EKO KALENDARZ4 PAŹDZIERNIKA

Światowy Dzień Zwierząt

WWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Ze zwierzętami trenujemy kreatywność

1. Przypomnijsobie,ileijakiezwierzętanapotkałeśdziśidącdoszkoły?Zapiszodpowiedzi:

……………………………………………………………………………………………….………………….

2. Rozwińzdanie:Gdybymbyłzwierzęciem,byłbym/byłabym……………………………………………

3. „Cobybyło,gdyby….”–wymyśljaknajwięcejkonsekwencjiniżejprzedstawionychwydarzeń:

• cobybyło,gdybyśranoobudziłsięzwierzęciem,np.królikiem:

………………………………………………………………………………………………..…………………

………………………………………………………………………………………………..…………………

• cobybyło,gdybynaglezpowierzchniziemizniknęływszystkiekoty:

………………………………………………………………………………………………..…………………

………………………………………………………………………………………………..…………………

• copowiedziałybynosorożce,gdybynaglezaczęłymówićludzkimgłosem:

………………………………………………………………………………………………..…………………

………………………………………………………………………………………………..…………………

4. PanKowalskimadom,dzieci, serce,pracę,pieniądze,dobryhumor, czasemgrypę,wygodnąkanapę,achciałbymiećlepszysamochód,dłuższewakacjeizdrowie.Przywołajnamyśldowolnezwierzę(domowelubdzikie)izastanówsięcoowozwierzęmaiczegomogłobychcieć.Zapiszswojepomysły:

………………………………………………………………………………………………..…………………

………………………………………………………………………………………………..…………………

………………………………………………………………………………………………..…………………

………………………………………………………………………………………………..…………………

5. Szalonynaukowieckrzyżowałgenyróżnychzwierząt.Narysujpołączeniesłoniazmyszą,jaszczur-kizosłemiżabyzwielorybem.

6. Naszykujfarbyplakatoweikilkanaściekartekpapieru.Pomalujdłońwybranymkoloremfarbyi odbijjanakartce.Zróbkilkanaścieodciskówręki(amożenawetstopy,wostatecznościmogąbyćtylkoodciskijednegopalca)wróżnychkolorachipozostawdowyschnięcia.Zastanówsięja-kiezwierzętamogąkryćsięwtychodciskach.Weźkredkilubmazakiiwydobądźzwierzętaz ob-razków,dorysujimtoczegoimbrakuje(oczy,nosy,nogi,ogony,cętki,paskiitd.).Powodzenia!

WWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Miłośnik zwierząt – kto to taki? Materiały: dwadużearkuszepapieru(np.pakowego)lubtablicaikartkimakulaturowedonotatek,pisaki.

Ludziezwielupowodówdzielązwierzętanalepszeigorsze,wynikatoztradycji,zakazówinakazówreligijnych,osobistychpreferencji,uprzedzeń.Częstonieuświadamiamysobieprawdziwychprzy-czynnaszychsympatiiiantypatii.Naprzykład,jakwykazalinaukowcy,wszyscylubimymłodezwie-rzęta,ponieważmajądużeoczypodobnie,jakludzkienoworodki,ipodświadomiewyzwalająwnasreakcjeopiekuńcze.Dzikiezwierzęta,zgrabneiumięśnione,imponująnamswojąsiłąiwytrwałością.Aleprzedewszystkimlubujemysięwzwierzętach,któreudałonamsięoswoićiudomowić,stałysięonenaszymidomowymiulubieńcami,choćpierwotniemiałytylkowykonywaćdlaludziużyteczneprace(polować,bronićzagrody,łapaćmyszy).Cokierujeludźmi,żechcążyćzezwierzętamilubjeposiadać?Podczaszajęćzastanowimysię,czykażdenaszezainteresowaniezwierzętamiiichposiadaniemjestpozytywne?Czydeklarowanasympatiadozwierzątmożewynikaćzniskichpobudek?Czyzwierzętasązadowoloneznaszychuczućwstosunkudonich?Czypozorna„miłość”możekrzywdzićzwierzęta?

Przygotowanie:Na kilkanaście dni przed zajęciami poproś uczniów, bywyszukali w prasie informacje dotyczącewszelkichzwierząt,notatkioodkryciachnaukowych,przestępstwach,doniesieniadotyczącegospo-darkirolnej,opisywydarzeńzudziałemzwierząt,ogłoszeniaschroniskitp.Takżenauczycielmożegromadzićtakiewycinki.

Przebieg zajęć:Napoczątkuzajęćzapytaj,ktospośróduczestnikówzajęćlubizwierzęta?Zpewnościąrękędogórypodniosąwszyscylubprawiewszyscy.WPolscew45%gospodarstwdomowychjestpies,a27%ro-dzinmakota.Łączniew54%domówmieszkajązwierzęta.Porozmawiajzdziećmiczymająwdomuzwierzętaijakie.Wspólniezastanówciesięnadtym,kimjest„miłośnik”zwierząt?Czymsiętakaosobacharakteryzu-je?Corobi,wjakisposóbokazujeswojeuczuciawobeczwierząt?Następniepodzieluczniówna4osobowegrupy i rozdaj imnotatkiowybranychosobach, którew jakiśsposóbopiekująsięzwierzętami(patrzzałącznik).Każdagrupaotrzymujejednąlubdwieno-tatkidoomówienia.Uczniowieprzezkilkaminutzastanawiająsięnadponiższymipytaniamiinotująodpowiedzi(np.wformietabeli):• coczłowiekzyskujenatakimzwiązkuzezwierzęciem,acomusipoświęcić• cozwierzęzyskujenazwiązkuzczłowiekiem,acotraci• czyinnezwierzętarównieżcośzyskują,acotracąPoprośgrupyozaprezentowanieswoichprzemyśleń.Wspólniezastanówciesię,jakąosobęmoże-mynazwaćprawdziwymprzyjacielemzwierząt?Czymsięonacharakteryzuje,corobi,wjakisposóbokazujeswojąprzyjaźńiszacunekdlazwierząt?Zastanówciesięktozopisanychosóbjestprawdzi-wymprzyjacielemzwierząt,akto„miłośnikiemzwierzątek”?Czywszyscyposiadaczezwierzątzasłu-gująnamianoprawdziwegoprzyjacielazwierząt.Zapisznadużymarkuszupapierulubtablicyzjednejstronycechyprawdziwegoprzyjacielazwierzątazdrugiej„miłośnika”.Obydwiecharakterystykiuzupełnijcieopisempowodów,dlaktórychludzieżyjązezwierzętamilubposiadajązwierzęta.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

hodowca egzotycznych węży, uważa, że hodowla boa jest cool

człowiek, który przygarnął ze schroniska kundelka

i traktuje go jak członka rodziny

dziecko, które dostało piękną papugę w prezencie, bardzo ją lubi i dobrze się nią

opiekuje

człowiek, który uwielbia obserwować zwierzęta w lesie, na łąkach

właściciel stadniny koni do ujeżdżania i wyścigów, dba by konie były w doskonałej kondycji

weganin, osoba które nie je mięsa, bo nie chce wykorzystywać zwierząt

człowiek, który hoduje rasowe yorki, wystawia je na wystawach, rozmnaża i sprzedaje innym

wielbicielom yorków

starsza pani opiekująca się bezdomnymi kotami

osoba, która postanowiła wesprzeć zoo i sponsoruje dwie żyrafy

wolontariusz w schronisku dla zwierząt, sprząta kojce,

wyprowadza psy na spacer

akwarysta – człowiek, który hoduje rybki w akwarium,

bardzo lubi na nie patrzeć, uspokajają go

aktywista przenoszący żaby przez ulicę w czasie ich wędrówek godowych, aby zapobiec ich

rozjechaniu przez auta

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Zwierzęta lepsze i gorszeMateriały: dwadużearkuszepapieru(np.pakowego)lubtablicaikartkimakulaturowedonotatek,pisaki,arty-kułJanuszaKorbela„Pieski, kotki, wilki, jelenie”.Dodatkowo:film„Babe – świnka z klasą”,tytułorygi-nału:Babe - a little pig goes a long way,reż.ChrisNoonan,produkcja:USA1995,czastrwania:01:32.

Kilkadniprzedzajęciami,poprośuczniówbyprzemyśleli,jakijestichstosunekdoróżnychzwierząt.Niebędzietozadaniełatwe.Nacodzieńmamydoczynieniazwielomagatunkamizwierząt.Jednelubimybardziejainnemniej.Trudnookreślić,więcswojeuczuciadowszystkichzwierzątnaraz.Mo-żeszpoprosićuczniówbyprzynieślizdjęcialubrysunkizwierząt,którelubią,którewzbudzająw nichpozytywneodczuciaoraztakich,którychwidok ichniepokoi,brzydzi,zaktórymi nieprzepadają.Wyjaśnij,żezakilkadnizastanowimysię,zczegowynikapodziałnazwierzęta„lepsze”i„gorsze”.

Poprośuczniów,bywymienilitzw.milusińskich,czylizwierzętaktórenajbardziejlubią,kochają.Za-pisznazwygatunkównatablicylubdużymarkuszupapieru.Zdrugiejstronywypiszte,którychnielubimy,boimysię,brzydzimy.Rozłóżciewwidocznymmiejscuzgromadzonezdjęciazwierząt.Po-rozmawiacieoemocjach,jakiewdzieciachwzbudzająposzczególnezwierzęta,zarównoopozytyw-nych,jakinegatywnych.Czywszyscymająpodobneodczucia,czysąwśródwasosoby,któreinaczejodbierająjakieśzwierzęta?Zastanówciesięcomożemiećwpływnatojakpostrzegamyróżnezwie-rzęta?Dlaczegojednewymieniamywśródulubionychainnenapawająnasodraząlubzwyczajniesąnielubiane.

Podzieluczniównagrupy.Rozlosujwśródnichkarteczkiznazwamiróżnychzwierząt(np.pies,kot,wilk,żaba,dżdżownica,karp,kura,nietoperz,świnia)ipoproś,abyuczniowiewgrupachporozma-wiali(korzystajączpytańpomocniczych)natematwylosowanegozwierzęcia.

• Czy ludzieodnoszą jakieśkorzyścizdanegozwierzęcia? (zwierzęta–przyjaciele,zwierzętadojedzenia,zwierzętapodziwiane,zwierzętadopracyitd.)?

• Czyprzyrodaodnosikorzyścizistnieniategogatunku,jakie?

• Czyuważacie,żetozwierzęjestładne?

• Czyuważacie,żetozwierzęjestmądre?

• Czywaszymzdaniemtozwierzęodczuwacierpienie?

• Czywaszymzdaniemtozwierzęzasługujenaszacunek?

• Czywaszymzdaniemludziemająjakieśobowiązkiwobectegogatunku?

• Jakiludziemająstosunekdodanegogatunku,zczegoonmożewynikać? Poprośprzedstawicieligrupozaprezentowaniewnioskówzdyskusjigrupowych.Następniepostarajciesięuporządkowaćzebraneopinie.Jakiecechyposiadajązwierzęta,któresąlubiane?Copowoduje, żeniektóre zwierzętaniebudząpowszechnej sympatii?Czygatunki, któ-remniejznamyzazwyczajsąlepiejczygorzejodbierane?Czysązwierzętaważniejszeimniejważ-new przyrodzie?Czyzwierzętaodczuwającierpienie?Czypowinniśmydzielićzwierzętanalepszei gorsze?

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Wartykule1ustawyoochroniezwierzątzdn.21sierpnia1997r.widniejezapis„Zwierzę,jakoisto-tażyjąca,zdolnadoodczuwaniacierpienia,niejestrzeczą.Człowiekjestmuwinienposzanowanie,opiekęiochronę”.Poprośdzieci,abyzastanowiłysię,czywszystkiezwierzętamająprawodounika-niacierpienia idoposzanowania?Jakie jeszczeprawapowinnymiećzagwarantowanezwierzęta?Czywszystkiezwierzętapowinnymiećtakiesameprawa?

Zazakończeniezaproponujuczniomspisaniewgrupach„prawzwierząt”.Omówcieprace.Ojakichzwierzętachuczniowiemyślelipisząc„prawazwierząt”?Czysągatunki,którychteprawaniedoty-czą,dlaczego?

Dodatkowymelementemzajęćmożebyćprojekcjafilmu„Babe – świnka z klasą”.Wfilmiedoskonaleukazanyjestpodziałnazwierzętakochaneoraznaniewieledlaludziznaczącąresztę.Śwince–choćz trudnościami–udajesięwyrwaćzgorszegoświatazwierzątgospodarskichdoświatazwierzątulubionych.

Starszymuczniomzaproponowaćmożemyprzeczytanie artykułu JanuszaKorbela –Pieski, kotki,wilki,jelenie(wzałączniku),wktórymukazanyjestjeszczeinnypodziałzwierzątnadzikieiudomo-wione.Artykułmożebyćpodstawądodyskusjint.stereotypowegopostrzeganiazwierząt,źródełtychstereotypów,znaczeniastereotypówwkulturze,walkiznimi.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

„Pieski, kotki, wilki, jelenie” Janusz Korbel

My,ludzielubimymaskotki.Kochamypieskiikotki,iróżnezwierzęta,któremożnapogłaskaćiktórenamsłużą,podporządkowująsię, sąnaszyminiewolnikami.Kochamyraczejdrapieżniki, któreza-bijająinnezwierzęta,aniepadlinożerców,którzymiłująpokój.Piesprzyjacielemczłowieka.Możejednakbardziejniewolnikiemczłowieka?

Naszeukochanedomowezwierzętatokarykaturydzikich,wolnychzwierząt,uzależnionecałkowicieodczłowieka,zdanenajegołaskęiniełaskę.Sązabawką,narzędziem,posłusznymodbiorcąnaszychproblemów.Najbardziejcenimy ichbezgraniczneuzależnienie (pies,któryspędzaresztężycianamiejscuśmierciswojegopanajestsymbolempsiejmiłości,awprzyrodzietakiezachowaniebyłobyoznakąnieprzystosowania).Kiedyniespełniajątychoczekiwańlubstająsięzbytdużymobciążeniemfinansowym,pozbywamysięich-choćformalniepodobnojużniesąrzeczami(czymwięcsą?)-lubwymyślamyadministracyjnesposobypozbywaniasięichnadmiaru.Pomysłwprowadzeniahyclispo-tkałsięwPolscezmasowymiprotestami.Jesteśmywrażliwiiniezgadzamysięnawyłapywaniebez-domnychzwierzątdomowychizamykanieichwazylachlub(i)zabijanie.Nieprotestujemyjednak,kiedyurządzasiępolowanianadzikie,wolnożyjącezwierzęta,częstoznacznieinteligentniejszeodichudomowionychkrewniaków(ugatunkówudomowionychnastępujeuwstecznienieinteligencji)ipotrafiącetaksamolubnawetbardziejcierpieć.Dlaczegotakjest?Dlaczegonieoburzanaszabi-janiewolności,aznaczniebardziejoburzazabijanieniewolników?Nieulegawątpliwości,żeniepo-trzebnezabijaniezawsze jestzłem. (…)Stanumysłutolerującegookrucieństwo jeststraszny,alewielkamiłośćdoswojegopsaniekonieczniewiążesięzbrakiemobojętnościnazabijanie równielubbardziej inteligentnychicierpiącychwolnychzwierząt.Amożenielubimyprawdziwejprzyro-dy?Możewolimy jejwersję "udomowioną", zniewoloną,podporządkowaną?Pamiętacie legendęo św. FranciszkuiwilkuzGubbio?Wilkstałsię"dobrym"wilkiem,kiedyprzestałpolowaćizacząłjeśćzwierzętazabitedlaniegoprzezludzi.Kiedyczłowiekzabija,to jesttodobrezabijanie.Pozatymczłowiek jestmądrzejszyoddzikiej, nieokiełznanejprzyrody,przewyższa ją znacznie inteligencją,stądtakwielkieosiągnięcianaszegogatunku.Kochamyzwierzęta-kupujemyimkarmęprodukowa-nąprzezwielkiekoncerny,obroże,klatki.Wiemy,doczegopowinniśmydążyć:doświatowejmiłości,wspólnegoposprzątaniacałegoświata,opiekinadwszystkimibezpańskimipsamiikotami;powin-niśmyzimądokarmiaćptaszki,atakżezwierzynępłową,aorganizacjeekologicznepowinnyzesobąściślewspółpracowaćiwspieraćsięnawzajem.

Zielone Brygady nr 16 (118), 16-31 sierpnia 1998

WWW.EKOKALENDARZ.PL

MurCelemzajęćjestuwrażliwieniedziecinaloszwierząt,rozwijaniemyśleniaprzyczynowo-skutkowego,motywacjadopodejmowaniadecyzjiprozwierzęcych.

Cele operacyjne: uczeń/uczennica• zapomocąschematycznychrysunkówprzedstawiaróżneistoty,sytuacje,działania,uczucia• wymieniasytuacjeidziałania,któreniekorzystniewszywająnajakośćżyciazwierząt• dostrzegairozumiewpływdziałalnościczłowiekanazwierzętaiśrodowisko• zauważapowiązaniałącząceróżneelementyśrodowiska• wyjaśniacokażdyznasmożezrobić,byjaknajmniejzwierzątmusiałocierpieć• analizujerysunekwodniesieniudowłasnegozachowania• stosujesiędonarzuconychregułpracy

Materiały: wielkiearkuszepapierusklejonewcałośćwielkościnajmniej1x1,5przygrupie20osobowej,kredki

Przedzajęciamiprzygotujpapierdorysowania,wraziepotrzebysklejkilkaarkuszypapierutak,abytworzyłyjednąwielkąpowierzchnię.Papierpołóżnapodłodzealbonazestawionychławkach,takabyconajmniejkilkaosóbmiałorównocześniedoniegodostęp.

Naśrodkupapierunarysujokrągośrednicyok.20cmorazdużyokrągwokółmałego,tak,żebypo-wierzchniawewnątrz inazewnątrzdużegookręgubyłaporównywalna.Naszykujkredkinajlepiejw kilkułatwodostępnychpojemnikach.Zewzględówpraktycznychpolecamywykorzystywaćwspól-nekredki,aniebykażdedzieckokorzystałozeswoich.

Poinformujuczniów,żedzisiejszezajęciadotyczyćbędązwierzątzarównodzikich,jakidomowychczyhodowlanych,dużych imałych,ssaków,ryb,owadówitd.Dotegoczasunapewnouczniowiezainteresująsięarkuszemzokręgami(czyjesttojajko,czyboiskoamożepączekzdziurką?).

Wyjaśnijdzieciom,żepracanadrysunkiempodzielonabędzienatrzyetapy.Najpierwwszyscyzazna-czająswojąobecnośćpoprzezpodpis,inicjały,symbolumieszczonywnajmniejszymokręgu.Zwróćuwagęnato,byznalazłosięmiejscedlawszystkichobecnych.

Ustalzasadyrysowania:• każdymaprawonarysowaćswójpomysł• jeślichceszcośnarysować,zgłośsięprzezpodniesienierękiipowiedzcochcesznarysować,tak

abyinniusłyszeliiniepowielalitwojegopomysłu• każdaosobamożenarysowaćkilkaczykilkanaścieróżnychrzeczy,powarunkiem,żejezgłosi• ponarysowaniuzgłoszonejrzeczywracasznamiejsceimyślisz,cojeszczemożnabynazadany

tematnarysować

Terazpracamożeprzebiegaćnadwa sposoby – prosimywybierz ten, którybardziej odpowiadasytuacji.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Wersja pierwsza.Poprośuczniów,abywczęścinajbardziejzewnętrznejnarysowalipiękny,dosko-nałyświatzwierząt,gdziewszystkiezwierzętasąszczęśliwe,zdrowe,zadowolone(dużyokrągpo-zostajenaraziepusty).Każdazgłaszającasięosoba,poprzedstawieniuswojegopomysłupodchodzidopapieru i rysuje, apo zakończeniuwracanamiejsce. Jednocześniemoże rysowaćkilkaosób.W tejczęściznaleźćsiępowinnyzarównozwierzętawszelkichgatunków,mogąbyćcałerodziny,ichpożywienie,miejscegdziemogłybyżyć(lasy,góry,morza),słońce,deszcz,trawa,kwiaty,drzewaz dziuplami,atakżewartościtakiejakmiłość,wolnośćprzedstawionesymbolami.Młodzieżrysujetakdługo,aż całapowierzchnianie zostaniezamalowana.Wodpowiednimmomenciekończymypracę,zachwycamysiętymwspaniałymświatem–rajemdlazwierząt.

Następnieprzechodzimydowypełnianadużegookręgu.Poprośuczniówonarysowaniewszystkie-go,copowoduje,żezwierzętasąnieszczęśliwe,cierpią,chorują,umierają.Zasadyzgłaszania i ry-sowanianiezmieniająsię.Wtejczęścipojawiąsiętakierzeczyjak:wycinanielasów,zanieczyszczo-nepowietrze,fabryki,samochody,hałas,brudnawoda,trucizny(np.naszczury),doświadczenianazwierzętach,cyrk,masowehodowle,wypadkinadrogach,myśliwi,nieodpowiedzialniopiekunowie,futrazezwierząt,biżuteriazkościsłoniowej,klęskiżywiołowe,wyciekiropy,ogrodyzoologiczne,pożary,rzeźnie,sklepyzoologiczne,miastazajmująceprzestrzeńżyciową.Wraziepotrzebyzadawajpytanianaprowadzające.

Natymmożeciezakończyćrysowanieiprzejśćdoomówienialubnarysowaćpołączeniamiędzyele-mentamiwokręgach.Najpierwczarnymikredkamizapomocąliniidzieci łącząnegatywnezacho-waniairzeczyzezwierzętamiielementamiśrodowiska,naktórewpływają,np.samochódłączymyzróżnymizwierzętami,któresłysząhałassamochodów,mogązostaćpotrącone,mająmniejprze-strzeniżyciowejzewzględunabudowędróg,drzewamiiinnymiroślinami,któreżyjąwzanieczysz-czonymśrodowiskuitd.Staramysięznaleźćjaknajwięcejpowiązań.Następnieczerwonymikredka-mikażdedzieckorysujeliniełącząceswojeimię,inicjałyczysymbolzmałegookręguznegatywnymidziałaniamizdużegookręgu,np.Jasiekjeździsamochodem,korzystazwyrobówfabryk,awięcmarównieżwpływnazanieczyszczeniewodyipowietrza,nosiskórzanebuty,byłwcyrkuizoo,hałaso-wałwlesieitp.

Kiedyrysunekjestjużskończony,zbieramykredki.Wzależnościodwarunkówalbopracazostaćnapodłodzeawszyscysiadająwokół,albowieszamyjąnaścianietak,bybyłaonadobrzewidocznadlakażdego.Omówieniepracyzaczynamyodwprowadzenia.Rysuneksymbolizujeświat,wcentrumtegoświata jesteśmymy– ludzie.Nazewnątrz jestwspa-niały,pięknyiszczęśliwyświatzwierząt.Takświatwyglądałprzezwieki,dopókiludzienierozwinęlicywilizacjiprzemysłowejiniezaczęliintensywniedominowaćnadprzyrodą.Wpewnymmomenciejednakpojawiłsięczłowiekizaczęłypowstawaćróżnerzeczy,którepowodują,żeśrodowiskonisz-czejeazwierzętacierpią.Ludziewytworzylisymbolicznymuroddzielającyludziodtegopięknego,szczęśliwegoświatazwierząt.Zapytajuczniów,ktojestodpowiedzialnyzapowstanietegomuru?Źliludzie,właścicielefabryk,myśliwi,amożekażdyznasktoużywaproduktówzfabryk,korzystaze środkówchemicznychnp.proszkudoprania,marnujepapierzdrzew,makosmetykitestowanenazwierzętach,jemięso,korzystazprądu,byłwcyrku?

Częśćznarysowanychrzeczy jestniezbędnadożyciawewspółczesnymświecie inieporadziliby-śmysobiebeznich(fabryki,komunikacja).Jednakczęśćmożnabywyeliminowaćbardzoszybkobezszkodydlaogółuludzi.Poprośuczniów,abywymienilitakiewłaśniezachowaniaczyrzeczy,któremogłybyzniknąć, lubktóremożnabyzastąpić innymi,bardziejprzyjaznymizwierzętom(np.cyrk,myślistwo,testowaniekosmetykównazwierzętach,hodowanieegzotycznychzwierząt,wyrobyzezwierzątfutra,torebki,paski,obuwie,biżuteria).

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Wersja druga.Analogiczniedowersjipierwszejwmałymokręgumłodzieżpodpisuje się, jednakpięknydoskonałyświatzwierzątrysujemywdużymokręgu,anegatywnedziałanianazewnątrz.Pozakończeniurysowaniachwilępodziwiamy„zwierzęcyraj”.Zabierzkolorowekredki,zostawtylkoczarnekredkilubmarkeryipoprośuczniów,bynarysowaliliniełącząceichpodpisy(zmałegookrę-gu)znegatywnymirzeczamiczydziałaniami(zczęścizewnętrznej)naktóremająwpływ–podobniejakwwersji pierwszej. Zaobserwowaćbędziemymogli niechęćuczniówdoprzekreślania liniamipięknych rysunkówzwierzątz części środkowej.Wartoomówić to spostrzeżeniepozakończeniurysowania.Poprośucznióworefleksjęnt.tegojakłatwoczłowiekniszczyotaczającegośrodowiskoiprzyczyniasiędocierpieniazwierzątidlaczegotaktrudno–choćbysymbolicznie,zapomocączar-nychlinii–zniszczyćtenpięknyświat.Czyświadomośćtego,jakzwyczajnymi,codziennymizacho-waniamimamywpływnażyciezwierzątpozwolinamzachowywaćsięwsposóbbardziejprzyjaznyzwierzętom?

Nazakończeniezajęćpoproś,abykażdyzastanowiłsię,jakiemógłbyzrobićpostanowienienacałeżycie,bypoprawićloszwierząt.Zwróćuwagęnato,bybyłytopostanowieniarealnedodotrzyma-niaizależneoduczniów(anienp.odichrodziców).Poprośchętneosoby,bypodzieliłysięswoimipostanowieniami.Mogąpojawićsiętakiejak:nigdyjużniepójdędocyrkuztresurązwierząt,będęoszczędzałpapier,będęsprawdzaćczykosmetykbyłtestowanynazwierzętach,ograniczęjedzeniemięsa–np.niebędęjadłmięsawewtorki,będęoszczędzałprąd–zawszebędępamiętaćowyłącza-niuurządzeń,zktórychniekorzystam.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Czym zwierzęta różnią się od ludzi?Celemzajęć jestukazaniepodobieństważycia ludzi i zwierzątoraz zwrócenieuwagiuczniównazdolnośćzwierzątdoprzeżywaniauczuć.

Cele operacyjne: • uczeńwymieniazachowania,działaniaiczynności,którewykonująludzienacałymświecie• wyrażawłasnąopinięnadanytemat• argumentujeswojezdanie• potrafiwykazaćpodobieństwawżyciuizachowaniuludziiinnychzwierząt

Materiały: papieripisakdonotatekdlaprowadzącego

Przebieg zajęć: Poprośuczniów,abywymieniliwszystkierzeczy,którespotykają ludzinacałymświecie,teraz jaki przedstuleciami,odnarodzindośmierci.Zapisujodpowiedziuczniów:rodzisię,rośnie,rozwijasię,dojrzewa,zakochujesię,zakładarodzinę,madzieci,opiekujesięnimi,starzejesię,choruje,umiera.Następniepoprośabyuczniowiewymienilicorobiącodziennie ludzienacałymświecie,znówza-pisujemyodpowiedzi.Przykładowo:śpi,budzisię,wstaje,myjesię,jeipije,uczysię,bawi,pracuje,kupuje(zdobywa),odpoczywa,tańczy,biega,skacze,śpiewa,mówi,ćwiczy-uprawiasport,pomagainnymirywalizuje.Ostatnielementtouczuciaistanywjakichznajdujesięczłowiek,np.bywazmę-czony,radosny,śmiejesię,płacze,tęskni,jestzdenerwowany,skoncentrowany.

Zwróćuwagę,żebyodpowiedzibyłynatyleogólne,bymożnajebyłoprzypisaćwiększościludzite-razidawniej,tzn.niezapisujemy,żeczłowiekoglądatelewizję(bo100lattemunieoglądał,adziśtakżewwielumiejscachświataludzieniemajątelewizorówanawetprądu),naprowadzamywięcuczniównaodpowiedziuogólniającenp.żesięrelaksuje,odpoczywa,ogląda(podobniejakmożnaspędzaćczasnaobserwowaniuzwierzątczyzachodówsłońca).

Gdypomysłysięwyczerpiąwyjaśni,żezachwilębędzieszodczytywaćzapisaneprzedchwiląwyda-rzenia,czynności,uczuciaprzypisaneludziom,alewkontekścieżyciazwierząt,azadaniemuczniówbędziezasygnalizowaniewustalonysposóbczyzgadzająsięztwierdzeniem,że„Zwierzę...",w miej-scukropekczytamykolejnepunktyzpowstałejprzedchwiląlisty(np.zwierzęrodzisię,śpi,bawisięitp.).Wcześniejnależy jednakustalićzasadydotyczącesygnalizowaniaswojegozdania.Możnatuwykorzystaćrozmaitesposoby,np.sygnalizowanieręką(układok!–oznacza,zgadzamsię,dłońzwi-niętazkciukiemdodołu–niezgadzamsię),jeślimamydoczynieniazgrupąpełnąenergiimożemyzaproponowaćwymagającewięcejwysiłkufizycznegosygnały(np.przysiadyistawanienapalcachz wyciągnięciemrąkwgórę)lubdowolnyinnysposób.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Część odczytywanych twierdzeń będzie bezdyskusyjnie przyjmowana przez wszystkich uczniów(np. żezwierzętaśpią, jedzą,piją, rozmnażająsię,chorują,umierają).Jednakniektóremogą ipo-winnywywołaćdyskusję(np.czyzwierzętapracują,ucząsię,tańczą,mówiąitp.).Wtakiejsytuacjipozwóluczniomnawymianępoglądów.Zpewnościąwielecennychuwagwnieśćmogądziecima-jącewdomujakieśzwierzęiobserwującejenacodzień,atakżemiłośnicyfilmówprzyrodniczychposiadającysporąwiedzęnt.życiaspołecznegoizachowańzwierząt.Wartopoświęcićkilkachwilnarozmowęnp.opracyzwierząt(niechodzitutylkoopracęnarzeczczłowieka,aleprzedewszystkimopracę związaną zutrzymaniem sięprzy życiu: zdobywaniepożywienia, budowadomu),mowiezwierząt (jakporozumiewają się zwierzęta?porozumiewanie zapomocą zapachu, ruchu,barwy),nauki(latania,polowaniaiunikaniazagrożenia,zdobywaniapożywienia,życiawspołeczności).

Wczasiedyskusjiprawdopodobniewiększośćuczniówzostanieprzekonana,żezwierzętarobiąto,coludzieiczujątak,jakludzie.Poprośuczniówownioskipłynąceztejwiedzy.Skorożyciezwierząti ludzijesttakdosiebiepodobne,tojakpowinniśmytraktowaćzwierzęta?

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

fot.1 - Steve Harris, CC BY-NC 2.0 / fot.2 - Gisela Gerson Lohman-Braun, CC BY-SA 2.0 / fot.3 - Noah Katz, CC BY-NC-SA 2.0 / fot.4 - Armando G Alonso, CC BY-NC-SA 2.0 / fot.5 - ARBRE ÉVOLUTION, CC BY-SA 2.0 / fot.6 - Mitch, CC BY-NC 2.0

fot.7 - James Hopkirk, CC BY-NC-SA 2.0 / fot.8 - Kenneth Barrett, CC BY-NC 2.0 / fot.9 - Dirk-Jan Kraan, CC BY-NC 2.0 / fot.10 - EmJ Photography, CC BY-NC-SA 2.0 / fot.11 - David Dennis, CC BY-SA 2.0 / fot.12 - Alex, CC BY 2.0

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

fot.1 - Saparevo, CC BY-NC 2.0 / fot.2 - Mark Dumont, CC BY 2.0 / fot.3 - Ralf Kayser, CC BY 2.0 / fot.4 - Kris Krüg, CC BY-SA 2.0 / fot.5 - LadyDragonflyCC - >;<, CC BY 2.0 / fot.6 - Lindsey G, CC BY 2.0

fot.7 - Brian Jeffery Beggerly, CC BY 2.0 / fot.8 - Chris Phutully, CC BY 2.0 / fot.9 - rubber bullets, CC BY 2.0 / fot.10 - Joe Shlabotnik, CC BY-NC-SA 2.0 / fot.11 - Kevin Jaako, CC BY-NC 2.0 / fot.12 - John Morgan, CC BY 2.0

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Nasi najbliżsi krewniCelemzajęćjestuświadomieniebliskości–pokrewieństwapomiędzyludźmiamałpamiczłowieko-watymi, a co za tym idziepobudzeniedo refleksjint.praw tych zwierząt i relacji łączących ludzii małpyczłowiekowate. Cele operacyjne: • uczeńanalizujetekstźródłowy• charakteryzujeopisanąpostać• nazywaróżneuczucia• uświadamiasobieobecnośćuczućwżyciuzwierzątinnychniżczłowiek• potrafiwyjaśnićzaprezentowaćwłasnepoglądy

Materiały:fragmentytekstówźródłowych,papierdonotatek,pisaki

Przebieg zajęć:Uwaga!Warsztatdotyczymałpczłowiekowatych,jednakniemówuczniom,czymbędzieciesięzaj-mować.Dopierowdrugiejczęściwarsztatumasięwyjaśnić,kimsąbohaterowiehistoriiztekstówźródłowych.

Napoczątkuzajęćpodzieluczniównasiedemgrup.Każdejgrupiewręczjedenfragmenttekstuorazkartkidonotatek.Zadaniemuczniówjestzapoznaćsięztekstemiwpunktachopisaćbohateraijegocechycharakteru.Uczniowiewgrupieomawiajązachowanieiuczuciapostaci.Kolejnymzadaniemjestwypisanieodczuciapostaciorazwłasnejopiniint.zaistniałejsytuacji.Zachęćuczniów,bysobiewyobrazili,żesąwpodobnejsytuacji.Jakbysięzachowali?Natablicymożesznapisaćpomocnicząlistęokreśleńuczuć.Następnieprzedstawicielegrupprezentująhistorięswegobohateraorazswojąopinięnajegotematnaforumklasy.Porozmawiajcieozrachowaniachopisanychosób.Ktotomógłbyć?Czyuczniowieczulisiękiedyśpodobnie,wjakiejsytuacji?Dopieroterazwyjaśnijuczniom,kimsąbohaterowietekstówźródłowych ikto jestautoremtychtekstów.Tekst1i2pochodzizksiążkiJaneGoodall„Przez dziurkę do klucza”,apozostałezksiążki„Najbliżsi krewni. Jak szympansy uświadomiły mi, kim jesteśmy”autorstwaRogeraFouts’a,StephenaTukelMills’a.Poprośucznióworefleksje.

Nazakończeniepoprośuczniów,abypostaralisięwspólnieopisaćmałyczłowiekowate(należądonichorangutan,szympans,goryliczłowiek),wypiszcienatablicycechyczłowiekowatychodróżniają-cejeodinnychmałp(np.brakogona,wyprostowanapostawa,dużymózg,umiejętnośćwytwarzanianarzędzi,życiewzłożonychspołecznościach itd.).Wramachpracydomowejzaproponujuczniomnarysowaniewybranychmałpczłowiekowatychorazwyszukanieciekawosteknaichtemat.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Lista określeń różnych uczuć:wściekłość, smutek, zdenerwowanie,podekscytowanie, żal, rozpacz,gniew,niepokój, zdziwienie,zaskoczenie,ciekawość,nuda,radość,spokój,zadowolenie,strach,miłość,bezinteresowność,litość,nienawiść,złość,agresja,mściwość,zawiść,wstyd,zwątpienie,podniecenie,oczekiwanie,odpręże-nie,relaks,czułość,strach,przerażenie,radość,zadowolenie,zazdrość,zawiść,wrogość,tęsknota,miłość,melancholia,przyjaźń,sympatia,antypatia,zauroczenie,zafascynowanie,zakochanie,groza,obrzydzenie,wstyd,wstręt,rozgoryczenie,obawa,lęk,szacunek,litość,euforia,nostalgia,wzburze-nie,wściekłość,zawiedzenie,rozczarowanie,tęsknota,wątpliwości,pretensje

Literatura:

Roger Fouts, Stephen Tukel Mills, Najbliżsi krewni. Jak szympansy uświadomiły mi, kim jesteśmy, Warszawa 1999

Notazokładki:W1967rokuRogerFouts,wówczasdoktorantnawydzialepsychologiieksperymentalnejUniwersy-tetuwOklahomie,otrzymałniecodziennezadanienauczeniaszympansiątkaamerykańskiegojęzykamigowego.ProjektWashoe(botakiebyłoimięniezwykłejuczennicy)miałwykazać,czywychowywa-naprzezludziszympansicazacznienaturalnieispontanicznieposługiwaćsiętymludzkimprzecieżjęzykiem.Rezultateksperymentuprzeszedłnajśmielszeoczekiwania,podważającdotychczasoweustalenianaukiikażącnanowozdefiniowaćpojęcieczłowieczeństwa,językaiinteligencji.HistoriaWashoemówiwieleoprzyjaźni, lojalności iokrucieństwie.Autorbezlitośnieobnażabez-względnośćniektórychdziedzinnauki,otwierającnamoczynadeprymującefakty,którymwrazzesłynnąbadaczkąnaczelnych,JaneGoodall,próbowalistawićczoło.Dzielisięrównieżbogatymido-świadczeniamizawodowymi–odterapiidzieciautystycznych,przezpodróżdoAfryki,powspółpra-cęzHollywoodem.Książkata,chwilamizabawna,chwilamitragiczna,jestjednakprzedewszystkimopowieściąodojrzewaniudoczłowieczeństwa,którebyćmożenigdyniebyłobypełne,gdybynieWashoe.[Media Rodzina, 1999]

Jane Goodall, Przez dziurkę od klucza, Warszawa 1995

Notazokładki:Od1960rokuJaneGoodallprzez30latprowadziłaobserwacjeszympansówwichnaturalnymśro-dowisku,wsercuAfryki.Jejbadania,którezostałyuznanezajednoznajwiększychosiągnięćnaukio zachowaniusięzwierząt,udowodniłykupowszechnemuzaskoczeniu,żeszympansymyślą,rozwią-zująprosteproblemy,kochająinienawidzą,potrafiąsięnudzićismucić,prowadząregularnewojny,anawetczasamipopełniająmorderstwa.[Prószyński i S-ka, Warszawa 1995]

Chcesz wiedzieć więcej: UrszulaZarosa,Czy zwierzęta są osobami? www.etykapraktyczna.pl/blog/etyka-ekologiczna/gatunkowy-szowinizm/zwierzeta-osobyPrzemysławBerg,Większe prawa dla braci mniejszych [w:]Polityka-nr25(2812)zdnia2011-06-15;s.105-107www.archiwum.polityka.pl/art/wieksze-prawa-dla-braci-mniejszych,431499.html

WWW.EKOKALENDARZ.PL

1.Freudbyłbardzoserdecznyiopiekuńczywstosunkudoswegomałegobrata.GdyFrodozaczynałsięawanturować iuciekałpozazasięgmatki,Freudnierzadkopodążałzanim,niespuszczajączoczumalucha.Agdymalecwpadałwkłopotyipiszczałprzestraszony,cozda-rzałosięczęsto,Freudbyłpodrękąiratowałgo.Frodobyłzafascynowanywszystkim,corobiłFreud,obserwowałgouważnie,apotemusiło-wałnaśladować.

2.ChociażFrodoniepotrafiłpomócstarszemubratu,okazywałmujednakwspółczuciew przy-padkuzranienialubzdenerwowania.KiedyFreudmiałsiedemlat,matkaczasamiuznawałazakoniecznekarceniegowczasiejedzenia.Dwukrotnie,gdyłagodniemupogroziła,Freudwpadałwhistorię,tarzającsiępoziemiiwrzeszcząc.Matkaniezwracałanatouwagi,alemałyFrodopodbiegałdobrata,obejmowałgoiprzytulał,pókiFreudsięnieuspokoił.

3.Loulisbyłjedynakiem,awięcpozostałswegorodzajuwiecznymberbeciem.Nawetwwiekuośmiulatciąglebyłjeszczerozpaskudzonympieszczochem,któremuwszystkowolno,idawałkuksańceinnymdzieciomalboplułnanie,jeśliniepoświęcałymuwyłącznejuwagi.Jednakjużzachwilęstawałsięuroczymchłopcem,ściskałręceiprosiłopocałunki.Izawszewzbudzałajegowspółczucieczyjaśsmutnamina.Jeśliktośudawał,żepłacze,Loulisrobiłwielkieoczyi usiłowałbiedakapocieszyćpocałunkiem.

4.Maja,któramiałaczternaścielat,zachowywałasięprowokacyjniewobecnościchłopców.Zalotnie szczotkowała swojedługiewłosy, aby zwrócićna siebieuwagę.Chociażpierwszazaprzyjaźniałasięzkażdymnowympracownikiem,nadalczułasięniezbytpewnieizdradzałapewneobjawyneurotyczne.Płakała,jeśliktośspojrzałnaniąwniewłaściwysposób,jeślikłóci-łosiędwóchczłonkówrodzinyalbojeślinajejprzyjęciuurodzinowympoświęcanozbytwieleuwagikomuinnemu.Płakałarównieżwtedy,kiedyuważała,żemasięzdarzyćcośstrasznego.Jeślinaprzykład,dostaławprezenciepomadkędoust,tosprawiaławrażenie,jakgdybyodrazuzaczynałasięobawiać,żezabierzejąjejmłodszasiostra.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

5.TatubyłaprzeciwieństwemMaiwstosunkachzludźmi.Zachowywałasiębardzopowścią-gliwie,jakmłodadama,dajączsiebiewstosunkudokażdegotyle,ileuważałazastosownei anitrochęwięcej.Wprawdziecodzienniesprzątałamieszkaniezajmowaneprzezcałąrodzi-nę,alezawszeokreślaławyraźnieilesięjejzatonależy–wjedzeniu,zabawkachalboczaso-pismach.Byłapraktyczna,zdecydowana iniezwykleuparta.Osobowościąprzypominałamiswojąmatkę,Thelmę.Tak jakThelmarzadkookazywałaemocje–chybażebyłaniezwyklesfrustrowana.A kiedyjużdałaimupust,jejwybuchyprzypominałydozłudzenianapadyzłegohumorujejmatki.Byłototymbardziejzadziwiające,żeprzebywałazmatkązaledwiejedendzieńwOklahomie,tużprzedadoptowaniemprzezGardnerów.

6.Kilkaostatnichtygodniprzedprzeprowadzkąbyłodlanasbardzotrudnych.SzczególnieWashoeniepodobałosiętowszystko–pakowanie,zabieraniezabawekipsuciecodziennegoporządkuzajęć.Odnosiłasiędotegozcorazwiększąrezerwąiniezadowoleniem.ByćmożepamiętałastrasznezamieszanietowarzyszącejejwyjazdowizReno,kiedymiaładopieropięćlat,izOklahomy,gdybyłajużpiętnastoletniąpanną.Możenawetzastanawiałasię,kogoz ro-dzinyczyprzyjaciółutracitymrazem.Abyniecozłagodzićszokspowodowanywyjazdemdonowegodomu,nakręciliśmynakasecievideoDebbiimniepokazującychimnowesypialnie,kuchnię,pokójdozabawidziedziniec.NadwadniprzedprzeprowadzkąWashoe,Loulis,Maja,DariTatuzgromadzilisięprzedtelewi-zoremiobejrzelitękasętę.Patrzcie–powiedziałaimjednazopiekunek–toRogerwwaszymnowymdomu!Polubiciewasznowydom.Mywszyscypojedziemyzwami!Bylizachwyceni–widaćbyło,żeznajometwarzenakasecieuspokajałyich.Kiedyfilmsięskoń-czył,poprosili,żebypuścićgojeszczeraz.

7.MajaiTatuprzezwieletygodniniechciaływracaćdodomunawetnaposiłek.Musieliśmyużywaćróżnychwybiegów,byskłonićjedozjedzeniaczegoś.Spędzałynasłońcutyleczasu,żeichbiaładotądskórastałasięczerwona–wyglądałojednaknato,żeimtonieprzeszka-dza.Tęskniłydosłońca.Wsierpniu,zaledwietrzymiesiącepoprzeprowadzce,byłynietylkoopalone,aleprzeszłycałkowitąfizycznąipsychicznąprzemianę.(...)MajaiTatuprosząbyjewypuścićnadwórnawetwtedy,kiedypadadeszczczyśnieg.Pewnegomroźnegoporankapierwszejzimyw nowymdomu,Tatuczekałanamnieprzydrzwiach.„Przykromi,jestbardzozimno”–powiedziałajednazopiekunek–„musiszpoczekać”.„Dajmiubranie”–domagałasięTatu.Daliśmywięcjejswetryiwyszła.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Miejsca, których zwierzęta wolałyby nie znać

Cel zajęć: uwrażliwienienaloszwierzątorazzmotywowaniedodziałańnarzeczzwierząt

Cele operacyjne: • uczeńwymieniamiejsca,gdziespotkaćmożnanieszczęśliwelubcierpiącezwierzęta• opisujewymienionemiejscaiwyjaśniadlaczegozwierzętatamżyjącesąnieszczęśliwe• wyjaśniacokażdyznasmożezrobić,byjaknajmniejzwierzątmusiałocierpieć,• potrafizapomocąpracyplastycznejprzedstawićmarzeniawybranegozwierzęcialubsformuło-

waćlistdoludziwimieniuzwierzęcia

Materiały:papier,kredkilubfarby,tabelaułatwiającaopisaniemiejsc.

Poproś,abydzieciprzypomniałysobiemiejscagdziezwierzętacierpią?Jakiejestichcierpienie?Ktojestsprawcącierpienia?Czymożnacośzrobićabyniecierpiały?Takimimiejscamisąnapewno:miej-scahodowli,ciasne,niedopasowanedonaturyzwierzęcia(np.tuczgęsi,hodowledrobiu,zwierzątfuterkowych,bydła,itd.),rzeźnia,transport,cyrk,atakżedomwmieście,gdziedziecitrzymajążół-wie,papugi,węże,pająki,różnegryzonie.

Kiedyjużmamylistęmiejsc,wktórychzwierzętacierpią,przyjrzyjmysięjej.Czyliczbamiejscudrękizwierząt rośnieczymaleje?Czyczłowiek robicoś,abyulżyćcierpieniomtychzwierząt?Cokażdyczłowiekmożezrobić,abynieprzyczyniaćsiędowydłużaniatejlisty?Nazakończeniepoproś,abydziecinarysowałyoczymmarzązwierzętaztychmiejsc(starszedziecimogąnapisaćlistodzwie-rzęciadoludzi).Możeszprzygotowaćkarteczkiznazwamiwszystkichtakichmiejscdorozlosowaniawśróddzieci.Dziękitemuwszystkiemiejscabędąobjęteuwagąiprawdopodobniebędziemożnawyciągnąćwięcejwniosków.Pozakończeniurysowania(pisanialistów)dzieciprezentująswojeprace.Porozmawiajcieomarze-niachzwierząt.Czycośjełączy,czyzwierzętawcyrku,laboratorium,fermiemająpodobnemarze-nia.Wspólniewyciągnijciewnioski.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

MiejsceCo zwierzę daje

człowiekowiCo dobry człowiek daje

zwierzęciuCo zły człowiek daje

zwierzęciu

Dom

• Towarzystwo

• Wierność

• Opiekę

• Pomoc

• Czynnyodpoczynek

–spacery

• Odprężenie

• Dumę

• Poczucieodpowiedzialności

• Rozrywkę

• Opiekę

• Pomoc

• Jedzenie

• Swoboda

• Serdeczność

• Troskęozdrowie

• Spacery

• Bicie

• Krzyk

• Okaleczanie

• Głód

• Brakwody

• Zaniedbanie

• Znęcaniesię

• Ograniczanieswobody

• Obojętność

• Wyrzucenie

Gospodarstwo

• Pilnowaniepodwórka

• Ciężkapraca

• Łapaniemyszy

• Jajka

• Mleko

• Źródłoutrzymania

• Wdrażaniedziecido

obowiązków

• Opiekę

• Pomoc

• Jedzenie

• Swoboda

• Serdeczność

• Troskęozdrowie

• Czystość

• Odpoczynek

• Krótkiłańcuch

• Brud

• Ciasnota

• Głód

• Bicie

• Przemęczanie

• Zabijaniemłodych

• Znęcaniesię

Sklepy,

Targowiska• Siebie

• Jedzenie

• Opiekę

• Ciepło

• Zatłoczoneklatki

• Worki

• Głód

• Pragnienie

• Zimnolubgorąco

Ulica

• Łapaniemyszy

• Urozmaiconywidok

• Śpiewwparku

• Zbieranieresztek

• Jedzenie

• Zainteresowanieipomoc

w raziepotrzeby

• Pozostawieniewspokoju

• Znęcaniesię

• Straszenie

• Znieczulica

Cyrk • Wątpliwąrozrywkę

• Rezygnowaniezpójścia

docyrkuztresurądzikich

zwierząt.

• Tresura:bicie,straszenie,

głodzenie,rażenieprądem

• Okaleczanie

• Małeklatki

• Ciężkiepodróże

• Brakswobody,ruchu

• naturalnego

• Hałas

ZOO • Swójsmutnywidok• Rezygnowaniezpójściado

ZOO

• Małeklatkiiwybiegi

• Beton

• Tłumludzi

• Hałas

• Straszenie

• Nieadekwatnewarunki

(słońiśnieg)

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

MiejsceCo zwierzę daje

człowiekowiCo dobry człowiek daje

zwierzęciuCo zły człowiek daje

zwierzęciu

Laboratoria

• Pomocwbadaniach

• Ratowaniezdrowiaiżycia

ludzkiego

• Rozwójnauki

• Dobrewarunki

• Minimumcierpienia

• Zastępowaniedoświadczeń

metodamialternatywnymi

• Klatki

• Ból

• Strach

• Stres

• Wielokrotnepowtarzanie

badań

Szosa • Uwaga

• Szybkajazda

• Brakuwagi

• Brakwyobraźni

Fermy

futrzarskie• Futra

• Rezygnowaniezfuter

naturalnych

• Ciasneklatki

• Zimno(żebyfutrobyło

gęstsze)

• Stres

• Ból

• Śmierć

Hodowle• Mięso,mleko,jajaiinne

produkty

• DobrewarunkiPrzestrzeń

• Minimumcierpienia

• Zmniejszaniespożycia

mięsa

• Małoprzestrzeni

• Nieprawidłowejedzenie

• Stres

• Ból

• Śmierć

Schroniska

dla zwierząt

• Dobrewarunki

• Troskęozdrowie

• Bezpieczeństwo

• Jedzenie

• Opiekę

• Schronienie

• Serdeczność

• Możliwośćzmianyopiekuna

• Ciasnepomieszczeni

• Znęcaniesię

• Znieczulica

Środowisko

naturalne• Pięknonatury

• Spokój

• Cisza

• Szacunek

• Dożywianie

• Szczepienia

• Troskaoniezanieczyszcza-

nieśrodowiska

• Tworzenierezerwatów

• Sadzenielasów

• Polowania

• Kłusowanie

• Łapanieiwięzieniezwierząt

• Zanieczyszczanielasówiłąk

• Betonowanie

• Zatruciewód,gleby,

powietrza

• Melioracje

WWW.EKOKALENDARZ.PL

A co ty możesz zrobić dla cierpiących zwierząt?

Celemzajęćjestuświadomienieuczniomodpowiedzialnościkażdegoznaszadobrozwierzątiodna-lezieniemożliwościpraktycznychdziałańwobroniezwierząt.Zmobilizowaniemłodzieżydoreago-waniawsytuacjach,gdyjesteśmyświadkamimęczeniazwierząt.

Cele operacyjne:• uczeńwymieniasytuacje,wktórychczłowiekpowodujecierpieniezwierzęcia• odgrywascenki,wcielasięwróżnerole• uzasadniaswojezdanie• potrafiwymienićconajmniejdwieinstytucje,którezajmująsiępomocomzwierzętom,wiegdzie

znaleźćkontaktdonich

Materiały: kilkamałychkarteczekipisak,ewentualnieprosterekwizytydoprzygotowaniascenek.

Zajęciarozpocznijpytaniemosytuacje,wktórychczłowiekpowodujecierpieniezwierzęcia.Poprośuczniów,abypodalikilkaprzykładówtakichsytuacji(np.ktośwupalezostałpsawzamkniętymsa-mochodzienaparkingu,piesuwiązanyjestnakrótkimłańcuchuprzybudzie,ktośkupujeegzotycznezwierzęwsklepiezoologicznym,tresuraiwarunkitransportuiżyciasłoniacyrkowego,testowaniekosmetykównazwierzętachitp.).Wybierzkilkasytuacjiizapiszjenakarteczkach(lubtakiekarteczkizsytuacjamiprzygotujwcześniej).Podzielmłodzieżna cztero- lubpięcioosobowegrupki.Grupynazwij kolejnymi literami.Rozlosujwśródgrupkarteczkizopisemsytuacjiipoprośuczniówoprzygotowaniescenkiilustrującejdanąsytuację.Następniegrupyprezentująswojeinscenizacje.Zwróćuwagęuczniównato,bydokład-nieobserwowaliprzebiegwszystkichscenek,gdyż ichnastępnymzadaniembędziewłączeniesiędojednejzescenekiprzeciwdziałanienieodpowiednimzachowaniomludzi.Każdejzgrupprzypo-rządkujgrupęwscencektórejbędziemusiałazareagowaćnakrzywdęzwierząt.np.grupaAwłączasięw scenkęgrupyB,grupaBwscenkęgrupyC,grupaCwscenkęgrupyDitd.Wyznaczczasnaobmyśleniedziałań,któremająukrócićokrutnelubnierozważnezachowanialudzizaprezentowanew pierwszejczęścizajęć.Grupyopracowująrozwiązania,przyczymnależyzwrócićuwagę,bybyłyonerealneimożliwedozastosowaniawcodziennymżyciuprzezosobytakiejakuczniowie.Ucznio-wieodpowiadająsobienapytanie,jakkażdyznasmógłbyzareagowaćwidzącwżyciutakąscenę?Comożnainależyzrobićwtakimprzypadku?Mogątobyćdrobnereakcje(jaknp.wezwaniepolicjiczyStrażydlaZwierząt),jakrównieżcałeakcje(kampaniaprotestacyjnadot.bojkotucyrkówztre-surą).Należypołożyćnacisknato,comożezrobićkażdyznas,aniewładza,państwo,organizacjeprozwierzęceitp.Rozpoczynamydrugąrundęscenek.PonownienascenęwychodzigrupaAprezentującponownieswojąscenkę,awodpowiednimmomenciedogrywkraczamłodzieżzgrupyB.Pozaprezentowaniuwszystkichscenekomawiamymożliwereakcji ludzinasytuacjemęczeniazwierząt,porządkujemywiedzę i pomysły.Wspólnie zastanówcie się, ktomożepomócw takich sytuacjach.Wartowcze-śniejprzygotowaćlistęinstytucjidziałającychwokolicy(wrazzdanymikontaktowymidonich),któremogąpomóc.Listętakichinstytucjimożeszpowielićirozdaćuczniomlubwywiesićwwidocznymmiejscunaszkolnymkorytarzu.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

A ty jak myślisz?Celemzajęć jestzachęceniemłodzieżydookreśleniawłasnegostosunkudozwierząt isytuacjizezwierzętamizwiązanych.

Cele operacyjne:uczeń/uczennica• potrafiwyrazićwłasną opinię i dostrzega różnorodnośćw sposobie podejścia dowybranych

zagadnień• prowadzidyskusję,argumentujeiszukakompromisu• ilustrujewybranetwierdzenia

Materiały: papier,kredkilubfarby,tabelaułatwiającaopisaniemiejsc

Przebieg zajęć:Przedzajęciaminależypowielkartępracydlakażdegoucznia.Rozdajmłodzieżykartkiipoproś,abypowycinalikartonikiztekstem.Zadaniemuczniówjestindywidualneprzeczytaniezdańizastanowie-niesię,czyzgadzasięzdanąopinią,niezgadzasię,lubniejestpewien(niemaopiniinatentemat).Uczniowieukładająkartonikiztekstemwodpowiednichkolumnach.Gdywszyscyjużskończyli,mło-dzieżdobierasięwtrójkiiporównujeswojewybory.Uczniowiemogąnawzajemprzekonywaćsiędoswoichracji,utwierdzaćwswoichwyborach,zyskiwaćnoweargumentyiwmiaręmożliwościdojśćdoporozumienia,choćwwyjątkowychsytuacjachuczniowiemogąmiećodrębnezdanie.Następnietrójkiłącząsięwszóstkiiponownieporównująswojewyboryipowtarzającałyproces.Uczniowieznówwtokudyskusjistarająsięustalićwspólnestanowisko.Pozakończeniupoprośprzedstawicieliszóstekozaprezentowaniedecyzjiswoichgrupnaforumklasy.Porównajcieopinieposzczególnychgrup.Jeśliuwidoczniąsięrozbieżnościznówrozpoczynajciewymianęargumentów.Porozmawiajciewspólnieotym,któretematybyłynajbardziejdyskusyjneidlaczego?Czyargumentykolegówikole-żanekwpływałynazmianępoglądówwwybranychsytuacjach?

Nazakończeniepoproś,abykażdyuczeńindywidualnienakleiłnakartkękartonikipodzielonewe-długswojegouznania,możeszrównieżzaproponowaćzilustrowaniewybranejopinii.Jeśliwklasiepanujejednomyślnośćwopiniach,młodzieżmożezrobićjedenwspólnyposterizilustrowaćwszyst-kiezdania,anastępniewywiesićpracęwszkole.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Zgadzam się. zwierzęta nie powinny być prezentami

porzucanie zwierząt w wakacje to okrucieństwo

Nie zgadzam się.powinien istnieć zakaz sprzedawania zwierząt

dzieciom

zamykanie ptaków w klatkach jest

niehumanitarne

Nie jestem pewien.Nie mam opinii na ten temat.

ludzie są mądrzejsi od zwierząt, więc mogą je

wykorzystywać do swoich celów

zwierzęta w zoo są nieszczęśliwe

rozumiem ludzi, którzy przestali jeść mięso

w trosce o los zwierząt

dziewczynki lepiej opiekują się zwierzętami

niż chłopcymyślistwo to piękny sport

nie można zostawiać psa w zamkniętym

samochodzie w czasie upału

zwierzęta podobnie jak ludzie odczuwają ból

powinien istnieć zakaz sprzedaży futer

ze zwierząt

można rozsypywać trutkę na szczury, aby się ich

pozbyćzwierzęta nie mają uczuć

turyści powinni dokarmić niedźwiedzie spotkanie

w górach

zawsze należy sprawdzać, czy kupowany kosmetyk

był testowany na zwierzętach

zwierzętom wystarczy do szczęścia schronienie,

pełna miska i woda

każdy powinien mieć prawo przywożenia

i hodowania egzotycznych zwierząt

tresura zwierząt w cyrku jest niehumanitarna

zwierzęta powinny chodzić do weterynarza tylko

wtedy gdy chorują

nie ma nic złego w cyrkach z tresurą dzikich

zwierząt

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Zwierzę jako prezentCelem zajęć jest zwrócenie uwagi na problem jakim jest kupowanie zwierząt na nieoczekiwanyprezent.

Cele operacyjne:• uczeńwymienianajczęściejspotykanezwierzętadomowe• wymieniawymaganiahodowlanedanegogatunku• wymieniacechycharakteryzującedobregoopiekunazwierząt• podajeargumentyświadczącezatym,byzwierzątnietraktowaćjakprezenty• rozumiekoniecznośćdogłębnegoprzemyśleniadecyzjizwiązanejzzakupemlubprzygarnięciem

zwierzęciadodomu• wieczymjestulotkaiprojektujeulotkędot.tematuzajęć

Materiały: papier,kredkilubfarby,tabelaułatwiającaopisaniemiejsc

Zajęciawartoprzeprowadzićwokresiebożonarodzeniowym,kiedytonajczęściejzwierzętastająsięniewygodnymidlaobdarowanychprezentami.

Zajęciazacznijodzadaniauczniompytania,czymająlubchcielibymiećjakieśzwierzę.Jakietosązwierzęta?Dlaczegodzieciwybrałyakurattakiezwierzęta?Następniepodzieluczniównagrupyiprzydzielimzadania.Każdagrupabędziezajmowaćsięinnymzwierzęciem(pies,kot,gryzońnp.myszlubchomik,królik,rybkiidodatkowoinnezwierzęta,któ-remogąstaćsięprezentemjakkanareklubpapuga,żółw).Poprośgrupy,abyopisaływymaganiakonkretnegogatunku:jakpowinienwyglądaćjegodom,copowinnodostawaćdojedzenia?wjakisposóbnależyzapewniaćmuruch?czypotrzebujekontaktuzopiekunem?ileczasuopiekunpowi-niendzienniemupoświęcać?Abyuporządkowaćpracemożesznarzucićpewienschemat,punktywedługktórychopisywanebędąwymaganiagatunkówicechydobregoopiekuna.Wyznaczczasnarealizacjęzadania.Możeszumożliwićuczniomkorzystaniezinternetuwcelusprawdzeniawymagańposzczególnychgatunków.Pozakończeniupracprzedstawicielegrupprezentująswojeopracowa-nia.Napodstawiewypowiedziuczniów,wspólnieskonstruujciecharakterystykędobregoopiekunazwierząt.Jegocechywypiszcienatablicylubdużymarkuszupapieru.Następniepoprośuczniów,byodpowiedzielinapytanie,czyłatwojestbyćdobrymiodpowiedzialnymopiekunem?Czykażdynadajesięimawarunki,byposiadaćzwierzęijakiezwierzę?Jakiewarunkitrzebaspełnić,byzwierzębyłoznamiszczęśliwe?Czydecyzjaoposiadaniuzwierzęciamożebyćpowziętapochopnie,czyteżnależy jądokładnieprzemyśleć iomówićzdomownikami?Zwróćuwagęuczniównato,żeokresświątecznysprzyjatakimspontanicznym,nieprzemyślanymzakupom.Częstorodziceulegająpresjidzieciikupująimzwierzaka,którypomiesiącuczydwóchzaczynasiędzieckunudzić.Wartopomy-ślećotymwcześniej,omówićobowiązki.Poprośuczniówposiadającychzwierzęta,abypodzielilisięswoimdoświadczeniemwopiecenadzwierzętami.Decydującsięnaprzygarnięcieczykupieniezwierzęcia,należyzastanowićsię,jakiezwierzębędziesiędobrzeunasczuło,chomik,rybkiczypies?Czymamyodpowiedniąilośćczasu,byzajmowaćsięzwierzęciem?Cozrobimyznimwczasiewakacji?Czystaćnasnaopiekęnadwybranymzwierzęciem–samozwierzęmożebyćstosunkowotanie,alenp.terrarium,specjalistycznakarma,żwirek,szcze-pieniamogąbyćistotnymobciążeniembudżetudomowego.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Poprośucznióworefleksjęnt.czyzwierzęmożebyćtraktowanejakoprezent-niespodzianka?Z czymwiążesięobdarowanietakimprezentem(nowywłaścicielmożeniemiećczasunaopiekę,warunkówmieszkaniowych,możebyćuczulony,albonp.nielubićtakichzwierząt).Jakmożeskończyćsięhisto-riazwierzęcia?

Zachęćuczniówdozaprojektowaniaulotekzapelemoniekupowaniezwierzątnaprezent.Wyja-śnijczymjestulotka–jesttodrukzkrótkimteksteminformacyjnym,promocyjnym,reklamowym,zazwyczaj jest to jedna kartki, czasem złożona na części. Aby ulotka bardziej przykuwała uwagęoprócz krótkiego tekstuwarto zilustrować ją rysunkiem.Ulotkęmożna zaprojektować „ręcznie”,albow komputerze,anastępniepowielićirozdaćwszkole,wśródprzyjaciół,zanieśćdookolicznejlecznicyweterynaryjnejczyrozdaćwokolicachsklepuzoologicznego.

Literatura:LidiaLewandowska,Ciemnastronagwiazdki[w:]„Dbam o rodzinę",Grudzień2004

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Sklep zoologiczny – nieszczęścia z całego świata

Celemzajęćjestuświadomieniedzieciompochodzeniagatunkówzwierzątdomowych,ichpotrzebżyciowych,optymalnychwarunkówżycia,zapoznaniezprawemdot.handluegzotycznymizwierzę-tami,uświadomienieobowiązków,którenałożonezostałynaposiadaczyzwierzątegzotycznych.

Cele operacyjne: uczeń/uczennica• dokonujeobserwacji,przeprowadzawywiad,notujenajważniejszeinformacje• wymieniagatunkizwierzątspotykanewsklepachzoologicznych• potrafi wskazać miejsca naturalnego występowania zwierząt spotykanych w sklepach

zoologicznych• znapotrzebyiwarunkikoniecznedotego,bywybranezwierzętaegzotycznebyłyzdroweiczuły

sięszczęśliwe• przedstawiawformierysunkuizapomocądramyzwierzętaspotkanewsklepie• wyjaśniadlaczegoopiekanadegzotycznymiidzikimizwierzętamijestbardzotrudna• wie,wjakisposóbtrafiajądohandluzwierzętaegzotyczne• dyskutujenadrozwiązaniemproblemuzwierzątegzotycznychsprzedawanychwsklepachzoolo-

gicznych,argumentujewłasnezdanie

Materiały: ściennamapaświata(ewentualnieschematycznamapaświatanamalowananatkaninielubpapierzepakowym),kartkiA4,kredki,encyklopediazwierzątlubnotatkiozwierzętachprzygotowanewcze-śniejprzezuczniów

Czas: 15-20minutwsklepiezoologicznymidwiegodzinylekcyjnewszkole

Miejsce: sklepzoologicznyiszkoła

Materiały dodatkowe: KonwencjaoMiędzynarodowymHandluDzikimiZwierzętami iRoślinamiGatunkówZagrożonychWyginięciemzdnia3marca1973r.(tzw.KonwencjaWaszyngtońska),fragmentustawyoochronieprzyrody

Przygotowanie:Poprośuczniów,byprzygotowalikrótkieinformacjeozwierzętachnajczęściejspotykanychwskle-pach zoologicznych: papugach, kanarkach,myszach, chomikach, szynszylach, świnkachmorskich,wężach(boa,pyton),jaszczurkach(agama,bazyliszek,gekon,legwan,waran,kameleon),żółwiach(stepowy,grecki).Notatkapowinnazwieraćnastępująceinformacje:skądzwierzępochodzi,jakwy-glądaichżyciewnaturze,wjakimżyjeklimacie,wjakimsiedlisku,jakdużezajmujeterytorium,czymsiężywiorazinformacjeozachowaniu:czyjestsamotnikiem,czyżyjewstadach,czyjestruchliwe,przemieszczasięnadużeodległościitp.).

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Przebieg zajęć:Wrazzdziećmiodwiedźsklepzoologiczny,gdziedokonacieobserwacjiorazprzeprowadziciewy-wiadzpracownikiemsklepu.Starszymdzieciommożeszzaproponowaćsamodzielne,wmałychze-społach,wyprawydoróżnychsklepówzoologicznych.

Obserwacjezesklepupowinnyzawieraćnastępującedane:• jakiezwierzętamożnakupićwsklepiezoologicznym?• jakiewarunkimajązwierzęta(jakiedużeijakurządzoneklatki,terariaczyakwaria?ilezwierząt

przebywawjednejklatce,czyklatkisąposprzątane?)• zkimsąsiadująróżnezwierzętatzn.jakiezwierzęjestwklatceobok

Dowiedzciesięrównież:• jakiezwierzętasąnajpopularniejsze,najczęściejkupowane• czywsklepieznajdująsięzwierzętagatunkówzagrożonychwyginięciem• skądwłaścicielmazwierzęta• czysklepposiadaodpowiedniądokumentacjędotyczącąposiadanychosobników• oceńcie,czysklepposiadarzetelnąwiedzęnatematpotrzebposiadanychgatunków

Wklasiepoprośuczniów,bynarysowalizwierzętazaobserwowanewsklepie.Rysunkiułóżciewtakisposób,byodwzorowaćrozmieszczeniezwierzątwsklepie.Czyabywążniemieszkakołomyszek,albokanarków.Wspólniezastanówciesię,jakczująsięzwierzętawsklepie?Czymająodpowiedniąilośćmiejsca,odpowiedniewarunki,byżyćgodnie?Jeśliuczniowieodwiedzilikilkaróżnychsklepów,możecieporównaćwarunkiwnichpanujące.Tęcześćzajęćmożeszprzeprowadzićwformiedramy–uczniowiewcielająsięwnarysowaneprzezsiebiezwierzętaiopowiadająowarunkachżyciaw skle-piezoologicznym.

Następniekorzystajączprzygotowanychwcześniejprzezuczniównotatek,pokoleiomówciezwie-rzętaprzedstawionenarysunkach:skądpochodzą,jakwyglądaichżyciewnaturze.Wspólnieodpo-wiedzcienapytanie:czywsklepiezoologicznymmająchoćbyzbliżonewarunkidonaturalnych?Iczywdomuludziemogązapewnićtakiewarunkizwierzętomjakwnaturze?Zaczymzwierzęhodowanewdomubędzietęsknić?Zastanówciesię,skądbiorąsiętezwierzętawPolsce.Wjakisposóbtrafiłydonaszegokraju?Sprawdżcienamapiejakdalekadrogadzielitezwierzętaodichnaturalnegośro-dowiska.Zapoznajuczniówzinformacjaminatematprzemytuzwierzątegzotycznych,prawadot.handlu zwierzętami (informacje: www.awsassets.wwfpl.panda.org/downloads/kompendium_wie-dzy_dla_nauczycieli.pdf).

Poprośuczniów,abyzastanowilisięjakmożnapomóczwierzętomsprzedawanymwsklepachzoo-logicznych.Wtrzyosobowychgrupachuczestnicydyskutująnt.najlepszegorozwiązania,następniegrupyłącząsięwgrupysześcioosoboweiprzedstawiająsobienawzajemswójwybórargumentującgo.Znówgrupawybierajednonajlepszewgniejrozwiązanie,którewrazzuzasadnieniemprzedsta-wiaklasie.Np.:kupićchociażjednozwierzę,żebyonobyłoszczęśliwsze(kontrargument:tymsamympowodujesię,żesprowadzonezostanąkolejnezwierzęta);2.niekupowaćizniechęcaćinnychdoku-powania(dziękitemusprzedawcaniebędziechciałsprowadzaćnowychzwierząt,kontrargument:aletebędąsiędłużejmęczyćwsklepie);3.zamiastkupowaćzwierzętawsklepiewartozaopiekowaćsiępsemlubkotemzeschroniska?

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Jakiejeszczemamymożliwości?Przedyskutujcie,cokażdyznasmożezrobić?Jeśliwśródrozwią-zańpodanychprzezuczniówpojawiłysiętakie,którełatwowprowadzićwżycie,możemyzapropo-nowaćnajbardziejzainteresowanymuczniompodjęciedziałań(np.przygotowaćirozkolportowaćulotki,przygotowaćapellubinnąakcjęinformacyjnąwszkole)

Abypozytywnymakcentemzakończyćzajęciazaproponujuczniom,bypowycinalizrysunków-klatek,wykonanychnapoczątkulekcji,zwierzęta:papugi,kanarki,węże,jaszczurki,gryzonie,rybyi położyli(przyczepili)namapiewmiejscuodpowiadającymnaturalnemuśrodowiskużyciazwierząt.Będzietosymbolicznypowrótzwierzątdonatury.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Uwolnić słonia lub idealne zooCel zajęć: Uwrażliwienie na cierpienie dzikich, egzotycznych zwierząt żyjących w niewoli. Ukazanie pięknazwierzątzamieszkującychPolskę.

Materiały: farby,plastelinalubmodelina,tekturalubsklejka,klej,papier,innemateriałyplastyczne

Przebieg zajęć:Zajęciarozpocznijodpytania,jakiezwierzętanajczęściejmożnaspotkaćwogrodachzoologicznych.W jakichwarunkachżyją?Możemyzadaćpytaniapomocnicze,np.na jakiejpowierzchnimieszka-ją?Jakurządzonesąichklatki?Cojedzą?Czymająkontaktzezwierzętamiswojegogatunku?Czymogąsięrozmnażać?Czymogązachowywaćsięwnaturalnydlasiebiesposób?Czypanującyw Pol-sceklimat imodpowiada?Czyprzestrzeń,którązajmują jestwystarczającadoichstylużycia?Czyzwierzętawzoosąszczęśliwe?Wspólniezastanówciesię,dasięstworzyćtakiezoo,żebyzwierzętaw nimmieszkającebyłyszczęśliwe?Jakpowinnowyglądać?Jakiezwierzętamogłybytammieszkać?Wszystkiepostulatyzapisujnaarkuszupapieru.Kolejnymzadaniemuczniówjestzbudowaniemakiety„Dobregozoo”.Możnająbudowaćwmałychgrupach,anastępniepołączyćwszystkiepracewcałość.Pracemożnazaprezentowaćnaszkolnejwystawiewrazzdeklaracjąideowąiregulaminemzwiedzania“dobregozoo”.

Informacje dodatkowe:Wielokrotniewdyskusjachna temat zoopojawia sięargumentowartościedukacyjnejogrodówzoologicznych.Okazujesięjednak,iżtakwydawałobysięciekawedlanaszwierzętaegzotycznejaksłończytygrysnienaucząnasosobieniczegopozatym,jakwyglądaichpowłokacielesna.Niemożli-weiwręczniewskazanejestrozpatrywaniedanegogatunkubezpowiązaniazjegonaturalnymśro-dowiskiem.Ogrodyzoologiczneprezentująwypaczonywizerunekzwierzęcia,zokaleczonąpsychikąinienaturalnymbehawiorem.Zwierzętaniezachowująsięjaknawolności,nieodżywiająsiętakjakwnaturze,znacznierzadziejsięrozmnażają.Wycieczkadozoonauczyćnasmożejedynietego,jakcierpiećmogązwierzętananiewiarygodniemałychbetonowychwybiegach,wobcymsobieklima-cie,narażonenazaczepkizestronypubliczności.Owielewięcejohipopotamach,małpachczyżyra-fachdowiemysięoglądającznakomiciezrealizowanefilmyprzyrodnicze.TymczasemzachłystującsięegzotykązapominamyozwierzętachmieszkającychwPolsce.Iledziecimieszkającychwwielkichmiastachwidziałosarnę,dzikiczychociażbykrowęczykozę.Czyniebyło-bymilejzobaczyćnaogromnymleśnymwybiegustadosaren,czypogłaskaćkozę.Napewnowięcejmożnabyłobynauczyćsięożyciuzwierząt,aponadtodziecinauczyłybysięszacunkudozwierząt,a nieprzedmiotowegoichtraktowania;tego,żezwierzętamożnawykorzystywaćdlawłasnejroz-rywki,jaktosiędziejewtradycyjnymzoo.

Więcej informacji: www.polskiezoo.infowww.vege.com.pl/zwierzeta/dlaczego-nie-chodze-do-zoo.html

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

fot.

sup

erca

nard

fot.

Mar

k R

ob

inso

n

fot.

Em

ilian

o F

elic

issi

mo

fot.

Jo

nath

an N

ausn

er

fot.

Mat

t R

einb

old

fot.

co

linw

oo

d0

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Cyrk jest śmieszny – nie dla zwierząt

Celemzajęćjestuwrażliwieniedziecinaloszwierzątwcyrkach,zwrócenieuwaginawarunkiżyciazwierzątcyrkowych,zachęceniedoświadomejrezygnacjizoglądaniatresurydzikichzwierząt.

Cele operacyjne: uczeń/uczennica:• ćwiczysięwargumentowaniu,negocjacjach,dyskusji,• znawartośćkompromisu,• wcielasięwwybranąrolę,• potrafipodać3powodydlaczegozwierzętawcyrkusąnieszczęśliwe• wymieniająconajmniej5alternatywnychdowizytywcyrkuatrakcyjnychformspędzeniaczasu

wolnego.

Materiały: kartkizrolamidlauczestników

Przebieg zajęć:Dzieńlubdwaprzedzajęciamirozlosujwśróduczniówrole,takbymogliprzygotowaćsobieargu-mentację.Szczególnąrolągraćbędzieprowadzącydyskusję.Dotejroliwybierzosobęprzezwięk-szośćlubianąajednocześniestanowczą,któraporadzisobiezprowadzeniemdyskusji.Prowadzą-cemudodatkowozwróćuwagęnato,byniefaworyzowałżadnejzgrup,możeszwspólnieznimspisaćzasadydyskusji.Jeśliwklasieniemaodpowiedniejosoby,dyskusjepowinienpoprowadzićnauczyciel.Przygotujklasę,ustawkrzesławdużymkolelubwdwóchrzędachnaprzeciwkosiebie.Poproś,abyuczniowiezajęlimiejscazgodniezwylosowanymirolamiwtakisposób,by„zwolennicy”i„przeciwni-cy”tresurycyrkowejsiedzielinaprzeciwkosiebie.Prowadzącyprzedstawiatematdyskusjiiobowią-zującezasady(prowadzącyudzielagłosunazmianędwómgrupom,każdymówiącymamaksymalnie1minutęnawypowiedź,niemożnasięprzekrzykiwać,należydążyćdorozwiązaniaproblemuaniedo „wojny”).Prowadzącyco jakiś czaspodsumowuje, to cozostałopowiedziane,niepozwalanapowtarzaniesię,dopytuje,jeślicośniejestjasne.Wdyskusjinależywziąćpoduwagęwarunkiwja-kichżyjązwierzętawcyrkach,bolesnątresurę,hałas,transportzwierząt,odizolowanieodzwierzątswojegogatunkualetakżepowodydlaktórychistniejącyrkiidlaczegoludziechodządocyrków.Ktojestgłównymklientemcyrków?Gdyargumentysięwyczerpią,powiedzuczniom,abywyszlizroli.Poproś,abywszyscywstaliistanęlinaśrodkusaliiwszyscynadanehasłokrzyknęliswojeimięiwymieszalisięzesobąizmienilimiejsca.Nazakończeniepodsumujciedyskusję.Poprośuczniów,abypowiedzieli,jaksięczulipodczasdysku-sji?Coimsiępodobało?Czycośbyzmienili?Następniewspólniezastanówciesię,comożnazrobićżebywcyrkuniecierpiałyzwierzęta?Wjakisposóbzareagować,gdyktośwręcznamzniżkowybiletdocyrkuztresurąalboproponujewspólnyspektaklcyrkowy?Czymożnadobrzebawićsięwcyrku,wktórymniematresury,alezatosąklauni,żonglerka,akrobacje?Acomożnaciekawegomożnazrobićzamiastwizytywcyrku.Wspólnieopracujcielistęciekawychzajęćizapiszciejenatablicylubdużymarkuszupapieru,np.wycieczka rowerowaz rodzicami,wizytaw lunaparku,kinie, teatrze,wspólnagrawpiłkę,wycieczkawnieznane,puszczanielatawców,granax-box…

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Jesteśakrobatą.Twojapracajesttrudna,alewiesz,żesukceszależyodciebie,wytrwało-ści,systematycznościiodwagi.Uważasz,żecyrkmógłbysięobyćbezzwierząt.

Jesteśdzieckiem–widzem.Wcyrkumożeszsię pośmiać i zabawić,w ZOOprzecież niezobaczyszjakniedźwiedźjeździnarowerze,a w cyrkutak.

Jesteśtreseremtygrysów.Lubiszto,coro-bisz i lubisztygrysy,alewiesz,żebezbata,głodzeniaitp.niedasięichniczegonauczyć,a chcesz, żebywidowiska podobały sięwi-dzom,botojestnajważniejsze.

Jesteś posłem – ekologiem. Zostałeś po-słem, by zająć się ekologią, ochroną zwie-rząt.Jestcitrudno,boniewieluposłówsiętym interesuje. Chcesz by prawa zwierzątbyłyegzekwowane.

Jesteśekologiem.Uważasz,żecyrkniepo-kazujeprawdyozwierzętach,boniezacho-wująsięonenaturalnie,niesąwnaturalnychwarunkach,sąpoprzebierane.Wyśmiewamysięznich.

Jesteśtreseremniedźwiedzi.Kochaszzwie-rzęta, dajesz im jeść i opiekujesz się nimi.Uważasz,żemająwcyrkudobrze,bosąbez-pieczneimajązawszecojeść.

Jesteśclownem.Jesteśulubionąprzezpu-blicznośćpostacią.Jeśliwcyrkuniebyłobyzwierząt ludzie i tak by przychodzili żebyoglądaćciebie.

Jesteś dyrektorem cyrku. Utrzymujesz sięz prowadzeniarodzinnegointeresu.

Jesteśprawnikiemcyrku.Wiesz, żeustawypozwalająnatresuręwcyrkach.

Zostałeśwychowanywcyrku i jegoprowa-dzeniejesttwojąpasją.Niewidziszniczłegow trzymaniuwnimzwierząt.

Jesteś prawnikiem ekologów. Wiesz, żew Polscecyrkimogąistniećitresowaćzwie-rzęta, ale wiesz, że w Ustawie o ochroniezwierząt są zapisy o odpowiednich warun-kach,karachzaznęcaniesięitp.

Jesteścyrkowymsłoniem.Jesteświęźniem.Całeswojeżyciemieszkszwbardzociasnejklatce.Musiszwykonywaćnienaturalnedlasiebierzeczy.Jesteśbrutalnietresowany.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Jesteśobrońcąprawzwierząt.Uważasz,żecyrktodlazwierząttorturaimęka.Uważasz,że miejsce zwierząt jest w ich naturalnymśrodowisku.

Jesteśwolnymsłoniem.MieszkaszwAfryceiczujeszsięświetnie.Sammusiszzdobywaćpożywienie i martwić się o swoje bezpie-czeństwo, ale jesteś wolny. Boisz się tylkołowcówkłów.

Jesteśakrobatą.Twójzawódjesttrudny,aleprzynosi dużo satysfakcji i to co robisz po-dobasięludziom.Słyszałeśocyrkachwktó-rychniemazwierząt.Sątylkoludzie:clowni,akrobaci,żonglerzy…

Jesteśtreserempsów.Wybrałeśtenzawódbokochaszzwierzęta,apsysąbardzointe-ligentne,lubiąbyćzludźmiiłatwąsięuczą,niepotrzebabrutalnejtresuryjakuinnych,dzikichzwierząt.

Jesteś ekologiem. Uważasz, że cyrk to niemiejscedlazwierząt.Cyrkipowinnybyćzło-żonetylkozludziisąjużtakie,np.CyrkSłoń-ca,cyrkichińskieitd.

Jesteś łowcą zwierząt dla cyrków. To jesttwojapraca i z niej sięutrzymujesz. Jesteśbiedny,awtwoimkrajuciężkooinnąpracę.

Jesteś nauczycielem. Zabierasz dzieci nawycieczkędocyrkubysięczegośnauczyły.Żeby zobaczyły jakwyglądają na żywo sło-nie,tygrysy,lwyitd.

Jesteś niedźwiedziem cyrkowym. Treserżebynauczyćciętańczyćstawiałcięname-talowejpłyciepodłączonejdoprąduibiłponosie.Niemożeszżyćwnaturalnychwarun-kach,tylkow małejklatce

Jesteśosobąprowadzącądyskusję.Tyudzie-laszgłosu,uciszaszhałas,jesteśbezstronny.Staraszsiędoprowadzićdokompromisu.

Jesteś rodzicem. Chcesz zapewnić swemudzieckurozrywkę,spędzićznimwmiłejat-mosferzetrochęczasuiumożliwićzobaczy-eniedzikichzwierząt.

Jesteś treserem niedźwiedzi. Ta praca jestdla ciebiewyzwaniem.Ujarzmianiedzikich,groźnychzwierzątniesie ryzyko,a ty lubiszdreszczykemocji.

Jesteś posłem. Lubisz zwierzęta, masz na-wetwdomupsa,aleuważasz,żesąważniej-szesprawyniżprawazwierząt.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Pamiątki, pupile i CITES Celem zajęć jest ukazanie wpływu nieprzemyślanych decyzji konsumenckich na spadekbioróżnorodności

Cele szczegółowe: Uczennica/uczeń:• czytatekstiinterpretujepostawęjegobohaterów• zapoznajesięzprawemdotyczącymhandluokazamigatunkówzagrożonychwyginięciem• przedstawiawformiedramywłaściwezachowania• rozumiewpływpopytunapamiątkizelementówzwierzątnawzrostkłusownictwa

Materiały: skserowaneipociętenafragmentyopowieścizzałącznika nr 2(opowieścipodzieltak,bypowstałotyleelementów,ilujestuczniów),kartki,ołówkilubdługopisy,ewentualniemateriałyplastycznedostworzeniarekwizytówdoscenek(papiermakulaturowy,kredki,nożyczki,taśmaklejąca)

Przebieg zajęć:Korzystajączfragmentówhistoryjekzzałącznika nr 2podzielklasęnagrupy.Rozdajkażdejosobiejedenfragmenthistoryjki.Zadaniemdziecibędzieznalezienieosób,któreposiadająpozostałefrag-mentytej samejhistoryjki.Abyułatwićuczniomzadanie,możeszwydrukować (skserować)każdąhistoryjkęnapapierze innegokoloru.Kiedygrupy już sięutworzą, ich zadaniembędzie złożeniefragmentówwjedną,spójnąhistorięiprzeczytaniecałości.Kiedy każda grupa zapozna się już ze swoją historyjką, poproś, aby członkowie grup zastanowilisięnadpostępowaniembohateraopowieściipisemnieodpowiedzielinapytaniazzałącznika nr 1 (pytaniazapisznatablicylubrozdajgrupomkserówkizpytaniami).Kiedygrupybędąjużgotowe,omówciewspólniepostępowaniebohaterówopowieści.Poproś,abyprzedstawicielekażdejgrupyskrótowoprzedstawili swojąopowieśćorazodpowiedzi napytania. Zapytaj, co łączybohaterówwszystkichhistorii.

Wyjaśnij,żekażdazprzedstawionychwopowieściachosóbpośrednioprzyczyniłasiędostratw natu-ralnymśrodowiskuidospadkubioróżnorodności.Odłówzwierzątznaturalnychśrodowiskw celachhandlowych lubzarobkowych,zabijaniezwierzątgatunkówzagrożonychwyginięciemdlauzyska-niatrofeów(np.poroża,kości,ciosów,skór),niszczenierafykoralowejczynielegalnepozyskiwanieroślinchronionych,corokuprzyczyniasiędodużychubytkówwśrodowisku.Wyjaśnij,żedziałanianiektórychbohaterówopowieścibyłynietylkoniedobredlaprzyrody,aleteżniezgodnez prawem.Abychronićzwierzętairoślinygatunkówzagrożonychwyginięciemprzedzabijaniemichlubodła-wianiemwcelachhandlowych,stworzonyzostałzbiórprzepisówzwanyKonwencjąWaszyngtońskąlubCITES.CelemKonwencjijestochronadzikowystępującychpopulacjizwierzątiroślingatunkówzagrożonych wyginięciem poprzez kontrolę oraz ograniczanie międzynarodowego handlu tymizwierzętamiiroślinami,rozpoznawalnymiichczęściamiiproduktamipochodnymi.Konwencjastwo-rzonazostaław1973roku,awPolsceobowiązujeodroku1990.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Zwróćuwagędziecinato,żeprzepisyCITESdotycząnietylkożywychzwierząt,aleteżwyrobówwy-konanychzmartwychzwierzątczyelementówichciał.Figurkazkościsłoniowejjesttakimwyrobeminalotnisku,podczaskontrolicelnejzostałabyprzezsłużbęcelnąodebranaaprzewożącyjąludziemusielibyzapłacićgrzywnę.PodobniezkawałkiemkoralowcaurwanymprzezFilipa–mimożeniebyłonkupiony,leczpozyskanywłasnoręcznie.Wyjaśnijuczniom,żekupowanieprzezturystówpa-miąteklubinnychwyrobówzrobionychzezwierzątlubroślinzagrożonychnapędzazapotrzebowa-nienategotypurzeczy,acozatymidzie,przyczyniasiędowzrostukłusownictwa.

Mężczyzna,którysprzedałStaśkowilegwana,teżzrobiłtonielegalnie–zwierzętagatunkówegzo-tycznychsprzedawanewPolscemusząposiadaćzaświadczenie, żepochodząz legalnejhodowli,a jeśligoniemają,jestdużaszansa,żezostałynielegalnieprzewiezionezkrajuichpochodzenia.Ta-kienielegalneprzewożeniezwierzątprzezgranicełączysięzichogromnymcierpieniemidlawięk-szościznichkończysięśmiercią(wedługszacunkówprzeżywa1na10przemycanychzwierzątegzo-tycznych).Abyprzemycićżywezwierzę,trzebajeodpowiednioukryć,abyniezostałoodnalezionew raziekontroli,więcprzewozisięzwierzętastłoczonewciasnychskrzyniachlubklatkach,schowa-newbagażulubpodtapicerkąsamochodu,bezjedzeniaidostępudowody.Kupowaniezwierzątz niesprawdzonegoźródłapośredniowspieraprocedernielegalnegohandlunimi.

Whistoryjkachpojawiłsięteżinnyproblem,niezwiązanybezpośredniozCITES,czyliwykorzystywa-nieżywych,dzikichzwierzątwcelachzarobkowych.Natalia,robiącsobiezdjęciezmałpkąipłacączanie,wsparładziałaniaosoby,któramałpkęwięzi.Zuzia,uczestniczącwprzedstawieniuwdelfina-riumiplanująckolejnąwizytęwtymmiejscu,popierawykorzystywaniedelfinówifokdopokazów.Wartododać,żebardzointeligentnedelfinyźleznosząuwięzienieisąjednymznielicznychgatun-ków,którywniewoli żyjezdecydowaniekrócejniżnawolności.Społecznezachowaniadelfinów,wysoko rozwinięty sposóbporozumiewania się (odkryto, żedelfinynadają sobie imiona,którychużywająprzezcałeżycie),samoświadomośćtychzwierząt(oglądającswojeodbiciewlustrzedelfinwie,żepatrzynasiebie),umiejętnośćwykorzystywanianarzędziiprzekazywaniawiedzyzpokolenianapokoleniesprawiły,żerządIndiinadałimstatus„osóbniebędącychludźmi”izabroniłichzniewa-laniaiwykorzystywaniadocelówkomercyjnych.

Po omówieniuwszystkich opowieści poproś uczniów, abyw tych samych grupach przygotowaliscenki,wktórychpokażą,jakpowinnizachowaćsiębohaterowiehistoryjek,abynieprzyczynićsiędoniszczeniaśrodowiskainiezłamaćprawa.Jakiedecyzjemoglibypodjąćlubjakinaczejsięzachować?Dajgrupomkilkaminutnaprzygotowaniekrótkichscenek,pokażdejscenceomówciejeszczerazkrótkopomysłykażdejgrupyizastanówciesięwspólnie,jakiezachowaniebyłobywdanejsytuacjinajlepsze.

Załącznik nr 1. Pytania

1. Jakieniewłaściwezachowaniemożeciedostrzecwpostępowaniubohatera?

2. Czyjego/jejpostępowaniemożemiećjakiśzływpływnaprzyrodę?

3. Czytakiepostępowaniejestlegalne,zgodnezprawem?

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Kaśkama12 lat,mieszkawŁodzi, chodzidoszóstejklasy.Bardzo interesujesięzwierzętami,zwłaszczadzikimi,anajbardziejciekawią jąteegzotyczne,żyjącena innychkontynentach.Maw domusporoksiążek ialbumówzpięknymizdjęciamipokazujących iopisującychżyciezebr,lwów,tygrysów,słoni,małp,papugiwieluinnychgatunków,chętnieoglądateżfilmyprzyrod-niczei szukainformacjiwInternecie.Marzyotym,abywprzyszłościzostaćpodróżniczkąifoto-grafką,chciałabytewszystkiepięknezwierzętazobaczyćw ichnaturalnymśrodowisku.Kaśkabardzosięucieszyła,gdyrodziceoznajmilijej,żewtymrokunazimoweferiepojadąniejakzwy-klewgóry,leczdoAfryki,akonkretniedoKenii.Kaśkadługoprzygotowywałasiędopodróży,przeczytaładużoomiejscu,doktóregojedzie,iozwierzętach,którebyćmożeudajejsięzoba-czyć.Wreszcienadszedłczaswyjazdu,Kaśkaleciałazrodzicamisamolotemprawie13godzin,alemimoto,gdyjużwylądowali,wogólenieczułazmęczenia.WKeniibyłobardzociepłoiduszno,zupełnieinaczejniżwzimowejPolsce.PrzezcałyczaspobytuwAfryceKaśkawłaściwieniewy-puszczałazrąkaparatu,chciaławszystkouwiecznićnaswoichzdjęciach.NajwiększeprzeżyciatowarzyszyłyjejpodczassafariwparkunarodowymMasaiMara–udałojejsięwypatrzećisfoto-grafowaćwielezwierząt,którychdotejporyniemiałaokazjioglądaćnawolności,widziałam.in.słonie,żyrafy,zebry,antylopy,krokodyleihipopotamyTobyłospełnieniejejmarzeń.WostatnimdniuwycieczkiKaśkazwiedzałazrodzicamistolicęKenii–Nairobi.Podczasspacerupotargudo-strzegłastoiskozpięknymifigurkamiprzedstawiającymizwierzęta,najbardziejspodobałajejsięfigurkażyrafy.Kaśkakonieczniechciałakupićfigurkęjakopamiątkęzwyjazdu.RodziceKaśkido-wiedzielisięodsprzedawcy,żefigurkizrobionesązprawdziwejkościsłoniowej,Kaśkapomyślaławięc,żebędzietonaprawdęwyjątkowapamiątkainieodpuściła,pókirodziceniekupiliżyrafy.ZadowolonaKaśkapomyślała,żebędzieterazmiaławdomunajprawdziwszącząstkęAfryki.

NataliamieszkaweWrocławiu,ma13lat.Wtewakacjeporazpierwszywyjeżdżasamazagrani-cę–jedzienaobózdoTunezji.Bardzosięcieszy,aleteżtrochęsięboi,będziewkońcuwobcymkraju,bardzodalekooddomu,noijeszczetapodróżsamolotem.Wszystkieobawymijająjednakjużna lotnisku,gdzie spotyka sięgrupa, z którą jedzieNatalia.Wszyscywyglądająnabardzofajnych,opiekunowieteżsąmiliidodajądzieciakomotuchyprzedlotem,opowiadająohotelu,wktórymbędązakwaterowani, iowspaniałych,dużychbasenachzbłękitnąwodą,wktórychbędą się kąpać.Namiejscuokazuje się, żewszystkowyglądadokładnie tak, jakNatalia sobiewymarzyła–sąpalmy,piękneplażezezłotympiaskiem,wszyscysąuśmiechnięciizadowoleni.Hotel,wktórymmieszkagrupa,jestoddalonyodmiastaodobrychkilkanaściekilometrów,więczlotniskadojeżdżajądoniegoautokarem.Większośćczasudzieciakispędzająnadbasenami,sąrzeczywiściewielkie,majązjeżdżalnie,sztucznąrzekę,jacuzzi.Czasemchodząteżnadmorze.Je-dendzieńprzeznaczonyjestnazwiedzanienajbliższegomiastaijegozabytków.Domiastadzie-ciakimogądojechaćautobusemlub,jeślichcą,nagrzbieciewielbłądów.Wielbłądyczekająjużnachętnychniedalekohotelu,iwiększośćosóbdecydujesięnaprzejażdżkęnanich.Wycieczkanawielbłądzietrwaokołogodziny,Natalianieczujesięnajlepiej,bowielbłądstraszniebuja,pozatymjestbardzogorąco.Podotarciunamiejscewielbłądyodrazudosiadanesąprzezkolejnychturystów,adzieciakiidąpieszozwiedzaćmiasto.Podrodzedostrzegająprzywejściudomuzeummężczyznę,którymawklatcemałą,śmiesznąmałpkęubranąwkolorowystrój.Kiedymężczyznawidzinadchodzącąwycieczkę,wyjmujemałpkęzklatkiipoangielskuzachęcadzieciaki,abyzro-biłysobiezniązdjęcie–oczywiściezadrobnąopłatą.MałpkabardzosiępodobaNataliiidecydu-jesięonazapłacićkilkaeurozazdjęciezezwierzątkiem.MężczyznasadzaprzypiętąłańcuszkiemdojegorękimałpkęnaramieniuNatalii,akoleżankarobizdjęcie.Powszystkimmałpkawracapowrotemdoklatki,wyglądanazmęczoną,nawetniepróbujesięwyrywać.Nataliasprawdzaodrazunawyświetlaczu,jakwyszłozdjęcieicieszysię,żebędziemiałafajnąpamiątkę.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

StasiekmieszkawWarszawie,ma13lat.Bardzolubizwierzęta,mawdomupsaiakwariumzryb-kami,alechciałbyjeszczejakieśegzotycznezwierzę,jakiegoniemająjegoznajomi.Najbardziejpodobająmusiędużegady, takie jak legwany, kameleony iwęże.Rozmawiał już z rodzicamii zgodzilisięnalegwanalubkameleonapodwarunkiem,żeStasiekkupigozwłasnychpieniędzy.Chłopakczytałsporoohodowliegzotycznychgadówiwie,żewymagająonespecjalnychwarun-ków;abymogłyprzetrwać,trzebajedogrzewać,zapewnićodpowiedniąwilgotnośćpowietrzai właściwiekarmić.Toniebędziełatwe,aleStaśkowiwydajesię,żedasobieradę.W sklepiezoo-logicznym,gdzieStasiekoglądałzwierzęta,cenysąniestetybardzowysokieichłopakmusiałbyjeszczerokodkładać,żebywystarczyłomunalegwana.Szukawięcmiejsca,gdziemógłbypodob-nezwierzękupićtaniej.WInternecieznalazłsporoogłoszeńludzi,którzychcąsprzedaćlegwa-nanawetopołowętaniej,więcpostanowiłskorzystaćzokazji.ZnalazłogłoszeniezWarszawyi umówiłsięzesprzedawcą.Umówilisięnaspotkanienaparkingudużegocentrumhandlowe-goniedalekodomuStaśka.Sprzedawcąbyłdosyćmłodymężczyzna,przyjechałsamochodem,w któregobagażnikuukrytabyłaklatkazlegwanem.Zwierzębyłodosyćdużeiodrazuspodoba-łosięStaśkowi.Mężczyznachciałjaknajszybciejzakończyćspotkanie,więcnerwowoi zdawkowoodpowiedziałnapytaniaStaśka,wziąłpieniądze,potemprzełożylilegwanadotorbypodróżnej,którąwziąłzesobąStasiekiodjechał.Stasiekzaniósłswojenowezwierzędodomu,gdzieczeka-łojużurządzoneodpowiednioterrarium.

Filipma12lat,mieszkawKrakowie.Wzeszłymrokubyłpodczaswakacjinaobozie,gdzieod-bywały się zajęcia znurkowania i od tego czasunurkowanie stało się jegopasją.Do tejporynurkowałtylkowpolskichakwenach,ajegomarzeniemjestpodróżnadMorzeŚródziemneinur-kowanienarafiekoralowej.Filipinteresujesiębowiembardzozwierzętamiżyjącymiwmorskichgłębinach,dużoczytanaichtemat,oglądateżchętnieprogramyifilmyimpoświęcone.Razemz bratemurządzilidośćdużeakwarium,wktórymhodująegzotycznerybyimięczakimorskie.Filipzapisał siędoszkółkinurkowej,abyzdobyćstopieńPłetwonurkaMłodzieżowego iudałomusięjużzapierwszymrazemzdaćegzamin.RodziceFilipa,widząc,jakbardzosięstara,posta-nowiliwykupićwycieczkęnadMorzeŚródziemne,abysynmógłspełnićswojemarzenieo zoba-czeniunażyworafykoralowej.DlaFilipatobyłanajwspanialszaniespodziankazmożliwych,tymbardziej, żenie spodziewał sięwcale takiegoprezentu.DowyjazdunaCyprFilip świetnie sięprzygotował–przeczytał,gdzienajlepiejnurkowaćicomożnazobaczyć,pożyczyłteżodkolegiaparatdorobieniazdjęćpodwodą.Wnocpoprzedzającąwyjazdbyłtakprzejęty,żewogóleniemógłzasnąć,przespałzatocałąpodróżsamolotemiobudziłsiędopiero,gdysamolotpodcho-dziłdolądowaniawstolicyCypru–Nikozji.Stamtąddohoteluzawiezionoichautobusem.PrzezcałądrogęFilippatrzyłprzezoknoiniemógłsięnadziwićpięknymwidokom,jakiesięprzednimroztaczały.Następnegodniazaplanowanebyłyzajęciaznurkowania–Filipijegobratmielinur-kowaćwmałejgrupiepodokieminstruktora.TobyłnajwspanialszydzieńwżyciuFilipa!Udałomusięzobaczyćsporefragmentyrafykoralowej,pięknemuszle,rozgwiazdy,ukwiałyimnóstwokolorowychrybróżnychgatunków,niestety,niezrobiłzdjęć,boaparatniechciałzadziałać.Filipżałował,żeniebędziemiałżadnejpamiątkiztegodnia.Wtedyzobaczył,żejednaosóbzgrupyz  którąnurkował,wyłowiła i zabrała ze sobądużą, kolorowąmuszlę leżącąnadnie.Pomyślałsobie,żetakamuszlabyłabynajlepsząpamiątka idotegoświetniewyglądałabywakwarium.Niestetynigdziewokolicynieleżałażadnainnamuszla,więcFilippodpłynąłdorafyiurwałsobiemałykawałekkoralowca–podobniepostąpiłojeszczekilkainnychosóbzjegogrupy–poczymzadowolonywypłynąłnapowierzchnię.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

ZuziamieszkawGdańsku,ma13lat.Jejpasjąjestpływanie,rodzicemówią,żeZuzianajpierwnauczyłasiępływaćadopieropotemchodzić.Dziewczynacodzienniechodzinapływalnię,po-trafiprzepłynąć10długościbasenubezodpoczynku.NaostatnichzawodachpływackichzajęłaImiejsce izdobyłakolejny jużwswejkarierzepuchar.Zuziamieszkawprawdzienadmorzem,jednakdosyćrzadkownimpływa–wiosnąi jesieniąwodajestzbytzimna,zimąniemaotymmowy,alatem,kiedydasiępływać,naplażyjesttyleludzi,żeprzebywanietamniejestwcaleprzyjemnością,apływaćwtakimtłumiewogólesięnieda.DlategowłaśnierodzinaZuzizwy-klepodczaswakacjiwyjeżdżazGdańska.Wtymrokupojechalidodziadkównawieś,atakżenawycieczkęnaKrymnaUkrainie.Krymokazałsięnaprawdępięknymmiejscem,ZuziaijejrodzicespędzilitydzieńwkurorcieNowyŚwiat,położonymnadMorzemCzarnym.NowyŚwiattojednaznajbardziejznanychmiejscowościturystycznychnaKrymie–położonyjestwdolinieotoczonejskalistymiszczytamigór,manaprawdępiękne,piaszczysteplażei,conajważniejsze,niematutłumówturystów.Zuziabyławswoimżywiole,spędzałacałednienaplaży,pływała,nurkowałaiuczyłasiękite-surfingu (czylipływanianadescesurfingowejzadużym latawcem).Nakoniecczekałająjeszczewiększaniespodzianka–podczaszwiedzaniaOdessyrodzicezabralijąnapo-kazdodelfinarium.Pokaztrwałprawiegodzinę,przeztenczasZuzianiemogłaoderwaćoczuodpięknychisympatycznychdelfinów.Podczasprzedstawieniadelfinytańczyły,robiłysztuczki,pływałyz trenerami,grałyznimiwpiłkę i skakałyprzezobręcze.Zuzinajbardziejpodobałsiępokaz,podczasktóregotrenerkapływałanagrzbieciedelfina.Teżchciałabykiedyśpopływaćtakjakona!Opróczdelfinówwprzedstawieniubrałyteżudziałfoki,któredawałypokaznabrzegubasenu–wskakiwałynaspecjalnepodwyższenia inasygnałtreseraklaskałytylnymipłetwamii robiłyinneśmiesznesztuczki.Naprzedstawieniubyłobardzodużoludzi,dzieciśmiałysięgło-śnoiwołałydodelfinówifok,wtlerozbrzmiewaławesołamuzyka.Popokaziewszystkiezwie-rzętawpłynęłydobasenu,wktórymmogłyodpocząćchwilęprzedkolejnymprzedstawieniem.PowizyciewdelfinariumZuziamyślaładużootychinteligentnychzwierzętachiotym,żechybaw przyszłościzostanieoceanologiem,żebymócpracowaćztymiwspaniałymistworzeniami.Pókico,wprzyszłymrokuchcewrócićnaKrymiznówodwiedzićdelfinarium,aletymrazemchciałabyspróbowaćpływaniazdelfinami.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Informacje dodatkowe dla nauczyciela

Egzotyczni więźniowie

Odmomentu ratyfikowania przez Polskę KonwencjiWaszyngtońskiej (Convention of Internatio-nalTradeinEndangeredSpeciesofWildFaunaandFlora–CITES)w1990rokuprzemytzwierzątprzeżywaprawdziwy rozkwit. Szlaki prowadząnajczęściej zewschoduna zachód.Ponadpołowazwierzątginiejeszczepodczaspodróży,częśćjużnamiejscu.Whalachtargowych,leżącjednonadrugimw ciasnychtekturowychpudłach,zdychają,oczekującnahurtownikówtudzieżindywidual-nychkolekcjonerów,którychniewieleobchodzipochodzeniezwierząt.Odpoczątku1998rokudojegokońcazatrzymanonagranicyokoło700okazów.Wminionymrokuliczbasięgnęłakilkutysięcy.Pomysłowościprzemytnikomniebrakuje.Ptaki,gady,płazy–nawetpokilkadziesiątsztuk–pró-bowanorazprzewieźćwzapasowychkołachdosamochodów.Wbagażachznajdujesięczęstodo400żółwialbopokilkadziesiątrzadkichptaków.Krokodyle,węże,jaszczurkinajczęściejwzwykłychtorbach.Małpyiinnewiększezwierzętanaczaspodróżyusypiasię.Mimożewielezwierzątginie,awiększośćjestskrajniewyczerpana,procedernieprzestajebyćopłacalny–naświatowymrynkutoponad5 miliardówdolarówrocznie...Czyniejestabsurdemto,żezdzikichpapugodłowionychwtropikachtylko1%egzemplarzydocieradoodbiorcy,którykupujeptakanienadającegosiędooswojenia iniemającegopraktycznieszansnaprzeżyciewniewoli–akupujegodlatego,że jestmiłośnikiemzwierząt!

Konwencjaokreślapewnewarunki, jakiemusząbyćspełnione,byhandelniestanowiłzagrożeniadlawystępowaniagatunków.Wzależnościodpoziomuprzyznanejochrony,gatunkizamieszczanesąw trzechzałącznikach:

I. Obejmujeszczególniecenne,unikalneokazy,ahandelnimimożeprzebiegaćtylkowszczegól-nychokolicznościach,nigdyzaśdlacelówkomercyjnych.Wymaganedokumenty:zezwolenieim-portoweieksportowelubświadectworeeksportuzkrajuprzewozu.

II. Zawiera gatunki zwierząt, którymi obrót jest tak kontrolowany, by nie zagrażał przetrwaniugatunków. Wymagane dokumenty: świadectwo reeksportowe lub zezwolenie eksportowe.Niektórepaństwa(wtymkrajeUE)wprowadziłydodatkowoobowiązekuzyskiwaniazezwoleńimportowych.

III. Obejmujetegatunki,którymiobrótpodlegakontrolinawniosekdanegokraju.Wymaganedo-kumenty:zezwolenieeksportowe.

[Źródło: Puls studenta, nr 26, grudzień 2000]

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Egzotyczni więźniowie

Nacałymświeciekażdegorokuwwynikudziałalnościczłowiekabezpowrotnieginątysiącegatunkówzwierzątiroślin.Ważnymczynnikiempowodującymzagrożeniedlarzadkichgatunkówjestniekon-trolowanyhandel.Zwierzętasąalbozabijanedlacennychczęściichciała,albochwytaneiprzewożo-nedodalekichkrajówkuucieszekolekcjonerów.Takilosspotykaprzedewszystkimegzotyczneryby,koloroweptaki,gadyipłazy.Niewszystkiegatunkirozmnażająsięwniewoli,dlategoabyzaspokoićwymaganiakonsumentów,odławiasięcoraztonoweosobniki.Przewożonewfatalnychwarunkachginąmasowo.Te,któreocaleją,dokońcaswoichdniskazanesąnawięzieniew klatceczyakwarium.Wceluograniczeniahandluzwierzętamizagrożonymiwyginięciemwiększośćkrajów(wtymPolska)podpisałotzw.KonwencjęWaszyngtońską,któranakładaliczneograniczenianaprzewożeniezwie-rzątprzezgranice.WPolscedodatkowoobowiązujezakazposiadaniabezspecjalnegozezwoleniazwierzątchronionychnamocymiędzynarodowychprzepisów,wtym:żółwistepowych,legwanów,waranów,kameleonów,wielugatunkówwęży,papug,egzotycznychrybek.Większośćtychzwierzątbędącychwobrociepochodzizprzemytu!Naszchłodnyklimatniejestdlanichodpowiedni,dlategoczęstochorująiumierają.Naichmiejsceodławianeiprzemycanesąkolejnezwierzęta,gdyżludziomwciążwydajesię,żeżywapapużkaczyżółwiksądoskonałymprezentemdladziecka.Tymczasemtakiepodarunkiokupionesąśmierciąicierpieniemprzemycanychzwierząt.

Krzysztof Wychowałek[Źródło: Biuletyn Źródeł, nr 15, czerwiec 1999]

Bibliografia:

StronaMinisterstwaŚrodowiska,informacjeoKonwencjiWaszyngtońskiejwww.mos.gov.pl/kategoria/2496_konwencja_waszyngtonska_cites/

KampaniaedukacyjnaWWF„Pozwólmyzwierzętomżyćtam,gdziesięurodziły”www.wwf.pl/co_robimy/gatunki_glowna/handel_zagrozonymi_gatunkami/kampania_edukacyjna/

Artykułnatematstosunkuludzidozwierząt(m.in.delfinów)www.natemat.pl/68897,delfin-tez-czlowiek-czyli-o-tym-jak-zaskakujaco-niewiele-rozni-nas-od-in-nych-zwierzat

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Mowa zwierząt Celemzajęćjestukazanieróżnorodnościrodzajówkomunikacji.Naukauważnościiświadomegood-bieraniakomunikacjipozawerbalnej.Rozszerzeniewiedzyozwierzętach.

Cele operacyjne: • uczeńpotrafiwymienićsposobyporozumiewaniasięludzi• uczeńpotrafiwymienićsposobyporozumiewaniasięzwierząt• uczeńodgrywascenkiiwcielasięwzwierzęta

Materiały: niepotrzebne,alemożnawykorzystaćnagraniazmuzykąinstrumentalną(smutnąiradosną),sym-bole,rysunkilubfotografieludziztwarzamiwyrażającymiróżneuczucia.

Zajęciazacznijodpostawieniapytania,jakporozumiewająsięludzie:popolsku,pochińsku,poan-gielsku... Ilomajęzykamimówiąludzie?A jakmożedogadaćsięPolakzmieszkańcemBoliwii,gdykażdyznatylkowłasnyjęzyk?Jakjeszczeporozumiewająsięludzie?Strój,mimika,gesty,symbole,zapach,rysunek,muzyka...Poproś,abykażdedziecko„powiedziało”cośnawybranytematwybranymprzezsiebierodzajemmowy.Możepowiedzieć cośpohiszpańskualboprzekazaćgestem lubzapomocą stepowania...Albowkażdyinnysposób.

Gdykażdyzuczestnikówjużsię„wypowie”,wspólniezastanówciesię,jakporozumiewająsięzwie-rzęta.Poprośabydziecipodałyprzykładysposobówkomunikacjizwierząt(zapach,kolor,dźwięki,ruchy,kształt,echolokacja,sygnałyelektryczne,wibracje).Nazakończeniezaproponuj,byuczestni-cyzaprezentowalimowęzwierzątnp.wformiezagadek.Jednaosobaprzekazujeniezwykleważneinformacjewjęzykuwybranegozwierzęcia,aresztaklasyodgadujejakietozwierzę.

Quiz – zachowania i komunikacja zwierząt

1. Którezowadówkomunikująsięzapomocątańca?(pszczoły)

2. Cotosąferomony,jakąodgrywająrolę?(rozpoznawaniepartnerówdorozmnażania,wabienie,sygnalizująprzynależnośćdogrupy)

3. Którezwierzętawykorzystujądokomunikacjiultradźwięki?(np.nietoperze,walenie)

4. Cosygnalizujekot,kiedymachakoniuszkiemogona?(zdenerwowanie)

5. Jakiecechęsymbolizujesłońzpodniesionątrąbą?(agresję)

6. Dlaczegozwierzętazmieniająkolor?

7. Cozazwyczajoznaczająjaskrawebarwywświeciezwierząt?

8. JakiptakiwPolscewydająnajgłośniejszedźwięki?(pawie,czaple)

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Czy wilk jest zły, a lis chytry?Celemzajęćjestzwrócenieuwagiuczniównaogromnąrolęzwierzątwkulturze,zrozumienieroliwzorówkulturowych,stereotypówwtworzeniunastawieniadozwierząt.

Cele operacyjne: • uczeńprzytaczapowiedzenia,przysłowia,fragmentywierszy,piosenek,tekstówreklamowych

w którychwystępujązwierzęta• potrafiodróżnićstereotypowepostrzeganiewybranychgatunkówzwierzątodichprawdziwych

cechizachowań• wyjaśniaznaczeniesłów“stereotyp”,“przesąd”,“logo”

Materiały: wierszyki,przysłowia,fraszkiozwierzętach,emblematyczylogotypyzezwierzętamiwroligłównej,reklamyzezwierzętami.

Nakilkadniprzedzajęciamipoprośuczniów,bywyszukaliwksiążkach,gazetach, internecie:ba-jek,wierszy,metafor czyporównań ze zwierzętami, abypodpytali rodzicówaprzedewszystkimdziadkówoprzysłowiaipowiedzonka.Nazajęciachodczytajciezebraneteksty(dłuższetekstytylkoomówcie)iobejrzyjcieznakigraficznefirm,któreposiadająwswymlogozwierzę,zwierzętanare-klamach.Pozapoznaniusięzmateriałamipodzielciewspólniezwierzętanatakie,którymprzypisanesądobre,pozytywnecechyite,któresązłeczyniegodziwe.Zastanówciesiędlaczegotakanieina-czejwyobrażanesązwierzęta?Zczegomożewynikaćtakaonichopiniaiczytaopiniamapoparciewfaktach:czywilkjestnaprawdęzły,lischytry,amałpagłupia?

Podzieluczniówna3-5osobowegrupy,rozlosujwśródnichnazwyzwierząt(np.owca,małpa,kruk,wilk,kura,lis,wąż).Poproś,abyuczniowiepostaralisięprzypomniećsobie,jakprzedstawianenaj-częściejjestwylosowanezwierzę.Zadaniemichbędzierównieżznaleźćjaknajwięcejpozytywnychcechwylosowanegozwierzęcia.Każdagrupkamarównieżzazadaniewymyślić,kogolubczegosym-bolemmogłobybyćwybranezwierzęinarysowaćswojepomysły.Uczestnicyprezentująswojepra-ceiopowiadająozwierzętach.Zrysunkówprzygotujciewystawę.Nazakończeniezastanówciesię,codobregoacozłegoniesiezasobąstereotypowepostrzeganiezwierząt?

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Zwierzęce sposoby podziału na grupy

Waga (wysokość) zwierząt Przygotujkarteczkiznazwamizwierzątiichśredniąwagą(lubwysokością)wliczbieodpowiadającejliczbieuczniów.Nakażdejkarteczcepowinnoznajdowaćsięinnezwierzę.Rozlosujwśróduczest-nikówkarteczki.Zadaniemuczniów jestustawićsięwkolejnościodnajlżejszegodonajcięższegozwierzęcia,anastępnienauczycielodliczakolejnetrzy,cztery,pięć(wzależnościodpotrzeb)osoby,któretworząjednągrupę.

Gdzie mieszkam Przygotujkarteczkiznazwamizwierzątwliczbieodpowiadającejliczbieuczniów.Nakażdejkartecz-cepowinnoznajdowaćsięinnezwierzę,alepowinnyonetworzyćrówneliczebniegrupyzwierzątżyjącychwAfryce,Australii, Europie,AmerycePołudniowej,Azji (liczbagrup zależnaodpotrzebpodziału).Rozlosujwśróduczestnikówkarteczki.Zadaniemuczniówjestdobraćsięwgrupywedługmiejscamieszkania.Możnaprzygotowaćalternatywnąwersję,gdziezwierzętazamieszkująróżnesiedliska:las,łąkę,rzekę,skalistegóry,miasto.

Ile nóg Przygotujkarteczkiznazwamizwierzątwliczbieodpowiadającejliczbieuczniów.Nakażdejkartecz-cepowinnoznajdowaćsięinnezwierzę,alepowinnyonetworzyćrówneliczebniegrupyzwierzątbeznogich,dwunożnych,czteronożnych,sześcionożnychiośmionożnych.Rozlosujwśróduczestni-kówkarteczki.Zadaniemuczniówjestdobraćsięwgrupywedługliczbynógczyodnóży.

karp sum boa żmija dżdżownica

żółw antylopa żbik chomik żaba

czapla szympans człowiek kukułka orzeł

pszczoła mucha biedronka ważka motyl

kosarz skorpion krzyżak tarantula ptasznik

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Głosy zwierząt Przygotujkarteczkizrysunkamizwierzątwydającychcharakterystycznedźwiękiwilościodpowia-dającej liczbieuczniów iwtylurodzajach ilegrupchcemyutworzyć.Rozlosujwśróduczestnikówkarteczki.Naumówionehasłomłodzieżzaczynawydawaniedźwiękówcharakterystycznychdlada-negozwierzęcia.Uczniowiewydającypodobnedźwięki,czylireprezentującytensamgatunek,two-rzągrupę.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Fascynujące zwierzętaCelemzajęćjestzwrócenieuwaginabogactwoświatazwierzątijegoróżnorodność,ukazaniefascy-nującychcechzwierzątniecieszącychsiępopularnością.Niwelowanieuprzedzeńdotychzwierząt.

Cele operacyjne: • uczeńpotrafiopowiedziećowybranymzwierzęciu• znapochodzeniegatunku,jegocechyfizyczne,ciekawostkinajegotemat• korzystazmateriałówźródłowych• wybieranajciekawszeinajwłaściwszeinformacje• prezentujesięprzedpublicznością

Materiały: ilustracjezwierzątzzałącznika

Przebieg zajęć:Zajęciawsalizestanowiskamikomputerowymiidostępemdointernetu.Jeśliniematakiejmożli-wościprzedzajęciamiwydrukujnp.wWikipediiinformacjeowybranychzwierzętach.Zajęciarozpocznijodpowieszenianatablicyrysunkówprzestawiającychnielubianeprzezludzizwie-rzęta:karalucha,pająka,szczura,stonkęziemniaczaną,szarańczę,skorpiona,pijawkę,pchłę iosę.Zwróćuwagęnareakcjeuczniów.Porozmawiajcienaichtemat.Zastanówciesięwspólnie,dlaczegoludzienielubiąlubbojąsięniektórychzwierząt.Odpowiedzizapisznatablicy.Byćmożeboimysięich,boichnieznamy,awnaturzeludzkiejjestbaćsięwszystkiegoconieznane?Podzieluczniówna4-5osobowegrupyirozlosujkartkiznazwamizwierząt.Poprośuczniów,abywy-szukaliinformacjeowylosowanymgatunku,anastępniewciekawyizarazemhumorystycznyspo-sóbprzestawiliwylosowanezwierzęzjaknajlepszejstrony.Takabydałosięonopolubić.Młodzieżmożewtymceluułożyć iodśpiewaćpiosenkę,przygotowaćscenkę,miniwykład,plakat itp.Spo-sóbprzekazujestdowolny,należywięcudostępnićuczniompotrzebnemateriały.Powyznaczonymczasieprzeznaczonymnaprzygotowanie,przychodziczasnaprezentacje.Nazakończeniepoprośucznióworefleksje:czyumiejętności,inteligencja,obyczaje,zachowaniaspołecznezrobiłynanichwrażenie?Cobyłonajciekawsze?Czyzmienilisposóbpatrzenianapchłęczypijawkę?

KARALUCH PAJĄK SZCZUR

STONKA ZIEMNIACZANA

SZARAŃCZA SKORPION

PIJAWKA PCHŁA OSA

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Materiały opracowano w ramach projektu „Ekologia mieszczucha”realizowanego przez Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”

www.zrodla.org

Fotografianaokładce:peteaylward,CCBY-NC-SA2.0