ( 7 )

Dörtçük be�çik alt�c�k a ( 7 )

Yedicik sekizcik dokuzcuk a ( 9 )

Oncuk boncuk a ( 4 )

Karatavu�a kanc�k a ( 5 + 2 = 7 )

(Rémy Dor, 26)

Tekerlemenin dize sonlar�ndaki (üçcük/alt�c�k/dokuzcuk/boncuk/kanc�k)

kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r.

-102-

Bir ta� att�m a ( 2 + 2 = 4 )

Tav�ana vurdu b ( 3 + 2 = 5 )

Kâbeye gitti b ( 3 + 2 = 5 )

Kâbenin kap�s� kilitli b ( 6 + 3 = 9 )

Ebenin ba�� bitli b ( 3 + 4 = 7 )

(Rémy Dor, 76)

Tekerlemenin 3. 4. ve 5. dizesinde (git-ti/kilit-li/bit-li) kelimeleriyle tam


-103-

Ene mene dosi a ( 4 + 2 = 6 )

Dosi safranbosi a ( 2 + 4 = 6 )

Safranbos safranbos b ( 3 + 3 = 6 )

Frans�z dos b ( 3 + 1 = 4 )

�ncili badem bos b ( 3 + 2 + 1 = 7 )

(Akyüz, 12-13)

36

Tekerlemede ses de�eri öne ç�km��t�r. 1. ve 2. dizedeki (dosi/safranbosi)

kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r. 3. 4. ve 5. dizedeki (safranbos/dos/bos)

kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. 1. dizede ikileme (ene mene) kullan�lm��t�r.

-104-

Engi mengi a ( 2 + 2 = 4 )

Doktorumun rengi a ( 4 + 2 = 6 )

On dört mahbus b ( 2 + 2 = 4 )

Yirmi can yirmi can c ( 3 + 3 = 6 )

Ç�k karpuz d ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor, 106)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (mengi/rengi) kelimeleriyle zengin kafiye,

3. ve 4. dizede (mahbus/karpuz) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. 1. dizede

ikileme (engi mengi) kullan�lm��t�r.

-105-

Engik mengik a ( 2 + 2 = 4 )

Engerebik dibik a ( 4 + 2 = 6 )

Effer keffer b ( 2 + 2 = 4 )

Mangal mucak a ( 2 + 2 = 4 )

Tas tus pis c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Rémy Dor, 106)

Tekerleme ses de�eri öne ç�kan bir tekerlemedir. 1. 2. ve 4. dizenin

sonlar�ndaki (k) sesi ile yar�m kafiye yap�lm��t�r. Tekerlemede ikilemelerin (engik

mengik/effer keffer/mangal mucak) s�kça kullan�ld�� görülüyor.

-106-

Hangi renkten istersiniz a ( 8 )

Baylar bayanlar b ( 2 + 3 = 5 )

Merdivenden kayanlar b ( 4 + 3 = 7 )

�laçla ay�lanlar b ( 3 + 4 = 7 )

Peynir ekmek yiyenler b ( 4 + 3 = 7 )

37

(Rémy Dor,115)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizelerinde (bayan-lar/kayan-lar) kelimeleriyle zengin


-107-

Ist�kbebe loli a ( 4 + 2 = 6 )

Mendo mendo mendo b ( 2 + 2 + 2 = 6 )

Kara içi mendo b ( 4 + 2 = 6 )

Makarnemi tak tak c ( 4 + 2 = 6 )

Kara kulak c ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 117)

Tekerlemenin 4. ve 5. dizesinde (tak/kulak) kelimeleriyle tam kafiye

yap�lm��t�r.4. dizede ikileme (tak tak) 2. ve 3. dizede kelime tekrarlar� kullan�lm��t�r.

-108-

�ndiri mindiri a ( 3 + 3 = 6 )

Bufturi abla b ( 3 + 2 = 5 )

Tami vermini a ( 2 + 3 = 5 )

�ndiri mindiri a ( 3 + 3 = 6 )

Buftin dras c ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 129)

Tekerlemede ses de�eri öne ç�kmaktad�r.Tekerlemenin 1. ve 4. dizelerinde

kelime tekrarlar� (indiri mindiri) görülür. Tekerlemede (-in/-ir) sesleri s�kça

kullan�larak aliterasyon yap�lm��t�r.

-109-

O mo karado a ( 2 + 3 = 5 )

Sama sama sama do a ( 4 + 3 = 7 )

Lipanto lipanto a ( 3 + 3 = 6 )

Lepe kete lepe kete b ( 4 + 4 = 8 )

Verdi�i o a ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor,150)

38

Tekerleme ses de�eri öne ç�kan bir tekerlemedir.Tekerlemenin 1. 2. 3. ve 5.

dizelerinde (o) sesi ile yar�m kafiye yap�lm��t�r.

-110-

Ooo..

��ne batt� a ( 2 + 2 = 4 )

Can�m� yakt� a ( 3 + 2 = 5 )

Tombul ku� b ( 2 + 1 = 3 )

Arabaya ko� b ( 4 + 1 = 5 )

Tramvaydan dü� b ( 4 + 1 = 5 )

(Talât, 159)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde seste� (-t�) kelimeler kullan�lm��t�r. 3. 4. ve

5. dizelerde (ku�/ko�/dü�) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lmaya çal��lm��t�r.

-111-

K�z�n ad� Hediye a ( 4 + 3 = 7 )

Ekmek vermez kediye a ( 4 + 3 = 7 )

Kedi gider kad�ya a ( 4 + 3 = 7 )

Kad�n�n kap�s� kilitli b ( 6 + 3 = 9 )

Hediye’nin ba�� bitli b ( 6 + 2 = 8 )


Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizelerinde (Hediye/kediye/kad�ya) kelimeleriyle

zengin kafiye, 4. ve 5. dizede (kilit-li/bit-li) kelimeleriyle tam kafiye ve redif


-112-

Bir, iki, üç, dört a ( 5 )

Be�, alt�, yedi b ( 5 )

Bunu sana kim dedi? b ( 4 + 3 = 7 )

Diyen dedi on yedi b ( 4 + 3 = 7 )

Ya�l� böre�i kim yedi? b ( 5 + 3 = 8 )

(Dirim, 37)

39

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (yedi/dedi) kelimeleriyle zengin kafiye, 4.

ve 5. dizede (yedi) kelimeleriyle cinasl� kafiye yap�lm��t�r.

-113-

Bir iki a ( 1 + 2 = 3 )

Çay�rdaki tilki a ( 4 + 2 = 6 )

Vallahi yenge ben yapmad�n b ( 5 + 4 = 9 )

Horoz yapt� c ( 2 + 2 = 4 )

Horozun selam�n� al ç�k d ( 3 + 4 + 2 = 9 )

(Akyüz, 13)

Tekerlemenin bütün dizelerindeki hece ölçüsü farkl�d�r. 1. ve 2. dizedeki

(iki/tilki) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

-114-

�n min a ( 1 + 1 = 2 )

Nen din a ( 1 + 1 = 2 )

F�rf�r atan a ( 2 + 2 = 4 )

Sinek satan a ( 2 + 2 = 4 )

Tan tun tan a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Varl�k, 6582)

Tekerlemenin ilk iki dizesi (1+1) ikili; 3. ve 4. dizeleri (2+2) dörtlü hece

ölçüsü ile yaz�lm��t�r. 5. dizede (1+1+1) üçlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2.

dizede (min/din) kelimeleriyle tam kafiye, 3. 4. ve 5. dizede (atan/satan/tan)


-115-

Bisiklete bindim a ( 4 + 2 = 6 )

Kar�ncay� ezdim a ( 4 + 2 = 6 )

Afedersin kar�nca b ( 4 + 3 = 7 )

Seni maymun zannettim a ( 4 + 3 = 7 )

Dim dim dim a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Lüleci, 25)

40

Tekerlemenin 1. ve ikinci dizesinde (4+2) alt�l�; 3. ve 4. dizesinde (4+3)

yedili ve son dizesinde (1+1+1) üçlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemede kafiye

unsuru bulunmazken, dize sonlar�nda seste� kelimeler (-dim/-tim) kullan�lm��t�r.

-116-

Leylek leylek a ( 2 + 2 = 4 )

Hani bana b ( 2 + 2 = 4 )

Yar�m dü1ek a ( 2 + 2 = 4 )

Yar�m düle�in içi yok a ( 5 + 3 = 8 )

Kel Fatma’n�n saç� yok a ( 4 + 3 = 7 )

(Demircio�lu, 100)

Tekerlemenin ilk üç dizesi (2+2) dörtlü hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r. Di�er

dizelerdeki hece ölçüsü farkl�d�r. 1. ve 3. dizede (leylek/dülek) kelimeleriyle zengin

kafiye yap�lm��t�r. 4. ve 5. dizede (iç-i yok/saç-� yok) kelimeleriyle yar�m kafiye ve


-117-

Testim k�r�ld� a ( 2 + 3 = 5 )

Suyum döküldü a ( 2 + 3 = 5 )

Annem dövecek b ( 2 + 3 = 5 )

Babam sevecek b ( 2 + 3 = 5 )

Ebelik kime gelecek b ( 3 + 2 + 3 = 8 )

(Rémy Dor,168)

Tekerlemenin ilk dört dizesi (2+3) be�li; son dizesi (3+5) sekizli hece ölçüsü

ile yaz�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (k�r�l-d�/dökül-dü) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizede (döv-

ecek/sev-ecek) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r.

2.2.5. Alt� Dizeli Olanlar:

-118-

Bir a ( 1 )

�ki b ( 2 )

Üç c ( 1 )

41

Dört d ( 1 )

Be� e ( 1 )

Ate� e ( 2 )

(Kartal, 3179)

Tekerlemede hece ölçüsünden söz edilemez. Tekerlemenin son iki

dizesindeki (be�/ate�) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

-119-

Arabistan bu�daylar� a ( 4 + 4 = 8 )

Severler sevgilesi a ( 3 + 4 = 7 )

Rumeli dilberleri a ( 3 + 4 = 7 )

K�z seni almaya geldim b ( 3 + 5 = 8 )

Halini sormaya geldim b ( 3 + 5 = 8 )

Ç�k d��ar� c ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor, 69)

Tekerlemenin 1. 4. ve 5. dizeleri (4+4) ve (3+5) sekizli hece ölçüsü; 2. ve 3.

dizeleri (3+4) yedili hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r. Son dizede (1+2) üçlü hece ölçüsü

kullan�lm��t�r. Tekerlemenin 4. ve 5. dizesinde (al-maya geldim/sor-maya geldim)


-120-

Ala bala a ( 2 + 2 = 4 )

Portakala a ( 2 + 2 = 4 )

Vaza vizo b ( 2 + 2 = 4 )

Domatizo b ( 2 + 2 = 4 )

Von von vazilon c ( 2 + 3 = 5 )

Limon c ( 2 )

(Rémy Dor, 60)

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü; 5. dizede (2+3) be�li hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. Son dize iki hecelidir ve duraks�zd�r. 1. ve 2. dizede

(bala/portakala) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (vizo/domatizo)

42

kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (vazilon/limon) kelimeleriyle tam kafiye


-121-

Ana bene a ( 2 + 2 = 4 )

Tahta deme a ( 2 + 2 = 4 )

Ucu dü�me a ( 2 + 2 = 4 )

Engine mengine a ( 3 + 3 = 6 )

Kara çuval dengine a ( 4 + 3 = 7 )

Kurt kula�� p ç�k b ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 63)

Tekerlemenin ilk üç dizesi (2+2) dörtlü; 4. ve 6. dizeleri ( 3+3) ve ( 4+2)

alt�l�, 5. dizesi (4+3) yedili hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r. 1. 2. ve 3. dizede

(bene/deme/dü�me) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lmaya çal��lm��t�r. 4. ve 5.

dizede (mengi-ne/dengi-ne) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-122-

Avalama tavalama a ( 4 + 4 = 8 )

Tam tam takalama a ( 2 + 4 = 6 )

Ev ku�u dev ku�u b ( 3 + 3 = 6 )

Hasan gelir yaz ku�u c ( 4 + 3 = 7 )

Hartal hurtal d ( 2 + 2 = 4 )

Çek beni kurtar e ( 3 + 2 = 5 )

(Rémy Dor, 70)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizelerinde (2+4) ve (3+3) alt�l� hece ölçüsü; di�er

dizelerinde farkl� hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (tava-lama/ taka-lama)

kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r. 5. ve 6. dizede (hartal/kurtar)


-123-

Bim bom bim bom a ( 2 + 2 = 4 )

Bimbara rak rak b ( 3 + 2 = 5 )

43

Zim zom zim zom a ( 2 + 2 = 4 )

Zim zara rak rak b ( 3 + 2 = 5 )

Ay gidi vay gidi c ( 3 + 3 = 6 )

Yumurcak b ( 3 )

(Rémy Dor, 73)

Tekerlemede ses unsurunun öne ç�kt�� görülür. Anlaml� kelimeler çok azd�r.

(bim bom/zim zom/rak rak/ay/vay) gibi ses tekrarlar�na ba�vurulmu�tur. 1. ve 3.

dizede (bom/zom) kelimeleriyle, 4. ve 6. dizede (rak/yumurcak) kelimeleriyle tam


-124-

Bir ben do a ( 1 + 2 = 3 )

Solla silla do a ( 4 + 1 = 5 )

Fikredelim o a ( 4 + 1 = 5 )

O ini enve b ( 1 + 2 + 2 = 5 )

Saray�n� senve b ( 4 + 2 = 6 )

Çanak k�z� çok sani c ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 74)

Tekerlemenin 2. 3. ve 4. dizelerinde kullan�lan be�li hece kal�b�n�n duraklar�

bilinenlerin d��ndad�r. 2. ve 3 dizede (do/o) sesleriyle yar�m kafiye, 4. ve 5. dizede

(enve/senve) kelimeleriyle tunç kafiye yap�lm��t�r.

-125-

Ellem bellem a ( 2 + 2 = 4 )

Badi dilem a ( 2 + 2 = 4 )

Hoca filfil b ( 2 + 2 = 4 )

Katran k�tl�k c ( 2 + 2 = 4 )

Tas tus d ( 1 + 1 = 2 )

B�ngala böyle p�s d ( 3 + 3 = 6 )

(Rémy Dor, 90)

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü ve di�er dizelerde

ise farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r .

44

-126-

Ene mene a ( 2 + 2 = 4 )

Eni�tene a ( 2 + 2 = 4 )

Lâle kökü b ( 2 + 2 = 4 )

Dilber otu b ( 2 + 2 = 4 )

Tas tus c ( 1 + 1 = 2 )

Engili mengili k�z d ( 3 + 3 + 1 = 7 )

(Rémy Dor, 98)

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü ve di�er dizelerde

ise farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 5. dizede (1+1) durakl� ikili hece ölçüsü, son

dizede (3+3+1) yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (mene/eni�tene)

kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (tus/k�z) kelimeleriyle yar�m kafiye


-127-

Enna menna a ( 2 + 2 = 4 )

�algada lemma a ( 3 + 2 = 5 )

Bombom laga luga a ( 2 + 4 = 6 )

Ç�n ç�n m�n ç�n b ( 2 + 2 = 4 )

Ali Bey Keçi Bey c ( 3 + 3 = 6 )

K�l�ç pirinç d ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 107)

Tekerlemenin 1. 4. ve 6. dizelerinde (2+2) dörtlü; 2. dizesinde (3+2) be�li, 3.

ve 5. dizelerinde (2+4) ve (3+3) alt�l� hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. 2. ve 3. dizede

(menna/lemma/luga) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r. 1. ve 3. dizede ikileme

(enna menna/laga luga) kulan�lm��t�r.

-128-

Kin kin ta a ( 2 + 1 = 3 )

Kutu peri ransa a ( 4 + 2 = 6 )

Ere dora ni b ( 4 + 1 = 5 )

Kutu perani b ( 2 + 3 = 5 )

45

H�k m�k c ( 1 + 1 = 2 )

Sen ç�k c ( 1 + 1 = 2 )

(Rémy Dor, 139)

Tekerlemede farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede yar�m kafiye

(-a), 3. ve 4. dizede zengin kafiye (dora ni/ perani), 5. ve 6. dizelerde tam kafiye (-

�k) kullan�lm��t�r.

-129-

Ooo

Dama ç�kt�m çal� k�rd�m a ( 4 + 4 = 8 )

Bir alaca y�lan gördüm a ( 4 + 4 = 8 )

Y�lan bizim nemiz idi b ( 4 + 4 = 8 )

Guduretten temiz idi b ( 4 + 4 = 8 )

Al ç�k bal ç�k c ( 2 + 2 = 4 )

Sen dur sen ç�k c ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 141)

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (4+4) sekizli; 5. ve 6. dizelerinde (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (k�r-d�m/gör-düm) kelimeleriyle

yar�m kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (nemiz idi/temiz idi) kelimeleriyle zengin


-130-

Ooo

Sandan a ( 1 + 1 = 2 )

Firi miki dandan a ( 4 + 2 = 6 )

Karako sibedo b ( 3 + 3 = 6 )

Firi miki fedamo b ( 4 + 3 = 7 )

Rangon a ( 2 )

(Rémy Dor, 147)

Tekerlemede ses de�eri öne ç�kmaktad�r. 1. ve 2. dizedeki (sandan/dandan)

kelimeleri anlaml� olmasa bile, ses benzerli�i nedeniyle zengin kafiye yap�ld��

dü�ünülebilir. 3. ve 4. dizede (sibedo/fedamo) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r.

46

-131-

Om bom a ( 1 + 1 = 2 )

Sam Sunay b ( 1 + 2 = 3 )

S�nay mom c ( 2 + 1 = 3 )

Lap lap lap d ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Dere tepeli e ( 2 + 3 = 5 )

Aylom farfoylom c ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy Dor, 154)

Tekerlemede ses unsuru ön plana ç�kmaktad�r. 1. ve 3. dizede (bom/mom)

kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. (om) sesi s�kça kullan�larak aliterasyon


-132-

Puf Katarina a ( 1 + 4 = 5 )

Katarina bu�ye a ( 4 + 2 = 6 )

Yup yup yup b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Aleridino c ( 2 + 3 = 5 )

O radyo c ( 1 + 2 = 3 )

Alerestina a a ( 5 + 1 = 6 )

(Rémy Dor, 159)

Tekerlemede kullan�lan baz� hece ölçüsü ve duraklar� bilinenlerden farkl�d�r.

1. dizede (1+4) be�li; 3. dizede (1+1+1) üçlü; 6. dizede (5+1) alt�l� hece ölçüsü

kullan�lm��t�r ve kullan�lan kal�plar standart hece kal�plar�n�n d��ndad�r. 1. ve 2.

dizede (Katarina/bu�ye) kelimeleriyle, 5. ve 6. dizede (aleridino/radyo) kelimeleriyle

yar�m kafiye yap�lm��t�r.

-133-

�u di leblebi a ( 2 + 3 = 5 )

Dra d�nga b ( 2 + 2 = 4 )

Z�ra z�nga b ( 2 + 2 = 4 )

O lebleb c ( 1 + 2 = 3 )

Sen moden d ( 1 + 2 = 3 )

47

Somru hi a ( 2 + 1 = 3 )

(Rémy Dor, 162)

Tekerleme ses de�eri öne ç�kan bir tekerlemedir. 2. ve 3. dizede

(d�nga/z�nga) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-134-

Ene mene a ( 2 + 2 = 4 )

Pabucumu giyme a ( 4 + 2 = 6 )

Çar��ya gitme a ( 3 + 2 = 5 )

Leblebi alma a ( 3 + 2 = 5 )

K�t�r k�t�r yeme a ( 4 + 2 = 6 )

Bana da verme a ( 3 + 2 = 5 )

(Talat, 159)

Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde (mene/giyme/gitme) kelimeleriyle yar�m

kafiye yap�lmaya çal��lm��t�r. Ayr�ca, 4. ve 6. dizede (al-ma/ver-me) kelimeleriyle

tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-135-

Boncuklar�m döküldü a ( 4 + 3 = 7 )

Topl�yamad�m b ( 5 )

Küçük han�m geldi a ( 4 + 2 = 6 )

Sakl�yamad�m b ( 5 )

H�k m�k c ( 1 + 1 = 2 )

Sana dedim ç�k c ( 4 + 1 = 5 )

(Gök�en, 369)

Tekerlemede farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 2. ve 4. dizede kullan�lan

be�li hece ölçüsü duraks�zd�r. 5. ve 6. dizede (m�k/ç�k) kelimleriyle tam kafiye


-136-

O o ondurma a ( 2 + 3 = 5 )

Yiyece�im dondurma a ( 4 + 3 = 7 )

48

Allah ben ç�ksam b ( 2 + 3 = 5 )

Anya manya c ( 2 + 2 = 5 )

Kumpanya c ( 3 )

Aran�zdan ç�kt�m ya c ( 4 + 3 = 7 )

(Sezgin, 209)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (ondurma/dondurma) sözcükleriyle tunç

kafiye, 4. 5. ve 6. dizede (manya/kumpanya/ya) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

Ayr�ca 4. 5. dizede (manya/kumpanya) kelimeleriyle zengin kafiye olu�maktad�r.

-137-

Anal�ç a ( 3 )

K�ll� Periç a ( 2 + 2 = 4 )

43 44 45 46 47 48 …elli b ( 20 )

Belli b ( 2 )

Çulu çuval� torla topla c ( 5 + 4 = 9 )

Zerle zeple gel ç�k d ( 4 + 2 = 6 )

(Demiray, 1960, 2133)

Tekerlemenin 1. 3. ve 4. dizelerin hece ölçüsü bulunmamaktad�r. 1. ve 2.

(anal�ç/periç) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (elli/belli) kelimeleriyle tunç


-138-

Babam yo�urt getirdi a ( 4 + 3 = 7 )

Pisi burnunu bat�rd� a ( 5 + 3 = 8 )

Pisi seni tutar�m b ( 4 + 3 = 7 )

B�y��n� yolar�m b ( 4 + 3 = 7 )

Minarenin kilidi c ( 4 + 3 = 7 )

Kap�ya gelen kimidi c ( 5 + 3 = 8 )

(Dirim, 45)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (getir-di/bat�r-d�) kelimeleriyle zengin


49

-139-

Cücük cücük cümene a ( 4 + 3 = 7 )

Cücük gitti kime ne a ( 4 + 3 = 7 )

Cümen ba�� çekilmi� b ( 4 + 3 = 7 )

Alt�n küpe tak�lm�� b ( 4 + 3 = 7 )

Hop hop hop c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Gel s�yr�l kop c ( 3 + 1 = 4 )

(Dirim, 70)

Tekerlemenin ilk dört dizesi (3+4) yedili hece ölçüsü; di�er dizeleri ise

(1+1+1) üçlü ve (3+1) dörtlü hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (cümene/ne)

kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (çekil-mi�/tak�l-m��) kelimeleriyle zengin

kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (hop/kop) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

-140-

Ettike a ( 3 )

Bettike a ( 3 )

Vâma yast�k b ( 2 + 2 = 4 )

Civana k�st�k b ( 3 + 2 = 5 )

Çelik çubuk b ( 2 + 2 = 4 )

Ç�k b ( 1 )

(Uyguner,1957,1503)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizede (ettike/bettike) kelimeleriyle tunç kafiye, 3. ve

4. dizede (yast�k/k�st�k) kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (çubuk/ç�k)


-141-

Pinokyo Pinokyo a ( 3 + 3 = 6 )

Sen çok delisin b ( 2 + 3 = 5 )

Dedenin sözünü c ( 3 + 3 = 6 )

Hiç dinlemezsin b ( 1 + 4 = 5 )

Al ç�k bal ç�k c ( 2 + 2 = 4 )

Sana dedim sen ç�k c ( 4 + 2 = 6 )

50

(Ünsal, 206)

Tekerlemeye bir masal kahraman� (Pinokyo) konu edilmi�tir ve tekerlemede

kahraman�n özellikleri anlat�lmaktad�r.Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

2.2.6. Yedi Dizeli Olanlar:

-142-

�nciz minciz a ( 2 + 2 = 4 )

Zari zekmel b ( 2 + 2 = 4 )

Miski anber c ( 2 + 2 = 4 )

Taca tuca d ( 2 + 2 = 4 )

Bakkal f�nd�k e ( 2 + 2 = 4 )

Dönbele batlak e ( 3 + 2 = 5 )

Bulak b�ld�r p�s f ( 2 + 2 + 1 = 5 )

(Rémy Dor,128)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (zekmel/anber) kelimeleriyle, 5. ve 6.

dizesinde (f�nd�k/batlak) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r.

-143-

Ya �unda a ( 1 + 2 = 3 )

Ya bunda a ( 1 + 2 = 3 )

Kele kuçek b ( 2 + 2 = 4 )

�amnan gelen c ( 2 + 2 = 4 )

Tatl� �eker d ( 2 + 2 = 4 )

�unda gokar d ( 2 + 2 = 4 )

�unda ç�kar d ( 2 + 2 = 4 )

(Özhan, 34)

Tekerlemenin ilk iki dizesi (1+2) üçlü, di�er dizeleri (2+2) dörtlü hece

ölçüsü ile yaz�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (�u-nda/bu-nda) yar�m kafiye ve redif, 5. 6. ve

7. dizelerde (�eker/gokar/ç�kar) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

51

-144-

Efsun Gandi a ( 2 + 2 = 4 )

Gülü gülü a ( 2 + 2 = 4 )

Zembili zem zem b ( 3 + 2 = 5 )

Babili beydi a ( 3 + 2 = 5 )

Babili �eydi a ( 3 + 2 = 5 )

�unu bunu bilmem b ( 4 + 3 = 7 )

Zem zem a ( 1 + 1 = 2 )

(Rémy Dor, 86)

Tekerlemenin 4. ve 5. dizesinde (bey-di/�ey-di) kelimeleriyle tam kafiye ve

redif yap�lm��t�r. Tekerlemede ses tekrarlar� (zem zem) yap�lm��t�r.

-145-

O o liro a ( 2 + 2 = 4 )

Lemlem liro a ( 2 + 2 = 4 )

Dober diro a ( 2 + 2 = 4 )

Zatelyon b ( 3 )

�pte urgan b ( 2 + 2 = 4 )

Natnaryorgan b ( 4 )

Dober diro a ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 146)

Tekerlemede ses unsuru öne ç�kmaktad�r. 2. ve 3. dizede (liro/diro)

kelimeleriyle zengin kafiye, 4. 5. ve 6. dizede (zatelyon/urgan/natnaryorgan)

kelimeleriyle yar�m kafiye olu�mu�tur. Ayr�ca 5. ve 6. dizedeki kelimeler

(urgan/natnaryorgan) kendi aras�nda zengin kafiye olu�turmaktad�r.

-146-

O mo a ( 1 + 1 = 2 )

Elmada po a ( 3 + 1 = 4 )

Iskara mada b ( 3 + 2 = 5 )

Didi didi c ( 2 + 2 = 4 )

Orinado dosinado a ( 4 + 4 = 8 )

52

Em bim bom d ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Mamzel aftos keteros e ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 148)

Tekerlemede yer alan kelimelerin birço�u ba�ka dillerden geçmi�

kelimelerdir. 1. ve 2. dizede (mo/po) sesleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r.

-147-

Leylek kafas�n� kald�rm�� kald�rm�� a ( 6 + 6 = 12 )

Yuvas�na sald�rm�� sald�rm�� a ( 4 + 6 = 10 )

Aynal� defter düymeli defter b ( 5 + 5 = 10 )

Ni�anl�n gelmi� çevreyi ister c ( 5 + 5 = 10 )

Çevreyi yudum bahçeye serdim d ( 5 + 5 = 10 )

Bahçede güller a�z�n� beler b ( 5 + 5 = 10 )

��ng�r m�ng�r teller b ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 141)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (kal-d�rm��/sal-d�rm��) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif yap�lm��t�r. 3. ve 4. dizede (defter/ister) kelimeleriyle, 6. ve 7. dizede

(beler/teller) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-148-

Eveleme develeme a ( 4 + 4 = 8 )

Deve ku�u kovalama a ( 4 + 4 = 8 )

Çengi çember, miskü anber b ( 4 + 4 = 8 )

Saz� tuzu berber k�z� c ( 4 + 4 = 8 )

Ne gün geldin yaz�n geldim d ( 4 + 4 = 8 )

Yaz�lal�m, bir tahtaya dizilelim d ( 4 + 4 + 4 = 12 )

Encik mencik, gök boncuk e ( 4 + 3 = 7 )

(Talat, 159)

Tekerlemenin ilk be� dizesi (4+4) sekizli hece ölçüsü; di�er dizeleri farkl�

hece ölçüleri ile yaz�lm��t�r. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesindeki (deve-leme/kova-

lama) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

53

-149-

F�nd�k f�st�k a ( 2 + 2 = 4 )

Kadifeli yast�k a ( 3 + 2 = 5 )

Vallahi yenge b ( 3 + 2 = 5 )

Ben yapmad�m c ( 1 + 3 = 4 )

Horoz yapt� d ( 2 + 2 = 4 )

Al ç�k bal ç�k a ( 2 + 2 = 4 )

Sayd�m sen ç�k a ( 2 + 2 = 4 )

(Akyüz, 26)

Tekerleme (2+2), (1+3) dörtlü ve ( 3+ 2) be�li hece ölçülerinden olu�maktad�r.

1. ve 2. dizede (f�st�k/yast�k) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-150-

Dolapta pekmez a ( 3 + 2 = 5 )

Yala yala bitmez a ( 4 + 3 = 7 )

On kilo sana b ( 3 + 2 = 5 )

Yirmi kilo bana b ( 4 + 2 = 6 )

Ay�ecik cik cik c ( 3 + 2 = 5 )

Fatmac�k c�k c�k c ( 3 + 2 = 5 )

Sen bu oyundan ç�k c ( 2 + 3 + 1 = 6 )

(Dirim, 48)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (pekmez/bitmez) kelimeleriyle, 3. ve 4.

dizelerinde (sana/bana) kelimeleriyle, 5. ve 6. dizede (c�k/ç�k) kelimeleriyle zengin

kafiye yap�lm��t�r. Tekerlemede (cik/c�k) sesleri s�kça kullan�larak aliterasyon


-151-

O piti piti a ( 3 + 2 = 5 )

Karamela sepeti a ( 4 + 3 = 7 )

Terazi lastik jimnastik b ( 6 + 3 = 9 )

Biz size geldik bitlendik b ( 5 + 3 = 8 )

Hamama gittik temizlendik b ( 5 + 4 = 9 )

54

Dik dik dik b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Anne bana cicili bicili çorap dik b ( 4 + 6 + 3 = 13 )

(Lüleci, 24)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (piti/sepeti) kelimeleriyle tam kafiye, 3. 4. 5.

6. ve 7. dizelerindeki (jimnastik/bitlendik/temizlendik/dik) kelimeleriyle zengin

kafiye yap�lm��t�r. Ayr�ca (dik/tik) sesleri s�kça kullan�larak aliterasyon yap�lm��t�r.

2.2.7. Sekiz Dizeli Olanlar:

-152-

Kim osurdu? a ( 1 + 3 = 4 )

Bit osurdu a ( 1 + 3 = 4 )

Yongalad� a ( 2 + 2 = 4 )

Yola dü�tü a ( 2 + 2 = 4 )

Pancar pi�ti a ( 2 + 2 = 4 )

G..ü �i�ti a ( 2 + 2 = 4 )

Tas tus b ( 1 + 1 = 2 )

Osuruklu k�z c ( 4 + 1 = 5 )

(Rémy Dor,138)

Tekerlemenin ilk alt� dizesinde (1+3), (2+2) dörtlü hece ölçüsü, di�er

dizelerde (1+1) ikili ve (4+1) be�li hece ölçüleri kullan�lm��t�r. Ebe seçiminde, ebe

görevinde bulunacak ki�i seçilirken bazen kötü özellikler atfedilir. Bu tekerlemeyi

buna örnek gösterebiliriz. Ayr�ca tekerlemenin içinde argo sözcüklere de

rastlanmaktad�r. Bu da çocuk dilinde bile, argo unsuruyla kar��la��labilece�ini

göstermektedir. Tekerlemenin 4. 5. ve 6. dizesinde (dü�-tü/pi�-ti/�i�-ti) kelimeleriyle


-153-

Birem birem a ( 2 + 2 = 4 )

�kem ikem a ( 2 + 2 = 4 )

Üçem üçem a ( 2 + 2 = 4 )

Çama�aç çarkaç b ( 3 + 2 = 5 )

�plik sütlük c ( 2 + 2 = 4 )

55

Derdine dana d ( 3 + 2 = 5 )

Yârim para d ( 2 + 2 = 4 )

Ç�kana g..ü kara d ( 3 + 4 = 7 )

(Rémy Dor, 31)

Tekerlemenin 6. 7. ve 8. dizesinde (dana/para/kara) kelimeleriyle yar�m

kafiye yap�lm��t�r. Ayr�ca 7. ve 8. dizedeki (para/kara) kelimeleri kendi aras�nda

zengin kafiye olu�turmaktad�r.

-154-


�ki �erem a ( 2 + 2 = 4 )

Evvel alt� b ( 2 + 2 = 4 )

Elmam yedi b ( 2 + 2 = 4 )

Sekiz çam c ( 2 + 1 = 3 )

Dokuz çam c ( 2 + 1 = 3 )

Kurt kula�� bulacam c ( 4 + 3 = 7 )

Z�l� ç�kan d ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 31)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (bir-em/�er-em) kelimeleriyle yar�m

kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (alt�/yedi) kelimeleriyle tam kafiye, 6. ve 7. dizede

(çam/bulacam) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-155-

En ti ta a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Jini jini pa a ( 2 + 2 + 1 = 5 )

Kay sen siz b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Geve dizi diz b ( 2 + 2 + 1 = 5 )

Diz onsuz b ( 1 + 2 = 3 )

Katuronsuz b ( 4 )

Tuturi� siçan tutmu� c ( 5 + 2 = 7 )

Fareleri yutmu� c ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 47)

56

Tekerlemedeki farkl� durak yap�lar� dikkati çekmektedir. Bunun en temel

nedeni, say��ma yap�l�rken anlams�z ses ve hecelerin kullan�lmas�d�r. 1. ve 2. dizede

(ta/pa) sesleriyle yar�m kafiye, 3. ve 4. dizede (siz/diz) kelimeleriyle tam kafiye, 5.

ve 6. dizede (onsuz/katuronsuz) kelimleriyle tunç kafiye, 7. ve 8. dizede (tut-

mu�/yut-mu�) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-156-

Ellem bellem a ( 2 + 2 = 4 )

Bel ba� için b ( 2 + 2 = 4 )

Sivri sinek c ( 2 + 2 = 4 )

Hürmet için b ( 2 + 2 = 4 )

Ak�le yengem a ( 3 + 2 = 5 )

Selâm etti d ( 2 + 2 = 4 )

Sana dedi d ( 2 + 2 = 4 )

Sen ç�k aradan b ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy Dor, 91)

Tekerlemenin 1. dizesinde ikileme (ellem bellem) ikileme kullan�lm��t�r.

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

-157-

Ya �unda a ( 1 + 2 = 3 )

Ya bunda a ( 1 + 2 = 3 )

Keçe külah ba��nda a ( 4 + 3 = 7 )

Helvac�n�n dam�nda a ( 4 + 3 = 7 )

All� b�rak b ( 2 + 2 = 4 )

Telli b�rak b ( 2 + 2 = 4 )

�undan al c ( 2 + 2 = 4 )

�unu b�rak c ( 2 + 2 = 4 )


Tekerlemenin ba�lang�ç ve biti� formelleri, di�er ebe seçimi tekerlemeleriyle

benzerlik göstermektedir. Bu tekerlemede di�erlerinden farkl� olarak, son dizede ebe

seçimi belirleyen (b�rak) sözcü�üne, 5. ve 6. dizedeki (all� b�rak/telli b�rak)

sözcüklerinin zemin haz�rlamas�d�r. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (�u-nda/bu-nda)

57

kelimeleriyle, 5. ve 6. dizesinde (al-l� b�rak/tel-li b�rak) kelimeleriyle yar�m kafiye ve


-158-

Tas tus a ( 1 + 1 = 2 )

P�ng�l p�s a ( 2 + 1 = 3 )

Tavuk gitti b ( 2 + 2 = 4 )

Ne zaman gitti? b ( 3 + 2 = 5 )

Yaz�n gitti b ( 2 + 2 = 4 )

Yaz�las� c ( 2 + 2 = 4 )

Çizilesi c ( 2 + 2 = 4 )

�p burnundan as�las� c ( 4 + 4 = 8 )

(K�vanç, 23)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (tus/p�s) kelimeleriyle yar�m kafiye, 6. 7.

ve 8. dizede (yaz-�las�/çiz-ilesi/as-�las�) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif


-159-

Ene mene a ( 2 + 2 = 4 )

Engi� nene a ( 2 + 2 = 4 )

Lâle kökü b ( 2 + 2 = 4 )

Dilber otu b ( 2 + 2 = 4 )

Ta� ta� c ( 1 + 1 = 2 )

Engili d ( 3 )

Mengili d ( 3 )

Kara k�� c ( 2 + 1 = 3 )


1. ve 2. dizede (mene/nene) kelimeleriyle zengin kafiye, 6. ve 7. dizede

(engili/mengili) kelimeleriyle tunç kafiye, 5. ve 8. dizede (ta�/k��) kelimeleriyle


58

2.2.8. Dokuz Dizeli Olanlar:

-160-

�nbom bom a ( 2 + 1 = 3 )

Sam satalâki b ( 1 + 3 = 4 )

�inanay c ( 3 )

Kos rofo d ( 1 + 2 = 3 )

Meze mezeli b ( 2 + 3 = 5 )

Dere tepeli b ( 2 + 3 = 5 )

Leblebi Zeynep d ( 3 + 2 = 5 )

Anya manya e ( 2 + 2 = 4 )

Pandispanya rum a ( 4 + 1 = 5 )

(Rémy Dor, 126)

Tekerlemenin 1. dizesinde ses tekrarlar� görülüyor. 5. ve 6. dizede (meze-

li/tepe-li) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-161-

Çetir çetir çetene a ( 4 + 3 = 7 )

Beni verme çobana a ( 4 + 3 = 7 )

Çoban Ali yabanda a ( 4 + 3 = 7 )

Yabanda tütün tüter b ( 3 + 4 = 7 )

Keçiler kilim üter b ( 3 + 4 = 7 )

Ayn� boynuz c ( 2 + 2 = 4 )

Seksen d ( 2 )

Doksan d ( 2 )

Yüz e ( 1 )


Tekerlemenin 4. ve 5. dizesindeki, (tüt-er/üt-er) kelimeleriyle tam kafiye ve

redif, 6. ve 9. dizedeki (boynuz/yüz) kelimleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizesindeki

(seksen/doksan) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

59

-162-

Biren biren a ( 2 + 2 = 4 )

Hiken hiken a ( 2 + 2 = 4 )

Ayva diken a ( 2 + 2 = 4 )

Varan sekiz b ( 2 + 2 = 4 )

Saran dokuz b ( 2 + 2 = 4 )

Kamç� ba�l� c ( 2 + 2 = 4 )

Kara domuz b ( 2 + 2 = 4 )

Al ç�k bal ç�k d ( 2 + 2 = 4 )

Sana dedim e ( 2 + 2 = 4 )

Sen ç�k d ( 2 )

(Akyüz, 25)

Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizelerinde (biren/hiken/diken) kelimeleri aras�nda

tam kafiye, 2. ve 3. dizede (hiken/diken) kelimeleri kendi aras�nda zengin kafiye

olu�turmaktad�r. 4. ve 5. dizede (varan/saran) kelimeleriyle iç kafiye, 4. 5. ve 6.

dizede (sekiz/dokuz/domuz) kelimeleriyle yar�m kafiye olu�turulmu�tur.

2.2.9. On Dizeli Olanlar:

-163-

��ne i�ne a ( 2 + 2 = 4 )

Üç dü�me a ( 1 + 2 = 3 )

Fil gelince a ( 1 + 3 = 4 )

Ku� dilince a ( 1 + 3 = 4 )

Horoz öttü b ( 2 + 2 = 4 )

Tavuk tepti b ( 2 + 2 = 4 )

Kad�n k�za a ( 2 + 2 = 4 )

Selam etti b ( 2 + 2 = 4 )

Alc�k morcuk c ( 2 + 2 = 4 )

Sana dedim ç�k c ( 2 + 2 + 1 = 4 )

(Sezgin, 209)

Tekerlemenin hece ölçülerine bak�ld��nda sadece 2. dizenin (1+2) üçlü hece

ölçüsü; di�er dizelerin ise (2+2) ve (1+3) dörtlü hece ölçüsü ile yaz�ld�� görülür.

60

Bu yönüyle tekerleme neredeyse kararl� denebilecek bir yap�ya çok yak�nd�r. 1. ve 2.

dizede (i�ne/dü�me) kelimeleri ile yar�m kafiye, 3. ve 4. dizede (gel-ince/dil-ince)

kelimeleri ile yar�m kafiye ve redif, 9. ve 10. dizede (morcuk/ç�k) kelimeleri ile


-164-

�p ip bilmeden a ( 2 + 3 = 5 )

Delme sülük delmeden a ( 4 + 3 = 7 )

Amcam yo�urt getirmi� b ( 4 + 3 = 7 )

Kedi burnunu bat�rm�� b ( 5 + 3 = 8 )

Minare b�çak b�çak c ( 3 + 4 = 7 )

�çinde demir ocak c ( 3 + 4 = 7 )

Hey Alâaddin Alâaddin! d ( 5 + 4 = 9 )

A� pi�irip yiyeydin d ( 4 + 3 = 7 )

Ondan sonra öleydin d ( 4 + 3 = 7 )

Çek �unu, salla �unu!... e ( 3 + 4 = 7 )

(Gök�en, 369)

Tekerlemede farkl� hece ölçüleri kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede (bil-meden/

del-meden) kelimeleri ile yar�m kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (getir-mi�/bat�r-m��)

kelimeleri ile zengin kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (b�çak/ocak) kelimeleri ile

zengin kafiye yap�lm��t�r.

-165-

All� kiraz a ( 2 + 2 = 4 )

Ball� kiraz a ( 2 + 2 = 4 )

Bana gel biraz a ( 3 + 2 = 5 )

Kiraz vakti geldi b ( 4 + 2 = 6 )

E�im seni seçti b ( 4 + 2 = 6 )

Oyunun ba�� c ( 3 + 2 = 5 )

�u çe�meden su ta�t� c ( 4 + 3 = 7 )

Çe�menin suyu ac� c ( 3 + 4 = 7 )

Kovan�n dibi delik d ( 3 + 4 = 7 )

61

Bana geldi ebelik d ( 4 + 3 = 7 )

(Dirim, 54)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (kiraz/biraz) kelimeleri ile zengin kafiye, 6.

ve 7. dizesinde (ba�-�/ta�-t�) kelimeleriyle tam kafiye, 9. ve 10. dizesinde (delik/

ebelik) kelimeleri ile zengin kafiye yap�lm��t�r.

-166-

Ellim mellim a ( 2 + 2 = 4 )

�emsiye tellim a ( 3 + 2 = 5 )

Tavuk gitti b ( 2 + 2 = 4 )

Horoz öttü b ( 2 + 2 = 4 )

Bülbül k�za c ( 2 + 2 = 4 )

Haber etti b ( 2 + 2 = 4 )

Adanaya top at�ld� b ( 4 + 4 = 8 )

Var�n bak�n kim vuruldu? b ( 4 + 4 = 8 )

Al ç�k bal ç�k d ( 2 + 2 = 4 )

Sana diyorum sen ç�k d ( 5 + 2 = 7 )

(Bozdo�an, 14)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (mellim/tellim) kelimeleriyle zengin kafiye,

3. 4. ve 6.dizede (git-ti/öt-tü/et-ti) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 7. ve 8. dizede

(at�l-d�/vurul-du) kelimeleri ile yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r.

2.2.10. On Bir Dizeli Olanlar:

-167-

Pazara gittim a ( 3 + 2 = 5 )

Pazar yok b ( 2 + 1 = 3 )

Eve geldim a ( 3 + 2 = 5 )

Annem yok b ( 2 + 1 = 3 )

Bebe�e bakt�m a ( 3 + 2 = 5 )

Be�ik yok b ( 2 + 1 = 3 )

Çorbaya bakt�m a ( 3 + 2 = 5 )

Ka��k yok b ( 2 + 1 = 3 )

62

Dedeme bakt�m a ( 3 + 2 = 5 )

Sakal� yok b ( 3 + 1 = 4 )

Yok yok yok b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Dirim, 60)

Tekerlemede kafiye unsurlar� aramak yerine, tekrar edilen kelime ve sesleri

aramak daha do�ru olur. Tekerlemede kelime tekrarlar� (yok/bakt�m) kullan�lm��t�r.

Bu ses benzerlikleri ve kelime tekrarlar� dönü�ümlü olarak kullan�lmas� uyak

biçiminin çapraz uyak olmas�na neden olmu�tur. 6. ve 8. dizede (be�ik yok/ka��k

yok) kelimeleri ile zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-168-

Ah ne süslü kelebek a ( 4 + 3 = 7 )

Üstü mavi al benek a ( 4 + 3 = 7 )

Aman tutsam �unu ben b ( 4 + 3 = 7 )

Hemen �unu gitmeden b ( 4 + 3 = 7 )

Avalama tavalama c ( 4 + 4 = 8 )

Tan tan tavalama c ( 2 + 4 = 6 )

Ev ku�u d ( 1 + 2 = 3 )

Dev ku�u d ( 1 + 2 = 3 )

Arslan gelir e ( 2 + 2 = 4 )

Yar�l gurul f ( 2 + 2 = 4 )

Ç�k da kurtul f ( 2 + 2 = 4 )

(Dirim, 77)

Oyun öncesi tekerlemelerinde genellikle ilk iki dizede kullan�lan ba�lang�ç

formelleri bu tekerlemede 5. ve 6. dizelerde kullan�lm��t�r. 1. ve 2. dizede

(kelebek/benek) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (ben/gitmeden)

kelimeleriyle, 7. ve 8. dizede (ev ku�u/dev ku�u) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 9.

ve 10. dizede (gurul/kurtul) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

63

2.2.11. On �ki Dizeli Olanlar:

-169-

Allah ad�yla ba�layal�m a ( 5 + 4 = 9 )

�eytan� ta�layal�m a ( 3 + 4 = 7 )

Bircik b ( 3 )

�kicik b ( 3 )

Üçcük b ( 2 )

Dörtcük b ( 2 )

Be�cik b ( 2 )

Alt�c�k b ( 3 )

Yedicik b ( 3 )

Dokuzcuk b ( 3 )

Oncuk b ( 2 )

Cicili�i boncuk b ( 3 + 2 = 5 )

(Varl�k, 6582)

Tekerlemenin ba�lang�ç formeli di�er oyun öncesi tekerlemelerden farkl�d�r.

Tekerlemeye dini bir ö�retiyle ba�lanm��t�r. 1. ve 2. dizede (ba�-layal�m/ta�-layal�m)

kelimeleri ile tam kafiye ve redif, 11. ve 12. dizede (oncuk/boncuk) kelimeleri ile

tunç kafiye yap�lm��t�r. Dize sonlar�nda ses tekrarlar�na (-cik/-cuk/-cük) s�kça

ba�vurulmu�tur.

-170-


�kem ikem a ( 2 + 2 = 4 )

Kamç� boylu b ( 2 + 2 = 4 )

Kara diken c ( 2 + 2 = 4 )

Evvel alt� d ( 2 + 2 = 4 )

Alma yedi d ( 2 + 2 = 4 )

Sayan sekiz e ( 2 + 2 = 4 )

Dayan dokuz e ( 2 + 2 = 4 )

Domburo�lu f ( 4 )

Dal köçek g ( 1 + 2 = 3 )

Salla bunu h ( 2 + 2 = 4 )

64

Çek �unu h ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor, 28)

Tekerlemenin 10. ve 12. dizelerinde (1+2) üçlü; di�er dizelerinde (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemen 5. ve 6. dizesinde (alt�/yedi)

kelimeleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizelerinde (sekiz/dokuz) kelimeleriyle yar�m

kafiye, 11. ve 12. dizelerinde (bu-nu/�u-nu) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif


-171-

Bir cam, a ( 1 + 1 = 2 )

�ki cam, a ( 2 + 1 = 3 )

Üç cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Dört cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Be� cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Alt� cam, a ( 2 + 1 = 3 )

Yedi cam, a ( 2 + 1 = 3 )

Sekiz cam, a ( 2 + 1 = 3 )

Dokuz cam, a ( 2 + 1 = 3 )

On cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Mor cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Bu da benim amcam a ( 4 + 2 = 6 )

(Talat, 158)

Tekerlemede bir’den on’a kadar say�lar söylenirken, her dizenin sonunda

kelime tekrarlar� (cam) yer alm�� ve 12. dizedeki (amcam/cam) kelimeleri ile zengin


-172-

Elim elim epenek a ( 4 + 3 = 7 )

Elden ç�kar kepenek a ( 4 + 3 = 7 )

Kepene�in ne suçu b ( 4 + 3 = 7 )

Süleyman�n ne saç� b ( 4 + 3 = 7 )

Bindim deve koluna c ( 2 + 5 = 7 )

65

Sürdüm Halep yoluna c ( 2 + 5 = 7 )

Halep yolu can pazar d ( 4 + 3 = 7 )

�çinde ay� gezer d ( 3 + 4 = 7 )

Ay� beni korkuttu e ( 4 + 3 = 7 )

Kula��m� sark�tt� e ( 4 + 3 = 7 )

Sa��m solum sarm�sa��m f ( 4 + 4 = 8 )

Salla bunu çek �unu b ( 4 + 4 = 8 )

(�evket, 319)

Tekerlemenin ilk on dizesinde yedili; son iki dizesinde (4+4) sekizli hece

ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (epenek/kepenek)

kelimeleriyle tunç kafiye, 3. ve 4. dizede (suç-u/saç-�) kelimeleriyle yar�m kafiye, 5.

ve 6. dizede (kol-una/yol-una) kelimeleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizede

(pazar/gezer) kelimeleriyle zengin kafiye ve 9. ve 10. dizede (kork-uttu/sark-�tt�)

kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

-173-

Bir para a ( 1 + 2 = 3 )

�ki para a ( 2 + 2 = 4 )

Üç para a ( 1 + 2 = 3 )

Dört para a ( 1 + 2 = 3 )

Be� para a ( 1 + 2 = 3 )

Alt� para a ( 2 + 2 = 4 )

Yedi para a ( 2 + 2 = 4 )

Sekiz para a ( 2 + 2 = 4 )

Dokuz para a ( 2 + 2 = 4 )

On para a ( 1 + 2 = 3 )

Geç �ura a ( 1 + 2 = 3 )

Yüzü kara a ( 2 + 2 = 4 )


Tekerleme (1+2) üçlü ve (2+2) dörtlü hece ölçüsünden olu�mu�tur.

Tekerlemenin 10. 11. ve 12. dizelerinde (para/�ura/kara) kelimeleriyle tam kafiye

yap�lm��t�r. Dize sonlar�nda kelime tekrarlar� (para) yer almaktad�r.

66

-174-

Ü�üdüm ü�üdüm a ( 3 + 3 = 6 )

Daldan elma dü�ürdüm a ( 4 + 3 = 7 )

Elmam� yediler b ( 3 + 3 = 6 )

Bana cüce dediler b ( 4 + 3 = 7 )

Cücelikten ç�kt�m c ( 4 + 2 = 6 )

Beyo�lu’na gittim c ( 4 + 2 = 6 )

Beyo�lu hasta d ( 3 + 2 = 5 )

Çorbas� tasta d ( 3 + 2 = 5 )

Püskülü mavi e ( 3 + 2 = 5 )

�nad�na kavi e ( 4 + 2 = 6 )

Gel ç�k, bal ç�k f ( 2 + 2 = 4 )

Sen ç�k f ( 1 + 1 = 2 )

(Akyüz, 25)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (ye-diler/de-diler) kelimeleriyle yar�m

kafiye ve redif yap�lm��t�r. 7. ve 8. dizede (hasta/tasta) kelimeleriyle, 9. ve 10.

dizede (mavi/kavi) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-175-

Makas makas makitas a ( 4 + 3 = 7 )

Ali Day� noktaya bas a ( 4 + 4 = 8 )

Trampetler çal�yor b ( 4 + 3 = 7 )

Yüzba��lar dar�l�yor b ( 4 + 4 = 8 )

Dar�lmay�n yüzba�� c ( 4 + 3 = 7 )

Can yürekten ayr�lm�yor d ( 4 + 4 = 8 )

�ncilerim döküldü e ( 4 + 3 = 7 )

Toplayamad�m f ( 5 )

O küçük g ( 1 + 2 = 3 )

Bu büyük g ( 1 + 2 = 3 )

Sen oyundan h ( 1 + 3 = 4 )

Ç�k � ( 1 )

(Dirim, 65)

67

Tekerlemede farkl� hece ölçüleri kullan�ld�� görülmektedir. 1. ve 2. dizede

(makitas/bas) kelimeleriyle tam kafiye, 3. 4. ve 6. dizede (çal-�yor/dar�l-�yor/ayr�l-

m�yor) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r. Ayr�ca 4. ve 6. dizede (dar�l-

�yor/ayr�l-m�yor) kelimeleri kendi içinde zengin kafiye olu�turmu�tur.

-176-

Ç�k ç�kal�m çarda�a a ( 4 + 3 = 7 )

Yem verelim örde�e a ( 4 + 3 = 7 )

Ördek ba��n� kald�rm�� b ( 5 + 3 = 8 )

Ayvalar� çald�rm�� b ( 4 + 3 = 7 )

Ayvac� Kevser c ( 3 + 2 = 5 )

Ç�k boynunu göster c ( 4 + 2 = 6 )

Yârin gelmi� çevreyi ister c ( 4 + 5 = 9 )

Çevreyi y�kad�m d ( 3 + 3 = 6 )

Bahçeye serdim d ( 3 + 2 = 5 )

Bahçede dallar e ( 3 + 2 = 5 )

Duymas�n eller e ( 3 + 2 = 5 )

Sen ç�k... f ( 1 + 1 = 2 )

(Gök�en, 368)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (çarda�-a/örde�-e) kelimeleriyle zengin

kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (kal-d�rm��/çal-d�rm��) kelimeleriyle tam kafiye ve

redif, 5. 6. ve 7. dizede (Kevser/göster/ister) kelimeleriyle tam kafiye, 10. ve 11.

dizede (dal-lar/el-ler) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-177-

Portakal� soydum a ( 4 + 2 = 6 )

Ba� ucuma koydum a ( 4 + 2 = 6 )

Ben bir yalan uydurdum a ( 4 + 3 = 7 )

Duma duma dum a ( 2 + 2 + 1 = 5 )

K�rm�z� mum a ( 2 + 1 = 3 )

Dolapta pekmez b ( 3 + 2 = 5 )

Yala yala bitmez b ( 4 + 2 = 6 )

68

Ay�ecik c ( 3 )

Cik cik cik c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Fatmac�k c ( 3 )

C�k c�k c�k c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Sen bu oyundan ç�k c ( 2 + 3 + 1 = 6 )

(Tatç�, 25)

Tekerlemelenin 1. 2. ve 3. dizesinde (soy-dum/koydum/uy-durdum)

kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 4. ve 5. dizesinde (dum/mum) kelimeleriyle tam

kafiye, 6. ve 7. dizesinde (pekmez/bitmez) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

Ayr�ca, 8. 9. 10. 11. ve 12 dizede (Ay�ecik/cik/Fatmac�k/c�k/ç�k) kelimeleriyle

zengin kafiye yap�lmaya çal��lm��t�r.

2.2.12. On Üç Dizeli Olanlar:

-178-

Bir iki a ( 1 + 2 = 3 )

Bülbül teki a ( 2 + 2 = 4 )

Camdan bakar b ( 2 + 2 = 4 )

Ba��na takar b ( 3 + 2 = 5 )

Hap hup c ( 1 + 1 = 2 )

Alt�n top c ( 2 + 1 = 3 )

Kimsede yok d ( 3 + 1 = 4 )

Bizde çok d ( 2 + 1 = 3 )

Ben bir gün e ( 1 + 2 = 3 )

Sümbüle geldim f ( 3 + 2 = 5 )

Sümbül açm�� g ( 2 + 2 = 4 )

Zer zefil olmu� g ( 3 + 2 = 5 )

D�ng�r d�ng�rdak d ( 2 + 3 = 5 )

(Talat, 157)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (iki/teki) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4.

dizede (bakar/takar) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (hup/top)

kelimeleriyle yar�m kafiye, 7. ve 8. dizede (yok/çok) kelimeleriyle tam kafiye


69

-179-

Karga karga gak dedi, a ( 4 + 3 = 7 )

Ç�k tepeye bak dedi a ( 4 + 3 = 7 )

Hac� nine k�na döver b ( 4 + 4 = 8 )

Alt�n pa�ay� sever b ( 5 + 2 = 7 )

Alt�n pa�a çardakta c ( 4 + 3 = 7 )

Gümü� yüzük parmakta c ( 4 + 3 = 7 )

Getir k�z� göreyim d ( 4 + 3 = 7 )

Atlara bindireyim d ( 3 + 4 = 7 )

Saraydan geçireyim d ( 3 + 4 = 7 )

Sarayda kap ne kaynar b ( 4 + 3 = 7 )

�çinde bülbül oynar b ( 3 + 4 = 7 )

Has ekmek pus ekmek e ( 3 + 3 = 6 )

Bir boza ç�k e ( 4 )

(Talat, 157)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (gak dedi/bak dedi) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif, 3. ve 4. dizesinde (döv-er/sev-er) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif,

5. ve 6. dizesinde (çardak-ta/parmak-ta) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 7. 8. ve 9.

dizesinde (gör-eyim/bindir-eyim/geçir-eyim) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 10.

ve 11. dizesinde (kayna-r/oyna-r) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 12. ve 13.

dizede (ekmek/ç�k) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r.

2.2.13.On Dört Dizeli Olanlar:

-180-

Sand��mda bin akçe, a ( 4 + 3 = 7 )

Bin akçemi bitirdim, b ( 4 + 3 = 7 )

Hindistana yetirdim, b ( 4 + 3 = 7 )

Hindistan�n atlar�, c ( 4 + 3 = 7 )

Beni gördü ki�nedi, c ( 4 + 3 = 7 )

Arpa verdim yemedi, c ( 4 + 3 = 7 )

Bu�day� nerden al�m, d ( 5 + 2 = 7 )

70

Gittim bey k�z� gile, e ( 2 + 5 = 7 )

Bey k�z� kilim dokur, f ( 3 + 4 = 7 )

�çinde bülbül okur, f ( 3 + 4 = 7 )

Ninem beni okuttu, g ( 2 + 5 = 7 )

Karga teli dokuttu, g ( 4 + 3 = 7 )

Sa��m solum sarm�sa��m, h ( 4 + 4 = 8 )

Salla beni, çek �unu. � ( 4 + 4 = 8 )

(�evket, 319)

On dört dizeli olan bu tekerlemenin sadece son iki dizesinde (4+4) sekizli

hece ölçüsü; di�er dizelerinde yedili hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Tekerlemenin 2. ve

3. dizesinde (bitir-dim/yetir-dim) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 5. ve 6.

dizesinde (ki�ne-di/ye-medi) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r. 9. ve 10. dizede

(doku-r/oku-r) kelimeleriyle, 11. ve 12. dizede (oku-ttu/doku-ttu) kelimeleriyle

zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

2.2.14. On Alt� Dizeli Olanlar:

-181-

Bir armut kestim a ( 3 + 2 = 5 )

Tavana ast�m a ( 3 + 2 = 5 )

T�p dedi dü�tü b ( 3 + 2 = 5 )

Kargalar uçtu b ( 3 + 2 = 5 )

Ablam yo�urt getirdi c ( 4 + 3 = 7 )

Kedi burnunu bat�rd� c ( 5 + 3 = 8 )

Bu kediyi ne yapmal� ? d ( 4 + 4 = 8 )

Minareden atmal� d ( 4 + 3 = 7 )

Minarede bir ku� var e ( 4 + 3 = 7 )

Kanad�nda gümü� var e ( 4 + 3 = 7 )

Eni�temin cebinde f ( 4 + 3 = 7 )

Türlü türlü yemi� var e ( 4 + 3 = 7 )

Yemi�imi yediler g ( 4 + 3 = 7 )

Bana miskin dediler g ( 4 + 3 = 7 )

71

Ben miskinlikten bezerim h ( 5 + 3 = 8 )

Kap� kap� gezerim h ( 4 + 3 = 7 )

(K�vanç, 13)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (kes-tim/as-t�m) kelimeleriyle, 3. ve 4.

dizesinde(dü�-tü/uç-tu) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 5. ve 6. dizesinde (getir-

di/bat�r-d�) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 9. 10. ve 12. dizesinde (ku�

var/gümü� var/yemi� var) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 13. ve 14. dizesinde

(ye-diler/de-diler) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 15. ve 16. dizesinde (bezer-

im/gezer-im) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

2.2.15. On Yedi Dizeli Olanlar:

-182-

Bir iki dingilden a ( 3 + 3 = 6 )

Bast�m erik dal�na b ( 4 + 3 = 7 )

Bakt�m seher yoluna b ( 4 + 3 = 7 )

On deve geliyor! c ( 3 + 3 = 6 )

Birisine bindim! d ( 4 + 2 = 6 )

Ablama gittim d ( 3 + 2 = 5 )

Ablam pilav pi�irmi� e ( 4 + 3 = 7 )

�çine fare kaç�rm��! e ( 5 + 3 = 8 )

Fare on be� ya��nda! f ( 4 + 3 = 7 )

K�z�l külah ba��nda f ( 4 + 3 = 7 )

Ben onu yiyemem, g ( 3 + 3 = 6 )

Ben onu yiyemem! g ( 3 + 3 = 6 )

�u dolaptan kim ç�kar! h ( 4 + 3 = 7 )

Alt�n saçl� k�z ç�kar h ( 4 + 3 = 7 )

K�z�n ad� Habbe � ( 4 + 2 = 6 )

Babas�n�n ad� Kahbe � ( 4 + 4 = 8 )

Kahbe ku�u p�rrr i ( 4 + 1 = 5 )

(Talat, 158)

72

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (dal-�na/kol-una) kelimeleriyle yar�m kafiye

ve redif, 7. ve 8. dizesinde (pi�ir-mi�/kaç�r-m��) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif,

9. ve 10. dizesinde (ya�-�nda/ba�-�nda) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 15. ve 16.

dizesinde (Habbe/Kahbe) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

2.2.16. On Dokuz Dizeli Olanlar:

-183-

Teke teke ton pa�a a ( 4 + 3 = 7 )

Ho� geldin pervan pa�a a ( 3 + 4 = 7 )

Pervan pa�an�n atlar� b ( 3 + 5 = 8 )

Kiyir kiyir ki�niyor c ( 4 + 3 = 7 )

Ne için ki�niyor c ( 3 + 3 = 6 )

Arpa için ki�niyor c ( 4 + 3 = 7 )

Arpay� kimden almal� d ( 5 + 3 = 8 )

Hangi tay� vermeli d ( 4 + 3 = 7 )

Küçük tay� vermeli d ( 4 + 3 = 7 )

Küçük tay�n üstünde e ( 4 + 3 = 7 )

�ki bülbül dö�ü�üyor c ( 4 + 4 = 8 )

Kand�d� kand�d� d ( 3 + 3 = 6 )

Getir kan� içeyim f ( 4 + 3 = 7 )

Aksaray’a geçeyim f ( 4 + 3 = 7 )

Ak�am gelen kimidi d ( 4 + 3 = 7 )

Emmim o�lu Mustafac�k g ( 4 + 4 = 8 )

Kolu budu k�sac�k g ( 4 + 3 = 7 )

Hastan hustan h ( 2 + 2 = 4 )

On parma�� gümü�ten h ( 4 + 3 = 7 )

(Talat, 158)

Tekerlemede, çok fazla kafiye unsuru bulunmamaktad�r. 7. ve 8. dizede (al-

mal�/ver-meli) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 13. ve 14. dizede (iç-eyim/geç-

eyim) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 16. ve 17. dizede (Mustafa-c�k/k�sa-c�k)

kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 18. ve 19. dizede (hustan/gümü�ten)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

73

-184-

Edeleme a ( 4 )

Dedeleme a ( 4 )

Demir döven b ( 2 + 2 = 4 )

Desti yapan b ( 2 + 2 = 4 )

E�er alt� c ( 2 + 2 = 4 )

Elma yedi c ( 2 + 2 = 4 )

Elem sekiz d ( 2 + 2 = 4 )

Elem dokuz d ( 2 + 2 = 4 )

Pakurcan e ( 3 )

Pakurcan e ( 3 )

Köremo�lu f ( 4 )

Kafa telli f ( 2 + 2 = 4 )

Filfili f ( 3 )

Çek dili f ( 1 + 2 = 3 )

1. 2. 3. 4. 5. 6…yedi f ( 10 )

Bunu sana kim dedi? f ( 4 + 3 = 7 )

Diyen dedi f ( 2 + 2 = 4 )

On yedi f ( 1 + 2 = 3 )

Ya�l� böre�i kim yedi? f ( 5 + 3 = 8 )


Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (edeleme/dedeleme) kelimeleriyle tunç

kafiye yap�lm��t�r. 5. ve 6. dizede (alt�/yedi) kelimeleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizede

(sekiz/dokuz) kelimeleriyle yar�m kafiye, 12. 13. ve 14. dizede (tel-li/fil-fili/dil-i)

kelimeleriyle yar�m kafiye, 15. ve 16. dizede (yedi/dedi) kelimeleriyle zengin

kafiye, 18. ve 19. dizede (yedi) kelimeleriyle cinasl� kafiye yap�lm��t�r.

3. E� Seçme Tekerlemeleri:

E� seçme tekerlemeleri grup oyunlar�nda, gruplar�n ba��ndaki ki�iler taraf�ndan

söylenir.Gruplar�n hangi oyunculardan olu�aca�� belirlendikten sonra oyuna geçilir.

74



-185-

Benden olan bana gelsin a ( 4 + 4 = 8 )

Elden olan ele gitsin a ( 4 + 4 = 8 )

(Rémy Dor, 73)

Tekerlemede sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar� (4+4) uyumludur.

Belli bir naz�m düzeninin bulundu�u tekerlemede, kafiye unsuru görülmemektedir.

3.1.2. Alt� Dizeli Olanlar:

-186-

Av avlama a ( 1 + 3 = 4 )

Dev devleme a ( 1 + 3 = 4 )

Çengi çember b ( 2 + 2 = 4 )

Miski amber b ( 2 + 2 = 4 )

Taze tüze a ( 2 + 2 = 4 )

Sen gel bize a ( 2 + 2 = 4 )


Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar� 1. ve 2. dizede

(1+3); di�er dizelerde (2+2) �eklindedir. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (av-

lama/dev-leme) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 3. ve 4.dizede (çember/amber)

kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (tüze/bize) kelimeleriyle tam kafiye

yap�lm��t�r. Ayr�ca tekerlemede iç kafiyeler görülmektedir. 1. ve 2. dizede (av/dev)

kelimeleriyle, 3. ve 4. dizede (çengi-miski) kelimeleriyle iç kafiye yap�lm��t�r.

-187-

Balkondan atlad�m a ( 3 + 3 = 6 )

Maydanoz toplad�m a ( 3 + 3 = 6 )

K�z�n ad� Ne�e b ( 4 + 2 = 6 )

75

Saat geldi be�e b ( 4 + 2 = 6 )

Bir iki üç dört be� c ( 6 )

Tut kendine bir e� c ( 4 + 2 = 6 )

(Tatç�, 25)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (atla-d�m/topla-d�m) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif, 3. ve 4. dizesinde (Ne�e/be�e) kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6.

dizesinde (be�/e�) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.



-188-

Ald�m verdim a ( 2 + 2 = 4 )

Ben seni yendim a ( 3 + 2 = 5 )

(Türkiçin, 94)

Grup oyunlar�nda, ebe olacak çocuklar belirlendikten sonra bu çocuklar

kendilerine e� seçerler. �ki çocuk belli bir mesafeden ad�m atarken bir taraftan da bu

tekerlemeyi söyleyerek di�erine do�ru ilerler. Ebe olan çocuklardan hangisinin aya��

üste gelirse oyuncu seçimine o hak kazan�r. Tekerlemede geçen (verdim/yendim)

kelimelerinde benzer sesler kullan�lm��t�r. Kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

-189-

Att�m tuttum a ( 2 + 2 = 4 )

Ben seni yuttum a ( 3 + 2 = 5 )

(Özen, 17)

Bu e� seçimi tekerlemesi 188 ve 190 nolu tekerlemelerin bir varyant�d�r ve

ebe seçimi yap�ld�ktan sonra e�lerinin belirlenmesi ayn� �ekilde yap�l�r. Ayr�ca

tekerlemede (tut-tum/yut-tum) kelimeleriyle tam kafiye ve redif kullan�lm��t�r.

-190-

Ast�m mast�m c ( 2 + 2 = 4 )

Bir kama bast�m c ( 3 + 2 = 5 )

76

(Sezgin, 210)

Bu tekerlemede de ebe seçilen iki çocuk ad�m ad�m birbirlerine ilerler ve bu

tekerlemeyi söylerler. Aya�� üstte kalan oyuncu seçme hak kazan�r. Tekerlemede

(mast�m/bast�m) kelimeleriyle zengin kafiye olu�turuldu�u söylenebilir.

-191-

Bast�m kestim a ( 2 + 2 = 4 )

Saca��y� boynuma ast�m a ( 4 + 5 = 9 )

(Yüksel, 3770)

Tekerlemede (kes-tim/as-t�m) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.


-192-

Ye beni a ( 1 + 2 = 3 )

Yedim seni a ( 2 + 2 = 4 )

Bara� kere b ( 2 + 2 = 4 )

Al e�ini a ( 1 + 3 = 4 )

(Özhan, 38)

Tekerlemenin 1. ve 4. dizelerinde (1+2) üçlü hece ölçüsü; 2. ve 3.

dizelerinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü kullan�lm��t�r. 1. 2. ve 3. dizede (ben-i/sen-

i/e�in-i) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�ld�� söylenebilir.

-193-

Ben beni a ( 1 + 2 = 3 )

Ben de beni a ( 2 + 2 = 4 )

Bana bir e� b ( 2 + 2 = 4 )

Al be�endi�ini a ( 1 + 5 = 6 )

(Rémy Dor, 72)

Tekerlemenin 1. dizesinde (1+2) üçlü; 2. ve 3. dizelerinde (2+2) dörtlü, 4.

dizesinde (1+5) alt�l� hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r.2. ve 3. dizede (ben-i/be�endi�in-i)

kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lmaya çal��lm��t�r.

77


-194-

Bir iki üç a ( 4 )

Ebelik güç a ( 3 + 1 = 4 )

Sonra dört be� b ( 2 + 2 = 4 )

Haydi arkada� b ( 2 + 3 = 5 )

E�ini seç c ( 3 + 1 = 4 )

(Bozdo�an, 22)

Tekerlemenin 1.ve 2. dizesinde (üç/güç) kelimeleriyle; 3. ve 4. dizesinde

(be�/arkada�) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

B. OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER Oyuna haz�rl�k a�amas� tamamland�ktan sonra çocuklar hangi oyunu

oynayacaklar�na karar verirler. Oyun belirlendikten sonra oyun tekerlemesi söylenir

1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler:

1.1. �ki Dizeli Olanlar:

-195-

Hamam evi yay�l yay�l a ( 4 + 4 = 8 )

Kom�u k�z� bay�l bay�l a ( 4 + 4 = 8 )

(Demircio�lu, 59)

Tekerlemede (4+4) sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Hamam evi adl�

oyunda söylenen tekerlemedir. Dize sonlar�ndaki (yay�l/bay�l) kelimeleriyle zengin


-196-

Demirciler demir döver tunç olur a ( 4 + 4 + 3 = 11 )

Sevip sevip ayr�lmas� güç olur a ( 4 + 4 + 3 = 11 )

(Demircio�lu, 95)

78

Tekerleme (4+4+3) onbirli hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r. Demirci oyunda

kullan�lan bir tekerlemedir. Tekerlemede yar�m kafiye ve redif (tunç olur/güç olur)


1.2. Üç Dizeli Olanlar:

-197-

Ya� satar�m, bal satar�m a ( 4 + 4 = 8 )

Ustam gitti ben satar�m a ( 4 + 4 = 8 )

Azald�kça su katar�m a ( 4 + 4 = 8 )

(Demircio�lu, 86)

Tekerlemede (4+4) sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Ya� Satar�m

oyununda söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemede tam kafiye ve redif (sat-ar�m/

kat-ar�m) görülmektedir.

1.3. Dört Dizeli Olanlar:

-198-

Ya� satar�m a ( 1 + 3 = 4 )

Bal satar�m a ( 1 + 3 = 4 )

Ustam öldü b ( 2 + 2 = 4 )

Ben satar�m!... a ( 1 + 3 = 4 )

(Gök�en, 369)

Bu tekerleme (197 nolu) tekerlemedeki Ya� Satar�m oyununda kullan�lan

tekerlemenin daha yayg�n bilinen �eklidir. Bu durum tekerlemelerde s�kça

kar��la��lan bir durumdur. Tekerlemelerin birço�u birbirine varyant te�kil edebilecek

kadar benzemektedir. Bu çal��mada daha çok tekerlemelerin orijinalli�ine dikkat

edilmi�, birbirine varyant olabilecek tekerlemelere fazla yer verilmemi�tir.

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r. Kelime tekrarlar� (satar�m)


-199-

Seni kim vurdu, kim vurdu? a ( 5 + 3 = 8 )

Vurdu da nerede durdu? a ( 3 + 5 = 8 )

Bu vurmadise o vurdu a ( 5 + 3 = 8 )

79

Bilmem �u vurdu �u vurdu a ( 5 + 3 = 8 )

(Demircio�lu, 70)

Tekerlemede (5+3) ve (3+5) sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Kim Vurdu?

oyununda söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesindeki (vur-du/dur-

du) kelimeleri ile tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

1.4. Sekiz Dizeli Olanlar:

-200-

Küçük asger küçük asger a ( 4 + 4 = 8 )

Nap�yosun bana söyle b ( 4 + 4 = 8 )

Tüfeyime bak�yorum c ( 4 + 4 = 8 )

Ben k��lama gidiyorum c ( 4 + 4 = 8 )

Küçük Ay�e küçük Ay�e d ( 4 + 4 = 8 )

Nap�yosun bana söyle d ( 4 + 4 = 8 )

Bebeyime bak�yorum c ( 4 + 4 = 8 )

Ona mama yap�yorum c ( 4 + 4 = 8 )

(Lüleci, 21)

Tekerlemede (4+4) sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Küçük Asker

oyununda söylenen bir tekerlemedir.Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r

fakat tekerleme ezgili söylenmesi özelli�iyle di�er oyun tekerlemelerinden ayr�l�r.

2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler:


-201-

Ham pazar ekme�i ekme�i a ( 4 + 6 = 10 )

Hamam tokma�� tokma�� a ( 5 + 3 = 8 )

(Demircio�lu, 12)

Tekerleme, Elem Büllem oyununda söylenen tekerlemelerden biridir.

Tekerlemede yinelenen (ekme�-i/tokma�-�) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif


80

2.2. Üç Dizeli Olanlar: -202-

(Düveni) dükkan� aç bakal�m a ( 3 + 4 = 7 )

�çinde ne var bakal�m a ( 5 + 3 = 8 )

Biyonda(bir yol)da tad�n� tatal�m a ( 3 + 6 = 9 )

(Demircio�lu, 29)

Tekerleme Ahç� oyununda söylenen bir oyun tekerlemelesidir.

tekerlemedir. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r. Dize sonlar�nda kelime

tekrarlar� (bakal�m) yap�lm��t�r.

2.3. Dört Dizeli Olanlar: -203-

Kutu kutu pense a ( 4 + 2 = 6 )

Elmay� yerse a ( 3 + 2 = 5 )

Matmazel Ay�e b ( 3 + 2 = 5 )

Arkas�n� dönse a ( 4 + 2 = 6 )

(Akyüz, 29)

Tekerleme Kutu Kutu Pense oyununda söylenen bir tekerlemedir. 3. dizede

ço�u zaman (Arkada��m …../En güzeli kimse) ifadelerinin kullan�ld�� görülür.

Tekerlemede geçen ( pense/yerse/Ay�e/dönse) kelimeleriyle yar�m kafiye


-204-

Çatt�m çatt�m çapk�na a ( 4 + 3 = 7 )

�a�t�m bunun akl�na a ( 4 + 3 = 7 )

Falan falan b ( 2 + 2 = 4 )

Kaç matal kaç be� çatal? c ( 3 + 4 = 7 )

(Demircio�lu, 71)

Tekerleme Kaç Çatal oyununda söyleniyor. Tekerlemenin 3. dizesi (2+2)

dörtlü; di�er dizeleri (4+3) ve (3+4) yedili hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r. Tekerlemenin

1. ve 2. dizesinde tam kafiye ve redif görülmektedir.

-205-

F�� f�� kay�kç� a ( 2 + 3 = 5 )

81

Kay�kç�n�n küre�i a ( 4 + 3 = 7 )

T�p t�p eder yüre�i a ( 4 + 3 = 7 )

Ak�ama fincan böre�i a ( 3 + 5 = 8 )

(Gök�en, 370)

Tekerleme F�� F�� Kay�kç� oyununda söylenen bir tekerlemedir.

Tekerlemede (küre�-i/yüre�-i/böre�-i) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif

yap�lm��t�r. Tekerleme ezgili söylenen bir tekerlemedir.

-206-

Biz yedi cüceleriz a ( 3 + 4 = 7 )

Bizde her renk bulunur b ( 4 + 3 = 7 )

Kimdedir ye�il c ( 3 + 2 = 5 )

Bundad�r ye�il c ( 3 + 2 = 5 )

(Dirim, 50)

Tekerlemenin oyun tekerlemesi oldu�unu tekerlemede geçen ifadelerden

anl�yoruz. Üzerinde ye�il renk bulunan çocuk, oyuna ayn� �ekilde bu tekerlemeyi

farkl� renkleri söyleyerek devam eder. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

-207-

Danseki dar�seki a ( 3 + 4 = 7 )

Tiki tiki bom b ( 4 + 1 = 5 )

Matmazel Ay�e c ( 3 + 2 = 5 )

Arkan� dön d ( 3 + 1 = 4 )

(Dirim, 83)

Tekerlemenin içerisinde geçen hitaplardan (Matmazel Ay�e) ve son

dizedeki (Arkan� dön) cümlesinden bu tekerlemenin bir oyun tekerlemesi oldu�unu

anl�yoruz. Tekerleme kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

-208-

Havada bulut a ( 3 + 2 = 5 )

Sen bunu unut a ( 3 + 2 = 5 )

Veren Türk b ( 2 + 1= 3 )

Vermeyen gavur c 3 + 2 = 5 )

82

(Ünsal, 207)

Tekerleme Lades oyununa söylenen bir tekerlemedir. Lades tutu�urken

taraflar birbirine bu tekerlemeyi söyler. Tekerlemeyi söylemekteki amaç oyunla

ilgili dilekleri ve kaybeden taraf�n yenilgiyi kabul etmemesi durumunda do�acak

yapt�r�mlar� ifade eder. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (bulut/unut) kelimeleriyle


2.4. Be� Dizeli Olanlar:

-209-

Evlidali mevlidali a ( 4 + 4 = 8 )

Iramazan geceleri a ( 4 + 4 = 8 )

Baklavalar hamur olur b ( 4 + 4 = 8 )

Tirekiler çamur olur b ( 4 + 4 = 8 )

Selam Muhammet selam Muhammet c ( 5 + 5 = 10 )

(Demircio�lu, 42)

Tekerleme Evlidâli oyununda söylenen tekerlemelerden biridir.

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (4+4) sekizli hece ölçüsü; son dizesinde (5+5) onlu

hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Ramazanda çocuklar kap� kap� dola�arak, gittikleri

evlerden çerez toplarlar. Bir bak�ma bu tekerleme bir tören tekerlemesidir.

Tekerlemenin oyun olan k�sm� ise gittikleri evlerden çocuklar e�er çerez

alamam��larsa, bu evin bacas�ndan bir avuç tuz atarlar. Ocakta patlayan tuz ev

sahiplerini korkutur ve çocuklar kaç��rlar. Bu da, yap�lan ritüelin oyun k�sm�d�r.

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (mevlidali/geceleri) kelimeleriyle yar�m kafiye, 3. ve

4. dizede (hamur olur/çamur olur) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-210-

Kösem kösem a ( 2 + 2 = 4 )

Ac�ndan öldü disem a ( 3 + 4 = 7 )

A��zlar� bulamaçl� kösem a ( 4 + 6 = 10 )

Dondu da öldü disem a ( 3 + 4 = 7 )

Ayaklar� köstekli kösem a ( 4 + 5 = 9 )

(Demircio�lu, 96)

83

Tekerleme Demirci oyununda söylenen tekerlemelerden biridir. Oyun ad�

De�irmenci olarak da bilinir. Tekerlemede, dize sonlar�nda kelime tekrarlar�

(kösem/disem) yap�lm��t�r.

-211-

Çin pon a ( 1 + 1 = 2 )

Lâleke lespiki mandoli b ( 3 + 3 + 3 = 9 )

Kara çiçi kara çiçi b ( 4 + 4 = 8 )

V�y v�y v�y c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Pitaçibam bam bim bom d ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

(Rémy Dor, 79)

Tekerlemede ses de�eri öne ç�kmaktad�r. Tekerleme söylenirken bir

taraftan da eller ç�rp�larak oyuna e�lik edilir. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesindeki

(mandoli/çiçi) sözcükleriyle yar�m kafiye yap�ld��n� söyleyebiliriz.

2.5. Alt� Dizeli Olanlar:

-212-

Buraya bir ku� gelmi� a ( 3 + 4 = 7 )

Bu tutmu� a ( 1 + 2 = 3 )

Bu kesmi� a ( 1 + 2 = 3 )

Bu yemi� a ( 1 + 2 = 3 )

Bu da okuldan gelmi� a ( 2 + 5 = 7 )

Hani bana hani bana demi� a ( 4 + 4 + 2 = 10 )

(K�vanç, 17)

Bu tekerlemede ba� parmaktan serçe parma�a kadar bütün parmaklar bir

görev üstlenmi�tir. 1. dizede söz konusu olan ba� parmak, 2. dizede i�aret parma��, 3.

dizede orta parmak, 4. dizede yüzük parma��, 4. ve 5. dizelerde serçe parmakt�r.

Tekerlemenin her bir dizesi bir parma�a isabet edecek �ekilde söylenir. Tekerlemede

kafiye unsuru yer almamaktad�r. Sadece dize sonlar�nda (-m��) sesi tekrar edilmi�tir.

-213-

Küçük dostum gelsene a ( 4 + 3 = 7 )

84

Ellerini versene a ( 4 + 3 = 7 )

Ellerimizle �ap �ap �ap b ( 5 + 1 + 1 + 1 = 8 )

Ayaklar�m�zla rap rap rap b ( 6 + 1 + 1 + 1 = 9 )

Bir �öyle bir böyle a ( 3 + 3 = 6 )

Dans edelim seninle a ( 4 + 3 = 7 )

(Akyüz, 10)

Tekerleme söylenirken el ve ayak hareketleriyle oyuna elik edilir.

Tekerlemede yans�ma sözcüklerin (�ap/rap) kullan�ld�� görülüyor. 1. ve 2.dizede

(gel-sene/ver-sene) sözcükleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r. 3. ve 4. dizede

(rap/�ap) sözcükleriyle, 5. ve 6. dizede (böyle/seninle) sözcükleriyle tam kafiye


-214-

Dan dan a ( 1 + 1 = 2 )

Filimoka dan dan a ( 4 + 2 = 6 )

Karako sebedo b ( 3 + 3 = 6 )

Binba�� c ( 1 + 2 = 3 )

Ali mo b ( 2 + 1 = 3 )

Ren go b ( 1 + 1 = 2 )

(Rémy Dor, 83),

Tekerleme topla oynanan oyunlarda topun z�plamas�na e�lik için

söyleniyor. Ses de�eri öne ç�kan bir tekerlemedir. 1. ve 2. dizede ses tekrarlar� (dan

dan) yap�lm��t�r. 5. ve 6. dizede, (mo/go) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r.

2.6. Yedi Dizeli Olanlar:

-215-

Benim bir ye�il zurnam var a ( 3 + 5 = 8 )

Aç�l�nca aç�l�r a ( 4 + 3 = 7 )

Büzülü�ün büzülür a ( 4 + 3 = 7 )

Annem gider mahalleye b ( 4 + 4 = 8 )

Babam gider kahveye b ( 4 + 3 = 7 )

�i� baba �i� c ( 3 + 1 = 4 )

85

Arka üstü dü� c ( 4 + 1 = 5 )

(Demiray, 1960, 2133)

Bu tekerleme el hareketlerine e�lik ederken söylenen bir tekerlemedir.

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (aç�l-�r/büzül-ür) kelimeleriyle, 4. ve 5. dizesinde

(mahalle-ye/kahve-ye) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 6. ve 7. dizesinde

(�i�/dü�) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r.

-216-

Ceviz adam, ceviz adam a ( 4 + 4 = 8 )

�ip �ak �ak, b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Karn� davul, güm güm güm a ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

Burnu uzun, lü lü lü c ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

Ka�� keman g�y g�y g�y d ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

Saç� rüzgar vuuuuu e ( 4 + 1 = 5 )

Bize güler hah hah haaaa f ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

(Dirim, 3)

Tekerlemede kullan�lan yans�ma seslerden bu tekerlemenin el, yüz ve vücut

hareketleriyle yap�ld��n� anl�yoruz. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

Bunun yan�nda s�kça yans�ma kelimeler (�ip �ak/güm güm/lü lü/g�y g�y/vuuu/hah

ha) kullan�lm��t�r.

-217-

Pazara gidelim a ( 3 + 3 = 6 )

Bir köpek alal�m a ( 3 + 3 = 6 )

Pazara gidip b ( 3 + 2 = 5 )

Bir köpek al�p ne yapal�m a ( 5 + 4 = 9 )

Hay hav hav, hav hav hav diyelim a ( 3 + 3 + 3 = 9 )

Happur happur happur happur c ( 4 + 4 = 8 )

Yemiyelim a ( 4 )

(Dirim, 76-77)

Tekerleme ezgili söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin içinde geçen

hayvan ad�na göre çocuklar, o hayvana ait sesleri ç�kar�rlar. Bu da bir bak�ma hem

oyundur hem de çocuklar�n hayvanlarla ilgili özellikleri oyun yoluyla ö�renmesi

86

sa�lan�r. Son dizedeki yemiyelim ifadesiyle tekerlemede ad� geçen hayvan�n

yenebilecek bir hayvan olmad�� ifade edilir. Tekerlemede kafiye unsuru

bulunmamaktad�r fakat ses benzerliklerinden faydalan�lm��t�r.

-218-

Pazara gidelim a ( 3 + 3 = 6 )

Bir tavuk alal�m a ( 3 + 3 = 6 )

Pazara gidip b ( 3 + 2 = 5 )

Bir tavuk al�p ne yapal�m a ( 5 + 4 = 9 )

G�t g�t g�dak g�t g�t g�dak diyelim a ( 4 + 4 + 3 = 11 )

Happur hupur hapur huppur c ( 4 + 4 = 8 )

Yiyelim a ( 3 )

(Dirim, 42)

Bu tekerleme yukar�daki tekerlemenin varyant�d�r. Tekerlemenin di�er

tekerlemeden fark� ad� geçen hayvan�n yenebilecek bir hayvan olmas�d�r.

Tekerlemenin son dizesindeki yiyelim ifadesiyle bu özelli�in çocu�a ö�retildi�ini

görüyoruz. Tekerlemede ad� geçen hayvana ait yans�mal� ses unsurlar� (g�t g�t g�dak)

verilmi�tir. Kafiye unsuru bulunmamaktad�r.


-219-

Kadifeci güzeli a ( 4 + 3 = 7 )

Handad�r handa b ( 3 + 2 = 5 )

Tahta kale dibinde b ( 4 + 3 = 7 )

Biz size geldik on günde b ( 5 + 3 = 8 )

Geldinizse geldiniz c ( 4 + 3 = 7 )

Bizleri memnun ettiniz c ( 3 + 5 = 8 )

Kutu kutu içinde b ( 4 + 4 = 8 )

Be�endi�inizi seçiniz c ( 6 + 3 = 9 )

(Dirim, 59)

87

Tekerlemenin 4. 6. ve 8. dizelerinde geçen (Biz size geldik/Bizleri

memnun ettiniz/Be�endi�inizi seçiniz) ifadelerinden bu tekerlemenin grup

oyununda söylenen bir tekerleme oldu�unu anl�yoruz. Tekerlemede kafiye unsuru

bulunmamaktad�r ve dize sonlar�nda benzer sesler kullan�lm��t�r.

-220-

Sonbahar geldi, a ( 3 + 2 = 5 )

Leylekler uçtu, a ( 3 + 2 = 5 )

Ya�murlar dü�tü a ( 3 + 2 = 5 )

Hap�u, ha, ha, ha hap�u a ( 7 )

Doktora gittim b ( 3 + 2 = 5 )

Aspirin yuttum b ( 3 + 2 = 5 )

Dersi unuttum b ( 2 + 3 = 5 )

Hap�u ha, ha, ha, hap�u a ( 7 )

(Dirim, 79-80)

Tekerleme söylenirken, tekerlemeye el ve vücut hareketleri e�lik eder.

Sonbahar�n gelmesi, leyleklerin uçmas�, ya�murlar�n dü�mesi mevsimin de�i�ti�inin

bir göstergesidir. Bu de�i�imler netice olarak hastal�klar� da beraberinde

getirmektedir. Tekerlemede geçen (Hap�u ha ha / Doktora gittim/ Aspirin yuttum)

ifadeleriyle çocu�a, oyun yoluyla bunlar ö�retiliyor. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde

(uç-tu/dü�-tü) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 5. 6. ve 7. dizelerinde (git-tim/yut-

tum/unut-tum) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r. Ayr�ca 6. ve 7. dizedeki (yut-

tum/unut-tum) kelimeleri kendi aras�nda tam kafiye olu�turmaktad�r.

-221-

Ya� satar�m a ( 1 + 3 = 4 )

Bal satar�m a ( 1 + 3 = 4 )

Ustam ölmü� b ( 2 + 2 = 4 )

Ben satar�m b ( 1 + 3 = 4 )

Ustam�n kürkü sar�d�r c ( 5 + 3 = 8 )

Satsam onbe� lirad�r c ( 2 + 5 = 7 )

88

Zambak zumbak d ( 2 + 2 = 4 )

Dön arkaya e ( 1 + 3 = 4 )

�yi bak d ( 2 + 1 = 3 )


Tekerleme Ya� Satar�m Bal Satar�m oyununda söylenen tekerlemelerden

biridir. Tekerlemede kelime tekrarlar� (satar�m) yap�lm��t�r. 7. ve 9. dizedeki

(zumbak/bak) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

2.8. Dokuz Dizeli Olanlar:

-222-

Endeki yemek pi�memi� a ( 5 + 3 = 8 )

Haydi k�zlar gezelim b ( 4 + 3 = 7 )

Kiremidi ezelim b ( 4 + 3 = 7 )

Andaki yemek pi�memi�, a ( 5 + 3 = 8 )

Haydi k�zlar da�lara, c ( 4 + 3 = 7 )

Gelmeyelim buralara c ( 4 + 4 = 8 )

Ç�k�versin de sillicelerin Ömer oyuna c ( 5 + 5 + 5 = 15 )

Kuma�lar dolans�n boynuna c ( 6 + 3 = 9 )

Kurbanlar keseyim yoluna c ( 6 + 3 = 9 )

(Demircio�lu, 30)

Tekerleme Ahç� oyununda söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin 1. ve 4.

dizelerinde cümle tekrar� yap�lm��t�r. 2. ve 3. dizede (gez-elim/ez-elim) kelimeleriyle

tam kafiye ve redif, 7. ve 8. dizede (boyun-a/oyun-a) kelimeleriyle zengin kafiye ve


-223-

F�� f�� kay�kç� a ( 2 + 3 = 5 )

Kay�kç�n�n küre�i a ( 4 + 3 = 7 )

T�p t�p eder yüre�i a ( 4 + 3 = 7 )

Ak�ama fincan böre�i a ( 5 + 3 = 8 )

Evde benim etim var b ( 4 + 3 = 7 )

Bir yaramaz kedim var b ( 4 + 3 = 7 )

Kedim etimi yerse c ( 5 + 2 = 7 )

89

Annem beni döverse c ( 4 + 3 = 7 )

I��..I��..I��..A�lar�m d ( 3 )


Tekerleme F�� F�� Kay�kç� ad�yla bilinen oyunun tekerlemesidir. Ezgili bir

tekerlemedir. Tekerlemenin, 2. 3. 4. dizelerinde (küre�-i/yüre�-i/böre�-i)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (et-im var/ked-im var)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif , 7. ve 8. dizede ( yer-se/döver-se)

kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-224-

Bir gün bir gün bir çocuk a ( 4 + 3 = 7 )

Eve de gelmi� kimse yok a ( 5 + 3 = 8 )

Açm�� bakm�� dolab� b ( 4 + 3 = 7 )

�eker de sanm�� ilac� b ( 5 + 3 = 8 )

Yemi� yemi� bitirmi� c ( 4 + 3 = 7 )

Ak�ama girmi� bir sanc� b ( 5 + 3 = 8 )

K�vr�m k�vr�m k�vranm�� d ( 4 + 3 = 7 )

Yapt��ndan utanm�� d ( 4 + 3 = 7 )

Doktor gelmi� c�ss.. yapm�� d ( 4 + 3 = 7 )

(Dirim, 62)

Tekerleme Yaramaz Çocuk ad�yla bilinen oyunun tekerlemesidir.

Tekerlemenin didaktik bir yönü vard�r. Çocuklara uzak durmalar� gereken nesneler

hakk�nda bilgi verilmi� ve bunun do�urabilece�i sonuçlar anlat�lm��t�r. Tekerlemenin

1. ve 2. dizesinde yar�m kafiye (çocuk/yok); 7. ve 8. dizede tam kafiye ve redif

(k�vran-m��/utan-m��) bulunmaktad�r.

2.9. On Dizeli Olanlar:

-225-

Nald�rnaç k�ld�rg�ç a ( 3 + 3 = 6 )

K�rk üç k�rk dört b ( 2 + 2 = 4 )

K�rk be� k�rk alt� c ( 2 + 3 = 5 )

K�rk yedi k�rk sekiz d ( 3 + 3 = 6 )

90

K�rk dokuz elli e ( 3 + 2 = 5 )

Elli belli e ( 2 + 2 = 4 )

Kullu küssüz f ( 2 + 2 = 4 )

Yorgan dö�ek g ( 2 + 2 = 4 )

Gel bizim e�ek g ( 1 + 4 = 5 )

K�r e�ek g ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor, 50)

Tekerleme Nald�rnaç ve Süleke oyunlar�nda söylenen tekerlemedir.

Tekerlemenin 5. ve 6. dizesinde (elli/belli) kelimeleriyle tunç kafiye, 8. ve 9.

dizesinde (dö�ek/e�ek) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-226-

Ah benim turnam a ( 3 + 2 = 5 )

Ye�il ba�l� turnam a ( 4 + 2 = 6 )

Otur dersem oturur b ( 4 + 3 = 7 )

Kalk dersem kalkar b ( 3 + 2 = 5 )

Büzülünce büzülür b ( 4 + 3 = 7 )

Süzül desem süzülür b ( 4 + 3 = 7 )

Ellerimizle �ap �ap �ap c ( 5 + 3 = 8 )

Ayaklar�m�zla rap rap rap c ( 6 + 3 = 9 )

Bir sa�a bir sola d ( 3 + 3 = 6 )

Dans edelim kol kola d ( 4 + 3 = 7 )


Tekerleme söylenirken, el ve ayak hareketleriyle oyuna e�lik edilir.

Tekerlemede turna ku�unun hareketleri tasvir edilir. Tekerlemenin 5. ve 6. dizesinde

(büz-ülür/üz-ülür) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 7. ve 8.dizesinde (rap/�ap)

kelimeleriyle tam kafiye, 9. ve 10. dizesinde (sol-a/kol-a) kelimeleriyle tam kafiye

ve redif bulunmaktad�r. Ayr�ca (�ap �ap/rap rap) gibi yans�ma sözcükler


2.10. On Bir Dizeli Olanlar:

-227-

Eski dostum gelsene a ( 4 + 3 = 7 )

91

Ellerini versene a ( 4 + 3 = 7 )

Eller �ap �ap b ( 2 + 2 = 4 )

Ayaklar rap rap b ( 3 + 2 = 5 )

Bir �öyle bir böyle c ( 3 + 3 = 6 )

Dans edelim biz böyle c ( 4 + 3 = 7 )

Doktor sana ne dedi d ( 4 + 3 = 7 )

Be� yumurta ye dedi d ( 4 + 3 = 7 )

Be� yumurta içirdi e ( 4 + 3 = 7 )

Etekleri pileli e ( 4 + 3 = 7 )

Saçlar� da lüleli e ( 4 + 3 = 7 )


Tekerleme el ve ayak hareketlerinin kullan�ld�� bir tekerlemedir. Kar��l�kl�

olarak iki ki�i taraf�ndan oynanan bu oyunda oyuncular oyun s�ras�nda bir taraftan da

bu tekerlemeyi söylerler. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (gel-sene/ver-sene)

kelimeleriyle, tam kafiye ve redif, 3. ve 4. dizesinde (�ap/rap) kelimeleriyle tam

kafiye, 7. ve 8. dizesinde (ne dedi/ye dedi) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif


2.11. On �ki Dizeli Olanlar:

-228-

Çatlak patlak a ( 2 + 2 = 4 )

Yusyuvarlak a ( 4 )

Kremal� börek a ( 4 + 2 = 6 )

Sütlü çörek a ( 2 + 2 = 4 )

Çek yavrum çek a ( 1 + 2 + 1 = 4 )

Araban� yoldan çek a ( 4 + 2 + 1 = 7 )

Çek çek amca b ( 2 + 2 = 4 )

Burnu kanca b ( 2 + 2 = 4 )

Al sana bir tabanca b ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

Ca ca ca b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Polis amca b ( 2 + 2 = 4 )

92

Sak�n beni unutma b ( 2 + 2 + 1 + 1 + 1 = 8 )

(Lüleci, 23)

Tekerleme söylenirken iki ki�i kar��l�kl� olarak ellerini birbirine çarparak

oynarlar. El hareketleri ile tekerlemenin ritmi birbirini tutmal�d�r. Tekerlemenin 1. ve

2. dizesinde (patlak/yusyuvarlak) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizesinde (börek/çörek)

kelimeleriyle zengin kafiye; 5. ve 6. dizesinde (çek) kelimeleriyle cinasl� kafiye, 7. 8.

9. ve 10. dizesinde (amca/kanca/tabanca/ca) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

-229-

A alaylar a bulaylar a ( 4 + 4 = 8 )

Soyu da bozuk alaylar a ( 5 + 3 = 8 )

Ayna att�m Tavas’a b ( 4 + 3 = 7 )

�evki vurdu bo�aza b ( 4 + 3 = 7 )

Biz k�z�m�z� vermeyiz c ( 5 + 3 = 8 )

Kekik ya�c� kavaza b ( 4 + 3 = 7 )

Ay alaylar a bulaylar a ( 4 + 4 = 8 )

Temeli bozuk alaylar a ( 5 + 3 = 8 )

Portakal suya dü�tü d ( 3 + 4 = 7 )

Akl�m ba��mdan kaçt� d ( 5 + 2 = 7 )

Sizin kahpe k�z�n�z c ( 2 + 5 = 7 )

Karaba� ba��na dola�t� d ( 6 + 3 = 9 )

(Demircio�lu, 46)

Tekerleme Alayla-Bulayla adl� oyunda söylenen tekerlemedir. Ayn�

zamanda bu bir dü�ün tekerlemesidir. Kar��l�kl� k�zl� erkekli iki gruptan biri

di�erinden k�z�n� ister. Bu yönleriyle tekerleme köy seyirlik oyunlar�n�n icras�nda

söylenen tekerlemeleri an�msatmaktad�r. 1. ve 2. dizede (bulay-lar/alay-lar)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 3. 4. ve 6. dizesinde (Tavas-a/bo�az-a/kavaz-a)

kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 9. 10. ve 11. dizesinde (dü�-tü/kaç-t�/dola�-t�)


-230-

Çal kap�y�, çevir mandal� a ( 4 + 5 = 9 )

Gir içeri al bir sandalye b ( 4 + 5 = 9

93

Otur oraya b ( 2 + 3 = 5 )

Nas�ls�n bugün arkada��m Ay�e? b ( 5 + 6 = 11 )

Sar makaray� a ( 1 + 4 = 5 )

Sar sar, sar makaray�, a ( 2 + 5 = 7 )

Çöz çöz, çöz makaray� a ( 2 + 5 = 7 )

�öyle de böyle �ap �ap c ( 5 + 2 = 7 )

�öyle de böyle �ap �ap c ( 5 + 2 = 7 )

Kom�u tak tak, kom�u tak tak d ( 4 + 4 = 8 )

Aslan geliyor kaplan geliyor e ( 5 + 5 = 10 )

Bum … f ( 1 )

(Dirim, 11)

Tekerleme söylenirken el hareketleriyle tekerlemeye e�lik edilir. Tekerlemede

kafiye unsuru bulunmamaktad�r. Kelime ve ses tekrarlar� yap�lm��t�r.

-231-

Birlim binek a ( 2 + 2 = 4 )

�kilim inek a ( 3 + 2 = 5 )

Üçlüm üçek a ( 2 + 2 = 4 )

Dörtlüm dönek a ( 2 + 2 = 4 )

Be�lim Belma b ( 2 + 2 = 4 )

Alt�l�m alma b ( 3 + 2 = 5 )

Yedilim Yelma b ( 3 + 2 = 5 )

Sekizlim Selma b ( 3 + 2 = 5 )

Dokuzlum dolma b ( 3 + 2 = 5 )

Onlum orak a ( 2 + 2 = 4 )

Suda börek a ( 2 + 2 = 4 )

Ben yiyeyim sen bak a ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 34)

Tekerleme Uzun E�ek oyununda söylenen tekerlemedir. Dizelerden birin

unutan ya da yan�lan oyuncu e�ek olur. Tekerlemenin 1. 2. 3. ve 4. dizesinde (binek/

inek/üçek/dönek) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. Ayr�ca 1. ve 2. dizedeki

(binek/inek) kelimeleriyle tunç kafiye olu�turulmu�tur. 5. 6. 7. 8. ve 9. dizede

94

(Belma/alma/Yelma/Selma/dolma) kelimeleriyle zengin kafiye, 10. 11. ve 12.

dizede (orak/börek/bak) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

2.12. On Üç Dizeli Olanlar:

-232-

Birdir bir a ( 2 + 1 = 3 )

�kidir iki b ( 3 + 2 = 5 )

Üçte f�nd�k k�rmas� b ( 2 + 5 = 7 )

Dörtte döndüm var�yorum c ( 4 + 4 = 8 )

Be�te el de�ecek d ( 2 + 4 = 6 )

Alt�da ac� badem yemesi b ( 3 + 7 = 10 )

Yedide yere yatmak e ( 3 + 4 = 7 )

Sekizim seksek e ( 3 + 2 = 5 )

Dokuzum tokmak e ( 3 + 2 = 5 )

Çift ayak üzerinde durak e ( 3 + 6 = 9 )

Onum orak e ( 2 + 2 = 4 )

Ya�l� börek e ( 2 + 2 = 4 )

On birde �apka koymak e ( 3 + 4 = 7 )


Tekerleme Birdirbir oyununda söylenen tekerlemedir. Tekerlemenin 7. 8.

9. 10. 11. ve 12. dizelerinde (yatmak/seksek/tokmak/durak/orak/börek/koymak)


-233-

Bir, iki, üç, dört, be� a ( 6 )

Alt�, yedi, sekiz, dokuz, on b ( 9 )

K�rm�z� balon b ( 3 + 2 = 5 )

Git kom�unun dam�na kon b ( 4 + 4 = 8 )

Sar� limon b ( 2 + 2 = 4 )

Sar sar sar makaray� c ( 2 + 5 = 7 )

Çöz çöz çöz makaray� c ( 2 + 5 = 7 )

�öyle de böyle �ak �ak d ( 5 + 2 = 7 )

95

�öyle de böyle �ak �ak d ( 5 + 2 = 7 )

Kom�u kom�u tak tak d ( 4 + 2 = 6 )

Kom�u tak tak d ( 2 + 2 = 4 )

Aslan geliyor kaplan geliyor e ( 5 + 5 = 10 )

T�p f ( 1 )

(Dirim, 64)

Tekerleme T�p oyununda söylenen tekerlemedir. Oyuncular tekerlemeyi

söylerken, el hareketleriyle oyuna e�lik ederler ve oyunun sonunda (t�p) denildi�i

zaman bütün oyuncular susar. Tekerlemenin 2. 3. 4. ve 5. dizesinde (on/balon/kon

limon) kelimeleriyle, 9. ve 10. dizesinde (�ak/tak) kelimeleriyle tam kafiye,


2.13. On Dört Dizeli Olanlar:

-234-

Ambara vurdum bir tekme a ( 4 + 3 = 7 )

Ambar�n kap�s� aç�ld� b ( 6 + 3 = 9 )

Ekini �öyle ekerler c ( 5 + 3 = 8 )

Ekini �öyle biçerler c ( 5 + 3 = 8 )

Harman� �öyle savururlar c ( 5 + 4 = 9 )

Bu�day� �öyle toplarlar c ( 5 + 3 = 8 )

Bu�day� çuvala koyarlar c ( 3 + 3 + 3 = 9 )

Bu�day� de�irmene götürürler c ( 3 + 4 + 4 = 11 )

�öyle hamur yaparlar c ( 2 + 5 = 7 )

�öyle ekmek yaparlar c ( 2 + 5 = 7 )

Alc� kad�n d ( 2 + 2 = 4 )

Balc� kad�n d ( 2 + 2 = 4 )

Han�m kad�n d ( 2 + 2 = 4 )

Arabay�, arabay� k�rrrrrrr... c ( 3 + 3 + 1 = 7 )

(Arsunar, 1955, 49)

Tekerleme Araba oyunun ilk bölümünde söylenen tekerlemedir. Oyun

taklidî bir oyundur. Dizelerde söylenenlere uygun hareket edilir. El ele tutu�an

96

oyuncular (Arabay� k�rrrr) ifadesini duyduklar�nda hep birlikte üç kere sa�a

dönerler. Tekerlemenin 11. ve 12. dizesinde (alc� kad�n/balc� kad�n) kelimeleriyle

zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

2.14. On Be� Dizeli Olanlar:

-235-

Ü�üdüm ü�üdüm a ( 3 + 3 = 6 )

Gökten elma dü�ürdüm a ( 4 + 3 = 7 )

Elmac��m yediler b ( 4 + 3 = 7 )

Bana cüce dediler b ( 4 + 3 = 7 )

Cücelikten bezdim a ( 4 + 2 = 6 )

Derin kuyu kazd�m a ( 4 + 2 = 6 )

Derin kuyu içinde c ( 4 + 3 = 7 )

�ki bülbül ötü�ür b ( 4 + 3 = 7 )

Birini ald�m yitirdim a ( 5 + 6 = 11 )

Birini Bey o�luna götürdüm a ( 4 + 3 = 7 )

Akar çayda yü dedi d ( 4 + 3 = 7 )

Akar çay�n kekli�i d ( 4 + 3 = 7 )

Lak�r lak�r öttü�ü d ( 4 + 3 = 7 )

Kom�u k�z� m� bakt�� d ( 5 + 3 = 8 )

Al horoz, al horoz... e ( 3 + 3 = 6 )

(Demircio�lu, 42-43)

Tekerleme Evlidâli oyunda söylenen tekerlemelerden biridir. Tekerlemenin

3. ve 4. dizesinde (ye-diler/de-diler) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif, 5. ve 6.

dizesinde (bez-dim/kaz-d�m) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

2.15. On Alt� Dizeli Olanlar: -236-

Birlim a ( 2 )

�kilim a ( 3 )

Üçlüm a ( 2 )

Dörtlüm a ( 2 )

Be�lim a ( 2 )

Alt�l�m a ( 3 )

97

Yedilim yelme b ( 3 + 2 = 5 )

Sekizim seyrek c ( 3 + 2 = 5 )

Dokuzum do�ru d ( 3 + 2 = 5 )

Onum ya�l� börek c ( 2 + 4 = 6 )

Salta tahta içinde zambak c ( 7 + 2 = 9 )

Ben yiyim sen bak c ( 3 + 2 = 5 )

Ak ka��k kara ka��k c ( 3 + 4 = 7 )

Y�kad�m y�kad�m yine bula��k c ( 6 + 5 = 11 )

�u deve durmaz, eve girmez e ( 5 + 4 = 9 )

Vur kamç�y� girsin eve b ( 4 + 4 = 8 )

(Talat, 159)

Tekerleme Uzun E�ek oyununda söylenen tekerlemelerden biridir. 8. ve 10.

dizede (seyrek/börek) kelimeleriyle zengin kafiye, 11. ve 12. dizede (zambak/bak)

kelimeleriyle tunç kafiye , 13. ve 24. dizede (ka��k/bula��k) kelimeleriyle zengin


-237-

Ambara vurdum bir kilit a ( 5 + 3 = 8 )

Ambar�n kap�s� kapand� b ( 6 + 3 = 9 )

�u gelen adam yaband� b ( 5 + 3 = 8 )

Al kadife keserler c ( 4 + 3 = 7 )

Bindall�y� dikerler c ( 4 + 3 = 7 )

S�rma çiçek i�lerler c ( 4 + 3 = 7 )

Ba��na ba�l�k koyarlar c ( 5 + 3 = 8 )

Beline kemer takarlar c ( 5 + 3 = 8 )

Kula�a küpe takarlar c ( 5 + 3 = 8 )

Kollara bilezik yak��r c ( 6 + 3 = 9 )

Toy dü�üne giderler c ( 4 + 3 = 7 )

Alc� kad�n d ( 2 + 2 = 4 )

Balc� kad�n d ( 2 + 2 = 4 )

Han�m kad�n d ( 2 + 2 = 4 )

Sultan kad�n d ( 2 + 2 = 4 )

Arabay�, arabay� k�rrrrrrr... e ( 4 + 4 + 1 = 9 )

98

(Arsunar, 1955, 49)

Tekerleme, Araba oyununun ikinci bölümünde söylenen bir tekerlemedir.

Bu tekerleme de taklide dayanan bir tekerlemedir ve her bir dizenin ard�ndan

hareketler canland�r�l�r. Tekerlemenin 12. ve 13. dizesindeki (alc� kad�n/balc� kad�n)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-238-

Birdir bir a ( 2 + 1 = 3 )

�kidir iki b ( 3 + 1 = 4 )

Üçtür üç c ( 2 + 1 = 3 )

Dörttür dört d ( 2 + 1 = 3 )

Be� fes yerine de�di e ( 1 + 6 = 7 )

Alt� fes yerinden kalkt� e ( 2 + 6 = 8 )

Yedi fes yerine ula�t� e ( 2 + 6 = 8 )

Sekizim seksek f ( 3 + 2 = 5 )

Dokuzum durak f ( 3 + 2 = 5 )

Onum orak f ( 2 + 2 = 4 )

On birim ya�l� börek f ( 3 + 4 = 7 )

On ikim f�nd�k k�rma g ( 3 + 4 = 7 )

On üçüm ceviz k�rma g ( 3 + 4 = 7 )

On dördüm tuz gölü h ( 3 + 3 = 6 )

On be�im Türk k�l�c� h ( 3 + 4 = 7 )

On alt�m Türk bayra�� h ( 3 + 4 = 7 )

(Rémy Dor, 27)

Tekerleme Birdirbir oyununda söylenen tekerlemelerden biridir.

Tekerlemenin 8. 9. 10. ve 11. dizesinde (seksek/durak/orak/börek) kelimeleriyle tam


-239-

Al karde�im a ( 1 + 3 = 4 )

Bal karde�im a ( 1 + 3 = 4 )

Ben yoruldum a ( 1 + 3 = 4 )

99

Sen oyna b ( 1 + 2 = 3 )

Oynamazsan küserim a ( 4 + 3 = 7 )

Bey babama söylerim a ( 4 + 3 = 7 )

Bey babam hasta b ( 3 + 2 = 5 )

Çorbas� tasta b ( 3 + 2 = 5 )

Ku� gö�e uçtu, lay lay lay c ( 5 + 3 = 8 )

Ku� göle dü�tü d ( 3 + 2 = 5 )

Mendili dü�tü, lay lay lay c ( 5 + 3 = 8 )

Ku� dala kondu d ( 1 + 4 = 5 )

Mendili buldu d ( 3 + 2 = 5 )

Dal bizim oldu, lay lay lay c ( 5 + 3 = 8 )

Dal�m�z yuvaya b ( 3 + 3 = 6 )

Dizilelim s�raya, lay lay lay c ( 7 + 3 = 10 )

(Dirim, 71-72)

Tekerleme söylenirken di�er taklidî oyunlarda oldu�u gibi hareketler

canland�r�l�r. Tekerlemenin, 1. ve 2. dizesinde (al karde�im/bal karde�im)

kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 7. ve 8. dizesindeki (hasta/tasta) kelimeleriyle


C. OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER

Oyun sonras� tekerlemeleri, oyun bittikten sonra çocuklar�n da��lma

a�amas�nda söyledikleri tekerlemelerdir. Çal��ma s�ras�nda oyun sonu

tekerlemelerinin, s�n�rl� bir say�da oldu�u görülmü�tür.

1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler:


-240-

Aya��m�n alt� çamur a ( 6 + 2 = 8 )

Evine gitmeyen gavur a ( 6 + 2 = 8 )

(Yard�mc�-Tuncer, 70)

Tekerlemede sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Duraklar� birbiriyle

uyumludur. (çamur/gavur) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

100

2. Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyenler:


-241-

Aya��m�n alt�nda davul a ( 7 + 3 = 10 )

Evine gitmeyen gavur b ( 6 + 2 = 8 )

(Akyüz, 9)

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r. Çocuklar�n evlerine

da��lmalar� için uyar� niteli�inde bir tekerlemedir. Tekerlemede (davul/gavur)


-242-

Her kim gitmez evine a ( 4 + 3 = 7 )

Bir kara y�lan cebine a ( 5 + 3 = 8 )

(Saatçi, 229)

Tekerlemede (4+3) yedili ve (5+3) sekizli hece ölçüsü kullan�lm��t�r. Kafiye

unsuru bulunmamaktad�r fakat (evine/cebine) kelimelerinin sonlar�ndaki ses

benzerliklerinden yararlan�lm��t�r.

-243-

Ak�am ebesi a ( 2 + 3 = 5 )

K�z kulesi a ( 1 + 3 = 4 )

(Türkiçin, 1974, 125)

Çocuklar evlerine da��lmadan önce birbirlerine dokunurlar. Kim birine

dokunamad�ysa o ak�am ebesi olur ve bu çocuklar için bir alay konusudur. Ayr�ca

tekerlemede (ebe-si/kule-si) sözcükleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-244-

Herkes evine teker teker a ( 5 + 4 = 9 )

Evi olmayan sokakta bekler a ( 5 + 5 = 10 )

(Türkiçin, 1974, 125)

Tekerlemede (teker/bekler) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

101

-245-

B�t�rak b�t�rak a ( 3 + 3 = 6 )

Herkes evine oturak a ( 5 + 3 = 8 )

(Gök�en, 371)

Tekerlemede (b�t�rak/oturak) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-246-

Bal� pekmezi bize a ( 5 + 2 = 7 )

Kepe�i de Kelibrahimgile a ( 4 + 6 = 10 )

(Özhan, 41)

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r. Sadece dize sonlar�ndaki ses

benzerliklerinden faydalan�lm��t�r.


-247-

Evli evine a ( 2 + 3 = 5 )

Köylü köyüne a ( 2 + 3 = 5 )

Evi olmayan b ( 2 + 3 = 5 )

S�çan deli�ine a ( 2 + 4 = 6 )

(Akyüz, 12)

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktad�r. Dize sonlar�nda ses

benzerlikleri görülmektedir.

-248-

Herkes evine a ( 2 + 3 = 5 )

Kuyru�u dam�na a ( 3 + 3 = 6 )

Unu bize b ( 2 + 2 = 4 )

Kepe�i size b ( 3 + 2 = 5 )

(Özhan, 41)

102

Tekerlemenin 3. ve 4. dizelerinde (bize/size) tam kafiye ve redif yap�lm��;

di�er dizelerde dize sonlar�ndaki ses benzerliklerinden yararlan�lm��t�r.

-249-

Evli evine a ( 2 + 3 = 5 )

Köylü köyüne a ( 2 + 3 = 5 )

Kimin evi yoksa b ( 2 + 4 = 6 )


(Türkiçin, 1974, 125)


benzerlikleri görülmektedir.

-250-

Aya��m�n alt�nda ça�ala a ( 7 + 3 = 10 )

Herkes eve da��la a ( 4 + 3 = 7 )

Da��lmayan bu gece öle a ( 4 + 5 = 9 )

Ak�am eli b ( 2 + 2 = 4 )

(Özhan, 40)

Tekerlemede geçen ak�am eli, ak�am ebesi ile ayn� fonksiyonu

üstlenmi�tir. Dize sonlar�nda ses benzerlikleri bulunmaktad�r.

-251-

Herkes evine a ( 2 + 3 = 5 )

Kuyru�u dibine a ( 3 + 3 = 6 )

Evi olmayan b ( 2 + 3 = 5 )


(Özhan, 40)


benzerlikleri yap�lm��t�r.

103

-252-

Bir iki üç a ( 3 + 1 = 4 )

Yolda oyun güç a ( 4 + 1 = 5 )

Üç iki bir b ( 3 + 1 = 4 )

Haydi eve gir b ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy Dor, 13)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (üç/güç) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizesinde

(bir/gir) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.


-253-

On yirmi otuz k�rk …yüz a ( 17 )

Araba maraba b ( 3 + 3 = 6 )

Çivi mivi c ( 2 + 2 = 4 )

Yast�k yustuk d ( 2 + 2 = 4 )

Bir kama bast�k d ( 3 + 2 = 5 )

T�ka t�ka t�k e ( 4 + 1 = 5 )

Biz bu oyundan b�kt�k e ( 5 + 2 = 7 )

(Rémy Dor, 24)

Tekerlemenin 4. 5. 6. ve 7. dizesinde (yustuk/bast�k/t�k/b�kt�k) kelimeleriyle

yar�m kafiye yap�ld�� dü�ünülebilir.


-254-

��ne batt� a ( 2 + 2 = 4 )

Can�m� yakt� a ( 3 + 2 = 5 )

Tombul ku� b ( 2 + 1 = 3 )

Arabaya ko� b ( 4 + 1 = 5 )

Araban�n tekeri c ( 4 + 3 = 7 )

�stanbul’un �ekeri c ( 4 + 3 = 7 )

Hap hup d ( 1 + 1 = 2 )

104

Alt�n top d ( 2 + 1 = 3 )

Bundan ba�ka oyun yok e ( 4 + 3 = 7 )

(K�vanç, 3)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (ku�/ko�) kelimeleriyle yar�m kafiye, 5. ve

6. dizesinde (teker-i/�eker-i) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 7. ve 8. dizesinde

(hap/hup) kelimeleriyle yar�m kafiye yap�lm��t�r.

D. BA�IMSIZ OYUN TEKERLEMELER�

Ba��ms�z oyun tekerlemeleri, müstakil bir oyuna ait olmayan oyun

tekerlemeleridir. Özellikle çocuklar�n, alay etme, güldürme, e�lenme gibi amaçlarla

söyledi�i tekerlemelerdir. Çocuk dünyas�nda bu tür tekerlemeler de oyun gibi

alg�lanmaktad�r ve bu tekerlemeler ba��ms�z tekerlemeler olarak de�erlendirilmi�tir.

1. Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösterenler: 1.1. �ki Dizeli Olanlar:

-255-

Dalda erik a ( 2 + 2 = 4 )

Fatma Girik a ( 2 + 2 = 4 )


Tekerlemede dönemin ünlü sanatç�lar�ndan birinin ad� kullan�lm��t�r. 1. dizede

2. dizedeki sözcükler kafiye olu�turmak için bilinçli seçilmi�tir. Tekerlemede

(erik/girik) sözcükleri aras�nda zengin kafiye yap�lm��t�r.

-256-

Havada ay a ( 3 + 1 = 4 )

Türkan �oray a ( 2 + 2 = 4 )


Tekerlemede (ay/�oray) kelimeleri aras�nda tam kafiye yap�lm��t�r.

-257-

T�ng�r elek t�ng�r sac a ( 4 + 3 = 7 )

105

Elim hamur garn�m aç a ( 4 + 3 = 7 )

(Çine, 26)

Tekerlemede (sac/aç) kelimeleri ile tam kafiye yap�lm��t�r.

-258-

Ay�p ettin �emsettin a ( 4 + 3 = 7 )

Vidalar� gev�ettin a ( 4 + 3 = 7 )

(Türkiçin, 1974, 129)

Tekerlemede (�emsettin/gev�ettin) kelimeleri ile zengin kafiye yap�lm��t�r.

Çocuklar�n alay etmek amac�yla söyledikleri bir tekerlemedir.

-259-

Be� kere be� yirmi be� a ( 4 + 3 = 7 )

Aferim bizim kele� a ( 3 + 4 = 7 )

(Türkiçin, 1974, 127)

Tekerlemede (be�/kele�) kelimeleri ile tam kafiye yap�lm��t�r. 2. dizedeki

(aferim) kelimesi övgü gibi görünse de, dize sonundaki (kele�) ifadesinden bunun

alay amaçl� bir tekerleme oldu�u anla��l�yor.

-260-

Yedi kere yedi k�rk dokuz a ( 6 + 3 = 9 )

Nereden geldin bitli domuz a ( 5 + 4 = 9 )

(Türkiçin, 1974, 126)

Tekerleme daha çok çocuklar�n birbirini k�zd�rmak amac�yla söyledikleri

tekerlemelerdendir. Tekerlemede (dokuz/domuz) kelimeleri ile tam kafiye


-261-

Ben diyorum Ankara a ( 4 + 3 = 7 )

O diyor g…m kara a ( 3 + 4 = 7 )

(Türkiçin, 1974, 128)

Bu tekerlemede argo bir kelimenin kullan�ld��n� görüyoruz. Tekerleme

bir durumu ifade etmektedir. �ki ki�inin farkl� �eylerden söz etmeleri ve anla�ma

106

sa�layamamalar� söz konusudur. Ayn� zamanda deyimsel bir ifadedir. Tekerlemede

(Ankara/kara) kelimeleriyle tunç kafiye yap�lm��t�r.

-262-

Ali Ekber a ( 2 + 2 = 4 )

Yatta geber a ( 2 + 2 = 4 )

(Türkiçin, 1974, 128)

Çocuk dünyas�n�n mizah anlay��n� yans�tan bir tekerlemedir.

Tekerlemede (ekber/geber) kelimeleri ile zengin kafiye yap�lm��t�r.

1.2. Dört Dizeli Olanlar: -263-

Kuk kuk du a ( 2 + 1 = 3 )

Ya� döktü a ( 1 + 2 = 3 )

El köçtü a ( 1 + 2 = 3 )

Biz kald�k b ( 1 + 2 = 3 )

(Demircio�lu, 102)

Tekerleme kumru olarak biline ku�lar öttü�ü zaman söylenir.

Tekerlemenin ilk dizesindeki (kuk kuk du) sesi de kumru sesinin bir yans�mas�d�r.

Dize sonlar�nda ses benzerlikleri kullan�lm��t�r.

-264-

A a asma a ( 2 + 2 + 4 )

Ba ba basma a ( 2 + 2 + 4 )

Se se sünbül b ( 2 + 2 + 4 )

Menek�e gül b ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor, 53)

Çocuklar�n kendi aralar�nda e�lenmek için söyledikleri bir tekerlemedir.

Tekerlemede (asma/basma) kelimeleri ile tunç kafiye, (sünbül/gül) kelimeleri ile


-265-

Sümüklü böcek a ( 3 + 2 = 5 )

107

Suya dü�ecek a ( 2 + 3 = 5 )

Adam olacak a ( 2 + 3 = 5 )

Beni dövecek a ( 2 + 3 = 5 )

(Türkiçin, 1974, 130)

Tekerleme alay amac�yla söylenen bir tekerlemedir. (böcek/dü�ecek/

olacak/dövecek) kelimeleri ile zengin kafiye yap�lm��t�r.

-266-

Elif be te se a ( 5 )

Cim dal’l� köse a ( 3 + 2 = 5 )

Hocan�n burnu b ( 3 + 2 = 5 )

Girdi kümese a ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy dor, 55) Tekerlemede alay unsuru söz konusudur. Tekerlemede (se/köse/kümese)


-267-

Leylek leylek havada a ( 4 + 3 = 7 )

Yumurtas� tavada a ( 4 + 3 = 7 )

Ça��r gelsin et yesin b ( 4 + 3 = 7 )

Et yemezse dert yesin b ( 4 + 3 = 7 )

(Çiçeklio�lu ,1)

Bu tekerleme, göçmen ku�lardan olan “leylek”in geçmesi s�ras�nda

söylenir. Tekerlemede (hava-da/tava-da) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, (et

yesin/dert yesin) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-268-

Ba��m ba��m ba��nda a ( 4 + 3 = 7 )

Atlamazsan kar��mda a ( 4 + 3 = 7 )

Yakalarsam saç�ndan b ( 4 + 3 = 7 )

A�r�r ba��n ba��mda a ( 4 + 3 = 7 )

(Bak�rc�, 1982)

108

Çocuklar�n birbirlerini k�zd�rmak amac�yla söyledi�i tekerlemelerden

biridir. Ayn� zamanda kar��dakine göz da�� vermek de söz konusudur. Tekerlemenin

3. ve 4. dizesinde (saç-�ndan/ba�-�ndan) kelimeleriyle yar�m kafiye ve redif


-269-

Akdeniz, Karadeniz a ( 3 + 4 = 7 )

Karneleri isteriz a ( 4 + 3 = 7 )

E�er zay�f gelirse b ( 4 + 3 = 7 )

Çal��arak geçeriz a ( 4 + 3 = 7 )

(Dirim, 43)

Çocuklar�n okullar�n kapanmas�na yak�n karnelerini alacaklar� dönemde

söyledikleri bir tekerlemedir. (Akdeniz/Karadeniz/geçeriz) kelimeleri ile tam kafiye


-270-

Bizim bahçede y�lan a ( 5 + 2 = 7 )

A�a�� yoldan dolan a ( 5 + 2 = 7 )

Dü�man sözüne inan a ( 5 + 2 = 7 )

Vallahi hepsi yalan a ( 2 + 5 = 7 )

(K�vanç, 9)

Tekerlemede çocuk dünyas�n�n kaypakl�� söz konusudur. Tekerlemenin

son dizesindeki (vallahi hepsi yalan) sözüyle daha önce söylenenlerin yalan oldu�u

ifade ediliyor. (y�lan/dolan/inan/yalan) sözcükleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

-271-

Bisiklete binersin a ( 4 + 3 = 7 )

Bizim orda inersin a ( 4 + 3 = 7 )

E�er annem sorarsa b ( 4 + 3 = 7 )

Lastik patlad� dersin a ( 5 + 2 = 7 )

(Kaya,1999,565)

Tekerleme çocuk dünyas�n�n muzipli�ini yans�tan bir tekerlemedir ve

109

güldürü unsuru a��r basmaktad�r. Tekerlemede (bin-ersin/in-ersin) kelimeleri

aras�nda tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

2. Yap�lar�nda Kararl�k Göstermeyenler:


-272-

A�lama yavrum a�lama a ( 5 + 3 = 8 )

Üç gün kald� bayrama a ( 4 + 3 = 7 )

(Türkiçin, 1974, 123)

Çocuklar�n alay amac�yla söyledikleri bir tekerlemedir. Dize sonlar�nda ses

benzerlikleri bulunmaktad�r.

-273-

Day�m�n o�lunun ad� Memi� a ( 8 + 2 = 10 )

Gitti�i yerde para yemi� a ( 5 + 4 = 9 )

(Mehmet Naci Önal ar�ivinden)

Tekerleme alay unsuru ön plandad�r. (Memi�/yemi�) sözcükleri ile zengin


-274-

Karao�lan dedi�in bir kara u�ak a ( 7 + 5 = 12 )

Kükremi� geliyor kim durduracak a ( 6 + 5 = 11 )


Tekerleme sosyal dönemi yans�tmaktad�r. Bülent Ecevit’in (Karao�lan)

�ktidara gelmesi ile ilgili bir tekerlemedir. Tekerlemede (u�ak/durduracak)

kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r. Uyak biçimi düzenlidir.

-275-

Çuvalda un b ( 3 + 1 = 4 )

Ediz Hun b ( 2 + 1 = 3 )


110

Dönemin önemli isimlerinden, Ediz Hun için söylenmi� bir tekerleme.

(Hun) sözcü�üne kafiye yapabilmek için (un) sözcü�ü bilinçli seçilmi�tir ve tam


-276-

Evde cak cak a ( 2 + 2 = 4 )

Salonda Yumurcak a ( 3 + 3 = 6 )

(Türkiçin,1974, 91)

Bir dönemin önemli çocuk kahramanlar�ndan Yumurcak için söylenmi� bir

tekerlemedir. (cak/Yumurcak) kelimeleri ile zengin kafiye yap�lm��t�r.

-277-

Erkeklerin (k�zlar�n) içinde a ( 4 + 3 = 7 )

K�z�lc�k bebek b ( 3 + 2 = 5 )

(Türkiçin, 1974,129)

Tekerlemede alay unsuru a��r basmaktad�r. Grubun erkek veya

k�zlardan olu�mas� durumuna göre 1. dize de�i�iklik gösterir. Genellikle grup içinde

kar�� cinsten bir çocuk istenmedi�inde söylenen bir tekerlemedir. Kafiye unsuru

bulunmamaktad�r.

-278-

Kabaramazs�n kel Fatma a ( 5 + 3 = 8 )

Annen güzel sen (çatla) çirkin b ( 4 + 3 = 7 )

(Akyüz, 9)

Bu tekerleme genellikle köy ya�ant�s� içinde söylenen bir tekerlemedir. Köy

veya kasaba gibi yerle�im alanlar�nda, hindileri k�zd�rmak amac�yla söylenen bir

tekerlemedir. Çocuklar bu tekerlemeyi söylediklerinde, hayvandan bir tepki al�rlar

ve bunu hindinin k�zmas� olarak yorumlarlar. Bu tekerlemeyi çocuklar bazen

birbirlerini k�zd�rmak amac�yla da söylerler. Kafiye unsuru bulunmamaktad�r.

2.2. Üç Dizeli Olanlar:

-279-

Sen seni bil sen seni a ( 4 + 3 = 7 )

111

Sen seni bilmezsen sen seni a ( 6 + 3 = 9 )

Patlat�rlar enseni a

(Uslu, 30)

Bu tekerleme muhtemelen çocuk diline geleneksel gölge oyunu

Karagöz Hacivat’tan geçmi�tir. (seni/enseni) kelimeleriyle tunç kafiye yap�lm��t�r.

-280-

Lahana, kabak a ( 3 + 2 = 5 )

Söyledi�im lafa bak a ( 4 + 3 = 7 )

A�z�n�n tad�na bak a ( 3 + 4 = 7 )

(K�vanç, 11)

Tekerlemenin 1. dizesinde seçilen sözcüklerle di�er dizelerdeki

kelimelerle di�er dizeler aras�nda anlamsal bir ba� oldu�unu söyleyebiliriz. Lahana

ve kaba��n yenmesinden al�nan zevkle, a�z�n�n tad�na bakmak deyimi aras�nda bir

ba� kurulmu�tur. (kabak/bak) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-281-

Uç uç böçe�im a ( 2 + 3 = 5 )

Yar�n dü�ün olacak b ( 2 + 5 = 7 )

Annem sana terlik, pabuç alacak b ( 4 + 4 + 3 = 11 )

(Dirim, 44)

Bu tekerleme genellikle bahar aylar�nda görülen ve halk aras�nda, “uç uç

böce�i” ya da “u�urböce�i” ad�yla bilinen bir böcekle ilgili bir tekerlemedir.

Çocuklar bu böce�i ellerine alarak, bir dilek diler ve bu tekerlemeyi söylerler. E�er

u�ur böce�i uçarsa dileklerinin kabul olaca��na, uçmazsa kabul olmayaca��na

inan�rlar. (ol-acak/al-acak) kelimeleri aras�nda yar�m kafiye ve redif bulunmaktad�r.

-282-

Doktor gelir t�k t�k a ( 4 + 2 = 6 )

Elinde �br�k a ( 3 + 2 = 5 )

Biz bu ilâçtan b�kt�k a ( 5 + 2 = 7 )

(Rémy Dor, 84)

112

Tekerleme çocuklar�n doktora ve ilaçlara kar�� olan olumsuz bak��

aç�s�n� göstermektedir. Bu tekerlemenin bazen çocuklar taraf�ndan son dizede “Biz

bu oyundan b�kt�k” �eklinde oyunu sonland�rmak amac�yla söylendi�i de görülür.

(t�k/�br�k/b�kt�k) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

-283-

Sol sa sol sa a ( 2 + 2 = 4 )

Yar�n bayram olsa a ( 2 + 4 = 6 )

Çantama kavurga dolsa a ( 3 + 5 = 9 )

(Akyüz, 13)

Tekerleme bir çocuk için önemli olabilecek temennileri dile getirmektedir.

Ço�u zaman bayram olmas� çocuklar için, okul ve dersin olmamas�, tatil ve e�lence

demektir. Kavurga da çocuk için, bu e�lenceye e�lik edecek bir yiyecektir. Ayr�ca

çocuklar bu tekerlemeyi beden e�itimi derslerinde yön/taraf ö�renme çal��malar�nda,

ayak vuru�u al��t�rmalar� yaparken söylemektedirler.(sol sa/olsa/dolsa) sözcükleriyle

zengin kafiye ve redif yap�lmaya çal��lm��t�r.

-284-

Sipsim haydi ç�k ç�k a ( 4 + 2 = 6 )

Y�lanlar, ç�yanlar ç�kt� sen de ç�k a ( 8 + 3 = 11 )

Yavrular öttü, çiçekler açt� haydi ç�k a ( 5 + 5 + 3 = 13 )

(Demircio�lu, 97)

Tekerlemede geçen “sipsi” ceviz veya dut a�ac�ndan yap�lan bir tür

düdüktür. �lk baharda çocuklar, bu a�açlar�n dallar�ndan keserek bunlar�n kabuklar�n�

ç�kar�p düdük yaparlar. A�aca yap��k olan kabuk kolayl�kla ç�kmaz. Onun için

çocuklar bu a�açlar�, yava� yava� ta�lara veya ellerindeki b�çaklar�n, çak�lar�n ters

yanlar�n� üzerlerine vurarak musikî ile bu tekerlemeyi söylerler. Böylece a�açlar�n

kabuklar�ndan daha kolay s�yr�laca��na inan�rlar. Bu yönüyle bak�ld��nda

tekerlemede �amanist ve Animist unsurlar bulundu�u söylenebilir. Tekerlemede

kafiye unsuru bulunmamaktad�r, kelime tekrarlar� yap�lm��t�r.

113


-285-

Ahmedi medi a ( 3 + 2 = 5 )

Kuyruklu kedi a ( 3 + 2 = 5 )

Bir s�çan tutmu� b ( 3 + 2 = 5 )

Yalamadan yutmu� b ( 4 + 2 = 6 )

(Uyguner, 1957, 1503)

Tekerlemede alay unsuru a��r basmaktad�r. Tekerlemeyi söyleyen çocuk

kar��s�ndakine ad� geçen hayvanlara ait unsurlar� yak��t�rarak bir anlamda dalga

geçmektedir. Tekerlemenin belli bir ritmi vard�r. (medi/kedi) kelimeleriyle zengin

kafiye, (tut-mu�/yut-mu�) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yap�lm��t�r.

-286-

Keçi keçi me a ( 4 + 1 = 5 )

Bin depeme a ( 1 + 3 = 4 )

Hadi gidelim b ( 2 + 3 = 5 )

Goca nineme a ( 2 + 3 = 5 )

(Lüleci, 20)

Tekerleme k�rsal kesimde ya�ayan çocuklar�n söyledi�i bir tekerlemedir.

Çocuklar aras�nda e�lence amac�yla söylenen bir tekerlemedir. (me/depeme/

nineme) gibi yans�ma ses ve kelimelerle dize sonlar�nda ses benzerlikleri


-287-

Alt� kere alt� otuz alt� a ( 6 + 4 = 10 )

Hakem dedi penalt� a ( 4 + 3 = 7 )

R�fat dedi atar�m b ( 4 + 3 = 7 )

Prekazi dedi kaçar�m b ( 6 + 3 = 9 )

(Odaba��o�lu, 36; Önal 144)

Tekerlemede a��r basan unsur futboldur. Erkek çocuklar�n daha s�k

kulland�� bir tekerlemedir. (alt�/penalt�) kelimeleriyle tunç kafiye yap�lm��t�r.

114

-288-

Kürkü mürkü a ( 2 + 2 = 4 )

Ninemin eski kürkü a ( 3 + 4 = 7 )

Bir çekti y�rt�ld� b ( 3 + 3 = 6 )

Ninem dikmekten kurtuldu b ( 5 + 3 = 8 )

(Dirim, 66)

Tekerlemede çocuksu bir mizah anlay�� görülmektedir. 1. ve 2. dizede

(mürk-ü/kürk-ü) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizede (y�rt�l-d�/kurtul-du) kelimeleriyle


-289-

Balkonda hopla a ( 3 + 2 = 5 )

Maydanoz topla a ( 3 + 2 = 5 )

K�z ben sana ne dedim b ( 4 + 3 = 7 )

A�z�n� topla a ( 3 + 2 = 5 )

(Türkiçin, 1974, 116)

Tekerlemenin son dizesinde bu tekerlemenin k�z çocuklar� aras�nda

söylendi�i anla��l�yor. Tekerlemede kar�� tarafa göz da�� verme ya da k�zg�nl��n�

ifade etme amac� ta��d��n� söyleyebiliriz. (hop-la/top-la) kelimeleriyle tam kafiye ve


-290-

Bulut gider �am’a a ( 4 + 2 = 6 )

Çek e�e�ini dama a ( 5 + 2 = 7 )

Bulut gider Ayd�n’a b ( 2 + 2 = 4 )

Var i�ine gayd�na a ( 4 + 3 = 7 )

(Y�ld�z, 1999, 51)

Tekerlemede anlam unsurundan çok dize sonlar�nda kafiye unsurlar� göze

çarpmaktad�r. (Bulut gider ….’a) ifadeleriyle bir sonraki dizeye kafiye için zemin

haz�rlanm��t�r. (�am-a/dam-a) sözcükleriyle tam kafiye ve redif; (Ayd�n-a/gayd�n-a)

sözcükleriyle de zengin kafiye yap�ld�� dü�ünülebilir.

115

-291-

Çanakl�da çanak var a ( 4 + 3 = 7 )

Dingili göz dingili göz b ( 4 + 4 = 8 )

Bu çocu�un on be� kilo göbe�i var a ( 4 + 4 + 4 = 12 )

Dingili göz dingili göz b ( 4 + 4 = 8 )

(Y�ld�z, 1999, 51)

Tekerlemede alay unsuru bulunmaktad�r. Kafiye unsurlar� bulunmaktad�r.

Kelime ve dize tekrarlar� yap�lm��t�r.

-292-

Ay� gördüm Allah a ( 4 + 2 = 6 )

Amentü billah a ( 3 + 2 = 5 )

Gördü�üm aylar b ( 3 + 2 = 5 )

Nur gibi parlar b ( 4 + 2 = 6 )

(Demiray, 1961, 2372)

Çocuklar taraf�ndan ay görüldü�ü zaman söylenen bir tekerlemedir. 1. ve 2.

dizede (Allah/billah) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-293-

Ya�mur ya��yor a ( 2 + 3 = 5 )

Seller ak�yor a ( 2 + 3 = 5 )

Ârap k�z� b ( 2 + 2 = 4 )

Camdan bak�yor a ( 2 + 3 = 5 )


Ya�mur ya�arken söylenen bir tekerlemedir. (ak-�yor/bak-�yor) kelimeleri

aras�nda tam kafiye ve redif bulunmaktad�r.

-294-

Kaynana Kars’a a ( 3 + 2 = 5 )

Follu�a varsa a ( 3 + 2 = 5 )

�ki aya�� birden kaysa a ( 5 + 4 = 9 )

116

Yumurta bana kalsa a ( 3 + 4 = 7 )


Tekerleme halk aras�nda pek de olumlu bak�lmayan “kaynana”lar için

söylenmi� bir tekerlemedir. Tekerlemede “ilenç, beddua” yap�lm��t�r. 1. ve 2. dizede

(Karsa/varsa) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-295-

Kireç kuyusunda ini� var a ( 6 + 3 = 9 )

B�çak ucunda gümü� var a ( 5 + 3 = 8 )

Yeti� o�lum �brahim b ( 4 + 3 = 7 )

Yal�k ba��nda dö�ü� var a ( 4 + 3 = 7 )

(K�vanç, 22)

Tekerlemede, çocuklar�n birbirlerine kendi yöntemleriyle ça�r� yapt�klar�

görülüyor. Tekerlemede geçen (ini� var/gümü� var/dö�ü� var) kelimeleriyle yar�m


-296-

Mustafa m�st�k a ( 3 + 3 = 6 )

Arabaya k�st�k a ( 4 + 2 = 6 )

Bir mum yakt�k a ( 2 + 2 = 4 )

Seyrine bakt�k a ( 3 + 2 = 5 )


Tekerlemede alay unsuru görülmektedir. Alay edilen çocu�un ismi

tekerlemede söylenmi�tir. Tekerlemenin, 1. ve 2. dizesinde (m�st�k/k�st�k)

kelimeleriyle zengin kafiye; (yak-t�k/bak-t�k) kelimeleriyle tam kafiye ve redif


-297-

Sepet sepet yumurta a ( 4 + 3 = 7 )

Sak�n beni unutma a ( 4 + 3 = 7 )

Unutursan küserim b ( 4 + 3 = 7 )

Gözlerinden öperim b ( 4 + 3 = 7 )

117

(Türkiçin, 1974, 115)

Bu tekerleme daha çok mektuplarda kullan�lan bir tekerlemedir. Bazen

çocuklar e�lence amac�yla kendi aralar�nda söylemektedir. Tekerlemede geçen

(yumurta/unutma) kelimeleri ile yar�m kafiye yap�lmaya çal��lm��t�r. Di�er

dizelerde ses tekrarlar� yap�lm��t�r.

-298-

Ayd�n’da incir a ( 3 + 2 = 5 )

�zmir’de üzüm b ( 3 + 2 = 5 )

Bursa’da en güzel c ( 3 + 3 = 6 )

�eftali yenir a ( 3 + 2 = 5 )

(Dirim, 54)

Tekerleme didaktik bir tekerlemedir. Yörelere göre yeti�en ürünlerden söz

edilmektedir.

-299-

Gün gel gün gel a ( 2 + 2 = 4 )

Arabaya bin gel a ( 4 + 2 = 6 )

Eni�ine cücü�üne b ( 4 + 4 = 8 )

Bir ka��k ya� ver c ( 3 + 3 = 6 )

(Dirim, 76)

Tekerlemede “gün gel” ifadesiyle güne ça�r� yap�lmaktad�r. 2. ve 4. dizede

(gel/ver) kelimeleri ile tam kafiye yap�lm��t�r.

-300-

Kar ya��yor a ( 1 + 3 = 4 )

Karga ba��r�yor a ( 2 + 4 = 6 )

Anan çörek pi�irmi� b ( 4 + 3 = 7 )

Seni ça��r�yor a ( 2 + 4 = 6 )

(Dirim, 77)

Tekerleme çocuk dünyas�n� yans�tan bir tekerlemedir. 2. ve 4. dizede

(ba��r-�yor/ça��r-�yor) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yap�lm��t�r.

118

-301-

Çar��da hamam a ( 3 + 2 = 5 )

Kubbesi tamam a ( 3 + 2 = 5 )

�çinde bir gelin var b ( 4 + 3 = 7 )

Kocas� imam a ( 3 + 2 = 5 )

(Görkem, 11)

Tekerlemede (hamam/tamam/imam) kelimeleri ile zengin kafiye


-302-

Ay dede Ay dede a ( 3 + 3 = 6 )

Yüzü yuvarlak dede a ( 5 + 2 = 7 )

Gündüz gelme, gece gel b ( 4 + 3 = 7 )

I��n�, yak dede a ( 4 + 3 = 7 )

(Dirim, 80)

Tekerleme “ay” için söylenen çocuk tekerlemelerinden biridir. Bu tekerleme

bazen kar��m�za ikili konu�ma tekerlemesi olarak da ç�kar. Tekerlemede kelime

tekrarlar� yap�lm��t�r.

-303-

Ödemi� dedikleri a ( 3 + 4 = 7 )

Kumpirdir yedikleri a ( 3 + 4 = 7 )

Hiç akl�mdan ç�km�yor b ( 4 + 3 = 7 )

Hadi gari dedikleri a ( 4 + 3 = 7 )

(Y�ld�z,1999, 52)

Tekerleme belli bir yöreye ait bir tekerlemedir ve içerisinde o yöreye

ait unsurlar bulunmaktad�r. Tekerlemede (de-dikleri/ye-dikleri) sözcükleriyle yar�m


-304-

Ödemi�’in unundan a ( 4 + 3 = 7 )

119

Gölcük’ün suyundan a ( 3 + 3 = 6 )

Yeni ç�kt� f�r�ndan a ( 4 + 3 = 7 )

S�cak gevrek b ( 2 + 2 = 4 )

(Y�ld�z, 1999, 52)

Bu tekerleme, gerçekte bir simitçi tekerlemesidir; fakat çocuklar bazen

mahalle aralar�nda dalga geçmek amac�yla kendileri de söylerler. Tekerlemede

kafiye unsuru bulunmamaktad�r, dize sonlar�nda benzer sesler kullan�lm��t�r.

-305-

Bir iki üç sayal�m a ( 4 + 3 = 7 )

�erikleri bu yana atal�m a ( 4 + 6 = 10 )

Elbisemiz beyaz ile k�rm�z� b ( 4 + 7 = 11 )

Bize derler Türk k�z� c ( 4 + 4 = 8 )

(Rémy Dor, 16)

Tekerlemede millî duygular ve vatan sevgisi söz konusu edilmi�tir.

(k�rm�z�/k�z�) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r. Di�er dizelerde ise, ses

benzerlikleri kullan�lm��t�r.

-306-

�sveç Norveç Danimarka a ( 4 + 4 = 8 )

Belçika Felemenk Hollanda a ( 6 + 3 = 9 )

Akdeniz Karadeniz Marmara a ( 7 + 3 = 10 )

Türkiye merkezi Ankara a ( 6 + 3 = 9 )

(Rémy Dor,135)

Tekerlemede ülke ve bölge adlar� s�ralanarak mar� gibi çocuklar tarf�ndan

söylenmektedir. (Danimarka/Hollanda) kelimeleriyle yar�m kafiye, (Marmara/

Ankara) kelimeleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-307-

Retkit Mahallesi a ( 2 + 4 = 6 )

120

Rintintin Sokak b ( 3 + 2 = 5 )

No dokuz c ( 1 + 2 = 3 )

Evde yokuz c ( 2 + 2 = 4 )

(Sivasl�o�lu, 68; Önal 143)

Tekerleme çizgi film kahraman� olan Retkit ile ilgilidir. Bir çizgi film

kahraman�n�n çocuk dünyas�na ve tekerlemelerine nas�l yans�d�� görülüyor.

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (dokuz/yokuz) sözcükleriyle zengin kafiye

yap�lm��t�r. Uyak biçimi düzensizdir.

-308-

�eytan ald� götürdü a ( 4 + 3 = 7 )

Satamadan getirdi a ( 4 + 3 = 7 )

Getir �eytan getir b ( 4 + 2 = 6 )

Satamazs�n geri getir b ( 4 + 4 = 8 )

(Yard�mc�-Tuncer, 71)

Tekerleme genellikle çocuklar aras�nda kay�p bir nesneyi bulmak amac�yla

söylenir. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (götür-dü/getir-di) kelimeleriyle yar�m

kafiye ve redif yap�lm��t�r. 3. ve 4. dizelerde kelime tekrarlar� (getir) yer almaktad�r.

Uyak biçimi düzenlidir.

2.4. Be� Dizeli Olanlar:

-309-

Yavrum anan koca m� gördü a ( 4 + 5 = 9 )

Ali’ynen Veli b ( 3 + 2 = 5 )

Üç de ondan evveli b ( 2 + 5 = 7 )

Ramazan �aban c ( 3 + 2 = 5 )

�rahmetlik baban c ( 4 + 2 = 6 )

(Ero�lu, 54)

Tekerlemede güldürü unsuru a��r basmaktad�r. 2. ve 3. dizede (Veli/

evveli) sözcükleriyle tunç kafiye, 3. ve 4. dizelerde (�aban/baban) sözcükleriyle


121

2.5. Alt� Dizeli Olanlar:

-310-

Yörük yörük yürüdü a ( 4 + 3 = 7 )

K�ll� deveyi sürüdü a ( 4 + 3 = 7 )

Yörük benim dostumdu a ( 4 + 3 = 7 )

A�z� k�r�k destimdi a ( 4 + 3 = 7 )

Yörük ne bilir bayram� b ( 5 + 3 = 8 )

Lâk lâk içer ayran� b ( 4 + 3 = 7 )

(K�vanç, 14)

Tekerleme özellikle Ege yöresinde söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemede

güldürü ve alay unsuru a��r basmaktad�r. Tekerlemede (yürü-dü/sürü-dü)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, (dost-umdu/dest-imdi) kelimeleriyle tam kafiye

ve redif yap�lm��t�r.

-311-

Barni Barni Molozta� a ( 4 + 3 = 7 )

Fred Fred Çakmakta� a ( 4 + 3 = 7 )

Vilma Vilma gir koluma b ( 4 + 4 = 8 )

Beti Beti sar�l boynuma b ( 4 + 5 = 9 )

Çak�l Çak�l al sana ak�l c ( 4 + 5 = 9 )

Bam Bam Bam çekil yoldan d ( 3 + 4 = 7 )

(Kaya, 1999, 551)

Tekerlemeye “Ta� Devri” ad�yla bilinen ve çocuk dünyas�nda önemli bir

yeri olan çizgi filmin kahramanlar� konu olmu�tur. 1. ve 2. dizede (Molozta�/

Çakmakta�) sözcükleriyle zengin kafiye yap�lm��t�r.

-312-

Do re mi fa sol la si a ( 7 )

Buras� At�lgan gemisi a ( 3 + 6 = 9 )

Doktor Makkoy i�nesi a ( 4 + 3 = 7 )

Bay�lt�yor herkesi a ( 4 + 3 = 7 )

122

Sak�n kaçmay�n ha b ( 2 + 4 = 6 )

Kaptan duman eder herkesi a ( 6 + 3 = 9 )


Tekerlemenin bir dönem televizyonda yay�nlanan “Uzay Yolu”

dizisinden esinlenerek ortaya ç�kt�� görülüyor. Dize sonlar�nda ses benzerliklerinden

(si/gemisi/i�nesi/herkesi) yararlan�lm��t�r.


-313-

Fatma fas a ( 2 + 1 = 3 )

Alt�n tas a ( 2 + 1 = 3 )

Tahtaya bas a ( 3 + 1 = 4 )

Tahta çürük b ( 2 + 2 = 4 )

M�h tutmaz c ( 1 + 2 = 3 )

Fatmam küçük b ( 2 + 2 = 4 )

Söz tutmaz c ( 1 + 2 = 3 )

(Artan, 3150)

Tekerleme genellikle oyun s�ras�nda “m�z�kç�l�k” ya da “oyun bozanl�k”

yapan çocuklar için söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde

(fas/tas/bas) sözcükleriyle, 4. ve 6. dizesinde (çürük/küçük) kelimeleriyle tam kafiye



-314-

Ya� paras� a ( 1 + 3 = 4 )

Mum paras� a ( 1 + 3 = 4 )

Ak�am oldu b ( 2 + 2 = 4 )

Kandil paras� a ( 2 + 3 = 5 )

Mum paras� a ( 1 + 3 = 4 )

Kandil paras� a ( 2 + 3 = 5 )

Namaz geldi b ( 2 + 2 = 4 )

123

Mum paras� a ( 1 + 3 = 4 )

(Vâhit, 55)

Tekerleme özellikle çocuklar�n Ramazan gecelerinde cami önünde

bekleyerek, camiye gelen insanlardan “mum paras� ve kandil paras�” toplayabilmek

amac�yla söyledikleri bir tekerlemedir. Tekerlemenin son dizelerinde kelime

tekrarlar� (paras�) yap�lm��t�r.


-315-

K�rm�z� bal�k gölde a ( 5 + 2 = 7 )

K�vr�la k�vr�la yüzüyor b ( 6 + 3 = 9 )

Bal�kç� Hasan geliyor b ( 5 + 3 = 8 )

Oltas�n� at�yor b ( 4 + 3 = 7 )

K�rm�z� bal�k dinle c ( 5 + 2 = 7 )

Sak�n yemi yeme c ( 4 + 2 = 6 )

Hasan seni tutacak d ( 4 + 3 = 7 )

Sepetine atacak d ( 4 + 3 = 7 )

K�rm�z� bal�k kaç kaç e ( 5 + 2 = 7 )

(�enkaya, 48)

Tekerleme ayn� zamanda bir çocuk �ark�s�d�r. Çocuklar�n e�lenmek amac�yla

söyledi�i bir ezgili bir oyun tekerlemesidir. Tekerlemede (tut-acak/at-acak)


2.9. On Dizeli Olanlar:

-316-

Türküm do�ruyum a ( 2 + 3 = 5 )

Süpermen’in o�luyum a ( 4 + 3 = 7 )

Betmen’in torunuyum a ( 3 + 4 = 7 )

Yetmi� iki polis atlatt�m b ( 4 + 5 = 9 )

Sekizinin gözünü patlatt�m b ( 4 + 6 = 10 )

Trene çelme takt�m b ( 3 + 4 = 7 )

Uça�a kafa att�m b ( 3 + 4 = 7 )

124

Sen e�eksin inand�m b ( 4 + 3 = 7 )

Ne mutlu Türk’üm diyene! c ( 3 + 5 = 8 )

Ben Matrix’im d ( 1 + 3 = 4 )

(Güler, 1995)

Tekerleme yak�n bir zamanda bir ilkokul ö�rencisinden derlenmi�tir.

Tekerlemenin en önemli özelli�i çok yeni bir tekerleme olmas� ve tekerlemede geçen

“Türküm do�ruyum/Ne mutlu Türküm diyene!” gibi millî ifâdelerin yan� s�ra, yine

bu dönemde televizyonlarda yer alan “Süpermen/Betmen/Matrix” gibi ola�anüstü

güçlere sahip film kahramanlar�yla, çocuklar�n özde�im kurduklar�n� gösteren ilginç

bir tekerlemedir. Tekerlemede alay ve e�lence unsuru a��r basmaktad�r. Tekerlemede

(atlat-t�m/patlat-t�m) sözcükleriyle zengin kafiye yap�l�rken, dize sonlar�nda ses

benzerliklerinden yararlan�lm��t�r. Uyak biçimi düzensizdir.

2.10. On �ki Dizeli Olanlar:

-317- A�açta dut a ( 3 + 1 = 4 )

Sevgili Rut a ( 3 + 1 = 4 )

Da�daki kaya b ( 3 + 2 = 5 )

Ed�m’la Maya b ( 3 + 2 = 5 )

Evde h�rs�z c ( 2 + 2 = 4 )

Yeti� Mest�rs c ( 2 + 2 = 4 )

Menek�e mor d ( 3 + 1 = 4 )

Sam Witmor d ( 1 + 2 = 3 )

Paralar sakl� e ( 3 + 2 = 5 )

Cesika hakl� e ( 3 + 2 = 5 )

Evde kap f ( 2 + 1 = 3 )

Sayg�l� Rap f ( 3 + 1 = 4 )

(Kaya, 1999, 550)

Tekerleme sosyal ya�ant�y� yans�tan bir tekerlemedir ve bir dönem sosyal

hayat�m�za girmi� olan “Hayat A�ac�” dizisinin tekerlemeye konu oldu�u görülüyor.

Tekerlemenin 1.ve 2.dizesinde (dut/Rut) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizesinde

125

(kaya/Maya) kelimeleriyle zengin kafiye, 7. ve 8. dizesinde (mor/Witmor)

kelimeleriyle tunç kafiye, 9. ve 10. dizesinde (sakl�/hakl�) kelimeleriyle zengin

kafiye, 11. ve 12. dizesinde (kap/Rap) kelimeleriyle tam kafiye yap�lm��t�r.

126

II. MANZUM TEKERLEMELER�N �Ç YAPISI

Bu bölümdeki tekerlemeler, “Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler” ve “Söz

De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler” olarak tasnif edilmi�tir. Bir tekerlemede kullan�lan

sözcüklerin anlamca kar��l�� bulunmayan, çe�itli sesleri bir araya getirerek söylenen

tekerlemeler, “Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler” olarak adland�r�lm��t�r.

Anlamca kar��l�� bulunan sözcüklerin yer ald�� tekerlemeler ise, “Söz

De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler” olarak adland�r�lm��t�r. Bu çal��man�n iç yap�s�n�n

tasnifinde yer alan, “ses de�eri” ve “söz de�eri” ifâdeleri; Mahmet Naci Önal’�n

“Türkçe’nin E�itiminde ve Ö�retiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi”

konulu makalesinden örnek al�nm��t�r (Önal, 138-142).

O mo viran

Hepeviran (7 Nolu tekerleme)

Yukar�daki örnekte görülen tekerleme, ses de�eri öne ç�kan bir tekerlemedir.

Bunun nedeni, tekerlemede geçen sözcüklerin, anlamca bir kar��l��n�n

bulunmamas�d�r. Ayr�ca çal��ma esnas�nda, ses de�eri öne ç�kan tekerlemelerin

sadece; “oyun öncesi ve oyun s�ras�nda söylenen tekerlemeler”de bulundu�u, “oyun

sonras�nda söylenen tekerlemeler ile ba��ms�z oyun tekerlemeleri”nde bulunmad��

görülmü�tür.

Küsketen küser misin?

Faytona biner misin?

Faytoncu seni sevmi�

O�lumla oynar m�s�n? (1 Nolu tekerleme) Yukar�daki örnekte yer alan tekerleme, söz de�eri öne ç�kan bir tekerleme

olarak de�erlendirilmi�tir. Çünkü, tekerlemede kullan�lan sözcüklerin genelinin,

anlamca kar��l�� bulunmaktad�r. Bu tan�ma uymayan ve tekerlemede geçen

“küsketen” sözcü�ünün anlams�z oldu�u görülmektedir. “Küsketen” sözcü�ü,

çocuk diline ait bir kelimedir ve tam olarak bir anlam kar��l�� bulunmamaktad�r.

Fakat bu tekerlemenin tamam� ele al�nd��nda, anlamca söz de�eri bulunan

kelimelerin çoklu�u, bu tekerlemenin “söz de�eri öne ç�kan tekerlemeler” grubuna

dahil edilmesini gerektirmi�tir.

127

A. OYUN ÖNCES�NDE SÖYLENEN TEKERLEMELER

1. Ses De�eri Öne ç�kan Tekerlemeler:

7, 10, 36, 39, 45, 47, 54, 57, 61, 69, 70, 80, 83, 85, 103, 105, 107, 108, 109,

114, 120, 123, 127, 128, 130, 131, 132, 133, 140, 142, 144, 145, 146, 155, 160, nolu

tekerlemeler.

2. Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler:

1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25,

26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 37, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 46, 48, 49, 50, 51, 52,

53, 55, 56, 58, 59, 60, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 81,

82, 84, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 104, 106,

110, 111, 112, 113, 115, 116, 117, 118, 119, 121, 122, 124, 125, 126, 129, 134, 135,

136, 137, 138, 139, 141, 143, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 156, 157, 158,

159, 161,...194 nolu tekerlemeler.

B. OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER

1. Ses De�eri Öne ç�kan Tekerlemeler:

211, 214 nolu tekerlemeler.


195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209,

210, 212,...239 nolu tekerlemeler.

C. OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER

1.Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler:

240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 254, nolu

tekerlemeler.

D. BA�IMSIZ OYUN TEKERLEMELER�


255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270,

271, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 287,

288, 289, ...317 nolu tekerlemeler.

128

1.1. SÖZ DE�ER� ÖNE ÇIKAN TEKERLEMELERDEK� UNSURLAR

“Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemelerdeki Unsurlar” ba�l�� alt�nda

de�erlendirdi�imiz bölümün amac�, çocuklar�n söylemi� oldu�u tekerlemelerde, daha

çok hangi unsurlar� kulland�klar�n� belirlemektir. Çal��ma s�ras�nda çocuklar�n

özellikle, “hayvan adlar�”, “say� adlar�”, “�ah�s adlar�”, “ülke ve �ehir adlar�”, “renk

adlar�”, “sebze meyve adlar�”, “güldürme” ve “alay” gibi unsurlar� s�kça kulland��

görülmü�tür.

1.1.1. Hayvan Adlar�:

Bu bölümde hayvan adlar�n�n kullan�ld�� tekerlemeler yer almaktad�r. Çal��ma

s�ras�nda özellikle hayvan adlar�n�n en çok kullan�lan unsur oldu�u görülmü�tür.(48

nolu tekerleme örnek metin olarak a�a��da verilmi�tir.)

Bir iki üç …on

Sana kim dedi

Kedi fareyi yedi

Tekerlemenin 3. dizesinde iki farkl� hayvan ad�n�n kullan�ld�� görülmektedir.

Bunlar�n d��nda çocuk tekerlemelerinde aslan, at, ay�, bal�k, bülbül, ç�yan, deve,

deve ku�u, domuz, e�ek, horoz, inek, kaplan, karga, kar�nca, keçi, kelebek, koyun,

köpek, kurt, ku�, kuzu, leylek, öküz, ördek, s�çan, sivri sinek, sülük, sümüklü

böcek, tav�an, tavuk, tilki, turna, uç uç böce�i, y�lan, vb. hayvan adlar�n�n

kullan�ld�� görülmü�tür.

20, 22, 25, 29, 32, 34, 48, 49, 59, 82, 86, 91, 98, 101, 102, 111, 113, 115, 116,

121, 122, 127, 129, 148, 149, 155, 161, 162, 163, 164, 167, 169, 170, 172, 176, 181,

182, 223, 225, 242, 247, 249, 251, 254, 260, 265, 267, 270, 278, 281, 284, 285, 286,

290, 310, 315 nolu tekerlemelerde kullan�lan hayvan adlar� yer almaktad�r.

1.1.2. Say�lar:

Özellikle ebe seçme tekerlemelerinde (say��macalar), say�lar s�kça

kullan�lmaktad�r. Okul ça�� henüz gelmemi� çocuklar, tekerlemelerle say� kavram�n�

ö�renmektedirler. (100 nolu tekerleme örnek metin olarak a�a��da verilmi�tir.)

Birden ikiden

Üçten dörtten

Sayd�m seksen

129

Üç yüz doksan

Fan fin bin

4, 6, 9, 16, 19, 22, 23, 26, 33, 35, 37, 38, 43, 53, 58, 60, 65, 66, 67, 68, 73, 74,

90, 98, 100, 101, 104, 112, 113, 118, 137, 153, 154, 161, 162, 166, 170, 171, 178,

181, 184, 194, 206, 225, 231, 232, 233, 236, 238, 252, 253, 259, 287, 305 nolu

tekerlemelerde kullan�lan say�lar yer almaktad�r.

1.1.3. �ah�s Adlar�:

Manzum tekerlemeler içerisinde, �ah�s adlar�n�n özellikle oyuna davet, oyun

s�ras�nda söylenen tekerlemeler ve ba��ms�z oyun tekerlemelerinde kullan�ld��

görülmü�tür. Çocuklar�n arkada�lar�n� oyuna ça��r�rken, oyunun içerisindeki

görevlerine göre ya da birbirlerini k�zd�rmak veya güldürmek amac�yla isimlerini

kulland�klar� anla��l�yor. (2 nolu tekerleme örnek metin olarak a�a��da verilmi�tir.)

Sabri pabucu yar�m

Ç�k d��ar�ya oynayal�m

Tekerlemelerde bunun d��nda, Ay�e, Fatma, Ne�e; Alâaddin, Ali, Hasan,

�brahim, Muhammet, Mustafa, Ramazan, Süleyman, �aban, �emsettin, Veli gibi

�ah�s adlar�n�n kullan�ld�� görülüyor.

2, 26, 29, 33, 34, 38, 71, 84, 86, 111, 116, 122, 127, 132, 156, 160, 161 , 164,

172, 175, 176, 177, 182, 183, 184, 187, 200, 203, 207, 209, 230, 246, 258, 262, 273,

285, 287, 295, 296, 309, 313, 315 nolu tekerlemelerde bu �ah�s adlar� yer almaktad�r.

1.1.4. Yer Adlar�:

Tekerlemelerde s�kça kullan�lan unsurlardan biri de, �ehir, bölge veya ülke

adlar� gibi yer adlar�d�r. (269 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmi�tir.)

Akdeniz, Karadeniz

Karneleri isteriz

E�er zay�f gelirse

Çal��arak geçeriz

Tekerlemelerde kullan�lan di�er yer adlar�, Adana, Aksaray, Ayd�n, Bursa,

Gölcük, �stanbul, �zmir, Kars, Konya, Ödemi�; Akdeniz, Karadeniz, Rumeli;

130

Arabistan, Halep, Kâbe, �am, Belçika, Danimarka, Hollanda, �sveç, Norveç,

Türkiye vb.’dir.

11, 14, 31, 34, 102, 119, 166, 172, 174, 180, 251, 254, 260, 261, 269, 290,

294, 298, 303, 304 nolu tekerlemelerde bu yer adlar� yer almaktad�r.

1.1.5. Renk Adlar�:

Renk adlar�, oyun tekerlemelerinde s�kça kullan�lmaktad�r. Özellikle baz�

oyunlar�n, sadece renk adlar�n� kullan�ld�� tekerlemelerden olu�tu�u görülmü�tür.

(21 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmi�tir.)

Masal masal maliki

T�rna�� var on iki

T�rna��nda beni var

Pembe güzel teni var

Bunun d��nda tekerlemelerde, ak, beyaz, kara, k�rm�z�, mavi, pembe, sar�,

ye�il gibi renk adlar� kullan�lmaktad�r.

21, 22, 25, 62, 63, 72, 74, 79, 81, 82, 92, 168, 177, 206, 215, 226, 233, 261,

274, 305, 315 nolu tekerlemelerde kullan�lan renk adlar� yer almaktad�r.

1.1.6. Alay-K�zd�rma Amaçl� Unsurlar:

Çocuk dünyas�n�n vazgeçilmezlerinden biri olan alay unsuru, tekerlemelerde

de kar��m�za ç�kmaktad�r. (296 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmi�tir.)

Mustafa m�st�k

Arabaya k�st�k

Üç mum yakt�k

Seyrine bakt�k

Bu amaçla tekerlemelerde, avucunu yala, bitli, gavur, kocakar�, �i�ko, gibi

hitaplar kullan�lmaktad�r.

56, 88, 111, 134, 152, 210, 240, 241, 243, 244, 258, 259, 262, 265, 266, 267,

268, 272, 273, 277, 278, 279, 289, 291, 296, 310, 313 nolu tekerlemelerde alay,

k�zd�rma amaçl� unsurlar yer almaktad�r.

131

1.1.7. Güldürme Amaçl� Unsurlar:

Çocuk için her �eyin e�lence ve oyun oldu�u kendi dünyas�nda, gülme ve

güldürmenin de önemli bir yeri vard�r. Güldürü unsuru da, bu tekerlemelerde yerini

alm��t�r. (310 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmi�tir.)

Yörük yörük yürüdü

K�ll� deveyi sürüdü

Yörük benim dostumdu

A�z� k�r�k destimdi

Yörük ne bilir bayram�

Lâk lâk içer ayran�

29, 89, 115, 257, 258, 269, 271, 273, 279, 297, 303, 307, 309, 310 nolu

tekerlemelerde güldürme amaçl� unsurlar yer almaktad�r.

1.1.8. Sebze-Meyve-Bitki-Yiyecek Adlar�:

Çocuk tekerlemelerinin di�er önemli unsurlar�ndan biri de sebze, meyve, bitki

ve yiyecek adlar�d�r. Çocuklar içinde bulunduklar� co�rafyaya göre bu unsurlar�

tekerlemelerine ta��m��lard�r. (149 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmi�tir.)

F�nd�k f�st�k

Vallahi yenge

Ben yapmad�m

Horoz yapt�

Al ç�k bal ç�k

Sayd�m sen ç�k

Bunlar�n d��nda tekerlemelerde, ayva, elma, kiraz, limon, patl�can,

portakal, turunç; çikolata, dondurma, kavurga, leblebi; gül, lale, menek�e,

sümbül gibi sebze, meyve, bitki, yiyecek adlar� kullan�lmaktad�r.

13, 18, 22, 26, 29, 33, 44, 50, 55, 63, 71, 72, 94, 104, 106, 126, 133, 134, 136,

149, 154, 159, 160, 162, 165, 174, 176, 178, 187, 203, 209, 223, 229, 231, 232,

234, 235, 246, 248, 250, 255, 257, 263, 264, 267, 275, 294 nolu tekerlemelerde

sebze, meyve, bitki, yiyecek adlar� yer almaktad�r.

132

1.1.9. Film Karakterleri-Ünlü Ki�iler:

Film karakterlerinin ya da ünlü ki�ilerin adlar�n�n yer ald�� tekerlemelerin,

çocuk dünyas�na özellikle, televizyon arac�l��yla geçti�i görülmektedir.(141 nolu

tekerleme örnek metin olarak verilmi�tir.)

Pinokyo Pinokyo

Sen çok delisin

Dedenin sözünü

Hiç dinlemezsin

Al ç�k bal ç�k

Sana dedim sen ç�k

Bunun d��nda tekerlemelerde, At�lgan Gemisi, Barni Molozta�, Betmen,

Doktor Makkoy, Fred Çakmakta�, Gargamel, Matrix, Mist�r Spak, Redkit,

Rintintin, Süpermen; Ediz Hun, Fatma Girik, Türkan �oray; Prekazi gibi film

karakterlerinin ya da ünlü ki�ilerin adlar� yer almaktad�r.

88, 141, 255, 256, 275, 276, 307, 311, 312, 315, 316, 317 nolu tekerlemelerde

film karakterleri ve ünlü ki�ilerin yer ald�� görülmektedir.

133

�K�NC� BÖLÜM MANZUM-MENSUR KARI�IK TEKERLEMELER

“Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler”, manzum (�iir) ve mensur (düz yaz�)

yap� özellikleri gösteren tekerlemelerdir. Dize sonlar�nda ses benzerliklerinin ve

k�smen de olsa “tam ve yar�m kafiye”lerin bulunmas� bu metinleri, “manzum” bir

yap�ya yakla�t�r�rken; ayn� tekerleme metinlerinin, “ikili konu�ma”lardan olu�mas�,

bu metinleri “mensur” bir yap�ya da yakla�t�rm��t�r. “Manzum-Mensur Kar��k

Tekerlemeler”, kar��m�za yeni bir tür olarak ç�kmaktad�r. Bu tekerlemeler, birçok

yaz�l� kayna�a “manzum” olarak geçmi�lerdir. Çal��mam�zda bu bölüm için, ayr� bir

ba�l�k aç�lmas�n�n nedeni; bu tekerleme metinlerindeki “iki farkl� yap�”y� gösterme

amac�n� ta��maktad�r. Bu tekerlemeler “oyun”un a�amalar�na (oyun öncesi, oyun

s�ras�…) ve dize/sat�r say�lar�na göre, azdan-ço�a do�ru tasnif edilmi�lerdir.

1. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler:

-318- __ Anan nerde do�urdu?

__ Has bahçede do�urdu

__ Neyine neler yedirdi?

__ Sütle kaymak yedirdi.

Ananda cennet

Babanda cennet

Git cennetin içine.

(Uz, 1006)

-319-

__ Kim t�sk�rd�?

__ Kit t�sk�rd�

__ Kit nere gitti?

__ Karamana gitti

Yorgan ald�

Yola dü�tü

Tas tis

Kara kedi küs.


134

2. Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler:

-320-

__ Aç kap�y� bezirgân ba��

__ Kap� hakk� ne verirsin?

__ Arkamdaki yadigâr olsun!

(Gök�en, 368)

-321-

— Kökte ne var?

— Kök boncuk.

— Yerde ne var?

__ Fadimecik.

(Demircio�lu, 61)

-322-

__ Arabac� Mahmut

__ Yer misin armut?

__ Yerim ama yok!.

— Çar��da çok!..

(Gök�en, 371)

-323-

__ Yerde ne var?

__ Boncuk!

__ Gökte ne var?

__ Bulut!..

__ Sen bunu k�rk gün, k�rk gece unut!..

(Gök�en, 370)

-324-

— Yerde ne var?

__ Nohut.

— Gökte ne var?

— Bulut.

— Sen bunu hemencecik unut.

(Sezgin, 207)

135

-325-

__ Ü�üdüm ü�üdüm; a benim can�m ü�üdüm

__ Kürkünü giy, kürkünü giy; a benim can�m kürkünü giy

__ Kürküm yok, kürküm yok ; a benim can�m kürküm yok

__ Alsana alsana; a benim can�m alsana

__ Param yok, param yok; a benim can�m param yok…

(Gök�en, 368)

-326-

__ Dede!gönlün nerde?

__ Alada�’da.

__ Ne eker?

__ Çimen eker.

__ Ne biçer?

__ Çimen biçer.

(Boratav, 2003, 171)

-327-

— T�k t�k

— Kimo?

— Kap�c�n�z Memo.

— Ne istiyon?

— Para.

__ Al avucunu yala.

(Akyüz, 20)

-328-

__ Seke seke ben geldim.

__ Ç�ng�rakl�m, ho� geldin!

__ Beybabam�n alt�n tabakas� kalm��,

__ Onu alm�ya geldim.

__ Kutu kutu neleriniz var?

__ Her �eylerimiz var.

136

__ Be�en de be�endi�ini al!..

(Gök�en, 370)

-329-

__ Haneler haneler, çingene haneler.

__ Ne isten ne isten, bizim saraydan?

__ �çinizde bir güzel, bir cihan var, onu isteriz.

__ Bu güzelin, bu cihan�n ad� neyimi�?

__ O güzelin, o cihan�n ad� hediyeymi�.

__ Allar�z pullar�z, biz k�z�m�z� isteriz.

__ Al da sizin pul da sizin, biz k�z�m�z� isteriz.

(Aça, 345)

-330-

— Ebe ebe ne ar�yorsun?

— ��ne ar�yorum,

— ��neyi ne yapacaks�n?

— Torba dikece�im

— Torbay� ne yapacaks�n?

— Üzüm koyaca��m,

— Hani bize?

__ Çöpü size...

(Bozdo�an, 27)

-331-

__ Deveye biner misin?

__ Binerim.

__ Kâbe’ye gider misin?

__ �nci boncuk al�r m�s�n?

__ Al�r�m.

__ Çakaldan kurttan kormaz m�s�n?

__ Korkmam.

__ Al korktun i�te.

137

(Baran, 1977, 134)

-332-

__ Köpek nece konu�ur?

__ Hay havca

__ Ördek nece konu�ur?

__ Vak vakça

__ Kedi nece konu�ur?

__ Miyavca

__ Bal�k nece konu�ur?

__ Susca susca.

(Dirim, 44)

-333-

__ Seke seke ben geldim

__ Ho� geldin sefa geldin

__ Çömle�inde ne var?

__ Ya� ile bal.

__ Satt�r�r m�s�n?

__ Satt�rmam.

__ Tatt�r�r m�s�n?

__ Tatt�rmam.

__ Sen o yandan ben bu yandan.

(Özhan, 152)

-334-

__ Ebe tarlana tavuk geldi.

__ Ki�ele yavrum ki�ele.

__ Ki�iledim gitmedi.

__ Vur baca��n� k�r.

__ Vurdum baca��n� k�rd�m.

__ Pi�irip etini ye.

__ Pi�irdim etini yedim.

138

__ Hani bana?

__ Al �u da sana.

(Özhan, 167)

-335-

__ Can can çikolata

— Hani bana limonata?

— Limonata bitti

__ Han�m k�z gitti.

— Nereye gitti?

— �stanbul’a gitti.

__ �stanbul’da ne yapacak?

__ Terlik pabuç alacak.

__ Terlik pabucu ne yapacak?

— Dü�ünlerde ��ng�r m�ng�r giyecek.

(Sezgin, 208)

-336-

Hac� Hac�

Kald�r sac�

Vur tokac�

__ Evin nerede ?

__ Çaml� belde.

— Çaml� belin neresinde?

__ �ki ta��n aras�nda

__ Sen yo�urt getir.

Babandan süt getir.

Ben yiyeyim, sen bak otur.

(Bozdo�an, 10)

-337-

__ Deveci deveci

__ Deven ne yer?

139

__ Hurma

__ Ne s�çar?

__ Hurma

__ Cangur cungur

__ Yeri nire?

__ Ha bura

__ Davulan m�, dü�ünen mi?

__ Davulunan da dü�ününen de

__ Dom dom dom

(Koz, 1975, 7374)

-338-

__ Tak tak

__ Kim o?

__ Papaz evde mi?

__ Evde.

__ Ne yap�yor.

__ Yumurta k�r�yor.

__ Kaç�n� k�r�yor.

__ Yedisini k�r�yor.

__ Kaç�n� k�ray�m?

__ Üçünü k�r.

__ Tak tak tak

(Türkiçin, 1974, 115)

-339-

Del deste

Delim deste

Gül deste

Gülüm deste

— Kim kesti ?

— Çoban kesti.

— Nereden ?

140

— Dereden

— Ne için ?

— Deynek için

— Do�ru söyle ba��n için.

(Bozdo�an, 5)

-340-

__ Aydede keçin nerede gezer?

__ Da�da.

__ Ne yer ne içer?

__ Üzüm yer badem s�çar.

— Süt pi�ti mi?

__ Pi�ti.

__ Han�m içti mi?

__ �çti.

— Kaç ka��k?

__ Be� ka��k.

__ Bugün kimin dü�ünü var?

__ Ay�enin.

(Demircio�lu, 44)

-341-

__ Gökte ne var?

__ Gök boncuk.

__ Yerde ne var?

__ Yer boncuk

__ Dalda ne var?

__ Elmac�k.

__ Baban�n ad�?

__ Yusufçuk.

__ Annenin ad� ne?

__ Fatmac�k

__ Kald�r beni hoppac�k.

141

__ Haydi hoppac�k.


-342-

— Ad�n ne

— Mualla

— Oh ne âlâ ne âlâ

__ Ya��n kaç

— On be�

— Tam da bana uygun bir e�.

__ Evin nerede

— Kö�e ba��nda

— Benimki de yan� ba��nda.

__ Ak�am ne yersin

— F�nd�k içi (badem içi)

— Ah benim can�m�n içi

(Türkiçin, 1974, 109-110)

-343-

__ Aç�l susam aç�l

__ Aç�lmaz

__ Anahtar nerede?

__ Suya dü�tü

__ Su nerede?

__ �nek içti

__ �nek nerede?

__ Da�a kaçt�

__ Da� nerede?

__ Yand� bitti kül oldu

Vay beni köse sakal�m

Vay benim köse sakal�m

(Elçin, 1971, 6085)

142

-344-

__ Süt pi�ti mi?

__ Pi�ti.

__ Gelin han�m içti mi?

__ �çti.

__ Kaç ka��k ?

__ Üç.

__ Gelen geçen?

__ Dört.

__ Hani bana?

__ Çöpü sana.

__ Öyleyse bir yar��, oldu mu?

__ Oldu.

__ Taa!...

(Baran, 1999, 21)

-345-

— Uzun urgan

— Leblebi Sultan

— Ne yersin ?

— Yemi�

— Ne içersin ?

— ��rlan ya��

— Ne dökersin?

— Burma,

— Verdi�im süt pi�ti mi ?

— Pi�ti


__ �çti

— Kaç ka��k içti?

—Üç

— Gelini ne ile verirsin ?

__ Davulla zurnayla.

143

(Bozdo�an, 26)

-346-

__ Uzun uzun urgan

__ Lebbeyk Sultan

__ Kuzu, kuzu hangi da�da?

__ �u kar��ki da�da

__ Anas� hangi ba�da?

__ Kar��ki bizim ba�da.

__ Sen oraya vard�n m�?

__ Ko�a, ko�a yard�m.

__ Sa�d��m südü ald�n m�?

__ Ald�m oca�a sald�m.

__ Sald��n süt pi�ti mi?

__ Pi�ti.

__ Nazl� Gelin içti mi?

__ �çti (Afiyetle içti) de denir.

__ Gelinin nesi oldu?

__ Güzel bir k�z� oldu.

__ Neylen ona varal�m?

__ Davul, Zurna, Zilli ma�a hepimiz binler ya�a.

(Arsunar,1955, 97)

-347-

Masal masal maliki

Y�ld�z sayd�k on iki

On ikinin yar�s�

Yumurtan�n sar�s�

Sa��r sa��r getirir

Geyik burnunu bat�r�r

Geyik kimin

Ali A�an�n

Ali A�an�n nesi var?

144

Püsküllüce fesi var.

__ Buradan bir öküz geçti mi?

__ Geçti

__ Aln� sakar m�?

__ Sakar

__ Gübresi kokar m�?

__ Kokar

__ Arpa üzüm yer mi?

__ Yer

__ De�irmene gider mi?

__ Gider.

(Dirim, 47)

-348-

So�an sarm�sak

Otur kalk

Oca��n� yak

Keyfine bak

Acar macar

Dolaplar� açar

Annesi gelince

F�rt diye kaçar

__ Ne dökersin?

__ Burma

__ Verdi�im süt pi�ti mi?

__ Pi�ti


__ �çti

__ Kaç ka��k içti?

__ Üç

__ Gelini ne ile verirsin?

__ Davulla zurnayla

Güm güm de güm güm

145

Güm güm de güm güm

(Dirim, 48)

-349-

__ Kom�u kom�u huu..

__ S�rt�ndaki ne?

__ Arpa

__ Kaça satt�n?

__ K�rka

__ Eve ne ald�n?

__ H�rka

__ Çocu�a ne ald�n?

__ Halka

__ Gökte ne var?

__ Gök boncu�u

__ Yerde ne var?

__ Yer boncu�u

__ Annen ne yapar?

__ Pamuk atar

__ Baban ne yapar?

__ Potin diker

__ Ablan ne yapar?

__ Yün dider

__ Ad�n ne Hasan?

__ Ha ben ha sen.

(Dirim, 59)

-350-

Hop hop kadife

K�z�n ad� Hanife

K�z oturmu� hal� dokur

Ortas�nda bülbül okur

O bülbül benim olsa

146

�ki karde�im olsa

�ki karde�in içinde

�ki top gülü olsa

Uzun uzun urgan

Leblebi sultan

__ Verdi�im odun yand� m�?

__ Yand�.

__ A� pi�ti mi?

__ Pi�ti.

__ Gelin iki ka��k içti mi?

__ �çti.

__ Dü�ün dü�ün kime?

__ Dü�ün dü�ün (…..) a (en ba�taki çocu�un ismi)

__ Kaç zurna Kaç davul?

__ Bir zurna bir davul.

Dütdürü dütdürü…Düd…


-351-

__ Kom�u!... Kom�u!...

__ Hu!... Hu!...

__ O�lun geldi mi?

__ Geldi.

__ Ne getirdi?

__ �nci, boncuk.

__ Kime kime?

__ Sana bana.

__ Daha kime?

__ Kara kediye.

__ Kara kedi nerede?

__ A�aca ç�kt�.

__ A�aç nerede?

__ Balta kesti.

147

__ Balta nerede?

__ Suya dü�tü.

__ Su nerede?

__ �nek içti.

__ �nek nerede?

__ Da�a kaçt�.

__ Da� nerede?

__ Yand� bitti kül oldu

(K�vanç, 4)

-352-

__ Hamam önüne vard�n m�?

— Vard�m.

— Benim devemi gördün mü?

— Gördüm.

— Çullu muydu çulsuz muydu?

__ Çullu.

__ Benim devem çulsuzdu ya!

— Yolda tavuk gördün mü?

— Gördüm.

— Ak midi, kara midi?

— Kara.

__ Benim tavu�um akt� ya!

— Develerime tuzlu mu su içirdin tuzsuz mu?

— Tuzlu su.

__ Benim develerimin ci�erleri yanm��t�r ya!

— Develerimi i�neli kap�dan m� geçirdin, i�nesizden mi?

— ��neli kap�dan...

__ Benim develerimin bedenlerine i�ne kaçm��t�r ya!

__ De�irmen tenha m�? kalabal�k m�?

— Kalabal�k.

__ Git �imdi tenhala�m��t�r

__ Ununu ö�üt, ekme�ini yap, ondan sonra kalk

(Demircio�lu, 13-14)

148

-353-

— Nereden geliyorsun?

— Zirzop kalesinden

— Üstün neden ya�?

— Denizden geçtim

— Çok derin miydi?

— K�y�s�ndan dola�t�m

__ Üstün neden beyaz?

— De�irmenden geçtim

— Çok kalabal�k m�yd�?

— Çak�rdaki i�ittim

— Ak�am nerede idin?

— Bey kona��nda

— Ne yedin?

— Koç

— Neresinden?

— Hiç

— Nerede yatt�n?

— Minarede

— Çok kaba m�yd�?

— Kupkuru yerde

— Üstüne ne örttüler?

— Perde

__ Sen u�ratt�n beni derde.

(Acar, 1975, 12)

-354-

Annem yo�urt getirdi

Kedi burnunu bat�rd�

O kediyi ne yapmal�

Minareden atmal�

Minarede bir ku� var

Kanad�nda gümü� var

149

Eni�temin cebinde

Türlü türlü yemi� var.

__ Kap�dan tav�an geçti mi?

__ Geçti

__ Tuttun mu?

__ Tuttum

__ Kesim mi?

__ Kestim

__ Tuzlad�n mi?

__ Tuzlad�m

__ Pi�irdin mi?

__ Pi�irdim

__ Bana da koydun mu?

__ Koydum

__ Hangi dolaba koydum

__ Haydi al getir

__ Getiremem

__ Neden getiremezsin

__ Kara kediler yemi�.

__ Uuuy, uuy, miyav.

(Dirim, 70-71)

-355-

— Aç kilit.

__ Açmam kilit.

— Kilit noldu?

— Suya dü�tü.

— Su noldu?

— �nek içti.

— �nek noldu?

— Da�a kaçt�.

— Da� noldu?

— Yand� kül oldu.

150

— Kap�dan tav�an geçti mi?

— Geçti.

— Tuttun mu?

— Tuttum.

— Kestin mi?

— Kestim.

— Tuzlad�n m�?

— Tuzlad�m.

— Pi�irdin mi?

— Pi�irdim.

— Bana da koydun mu?

— Koydum.

— Hangi dolaba koydun?

— Ç�t-ç�t dolaba koydum.

— Haydi al getir.

— Getiremem.

— Neden getiremezsin?

— Kara kediler yemi�.

Vuuy... Vuuy.. Miyavvv...

(Akyüz, 19)

3. Oyun Sonras�nda Söylenen Tekerlemeler:

-356-

__ �u ne?

__ Hamam

__ Herkes evine tamam

(Cafero�lu, 26)

-357-

__ Aya��m�n alt�nda ne var?

__ Üzüm.

__ Herkes evine düzüm düzüm.

151

(Özhan, 41)

-358-

__ Aya��m�n alt�nda ne var?

__ Ça�la.

__ Herkes evine da��la.

(Özhan, 41)

-359-

— Aya��m�n alt�nda ney?

— Davul

— Herkes evine,

__ Gitmiyen gavur.

(Cafero�lu, 128)

-360-

Uzun urgan

Leblebi sultan

__ Ne yersin?

__ Yemi�

__ Ne içersin?

__ Süt

__ Ne dökersin?

__ Burma

__ Verdi�im süt pi�ti mi?

__ Pi�ti


__ �çti

__ Kaç ka��k içti?

__ Üç

Ak�am oldu oyun bitti,

Herkes evine gitti.

(Dirim, 66)

152

4. Ba��ms�z Oyun Tekerlemeleri:

-361-

__ Nerdeydin k�z�m?

__ Burdayd�m annem

__ Ne yapt�n k�z�m?

__ Oynad�m annem

__ Kiminle k�z�m?

__ Ceyar’la annem

Ceyar’�n oyunu ba�ka

Ceyar geliyor a�ka

Sa�a sola dönelim

Bir selam verelim

(Kaya, 1999, 551)

-362-

Bindim erik dal�na

Bakt�m deniz yoluna

Dört gemi geliyor.

Biri a�a biri pa�a

Ortancas� Ahmet Pa�a

Kalk gidelim Alt�nta�’a

__ Alt�nta�’ta ne var?

__ Al duvakl� gelin var

__ Al duva��n açal�m

Gemiler saçal�m

(Bozdo�an, 15)

-363-

�ki gemi geliyor

Biri A biri B

Ortas�nda Kemal Pa�a

Gel gidelim Be�ikta�’a

__ Be�ikta�’ta ne var?

153

__ S�rma saçl� k�z var.

__ S�rma saç�n örelim

Ali Bey’e verelim

Ali Bey hasta

Çorbas� tasta

Et yer su içmez

Bu ne biçim hasta.

(Bozdo�an, 6)

-364-

__ Nerdeydin k�z�m

__ Danstayd�m anne

__ Kiminle k�z�m

__ Bir subayla anne

__ Subay sana ne dedi

__ Söyleyemem anne

__ Gözleri nas�l

__ Zeytin gibi anne

__ Yanaklar� nas�l

__ Elma gibi anne

__ Alay�m m� k�z�m

__ Hiç durma anne

Hop bir iki yedi sekiz on iki

Hop bir iki yedi sekiz on iki

(Türkiçin, 1974, 109-110)

-365-

__ T�k t�k

__ Kim O?

__ Benim Memo.

__ Ne istiyorsun?

__ Para

__ Al avucunu yala.

154

Nuri att� iki ta�

Bir cam k�rd� bir de ba�

Nerede kald� terbiye

Do�ru söyle terbiye

Do�ru söyle arkada�

Yaramaz� tutarlar

Merdivenden atarlar

T�ng�r m�ng�r giderken

Arkas�ndan bakarlar.

(Dirim, 60)

155

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MENSUR TEKERLEMELER

SÖZ OYUNLARINA DAYALI TEKERLEMELER

(YANILTMACALAR)

“Yan�ltmaca” terimi, halk aras�ndaki daha yayg�n �ekli olan “yan�ltmaç”,

biçiminde söylenmektedir. Yan�ltmacalar, oyun tekerlemelerinin söz cambazl��na

dayanan bir çe�ididir. Daha çok çocuk gelene�inde görülür. �çinde �iirle ya da ba�ka

anlat�m özenmeleriyle ilgili bir öge bulunmay�p, çe�itli sözcük dizeleriyle kurulan

anlaml�-anlams�z tümcelerden olu�ur. Bu durumuyla ses yap�s� bak�m�ndan

söyleyi�te güçlükler ta��r ve h�zla söylendi�i zaman, söyleyeni küçük ya da gülünç

durumlara dü�ürür. Fark�na var�lmadan söylenilen sözcükler de, çevredekilerin

gülü�melerine yol açar. Söylenilen �eylerin tuhafl��, onlar� e�lendirir (Bozyi�it,

1986, 7).

Yan�ltmacalarda, esas unsur, artikülasyon (bo�umlama) denilen, bo�azdan

ç�kan sese do�ru bir biçim verebilmektir. Yan�ltmacalar sadece tekerlemeler

içerisinde de�il, diksiyon ve fonetik çal��malar�nda da önemli bir yer tutmaktad�r.

Özellikle çocuklar�n dil geli�imindeki rolü bak�m�ndan, önemli bir yere sahiptirler.

Tekerlemeler içinde önemli bir yer te�kil etmeleri sebebiyle, bu çal��ma içerisine

dahil edilmi�lerdir.

Çal��mam�z�n “Mensur Tekerlemeler” ba�l�� alt�nda de�erlendirdi�imiz

bölümün konu ba�l��, “Söz Oyunlar�na Dayal� Tekerlemeler (Yan�ltmacalar)” olarak

belirlenmi�tir. “Söz Oyunlar�na Dayal� Tekerlemeler” tan�m� ilk olarak; �ükrü

Elçin’in “Halk Edebiyat�na Giri�” adl� eserindeki tekerleme tasnifinde yer alm�� ve

çal��mam�z�n üçüncü bölümü, bu ba�l�k alt�nda de�erlendirilmi�tir (Elçin, 2000,

592-598).

-366-

Abana’dan Adana’ya abarta abarta apar topar ahlatla a�dal� avuntucu

ahmak Ahmet’in avadanl�klar�n� aparanlardan acar Abdullah ile aptal Abdi ak�am

ak�am bize geldiler.

(Sar�kayal�, B.D.N.)

156

-367-

Aç at yol almaz, aç it av almaz.

(Çongur, 136)

-368-

Adam adam� bir kere aldat�r.

(Çongur, 136)

-369-

Âdeme âdem gerektir âdem anlar âdemi, Âdem âdem olmay�nca nitsin

âdem âdemi.

(Çongur, 136)

-370-

A�ac�n alt�nda bir t�rt�l, yiyiyor yapraklar� k�t�r k�t�r. Hain t�rt�l, pis t�rt�l,

neden yiyorsun a�ac�n yapraklar�n� k�t�r k�t�r?

(Bozyi�it, 1986, 8-9)

-371-

A�açtaki yemi�leri toplayal�m, ben �u dala, sen bu dala.

(Tan, 1981, 58)

-372-

Ah�rda be� boz ba�l� be� boz e�ek var.

(Tan, 1981, 58)

-373-

Ahmetle Mehmet mahkemeye gitmi�ler, bilmem mahkemede mahkemele�-

mi�ler mi, mahkemele�memi�ler mi?

(Bayr�, 1972, 60)

-374-

Aksaray’da akar çe�me aksa raylar bozulur.

(Sakao�lu, 1980, 10-12)

-375-

Ak balkabak boz balkabak, boz balkabak, ak balkabak.

(Mirzeyev-Kuliyev, 26)

-376-

Aksak sar� sarsak, sarsak sar� aksak.

157


-377

Almanya’dan avdet eden Ak�ehirli Abdullah Alâeddin’in atölyesindeki alt�

adet âleti aptal Abdi ile a�abeyi mi birlikte a��r�p ald�lar da ask�ya ast�lar, yoksa

Âlâiyeli Adalet Âdile’nin o�lu ak suratl� ahmak Ahmet ile Abadanl� Âbidin’in

akrabas� Arap Âsaf m� birlikte a��r�p ald�lar da ask�ya ast�lar?

(Çongur, 136)

-378-

Al �u bir sahan paçay�, sam sam sar�msakla. Sam sam sar�msakl�yamazsan

ver ona sam sam sar�msaklas�n.

(Bozyi�it, 1986, 8-9)

-379-

Al �u takatukalar� takatukac�ya götür takatukalat da getir. Takatukac�

takatukalar� takatukalamam derse takatukac�dan takatukalar� takatukalatmadan al

getir.

( Sar�kayal�, B.D.N.)

-380-

Amca çar��da koza ucuz mu?

(Tan, 1981, 59)

-381-

Amcam bir araba al�p alacalatt�racakt�. Acaba arabay� al�p da m�

alacalatt�rd�, alacalatt�rmadan ald� da daha sonra m� alacalatt�rd�?


-382-

Anam ba�da, öküz da�da; at harmanda, inek damda.

(Sümer, 63-69)

-383-

Ark a��r a��r akar, a��r a��r akar ark.


-384-

At� almal� nallamal� da m� üstüne atmaca elde atlamal�, avlanmal�;

nallamamal� da m� atmaca elde üstüne atlamal�, avlanmal�?

158

(Çongur, 136)

-385-

Ay�e Fatma dinkilim kutlu, kel mutlu.

(Bozyi�it, 1986, 8-9)

-386-

Az kaz uz kaz, boyunca kaz.

(�enbay, 100)

-387-

Babaeskili babacan Bahri Beberuhi Bedri ile B�y�ks�z b�çk�c� b�ng�ldak

Bigal� Bikes Bahir’in Bigadiç’teki bonbon bonmar�esine varm��lar, oradakilerin

yüzlerine bön bön bakarak, büyülü büyük buhurdanl�� bu�ulu bu�ulu bo�alt�p

bombo� b�rakm��lar, sonra da Bodrum’da gözden kaybolmu�lar.


-388-

Bak a�z�ma e�riyse e�ri de, do�ruysa do�ru de, sen benim a�z�m�n kâhyas�

m�s�n?

(Tan, 1981, 59)

-389-

Bakir beldenin bükümlü bostan�nda bel bel bak�p duran bön bön bak�p duran

bastonlu boz bornozlu bitli pireli Bekir Benjamin’in babas�n� bekar Belen’de belli

belirsiz görmü�.


-390-

Bala tad� baldad�r. Balan�n bal tadan�, adam� yaman aldat�r.


-391-

Bald�ran dallar� balland�r�lmal� m�, balland�r�lmamal� m�? Sonra o bala

dald�r�lan bald�ran dallar� dalland�r�lmal� m�, ball� dalla dalland�r�lmamal� m�?

(Çongur, 137)

-392-

Ba� m� ak, saç m� ak?

(Çongur, 137)

159

-393-

Be birader buraya bak, ba�� bereli, burma b�y�kl�, beti benzi bembeyaz

beberuhi boylu Bilâl’in burnuna biber kaç�r�p bir bebek gibi barbar ba��rmas� bir

bak�ma ho�, bir bak�ma bo�, berbat bir hal de�il midir?

(Çongur, 137)

-394-

Ben bademe bakt�m, badem bana bakt� ben bademden b�kt�m, badem benden

b�kt�.

(Bayr�, 1972, 60)

-395-

Beni be�enmeyen mestan, yüzü görünmez pasdan.

(Peksöz, 138)

-396-

Benim bir parma��m ibri�in deli�ine, ibri�in deli�i benim parma��ma.

(Tan, 1981, 59)

-397-

Bel ba��n�n otu, bel dibinden belli olur.

(Çongur, 137)

-398-

B�ld�r, bir b�ld�rc�na b�ld�rc�nla�mam� bildirdim. Dedim beri bak ey

b�ld�rc�n, gel birbirimizle b�ld�rc�nla�al�m. Dedi, b�ld�r sen çil b�ld�rc�nla

b�ld�rc�nla�mad��n için seninle b�ld�rc�nla�mayaca��m. B�ld�r sen çil b�ld�rc�nla

b�ld�rc�nla�sayd�n, bil seninle b�ld�rc�nla��rd�m.


-399-

Bir berber bir berbere bre berber gel beraber bir berber dükkan� açal�m

demi�.


-400-

Bir berber bir berbere: “Bre berber, be berber, be birader! Gel beraber

bir berber dükkan� açal�m” demi�.

160

(Kaya, 1979, 18)

-401-

Bir berber bir berbere bre berber beri gel diye bar bar ba��rm��.

(Bozyi�it, 1986, 8-9)

-402-

Bir çömlek yo�urdum var, sar�msaklamal� m�, sar�msaklamamal� m�?

(Tan, 1981, 59)

-403-

Bir dalda k�rk kartal, k�rk� konar k�rk� kalkar.

(Kaya, 1979, 18)

-404-

Bir derede e�ek eti, bir derede �i�ek eti. �i�ek etine vard�m e�ek eti yedim,

e�ek etine vard�m �i�ek eti yedim.

(Kaya, 1979, 18)

-405-

Bir derede kuzu eti, bir derede taz� eti; kuzu etine vard�m kuzu eti yedim, taz�

etine vard�m taz� eti yedim.

(Gözayd�n, 1985, 338)

-406-

Bir kat�r var, bir sat�r; sat�r� kald�r kat�ra sald�r, kat�r� kald�r, sat�rla sald�r.

(Kaya, 1979, 18)

-407-

Bir laf� söylemeli ama saçmalamamal�.

(Bozyi�it, 1986, 8-9)

-408-

Bir para, iki para, üç para, bu nas�l yara?

(Bozyi�it, 1986, 8-9)

-409-

Bir pirinci birinci bulu�ta bir inci gibi birbirine ba�lay�p perlepe berberi

bast� bacak Bedri ile beraber Bursa bar�na paras�z giden bu baytak budala babas�

topal Badi’den biberli bademli bir papara yedi.

161


-410-

Bir tarlaya kemeken ekmi�ler. �ki kürkü y�rt�k kel kör kirpi dadanm��. Biri

erkek kürkü y�rt�k kel kör kirpi, öteki di�i kürkü y�rt�k kel kör kirpi, kürkü

y�rt�k erkek kel kör kirpinin y�rt�k kürkünü, kürkü y�rt�k di�i kel kör kirpinin

y�rt�k kürkünü kürkü y�rt�k erkek kel kör kirpinin y�rt�k kürküne eklemi�ler.

(Bozyi�it, 1986, 8-9)

-411-

Birim çelik dibinde, ikim çelik dibinde, üçüm çelik dibinde, dördüm çelik dibinde,

be�im çelik dibinde, alt�m çelik dibinde, yedim çelik dibinde.

(Bozyi�it, 8-9)

-412-

Bizde bize biz derler, sizde bize ne derler?

(Dirim, 93)

-413-

Bol bol yiyen, bel bel bakar.

(�enbay, 97)

-414-

Bo�u be� tas, be�i bo� tas.

(Akyüz, 35)

-415-

Bu bankaya eski veznedar gelecek, bu bankaya eski vezne dar gelecek.

(Tan, 1981, 58-67)

-416-

Bu duvar� malalamal� m�, malalamamal� m�?

(Tan, 1981, 58-67)

-417-

Bu evi y�k�p yapsak da m� otursak, yoksa y�kmasak onarsak da m� otursak?

(Çongur, 137)

-418-

Bu harman� yabalamal� m�, yabalamamal� m�?

(Tan, 1981, 58-67)

162

-419-

Bu kap�y� sürmelemeli mi, sürmelememeli mi?

(Tan, 1981, 58-67)

-420-

Bu masay� mu�ambalamal� m�, mu�ambalamamal� m�?

(Tan, 1981,58-67)

-421-

Bu oday� badanalamal� m� badanalamamal� m�?

(Bayr�, 1972, 60)

-422-

Bu tarlaya da bir çinik �ekere mekere ekilmi�, di�erine de bir çinik �ekere

mekere ekilmi�. Bu tarlaya da bozalaba�l� pis porsuk dadanm��, ötekine de

bozalaba�l� pis porsuk dadanm��. Bu tarlaya dadanan bozalaba�l� pis porsuk di�er

tarlaya dadanan bozalaba�l� pis porsu�a demi� ki: “Bozalaba�l� pis porsuk sen ne

zamandan beri bu tarlaya dadanan pis porsuksun?” “Sen ne zamandan beri bu

tarlaya dadanan bozalaba�l� pis porsuksan, ben de o zamandan beri bu tarlaya

dadanan bozalaba�l� pis porsu�um” demi�.

(Bozyi�it, 8-9)

-423-

Bu terecede dört gök börk, o terecede dört gök börk. Bu terecedeki dört

gök börk, o terecedeki dört gök börke dedi: “Nedisen o terecede dört gök börk?”

(Bozyi�it, 8-9)

-424-

Bu yap�y� y�k�p yapsak da m� otursak, yoksa yapmadan otursak da m� y�k�p

yapsak?

(Çongur, 148)

-425-

Bu yo�urdu mayalamal� da m� saklamal�, mayalamamal� da m� saklamal�.

(Sümer, 63-69)

-426-

Cans�z Cemil ceset Cemal’in ceket cebinden ortal�k cay�r cay�r cay�rdarken

cübbesini cephede cihet tayini yapmak için celep Cahit’e cartlatt�rm��.

163


-427-

Caylan�r�m cuylan�r�m, �öyle anadan böyle babadan do�du�uma arlan�r�m.

(Peksöz, 138)

-428-

Cebirci Cabir camiinin civar�nda, cebirci Cavit’in cebindeki cebir defteri

cebren cebrolunmu�tur.

(Ural, 15)

-429-

Cemil, Cemile,Cemal, cumalar� cilâc� cüce Canip’in, cicili bicili cumbal�

cilvetinde cümbür cemaat cac�kl� civcivle cücüklü cac�k yerler, sonra da Cebecili

cingöz co�rafyac�n�n cinci ciciannesinin c�rc�rböce�ini dinlerler.


-430-

C�rc�r böce�i çeneli ciciannenin ç�t�r p�t�r k�z�n�n ç�t� p�t� ç�tk�r�ld�m çocu�u

için ç�t� p�t� han�m ciciannesine çatm�� ç�k��m��.

(Çongur, 138)

-431-

Cuma günü olmaz, cuma ertesi hiç olmaz.

(Peksöz, 138)

-432-

Cücü çinici celâlli hoca Câbi geceleri içki içince gizlice Marpuççular içindeki

züccaciyecilere gidip içi Çince yaz�l� cevizcikleri ciro için içiçe geçmi� cicili bicili

üç çe�it biçimsiz cival� cam çubu�u cepce�izine indirdi.

(Çongur, 137)

-433-

Çalçene çalg�c� çingene çar��da çerçi Cinuçen’den çald�� üç çift çerçeveyi

camc� Celâlettin’e önce ç�talatt� da m� çiviletti, önce çiviletti de sonra m� ç�talatt�?

(Çongur, 138)

-434-

Çapa çapa çaydan geçti çapk�nc�lar, çapa çapa çal�p çarpt� çapk�nc�lar.


164

-435-

Çar�k, çorak, dolak. Ben sana çar�k, çorak, dolak m� dedim?

(Sümer, 64)

-436-

Çat burada, çat kap� arkas�nda.

(�enbay, 99)

-437-

Çatala�z�nda çatals�z Çatalcal� çatalc�n�n çarp�k çurpuk çançiçe�ine çalçene

Çoruhlu’ya çarpt�rmas�na ne dersin?


-438-

Çatalca’da çarp�k çoban çatal yapar, çatal satar.

(Bayr�, 1972, 60).

-439-

Çatalca’da çatal çoban, çatal yapar çatal satar. Bilmem paras� var m�, çatal

satar çatal yapar.

(Uslu, 26)

-440-

Çatalca’da topal çoban çatal sapan yapar, çatal sapan satarm��. Topal çoban

paras� varda m� çatal sapan yapar, çatal sapan satarm��, Çatalcal� topal çoban paras�

yokta m� çatal sapan yapar çatal sapan satarm��.


-441-

Çekoslovakyal�la�t�ramad�klar�m�zdan m�s�n�z?

(Kaya, 1979, 18)

-442-

Ç�t�r p�t�r han�m�n ç�t� p�t� k�z�n�n ç�t k�r�ld�m çocu�u olmu�, ç�t� p�t� han�m

ç�t k�r�ld�m k�z�yla ç�t�r p�t�r annesine ö�ünmü�.

(Tan, 1981, 58-67)

-443-

Çift civciv, çift çift civciv, üç çift civciv.


165

-444-

Çift cüce, çift çift cüce, üç çift cüce.


-445-

Çiftçi çiftin çiftledi, çift çiftin sürükledi.


-446-

Çul ard�ndan çomak çeken çok olur.

(Çongur, 137)

-447-

Dadalo�lu Darende’den dertop edilip derlenmi� de dertli dolap d�r d�r

edip dertlenmemi� mi ?


-448-

Dadayl� dad�m�n Dodurgal� düdük delisi dedesi diline dolad�� debdebeli

dedim dedisiyle d�rd�r�n� dilinden dü�ürüp de bir defa olsun doya doya düden

diyemeden, düdenin dallara doldurdu�u dutlardan doyas�ya yiyemeden dâr�

dünyadan göçüp gitti.

(Çongur, 138)

-449-

Da�dan indi on be� boz e��ek. Be�i bez yüklü bo� e�ek, be�i tuz yüklü boz

e�ek, be�i koz yüklü boz e��ek.

(Bozyi�it, 1986, 8-9)

-450-

Dama girmez, saman yemez, söylemez, solumaz.

(Peksöz, 138)

-451-

Damb�r dumbur nerede, deli k�z orada.

(�enbay, 98)

-452-

Damdan bir damla dü�tü, �ip benim aln�ma, �ip anam�n aln�na.

(Bozyi�it, 8-9)

166

-453-

Damla damla göl olur, damlac�ktan sel olur.

(�enbay, 98)

-454-

Dâr� dünyada delilerle dertli dedelerin dizi dibinde didindin durdun da,

kendi derdini döküp dereden tepeden dört çift lak�rd� edecek bir hemderdi bir türlü

bulamad�n.

(Çongur, 138)

-455-

Dazlak di�lek davulcu Dilâver’in dünürü Dâver, Dinarl� Davut’un damad�n�

dürüm dürüm dürmü� dövmü� de mi Dinarl�’n�n dünürü Dâver’den dâvac� olmu�,

yoksa Dinarl� Davut’un damad� m� dazlak di�lek davulcu Dilâver’in dünürü

Dâver’i dürüm dürüm dürmü� dövmü�, dâvac� olmu�?

(Çongur, 138)

-456-

De�irmene girdi köpek, de�irmenci vurdu kötek. Kepek mi yiyip �i�ti köpek,

kötek mi yiyip �i�ti köpek?

(Mirzayev-Kuliyev, 11)

-457-

De�irmencinin biri de�irmen çevirir. Yan�nda bir kedi var. O kedideki göz, o

kedideki ka�, o kedideki burun, o kedideki kuyruk.

(Tan, 1981, 61)

-458-

Denizi çorba ettik, gemiyi kepçe ettik. Yedik, içtik yüzümüz gülmedi.

(Tan, 1981, 61)

-459-

Derdim var dert dert üstüne, derman arar�m dert üstüne.

(Çongur, 138)

-460-

Dereden siz gelin, tepeden ben. Anas�n� siz sevin k�z�n� ben. Sand��a siz

girin, sepete ben.

(Tan, 1981, 61)

167

-461-

Derenin bu ba��na ektim bir dönüm kekere mekere, derenin öbür ba��na

da ektim bir dönüm kekere mekere. Derenin bu ba��na ekti�im kekere mekerelere

dadanm�� bir boboloboz ba�l� kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitli. Derenin öbür

ba��na da ekilen kekere mekerelere de dadanm�� bir boboloboz ba�l� kekeleme,

kel, kör, kürkü küflü, bitli. Derenin bu ba��na ekilen kekere mekerelere dadanan

boboloboz ba�l� kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitli; derenin öbür ba��na ekilen

kekere mekerelere dadanan boboloboz ba�l� kekeleme, kel, kör, kürkü küflü,

bitliye: “Sen ne zamandan beri derenin öbür ba��na ekilen kekere mekerelere

dadanan boboloboz ba�l� kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitlisin?” demi�.

Derenin öbür ba��na ekilen kekere mekerelere dadanan boboloboz ba�l�,

kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitli; derenin bu ba��na ekilen kekere mekerelere

dadanan boboloboz ba�l�, kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitliye: “Sen ne

zamandan beri derenin bu ba��na ekilen kekere mekerelere dadanan boboloboz

ba�l�, kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitliysen; ben de o zamandan beri derenin

öbür ba��na ekilen kekere mekerelere dadanan boboloboz ba�l�, kekeleme, kel,

kör, kürkü küflü, bitliyim.” demi�.

(Duymaz, 117)

-462-

Derman dedim dert oldu dertler derman�m� vurdu. Dertli dolap derdinden

demet demet gül oldu.


-463-

D�m d�m da d�m d�m, d�m d�m da d�m d�m; ben bu d�m d�m’dan bir �ey

anlamad�m.

(Çongur, 139)

-464-

Dibi kovuk, kabu�u kal�n e�ri do�ru kuru kavak.

(Kaya, 1979, 18)

-465-

Didim didim dit dedim dedeme, ama dom dom konu�ma.

(Çongur, 138)

168

-466-

Do�an do�andan tatl�, do�acak ondan tatl�.

(Peksöz, 138)

-467-

Do�an do�andan tatl�, do�acak ondan tatl�.

(Bozyi�it, 7)

-468-

Dolu tas bo�a, bo� tas a�a.

(Bozyi�it, 8-9)

-469-

Dom dom kur�unu düm düm de�il, dom dom patlar.

(Çongur, 138)

-470-

Dört deryan�n deresini, dört tezgah�n derbendie devrederlerse, dört deryadan

dörtdert, dört tezgahtan dört dev ç�kar.

(Sümer, 63-69)

-471-

Durdu durdu da, turnay� gözünden vurdu.

(Peksöz, 138)

-472-

Edepli edebi edepsizden edinmi�.

(Çongur, 139)

-473-

Ekme�i ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver.

(Çongur, 139)

-474-

Ekmek Da�� ekmek olsa, Dikmen Da�� pilav olsa, Yeni Cami ka��k olsa,

bütün dünya ho�af olsa, acaba yeter mi sabah kahvalt�s�?

(Tan, 1981, 58-67)

-475-

Elâlem bir ala dana ald� ala danaland� da, biz bir ala dana al�p ala

danalanamad�k.

169

(Sümer, 63-69)

-476-

Ele�kirtli ele�tirmen E�ref ile Edremitli Bedri’yi Ege’nin en iyi e�ercisi

biliyorlarsa, ben de Ermenekli Erdem Ergene’nin en iyi elektrikçisidir derim.

(Çongur, 139)

-477-

Eller bazlamaland� da, biz bazlamalanamad�k.

(Uslu, 26)

-478-

Eller dana alm�� danalanm��, biz de dana al�p danalanal�m m�?

(Sümer, 63-69)

-479-

Eller dinlendi de biz dinlenemedik.

(Çongur, 139)

-480-

Eller pekmezlendi de, ben pekmezlenemedim.

(Tan, 1981, 62)

-481-

Eller lahana alm�� lahanalanm��, biz de lahana alal�m lahanal�m.

(Kaya, 1999, 566)

-482-

Eller tere terelenmi�, biz de tere alal�m da terelenelim.

(Sümer, 63-69)

-483-

Emi� “emin”le memi� “Mehmet” mahkemeye gitmi�. Bilmem

mahkemele�mi�, bilmem mahkemele�memi�.

(Kaya, 1979, 18)

-484-

Erkek kel kör kirpi di�i kel kör kirpiye demi� ki: “Sen benim tarlama

girme!” di�i kel kör kirpi erkek kel kör kirpiye demi� ki: “Sen de benim tarlama

girme”. Erkek kel kör kel kirpi ile di�i kel kör kirpi aras�nda kavga ç�km��. Erkek

kel kör kirpi di�i kel kör kirpiyi öldürmü�.

170

(Bayr�, 1972, 60)

-485-

Erzurumlu Efruz efendinin evde kalm�� evlenmemi� ebesi Edirne emiri

Esfendiyar efendiye evet deyip evlenmelide mi ev edinmeli, evlenmemeli de ev

edinmemeli mi ?


-486-

Ev ard�na arpa ektim, i�lendi, di�lendi, bir kanc�k s�pa dü�lendi. Al adam

s�pan�, siperim s�pan�.

(Bozyi�it, 8-9)

-487-

Evimizin ard�nda bir çam, bir buda��na dedecik binmi�, bir buda��na ebecik

binmi�, dedecik ebeci�i s�rkalar, ebecik dedeci�i s�rkalar.

(Bozyi�it, 8-9)

-488-

Ey a�ç� Abbas, dur bana be� basma tas a� ver. Bu nice be� basma ta� a�t�r?

Bana be� basma tas a� ver?


-489-

Ey aksak a�ç� Hasan, a�ç�lar a� pi�irir, sen de gel a� pi�ir, ey aksak a�ç�

Hasan.


-490-

Ezineli Emin emminin k�z� ellilik Emine bir eliyle mendilini sallad�, bir

eliyle elli bine el eyledi.

(Çongur, 139)

-491-

Fak�r halam�n alkara arkal��, ark aral��nda, a��r a��r akar.

(Mirzayev-Kuliyev, 12)

-492-

Falc� falc�ya fend etmez.

(�enbay, 98)

171

-493-

Falezli falçatan�n figan eden Ferhunde’ye var m� faydas�, Ferhunde’nin fer

fer atan yüre�i Fitnat’�n faturas�na fark f�rlat�r m� ?


-494-

Farfarac� Fikriye ile favorili faso fiso Fahri Fatsal� Fatma’y� görünce,

fesle�enci feylosof Feyyaz’�, f�nd�kç� Ferhunde’yi hat�rlayarak feveran ettiler.

(Çongur, 139)

-495-

Fermanl� fabrikatör Fuat Fatin Furtun, filden, fiilden, f�s�lt�dan, fosilden,

filitten, flütten, fellik fellik kaçar.

(Çongur, 139)

-496-

Gagavuz ku�unun gagas� gerdandan sarkar, ger ger gerilen gergefin gültas�

Galata’dan galat gergedana gül atar.


-497-

Gara gara gartallar, Garacada�’da kanat ç�rpanlar.

(Uslu, 26)

-498-

Gap� g�c�rt�c�land�r�c�lardan m�s�n�z, ocak k�v�lc�mland�r�c�lardan m�s�n�z?

(Uslu, 26)

-499-

Geldin geldin gelme, geldin geri dönme.

(�enbay, 98)

-500-

Gelirse hana bo�, gelmezse daha ho�.

(Peksöz, 138)

-501-

Gemerek’ten Gediz’e gelen Gebzeli gezginci gitarist geceleyin gençlere

gerçekd��l�kla gerçeklik d�� ili�kiler aras�nda ne gibi geçerlilik gerçekli�i

oldu�unu sormu�, bütün gençleri güldürmü�.

172

(Çongur, 140)

-502-

Gerekli gereksiz ve gere�ine inanmadan gayretke�lik edip iki günde bir

Genel Kurula gensoru veren Giresunlu G�yasettin Güner için Genel Kurula

gensoru vermek, gerçekten de gerekmekte midir, gerekmemekte mid�r?

(Çongur, 140)

-503-

Getirince el getirir, yel getirir, sel getirir; götürünce el götürür, yel

götürür, sel götürür.

(�enbay, 98)

-504-

Götür küpü dök küpü, getir küpü sök küpü.

(Uslu, 26)

-505-

Gözlemecinin gözlü�ü gözcünün gözünde mi, gözcünün gözlü�ü

gözlemecinin gözünde mi?

(Bozyi�it, 8-9)

-506-

Guyuya indim silindim silkindim ç�kt�m.

(Uslu, 26)

-507-

Gurbet elde bir i� geldi ba��ma .Yumru�um gibi yahniler dokunsa di�ime,

otursam k�rk tepsi baklavan�n ba��na, acaba yeter mi sabah kahvalt�s�?

(Tan, 1981, 58-67)

-508-

Gül dibi gibi, bülbül dili gibi, gül dibi bülbül dili.

(Sümer, 63-69)

-509-

Gül güllükte, kül küllükte


173

-510-

Güneyli girgin gammaz Gâlip Gâvurda�l� Gündüze güpegündüz galeyana

gelmi� de Gülgilo�lu Gaziantepli gazinocu Gazanfer’i Gölköylü gitarist ile birlikte

Gümü�hane’ye gönderivermi�.

(Çongur, 140)

-511-

Güre�te galip gelen Gelibolulu güre�çi, Ganal� güre�çi Gonzales’e güre�mi�

de mi galip gelmi�, yoksa Ganal� güre�çi Gonzales hükmen yenilmi� güre�ememi�

de güre�meden mi galip gelmi�?

(Çongur, 140)

-512-

Hakim hakem, hakem hakim gerek.

(Çongur, 140)

-513-

Hakk� Hakk�’dan hakk�n� istemi�. Hakk� Hakk�n�n hakk�n� vermeyince

Hakk� Hakk�’n�n hakk�ndan gelmi�.

(Bozyi�it, 8-9)

-514-

Hahamhanede hahamba�� haham� homur homur homurdan�r görünce,

hemencecik heyecanland�, h�zland�, ho�nutsuz, h�rç�n h�rç�n giderken Hollandal�

Helga’y� kar��s�nda görünce, hah tamam, dedi, haydi hohla, hadi hemen hoh de

bakay�m deyip hay�fland�.

(Çongur, 140)

-515-

Hap� yuttu Haldun, hap hup etti Sadun.


-516-

Haraya girdim, sildim, silkindim, ç�kt�m.

(Bozyi�it, 8-9)

-517-

Hay�rl�n�n hayr�na, hay�rs�z�n �errine.

(Çongur, 140)

174

-518-

Hayrabolulu Hamamizâde Hâmit Hayrettin’in han�m� Halide Harputlu has

undan hamur aç�p Halaskârgazi’de hassa alay�ndan mütekait hamurkâr Hüsnü

Hayrettin’le halas� Hayrünisa han�m�n hem hayretine sebep oldu hem de

hayranl��n� kazan�p hay�r duas�n� ald�.

(Çongur, 140)

-519-

Her kad�n hanesinin hem han�m�, hem halay��d�r.

(Çongur, 140)

-520-

Herkes gayganaland� da, biz gayganalanamad�k.

(Uslu, 26)

-521-

Herkes lahana al�p lahanalanm��, biz de lahana al�p lahanalal�m m�?

(Sümer, 63-69)

-522-

Herkes m�hlamaland� da, biz m�hlamalanamad�k.

(Sakao�lu, 1980, 11)

-523-

Hey vurani vurani, ne çok söyledin yalan�, yedim k�rk kazan borani, keyfim

gelmedi, karn�m doymad�.

(Tan, 1981, 58-67)

-524-

H�mh�m ile burunsuz, birbirinden u�ursuz.

(Peksöz, 138)

-525-

Hopal� Hamit’in hop hop atar yüre�i, Hatayl� Hasret’in hep söyler dili.


-526-

I�d�r’�n ��l ��l akan �l�man �rma��n�n k�y�lar� iklim t�kl�m �lg�n kapl�d�r.

(Çongur, 141)

175

-527-

Iss�z Sivrihisar‘�n sars�nt�s�z �osesi üstünde z�r�lt�s�z s�z�lt�s�z bir yaz kö�esi

seçip sazs�z cazs�z ve susuz s�rf sosisonla i�siz bir yaz sürmek isteyi�imizin s�rr�n�

sezi�ine serzeni�sizce sustum.

(Çongur, 145)

-528-

�bibiklerin ibibiklerini iyice iyile�tirmek için �stinyeli istifçi �bi�’in istif

istiridyeleri mi, yoksa �skilipli ispinoz i�portac� �shak’�n i�li�indeki ibri�imler mi

daha iyi bilemiyorum.


-529-

�bi� ile Memi� mahkemeye gitmi�, mahkemele�mi� mi mahkemele�memi�

mi?

(Uslu, 26)

-530-

�bi�’le Memi�, i� mi� dememi�, iti�mi� kavga etmi� mahkemeye dü�mü�ler,

mahkemele�mi�ler. �� mi� dememi�, iti�mi�, kavga etmi�ler de mi mahkemeye dü�

mü�ler?

(Çongur, 143)

-531-

�ki emini bir yemin aralar.

(Çongur, 140)

-532-

�lle samur samur diye sand�ca��m, hayaliyle yand�ca��m.

(Tan, 1981, 63)

-533-

�ller bazlama yapm�� da bazlamalanm��. Biz bazlama yapt�k da

bazlamalanamad�k.

(Ko�ay, 71)

-534-

�ller dizlemelendi de biz dizlemelenemedik.

(Bozyi�it, 8-9)

176

-535-

�sa Musa köse, bu i�te böyle oldu her neyse.

(Peksöz, 138)

-536-

�stedi�ini söyleyen istemedi�ini i�itir.

(Çongur, 140)

-537-

�� ister i�ten kaçar.

(Çongur, 140)

-538-

Jamaika’dan jetle gelen judocu Necdet’in getirdi�i Japon Jandarman�n k�z�

Fuji’nin pijamas�yla jan janl� jarse juponuna jambon ya�� döküldü de ne kar�s�

Jale’de jeton dü�tü, ne Japongülü Fuji ald�rd�, jiklet çi�neyip jimnastik yapt�lar.

(Çongur, 141)

-539-

Japon jiletlerinde Japonca yaz�l�.

(�enbay, 98)

-540-

Jurnalc� Jale ile jeneratörcü Müjgan Japonya’dan jilet, jant, jet, jambon,

jelatin, jartiyer, jeton, jarse, Japon Gülü getirdiler.


-541-

Kâ��tnâme’de kule kap�s�ndaki kuru kahveci Kahtal� Kas�m Kâz�m’�n karn�

ç�k�k, ka�� kalk�k, kurba�a gözlü k�z� Kemter ile kolu hem k�r�k hem ç�k�k

kelkafal� kalfas� kavruk Hakk�, kar��kl��a getirip kavrulmu� kahveye kakule

k�r�� katt�.

(Çongur, 141)

-542-

Ka��zmanl� Kemal, kurttan korkan Korkut’a inat kom�u kümesten kaçan

kurtla tilkinin kuyruklar�n� kopart�p kuyu kapa��na ast�.

(Çongur, 142)

177

-543-

Kahve tütün, keyifler büsbütün.

(Çongur, 141)

-544-

Kalbur tekerlendi, öküz ölecek; senin ne halin var bana gülecek?

(Peksöz, 138)

-545-

Kambur Kadriye kavanozu k�rd�, k�r��n� k�r��na katt� kaçt� kay�p.

(�enkaya, 68)

-546-

Kap� ard�nda yar�m ya�l� yalak k�r��

(Bozyi�it, 8-9)

-547-

Kap� arkas�na yalak koydum, öte yalak beri yalak arar�m.

(Bozyi�it, 8-9)

-548-

Kap�y� k�c�r gatt�r�c�lardan m�s�n, oca�� k�v�lc�mlatt�r�c�lardan m�s�n? Ne

kap�y� k�c�rdatt�r�c�lardan�m ne oca�� k�v�lc�mlatt�r�c�lardan�m.

(Bozyi�it, 8-9)

-549-

Kara a�aç, kara a�aç, kab� koyu kara a�aç, kab� koyu kirimi� kara kuru

kara a�aç.

(Bozyi�it, 8-9)

-550-

Kara burunlu kabaday� Kadir, kafakâ��d�n� Kadirlili kadirbilmez kapkaçç�

Kas�m’la Kahire’deki Kalecikliler kahvesinde kalamarla kâfuru satan kaparozcu

Kuzguncuklu kozmonot Kâz�m’a kapt�rm��.

(Çongur, 142)

-551-

Kara kara kartallar, karl� sulu tarlalar ararlar.

(Bozyi�it, 8-9)

178

-552-

Kara k�� karl� da�� karla kavururken ka�� k�rk�k k�rk kulakl� Kas�m k�rk

k�r�k küp ve k�rk�k k�rk kuzuya tokmakl� k�rk�s kalesi kap�s�nda karkas�n�n

kangalar�n� k�zg�n karg�larla da�lad�.


-553-

Kara k�z�n k�sa kay��n� kas��na k�zmay��na �a�mam��s�n da, kuru kaz�n

k�z��p kay�s� kaz��na �a�m�� kalm��s�n.

(Çongur, 142)

-554-

Kara üzümün kartla�mam��cas�.

(Tan, 1981, 63)

-555-

Kar��daki köprünün alt�nda iki kürkü y�rt�k kör kirpi; di�i kürkü y�rt�k kör

kirpinin kürkünü erkek kürkü y�rt�k kör kirpiye mi kaplamal�, yoksa erkek kürkü

y�rt�k kör kirpinin kürkünü di�i kürkü y�rt�k kör kirpiye mi kaplamal�?

(Tan, 1981, 64)

-556-

Kar��dan gelen sekil sekiz çebiç, bilmem bizim sekil çebiç, bilmem

kom�unun sekil sekiz çebiçi.

(Tan, 1981, 64)

-557-

Kartal kalkar dal sarkar, dal kalkar kartal sarkar.


-558-

Kas�mda, Kâz�m’la Kas�m day�m bana Kâni’nin kafas� Kâbil’e gitmeyi kabil

de�il kabul etmez dediler.


-559-

Ka��m ka��kt�r, ya�l� pilava â��kt�r, yahni görse k�r�t�r, dolmay� görse

s�r�t�r, ho�af� görse ay�l�r, zerdeyi görse bay�l�r.

(Tan, 1981, 58-67)

179

-560-

Kaynayan kazan kapak tutmaz.

(�enbay, 100)

-561-

Kayseri’nin kazas�nda Kazanc�lar Çar��s�’nda, Kara Kâz�m’�n k�z�n�

kaç�rm��lar, kaç�ran�n kap�s�na kilit vurmu�lar.

(�enkaya, 68)

-562-

Kel keyfince kendi dü�er, kendi kalkar.

(Çongur, 142)

-563-

Kelkit’te kekliler Kesmik’e dadanm��lar; Kelkitliler de Kesmik’teki

kekliklerin etine dadanm��lar. Kelkit’te keklikler Kesmik’e dadanmayayd�lar

Kelkitliler de Kesmik’teki kekliklerin etine dadanmazlard�.

(Sakao�lu, 1980, 10-12)

-564-

Kendirli’den kemençeci kekeme Kerim kentlerin ke�meke�li�ine kesinkes

kar�� ç�k�yor ve ke�ke Ke�an’da ke�kekçilikle kesme �ekercilik yaparak kereste,

kerevet, kereviz, kerevit, ketenhelva, kendir, kenevir, kemençe, kelem, kekik,

keklik sat�p kelepircilik ederek rahat�ma baksayd�m diyor.

(Çongur, 142)

-565-

Keskin k�l�ç k�n�n� kesmez.

(Çongur, 141)

-566-

Ke�kekçinin ke�keklenmemi� ke�kek kepçesi.

(Bozyi�it, 8-9)

-567-

K�k�rdad�n da m� kurudun kara kuru, kuru kara a�aç, k�k�rdamad�n da m�

kurudun kuru kara, kara kuru a�aç.

(Bozyi�it, 8-9)

180

-568-

K�n�kl� k�l�b�k k�rp�nt� k�yaslamac�, K�n�kl� k�lkuyruk K�tmirli k�k�r k�k�r

k�k�rdatarak küskütük küçümen küfeci külhaniye külüstür Kür�at’� külünklü

künkün üstüne küttedek devirdi.


-569-

K�r�khan’daki k�r�kç� ç�k�kç� k�rç�l K�r’�n k�rg�n k�r�kç�s� k�rm�z� k�rda

k�k�r k�k�r K�r�ml� k�k�rdakç�n�n all� k�rl� k�rlang�çlar�n� k��n k�rlarda K�rg�zl�

k�rp�nt�c� k�r��k K�r�ml�’n�n k�r�kk�raklar�yla besliyormu�.

(Çongur, 142)

-570-

K�rk küp, k�rk� da kulpu k�r�k küp. K�rk kulpu k�r�k k�r�k küpün içinde

k�rk k�l kuyruk var.

(Tan, 1981, 58-67)

-571-

K�rk kantar k�rkar k�rkar kantar tartar.

(Bozyi�it, 8-9)

-572-

K�rk kartal, k�rk kanad� k�r�k kartal, dal sarkar kartal kalkar.

(Uslu, 26)

-573-

K�rk kartal, k�rk kanad� k�r�k kartal, k�rk� kalkar, k�rk� konar.

(Bozyi�it, 8-9)

-574-

K�rk küp k�rk�n�n da kulpu k�r�k küp.

(Bozyi�it, 8-9)

-575-

K�rk okka Antep baklavas�, k�rk kantar Kars’�n kara koyun kavurmas�,

k�rk kutu Ba�dat hurmas�, acaba yeter mi bu kadarc�k sabah kahvalt�s� ?...


181

-576-

K�rk tepsi Antep helvas�, k�rk tepsi Ba�dat hurmas�, k�rk kap�n�n yaprak

dolmas�, acaba yeter mi sabah kahvalt�s�?

(Tan, 1981, 58-67)

-577-

K�rk y�l�n ba��, Hasan’�n kabak a��.

(Peksöz, 138)

-578-

Kilisli kikirik kilimci Kilizman’daki kilitli kilisede kimli�ini kimseye

sezdirmeden kucak kucak kuskuslu ku�konmaz� kukumav ku�una, ki�iliksiz

kula�akaçan kirli kirloz kirpiye de Ku�adas�’n�n ku�hanesindeki ku�ba�l� ku�bazla

birlikte önce ki�ni�li ku�üzümünü, sonra da Kumla’n�n kumlu kumlu ku�kiraz�n�

yutturmu�.

(Çongur, 142)

-579-

Kiri�ten kiri�e kad�n ad�mc�, De�irmencinin dal pelitten kaz�� var, Ya

gelir kaz�klar kaz��m�, ya var�r kaz�klar�m kaz��n�.

(Bozyi�it, 8-9)

-580-

Köprü alt�nda serçecikler, selkisiller, silkisiller, su içerler, sivi�irler. Gelin

k�zlar selkiselim, silkiselim, su içelim, sivi�elim.

(Ko�ay, 71)

-581-

Kötü bu kötü, anlad�m kendi kötü.

(Çongur, 141)

-582-

Küpe küp deyince küp sahibi dip der.

(Çongur, 141)

-583-

Kürek sap� uzun olur, s�z�lt�s� güzün olur.

(Peksöz, 138)

182

-584-

Kürekçi küsküyle de�il, kürekle kürür kar�; kürkü ise kürke kürkçü ular.

(Çongur, 143)

-585-

Kürkü y�rt�k kel kör erkek tilkinin kürkünü, kürkü y�rt�k kel kör di�i

tilkinin kürküne eklemi�ler.

(Bayr�, 1972, 60)

-586-

Kürsü etraf�nda dizelenirler, yan�lan cereme virecek.

(Ko�ay, 71)

-587-

Lâf�n az� özü, çobana verme k�z�, ya koyun götürür, ya kuzu.

(Çongur, 143)

-588-

Lâf lâf� açar, lâf da kutuyu.

(Çongur, 143)

-589-

Lâleler lalam�n elinde lâl olur.

(Sakao�lu, 1980, 10-12)

-590-

Lârendeli Lâla Lûtfi Pa�a’n�n lâlik kar�s� Lâmia Lâleli’de lâvantac� Lâtif’e

u�ray�p lâvanta esans� ald�. Limanda limonata içip lâterna dinleyip lâdonla Lido’ya

gidip keyfe dald�.


-591-

Lehistanl� lang�r lungur likorinoz lâfebesi lostromo Leyla ile Lâlelili Lâle’ye

leblebi ile likör ikram etmi�.


-592-

Leyle�in ömrü lâk lâkla geçer.

(�enbay, 98)

183

-593-

Lüpçüler, lütfen lüzumlu lüzumsuz lâk�rd�lar� b�rak�n da lüferlerinizi yiyin,

lüferlerinizi lüpleyin.


-594-

Mangal k�v�lc�mlat�c�lar�ndan m�s�n�z; kap� g�c�rdat�c�lar�ndan m�s�n�z?

(Kaya, 1979, 18)

-595-

Marifetli Melâhât’in merkezdeki i�ine mevta olmu� diye bak�p mel mel

meleyen müzelik Memduh melon �apkas� ile selam verip müzik dinleyip mülteci

kamp�n�n mumunu yakt�.


-596-

Mehmet’le Mahmut mahkemeye gitmi�ler, mahkemede mahkemele�mi�ler

mi, mahkemele�memi�ler mi?

(Çongur, 143)

-597-

Melek, elek eleye eleye, ö�üt verirdi eri, eli e�ri Ali’ye.


-598-

Mendilim menevi�li, mendilde oya i�li. Memnun oldum tan��t��ma

Memduha Menevi�li.


-599-

Menemenli Naime nine, ne benim mini minime ninni söylememe, ne

Nami’nin na�meli mâni m�r�ldanma mânisine, ne de Mehmene Banu nâm�na nane

mane emmene mâni olur.

(Çongur, 144)

-600-

Mercimek mi gölsemi� gölmü mercimeksemi�, mercimek gölsemeseymi�

göl mercimeksemezmi�.

(Uslu, 26)

184

-601-

Mudurnu’nun Asl�yok Mahallesi’nden Vardabul O�ullar�’ndan Nâfil

Efendi O�lu Hâf�z.

(Tan, 1981, 58-67)

-602-

Mu� Pa�as� ho�af tas�.

(Özhan, 54)

-603-

Müsliften medet, münaf�ktan nasihat beklenmez.

(�enbay, 97)

-604-

Müthi� Müfit Merdo�lu Mithat’�n mert babas�n� marifetli Mür�ide ile

mahsun kalmas�n diye evlendirdi.


-605-

Nankör nalbant nallar� nallamal� m�, nallamamal� m�?

(Bozyi�it, 8-9)

-606-

Nargilemin alt� derya, üstü ate�, cümlemiz karde�iz karde�.

(Çongur, 144)

-607-

Nazilli’nin nazik nanikçileri, nezaketinden nezle olmu�. Nüktedân�n

nüksetmi� nüktesi, nedimenin nadim olmu� ne�vesi.


-608-

Ne at kaç, ne al kaç.

(Bozyi�it, 7)

-609-

Ne cezveyi köpürdetebildim, ne kahveyi höpürdetebildim.

(Sümer, 63-69)

185

-610-

Nobran Nadi Nadir’in Nall�han’da naneruhu, nal�n, narenciye, nergis al�p

satt��, naml� Nesrin’e de nâzikâne Nazmi Nâz�m nesir, nesep,nesiç,nemelâz�mc�l�k,

nezaket, nikelâj, nüans, nümayi�, noel, nöbet �ekeri üzerine nutuk att�� söyleniyor.

(Çongur, 144)

-611-

O yalan bu yalan, fili yuttu bir y�lan.

(�enbay, 101)

-612-

Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz.

(Çongur, 144)

-613-

O�lum oldu oydu beni, k�z�m oldu soydu beni.

(Çongur, 144)

-614-

Öküz ölür gönü kal�r, yi�it ölür ünü kal�r.

(Çongur, 144)

-615-

Özbekköyün özbeöz Ödemi�li öngörülü ö�retmeni Özgür aslan ile Özgül

özellikle özerk ön ö�retimde öylesine özverili, ö vünç verici ve özgüye de�er

ki�iler ki, ö�retim üyeleri içinde örnek onlard�r, diyebilirim.

(Çongur, 144)

-616-

Pasakl� pinpon pislikten pakland�.

(Bozyi�it, 8-9)

-617-

Pa�a tas�yla ta�a ta�a be� tas has üzüm ho�af�. Pa�an�n tasas� ta�an�n ma�as�

pas tutmaz �a��l�r makas�.


-618-

Paray� paraya verin, paray� araya vermeyin.

(Bozyi�it, 7)

186

-619-

Penceredeki tekir kedi tenceredeki eti kendi kendine yedi.


-620-

Pireli peyniri, perhizli pireler tepelerse, pireli peynirler de, p�r p�r pervaz

ederler.

(Sümer, 63-69)

-621-

Ramazan’da Rizeli Remzi rükü� Rümeysa’ya rastlam�� da Römorkör,

riziko, rokoko, Rûhül Kûdüs, rûzgâr gülü, r�h, z�rh rint, rink, ray, rab, radyoaktif,

rehabilitasyon nedir diye sormu�.


-622-

Rüzgâra tüküren kendi yüzüne tükürür.

(Çongur, 145)

-623-

Saç sakal kar sanki, saçsa kalkar sanki.

(Tan, 1981, 65)

-624-

Saçmalamal� m�, saçmalamamal� m�?

(Sakao�lu, 1980, 10-12)

-625-

Sar� Day� Sar� Day�! Ne sar�, kuru dar�, bu dar� be day�.

(Kaya, 1979, 18)

-626-

Saza sazla, söze sözle mukabele etmek gerek.

(�enbay, 100)

-627-

Sedat T�naz’�n bütün tasas� surats�z teyzesine rastlamadan set üstünde

s�rt�n� zerzevat sepetinin pis tepesine sürten s�ska sülük taz�s�n� toz tortusu

üzerine tutsak etmeseydi.


187

-628-

Sen a�a ben a�a, bu ine�i kim sa�a.

(Peksöz, 138)

-629-

Serçe ile söyle�enin sesi semadan gelir.

(�enbay, 100)

-630-

Sizin bacaya konmu� all� ball� kabakl� bayku�a bizim bacaya konmu� all�

ball� kabakl� bayku� demi� ki: “Nas�ls�n all� ball� kabakl� bayku�?”

(Sakao�lu, 1980, 10-12)

-631-

Sizin damda var be� boz ba�l� be� boz ördek, bizim damda var be� boz ba�l�

be� boz ördek, sizin damdaki be� boz ba�l� be� boz ördek, bizim damdaki be� boz

ba�l� be� boz örde�e:“Siz de bizcileyin be� boz ba�l� be� boz ördek misiniz?” demi�.

(Sümer, 63-69)

-632-

S�cak ekmek pekmezsemi�, pekmez s�cak ekmek istemi�.

(Bozyi�it, 8-9)

-633-

Sizler de çekoslavakla�t�ramad�klar�m�zdan m�s�n�z?

(Bozyi�it, 8-9)

-634-

Sivrihisarl� simitçi Sâlim’le simitleri susamlasak da m� satsak,

susamlamadan m� satsak; yoksa susamlamadan satsak da sat�n alanlara m�

susamlatsak?

(Çongur, 146)

-635-

Siz bizim h�sm�m�zm��s�n�z, biz bilememi�iz.

(Kaya, 1979, 18)

-636-

So�utulmu� üç tunç tas has kay�s� ho�af�.

(Çongur, 145)

188

-637-

So�utulmu� üç tunç tas kay�s� ho�af� iç, s�cak sevilmeyen be� tas has

ho�aftan sahiden sevimli olur.


-638-

Söyle k�z�m k�z�na, o da söylesin k�z�n�n k�z�na; a�latmas�n k�z�n�n k�z�,

k�z�m�z�n k�z�n�.

(Çongur, 142)

-639-

Su �i�esi, Mu� Pa�as�.

(Tan, 1981, 66)

-640-

Sudan ç�kt� iki su �ad�s�; biri erkek su �ad�s�, biri di�i su �ad�s�.

(Tan, 1981, 66)

-641-

�apka fesin yan�nda, �ap kafesin yan�nda.

(Tan, 1981, 66)

-642-

�artl� �aban �ark��lal� �ip�akç� �ekip bir de ��psevdi Semiha �i�hane’den

�eytan ku�u mu �ömine ma�as� m� masa �emsiyesi mi �oson mu �ezlong mu ne sat�n

almaya gitmi�ler �a��p kalm��lar.


-643-

�emsi Pa�a Pasaj�nda sesi büzü�esiceler.

(Bozyi�it, 8-9)

-644-

�eytan da �eytan amma, kad�n daha �eytan.

(�enbay, 100)

-645-

�inasi �u senin son �ans�n.

(Cengiz, 79)

189

-646-

�i� �i�eyi �i�lemi�, �i�e ke�i�e ki� demi�.

(Bozyi�it, 8-9)

-647-

�i� �i�eyi �i�lemi�, �i�e ke�i�e k�� demi�. �eytan da �eytan ama kad�n daha

�eytand�r demi�.


-648-

�i�çi Seyyid �erif.

(Bozyi�it, 8-9)

-649-

�u a�ac� budamal� m�, budamamal� m�?

(Tan, 1981, 66)

-650-

�u ate�i k�v�lc�mland�rmal� m�, k�v�lc�mland�rmamal� m�?

(Ural, 14)

-651-

�u benim elimdeki �im�ir ka��k, ��p benim aln�ma, ��p anam�n aln�na.

(Bozyi�it, 8-9)

-652-

�u çaydan ben bir tepsi kum ald�m. Ben bu kumu yerim ben bu kumu

yurum.

(Özhan, 54)

-653-

�u çocu�u g�d�klasak da m� güldürsek, yoksa g�d�klamasak da m�

güldürsek?

(Tan, 1981, 58-67)

-654-

�u çit kimin? Çötenin. Çötenin çitini sökelim, bizim çite dikelim.

(Bozyi�it, 8-9)

190

-655-

�u depeden bi güdül yuvarland�, deli�i deli�ine bar�na��m deli�ine. Deli�i

deli�ine, barma��m deli�ine.

(Ko�ay, 71)

-656-

�u duvar� badanalamal� m� , yoksa badanalamamal� m�?

(Uslu, 26)

-657-

�u kap�y� açmal� ama t�rmalamal� m�, t�rmalamamal� m�?

(Özhan, 54)

-658-

�u kar��da kuru kavak suda �ak�rdad� da m� kurudu tak�rdad�, susuzluktan

tak�rdad� da m� kurudu?


-659-

�u kar��da dibi dubu kara a�aç: Beni gördün de mi dibi dubu kara a�aç

oldun? Beni görmedin de mi dibi dubu kara a�aç oldun?

(Kaya, 1979, 18)

-660-

�u kar��da kuru kavak, tak�rdad�n da m� kurudun, tak�rdamad�n da m�

kurudun, dibi kovuk, kabu�u kal�n, dibi e�ri, do�ru kavak.

(Sümer, 63-69)

-661-

�u kar��da bir kuru dal, dala konmu� k�rk kartal, kartal kalkar dal sarkar,

dal sarkar kartal kalkar.

(Tan, 1981, 58-67)

-662-

�u kö�e yaz kö�esi, �u kö�e k�� kö�esi, ortada su �i�esi.

(Kaya, 1979, 18)

-663-

�u kö�e yaz kö�esi, �u kö�e k�� kö�esi. Yaz kö�esi olmay�ncak k�� kö�esi

olmaz, k�� kö�esi olmay�ncak yaz kö�esi olmaz.

191

(Ko�ay, 71)

-664-

�u resmi çerçevecide çerçevelettirsek de mi assak, yoksa çerçevecide

çerçevelettirmesek de mi assak?

(Tan, 1981, 58-67)

-665-

�u �asan�n serili serseri resimleri �asisini �osonsuz ta��mas�na �a�ars�n�z da

�asan�n sansarla�m�� suratl� di�siz �a�� anas� onun �u son �ans�na �a�maz m�

san�rs�n�z?

(Çongur, 145)

-666-

�u tarlaya e�ir kükürt ektim, e�ir kükürt içlendi, s�pa içinde di�lendi, ya

s�pac� s�pan� s�p, ya s�pan� s�par�m.

(Bayr�, 1972, 60)

-667-

�u tesbihi imamelemeli mi, yoksa imamelememeli mi?

(Uslu, 26)

-668-

�u yamay� �u köseleye yamamal� m�, yoksa yamamamal� m�?

(Bayr�, 1972, 60)

-669-

�u yo�urdu sar�msaklasak da m� saklasak, sar�msaklamadan m� saklasak?

(Uslu, 26)

-670-

�uraya bir cam�� basm��, amma nas�l bir bas�� basm��.

(Bozyi�it, 8)

-671-

Ta�l�tarla’daki terasta tala�lar tutu�unca ba�layan telâ�, tala�lar�n

tamamiyle ve büsbütün tutu�mas�yla artm��. Tutu�an tala�lar� görüp tellâklar telâ�

ettikçe tala�lar tutu�mu�, tala�lar tutu�tukça tellâklar telâ� etmi� ve teras�n

trabzan�na tutunmu� bakan Trabzonlu te�rifatç� titiz Tahsin Tevfik, tala�lar

tutu�tukça telâ�eden tellâklara: “Bo�una telâ� ediyorsunuz!” demi�.

192

(Çongur, 147)

-672-

Tencere tava her biri ayr� hava.

(Peksöz, 138)

-673-

Taz�ya tav�an� tutturan, iki taraf�n hay huyudur.

(�enbay, 98)

-674-

Topal Talip’le Tophaneli Tahsin, tahteravalli tahtas�ndan tepetaklak tortop

ta�lar�n ortas�na dü�tüler de ne tahreravalli tahtas�n� tazmin ettiler, ne de tâmir.

(Çongur, 146)

-675-

Tophaneli topal topçu, Tophane’de top atarken topal topçunun topu�unu

toparlad�.

(Akyüz, 34)

-676-

Titiz, temiz, tendürüst dad�m tad�n� tatt�� tere demetini dide dide da��tt�

da hiddetinden hem dut dal�nda tak�l� duran d�r�lt� düdü�ünü öttürdü, hem de

didine didine dedim dedi, dedim dedi, dedi durdu.

(Çongur, 146)

-677-

Tütün tüttürmez, tatl� yatt�rmaz.

(�enbay, 98)

-678-

Uluborlulu uykucu utangaç Ûlviye ile Urfal� u�ursuz Ûlvi u�ra�a u�ra�a

Urla’daki urganc�lara uzun uzun urlam urlam urgan satt�lar.


-679-

Uluk��lal� kul Lütfi ile Ulam��l� kel Lütfullah, Kilis’in Lalapa�al� lambac�

güzeli lokmagöz Lâle’nin hal�lar�n� Halide’nin hald�r huldur halli hâli halinde

dokur, bir yandan da halen halsiz, halifesiz lalas�yla halas�n�n hâlisine hallaç

Halimi ile lostromo Lâmi’nin yan�nda lâmelif okur.

193

(Çongur, 145)

-680-

Umdum umdum geri yumdum.

(Çongur, 147)

-681-

Uykucu Ülkü, ucu tüllü üç örtüyü ütüyle ütüleyip de mi üstüne örtünmeli, üç

örtünün ucunu tülleyip ütüleyip de mi üstüne örtünmeli?

(Çongur, 147)

-682-

Üç tas has ho�af.

(Sakao�lu, 1980, 12)

-683-

Üç tunç tas, saf has kay�s� ho�af�.

(Sümer, 63-69)

-684-

Ünyeli olmakla ünlü Ümit Ünlü’nün üç gün üç gece üzüm üzüm üzülmesi

üstüne, ümidi kalmayan annesi umursamaz Ümmü Gülsüm ürküp de o�lu için mi

üzüm üzüm üzülsün, yoksa kendi ümitsiz, ürkek haline mi gülsün?

(Çongur, 147)

-685-

Üstü üç ta�l�, taç sapl� tunç tas� çald�ran m� çabuk ç�ld�r�r, yoksa içiçe yüz

üç ton saç kapl� çan� kald�ran m� çabuk ç�ld�r�r ?


-686-

Ver Allah’�n verdi�ine, vur Allah’�n vurdu�una.

(�enbay, 98)

-687-

V�rv�rc� Vedia ile v�d� v�d�c� Veli velinimeti vatman Vahit’e vilâyette veda

edip Vefa’ya do�ru vaveylâs�z velesbitle volta vururlarken valeybolcu Vedat, virtiöz

Vicdane ve Viran�ehirli vatansever viyolonselist Vecibe ile kar��la�t�lar.

(Çongur, 147)

194

-688-

Ya�mur ya�arsa raylar �slan�r, ya�mur ya�arsa saraylar �slan�r.

(Tan, 1981, 67)

-689-

Yalanc�o�lu yal�nc�k yaylada��n�n yahnisini ya�s�z yiyebilse bile

yaylada��n�n ya�l� yo�urdundan, Yüksekova’n�n yusyumru yumurta yumurtlayan

tavuklar�ndan, bir de yörük ayran�yla yufkas�ndan asla vazgeçemez.

(Çongur, 148)

-690-

Yamaçta bir horoz kuyru�unu k�vra�m��land�rm�� amma, amma da

k�vra�m��land�rm��.

(Sümer, 63-69)

-691-

Yel yepelek yelken kürek yellene yellene yenilendim yalpalaya yalpalaya

yolland�m. Yorganc� Yakup yüre�ini yelpaze etti de yular�n� yönlendirip yollar�n�

ay�rmad� m� ?


-692-

Yoldan gelir be� e�ekli bez yüklü be� adam. Nerden gelip nereye gidiyorsun

be� e�ekli bez yüklü be� adam? �uradan gelip �uraya gidiyorum. Be� e�ekli, bez

yüklü be� adam.

(Bozyi�it, 8-9)

-693-

Zâlim zulmünü zulmette zulm için yapar.

(Çongur, 148)

-694-

Zaman saman satar, saman zaman satar.

(�enbay, 100)

695-

Zamm� izâm edip zemmetmeli mi, yoksa zam lüzumludur diye izâm

etmeyip zemmetmemeli mi?

(Çongur, 148)

195

-696-

Zemzemedeki zemzem zelzelede zemzemlikten ç�kt�.

(Çongur, 148)

-697-

Zeyrek’teki zelzeleden sonraki zelzeleler de zarara sebep oldu.

(Çongur, 148)

-698-

Z�r deli z�rz�r deli, h�nz�r deli.

(�enbay, 100)

-699-

Zifirci Zakir zehir içip zahmetsiz zehirlendi de zemheri günü zam gören

Zeliha zahmetsiz zehir içip zehirlenmedi mi?


-700-

Zonguldakl� Zalo�lu Zühre’nin k�z� Zühal, zibidi Zeki’yi ziyarette zil zurna

görünce z�vanadan ç�km��: “Beri bak zevzek zibidi Zeki, demi� sen zevç de�il

zahiren zahireci, zalim, zikzakl�, zü�ürt, züppe, z�rtapozun tekisin!”

(Çongur, 148)

196

SONUÇ

“Oyun Tekerlemelerinin Ara�t�r�lmas� ve �ncelenmesi” konulu çal��mam�zda,

700 tekerleme metni yer almaktad�r. Bu metinler; 1930-2005 y�llar� aras�nda

yay�nlanan çe�itli yaz�l� kaynaklara ba�vurularak bir araya getirilmi�tir. Tekerleme

metinleri, d�� yap� ve iç yap� özelliklerine göre tasnif edilerek, her tekerlemeye bir

tasnif numaras� verilmi�tir. Çal��mam�zda yer alan tekerleme metinleri, “Manzum

Tekerlemeler”, “Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler” ve “Mensur Tekerlemeler”

olmak üzere üç bölümde incelenmi�tir. Bu bölümler alt�nda incelenen bütün

tekerlemelerin, yüzdelik oranlar� hesaplanarak; elde edilen veriler, ilgili ba�l�klar

alt�nda grafiklerle gösterilmi�tir. Buna göre toplam 700 tekerleme metninin;

% 45’inin Manzum Tekerlemeler (317 adet olmak üzere)

% 7’sinin Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler (48 adet olmak üzere )

% 48’inin Mensur Tekerlemeler (335 adet olmak üzere)

oldu�u görülmektedir. (Bkz. Grafik I)

“Manzum Tekerlemeler” ba�l�� alt�nda de�erlendirdi�imiz toplam 317 adet

tekerleme metninin;

% 61’inin Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler (194 adet olmak üzere)

% 14’ünün Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler (45 adet olmak üzere)

% 5’inin Oyun Sonras�nda Söylenen Tekerlemeler (15 adet olmak üzere)

% 20’sinin Ba��ms�z Tekerlemeler (63 adet olmak üzere)

oldu�u görülmektedir. (Bkz. Grafik II)

“Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler” ba�l�� alt�nda de�erlendirdi�imiz

194 tekerleme metninin;

% 3’nün Oyuna Davet (Ça��rma) Tekerlemeleri (5 adet olmak üzere)

% 92’sinin Ebe Seçme (Say��macalar) Tekerlemeleri (179 adet olmak üzere)

% 5’inin E� Seçme Tekerlemeleri (10 adet olmak üzere)

oldu�u görülmektedir. (Bkz. Grafik III)

197

“Manzum Tekerlemelerin D�� Yap�s�”n�n de�erlendirildi�i bölümdeki toplam


% 18’inin Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösteren Tekerlemeler (58 adet olmak

üzere)

% 82’sinin Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyen Tekerlemeler (259 adet

olmak üzere)

oldu�u görülmü�tür. (Bkz. Grafik IV)

“Manzum Tekerlemelerin �ç Yap�s�”n�n de�erlendirildi�i bölümdeki toplam


% 12’sinin Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler (37 adet olmak üzere)

% 88’sinin Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler (280 adet olmak üzere

oldu�u görülmü�tür. (Bkz. Grafik V)

Elde edilen sonuçlara göre bu çal��mada, “Mensur Tekerlemeler” say�ca

“Manzum Tekerlemeler”den fazla görünmektedir. Ancak, bu sonuç “Mensur

Tekerlemeler”in üretime ve geli�tirmeye daha elveri�li oldu�u anlam�na

gelmemektedir. Çünkü, “Mensur Tekerlemeler (Söz Oyunlar�na Dayal�

Tekerlemeler/Yan�ltmacalar)”, daha çok kal�p (k�s�tl�/üretime elveri�li olamayan) bir

yap�dad�r ve çal��mam�z esnas�nda bu tekerlemelerin varyantlar�na çok fazla

rastlanmam��t�r. Bunun yan�nda, “Manzum Tekerlemeler”in üretime daha elveri�li ve

geli�tirilebilir bir yap�da oldu�u görülmü�tür. “Manzum Tekerlemeler”in, bu

çal��maya dahil edilmeyen varyantlar� da dü�ünüldü�ünde; “Manzum

Tekerlemeler”in say�s�n�n daha da artaca�� aç�kt�r. “Manzum Tekerlemeler”in

varyantlar�n�n say�ca fazlal��n�n en önemli nedeni ise; oyun tekerlemeleri içinde,

yap�ca üretime en uygun tekerlemeler olmalar�d�r. “Manzum-Mensur Kar��k

Tekerlemeler”in ise, birçok yaz�l� kayna�a “manzum tekerlemeler” �eklinde geçti�i

görülmü�tür. Bu tekerlemelerin bizim çal��mam�zda “Manzum-Mensur Kar��k

Tekerlemeler” olarak de�erlendirilmesinin sebebi, bu tekerlemelerin hem düzyaz�

(mensur) hem de �iir (manzum) özellikleri göstermeleridir. “Manzum-Mensur

Kar��k Tekerleme” metinleri, ikili konu�ma diyaloglar� �eklinde geli�ti�i için

mensur (düzyaz�) özellik gösterirken; ayn� tekerleme metinlerinin sonunda yer alan

198

tam ve yar�m kafiyelerin bulunmas� da, bu metinlerin manzum (�iir) bir yap�ya da

sahip oldu�unu göstermi�tir. �ki farkl� yap� özelli�inin daha belirgin bir hale

getirilebilmesi için, bu tekerlemeler “Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler” ba�l��

alt�nda toplanm��t�r.

“Manzum Tekerlemeler” ba�l�� alt�nda de�erlendirilen; “Oyun Öncesinde

Söylenen Tekerlemeler”, “Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler”, “Oyun

Sonras�nda Söylenenen Tekerlemeler” ile “Ba��ms�z Oyun Tekerlemeleri”nin

yüzdelik oranlar�na bak�ld��nda; “Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”in,

di�erlerine (oyun s�ras�, oyun sonras� ve ba��ms�z tekerlemeler) oranla, daha fazla

oldu�u görülüyor.

Ayr�ca, “Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler” bölümünde

de�erlendirdi�imiz; “Oyuna Davet (Ça��rma) Tekerlemeleri, Ebe Seçme

Tekerlemeleri (Say��macalar) ve E� Seçme Tekerlemeleri”ndeki say�ca fazlal��n,

“Ebe Seçme Tekerlemeleri (Say��macalar)”nde oldu�u görülmü�tür. Bu sonuç

kar��m�za ilginç bir tablo ç�kartmaktad�r:

“Oyun” kavram� çocuklar için bu kadar önemli bir yere sahip ise, neden

“Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler” de�il de, “Oyun Öncesinde Söylenen

Tekerlemeler” daha fazla yer tutmaktad�r? Bu durum, �u �ekilde aç�klanabilir:

Ba�lang�çta, oyun kurulaca�� zaman, ilk olarak oyunda belli i�levleri bulunan

“ebe” seçilecektir. Bu a�amada, oyundaki rollerin, tesadüfen da��t�lmas� (adaletli bir

rol da��t�m� yap�labilmesi için) esast�r. Ama özellikle lider durumunda olan, oyun ve

oyuncu seçiminde etkili olan, tekerlemeyi (say��macay�) okuyan ya da tak�m� kuran

çocuklar�n;

a. kendini ve arkada�lar�n� kay�rmak,

b. istenilmeyen rollerden kurtulmak,

c. sevilen kimseleri tak�ma almak

için, kural d�� yollara ba�vurdu�u ve “hile” yapt�� görülür.

199

Bu “hile”, ebe seçme tekerlemelerinin bilinçli olarak uzat�lmas� ve söylenen

tekerlemeye yeni sözlerin kat�lmas�d�r. Böylelikle, say��macay� yönlendiren (lider,

oyun kurucu) ki�i taraf�ndan, istenilen ki�ilerin seçilmesi sa�lanm�� olur. Bunun

sonucunda da, tekerlemeye yeni sözcükler eklenerek, mevcut tekerleme de�i�tirilmi�

ve “yeni bir tekerlemenin do�mas�na” zemin haz�rlanm�� olur.

Ancak bu olumsuz durum (kural d�� oyuncu seçimi), di�er oyuncular

taraf�ndan sezildi�inde, genellikle seçime itirazlarla kar��la��l�r. Bu anla�mazl�k ise,

ba�ka bir tekerlemenin söylenmesiyle çözüme kavu�ur. Bu bilgilerden hareketle,

oyun öncesinde söylenen, “Ebe Seçme Tekerlemeleri (Say��macalar)”nin say�ca

fazlal��n�, bu �ekilde aç�klayabiliriz.

Manzum Tekerlemelerin “D�� Yap�s� Bölümünde”, “Yap�lar�nda Kararl�l�k

Gösteren Tekerlemeler”in, “Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyen Tekerlemeler”e

oranla daha az oldu�u görülmü�tür. Buna göre çocuk tekerlemelerinin, daha çok

“karars�z bir yap�da” oldu�unu söyleyebiliriz. Bu tekerleme metinlerinin,

a. “çocuklar�n” ilk �iir denemeleri olmas�,

b. ana dillerine henüz tam olarak vâk�f olamamalar�,

c. �iire ait unsurlar olan kafiye, hece ölçüsü gibi bilgileri, ya�lar� gere�i

henüz edinememi� olmalar� dolay�s�yla, bu sonuç (yap� karars�zl��) ortaya

ç�kmaktad�r.

Ayr�ca, “Manzum Tekerlemelerin �ç Yap�s�”n�n de�erlendirildi�i bölümde;

“Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler”in, “Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler”den

say�ca daha fazla oldu�u tespit edilmi�tir. Bu tespit, bizi bir konuda yan�ltmamal�d�r:

Söz de�eri öne ç�kan tekerlemelerin içinde, anlamca kar��l�� bulunan

kelimelerin kullan�lm�� olmas�; bu tekerlemelerin “müstakil bir konuya sahip

oldu�u ve anlaml� bir metin bütünlü�ü” olu�turdu�u izlenimini vermemelidir. Çünkü

çocuk, do�as� gere�i (çocuk zihninin kurals�zl��, hayal dünyas�n�n s�n�rs�zl��), bu

kayg�lardan uzakt�r. Gerek d�� yap�daki “yap� karas�zl��” ve gerekse iç yap�daki

“metin bütünlü�ünün olmay��”, çocu�un kendi dünyas�na ait kelimeleri bir araya

getirirken �ekil ya da anlam kayg�s� çekmedi�ini göstermektedir.

200

Bu verilerden hareketle, inceledi�imiz tekerleme metinlerinin; çocuk

muhayyilesinin, kendi özgün üretimleriyle bir araya getirdi�i ses, sözcük veya

sözcük gruplar�ndan olu�an; ço�unlukla yap�lar�n�n karars�zl�� ve konu

bütünlü�ünden yoksun olu�lar� nedeniyle, “metin bütünlü�ü” göstermeyen ve

sözcü�ün anlam�ndan çok, ça�r��mlar�n�n yaratt�� ahenge dayanan, “ilk metin

denemeleri” oldu�unu söylemek mümkündür. Sonuç olarak, çocuklar�n üretmi�

oldu�u bu tekerlemelerde; yap� kusurlar�n�n ya da eksikliklerin mevcut olu�u, edebî

anlamda olumsuz bir görüntü ortaya ç�karsa da, çocu�un dünyas�nda bunun fazlaca

bir önemi yoktur. Çünkü çocuk zihninin s�n�rs�zl��, bu edebî kal�plar�n d��ndad�r.

201

Grafik I (Oyun Tekerlemelerin Bölümlere Göre S�n�fland�r�lmas�)

45%

7%

48%

ManzumTekerlemeler

Manzum-MensurTekerlemeler

MensurTekerlemeler

� Manzum Tekerlemeler % 45 (317 adet) � Manzum-Mensur Kar��k Tekerlemeler % 7 (48 adet) � Mensur Tekerlemeler % 48 (335 adet)

Toplam : 700 adet Oyun Tekerlemesi

Grafik II (Manzum Tekerlemelerin Alt Bölümlerinin S�n�fland�r�lmas�)

61%14%

5%

20%

Oyun Öncesi

Oyun S�ras�

Oyun Sonras�

Ba��ms�zTekerlemeler

� Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler % 61 (194 adet) � Oyun S�ras�nda Söylenen Tekerlemeler % 14 (45 adet) � Oyun Sonras�nda Söylenen Tekerlemeler % 5 (15 adet) � Ba��ms�z Tekerlemeler % 20 (63 adet)

Toplam : 317 adet Manzum Tekerleme

Grafik III (Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemelerin Alt Ba�l�klar�n�n S�n�fland�r�lmas�)

3%

92%

5%

Oyuna DavetTekerlemeleri

Ebe SeçmeTekerlemeleri(Say��macalar)

E� SeçmeTekerlemeleri

� Oyuna Davet (Ça��rma) Tekerlemeleri % 3 (5 adet) � Ebe Seçme (Say��macalar) Tekerlemeleri % 92 (179 adet) � E� Seçme Tekerlemeleri % 5 (10 adet)


202

Grafik IV (Manzum Tekerlemelerin D�� Yap�s�n�n S�n�fland�r�lmas�)

18%

82%

Yap�lar�ndaKararl�l�kGösterenTekerlemeler

Yap�lar�ndaKararl�l�kGöstermeyenTekerlemeler

�Yap�lar�nda Kararl�l�k Gösteren Tekerlemeler % 18 (58 adet) �Yap�lar�nda Kararl�l�k Göstermeyen Tekerlemeler % 82(29 adet)


Grafik V (Manzum Tekerlemelerin �ç Yap�s�n�n S�n�fland�r�lmas�)

� Ses De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler % 12 (37 adet) � Söz De�eri Öne Ç�kan Tekerlemeler % 88 (280 adet)


12%

88%

Ses De�eriÖne Ç�kanTekerlemeler

Söz De�eriÖne Ç�kanTekerlemeler

203

KAYNAKÇA

Abdülkadir Mü�fika, (1930), “Mara�’ta Çocuk Oyunlar�”, Halk Bilgisi Haberleri, S.11,

173-175.

Abdülaziz Bey, (2002), Osmanl� Âdet, Merâsim ve Tâbirleri, (Haz. Kâz�m Ar�san-Duygu

Ar�san Günay), Tarih Vakf� Yurt Yay�nlar�, �stanbul.

ACAR, �smail Hakk�, (1974), “Zara Çocuk Oyunlar�-II”, Sivas Folkloru, S.12, 8.

_______, (1975), “Tekerlemeler”, Zara Folkloru, S.30, 12-13.

_______, (1990), Zara Folkloru, Öz Emek Matbaas�, Sivas.

AKALIN, L.Sami, (1984), Edebiyat Terimleri Sözlü�ü, Varl�k Yay�nlar�, �stanbul.

AKKAYA, Nevin, (1989), “Tekerlemelerin Çocuklar Üzerindeki Etkileri”, Milli Kültür,

S.66, 55-56.

_________, (1989), “Tekerlemelerin Çocuklar Üzerindeki Etkileri”, Uluda�

Üniversitesi E�itim Fakültesi Dergisi, S.2, 75-78.

AKSOY, Ömer As�m, (1993), Atasözleri Sözlü�ü, �nk�lap Yay�nlar�, �stanbul, C.I.

_________, (1993), Deyimler Sözlü�ü, �nk�lap Yay�nlar�, �stanbul, C.II.

AKYÜZ, Miktat, (1977), Çocuk Tekerlemeleri, Gayret Bas�mevi, Malatya.

ALKAN, Seviye, (1971) “Tekerlemeler”, Folklor, S.23-24, 20-37.

ALPTEK�N, Ali Berat, (1981), “Silifke’de Derlenen Tekerlemeler”, Türk Folkloru, S.20-

21, 16-17.

ALBAYRAK, Nurettin, (1983), Folklorumuz ve Erzincan, Erzincan, Erdav Kitabevi.

Anabritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, (1986), �stanbul, C.20.

AND, Metin, (1962), “Orta Oyununda Tekerleme”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.50,

2601-2603.

_______, (1985), Geleneksel Türk Tiyatrosu, �nk�lap Kitabevi, �stanbul.

ARISAN, Günay Duygu, (1980), Keban Baraj Gölü Yöresi Halkbilim Ara�t�rmalar�,

Orta Do�u Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yay�nlar�, Ankara.

ARSUNAR, Ferruh, (1955), Türk Çocuk Oyunlar�ndan Örnekler, Maarif Bas�mevi,

�stanbul.

_______, (1962), Gaziantep Folkloru, Milli E�itim Bakanl�� Eski Eserler ve Müzeler

Ûmûm Müdürlü�ü Yay�mlar�, �stanbul.

ARTAN, Gündüz, (1963), “Gülnar’da Derlenen Tekerlemeler”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.169, 3150.

ARTUN, Erman, (1977), “Tekirda� Tekerlemeleri”, Folklora Do�ru, S. 45, 37-40.

_______, (1978), Tekirda� Folklor Ara�t�rmas�, Tem Ofset, �stanbul.

_______, (1997), Türk Halk Edebiyat�na Giri�, Kitabevi Yay�nlar�, �stanbul.

ATAMAN, Sadi Yaver, (1934), “Gode Gode ve Albayrak”, Halk Bilgisi Haberleri, S.38,

27-29.

204

ATILGAN, Halil; ACET Mehmet, (2001), Harran’da Bir Türkmen Köyü: K�sas, Kültür

Bakanl�� Yay�nlar�, Ankara.

AYDEM�R, Orhan, (1965), “K�z�lören Köyü Tekerlemeleri”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�,

S. 186, 3620-3622.

AYRAL, M. Naci, (1936), “Çocuk Oyunlar�”, Halk Bilgisi Haberleri, S.58, 159-160.

BAKIRCI, Selahattin, (2003), Afyon �l Merkezinin Halk Edebiyat� ve Folklorik

Unsurlar�, Mu�la, (Yay�mlanmam�� Lisans Tezi).

BALTUTAN, Serap, (1995), Do�u ve Güney Do�u Anadolu’da Çocuk Oyunlar�, �stanbul,

(Yay�mlanmam�� Sanatta Yeterlilik Tezi).

BARAN, Musa, (1974), “Folklorda Çocuk Oyunlar� ”, I. Uluslararas� Türk Folklor

Semineri Bildirileri, Ba�bakanl�k Bas�mevi, Ankara, 340-343.

_______, (1977), “Çocuklar� �lk Oyunlar�”, I. Uluslararas� Türk Folklor Kongresi

Bildirileri (Halk Müzi�i-Oyun-E�lence), C.III, Kültür Bakanl�� Milli Folklor Ara�t�rma Dairesi

Yay�nlar�, Ankara, 129-141.

_______, (1999), Çocuk Oyunlar�, Kültür Bakanl�� Yay�nlar�, Ankara.

BARAZ, Nesrin, (1998), Halk Bilimine Genel Bak��, Anadolu Üniversitesi Yay�nlar�,

Eski�ehir.

BA�ARAN, Hanifi, (1993), 50 Y�l Öncesinin Çocuk Oyunlar�, Yorum Matbaac�l�k,

Ankara.

BA�GÖZ, �lhan, (1993), Türk Bilmeceleri II, Kültür Bakanl�� Yay�nlar�, Eski�ehir.

BAYRI, Mehmet Halit, (1964), “Kay�kç� Kul Mustafa’ya Ait Bir Tekerleme”, Türk Folklor


______, (1972), �stanbul Folkloru, Baha Matbaas�, �stanbul.

BEYSANO�LU, �evket, (1993), “Diyarbak�r Halk Kültüründe Baz� Çocuk Hastal�klar� ve

Tedavi Yöntemleri ile Ninniler, Tekerlemeler Çocuk Oyunlar�”, Ziya Gökalp, S. 71, 33-62.

_________, (1995), Diyarbak�r Folklorunda Gelenekler-Görenekler-Âdet ve �nanmalar,

Folklor Ara�t�rmalar� Kurumu Yay�nlar�, Ankara.

B�RDO�AN, Nejat, (1970), “Köro�lu Anlat�mlar�nda Deyimler, Atasözleri, Tekerlemeler”,

Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.249, 5600-5602.

BORATAV, Pertev Naili, (1992), Zaman Zaman �çinde, Adam Yay�nlar�, �stanbul.

__________, (2000), Tekerleme, Tarih Vakf� Yay�nlar�, �stanbul.

__________, (2003), 100 Soruda Türk Halk Edebiyat�, �stanbul.

BORCAKLI, Ahmet, (1975), “Okul Öncesi Dönemde Çocuk ve Müzik �li�kileri”, Türk

Folklor Ara�t�rmalar�, S.315, 7449-7452.

BOZDO�AN, Mehmet, (1954), “Çukurova'dan Tekerlemeler”, Türk Folklor


_________, (1954), “Çukurova'dan Tekerlemeler”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.58, 922.

BOZY��T, Esat, (1986), “Yan�ltmaçlar”, Türk Folkloru, S.79, 7-9.

Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, (1986), �stanbul, C.18.

205

CAFERO�LU, Ahmet, (1994), Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme II, TDK

Yay�nlar�, Ankara.

CENG�Z, Serpil Aygün, (1996), Karadeniz Ere�lisi Örne�inde Çocuk Oyunlar�n�n Halk

Bilimsel Aç�dan �ncelenmesi, Ankara, (Yay�mlanmam�� Yüksek Lisans Tezi).

CEYLAN, Muzaffer, (1979), Mustafa Kemal Pa�a’da Çocuk Bilimi, ODTÜ Türk

Halkbilimi Toplulu�u Yay�nlar�, Ankara.

CIRIK, Recep, (1977), “Çank�r�’dan Tekerlemeler”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.330,

7885.

ÇELEB�O�LU, Amil, (1982), Türk Ninniler Hazinesi, Kitabevi Yay�nlar�, �stanbul.

ÇELEB�O�LU, Amil; ÖKSÜZ, Yusuf Ziya, (1995), Türk Bilmeceler Hazinesi, Kitabevi

Yay�nlar�, �stanbul.

Ç�ÇEKL�O�LU, Ali, (1966), Çocuklara En Güzel Tekerlemeler, Kanaat Matbaas�, Afyon.

Ç�NE, Hamit, (1989), Burdur’dan Damlalar, Uyan Matbaas�, �zmir.

ÇONGUR, H. R�dvan, (1999), Söz Sanat� ve Güzel Söz Söyleme, TRT Radyo Televizyon

Kurumu Yay�nlar�, Ankara.

DEM�RAY, Güner, (1960), “Gemerek Folkloru:Çocuk Oyunlar� ve Tekerlemeler”, Türk


_________, (1961), “Ay ve Gün Üstüne”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.141, 2372.

_________, (1979), “Sivas, Çepni, Gemerek’ten Tekerlemeler”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.161, 2930-2933.

_________, (1979), “Masal ve Oyun Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.78, 13-15.

DEM�RC�O�LU, Yusuf Ziya, (1934), Anadolu’da Eski Çocuk Oyunlar�, �kbal

Kütüphanesi.

Derleme Sözlü�ü, (1978), Türk Dil Kurumu Yay�nlar�, Ankara, C.10.

Dictionnaries Le Robert, (1989), Paris.

Die Cambridge Enzyklopädie der Sprache, (1995), Campus Verlag, Frankfurt Newyork.

D�LÇ�N, Cem, (1997), Örneklerle Türk �iir Bilgisi, TDK Yay�nlar�, Ankara.

D�R�M, Aygören, (1998), Parmak Oyunlar� Tekerlemeler Bilmeceler, Esin Yay�nevi,

�stanbul.

DOR, Rémy, (1998), Comt�nes De Turqu�e Türkiye Say��malar�, Éditions Isis, �stanbul.

DULKAD�R, Hilmi, (1989), “Mersin’de Derlenen Tekerlemeler”, �çel Kültürü, S.9, 8-13.

DUMLUCA, Halil, (1976), “Divri�i’de Ebe Ç�karma Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.39,

16-17.

__________, (1980), “Tekerlemeli Mektup”, Türk Folkloru, S.9, 20.

DUYMAZ, Ali, (2002), �rfan� Arzulayan Sözler Tekerlemeler , Ankara.

EKER, Gülin, (1990), Karaören Köyü Folkloru, Ankara, (Yay�mlanmam�� Lisans Tezi).

ELÇ�N, �ükrü, (1968), “Sivas Çocuk Oyunlar�”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.229, 5045-

5046.

206

________, (1968), “Sivas Çocuk Oyunlar�-II”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.230, 5069-

5070.

________, (1969), “Çorum’da Oynanan Üç Çocuk Oyunu”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�,

S.245, 5484-5485.

________, (1971),“Erzincan Çocuk Oyunlar�”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.266, 6085-

6086.

________, (1990), Türkiye Türkçesinde Maniler, Türk Kültürünü Ara�t�rma Enstitüsü


________, (2000), Halk Edebiyat�na Giri�, Akça� Yay�nlar�, Ankara.

ELMASYAZAR, Hüseyin, (1959), “Çocuk Tekerlemeleri Üzerine”, Köy ve E�itim

Dergisi, S.60-61, 28-29.

ERDENTU�, Nermin, (1983), Hal Köyü’nün Etnolojik Tetkîki, Ankara Üniversitesi

DTCF Yay�nlar�, Ankara.

ERDO�DU, Ata, (1992), Kastamonu Folkloru-I, Kültür Bakanl�� Yay�nlar�, Kastamonu.

ERTEK�N, Filiz, (1970), “Çocuk Oyunlar�”, Halk Bilgisi Haberleri, S.13-14-15, 54-56.

ESEN, Ahmet �ükrü, (1999), Anadolu Türküleri, (Haz. Pertev Naili Boratav; Fuat

Özdemir), Kültür Bakanl�� Yay�nlar�, Ankara.

ES, Selçuk, (1963), “Konya Tekerlemeleri”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.173, 3253-

3254.

GAZ�M�HAL, Râg�p Mahmut, (1960), “Bebek ve Oyun”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�,

S.130, 2142- 2144.

GENÇTÜRK, �smail, (1962), “Sorgun Köyü Saklambaç Oyunu”, Türk Folklor


_________, (1952), “Tekerlemeler Nerede Nas�l ve Ne Zaman Söylenir?”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.32, 492-494.

GÖKÇEO�LU, Mustafa, (1987), “Tekerlemelerimiz”, II. Halk Bilimi Sempozyumu,

KKTC Milli E�itim Kültür Gençlik ve Spor Bakanl�� Yay�nlar�, Ankara, 194-221.

GÖK�EN, Enver Naci, (1956), “Tekerlemeler”, Türk Dili, S.54, 367-371.

GÖNÜLLÜ, Ali R�za, (1998), Alanya Folklorundan Derlemeler, Derya Ofset Matbaac�l�k,

Alanya.

GÖRKEM, �smail, (1986), “Adana ve Kahramanmara�’tan Derlenen Tekerlemeler-I”, Türk

Folkloru, S.82-83, 9-12.

_________, (1986), “Adana ve Kahramanmara�’tan Derlenen Tekerlemeler-II”,. Türk

Folkloru, S.84, 25-27.

GÖZAYDIN, Nevzat, (1985), “Tekerlemeler, Yan�ltmacalar, Çocuk Oyunlar�”, Türk Dili

(Çocuk Edebiyat� Özel Say�s�), S.400, 336-343.

__________, (1989), “Anonim Halk �iiri Üzerine”, Türk Dili, Türk �iiri Özel Say�s� II

(Halk �iiri), S.445-450.

207

GÜNAY, Duygu Ar�san, (1980), Keban Baraj Gölü Yöresi Halkbilim Ara�t�rmalar�, Orta

Do�u Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yay�nlar�, Ankara.

GÜNDÜZ, �brahim, (1988), Karap�nar Folkloru, Karap�narl�lar Yard�mla�ma ve

Dayan��ma Derne�i Yay�nlar�, Konya.

GÜVER, Mehmet, (1970), “Kadirli’nin A�a�� ve Yukar� Karakütük Köyleri Tekerlemeleri”,

Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.246, 5003.

HAFIZ, Nimetullah, (1977), “Prizren’de Türk Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.51, 13-16.

HAT�BO�LU, Vecihe, (1981), Türk Dilinde �kileme, TDK Yay�nlar�, Ankara.

�L�Ç, Jarko, (1968), “Yugoslav Folklorunda Türk Dili ve Tekerlemelerinin Tesiri: El Yap�m�

H�rvat Bebeklerinin Adlar�n�n Kayna��”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.223, 4669-4670.

�NANÇ, Talat, (1971), “Tekerlemeler”, Folklora Do�ru, S.12, 16-21.

��Ç�LER, Salim Sami, (1964), “Tekirda�’da Çocuk Oyunlar�”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.179, 3439-3444.

�VG�N, Hayrettin, (1980), “ �ki Tekerleme”, Türk Folkloru, S.6, 15.

KAD�RO�LU, Mahmut, (1964), “Kolay’dan �lenç, Tekerleme, Maniler”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.177, 3382-3383.

KAPLANO�LU, Raif, (2001), Orhangazi Folkloru, Avrasya Etnografya Vakf� Yay�nlar�,

Bursa.

KARTAL, Numan, (1963), “Halk Edebiyat�nda Tekerlemeler”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.170, 3179-3181.

KAYGILI, Osman Cemal, (1940), “Halk Tabir ve Tekerlemeleri”, Halkbilgisi Haberleri

Mecmuas�, Ankara, S.100, 92-96.

KAYA, Do�an, (1940), “Halk Tabir ve Tekerlemeleri”, Halkbilgisi Haberleri Mecmuas�,

S.101, 117-121.

________, (1940), “Halk Tabir ve Tekerlemeleri”, Halkbilgisi Haberleri Mecmuas�, S.103,

182-184.

________, (1979), “Folklorumuzda Yan�ltmacalar”, Sivas Folkloru, S.72-73, 18.

________, (1985), “Sivas Ac�yurt Köyü Seyirlik ve Çocuk Oyunlar�”, Türk Folkloru, S.67,

21-23.

________, (1999), Anonim Halk �iiri, Akça� Yay�nlar�, Ankara.

KIRMAN, (Ümral), (1998), Mu�la Türküleri (Metin Toplama ve Tasnif), Mu�la,

(Yay�mlanmam��Yüksek Lisans Tezi).

KIVANÇ, �smail, (1979), Mustafa M�st�k Tekerlemeler, Bük Yay�n Da��t�m, �zmir.

K�Z�RO�LU, Ilgar, (1947), “Çocuk Masallar�ndan Önce Söylenen Dö�emelerden �kisi”,

Türk Halkbilgisi Haberleri, S.125, 28.

KO�AY, Hamit, (1935), Ankara Budun Bilgisi, Ankara Halkevi Dil Tarih-Edebiyat �ubesi

Ne�riyat�, Ankara.

KOZ, M. Sabri , (1971), “Oyun Tekerlemeleri”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.258, 5859-

5860.

208

_________, (1974), “Oyun Tekerlemeleri-I”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S. 301, 7072-

7073.

_________, (1975), “Oyun Tekerlemeleri-II”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S. 312, 7374.

_________, (1979), “Ekinözü Çocuk Oyunlar�”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.354, 8542-

8543.

LÜLEC�, Zehra, (2003), Afyon �l Merkezinin Halk Edebiyat� ve Folkloru, Mu�la,

(Yay�mlanmam�� Lisans Tezi).

Meydan Larousse, (1969), �stanbul, C.12.

M�RZEYEV, Mikay�l; KUL�YEV, Eziza�a, (1992), Azeri Tekerlemeleri, Türk Dünyas�

Ara�t�rmalar� Vakf�, �stanbul.

Mümtâz Tâlât, (1931), “Kastamonu Çocuk Oyunlar�nda Say�lan Say�lar”, Halk Bilgisi

Haberleri, S.19, 157-159.

NUTKU, Özdemir, (1997), Meddahl�k ve Meddah Hikâyeleri, Atatürk Kültür Merkezi

Ba�kanl�� Yay�nlar�, Ankara.

O�UZER, �eyda, (1974), “Çubuk’un K�z�löz Köyü’nde Kalayc� Çocuk Oyunu”, Türk

Folklor Ara�t�rmalar�, S.302, 7090.

O�UZO�LU, Yusuf; ÜSTÜNOVA Kerime, (2002), “Bursa Halk Kültürü”, Uluda�

Üniversitesi I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu, C.2, Bursa, 513-522.

OKAYER, Mevlüt, (1971), “Van Tekerlemeleri”, Halkevleri Dergisi, S. 58, 19.

ONAY, Ahmet Tâlât, (1996), Türk Halk �iirlerinin �ekil ve Nev’i, (Haz. Cemal Kurnaz),

Ankara.

ORTA, Nedim, (1967), “Demircidere’den �ki Çocuk Oyunu”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�,

S.210, 4307-4308.

ÖNAL, Mehmet Naci, (2002), “Türkçe’nin E�itimi ve Ö�retiminde Oyun Tekerlemelerinin

Yeri ve Önemi”, Mu�la Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.9, 133-149.

ÖRNEK, Sedat Veyis, (1979), Geleneksel Kültürümüzde Çocuk, Türkiye �� Bankas�

Kültür Yay�nlar�, Ankara.

ÖZEN, Kutlu, (1977), “Sivas ve Çevresinde Çocuk Oyunlar� -9-”, Sivas Folkloru, S.49, 17-

18.

______, (1977), “Sivas ve Çevresinde Çocuk Oyunlar� -11-”, Sivas Folkloru, S.51, 18.

______, (1977), “Sivas ve Çevresinde Çocuk Oyunlar� -12-”, Sivas Folkloru, S.52, 21-23.

ÖZERG�N, M. Kemal, (1967), “Elim Elim Epelek Oyunu”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�,

S.219, 4563-4564.

ÖZ�Ç, Nevin, (2000), Ula Merkez ve Gökova (Akyaka) Beldesi Folkloru, Mu�la,

(Yay�mlanm�� Lisans Tezi).

ÖZHAN, Mevlüt, (1997), Türkiye’de Çocuk Oyunlar� Kültürü, Ankara.

ÖZKAN, �sa, (1991), “Yalanlamalar ve Tekerlemeler”, Türk Kültürü, S.341, 21-33.

209

ÖZSEVEN, Adil, (1945), “�stanbul’da Çocuk Oyunlar�”, Folklor Postas�, S.6, 12.

ÖZTELL�, Cahit, (1958), “Çocuk Oyunlar�nda Ebe Ç�karma Tekerlemeleri”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.108, 1721-1722.

________, (1958), “Çocuk Oyunlar�nda Ebe Ç�karma Tekerlemeleri”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.109, 1742-1743.

ÖZTÜRK, Cafer, (1961), “�eyh Osman Köyünde Çocuk Tekerlemeleri”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.138, 2311-2312.

PEKSÖZ, Fatih, (2001), Konya �li Halkiyyât ve Harsiyyât�-II, Mu�la, (Yay�mlanmam��

Lisans Tezi).

SAATÇ�, Suphi, (1992), “Kerkük’ten Derlenen Çocuk Oyunlar�”, IV. Milletleraras� Türk

Halk Kültürü Kongresi Bildirileri (Halk Müzi�i, Oyun E�lence), C.III, Kültür Bakanl�� Halk

Kültürlerini Ara�t�rma ve Geli�tirme Genel Müdürlü�ü Yay�nlar�, Ankara, 229.

SAKAO�LU, Saim, (1973), “Folklor ve Halk Edebiyat� Aras�ndaki Münasebetler”, Türk


SAKAO�LU, Yurdanur, (1980), Çocuklara ve Gençlere Oyunlar ve E�lenceler, Kültür

Bakanl�� Yay�nlar�, Ankara.

SARIKAMI�, Veli, (1977), “Harput’ta Masal Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.49, 15-16.

SAYLIK, Ömer, ( 1999), Burdur/Bucak/U�urlu ve Yuva Köylerinin Halk Edebiyat�

Ürünleri ve Folklorik Unsurlar�, Mu�la, (Yay�mlanmam�� Lisans Tezi).

SEZG�N, Dinçer, (1959), “Tekerlemeler”, Türk Dili, S.88, 207-211.

SURAL, Mahmut, (1965), “Konya Türkü ve Tekerlemeleri”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�,

S.196, 3917.

SÜMER, Mehmet Kadri, (2002), Portakal� Soydum Ba�ucuma Koydum Tekerlemeler,

Bilgi Yay�nevi, Ankara.

�AH�N, Hüseyin, (1989), “Morhaham Çocuk Oyunlar�nda Ebe Seçimi (Say��malar)”, Türk

Folklorundan Derlemeler, Kültür Bakanl�� Milli Folklor Ara�t�rma Dairesi Yay�nlar�, Ankara, 233-

239.

�ENBAY, Nüzhet, (1993), Söz ve Diksiyon Sanat�, Yap� Kredi Yay�nlar�, �stanbul.

�ENKAYA, Mehmet, (1999), Çevremizde Söylenen Tekerlemeler, Milli E�itim Bakanl��

Yay�nlar�, �stanbul.

�emsettin Sami, (1989), Kâmûs-� Türkî, Enderun Kitabevi, �stanbul.

�evket, (1934), “Trabzon Tekerlemeleri”, Halk Bilgisi Haberleri, S. 35, 319.

TALAT, Mümtaz, (1931), “Kastamonu Çocuk Oyunlar�nda Say�lan Say�lar”, Halk Bilgisi

Haberleri, S.19, 157-159.

TAN, Nail, (1981), Çocuklar�m�za Folklor Hazinelerimizden Seçmeler, Ankara.

________, (1999),“Türkiye Türkleri ile Gagauz Türklerinin Çocukluk ve Gençlik Dönemi

Oyunlar� Aras�ndaki Benzerlikler”, Türk Dünyas� �ncelemeleri Dergisi III, Ege Üniversitesi Türk

Dünyas� Ara�t�rma Enstitüsü Yay�nlar�, �zmir, 199-206.

210

TATÇI, Mustafa, (1986), “Tekerleme Gelene�i ve Silvan’da Söylenen Çocuk Tekerlemeleri”,

Türk Folkloru, S.89, 25-26.

TEK�N, Arslan, (1995), Edebiyat�m�zda �simler ve Terimler Sözlü�ü, Ötüken Yay�nlar�,

�stanbul.

The Oxford Dictionary Of Nursery Rhymes, (1998), (Edited by Jona and Peter Ople),

Oxford Universitiy Press, Walton Street , Oxford.

TOKMAKÇIO�LU, Erdo�an, (1983), Çocuk Oyunlar� Tekerlemeler, Bilmeceler, Esin

Yay�nevi, �stanbul.

TOYGAR, Kamil, (1960), “Üregil’de Çocuk Tekerlemeleri”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�,

S.127, 2091.

________, (1976), “Çocuk Edebiyat�n�n Kayna�� Folklor”, I. Uluslararas� Türk Folklor

Kongresi Bildirileri, Kültür Bakanl�� Milli Folklor Ara�t�rma Dairesi Ba�kanl�� Yay�nlar�, 342.

TU�RUL, Mehmet, (1977),“Çal Köylerinden Derlenmi� Türkü, Mani, Ninni, �lahi ve

Tekerlemeler Üzerine”, Türk Halkbilim Ara�t�rmalar� Y�ll��, Ankara, 233-287.

________, (1978), “Mahmutgazi Köyü’nden Derlenmi� Oyunlar:2”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.348, 8387-8390.

TURHAN, Salih, (2003), Me�hur Olmu� Türkülerimiz, Alfa Yay�nlar�, �stanbul.

Türk Ansiklopedisi, (1982), “Tekerleme” maddesi, (Haz. Hasan Özdemir), Ankara, C.31.

Türkçe Sözlük, (2005), Türk Dil Kurumu Yay�nlar�, Ankara.

Türk Dili ve Edebiyat� Ansiklopedisi, (1998), Dergâh Yay�nlar�, �stanbul.

Türk Dünyas� El Kitab�, (1992), Türk Kültürünü Ara�t�rma Enstitüsü, C.III, Ankara.

TÜRK�Ç�N, Bilge, (1971), “Kand�ra Tekerlemeleri”, Folklor, S.19-22, 83-87.

_________, (1974), “Çocuk Oyunlar� ve Tekerlemeleri”, Bo�aziçi Üniversitesi Halk Bilimi

Y�ll��, �stanbul, 48-131.

URAL, Yalvaç,(1999), Dil Çevirmece Say��maca Tekerleme, Aksoy Yay�nc�l�k.

USLU, Mustafa, (1989), “Yozgat Tekerleme ve �a��rtmacalar�”, Folklor, S.38, 26-30.

UYGUNER, Muzaffer, (1957), “Kand�ra’da Çocuklardan Derlenen Demet”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S,94, 1503.

__________, (1959), “Çocuk Tekerlemeleri Üzerine Bir Kitap”, Türk Folklor


__________, (1984), “Yugoslavya’dan Derlenen Çe�itli Halk Ürünleri”, Türk Folkloru,

S.64, 25.

UYTUN, Göktürk Mehmet, (1993), Tekerlemeler, Cantekin Matbaac�l�k, Ankara.

UZ, Mustafa, (1954), “Çukurova’dan Tekerlemeler”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.63,

1006.

ÜNLÜER, Ay�e, (1961), “�stanbul Çocuk Oyunlar�”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.145,

2462.

ÜNSAL, �rfan, (1987), “Su �ehrinde Derlenen Çocuk Tekerlemeleri”, Türk Folklorundan

Derlemeler, Kültür ve Turizm Bakanl�� Milli Folklor Ara�t�rma Dizisi Yay�nlar�, Ankara, 203-208.

211

Webter’s New �nternational Dictionary Of The English Language, (1957), G&C Merrian

Company Publishers, Springfield, Mass USA, 2665.

VÂH�T, (1934), “Bolu’da Çocuk Oyunlar�”, Halk Bilgisi Haberleri, S.34, 293-296.

______, (1934), “Bolu’da Çocuk Oyunlar�”, Halk Bilgisi Haberleri, S.39, 52-56.

VARLIK, Bülent, (1973), “Ermenek’ten Say��macalar ve Tekerlemeler”, Türk Folklor


YALMAN (YALKIN), Ali R�za, (1977), Cenupta Türkmen Oymaklar� II, Ankara.

YARDIMCI, Mehmet, (1999), Türk Halk Bilimi ve Edebiyat Ara�t�rmalar�, Ürün


YARDIMCI, Mehmet; TUNCER, Hüseyin, (2001), Çocuk Edebiyat�, Dokuz Eylül

Yay�nlar�, �zmir.

YENER, Cemil, (1975), “Hatay’dan Gelenekler Tekerlemeler”, Türk Folklor

Ara�t�rmalar�, S.307, 7236, 7237.

YET��, Kâz�m, (1993), Bir �stanbul Han�mefendisi Samiha Ayverdi, (Türkçe’nin

Nak��lar�, Atasözü-Deyimler-Tekerlemeler), Kubbealt� Yay�nlar�, �stanbul.

YET��EN, R�za, (1978), “Naldöken Tahtac�lar�nda �nançlar, Bilgiler, Tekerlemeler”, Türk


YILDIZ, Yusuf, (1985), “Kars’a Özgü Tekerlemeler”, Türk Folkloru, S.6, 15.

YILDIZ, Y�ld�r�m, (1999), Ödemi� ve yöresi Folkloru, Mu�la, (Yay�mlanmam�� Lisans

Tezi).

YÜKSEL, Avni, (1965) “Akda�madeni’nden Tekerlemeler”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�,

S.191, 3770.

________, (1965) “Akda�madeni’nden Tekerlemeler”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, S.195,

3874-3875.

YILDIRIM, Ali, (1998), Çayeli Yöresinde Halk Edebiyat� Ürünleri ve Folklorik

Unsurlar, Trabzon, (Yay�mlanmam�� Lisans Tezi).

YILDIRIM, Selçuk, (2003), Tekerleme �ekerleme, U�ur Böce�i Yay�nlar�, �stanbul.

212

KAYNAK K��LER

1 . ÖNAL, Mehmet Naci, Mu�la Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyat�

Bölümü, Ö�retim Üyesi, (özel ar�ivi).

2 . SARIKAYALI Attila, Ku� Dili E�itim Merkezi e�itmeni, (özel ar�ivi).

DERLEMEC�LER

3 . BAKIRCI Selahattin, 1982 Ad�yaman do�umlu, Mu�la Üniverstesi, Türk

Dili ve Edebiyat� Bölümü Ö�rencisi.

4 . DEM�RTA� Kubilay, 1991 Mu�la do�umlu, ortaö�retim ö�rencisi.

5 . GÜLER Despina, 1995 Mu�la do�umlu, ilkö�retim ö�rencisi.

213

TEKERLEMELER�N D�Z�N�

A. ALFABET�K GENEL D�Z�N

Tekerlemenin �lk Dizesi: Tekerleme No:

A a asma, 264

A a asma, 265

A alaylar a bulaylar, 229

Abana’dan Adana’ya…, 366

Aç at yol almaz…, 367

Aç kap�y� bezirgân ba��, 320

Aç kilit, 355

Aç�l susam aç�l, 343

Adam adam�…, 368

Âdeme âdem gerektir…, 369

Ad�n ne, 342

A�ac�n alt�nda bir t�rt�l…, 370

A�açta dut, 317

A�açtaki yemi�leri toplayal�m…, 371

A�lama yavrum a�lama, 272

Ah benim turnam, 226

Ah ne süslü kelebek, 168

Ah�rda be� boz ba�l�…, 372

Ahmedi medi, 285

Ahmetle Mehmet mahkemeye…, 373

Ak balkabak boz balkabak…, 375

Ak kabak, 72

Akan bakan bekriko, 39

Akdeniz, Karadeniz, 269

Aksak sar� sarsak…, 376

Aksaray’da akar çe�me…, 374

Ak�am ebesi, 243

Al karde�im, 239

214

Al �u bir sahan paçay�…, 378

Al �u takatukalar�…, 379

Ala bala, 120

Albo �stirbo, 54

Ald�m verdim, 188

Ali Ekber, 262

Ali Veli, 38

Allah ad�yla ba�layal�m, 169

Allahl�k billahl�k, 73

All� kiraz, 165

All� pulak, 63

Almanya’dan avdet eden…, 377

Alt� kere alt� otuz alt�, 287

Altm�� yetmi�, 9

Ambara vurdum bir kilit, 237

Ambara vurdum bir tekme, 234

Amca çar��da koza…, 380

Amcam bir araba al�p, 381

Ana bene, 121

Anal�ç, 137

Anam ba�da, öküz da�da…, 382

Anan nerde do�urdu?, 318

Annem yo�urt getirdi, 354

Anya manya kumpanya, 99

Anya manya, 55

Anyal� , 14

Arabac� Mahmut, 322

Araban�n tekeri, 11

Arabistan bu�daylar�, 119

Ark a��r a��r akar…, 383

Ast�m mast�m, 190

At� almal� nallamal� da m�…, 384

Att�m tuttum, 189

215

Av avlama, 186

Avalama tavalama, 122

Ay dede Ay dede, 302

Aya��m�n alt� çamur, 240

Aya��m�n alt�nda ça�ala, 250

Aya��m�n alt�nda davul, 241

Aya��m�n alt�nda ne var?, 357

Aya��m�n alt�nda ne var?, 358

Aya��m�n alt�nda ney?, 359

Aydede keçin nerede gezer?, 340

Ayd�n’da incir, 298

Ay� gördüm Allah, 292

Ay�p ettin �emsettin, 258

Ay�e Fatma dinkilim…, 385

Az kaz uz kaz…, 386

Babaeskili babacan Bahri…, 387

Babam yo�urt getirdi, 138

Bak a�z�ma e�riyse e�ri de…, 388

Bakir beldenin bükümlü…, 389

Bala tad� baldad�r…, 390

Bald�ran dallar� balland�r�lmal� m�…, 391

Bal� pekmezi bize, 246

Balkonda hopla, 289

Balkondan atlad�m, 187

Balonlar�n sar�s�, 25

Barni Barni Molozta�, 311

Bast�m kestim, 191

Ba� m� ak…, 392

Ba��m ba��m ba��nda, 268

Be birader buraya bak…, 393

Bedi co, 45

Bel ba��n�n otu…, 397

Ben bademe bakt�m…, 394

216

Ben beni, 193

Ben diyorum Ankara, 261

Benden olan bana gelsin, 185

Beni be�enmeyen mestan…, 395

Benim bir parma��m…, 396

Benim bir ye�il zurnam var, 215

Be� kere be� yirmi be�, 259

B�ld�r, bir b�ld�rc�na…, 398

B�t�rak b�t�rak, 245

Bim bom bim bom, 123

Bindim erik dal�na, 362

Bir armut kestim, 181

Bir ben do, 124

Bir berber bir berbere…, 399



Bir cam, 171

Bir çömlek yo�urdum var…, 402

Bir dalda k�rk kartal…, 403

Bir derede e�ek eti…, 404

Bir derede kuzu eti…, 405

Bir gün bir gün bir çocuk, 224

Bir iki na çukur, 36

Bir iki dingilden, 182

Bir iki üç …on, 48

Bir iki üç buçuk, 65

Bir iki üç dört be� alt� yedi, 37

Bir iki üç dört be� alt� yedi, 66

Bir iki üç dört be�, 43

Bir iki üç sayal�m, 305

Bir iki üç, 194

Bir iki üç, 252

Bir iki üç, 35

217

Bir iki, 113

Bir iki, 178

Bir kat�r var, bir sat�r…, 406

Bir kedi varm��, 90

Bir laf� söylemeli…, 407

Bir para, 173

Bir para, iki para…, 408

Bir pirinci birinci bulu�ta…, 409

Bir tarlaya kemeken ekmi�ler…, 410

Bir ta� att�m, 102

Bir, 118

Bir, iki, üç, dört, 112

Bir, iki, üç, dört, be�, 233

Bir/iki/ üç/ …dokuz, 62

Bircik ikicik üçcük, 101

Bircik ikicik üçcük, 98

Birden ikiden, 100

Birdir bir, 232

Birdir bir, 238

Birdu birdu bir alti, 23

Birem birem, 153

Birem birem, 154

Birem birem, 170

Birem ikem, 19

Biren biren, 162

Birim birim bir alt�, 24

Birim çelik dibinde…, 411

Birincili�ine, 16

Birlim binek, 231

Birlim, 236

Bisiklete bindim, 115

Bisiklete binersin, 271

Biz yedi cüceleriz, 206

218

Bizde bize biz derler…, 412

Bizim bahçede y�lan, 270

Bol bol yiyen…, 413

Bom bom portakali, 83

Boncuklar�m döküldü, 135

Bo�u be� tas…, 414

Bu bankaya eski veznedar…, 415

Bu duvar� malalamal� m�…, 416

Bu evi y�k�p yapsak da m�…, 417

Bu harman� yabalamal� m�…, 418

Bu kap�y� sürmelemeli mi…, 419

Bu masay� mu�ambalamal� m�…, 420

Bu oday� badanalamal� m�…, 421

Bu tarlaya da bir çinik…, 422

Bu terecede dört gök börk…, 423

Bu yap�y� y�k�p yapsak da m�…, 424

Bu yo�urdu mayalamal�…, 425

Bulut gider �ama, 290

Buraya bir ku� gelmi�, 212

Can can çikolata, 335

Cans�z Cemil ceset Cemal’in…, 426

Caylan�r�m cuylan�r�m…, 427

Cebirci Cabir camiinin…, 428

Cemil, Cemile,Cemal, cumalar�…, 429

Ceviz adam, ceviz adam, 216

C�rc�r böce�i çeneli ciciannenin…, 430

Cuma günü olmaz…, 431

Cücü çinici celâlli hoca…, 432

Cücük cücük cümene, 139

Çal kap�y�, çevir mandal�, 230

Çalçene çalg�c� çingene…, 433

Çal� ç�rp�, 58

Çanakl�da çanak var, 291

219

Çapa çapa çaydan geçti…, 434

Çar�k, çorak, dolak…, 435

Çar��da hamam, 301

Çat burada, çat kap�…, 436

Çatala�z�nda çatals�z Çatalcal�…, 437

Çatalca’da çarp�k çoban…, 438

Çatalca’da çatal çoban…, 439

Çatalca’da topal çoban…, 440

Çatlak patlak, 228

Çatt�m çatt�m çapk�na, 204

Çekoslovakyal�la�t�ramad�k…, 441

Çetir çetir çetene, 161

Ç�k ç�kal�m çarda�a, 176

Ç�n ç�n ç�nalt�, 68

Ç�t p�t, 52

Ç�t p�t, 74

Ç�t p�t, 92

Ç�t�rp�t�r han�m�n ç�t�p�t�…, 442

Çift civciv, çift çift civciv…, 443

Çift cüce, çift çift cüce…, 444

Çiftçi çiftin çiftledi…, 445

Çin pon, 211

Çul ard�ndan çomak…, 446

Çuvalda un, 275

Dadalo�lu Darende’den dertop…, 447

Dadayl� dad�m�n Dodurgal�…, 448

Da�dan indi on be�…, 449

Dalda erik, 255

Dam dam damal�, 75

Dama ç�kt�m çal� k�rd�m, 129

Dama girmez, saman yemez…, 450

Damb�r dumbur nerede…, 451

Damdan bir damla dü�tü…, 452

220

Damla damla göl olur…, 453

Dan dan, 214

Danseki dar�seki, 207

Dâr� dünyada delilerle…, 454

Day�m�n o�lunun ad� Memi�, 273

Dazlak di�lek davulcu…, 455

Dede!gönlün nerde?, 326

De�irmencinin biri…, 457

De�irmene girdi köpek…,456

Del deste, 339

Demirciler demir döver tunç olur, 196

Denizi çorba ettik…, 458

Derdim var dert dert üstüne…, 459

Dereden siz gelin…, 460

Derenin bu ba��na ektim…, 461

Derman dedim dert oldu…, 462

Deveci deveci, 337

Deveye biner misin?, 331

D�m d�m da d�m d�m…, 463

Dibi kovuk, kabu�u kal�n…, 464

Didim didim dit dedim…, 465

Do re mi fa sol la si, 312

Do�an do�andan tatl�…, 467

Do�urdum ça�a oldu…, 466

Doktor gelir t�k t�k, 282

Doktor gelir t�k t�k, 97

Dokunma, 95

Dolapta pekmez, 150

Dolu ta� bo�a…, 468

Dom dom kur�unu düm düm…, 469

Dört deryan�n deresini…, 470

Durdu durdu da…, 471

Dükkân� aç bakal�m, 202

221

Ebe ebe gel bize, 87

Ebe ebe ne ar�yorsun?, 330

Ebe tarlana tavuk geldi, 334

Ebeleme debeleme, 49

Edeleme, 184

Edepli edebi edepsizden…, 472

Edin nene, 30

Edin nine bedin nine, 76

Efsun Gandi, 144

Ekme�i ekmekçiye ver…, 473

Ekmek Da�� ekmek olsa…, 474

Ekmek , 50

El ba��m, 4

Elâlem bir ala dana ald�…, 475

Elem bellem, 156

Ele�kirtli ele�tirmen E�ref…, 476

Elif be te se, 266

Elim elim epelek, 34

Elim elim epenek, 172

Ellem bellem, 125

Ellem büllem epelek sepelek, 82

Eller bazlamaland� da…, 477

Eller dana alm�� danalanm��…, 478

Eller dinlendi de…, 479

Eller lahana alm�� lahanalanm��…, 481

Eller pekmezlendi de…, 480

Eller tere terelenmi�…, 482

Ellim mellim, 166

Elma yedi, 33

Elmalar yedi buçuk, 26

Emi� “emin”le memi� “Mehmet”…, 483

En ti ta, 155

En, 46

222

Endeki yemek pi�memi�, 222

Ene den turuva, 51

Ene mene dosi, 103

Ene mene, 126

Ene mene, 134

Ene mene, 159

Engi mengi, 104

Engik mengik, 105

Enna menna, 127

Erkek kel kör kirpi di�i kel kör…, 484

Erkeklerin (k�zlar�n) içinde, 277

Erzurumlu Efruz efendinin…, 485

Esi mes, 56

Eski dostum gelsene, 227

Eteneke meteneke, 77

Ettike, 140

Ev ard�na arpa ektim…, 486

Evde cak cak, 276

Eveleme debeleme, 28

Eveleme develeme, 148

Evimizin ard�nda bir çam…, 487

Evli evine, 247

Evli evine, 249

Evlidali mevlidali, 209

Ey aksak a�ç� Hasan…, 489

Ey a�ç� Abbas…, 488

Ezineli Emin emminin…, 490

Fak�r halam�n alkara…, 491

Falc� falc�ya fend…, 492

Falezli falçatan�n figan eden…, 493

Farfarac� Fikriye ile favorili…, 494

Fatma fas, 313

Fermanl� fabrikatör Fuat Fatin…, 495

223

F�nd�k f�st�k, 149

F�� f�� kay�kç�, 205

F�� f�� kay�kç�, 223

Fil filince, 20

Fillice, 91

Gagavuz ku�unun gagas�…, 496

Gap� g�c�rt�c�land�r�c�lardan m�s�n�z…, 498

Gara gara gartallar…, 497

Geldin geldin gelme…, 499

Gelirse hana bo�…, 500

Gemerek’ten Gediz’e gelen…, 501

Gerekli gereksiz ve gere�ine…, 502

Getirince el getirir…, 503

Gökte ne var?, 341

Gökten bir ku� uçar, 5

Götür küpü dök küpü…, 504

Gözlemecinin gözlü�ü gözcünün…, 505

Gurbet elde bir i� geldi…, 507

Guyuya indim silindim…, 506

Gül dibi gibi, bülbül dili…, 508

Gül güllükte…, 509

Gün gel gün gel, 299

Güneyli girgin gammaz Gâlip…, 510

Güre�te galip gelen Gelibolulu…, 511

Ha bir, ha iki, ha üç, ha dört, 41

Hac� Hac�, 336

Hahamhanede hahamba��…, 514

Hakim hakem…, 512

Hakk� Hakk�’dan hakk�n�…, 513

Ham pazar ekme�i ekme�i, 201

Hamam evi yay�l, yay�l, 195

Hamam önüne vard�n m�?, 352

Handan girdim, 79

224

Haneler haneler, çingene haneler, 329

Hangi renkten istersiniz, 106

Hap� yuttu Haldun…, 515

Haraya girdim, sildim…, 516

Hasesi hüsesi, 71

Havada ay, 256

Havada bulut, 208

Hay�rl�n�n hayr�na…, 517

Hayrabolulu Hamamizâde Hâmit…, 518

Hendek mendek, 18

Her kad�n hanesinin…, 519

Her kim gitmez evine, 242

Herkes evine teker teker, 244

Herkes evine, 248

Herkes evine, 251

Herkes gayganaland� da…, 520

Herkes lahana al�p lahanalanm��…, 521

Herkes m�hlamaland� da…, 522

Hey vurani vurani…, 523

H�mh�m ile burunsuz…, 524

Ho, horizon, 10

Hop hop kadife, 350

Hopal� Hamit’in hop hop…, 525

I�d�r’�n ��l ��l akan…, 526

Iss�z Sivrihisar‘�n sars�nt�s�z…, 527

Ist�kbebe loli, 107

�bibiklerin ibibiklerini…, 528

�bi� ile Memi� mahkemeye…, 529

�bi�’le Memi�, i� mi� dememi�…, 530

��ne att�m denize, 89

��ne batt�, 110

��ne batt�, 254

��ne i�ne, 163

225

��ne iplik, 31

��ne iplik, 8

��ne iplik, 84

��ne iplik, 96

��nem dü�tü yakamdan, 78

��nem mi�nem, 32

�ki emini bir…, 531

�ki gemi geliyor, 363

�kiti pikiti �ikiti ma, 80

�lle samur samur diye…, 532

�ller bazlama yapm�� da…, 533

�ller dizlemelendi de…, 534

�n min ucu dil, 59

�n min , 114

�nbom bom, 160

�nci minci, 6

�nciz minciz, 142

�ndiri mindiri, 108

�ngili mingili boftina, 47

�ni mini dudu mini, 57

�nne mine, 29

�p ip bilmeden, 164

�sa Musa köse…, 535

�stedi�ini söyleyen…, 536

�sveç Norveç Danimarka, 306

�� ister i�ten…, 537

Jamaika’dan jetle gelen…, 538

Japon jiletlerinde…, 539

Jurnalc� Jale ile jeneratörcü…,540

Kabaramazs�n kel Fatma, 278

Kadifeci güzeli, 219

Kâ��tnâme’de kule kap�s�ndaki…, 541

Ka��zmanl� Kemal…, 542

226

Kahve tütün…, 543

Kalbur tekerlendi..., 544

Kambur Kadriye kavanozu…, 545

Kap� ard�nda yar�m ya�l�…, 546

Kap� arkas�na yalak koydum…, 547

Kap�y� k�c�r gatt�r�c�lardan m�s�n…, 548

Kar ya��yor, 300

Kara a�aç, kara a�aç…, 549

Kara burunlu kabaday� Kadir…, 550

Kara kara kartallar…, 551

Kara k�� karl� da�� karla…, 552

Kara k�z�n k�sa kay��n�…, 553

Kara üzümün…, 554

Karao�lan dedi�in bir kara u�ak, 274

Karga karga gak dedi, 179

Kar��daki köprünün alt�nda…, 555

Kar��dan gelen sekil sekiz…, 556

Kartal kalkar dal sarkar…, 557

Kas�mda, Kâz�m’la Kas�m day�m…, 558

Ka��m ka��kt�r, ya�l� pilava…, 559

Kaynana Kars’a, 294

Kaynayan kazan…, 560

Kayseri’nin kazas�nda Kazanc�lar…, 561

Keçi keçi me, 286

Kel keyfince kendi dü�er…, 562

Kelkit’te kekliler Kesmik’e…, 563

Kendirli’den kemençeci…, 564

Keskin k�l�ç k�n�n�…, 565

Ke�kekçinin ke�keklenmemi�…, 566

K�k�rdad�n da m� kurudun…, 567

K�n�kl� k�l�b�k k�rp�nt�…, 568

K�r�khan’daki k�r�kç� ç�k�kç�…, 569

K�rk kantar k�rkar k�rkar…, 571

K�rk kartal, k�rk kanad�…, 572

227

K�rk kartal, k�rk kanad�…, 573

K�rk küp k�rk�n�n da…, 574

K�rk küp, k�rk� da kulpu…, 570

K�rk okka Antep baklavas�…, 575

K�rk tepsi Antep helvas�…, 576

K�rk y�l�n ba��, 577

K�rm�z� bal�k gölde, 315

K�z�n ad� Hediye, 111

Kilisli kikirik kilimci…, 578

Kim osurdu?, 152

Kim t�sk�rd�?, 319

Kin kin ta, 128

Kireç kuyusunda ini� var, 295

Kiri�ten kiri�e kad�n ad�mc�…, 579

Kom�u kom�u huu, 349

Kom�u!... Kom�u!, 351

Kökte ne var?, 321

Köpek nece konu�ur?, 332

Köprü alt�nda serçecikler…, 580

Kösem kösem, 210

Kötü bu kötü…, 581

Kuk kuk du, 263

Kutu kutu pense, 203

Kuzu kuzu me, 86

Küçük asger küçük asger, 200

Küçük dostum gelsene, 213

Küpe küp deyince…, 582

Kürek sap� uzun olur…, 583

Kürekçi küsküyle de�il…, 584

Kürkü mürkü, 288

Kürkü y�rt�k kel kör erkek…, 585

Kürsü etraf�nda dizelenirler…, 586

Küsketen küser misin?, 1

228

Lâf lâf� açar…, 588

Lâf�n az� özü…, 587

Lahana, kabak, 280

Lâleler lalam�n elinde…, 589

Lârendeli Lâla Lûtfi Pa�a’n�n…, 590

Lehistanl� lang�r lungur…, 591

Leyle�in ömrü lâk lâkla…, 592

Leylek kafas�n� kald�rm�� kald�rm��, 147

Leylek leylek havada, 267

Leylek leylek lekirdek, 22

Leylek leylek, 116

Lüpçüler, lütfen lüzumlu…, 593

Makas makas makitas, 175

Mangal k�v�lc�mlat�c�lar�ndan…, 594

Marifetli Melâhât’in merkezdeki…, 595

Masal masal maliki, 21

Masal masal maliki, 347

Mehmet’le Mahmut mahkemeye…, 596

Melek, elek eleye eleye…, 597

Mendilim menevi�li…, 598

Menemenli Naime nine…, 599

Mercimek mi gölsemi�…,600

Mudurnu’nun Asl�yok Mahallesi’nden…, 601

Mustafa m�st�k, 296

Mu� Pa�as�…, 602

Müsliften medet…, 603

Müthi� Müfit Merdo�lu…, 604

Nal m�k, 60

Nald�rnaç k�ld�rg�ç, 225

Nankör nalbant nallar�…, 605

Nargilemin alt� derya…, 606

Nazilli’nin nazik nanikçileri…, 607

Ne at kaç…, 608

229

Ne cezveyi köpürdetebildim…, 609

Nerden geldin, ordan ç�k, 40

Nerdeydin k�z�m, 364

Nerdeydin k�z�m?, 361

Nereden geliyorsun?, 353

Nobran Nadi Nadir’in…, 610

O mo kara do, 85

O mo karado, 109

O mo viran,7

O mo, 146

O o liro, 145

O o makine, 15

O piti piti, 151

O piti piti, 93

O yalan bu yalan…, 611

O�lum oldu oydu beni…, 613

Oko moko, 88

Olmaz olmaz deme…, 612

Om bom, 131

On yirmi otuz k�rk …yüz, 253

On yirmi otuz k�rk…yüz, 67

Oo Mercan, 94

Oo, oo ondurma, 136

Ödemi� dedikleri, 303

Ödemi�’in unundan, 304

Öküz ölür gönü kal�r…, 614

Özbekköyün özbeöz…, 615

Paray� paraya verin…, 618

Pasakl� pinpon pislikten…, 616

Pa�a tas�yla ta�a ta�a…, 617

Pati jo, 70

Pazara gidelim, 217

Pazara gidelim, 218

230

Pazara gittim, 167

Pembe pembe pens var, 81

Penceredeki tekir kedi…, 619

Petijan k�ramada, 69

Petijoli pem pem, 61

Pinokyo Pinokyo, 141

Pireli peyniri, perhizli pireler…, 620

Portakal� soydum, 177

Portakal� soydum, 44

Portakal� soydurdum, 17

Puf Katarina, 132

Ramazan’da Rizeli Remzi…, 621

Retkit Mahallesi, 307

Rüzgâra tüküren kendi…, 622

Sabri pabucu yar�m, 2

Saç ba�, 42

Saç sakal kar sanki…, 623

Saçmalamal� m�…, 624

Sandan, 130

Sand��mda bin akçe, 180

Sapan akan, 3

Sar� Day� Sar� Day�…, 625

Saza sazla, söze sözle…, 626

Sedat T�naz’�n bütün tasas�…, 627

Seke seke ben geldim, 328

Seke seke ben geldim, 333

Sen a�a ben a�a…, 628

Sen seni bil sen seni, 279

Seni kim vurdu, kim vurdu?, 199

Sepet sepet yumurta, 297

Serçe ile söyle�enin…, 629

S�cak ekmek pekmezsemi�…, 632

Sipsim haydi ç�k, ç�k, 284

231

Sivrihisarl� simitçi Sâlim’le…, 634

Siz bizim h�ms�m�zm��s�n�z…, 635

Sizin bacaya konmu� all� ball�…, 630

Sizin damda var be� boz ba�l�…, 631

Sizler de çekoslavakla�t�ramad�k…, 633

So�an sar�msak, 348

So�utulmu� üç tunç tas has …, 636

So�utulmu� üç tunç tas…, 637

Sol sa sol sa, 283

Sonbahar geldi, 220

Söyle k�z�m k�z�na…, 638

Su �i�esi…, 639

Sudan ç�kt� iki su �ad�s�…, 640

Süt pi�ti mi?, 344

�ampanya sulu bamya, 13

�apka fesin yan�nda…, 641

�artl� �aban �ark��lal�…, 642

�emsi Pa�a Pasaj�nda…, 643

�eytan ald� götürdü, 308

�eytan da �eytan amma…, 644

�inasi �u senin…, 645

�i� �i�eyi �i�lemi�, �i�e…, 647

�i� �i�eyi �i�lemi�…, 646

�i�çi Seyyid…, 648

�u a�ac� budamal� m�…, 649

�u ate�i k�v�lc�mland�rmal� m�…, 650

�u benim elimdeki �im�ir…, 651

�u çaydan ben bir tepsi…, 652

�u çit kimin? Çötenin…, 654

�u çocu�u g�d�klasak da m�…, 653

�u depeden bi güdül…, 655

�u di leblebi, 133

�u duvar� badanalamal� m�…, 656

232

�u kap�y� açmal� ama…, 657

�u kar��da bir kuru dal…, 661

�u kar��da dibi dubu kara…, 659

�u kar��da kuru kavak …, 658

�u kar��da kuru kavak…, 660

�u kö�e yaz kö�esi…, 662

�u kö�e yaz kö�esi…, 663

�u ne?, 356

�u resmi çerçevecide…, 664

�u �asan�n serili serseri…, 665

�u tarlaya e�ir kükürt ektim…, 666

�u tesbihi imamelemeli mi…, 667

�u yamay� �u köseleye…, 668

�u yo�urdu sar�msaklasak…, 669

�uraya bir cam�� basm��…, 670

Tah taraba, 53

Tak tak, 338

Tas tus, 158

Ta�l�tarla’daki terasta…, 671

Taz�ya tav�an� tutturan…, 673

Teke teke ton pa�a, 183

Tencere tava her biri…, 672

Testim k�r�ld�, 117

T�k t�k, 327

T�k t�k…, 365

T�ng�r elek t�ng�r sac, 257

Titiz, temiz, tendürüst dad�m…, 676

Topal Talip’le Tophaneli…, 674

Tophaneli topal topçu…, 675

Türküm do�ruyum, 316

Tütün tüttürmez…, 677

Uç uç böçe�im, 281

Uluborlulu uykucu utangaç…, 678

233

Uluk��lal� kul Lütfi…, 679

Umdum umdum…, 680

Uykucu Ülkü, ucu tüllü…, 681

Uzun urgan, 345

Uzun urgan, 360

Uzun uzun urgan, 346

Üç tas has…, 682

Üç tunç tas…, 683

Ünyeli olmakla ünlü Ümit…, 684

Üstü üç ta�l�…, 685

Ü�üdüm ü�üdüm, 174

Ü�üdüm ü�üdüm; a benim can�m ü�üdüm, 325

Ü�üdüm, ü�üdüm, 235

Ver Allah’�n verdi�ine…, 686

V�rv�rc� Vedia ile v�d�…, 687

Ya �unda, 143

Ya �unda, 157

Ya �unda, 64

Ya �undad�r ya bunda, 12

Ya �undad�r, ya bunda, 27

Ya� paras�, 314

Ya� satar�m, 198

Ya� satar�m, 221

Ya� satar�m, bal satar�m, 197

Ya�mur ya�arsa raylar…, 688

Ya�mur ya��yor, 293

Yalanc�o�lu yal�nc�k…, 689

Yamaçta bir horoz kuyru�unu…, 690

Yavrum anan koca m� gördü, 309

Ye beni, 192

Yedi kere yedi k�rk dokuz, 260

Yel yepelek yelken kürek…, 691

Yerde ne var?, 323

234

Yerde ne var?, 324

Yoldan gelir be� e�ekli…, 692

Yörük yörük yürüdü, 310

Zâlim zulmünü zulmette…, 693

Zaman saman satar…, 694

Zamm� izâm edip zemmetmeli…, 695

Zemzemedeki zemzem…, 696

Zeyrek’teki zelzeleden sonraki…, 697

Z�r deli z�rz�r deli…, 698

Zifirci Zakir zehir içip…, 699

Zonguldakl� Zalo�lu Zühre’nin…, 700

235

B. TEKRARLAMALI KALIPLAR D�Z�N�

1. �kili Tekrarlamal� Kal�plar: A1A2

A alaylar a bulaylar, 229 / 1 / 7

Al horoz, al horoz, 235 / 15

Ay dede Ay dede, 302 / 1

Ben beni, 193 / 1

Ben de beni, 193 / 2

Bim bom bim bom, 123 / 1

Birem birem, 153 / 1; 154 / 1; 170 / 1

Biren biren, 162 / 1

B�t�rak b�t�rak, 245 / 1

Ceviz adam, ceviz adam, 216 / 1

Ç�nalt�d�r ç�nalt�, 68 / 2

Dan dan, 214 / 1

Didi didi, 146 / 4

Dingili göz dingili göz, 291 / 2 / 4

Ebesin ebesin, 87 / 4

Evli evine, 247 / 1; 249 / 1

Falan falan, 204 / 3

Gülü gülü, 144 / 2

Gün gel gün gel, 299 / 1

Happur happur happur happur, 217 / 6; 218 / 6

Hiken hiken, 162 / 2

��ne i�ne, 163 / 1

�kem ikem, 153 / 2; 170 / 2

Kand�d� kand�d�, 183 / 12

Kara çiçi kara çiçi, 211 / 3

236

Kom�u kom�u tak tak, 233 / 10

Kösem kösem, 210 / 1

Köylü köyüne, 247 / 2; 249 / 2

Küçük asger küçük asger, 200 / 1

Küçük Ay�e küçük Ay�e, 200 / 5

Lapa tike lapa tike, 85 / 3

Lepe kete lepe kete, 109 / 4

Leylek leylek, 116 / 1

Lipanto lipanto, 109 / 3

Meze mezeli, 160 / 5

On alt�d�r on alt�, 24 / 4

On altidu on alti, 23 / 4

Onalt�d�r onalt�, 68 / 4

Pinokyo Pinokyo, 141 / 1

Safranbos safranbos, 103 / 34

Selam Muhammet selam Muhammet, 209 / 5

Sol sa sol sa, 283 / 1

Ta� ta�, 159 / 5

Üçem üçem, 153 / 3

Ü�üdüm ü�üdüm, 174 / 1; 235 / 1

Yirmi can yirmi can, 104 / 4

Zem zem, 144 / 7

Zim zom zim zom, 123 / 3

A1A2…

A a asma, 264 / 1

Avini avini domina, 47 / 2

Ba ba basma, 264 / 2

Barni Barni Molozta�, 311 / 1

Ba��m ba��m ba��nda, 268 / 1

Beti Beti sar�l boynuma, 311 / 4

237

Bir gün bir gün bir çocuk, 224 / 1

Birdu birdu bir alti, 23 / 1

Birim birim bir alt�, 24 / 1

Bom bom portakali, 83 / 1

Çak�l Çak�l al sana ak�l, 311 / 5

Çatt�m çatt�m çapk�na, 204 / 1

Çek çek amca, 228 / 7

Çetir çetir çetene, 161 / 1

Ç�n ç�n ç�nalt�, 68 / 1

Cücük cücük cümene, 139 / 1

Dam dam damal�, 75 / 1

Duma duma dum, 177 / 4

Ebe ebe gel bize, 87 / 1

Elim elim epelek, 34 / 1

Elim elim epenek, 172 / 1

Fil fil atan, 32 / 3

F�� f�� kay�kç�, 205 / 1; 223 / 1

Fred Fred Çakmakta�, 311 / 2

G�t g�t g�dak g�t g�t g�dak diyelim, 218 / 5

Hani bana hani bana demi�, 212 / 6

Hay hav hav, hav hav hav diyelim, 217 / 5

�kiz mikiz sekiz, 37 / 2

�p ip bilmeden, 164 / 1

Jini jini pa, 155 / 2

Kap� kap� gezerim, 182 / 16

Karga karga gak dedi, 179 / 1

Keçi keçi me, 286 / 1

Kin kin ta, 128 / 1

K�t�r k�t�r yeme, 134 / 5

K�vr�la k�vr�la yüzüyor, 315 / 2

K�vr�m k�vr�m k�vranm��, 224 / 7

Kiyir kiyir ki�niyor, 183 / 5

238

Kuk kuk du, 263 / 1

Ku�na ku�na na çukur, 36 / 2

Kutu kutu içinde, 219 / 7

Kutu kutu pense, 203 / 1

Kuzu kuzu me, 86 / 1

Lâk lâk içer ayran�, 310 / 6

Lak�r lak�r öttü�ü, 235 / 13

Leylek leylek havada, 267 / 1

Leylek leylek lekirdek, 22 / 1

Lika lika lik, 73 / 3

Makas makas makitas, 175 / 1

Masal masal maliki, 21 / 1

O o liro, 145 / 1

O o makine, 15 / 1

O o mercan, 94 / 1

O o ondurma, 136 / 1

Pembe pembe pens var, 81 / 1

Se se sünbül, 264 / 3

Sepet sepet yumurta, 297 / 1

Sevip sevip ayr�lmas� güç olur, 196 / 2

Tam tam takalama, 122 / 2

Tan tan tavalama, 168 / 6

Tatl� tatl� patl�can, 94 / 3

Teke teke ton pa�a, 183 / 1

T�ka t�ka t�k, 253 / 6

T�ka t�ka t�k, 97 / 4

Tiki tiki bom, 207 / 2

T�p t�p eder yüre�i, 205 / 3; 223 / 3

Türlü türlü yemi� var, 181 / 12

Uç uç böçe�im, 281 / 1

Vilma Vilma gir koluma, 311 / 3

Von von vazilon, 120 / 5

239

Yala yala bitmez, 150 / 2

Yala yala bitmez, 177 / 7

Yemi� yemi� bitirmi�, 224 / 5

Y�kad�m y�kad�m yine bula��k, 236 / 14

Yörük yörük yürüdü, 310 / 1

A1…A2…

Ya �undad�r ya bunda, 12 / 1; 27 / 1 / 4

Elden olan ele gitsin, 185 / 2

Kaç matal kaç be� çatal?, 204 / 4

Bir �öyle bir böyle, 213 / 5

K�rk üç k�rk dört, 225 / 2

K�rk be� k�rk alt�, 225 / 3

K�rk yedi k�rk sekiz, 225 / 4

Bir sa�a bir sola, 226 / 9

Bir �öyle bir böyle, 227 / 5

T�ng�r elek t�ng�r sac, 257 / 1

Sen seni bil sen seni, 279 / 1

Sen seni bilmezsen sen seni, 279 / 2

…A1…A2

Ak ka��k kara ka��k, 236 / 13

Al bunu çek bunu, 82 / 4

Al ç�k bal ç�k, 30 / 4; 76 / 3; 129 / 5; 141 / 5; 149 / 6; 162 / 8; 166 / 9

Ali Bey Keçi Bey, 127 / 5

Ay gidi vay gidi, 123 / 5

Aya bak y�ld�za bak, 77 / 3

Aynal� defter düymeli defter, 147 / 3

Edin nine bedin nine, 76 / 1

El ku� del ku�, 49 / 2

240

Ev ku�u dev ku�u, 122 / 3

Gel ç�k bal ç�k, 174 / 11

Has ekmek pus ekmek, 179 / 12

�ni mini dudu mini, 57 / 1

Ya� satar�m, bal satar�m, 197 / 1

…A1A2

Ayaklar rap rap, 227 / 4

Ay�ecik cik cik, 150 / 5

Bilmem �u vurdu �u vurdu, 199 / 4

Bimbara rak rak, 123 / 2

Doktor gelir t�k t�k, 97 / 1; 282 / 1

Dört kö�eli hanga hanga, 79 / 3

Eller �ap �ap, 227 / 3

Evde cak cak, 276 / 1

Fatmac�k c�k c�k, 150 / 6

Filimoka dan dan, 214 / 2

Ham pazar ekme�i ekme�i, 201 / 1

Hamam evi yay�l yay�l, 195 / 1

Hamam tokma�� tokma��, 201 / 2

Herkes evine teker teker, 244 / 1

Hey Alâaddin Alâaddin, 164 / 7

K�rm�z� bal�k kaç kaç, 315 / 9

Kom�u k�z� bay�l bay�l, 195 / 2

Leylek kafas�n� kald�rm�� kald�rm��, 147 / 1

Makarnemi tak tak, 107 / 4

Makinam tak tak, 15 / 2

Minare b�çak b�çak, 164 / 5

O piti piti, 93 / 1; 151 / 1

Petijoli pem pem, 61 / 1

Seni kim vurdu, kim vurdu, 199 / 1

241

Severim �ak �ak, 15 / 3

�ip �ak �ak, 216 / 2

Sipsim haydi ç�k ç�k, 284 / 1

�öyle de böyle �ak �ak, 233 / 8 / 9

�öyle de böyle �ap �ap, 230 / 8 / 9

Yuvas�na sald�rm�� sald�rm��, 147 / 2

Zembili zem zem, 144 / 3

Zim zara rak rak, 123 / 4

A1…A2

A�lama yavrum a�lama, 272 / 1

Delme sülük delmeden, 164 / 2

Gelme kuleli gelme, 78 / 4

�i� baba �i�, 215 / 6

Tan tun tan, 114 / 5

A1B1

Ahmedi medi, 285 / 1

Ala bala, 120 / 1

Albo �stirbo, 54 / 2

Alc�k morcuk, 163 / 9

Ald�m verdim, 188 / 1

Ali Veli, 38 / 1

Allahl�k billahl�k, 73 / 1

Altm�� yetmi�, 9 / 1

Anya manya, 55 / 1; 136 / 4; 160 / 8

Araba maraba, 253 / 2

Ast�m mast�m, 190 / 1

Att�m tuttum, 189 / 1

Avalama tavalama, 122 / 1; 168 / 5

242

Aylom farfoylom, 131 / 6

Bal ball�ca, 91 / 3

Bast�m kestim, 191 / 1

Birem ikem, 19 / 1

Çal� ç�rp�, 58 / 1

Çama�aç çarkaç, 153 / 4

Çatlak patlak, 228 / 1

Çay�r çimen, 60 / 2

Çelik çubuk, 96 / 3; 140 / 5

Çengi çember, 186 / 3

Ç�km�� gitmi�, 9 / 2

Çin pon, 211 / 1

Ç�t p�t, 52 / 1; 74 / 1; 92 / 1

Çivi mivi, 253 / 3

Demir diken, 19 / 2

Dere tepeli, 131 / 5; 160 / 6

Derme diplik, 96 / 2

D�ng�r d�ng�rdak, 178 / 13

Dober diro, 145 / 3 / 7

Dra d�nga, 133 / 2

Ebeleme debeleme, 49 / 1

Effer keffer, 105 / 3

Ekiz mekiz, 53 / 2

Elem bellem, 125 / 1; 156 / 1

Elli belli, 225 / 6

Ellim mellim, 166 / 1

Ene mene, 126 / 1; 134 / 1; 159 / 1

Engi mengi, 104 / 1

Engik mengik, 105 / 1

Engine mengine, 121 / 4

Engi� nene, 159 / 2

Enna menna, 127 / 1

243

Eteneke meteneke, 77 / 1

Eveleme debeleme, 28 / 1

Eveleme develeme, 148 / 1

Evlidali mevlidali, 209 / 1

Fil filince, 20 / 1

F�nd�k f�st�k, 149 / 1

Halyoz balyoz, 71 / 3

Hap hup, 178 / 5; 254 / 7

Happur hupur, 19 / 3

Hapuz hupuz, 32 / 5

Hartal hurtal, 122 / 5

Hasesi hüsesi, 71 / 1

Hastan hustan, 183 / 18

Hendek mendek, 18 / 1

H�k m�k, 128 / 5; 135 / 5

Ho horizon, 10 / 1

��ne iplik, 8 / 1; 31 / 1; 84 / 1; 96 / 1

��nem mi�nem, 32 / 1

�n min , 114 / 1

�nbom bom, 160 / 1

�nci minci, 6 / 1

�nciz minciz, 142 / 1

�ndiri mindiri, 108 / 1 / 4

�nne mine, 29 / 1

Katamali kuleli, 83 / 3

Kele kuçek, 143 / 3

K�l�ç pirinç, 127 / 6

Kürkü mürkü, 288 / 1

Laka luka, 29 / 5

Lapa lupa, 20 / 3

Layton finton, 59 / 3

Lemlem liro, 145 / 2

244

Mangal mucak, 105 / 4

Miski amber, 186 / 4

Miski anber, 142 / 3

Nald�rnaç k�ld�rg�ç, 225 / 1

O mo, 146 / 1; 7 / 1

Oko moko, 88 / 1

Om bom, 131 / 1

Orinado dosinado, 146 / 5

P�ng�l p�s, 158 / 2

Saç ba�, 42 / 1

Sapan akan, 3 / 1

Semali vali, 83 / 2

Taca tuca, 142 / 4

Tas tus, 125 / 5; 126 / 5; 152 / 7; 158 / 1

Taze tüze, 186 / 5

T�ralan kaçalan, 57 / 2

Vaza vizo, 120 / 3

Ya�r�l yo�rul, 32 / 6

Yar�l gurul, 168 / 10

Yast�k yustuk, 253 / 4

Zambak zumbak, 221 / 7

Zari zekmel, 142 / 2

Z�ra z�nga, 133 / 3

A1B1…

Akan bakan bekriko, 39 / 1

Anya manya kumpanya, 99 / 1

Deliva dalivan bit, 57 / 3

Dere tepe düz, 67 / 2

Ene mene dosi, 103 / 1

Engili mengili k�z, 126 / 6

245

Fil filin ku� dilin, 59 / 2

Ih m�h sen ç�k, 99 / 4

�n min ucu dil, 59 / 1

�ngili mingili boftina, 47 / 1

�ni mini dudu mini, 57 / 1

O mo kara do, 85 / 1

O mo karado, 109 / 1

Saçlar� ba�lar� k�v�rc�k, 40 / 1

��ng�r m�ng�r teller, 147 / 7

Solla silla do, 124 / 2

Yoni� boni� saç, 80 / 4

2. Üçlü Tekrarlamal� Kal�plar:

A1A2A3

Ca ca ca, 228 / 10

Can can can, 94 / 4

Cik cik cik, 177 / 9

C�k c�k c�k, 177 / 11

Dik dik dik, 151 / 6

Dim dim dim, 115 / 5

Hop hop hop, 139 / 5

Lap lap lap, 131 / 4

Mendo mendo mendo, 107 / 2

V�y v�y v�y, 211 / 4

Yok yok yok, 167 / 11

Yup yup yup, 132 / 3

Ze ze ze, 89 / 3

246

…A1A2A3

Ellerimizle �ap �ap �ap, 213 / 3

Ayaklar�m�zla rap rap rap, 213 / 4

Karn� davul, güm güm güm, 216 / 3

Burnu uzun, lü lü lü, 216 / 4

Ka�� keman g�y g�y g�y, 216 / 5

Ellerimizle �ap �ap �ap, 226 / 7

Ayaklar�m�zla rap rap rap, 226 / 8

Ku� gö�e uçtu, lay lay lay, 239 / 9

Mendili dü�tü, lay lay lay, 239 / 9

Dal bizim oldu, lay lay lay, 239 / 9

Dizilelim s�raya, lay lay lay, 239 / 9

A1A2A3…

Bam Bam Bam çekil yoldan, 311 / 6

Çöz çöz çöz makaray�, 233 / 7

Çöz çöz, çöz makaray�, 230 / 7

Sama sama sama do, 109 / 2

Sar sar sar makaray�, 230 / 6

Sar sar sar makaray�, 233 / 6

Süme süme süme do, 85 / 2

A1…A2…A3

Be� kere be� yirmi be�, 259 / 1

Alt� kere alt� otuz alt�, 287 / 1

A1B1C1…

Amil famil domil na, 80 / 2

Em bim bom, 146 / 6

247

En ti ta, 155 / 1

Fan fin bin, 100 / 5

�kiti pikiti �ikiti ma, 80 / 1

Tas tus pis, 105 / 5

Documents

OYUN TEKERLEMELERNN ARA TIRILMASI VE NCELENMES...“Halk Edebiyatna Giri” adl eserindeki tekerleme tasnifinde yer alm olup, çalmamzn üçüncü bölümü, bu balk altnda deerlendirilmitir