FKRET BAKAYA

PARADGMANIN FLASIResmi ideolojinin eletirisine giri

BATILILAMA, ADALAMA, KALKINMAwww.iskenderiyekutuphanesi.com

NDEKLER1.BLMGRv..............................................................................................................92. BLMAYDINLAR VE RESM DEOLOJ............................................................13Devlet Aydnnn elikileri.......................................................................213. BLMMLL MCADELENN NTEL............................................................291. Milli Mcadele Anti-EmperyalstBirHareket Deildi................................32Mdafai Hukuk Demeklerinin Asl Amac.................................................382. Milli Mcadele'de Kitle Katlm Snrlyd..............................................444.BLMMLL MCADELE'NtN "ULUSALLII" SORUNU..........................511. Olmayan Krtler Ayaklanyor....................................................................592. Krdistan'n lhaknn Devlet Yaps ve deolojiylelgili Sonular..............................................................;.............................675. BLMKOMNTERN ve MLL MC ADELE'NNANTl-EMPERYALSTL SORUNU.......................................................71Devletten Devletelikilerin elikileri........................................................826. BLMMUSTAFA KEMAL ve TARHTE BRE YN ROL...................................877. BLMKEMALST REJMN NtTELlt: ORlN AL BRBONAPARTZM........................................................................................101-Diktatrln YerlemesininAamalar..................;.................................108- Hkim Snflar ve Booapartist..............................,,................................1168. BLMRETC GLER ve KTSAT POTKASI........................................121

- Tarm Sektr...........................................................................................123-Sanayi.......................................................................*........................... 127-ktisat Politikasyla Amalanan.................................................................1209. BLMBONAPARTST REJM ve SERMAYE BRKM.................................139-Melez Bir Snf ttifak...............................................................................141- Kriz ve Sava Yllan.................................................................,...............14510. BLM"SINIFSIZ", "MTYAZSIZ", "HALKI" BRDKTATRLK........................................................................................15711. BLMYEN SMRGECLK DNEMNDE SOSYO-EKONOMK FORMASYONUN EVRlM.................................................169-Yeni Smrgeciliin ilk Onylnda snf ttifak........................................176-Baml Sanayileme Srecinin Dinamii ve Krz....................................18112. BLMSEKSENL YILLAR: UYDULAMASRECNN DERNLEMES..................................................................187I. Yeni Sermaye Birikimi Modeli..................................................................191ILNeo-Liberal topyann Ac Meyvalan...................................................198- Sabit Sermaye Yatrmlar Bakadili Konuuyor...........................v..........20113. BLMPARADGMANIN FLASI........................................................................205tktisatBilin:GeerliEirnleriMerularma Arac..................................212REFERANSLAR.......................................................................................2211. BLMGR"Ne mutlu o yoksullara ki teki dnya onlarndr, er ya da ge bu dnya da onlarn olacaktr."F. Engels*

I. Trkiye iki yzyl akn bir zamandan beri Bat gibi olmak iin onu taklit ediyor. Kk bir aznln "refah" pahasna, giderek insanln varolu koullarn ortadan kaldran burjuva uygarlnn "ayrcalkl" lkelerine benzemek istiyor. yle bir burjuva uygarl ki: "Sahiplerinin karma olarak sermayenin geniletilmi yeniden retimini salyor da, bir btn olarak toplumun basit yemden retimini salyamyor."(1) Her dnemde iktidar ele geirenler, "kurtulu reetesinin" ceplerinde olduunu ve be-on ylda sorunlarn zme kavuacam sylyorlar. Ne var ki, be-on ylllarn sonu bir trl gelmiyor. Hedef, ufukta bir izgi gibi hep uzaklara kayyor. stelik Latince deyimdeki gibi(**) uzaklatka prestiji artyor. Mustafa Reit Paa'nn 3 Kasm 1839'da Glhane Park'nda okuduu Tanzimat Ferman'nda (Hatt- Hmayun): "Memleketimizin corafi durumuna, mnbit topraklarna ve halkn kabiliyet ve istidadna gre lzumlu eylere teebbs olunduu takdirde, be on yl iinde Allann yardmyla istenilen(***) eylerin hasl olaca..." syleniyordu. Bunun iin de "baz yeni kanunlarn konulmas lzumlu ve nemli grlm"t...Trkiye'nin iki yzyl aan "asrileme", "muasrlama", "Batllama", "adalama", "kalknma", "a atlama" problematii, smrgeleme srecinden baka bir ey deildir. Sz konusu olan, sreklilik gsteren bir izgidir, dris Kkmer'in deyiiyle, bir "yenilgi tuzadr.."(2) Mustafa Reit Paa Osmanl tmparatorluu'nu, "Civilisation"a sokmaya alyordu (!) Bugnn yneticileri de Trkiyeyi "AET"ye sokmaya alyorlar (!) Mustafa Reit Paa'dan bu yana bir buuk yzyl getii halde, Avrupa'nn hemen tm kaplan Trklere kapal. Bat'ya gidebilmek iin vizeyi iine sindirmek ve baraj aabilmek gerekiyor... nc Mustafa zamannda "bu devlet nasl kurtulur" sorusu imdilerde, "bu devlet nasl kalknr" sorusuna dnm grnyor... Btn bu dnem boyunca ynetici elitin topluma ve dnyaya baknda radikal bir deiiklik sz konusu olmad.(*) Londra mektubu 1843

(**) Major e longinquo reverentia(***) Altn biz izdik (F.B.)

II. Bizim smrgeleme olarak grdmz srete, Cumhuriyetin kurulma syla bir kopukluk ortaya kmamtr. Cumhuriyet rejimi, Trkiye'nin emperya list Bat ile olan ilikilerinde ve Kapitalist Dnya sistemi iinde Trkiye'nin ko numunda kkl bir deiiklii temsil etmiyor. Dolaysyla, bir "yenilgi tuza"n temsil eden paradigmann dna kmak sz konusu deildi. Resmi ideolojinin yaymaya alt grn aksine, Cumhuriyet dnemi de smrgeleme yolun da ilerlemekten baka bir ey deildi.III. Bugn Trkiye'nin kendi yolunu bulabilmesi, "salkl" bir kalknma yoluna girebilmesi, uluslararas dzeyde saygn bir lke konumuna gelebilmesinin nndeki en byk engel "yapay" bir resmi ideolojinin varldr. Bu resmi ideoloji, bilimsel - entellektel gelimeyi ve yaratcl srekli engelleyerek, dnsel alan oraklatrmakta, demokratiklemenin nnde nemli bir engel oluturmaktadr. Cemil Meri: "Bu hadm edilmi idrakle, bu 'izinli' hrriyetle kalknmak mmkn m?" derken, bu amaz arpc bir ekilde ifade etmitir(3) Geerli resmi ideoloji, toplumun kendisi hakknda dnme yeteneini dumura uratmaktadr. "Sermaye Uygarl" ile ilgili olarak doru bir tavr gelitirebilmek iin, iki yzyldr hep ayn kmaz yolun yolcusu olduumuz ortaya konulmaldr. Bu konudaki yanlg da "Milli Mcadele" konusundaki yaklamlarda ve Cumhuriyet Rejimi'nin tahlilinde odaklayor. Milli Mcadele ve Cumhuriyetin ilk on yllan zerinde kitabn hacmine gre biraz fazlaca durmamz bu bakmdan gerekliydi.IV. Byle bir resmi ideoloji oluturulmasnn nedeni, Cumhuriyeti kuran kadrolarn tarihsel olarak geri (askeri ve sivil brokrasi, ayan, eraf, aa, eyh, komprador burjuvazi vb.) sosyal snflara dayanm olmasndandr. Eer bir ideolojinin gc temsil ettii toplum snflarnn (burada hakim snflarn) gcnn ideolojik plana yansmasysa, emperyalizm anda bu snflarn ilerici bir rol oynamalar olanakszd. Cumhuriyeti kuran kadrolarn bu nitelii veri olduunda, ideolojik boluun resmi ideoloji ile doldurulmas bir "zorunluluk"tu. Byle bir resmi ideolojiye dayanak yaplacak eyler de snrlyd. Bunu: a) Mustafa Kemal'in kiilii etrafnda bir kii klt yaratarak; b) Milli Mcadele'yi "yeni" ynetici snfn ihtiyalarna uygun olarak yorumlayp, olduu gibi deil de, mlk sahibi snflarn "olmasn istedikleri" gibi yeniden yazdrarak; c) Tek Parti dnemi "nklaplar"nn nemini abartarak "gerekletirdiler."V. Cumhuriyetin yeni ynetici elitinin ve dayand tarihsel olarak geri sos yal snflarn ihtiyac olan bu resmi ideolojiyi oluturmak da ittihat artklarna ve onlarn devam olan Cumhuriyet aydnlarna decekti. Cumhuriyet aydnlar resmi ideolojinin reticisi ve yaycs olma misyonuna koulmulard.. Resmi ideolojiyi retip yaymaya koulmu aydnlarn devletle olan ilikileri ve devlet karsndaki konumlan da, ister istemez "zel bir vehe" kazanmt. Bir bakma Osmanl aydnnn konumuna benzer bir konumdaydlar.. Dolaysyla, kapitalist topluma zg aydnlar gibi, devletten "grece bamsz" deillerdi. Bu durum, dnsel-entellektel alam ksrlatrm, anti-demokratik, tek-tip, banaz bir dnce kalbnn yerlemesi sonucunu dourmuur.10VI. Yaklak yetmi yldr bir sermaye snf yaratmak iin byk aba har cand. Emeki toplum kesimleri byk basklara maruz brakld. Ne ki 1920'lerin "komisyoncu sermayesi" imdilerde uluslararas sermayenin (oku luslu irketlerin) "taaronluu" konumuna ancak terfi edebilmi durumdadr. Trk zel sermayesi onca yl "tevik", "destek" ve "vurgun"dan sonra yeni te vikler, ayncalklar istiyor ve ancak emperyalist sermayenin eteine yaparak ayakta kalabiliyor. Bugn de lkenin gelecei bu "marazi" sermaye snfnn di namizmine terkedilmi durumdadr.VII. Osmanl mparatorluu, son dnemlerinde, zellikle de geen yzylda kendini byk devletlere gre tanmlyordu. arlk Rusyas'na kar teki em peryalist devletler iin bir "tampon blge" ilevi gryor ve emperyalistler aras kar atmalarndan yararlanarak (d yardmla, vb.) ayakta kalmaya abalyor du. Emperyalizmin Ortadou ve Gneybat Asya'daki karlarnn gvence alt na alnmas ilevine koulmutu. Cumhuriyet Trkiyesi de kendisini aa yu kar ayn biimde tanmlamaya devam etmitir. Sovyet Rusya'ya kar bir "tampon blge" oluturarak Ortadou pazarndan pay almak isteyen emperyalist devletlerin kar atmasndan yararlanmay, d yardm almay ve d destekle yaamay bir "ilke" haline getirmitir.VIII. Trkiye'nin bugnk performans sz konusu olduunda, egemen s nflarn ve szclerinin yaratt ideolojik artlanmadan yeterince nasiplenmi olanlar, lkenin elli-altm yl ncesi durumuna bakarak "deerlendirme" yap may yeliyorlar. Trkiye'nin son elli-atm ylda belirli bir mesafe kaydettii kesindir. Bu zaman zarfnda yerinde sayan hibir toplum yoktur. Byle bir ey zaten eyann tabiatna da aykrdr.

nemli olan lkenin kapitalist dnya siste mi iindeki konumunun ne olduu, ne ynde, nasl ve ne kadar deitiidir. s telik her deimeyi "ilerleme"yle, her bymeyi de "kalknma"yla zde say mak sakncaldr. Eer bir anlam ifade ediyorsa; 1987 verilerine gre Trkiye nfusunun % 40'nn (21 milyon) yllk geliri 355 dolard! Karlatrmann an laml olabilmesi iin, "geriye" deil "etrafa" bakmak gerekir. Bir toplumsal for masyonun baars dne gre bugn neye sahip olduuyla deil, fakat kar kar ya olduu sorunlar zebilme yeneteneiyle llr.IX. niversitelerde rendiimiz ve retmekte olduumuz "iktisat bilimi", ileri srld gibi, evrensel geerlilii olan bir "bilim" deildir. Kapitalizmin ortaya kt zel koullarda Bat iin Batllar tarafndan retilen, ama bizimki gibi "yeni smrge" statsndeki lkelerde de "tketilen" "iktisat bilimi", hakim durumdaki lkelerin elinde ideolojik bir ara ilevi grmektedir. Sz konusu reti, bizim ve benzer durumdaki azgelimi lkelerin realitelerini aklama g cne sahip deildir. Bat'da, Batllarn ihtiyalar iin retilmi teorik yaklam larn ve o yaklamlara dayanan iktisat politikalarnn eletirel bir deerlendirmesini yapmamz gerekiyor. Aksi halde bize gsterilen, ama sonu ol mayan bir yolda "yrmek"ten kurtulmamz mmkn deildir.X. Artk iki yzyldr dayatlan (asrileme, muasrlama, Batllama, ada-11lama, kalknma, a atlama) ve her seferinde yeni bir eymi gibi sunulan paradigmann iflas ettiini kabullenmeliyiz. Bir eyi daha kabullenmeliyiz ki; sz konusu paradigmann dna kmadka, gerekten eitliki, demokratik, g-nenli, kendi ayaklan zerinde durabilen bir toplumsal dzen oluturmamz mmkn olmayacaktr. te, bu kitapta tartma konusu edilen belli bal sorunlar yukardaki temalar etrafnda toplanyor...122. BLMAYDINLAR ve RESM DEOLOJ"Arslanlar kendi tarihilerine sahip olana kadar avclk ykleri her zaman avcy yceltecektir. "Afrika AtaszHer tarihsel dnemde ve her toplumsal formasyonda, belirli bilgilere sahip olanlar "ayrcalkl" bir konumda bulunurlar. Toplumsal ilevleri karlnda maddi, siyasal, ideolojik olarak dllendirilirler. lkel kabilede, byc, Fira-vun'un rya yorumcusu, gnmzn diplomallar vb., ait olduklar toplumsal formasyonlarn sosyolojik anlamda aydnlardrlar. Bu anlamda, (sosyolojik) aydn olmayan toplum yoktur. Aydm olmayan toplum olmad gibi, aydnlarn merulatrc toplumsal ilevleri ve siyasal iktidar karsndaki konumlar da bir retim tarzndan dierine deiir. Bu farkllk merulatrma ilevinin tarihsel sre iinde ald biimle dorudan ilgilidir. lkel, kleci, asyatik, feodal, kapitalist, tekelci devlet kapitalizmi, brokratik "sosyalist" toplumsal formasyonlarda aydnlarn ilevi ve siyasal iktidar karsndaki konumlar farkldr.Eski Uzakdou uygarlklarnda toplumsal hiyeraride bilge, birinci srada yer alrd. Bu durum, onun toplumsal ilevinin neminden kaynaklanrd. Yine eski dou toplumlar halk dilinde; birinci bilge, ikinci itfi, nc zanaatkar, drdnc tacir denirdi. Sz konusu toplumsal formasyonlarda bilge'nin birinci srada yer almas, onun bilgelik ve moral (ahlak) standart rnei olmasndand. Bilgeyi nemli ve saygn yapan askeri-ekonomik gc deil, toplumsal-ideolojik ileviydi.Her toplumsal formasyonda aydnlarn toplumdaki konumlar ve siyasal iktidarla ilikileri farkldr. Dolaysyla, toplumsal formasyonun niteliine bal olarak, snf (ya da egemen snfn bir bl), kast, katman oluturabilirler. Aydnlar, Osmanl toplumsal formasyonunda egemen snfn bir bln olutururlard.deolojik (merulatrma ilevi), hukuki, brokratik bir ileve sahiptiler. Ksaca, hukuk, din, eitim, ynetim alanlarn kapsayan bir kesim oluturuyorlard. Osmanl imparatorluu'nda eyh-l islam, mft, kad, mderris, imam vb. den oluan bir dini hiyerari olumutu.(1) Sz konusu hiyerari sayesinde imparatorlukta hem ideolojik (eriatin uygulanmas), hem de idari fonksiyonlar (yarg) gerekletirilirdi. Hiyerarinin ykseklerinde yer alanlar, byk servetlerin de sahibiydiler. Ilmiyye snf iin kati ve msaderenin olmay, bu kesimin hem byk servetler edinmesine, hem de edindikleri serveti miras yoluyla o-13cuklanna aktarmalarna olanak veriyordu. Bylece ynetici snf iinde "kapal bir kast" oluturmay

baarmlard.Sosyolojik olarak aydn tanmna giren kesimin nemi ve toplumda "ayrcalkl" konumu, "bilgili" olmalarndan, dahas, toplumda "kltrel tekel"e sahip olmalarndandr. Halk dilinde "ilim iktidardr" (*) atasz aslnda iki eyi iermektedir: Birincisi, her bilgi doal olarak bir siyasal iktidar yaratma eilimindedir; kincisi de, her iktidar zorunlu olarak bir bilgi donanmna ihtiya duyar(2) Demek ki aydnlarn ayrcalklar veya siyasi iktidar orta olular, "bilgi"lerine dayanmaktadr. Eski Msr'da Hz. Yusuf un Firavun'dan sonra devletin ikinci adam konumuna gelmesi, bilgili olmasndandr. Btn dier khinlerden daha iyi rya yorumcusu oluundandr. "Beni memleketin hazinelerine memur et, nk ben korumasn ve ynetmesini bilirim.(3)

Yukarda szn ettiimiz, sosyo-profesyonel bir kesit oluturan ve sosyolojik aydn tanmna girenlerdir. Bir de bunlardan ayr olarak ve ekseri marjinal bir neme sahip olan, ou zaman, kk bir grup bile oluturamayan entellekteller bulunur. "Entellekteller"in ayrdedici nitelii, diploma sahibi olmalar veya belirli bilgilere sahip olmalar deildir. Ayn ekilde belirli meslek gruplarna dahil olmalar da deildir. phesiz bunlar da en az dierleri (sosyolojik aydn tanmna girenler) kadar, belki de onlardan daha ok bilimsel bilgiye sahiptirler. Entellektelin ayrdedici nitelii, onun siyasal iktidardan ve siyasal iktidarn gerisindeki egemen snflardan bamszl, siyasal iktidar karsnda eletirel bir tavr iinde olmasdr. Bu niteliklerinden tr entellektel, siyasal iktidarla da iyi geinemeyen biridir. Burada nemli olan zihinsel ve moral (ahlaki) bir eilimdir. Ve bu eilime uygun davranabilme, tavr alabilme yeteneidir.Entelektellerin bir grup oluturabildikleri ve belirgin bir arla sahip olduklar lke Fransa olmutur. Zaten "intellectuel" kavram da ilk defa Dreyfs olayyla ilgili olarak 23 Ocak 1898'de kullanlmtr(4) Dolaysyla yalan tarihe ait bir kavramdr. Bir grup oluturmasalar da, en azndan tekil olarak ya da birbirinden bamsz ayn zihinsel eilime cevap veren (vocation) entellekteller her tarihsel dnemde ve her toplumda var olmulardr. Bu anlamda entellekt-el'in misyonu, gerein arptlm biimiyle savamaktr. Gerein saptrlm (ideolojik) bir versiyonunu topluma kabul ettirmeye alan devletin ve bu ileve koulmu "aydnlar"n, "aldatclar"n ipliini pazara karmaktr. Aklktan yana olmayan, gerein ortaya kmasndan zarar grecek olan snflara kar gerei savunan, tek kelimeyle gerein ortaya kmasndan yana tavr koyan kiidir. Bu anlamda egemen snflar ve onlarn adamlar tarafndan yaratlan hurafeleri sergilemek, mistifiye (aldatlma) edilmi olan demistifiye (yaratlan efsaneyi ykmak anlamnda) etmektir.Her snfl toplumda iktidardaki snflar smry gizlemek, smr ve(*) Bu szn F. Bacon'a ait olduu da ileri srlyor. (F.B.)

14basky merulatrmak, mevcut dzenin deimezliini kabullendirmek amacyla "efsaneler", "hurafeler" retirler. Kurulu dzenin devam, ideolojik bulankln srdrlmesine, hurafelerin egemen klnmasna baldr, ite entellektel, egemen olan snflarn gizli kalmasn istediklerini aa karmaya alan, gerein saptrlm (reifiye) bir versiyonunu kabullenmeye raz olmayan, iktidarlardakile-rin empoze etmekten kar olduu "bir toplumsal deerler sistemi"ne bakald-ran, rnein egemen ideolojiye, resmi tarihe kar karak, gerekten yaanm olanla, yaand varsaylan, gerein arptlm ya da "resmi versiyonu" arasndaki uyumsuzluu ortaya karmay kendine i edinen kiidir... Egemen olan snflarn ve devletin her jtrl politika ve uygulamalarn eletirebilen, bu alanda hibir yasaa, tabuya, inkarcla itibar ermeyen, sorunlar sadece ulusal planda deil, evrensel planda ele alp kavramaya alan kiidir...nl Fiziki Albert Einstein, nkleer enerjinin askeri ve baka stratejik amalarla kullanlmasna kar tavr aldnda, gerek bir entellektel tavr sergi lemi oluyordu. Onu, ayn tavr gstermeyen meslektalarndan ayran ve entel lektel yapan, bata sylediimiz gibi sahip olduu "bilimsel bilgi" deil, top lumsal, insani, evrensel sorunlar karsnda ald tavrdr. te, bu yzden Jean Paul Sartre, "atom fizikisi nkleer denemelere kar bildiriyi imzaladnda en-tellekteldir" derken, bu ayrm ifade etmek istemitir. Nitekim, Sartre, Russell, Diderot, Emile Zola ve bakalar bilgili olduklar iin entellektel saylmyorlar d. Sosyolojik aydn tanmna girenlerle ortak yanlar "bilgili" olmalar olsa da, onlar asl entellektel yapan insani sorunlar, evrensel sorunlar karsnda aldiklar tavr,devlete kar tutumlardrPaul Baran; "Aydn denilen kii, bylece yapt iin z ve esas bakmndan bir toplum eletirmeni, daha gzel, daha insanca ve daha akla uygun bir toplum dzenine giden yolu tkayan engellerin ne olduklarn arayp bulmay, incelemeyi ve bu yoldan bunlarn almasna yardmc olmay kendisine dert edinmi kimsedir. O, bu nitelikleriyle toplumun vicdan ve toplumun belli bir tarih dneminde iinde yaad ilerici glerin szcs

haline gelir. Ve bu nitelikleriyle O, status quo'yu korumaya alan egemen snf tarafndan ve bu snfn emrinde olup aydnlar en hafifinden hayalcilik ya da metafiziklikle, en kts de ykclk ya da bozgunculukla sulayan kafa iileri tarafndan bir 'dert yaratcs', bir 'ba belas' olarak grr"(5) derken, bizim entellektel dediimiz gerek aydnnn dierlerinden farkn vurgulamak istiyor.Bu aamada nemli bir teorik sorunla karlalr ki; o da, bilginin nitelii, hakim snflar ve devlet karsndaki konumudur. Bilimsel bilginin greli bir zerklii vardr. Dolaysyla retilen bilimsel bilgi ile hakim snflar arasnda bi-rebirlik, dorudan bir iliki olduunu varsaymak sakncaldr. Bilimsel bilginin (sosyal bilim) snfsal bir ze sahip olmas, onun greli zerkliini ortadan kaldrmaz, ite bu durum, sosyal bilimlerde tarafszlk sorununu tartma gndemine getirmitir. Greli zerklie (autonomie relative) ramen, tarafszlk bir safsatadan ibarettir. Son tahlilde snfsal karlardan tam bamsz bir bilgi (sosyal bilim) olanakszdr. Bilim adam "tarafsz olmaldr" ya da "tarafszdr" dendi-15inde, asl sylenmek istenen, gerekten tarafszlk deil, iktidarlardakilerin, mlk sahibi snflarn istemediklerini sylememek, tartma konusu yapmamaktr. Tersini yapanlar, yani iktidardaki snflarn istemediklerini yazp syleyenler, tartma konusu yapanlar, "bilimsel tarafszlktan uzaklam" saylrlar ve tarafszlktan ayrlmann da bedelini u ya da bu biimde derler.rnein Ortaa'da kilisenin temel retisine ve hakim dncesine kar kan birine, ne kadar derin bilgin olursa olsun, yaama hakk tannmazd. nk geleneksel Ortaa toplumunda sadece teolojinin yayd bilgi esast ve o bilgiye sahip olanlar saygn ve ayrcalkl bir konumda bulunurlard. 1930'lu yllarda bir Sovyet tarihisi lm gze almadan in tarihi zerine bir aratrmaya giriemez-di. Eski in tarihiyle ilgili aratrmalar doal olarak "Asya tipi retim tarz"n artryordu, oysa Stalin brokrasisi "Asya tipi retim tarz" ile ilgili tartmalar byk bir tehlike olarak gryor ve iddetle cezalandryordu.Hem sosyo-profesyonel bir grup oluturan sosyolojik anlamdaki aydnlar, hem de entellektel denilenlerin daha ok kapitalist retim tarznn ilk defa ortaya kt, kapitalist gelimenin kendi tarihsel gemilerinin rn olan az saydaki gelimi sanayi toplumlarnda arlklar sz konusu olmutur. Buna karlk retici temeli zayf, bizimki gibi da baml azgelimi lkelerde ve Sovyetler Birlii, in, Dou Avrupa, Kba, Vietnam vb. gibi brokratik bask rejimlerinde bir grup olarak entellektellerin ortaya kma ve yaama koullan son derece snrl kalmtr. Sovyetler Birlii'nde devrimden bu yana "resmi gerek" (resmi tarih) tam on defa deitirilmitir. ktidar ele geiren her brokratik klik, kendi karna uygun den bir tarih versiyonunu topluma kabul ettirmek istemitir. Bizde aa yukar 1920'lerin sonlar ve 1930'larn ortalarna kadarki dnemde oluturulmu bir "resmi tarih" ve "resmi gerek" varln srdrmektedir.Burada asl tartlmas gereken, nasl olup da "resmi gerek" ve "resmi tarih"in ciddi bir eletiriye uramadan ve yara almadan veya ok az anmaya urayarak bu kadar uzun sre varln srdrebilmi olmasdr. Bunun hem Trkiye'de sermaye birikiminin ald "zgn biim", hakim snflarn nitelii (veya snfsal ittifakn yaps) ve tarihsel sreklilik, hem de aydnlarn devlet iindeki konumlaryla (veya devlet karsndaki) ilgili yanlan vardr. Biz bu kitapta sorunun bu yann tartmay deneyeceiz. Fakat, bu aamada bir hatrlatma yapmamz gerekiyor. Bizimki gibi lkelerde ve brokratik bask rejimlerinin geerli olduu lkelerde (in, SSCB -son dnem ncesi- Dou Avrupa, Kba vb.) bilimsel bilginin (sosyal bilim) greli bamszl da ortadan kalkmakta, bamllk mutlak bir nitelik kazanmaktadr. Byle bir greli zerklik yokluu, toplumda irrasyonel, bilim d, i tutarll olmayan bir toplum ve tarih versiyonunun ortaya kmasna neden olmakta, hem de bilimsel entellektel gelimeyi engellemektedir.Osmanl sosyal formasyonunda aydnlar (ulema), hakim snfn bir bln olutururlard. Basit yeniden retime dayal pre-kapitalist bir toplumda, mevcut yap ve ileyii merulatrmak ve srdrmek gibi ideolojik-brokratik16bir misyona koulmulard. Ynetici (hakim) snfn bir bln oluturan ulema (Osmanl aydn), kapitalist yaylmann nem kazand ve imparatorluu etkisi altna ald lde, klasik ilevlerini yerine getiremez duruma geldi. Daha sonra bunlarn yerini "Batc", "yeniliki" Tanzimat aydnlar (mnevver) almaya balad. lgin olan udur ki; bu yeni elitin (bir sre geleneksel elitle birlikte yan yana yaamak durumundayd) devlet iindeki konumu ve ilevi toplumun devlet d (dolaysz reticiler) snflaryla olan ilikilerinde bir nceki dneme gre (ulema) hibir kkl deiiklik ortaya kmad. stelik siyasal-ynetsel planda kendilerinden

ncekilerden ok daha etkin bir konuma terfi ettiler. Dolaysyla merulatrc dayanaklar ve ideolojik referanslar zaman iinde deimekle birlikte, konumlar ve ilevleri bakmndan hibir temelli deiiklik ortaya kmad. Devlet aydnlar olarak kaldlar. Ksmen de kast konumlarm muhafaza ettiler. Kapitalist toplumdaki aydnlar gibi bir katman (couche) olutu-ramadklan iin, rettikleri bilgi, ancak kendi dar-snfsal karlarn koruyup merulatrmaya hizmet edebilirdi...Cumhuriyetin kurulmasyla bu durum devam etti. Ne var ki Cumhuriyet dnemi aydnlar kendilerinden ncekilerden ok daha keli, snrlan iyice belirlenmi bir resmi ideoloji oluturmak zorundaydlar. Yeniliki Osmanl aydnlar kendilerine bir kurtarc misyon vehmederek imparatorluu smrgeletirdi-ler. En azndan smrgeleme srecini hzlandrdlar. Bu bakmdan "yeniliki hareketler" olarak gsterilmeye allan, aslnda bir auto-colonisation (kendi kendini smrgeletirme) sreciydi. Osmanl ynetici aydn eliti, birok dorudan smrgedeki smrgeci yneticilerin ilevine koulmulard. Ynetici snfn bir fraksiyonu olarak, iinde yaadklar toplumu tahlil edebilecek durumda deillerdi. Nitekim aydnlarn ynetici snf konumunda bulunduu sosyal formasyonlarda aydnlarn dnyay kendi dar-snf karlar asndan grmeleri, onlarn aklayc yeteneini dumura uratmaktadr.Bir taraftan Osmanl mparatorluu Bat kapitalizrninin etkisi altna girip, retici temeli anrken, dier yandan yenilikilerin ideolojik referanslaryla realite arasnda bir uyumsuzluk ortaya kt. Yeni ideolojik referanslara uygun bir ekonomik-sosyal ortam ortaya kmyor, var olan geleneksel temel de giderek amyordu. Bunun anlam, geleneksek ideolojinin yerini alacak kapitalist retim tarzna zg rasyonalizmin glenip kitleleri etkisi altna almasnn maddi koullarnn oluamamasdr. Kitleler hakl olarak yoksullamalarnn ve kimlik kaybna uramalarnn sorumlusu olarak, "Batc-yeniliki klii" ve onlarn "yeniliklerini" grdler. Sonu olarak Osmanl mparatorluu'nda var olan ynetici snf-halk yabanclamasna (ki bu kkl bir yabanclamadr) yeni bir boyut eklendi. "Eski Trkiye'de gzideler snf, halka ait ne varsa baya, di, miyane grr, bundan dolaydr ki halka 'avm' adn verirdi. 'Avam, nevmdan farkszdr' diyerek, halk hayvanlar derekesine indirirdi. Kendi kendine "havs revnim" unvann veren bu zmre, hi avma kymet verebilir mi?"(6)

Kendilerini savunmak durumunda olan kitleler daha fazla geleneksel ideolojiye sarlrlarken, yenilikilerin (Batclar) onun yerine koyabilecekleri bir ey-17leri yoktu. Dolaysyla geleneksel ideoloji anrken, ayn zamanda Batclarn karsna muhalif bir ideoloji olarak kt. "Artk bir tarafta her eyi kabul eden ve caiz gren, yksek ve aydn snf, eitli yabanc milletleri en ar bir biimde benimseyip taklit ediyorken, teki tarafta bir ksm aydnlarla geri kalan halk, her trl yenilie kar koyuyordu. Yenilikten iddetle nefretin ve rknt hissinin eserleri her yerde kendini gsteriyordu(7) diye yazyor Sait Halim Paa.Hibir halk yenilik dman, refah aleyhtar deildir. Byle bir ey insan doasna aykrdr. Aslnda resmi ideolojinin (sol versiyonu dahil) yaymaya altnn aksine, halk yenilik dman deil, gerekten yeniliki olmayanlara, yeteri kadar yeniliki olmayanlara, yenilik olarak ileri srlenlerin ykc sonularma, yenilik olarak sunulanlarn gerek zm yollarn tkamamasna karyd. Yaln Kk "Aydnlar zerine Tezler" adl kitabnda "Trk aydn tarihi yenilik dman bir halk yeniliki yapmann tarihidir"(8) diyor. Byle bir yaklam en azndan bilim ddr!.. Aydnlara byk'bir kudret ve toplum st yetenekler vehmeden ar jakoben bir zihniyetin rndr. Kk, bir cmlede iki yanl birden yapyor: Birincisi, hibir halk yenilik dman deildir; ikincisi, hibir aydn grubu bir toplumu bir yerden bir baka yere gtremez. Halk adala deil, "adalatrma"nn (smrgeleme, retici glerin tahribi biiminde ortaya kyordu) bizde ald biime tepki gstermitir.Klasik aydnlarn, hi deilse bir blnn, yeniliki ideolojiye kazanlmalar, stelik geleneksel ideolojinin "muhalif" bir ideoloji nitelii kazand koullarda olanaksz gibiydi. Yeniliki aydnlarn tadklar ideoloji, kendi realitelerine yabanc bir ideolojiydi. Osmanl yeniliki aydn, Bat'nn dnsel rnlerini ithal ettii srece, bir bakma aydnlanmadan aydnlatmaya giriiyordu... Yeniliki Osmanl aydn "mnevver", Bat burjuvazileri de "mnevvir"-dir. Aydmlatann smrgeci emperyalist Bat olduu koullarda, Osmanl yeniliki aydm, kendi rn olmayan, stelik kendi realitesiyle pek ilgisi bulunmayan bir ideolojinin taycs durumuna geliyordu!..Bylece sadece halk kitlelerini deil, geleneksel aydnlarn bir bln de karsna alyordu. Oysa Bat'da

geleneksel aydnlarn bir blnn rasyonalizme kazanlmalar sz konusuydu. Bu konuda Antonio Gramsci unlar yazyor: "Ama bir nceki ekonomik yapdan gelen ve onun gelimesinin bir ynn temsil eden her toplumsal temel takm, tarih yzne (hi deilse bugne kadarki tarih yzne) kt zaman, kendinden nce var olan birtakm aydn blkleri bulmutur. Bunlar, galiba toplum ve politika alannda en karmak ve en kkl deimelerin durduramad tarihsel srekliliin de temsilcileri olmulardr. Baa gemek isteyen her takmn en nemli zelliklerinden biri, geleneksel aydnlar ideolojik olarak ke:ndisine dntrme ve kazanma yolunda yapt savatr. Bu takm, organik aydnlarn yetitirdii lde, bu dntrme ve kazanma iini daha abuk ve etkili olarak s^1^^1^)18Osmanl mparatorluu'nda buna olanak yoktu. Bat'da gelimekte olan fab rika sanayii (teknolojik devrim) geleneksel zanaatlar (el zanaatlar) ykarken, yeni istihdam olanaklar da yaratyordu. Bu durum, kurulmakta olan yeni dze nin (kapitalist) savunulup merulatrlmasn kolaylatryordu. Idris Kk-mer; "yenilik hareketlerine toplum asndan, retim glerinde kapitalist bir ge limeye bal olarak byyen bir i snf olmakszn giriilmiti"(10) derken bu durumu ifade ediyor. Oysa Bat gibi olmak isteyen (elbette asl ama iktidarlar n korumakt) ve bunda kar olan yeniliki kast, lkenin daha fazla smrge lemesi ve retici temelinin zayflamas sonucunu dourduu iin, tad ideo lojinin kitlelerce benimsenmesi sz konusu olamazd. Atillalhan'n, "komprador aydn" tanm bu aydnlara gerekten uygun dmektedir. Bat'da yeni bir snfn (burjuvazinin) organik aydnlarnn rettii ideoloji, benzer bir dnmn olmad Osmanl toplumuna ithal edildike, dar bir ynetici elit d nda "aydnlanma" gereklemiyecekti.Bu bakmdan Tanzimat, Islahat, Merutiyet ve Cumhuriyet dnemi aydnlar, stlendikleri ideolojik ilev bakmndan Bat burjuvazisinin Trkiye'deki "organik aydnlar"dlar . Bat burjuva ideolojisinin tayclar ve yayclar olduklar srece, Bat'dan, nce sanayi rn, daha sonra tehizat ve ara-mal ithal eden; nce komisyoncu-tccar, daha sonraki dnemde montaj sanayicisinin ideolojik dzeylerdeki benzerleri olmulardr. 'Hakim ideoloji hakim snfn ideolojisidir' diyor kitap." Osmanl lkesinde hakim snf, Fransz veya ngiliz burjuvazisi. Sarayn direnii azaldka kapitalizm taarruzunu younlatrr: Ke-istler, mektepler, mrebbiyeler mason localar... Osmanl Bankas, nianlar, sefaret balolar ve Beyolu'nu zevk panayrna eviren uh aktrisler"(11) Cemil Meri bir baka yerde de unlar yazyor: "Avrupa silahlar ye teknolojisiyle birlikte Avrupa fikirleri de ithal edildi. Bunlar da sosyal ve "Siyasi dzenin en az tekiler kadar tahripisiydiler."(12)Tanzimatla balayan dardan "dnce" ve "kurum" ithal etme sreci, 1920 ve 1930'lu yllarda fanatik bir inkarclkla srdrld. Merkezi otoritenin glendirilmesinin salad olanaklarn da yardmyla Kemalist iktidar, tarihte eine az rastlanr bir inkarcl dayatt. Bu, kendi gemiimizi toptan inkar etmek biiminde tezahr etti. Bu yzden Takrir-i Skun terr rejimi altnda insanlara apka giydirildi. Arapa-Farsa melezlenmesidir diye Osmanlca bir rpda yok sayld. Arap alfabesi Latin alfabesiyle deitirildi. Btn bunlar "inklap" sayld. Terr rejimi koullarnda gerekletirilen bu inklaplarn bekiliini yapmak da, Cumhuriyet aydnlarna decekti. Zora dayanlarak yaplan "inklaplar", ancak zora dayanarak korunabilirdi. Aydnlarn amaz da buradayd. Zorla yaplan inklaplarn zora dayanarak korunduu bir ortamda aydnlar, antidemokratik bir resmi ideolojinin reticisi, yaycs ve srdrcs olacaklard. apka giymeyi reddettikleri iin idam edilenlerin "gerici" olduklar konusunda fetva vereceklerdi!.. stelik Cumhuriyet aydnlarnn halk kitlelerine baknda da kendinden ncekilere gre bir deiiklik sz konusu deildi. Cumhuriyet dneminin nde gelen aydnlarndan, liberal (ama demokrat olmayan) Ahmet Aaolu, 1926'da Gazi Mustafa Kemal'e verdii bir raporda; "Arzetmek isterim19ki acizleri demokrat deilim, alelumum demogojiye kar byk bir nefret per-verde ederim. Bendeniz binbirbal ktlelerin herhangi bir ii baa karacak kabiliyette olduuna hibir zaman kail olmadm"(13) diyor.Kltr sorununa yaklam nasl olmaldr? Bir toplumun kendi gemiini ve kltrn, toptan mahkm etmesi bilimsellikle badar m? Toplum kendi z gemiiyle balarn bu biimde koparrsa ne gibi sonular ortaya kar? Bir toplum, kltrn, gericidir diye inkr ederse, tarihsel sreklilik nasl salanr? Tarih, sonu itibariyle toplumun gemiiyle bir diyalog deil midir? Byle bir diyaloun kesilmesi arzulanr bir ey midir? Toplumu, kt alkanlklar olan bir ocuk gibi grmek bilimsel bir tutum mudur? Tm elemanlarnn (yapc

unsurlarnn) geri ve gerici olduu gibi bir kltr dnebilir mi? Ayn ekilde, tmyle ilerici bir kltr sz konusu olabilir mi? te yandan, tarihsel olarak geride kalm olan bir kltr toptan geri, bugn yaayan da mutlaka "ileri" ve "ilerici" midir? Eer gemile balar bylesine kesilirse bunun yaratt boluk nasl doldurulabilir?Cumhuriyet aydnlar bu sorular genellikle sormadklar gibi, sorulmasn, tartlmasn da engellediler. Benzer sorular sormaya, tartmaya girienlere banaz bir kar-ittifak oluturdular. "Baarlan" yaptklar savunmann ve teorik angmanlarn gcnden deil, arkalarndaki baskc devletin gcnden kaynaklanyordu. rettikleri yalanla yaamay "aydnlanma" sandlar. Resmi ideolojinin reticisi ve yaycs olarak da her zaman hakettikleri hediyelere kavutular...Oysa as;l yaplmas gereken inkr deil, "diyalektik ama" olmalyd.(14) Baka bir ifade ile var olan srdrme, elitirme, ama biiminde bir yaklam gerekiyordu. Eer Marx, ngiliz Burjuva Ekonomi Politiini inkr etseydi Kapi-tal'i yazabilir miydi? Ricaordo'yu, Smith'i, Malthus'u vb. yok sayarak, inkr ederek, onlar gericilikle sulayarak yeni bir teori gelitirebilir, toplumsal bilimlerde byk bir atlm gerekletirebilir miydi? Toptan inkarcln ykc sonular baka yerlerde de grld. Sovyetler Birlii'nde proletarya kltr'nn yceltilmesi, burjuva kltrnn toptan mahkm edilmesi Stalinist terr rejimi koullarnda tam bir kltrel, entellektel ve artistik gerilemeye ve ksrla neden oldu. Stalinist ve izleyen dnemlerde Sovyetler Birlii'nde dnya leinde dnce ve sanat adamlarnn yetimemesi, bu inkarcln ve banaz bir bilim ve kltr anlaynn sonucuydu. Tarihsel sreklilikle dyaletlik aknlk konusundaki bu tutarsz yaklamn sonulan ok ar oldu. Oysa kendi kltr mirasn dntrp yeni ve st dzeyde bir senteze, daha zengin bir kltre ulama yolu, banaz taklitilik ve inkrclk yznden kapatlmtr. Eer bugn bir "arabesk" kltrel ortama gelinmise, bunun sorumlusu, kendi kltrn aalayp, mahkm eden zihniyettir.lgin olan bir ey de, Cumhuriyet aydnnn Merutiyet aydnnn, Merutiyet aydnnn da Tanzimat dnemi aydnlarn sulam olmalardr. Her dnemde, bir ncekiler yanl yaplklan iin sulanmlardr. Cumhuriyet aydnlan20"doru yolu bulduklarn" iddia etmilerdir. Oysa Cumhuriyet aydnlan gerek orijinleri ve devlet iindeki konumlan, gerekse de ideolojik, dnsel referansla-n bakmndan ayn izginin srdrcsydler. Btnyle onlarn "azgelimi" ideolojik-kltrel mirasna konmulard.Cumhuriyet aydnlan iin de iktidarlarn salamlatrmann biricik yolu, kendilerinden ncekileri ktlemekti. Bize gre Trk aydnlarnn kendi gemilerine bu lde olumsuz ve yadsyc yaklamalarnn bir nedeni de; "geri-lik"lerinin farkna vardklarnda, Bat kapitalizminin lkeyi "biimsizletirip", iini boaltm olmasdr. Bu durum onlarn kendi gemilerini mahkm etmelerini kolaylatrmtr. Kendi "gerilik"leri ile bakalarnn "ilerilii" arasndaki ilikinin niteliini de kavrayacak durumda olmadklan iin, tm kerametleri kendi lkeleri dnda, Bat'da buluyorlar! Bu gelenein sonucu olarak, kendi toplumlarnn gemiiyle ilgili her eyi yok saymak, her eyin Bat'dan menkul olduu grne sk skya sarlmak kanlmaz oluyor! Trk aydnlar yukarda ksaca deindiimiz srecin sonucunda dnsel, ideolojik ve kltrel bir bamlla dyorlar. Bu bamllk, yaadklar dnyay ve kendi toplumlarnn gereini kavramalarn giderek zorlatryor.(15)Osmanl dnemi kltr inkr edilince, geriye halk edebiyat dnda pek bir ey kalmyordu. Ortaya kan kltr boluu da Bat'ya daha ok yaslanarak, ve oradan daha ok "ithalat" yaplarak doldurulmaya alld! thal edilen de pozitivist burjuva kltryd. Bu tutucu ve sekinci ideolojinin ithali ynetici aydn elitin karlarna uygun dyordu. stelik bu alanda bir sr tutarszlklar, eliik yaklamlar da sergileniyordu. Mustafa Kemal, Nutuk'ta; "Osmano-ullar zorla, Trk Milletinin hakimiyet ve saltanatna el koymulard. Bu tasallutlarn alt asrdan beri idame eylemilerdi, imdi de Trk Milleti bu mtecavizlerin hadlerini bildirerek, hakimiyet ve saltanat isyan ederek bilfiil eline alm bulunuyor"(16) diyor. Bu durumda stanbul'un fetih yldnmlerinde ve daha bir sr yldnmlerinde yaplan trenleri anlamak zorlar! Dier yandan da yok saylan veya inkr edilen eylerle vnlyor. rnein Trklerin tarih boyunca kurduklan en byk devletin Osmanl Devleti olduu syleniyor! Bu ve benzer yaklamlar doal olarak gen nesillerin kafalarnda eliik dncelerin olumasna neden oluyor...Devlet Aydnnn elikileriCumhuriyetin kurucu kadrosunun asli unsurunu oluturan, byk ounluu ttihat (Jn Trk) olan aydnlar, referanslarnn arlk noktas Bat burjuva ideolojisinin pozitivist yorumuna dayanmakla birlikte, devletle

olan ilikileri, devlet karsndaki konumlar bakmndan Osmanldaki ilmiyye snfna benzemekteydiler. Cumhuriyetin kurulmasyla daha ok zerkletiler ve etkinliklerini daha da artrdlar. Osmanl'da olduu gibi yine hakim snfn bir bln, ama bu sefer daha etkin bir bln oluturdular. Arlklar, olumsuz d konjonk-21trn (Byk Dnya Ekonomik Krizi) lkeyi etkisi altna ald 19301u yllarda daha da artt. Etkinliklerini II. Dnya Sava sonuna, 1950'ye kadar srdrmeyi baardlar.Aydnlarn bir bl 1960'l yllarda "sosyalizmle bulutuklarnda" sosyalist dncenin yozlam bir versiyonu olan Stalinizmi byk bir kolaylk ve rahatlkla benimsediler. Bu durum, "sosyalist" de olsalar, onlarn "brokrat aydn", "devlet aydn" olmalarndan kaynaklanyordu. Stalinizmi benimsedikleri lde, bu sefer de Sovyetler Birlii'nin (ve daha az oranda Stalinist in brokrasisinin) resmi ideolojisinin tayclar oldular.Stalinizmin ipliinin pazara kt bir dnemde, Trk "sosyalist"lerinin banaz birer Stalinist kesilmeleri onlarn her tarihsel dnemde yaya kaldklarm da bir defa daha gsteriyordu. Aslnda bu, Trk entelijansiyasnn bir "zelli-i"dir. retilmesine pek katlmadklar ada dnceyle hep belirli bir gecikmeyle tanyorlar. Her seferinde pazara geldiklerinde pazan dalm buluyorlar... Trk "sosyalist'lerinin Stalinizme olan hayranlklarm ve ballklarn "talihsiz bir rastlant eseri" saymak herhalde doru olmaz. Artk, Sovyetler Birli-i'ndeki sosyo-ekonomik dzenin sosyalist deil, sosyalizmin bir karikatr olduunu sar sultann bile duyduu bir ortamda, Stalinizme drt elle sanlmalar, snfsal yaplarnn ve ideolojik referanslarnn bir sonucuydu. O kadar ki ii, Sovyet yneticileri lkelerindeki rejimin sosyalist olmadn "itiraf ettiklerinde" onlar revizyonistlikle sulamaya kadar vardrarak, gln durumlara denleri bile var!.. Brokratik, devleti, halka yukandan bakan Trk "sosyalistlerine sosyalizmin brokratik yozlamaya uram bir versiyonu pek uygun dyordu. Brokrasinin iktidar ortaklnn sona erdii, 19501i ve 1960'l yllarda sosyalizm, aydnlar iin yeniden etkin bir merulatrma, dolaysyla da iktidan ele geirme arac olabilirdi. Gerekten de 1960'larn banda sosyalist ideoloji, brokrasinin iktidar ortaklnn sona erdii bir dnemde, iktidar yeniden ele geirmenin bir arac olarak grlyordu.- Szde "bilimsel" bir dil kullanlyor, sosyalist sloganlar ortal kaplyorduy-sa da, aydnlarn byk ounluu iin asl ama sosyalizmin kurulmas deildi. Bu aamada grntyle gerein birbirinden aynlmas nemlidir. Ama sosyalist bir toplum dzeni oluturmak deil, "sosyalist yntemler" kullanarak Bat'y daha hzl taklit etmekti. Bat'y taklit etmeyi hzlandrarak sosyalist bir topluma varlabilir mi? Aka ifade edilen klie uydu: Kapitalist yoldan kalknmak uzun zaman alr, kalknmann kestirme yolu sosyalist yolu semektir. Asl ama gerekten sosyalist bir toplum kurmaya ynelik olsayd, askeri cunta senaryolaryla, "ilerici su-baylar"la, iktidar ele geirmeye, alrmyd? Sosyalizmin temel teorik kaynaklarna ynelmek yerine, Sovyetler Birlii'nden azgelimi lkelere ihra edilen "Kapitalist Olmayan Kalknma Yolu" gibi uydurma stratejilere itibar edilmesi bu yzdendi/1 ^ Dnemin sosyalistlerinin sosyalizmin temel sorunlarm tartmaktan zenle kanmalar, devrimci marksizmin srdrclerine dmanlklar bu niteliklerinden kaynaklanyordu. Asl ama, kaybettikleri "iktidar" yeniden kazanmak, bu amala sosyalizmi bir ara olar kullanmakt.22Eer askeri bir darbeyle, ittihat yntemleriyle sosyalizm adna iktidar ele geirebilirlerse, iktidar kimseyle paylamak zorunda kalmayacaklard. stelik bu sefer siyasal iktidar da kimseyle paylamak zorunda olmadklar iin, tartmasz ve tek hakim snf konumuna ykseleceklerdi. Dou Avrupa'daki rnekler itahlarn kabartyordu! Ne var ki, burjuvazi ve gerisindeki emperyalist "destekiler", brokratik aydnlara bu yolu oktan kapamt. Asalak burjuvazi ve emperyalizmle baa kabilecek olan asl g emeki kitlelerdi ama, Trk aydnlan (sosyalist olsunlar) emeki snflan iin iine kantrmaya pek niyetli deillerdi. (Kullanlan dil ve sloganlara ramen). Bu konuda bir de gereke retilmiti: Halk geriydi, kendilerinin deil, "yoz burjuva politikaclarnn" peinden gidiyordu, son tahlilde de kendi karlarnn farknda deildi.... Bu ve benzeri argmanlarn ncekilerden, Tanzimat, Merutiyeti, Cumhuriyetilerden bir fark var mdr? Halkn siyasal olgunlamasn beklemek onyllar alrd. Oysa lkenin beklemeye tahamml yoktu. Aslnda "sosyalist" aydnlarn nemli bir bl askeri cunta yntemlerine bel baladklar dnemde, iinde yaadktan toplum, hakim snflann gc, kitlelerin beklentileri ve zlemleri konusunda son derecede bilgisizdiler.

O halde halkn karlarnn "nerede ve nasl"n bilen brokratik aydnlar, iktidar ele geirerek kestirme zmler dayatacaklard. 27 Mays darbesini yceltmeleri ve sz konusu darbenin snfsal bir tahliline yanamamalar ilgintir. 1960'lann "sosyalist"leri arasnda Stalinizme ballklarn srdren pro-sovyetik dar bir kesim dndakilerin ufukta "sosyalizm grnmeyince", sermaye ve devletle olan ilikilerim gzden geirip, bir "durum deerlendirmesi" yaparak ortalktan ekilmeleri, asl niyetin baka olduunun bir gstergesidir... Aslna baklrsa, Trkiye'deki sol dncenin teorik-ideolojik geri plannda, Stalinizmle Atatrkln melezlenmi bir versiyonu vard. Dolaysyla, ideolojik ve teorik referanslar olarak, gerek sosyalist dncenin kaynana inmek sz konusu deildi. phesiz btn bu dnem boyunca, yukarda szn ettiimiz genel ve hakim izgi dnda olan aydnlar da elbette vard. Ama bu kesimin saysal clzl, ideolojik etkinliini doal olarak etkisizletirmitir.Bu aamada aydnlar-resmi ideoloji ilikisi zerinde durmamz gerekiyor. Fakat ondan nce resmi ideolojiyle ilgili baz aklamalar yapmak yararl olacak. Gerekten de bilimsel literatrde olsun, gnlk konuma dilinde olsun, kullandmz kavramlar hakknda her zaman yeteri kadar ak olmayabiliyoruz. "Resmi deoloji"ye varabilmek iin Antonio Gramsci'nin "hegemonya" kavramndan hareket edebiliriz. Gramsci'ye gre; yeni bir ideolojinin toplumun tm kesimlerinde hegemonya kurabilmesi iin o ideolojinin sahibi ve taycs olan ve tarih sahnesine kan yeni snfn, retici gleri gelitirmesi, ekonominin retici temelini dntrerek, bir nceki tarihsel dneme gre nemli bir ilerleme salamas, tarihsel olarak geri olan snfa kar yrtt devlet aygtn ele geirme mcadelesinde kendi karlarn gerekletirirken, toplumun dier kesimlerini de btnyle ihmal etmemesi, dolaysz retici kesimlere de nceki duruma gre bir eyler vermesi gerekir. Baka bir ifade ile yeni egemen snfn bir nceki dnemin geerli ideolojisinden farkl bir deolojiyi geni halk ynlarna23kabul ettirebilmesi iin, toplumun dier snflarnn yaam koullarnda en azndan ksmi bir iyileme salamas gerekir. Gramsci'nin kendi ifadesiyle, yeni sosyal smfn egemen snf olma mcadelesine giritiinde: "stn gelmesi gereken kendi temel karlaryla, ikincil sosyal guruplar da feda etmeyecek uygun bir dengenin kurulmas gerekir. "(18) Bylesi bir dengenin oluturulmas, devlet aygtm ele geiren yeni egemen snfn, toplumun dier baml kesimlerini kendi egemenlii altnda tutabilmesinin kouludur.Ancak byle bir durumda egemen snf, iktidarnn snfsal karakterini gizleyebilecei bir dnya grn kitlelere benimsetebilir. Ve bunu "doal", "gerekli" moral deerler ve toplum anlay olarak kitlelere kabullendirebilir. Bylece egemen snf son aamada, ekonomik, politik ve moral balan gerekletirir. Gramsci buna "tarihsel blok", yeni egemen snfa "hegemonik snf" ve onun yayd ideolojiye de "hegemonik ideoloji" diyor.Gramsci'nin tahlilinden kan sonular u ekilde zetlemek mmkndr; devlet aygtn ele geirmek amacyla hasm snflarla mcadeleye girien yeni (ykselen) snf, retici gleri dnme uratacak, toplumun ikincil (egemen snf dnda) snflarna da bir eyler verebilecek, son analizde kendi snfsal projesini geni kitlelere kabul ettirirken, zor esini deil, ikna ve inandrma yolunu seecek, bylece kendi ideolojisi araclyla bir entegrasyonu (btnlemeyi) gerekletirecek.Yukardaki ksa aklamalar karsnda, resmi ideolojinin, hegemonya gc zayf bir ideoloji olduu ortaya kyor. Bu durum, devlet aygtm ele geiren yeni snfn veya snflar blokunun iktidar mcadelesine giritikleri kritik anda retici glerde bir dnm yaratmam olmas ve ikincil snflara da nceki dneme oranla bir eyler verememesidir. Byle olunca, retici glerde bir ileri atlm gereklemeyince ve egemen snf d toplum kesimlerine bir eyler verilmeyince, yeni egemen snfn projesini geni halk kitlelerine kabullendirmek ve ideolojik st yaplarla ekonomik temel arasnda uygun bir eklemlenme (articulation) yaratmak mmkn olmamaktadr.Cumhuriyetin kurulduu dnemde tam tersi geerliydi. retici glerin gelitirilmesi bir yana, mevcut retici gler de byk lde tahrip edilmi durumdayd. Zaten Cumhuriyetle gelen rejim, 1908'den beri srp gelen ttihat rejimiydi. Ortada ekonomik temeli dntrp glendirecek bir snf olmad gibi, retici glerin dnme uratlmas, bir nceki dnemin retim ilikilerini, bu arada mlkiyet ilikilerini dntrmek de sz konusu deildi. Trkiye'de Cumhuriyetin kurulmasyla iktidara el koyan "yeni" ynetici snflar koalisyonu, emeki snflara bir eyler vermedii gibi, bask ve smry younlatrmt. Dolaysyla, geerli kltrel-ideolojik deerlerin yerine yenilerinin retilmesinin ve kitlelerde bir hegemonya salamasnn

koullan olumamt. te bu hegemonya eksiklii, yapay, zorlama bir resmi ideolojinin "retilmesini" zorunlu hale getirmitir...24Szn ettiimiz hegemonya eksikliini gidermek ya da hegemonya boluunu doldurmak amacyla retilen ideoloji, resmi ideolojidir. Bu da ideolojinin bir snf projesi olduunu gizlemek ve kitlelerde bir yanlsama yaratmak iin yeterli olamazd. Hegemonya boluunu doldurmak amacyla "devlet aydnlan" tarafndan giriilen ideolojik zorlamalarn kitlelerin bilincine yerleme gc olmad iin, resmi ideoloji zor gesiyle birlikte yryecek, zorunlu olarak da, daha batan anti-demokratik, baskc bir nitelik kazanacakt.leriki aklamalardan da anlalaca gibi, Cumhuriyeti kuran ekibin yukardaki anlamda hegemonya gc olan bir egemen ideoloji oluturmalarnn koullan olumamt. Ne yeni bir sosyal snf ve onun gelitirdii yeni ve ileri retici gler ve retim ilikileri, ne de kitlelerin yaam koullarnda hatr saylr bir iyileme sz konusuydu.Resmi ideoloji oluturmak iin "bilgi" kanallarm denetlemek -enformasyon bilgi demek olduuna gre-, baz bilgilerin kitlelere ulamasn engellemek, kitlelerin bilincinde (memoire collective) bir boluk yaratmak zere kendi gemiiyle balarn koparmak, iktidardaki snflarn karlarna uygun bir bilgi ve enformasyon a oluturmakla mmkndr.te Cumhuriyet aydnlarnn ilevi, byle bir resmi ideoloji retmek olmutur. Bu amala yakn tarih tahrif edilmi, Krt kimlii inkr edilmi, Milli Mca-dele'nin gerek d bir versiyonu gelitirilmi, son tahlilde emperyalizmle bir uzlama olan "Milli Mcadele", mazlum halklara kurtulu yolunu gsteren ilk anti-emperyalist hareket olarak gsterilmek istenmitir. Oysa Cumhuriyet iktidarlar "byk devlet" kompleksinden hibir zaman kurtulamadlar. Mazlum halklarn yannda deil, her zaman onlar ezen smrgeci-emperyalist devletlerin safnda yer aldlar. 1920'li ve 1930'lu yllarda yaplan brokratik dzenlemeler (nklaplar) abartlm, tm uygarlklarn kaynann Trkler olduu ve tm dillerin de Trkeden tredii gibi hezeyanlar bir dneme damgasn vurmutur. Trk aydnlar, yalan retip rettikleri yalanla yaamak gibi, talihsiz bir konumda bulunmulardr. Szde, topluma rasyonalist dnceyi yerletirmek amacyla yola ktkla-nn iddia etmelerine ramen, her zamankinden daha ok hurafe retmiler, Mustafa Kemal'i putlatrmay marifet saymlardr.Toplumsal-ekonomik yapnn nitelii ve azgelimiliinden tr, Trk aydnlarnn pazar ekonomisinin geerli olduu sanayilemi lkelerde olduu gibi, egemen snflardan grece bamsz bir katman (couche) oluturmalar olanakszd. Aydnlarn Cumhuriyet dneminde de devletle olan ilikileri Osmanl Impara-torluu'ndakinden farkl deildi. Egemen snflar koalisyonunun bir orta olmaya devam etmeleri, devlet dnda bilgi retme olanaklarn snrlamtr.Resmi ideolojinin geerli olduu Trkiye gibi sosyal formasyonlarda, devlet politikalarna ters den bilgiye izin verilmez. Resmi ideolojiye ters dmek veya onu eletirmek cezai yaptrmlarla engellenmek istenir. nsanlarn "lke ya-rarlan"naters den dnce retmeleri kesinlikle yasaktr. lke yararnn ne ol-25duuna da kendileri karar verirler. Kurulu dzene eletirel yaklaan herkes "kt dncelidir", "lke yararlarn ve btnln tehlikeye atar" ."birlik ve beraberlii zedeler," "ulusal duygular zayflatr" vb... nsanlar, dnceleri, "iyi ve kt", "yararl ve zararl" diye snflandrlr. "Kt" ve "zararl" dnceler ve sahipleri yasal kovuturmaya maruzdurlar. Byle bir toplumun ada ve demokratik olmas da, kalknabilmesi de olanakszdr. Bat Ortaa'nda "doru"larn tespiti kilise adamlar tarafndan yaplrd. Bizim Cumhuriyetimizde de yasalar ve uygulayclar bu ii yapyorlar. Eletiri yollarnn tkand bir toplum, kendisi hakknda dnme yeteneine sahip deildir. Cezai yaptrm gerekesiyle eletiri silahn brakmak ise gerek entellektel tavryla badamaz.Aydnlarn devlet aygtnn bir parasn oluturmalar (1950 ncesi Trkiye'de olduu gibi) hileci ve yadsyc bir bilinci de srekli beslemektedir. Brokrasi maniplasyona elverili bir yap oluturduu iin, entellektel drstlk diye bir kayg da pek gl deildir, II. Abdlhamid'in zaman zaman aydnlar satn alarak muhalefetlerini etkisizletirebilmesi bu yzdendir. Aydnlarn satn alnmalarnn kolayl, devletin yaps ve bu yap iinde aydnlarn konumuyla dorudan ilgilidir. "Osmanl Devleti'nde Abdlhamid devrinde de Trkler iin yegne servet memba- devletti. Bu itibarla devlete kar almak iin, ya devletin tesirinin asgariye indii Msr gibi bir emarette (hami) bulmak veya dorudan doruya devletten faydalanmak icab

ediyordu."(19)Kitleler tarafndan benimsenme ans snrl byle bir resmi ideolojinin anmas kanlmaz olduundan, "ok partili" rejime geildikten sonra belirli aralklarla yaplan askeri darbelerle takviye edilmitir. Ziya Enver Karal, "27 Mays 1960 Darbesini" deerlendirdii bir yazda: "Arzu edilen yeni dzene gelince, unutulmu veya inkr edilmi olan Atatrk nklab'nn prensiplerini tekrar ele alarak devrin ihtiylarna gre gelitirmek, bu suretle devletin temelinden sarslm olan i ve d itibarn iade etmek, tehlikeye den milli varl kurtarmak, eskiyi tasfiye ederek yepyeni bir idare kurmaktan ibarettir"(20 ) diyor. Karal, farknda olmadan resmi ideolojinin on yllk Demokrat Parti iktidar dneminde yprandn sylyor.Cumhuriyet dnemi aydnlan istedikleri kadar modernist bir dil kullansnlar, hezeyanlar, kuruntular ve monolitik dnceleri veri iken, toplumun kendisi hakknda dnme yeteneini bodular. Kendi ayrcalkl konumlarn muhafaza edebilmek iin her trl "farkl" dnceyi tehlikeli saydlar. Aydnlarn ynetici snf konumunda olduu bir toplumsal formasyonda, kltr, bir snf kltr, aydn snfn kltr haline gelir. Teorik referanslarnda ve afie edilen amalarnda "adalk" temasna vurgu yaplmasna ramen, toplumun deimezlii zerine kurulu pozitivist burjuva ideolojisinin taycsydlar. Ynetici brokratik aydnlar toplumun temeline dokunmadan onu yerinden oynatabile-ceklerini sandlar. Oysa bir nceki dnemin retim ilikileri deimedii srece, insanlara apka giydirmek, klasik Bat mzii dinletmek, Latince retmek vb. ada bir toplum oluturmak iin yeterli olmayacakt. S. H. Paa, Batclarla ilgili olarak: "Bu medeniyetin eserlerini, o medeniyeti meydana getiren sebepler26zannettiler. Garbin ahlk ve yaaym memleketlerine tatbik etmenin dertlerine are olacana inandlar"(21) derken, batanberi yaplanlarn adalamak olmadn vurgulamak istiyor.dris Kkmer de;"Bu sebepledir ki aydn; deiik boyutlu bir kltr ve dnce seviyesindeki bir topluma, tarihinde srekli iktidar blnmln yaam toplumlarn rn olan 'form'lar aktararak 'asri' olunacan sanmtr. Bu formlarn ithal edilmesiyle Trkiye'de ilerliinin ne olacan da hibir zaman derinlemesine dnmemi, aratrmamtr (aydnn yenilgi tuza)"(22) diyor.Gerek toplumsal dnmlerin ortaya kmad koullarda, inklaplar idealize edip ycelttiler. Kapal bir kltr oluturdular. Her ne kadar yaydklar resmi ideolojiyle toplumun tamamm temsil ettiklerini ileri srseler de, aslnda palazlanmakta olan bir sermaye snfnn karlarm merulatrdlar (bu arada kendi karlarn). Ne var ki, zerinde bulunduklar zemin ayaklarnn altndan kayyordu. Paradoksal olarak, ocuk byynce onlara itaat etmeyecekti. birliki sermaye snf, daha ok emperyalizme dayand oranda, nce brokrat aydnlan, daha sonra da toprak aalarn ortaklktan atacakt. Baka trl sylemek gerekirse, yeni smrgecilik dneminde sermaye snf palazlandka eski yerel koalisyon ortaklarn dlayacakt.Bat'ya olan kltrel, ideolojik ve bilimsel bamllk Trk aydnlarnn orijinal rnler vermelerini de engellemitir. stelik giderek kendi realitelerine de yabanclamlardr. Gerek anlamda entellektellerin resmi ideoloji retmek gibi bir misyonlar olamaz. Tam tersine, gerek aydn (entellektel) olmann koulu, her trl egemen ideolojiden, bu arada resmi ideolojiden bamszlamaktr. Resmi ideolojinin retici ve yaycs olmak deil, onu eletirebilmektir. Resmi ideoloji retmenin yerini resmi ideolojinin eletirisi almadka, gerek anlamda aydnlanma mmkn olamayacaktr.273. BLMMLL MCADELE'NN NTEL"Bilmeyen ahmak, bilip de sylemeyen suludur."Fransz A taszHibir konuda Milli Mcadele ve onun lideri hakknda olduu kadar efsane yaratlmamtr. Tek parti dnemi inklaplar iin de yle... Neredeyse Osmanl tmparatorluu'nun ykselme ve gerileme dnemlerine ilikin deerlendirmenin bir benzeri tek parti dnemi ve 1950 sonras iin de geerlidir. Resmi ideoloji tarafndan Mustafa Kemal'in yaad dnem Cumhuriyet'in "altn a", 1950 sonras da bir eit "bozulma", "geriye gidi" dnemi saylyor. nl devlet aydnlarndan ankaya sofralarnn vazgeilmez yazan F.R. Atay, Mustafa Kemal'in lm zerine, 11 Kasm 1938'de Ulus Gazetesi'nde; "En mesut Trkler, Atatrk yaarken lm olanlardr" diye yazmt. Cumhuriyet aydnlar yukardaki gr yaygnlatrmak iin byk aba harcadlar. Niyazi Berkes tek parti dneminde atamayla gelen meclislerin ok parti dneminin erbet seimlerle gelen

meclislerinden daha seviyeli olduunu sylyor. Brokrasinin "radikal" kanadnn szcln yapan Berkes, idealist sekinci dnya grnn Cumhuriyet dnemi aydnlarnda ne kadar kkl olduunu gsteriyor.Paris Komn'ne ilikin bir yazda Marx; "imdiye kadar, Roma mparatorluu zamannda Hristiyanln bu kadar ok efsane yaratmas matbaann henz kefedilmemi olmasna yorulurdu. Oysa, bunun tam tersi dorudur. Bugn gnlk basn ve telgrafn bir gnde yaratt efsane, eskiden bir yzylda yaratlandan daha fazladr''(1)diyor. Marx'n bu szleri Cumhuriyet "burjuvazisi" tarafndan da dorulanmtr. stelik kitle iletiim aralarnn iinde bulunduumuz yzyldaki gelimilik dzeyi gznne alnrsa, sorunun nemi daha iyi anlalr.Gerekten Mustafa Kemal ve onun "inklaplar"yla ilgili olarak yaratlan efsane, yedi yzyllk Hilafet ve Saltanat devrinde yaratlmamtr. lgin olan bir ey de, bu efsane reticilerinin, szde efsaneleri ykmak, hurafeleri yok etmek amacyla yola km olanlardr! Topluma rasyonel dnceyi egemen klmak amacyla yola kanlar, hibir dnemde grlmemi dzeyde hurafe retmilerdir. Putlar ykmak iin yola kanlar, hibir dnemde grlmemi dzeyde put rettiler. Cumhuriyet aydm, put reticilii ve bekiliine koulmutu!..29Milli Mcadele sonrasnda egemen snflarn neden zorlama bir resmi ideoloji oluturmak zorunda olduklarm nceki blmde tartmaya altk. Bylesi bir zorlamann nedeni, Cumhuriyeti kuran kadrolarn tarihsel olarak gerilii, gelimi bir burjuva snfnn ve onun "dnya gr"n formle edip yayacak aydnlarn bulunmayyd. Resmi ideoloji tarafndan yaratlan efsanelerin ve hurafelerin sergilenebilmesi iin, "Milli Mcadele"nin resmi ideoloji dnda bir deerlendirilmesinin yaplmas gerekiyor. Bilindii gibi, resmi ideoloji (kimi sol versiyonu da dahil) Milli Mcadele'yi anti-emperyalist, dnyann mazlum uluslarna kurtulu yolunu aan ilk ulusal halk hareketi, Mustafa Kemal dnemi siyasal rejiminin "halk" bir ynetim biimi olduu, Mustafa Kemal'in Trklere bir vatan balayan dnyann en byk anti-emperyalist lideri olduu vb. gibi bir sr gerek d hurafeye dayanyor. Elbette egemen snfn ve onun szcln yapanlarn bask ve smrsn "gizlemek" amacyla tarihsel olaylar arptmalar anlalr bir eydir. Tarihsel olaylar arptmann, gemite yaanm olaylar tahrif etmenin yollarndan biri de kiiyi yceltmekten, kiiyi putlatrp ona tapmaktan geer. te bu blmde, yakn tarihte yaanan olaylarla ilgili toplumsal sreler ve olgularla ilgili sis perdesi aralanmaya, gerei rten perde kaldrlmaya allacak.Trkiye toplumsal formasyonunun evrimini ele alan byle bir kitapta Milli Mcadele ve sonras dneme geni yer ayrmamzn nedeni budur. Sz konusu dnemin olaylarnn arptlmas zerine kurulu resmi ideolojinin tutarl bir eletirisinin yaplabilmesinin koulu, dnemi deiik ynleriyle tahlil etmektir. Solun nemli bir blm bile, Milli Mcadele'nin niteliiyle ilgili olarak, resmi ideolojiden bamsz dnme aamasna henz ulaabilmi deil. Bu durum Trk solunun geleneksel devleti ideolojinin bir versiyonu olarak ortaya kmasndandr.Bu nedenle, nce Milli Mcadele'nin anti-emperyalist bir hareket olup olmad, ulusal bir halk hareketi nitelii tayp tamad ve tarihi yapmada bireyin rol zerinde duracaz. Fakat daha nce srekli yallsamaya neden olan bir sorun zerinde ksaca durmamz gerekiyor. Milli Mcadele ile ilgili deerlendirmeler srekli bir yanl anlamaya neden oluyor. yle bir izlenim yaratlm durumda ki, sanki Trkiye birok Asya, Afrika, Ortadou, Latin Amerika vb. lkesi gibi, uzun yllar Batllarn dorudan bir smrgesi olarak kalm da, Milli Mcadele'yle (Kurtulu Sava kavram bu anlamda yerinde kullanlmyor) bu duruma son verilmi gibi bir dnce hakim oluyor.Bir kere, Osmanl mparatorluu hibir zaman dorudan smrge olmad. Ykld gne kadar emperyalist Bat'nn ekonomik-diplomatik bir yar-smrgesi durumunu muhafaza etti. kincisi, Osmanl imparatorluu Birinci Emperyalistleraras Sava'a "taraf" olarak katld. Dnyay yeniden paylamak amacyla balatlan bir savaa taraf olarak katlan bir devletti. Nedense, bizim tarihilerimiz bu iki nemli olguyu bilinli olarak yok saymay yeliyorlar. Bu iki nemli olgu atlanarak yaplan tahlillerin bolukta kalmas kanlmazdr. Eer bir lke, dnyay yeniden paylamak isteyen taraflardan birinin yannda bu30savaa katlyorsa, her halde ama paylamdan pay koparmaktr. Emperyalist paylam savana katlan bir devletin anti-emperyalist bir ulusal kurtulu sava vermesi mmkn mdr? Resmi tarihiler ve resmi ideoloji reticileri bu "amaz"n farknda olduklar iin, olaylarn tahlilini Yunanllarn zmir'e kyla

balatyorlar. mparatorluun geni blgelerinin neden emperyalistler tarafndan igal edildiinden pek sz etmiyorlar. Olaylarn tahliline 1919 May-s'ndan deil de 1914'ten balasalar, hurafe retme kapasitelerinin byk lde azalacan biliyorlar...Aslnda hesap batan yanl yaplmt. Osmanl mparatorluu savatan galip de ksa, imparatorluk paralanacakt. Nitekim pre-kapitalist yaplar zerinde duran imparatorluk gnn doldurmutu. Emperyalist zincirin en zayf halkasn oluturan Osmanl mparatorluu, savatan yenik kmasayd da paylamdan alabilecei pay tarihsel olarak belirlenmi durumdayd. Bu konuda Trotsky unlar yazyor: "Dnya emperyalizminin elikilerinin bir sonucu olan byk sava, farkl gelime aamalarnda bulunan lkeleri de girdabna almt; ama katlanlarn hepsine savan icaplarna ayn lde katlanma zorunluluunu dayatarak..."(2) "Genel retici gler dzeyi ne kadar yksekse, dnya apnda rekabet ne kadar keskinlemise, silahlanma yan ne kadar rndan kmsa, (savaan) en zayf taraflar iin durum o kadar dayanlmazdr. te tam bu nedenledir ki; en geri lkeler kler dizisinde en birinci sralar igal etmektedirler. Dnya kapitalizmi zinciri her zaman en zayf halkasndan kopma eilimindedir..."(3)

Emperyalist savatan byk kayplar vererek kan Osmanl mparatorluu fiilen kmt. Gerek insan, gerekse toprak kayb bakmndan imparatorluk tam bir yok olmann eiinde bulunuyordu. Mondros Mtarekesi'yle tilaf Devletleri, imparatorluun geri kalan topraklarndan bir blmn daha igal etmilerdi. Bylece merkezi Osmanl Devleti'nin otoritesi iyice sarslm, lkenin her yerinde otonomi yanls eilimler ortaya kmaya balamt. Balkesir bamszln ilan etmi, stanbul'dan gnderilen mutasarrf trene bindirilerek geri yollanmt. Benzer bir durum Adapazar iin de sz konusuydu. Adapazar halk da kendi kendini ynetmeye karar vermiti. Bu konuda Sabahattin Selek, "Adeta her kk blge, her ehir kendini kurtarmak iin milletleraras siyaset alanna atlmaya alyordu"(4)diyor.leriki sayfalardaki aklamalarla daha ak olarak ortaya kaca gibi, sz konusu olan, uzun yllardan beri dorudan smrge olan, siyasal bamszl bulunmayan bir lke deildi. Bu bakmdan Milli Mcadele, Birinci Emperya-listleraras Sava'n diplomatik planda srdrlmesiydi ve Keyder'in yazd gibi; "I. Dnya Sava Trkiye iin 1923'te bitti."(5) Sonradan "Kurtulu Sava" olarak adlandrlan Milli Mcadele, bir yanyla diplomatik dzeyde I. Dnya Sava'nn devam, dier yanyla Yunanllarla scak sava, nc olarak da . merkezi Osmanl brokrasisi iinde bir hesaplamayd. Hareket, balangta Hilafet ve Saltanat kurtarmay amalamt. Hilafet ve Saltanatn kurtarlmas iin de iki engel vardr: Rumluk ve Ermenilik. Kuvay Milliye, yaklak yzyl31akn bir sreden beri gndemde olan cerrahi operasyonu gerekletirecekti. Her ne kadar hareket balangta Hilafet ve Saltanat kurtarmay amalasa da, yukarda szn ettiimiz l mcadelenin diyalektii ve toplumsal hareketin dinamii, hilafet ve Saltanatn tasfiyesiyle sonulanacakt. Her siyasal-toplumsal sre, kendisini de dntrecek dinamikleri bnyesinde barndrr. Hareketin dinamii, o hareketi balatanlarn balangtaki niyetlerinden grece bamsz bir yol izleyebilir. Eer Trk Devleti yaayacaksa, bu, burjuva temeller zerine oturmu bir cumhuriyet olabilirdi.Bir baka adan bakldnda da bir "Kurtulu Sava" sz konusu deildi. Eer mparatorluk iinde bir ulusun imparatorluktan kopma mcadelesi sz konusu olsayd, belki o zaman bir ulusal kurtulu mcadelesinden sz edilebilirdi. Byle bir durum da sz konusu deildi. mparatorluun son unsuru olan kesim imparatorluktan kopamaz, ancak onu "dntrebilir"di. stelik byle bir durum sz konusu olsayd, yllar ncesinden oluagelen bir "ulusal bamszlk ideolojisi" ve "ulusal bamszlk hareketi"nin varolmas gerekirdi. Nitekim bylesi bir ideoloji ve hareketin varolmad bir ortamda ister istemez, "kime kar kurtulu mcadelesi?" sorusu akla gelir. Hareketi yrten kadrolar, birka eksiiyle, ttihat kadrolard. Bunlarn hepsi "yeniliki" Osmanl brokratlaryd ve istanbul'dan tayin edilmilerdi. Damat Ferit Paa'nn sadrazam olduu devreler dnda, Anadolu hareketi stanbul hkmetleri tarafndan desteklenmitir. te yandan Milli Mcadele boyunca Osmanl zihniyetinin zayflamas deil, glenmesi sz konusuydu. Dolaysyla sz konusu olan smrge bir ulusun anti-smrgeci bir mcadeleyle bamszln elde etmesi deil, fakat pre-kapitalist temeller zerinde gnn doldurmu, paralanmakta olan, yar-smrge bir imparatorluun bir emperyalist sava sonucunda burjuva temeller zerinde yaamn srdrmesidir.Buraya kadar yaplan aklamalardan da anlalaca gibi, bugn "kurtulu hareketlerine verilen anlam gz nne alnrsa, "kurtulu" szc burada yerinde kullanlm olmuyor. Bir devletin belirli blgesinin yabanc

gler tarafndan igal edilmesi tarihte sk rastlanan bir durumdur. Hibir zaman igalciler lkeden sklp atldnda bir ulusal kurtulu hareketinden sz edilmez. Sadece haksz bir duruma son verilmitir. I. ve II. Emperyalist Sava'ta, Almanlar, Fransa'y igal ettiler. Ayn ekilde Almanyada dier devletler tarafndan igal edildi. Ancak siyasal-kltrel kimlii inkr edilmi bir dorudan smrge halk bakaldrdnda bir ulusal kurulu mcadelesinden sz edilebilir.1. Milli Mcadele Anti-Emperyalist Bir Hareket DeildiXIX. yzyln sonu ve XX'inci yzyln bana kadar geen srede Osmanl mparatorluu, Batl kapitalist devletlerle arlk Rusyas'nn kar atmas yznden ayakta kalabilmiti. Bu dnem Osmanl d politikas, sz konusu kar atmalarndan yararlanma temeli zerinde kurulmutu. II. Abdlhamid, kar32atmalarndan yararlanarak saltanatn srdrmeye ynelik bir d siyaset izlemiti. Birinci Dnya Sava tam bu duruma son vermek zereyken, Sovyet devriminin patlamas.durumu tekrar deitirmiti. Sovyet devrimi ve devrimin yaylma potansiyeli, emperyalistlerin sava ncesi ve sava iindeki hesaplarn alt st etti. "Yeni Trk Devleti" de bu yeni durumun yaratt kar atmalarndan yararlanarak varln korumutur.Emperyalizmin genel karlar ve emperyalistler aras elikiler, I. Emperyalist Sava'n bir Trk-Yunan sava biiminde srmesine neden oldu. Balangta Yunanllara destek vermelerine ramen, ngiliz emperyalizminin karlar Sovyet tehdidinin sz konusu olduu koullarda, bu destein 1921'den itibaren ekilmesini gerektirdi. Artk bundan sonra ngiltere'nin temel siyaseti, Dou'da Bolevizmin yaylmasn durdurmakt. ngiliz destei kalkt andan itibaren de Yunanllarn Anadolu'da barnma ans yoktu. Bu nedenle Trk-Yunan sava abartld kadar nemli bir sava deildi. Zaten Milli Mcadele'nin seyri de ngilizlerin taknd tavra gre biimlenmitir. . nn Cumhuriyetin ellinci yl dolaysyla verdii bir demete;"stikll mcadelesinin baars da esasnda ngilizlerin buna karar vermesi ve dier mttefikleri de bunu kabule mecbur etmesiyle mmkn olmutur" diyor.(6) "Gl ynetimini merkeziyeti temellere oturtmu bir Trkiye, Avrupa kapitalizminin planlarn gerekletirme konusunda ihtiya olan her trl savunma grevini zerine getirecektir ."(7) Mil liMcadeles'nin ayn zamanda ngiliz ve dier tilaf Devletleri'yle de bir sava olduu sonradan uydurulmutur. Yannda (Almanya gibi gl bir devlet bata olmak zere) ittifak devletleri varken yenik den imparatorluun bir bana bunlarn tamamyla baa kmas o gnn koullarnda mmkn deildi. Dolaysyla "yedi dvelle sava" bir efsanedir. Zaten emperyalistler Anadolu'ya yerlemek niyetiyle girmediler ve savamadan da ekildiler. ekilirken de Franszlar Trklere, Yunanllara kar kullanacaklar silahlar sattlar. "Baz Fransz subaylarnn kurtulu ordusu saflarnda savat rivayet edilir."(8) talyanlar da kendi blgelerindeki silah depolarn aarak, Kuvay Milliye'ye yardm ediyorlard.ngilizlerin asl amac Anadolu topraklarnn bir blmn ele geirmek deil, Dou smrgelerinin gvenliini salamakt. te yandan Birinci Dnya iSava-'ndan yorgun ve bitkin kan ngiliz askerini yeniden bir savaa sokmak kolay deildi. Dou cephesi kumandan Kazm Karabekir Paa, emperyalist devletlerin iinde bulunduklar durumu gereki bir biimde deerlendirmekteydi:"19'da Trabzona vardk. Vali Galip Bey.... dehetli ittihatlar aleyhinde olmakla beraber, ya ilerlemi ve kuvvete mukavemet edemiyecek bir insand... Trabzon Mdafa-i Hukuk Cemiyeti Merkezi eraftan 21 kii imi. 1 1'i heyet-i merkeziye, 10'u heyet-i idare. Belediye reisi Barutu Ahmet Efendi ayn zamanda Mdafa-i Hukuk reisi. Heyet vaziyetin dehetinden ylgn. Ahvali olduu gibi deil, mthi ve gayri kabil-i izale felaketli gryorlar. Btn mitleri Avrupaya yalvaracak heyette. Bu muhterem insanlara dedim ki: tilaf kuvvetlerinden korkmaynz. Daha geen hafta Lonra'dan memleketimize gnderilmek istenen alaylar biz gitmeyiz diye silah atlarn brakp svtlar. tilaf milletleri harbi umumiden o33den o kadar yorgun ktlar ki, memleketimizde tek bir nefer bile ldrmeye raz deillerdir. Karmzda Rum ve Ermeni'den baka kimseyi grmeyeceiz. stanbul'da tilaf Kuvvetleri bostan korkuluundan baka bir ey deildir."(9)

ngiliz ynetimini korkutan, smrgelerde Sovyet devriminin yaratt anti-smrgeci ve anti-emperyalist hareketlerin glenmesiydi. Ortaya kan bu yeni durum status quo'yu srdrmeyi problematik hale getirmiti. Daha 1920'de ngiliz generali Ravlinson, Bolevik yaylmasna kar, Trkiye'de gl bir ynetimi destekleyeceklerini sylyordu. Bu, ngiliz emperyalizmi iin Anadolu'da toprak edinmekten ok daha byk nem tayordu. Ancak Bolevik yaylmas durdurulduu zaman ngiliz genel karlar gvence altna alnabilirdi. Ravlinson, Kazm Karabekir Paa'ya; "yaplan ve yaplacak olan ey, baka memleketlere boleviklik sirayet etmemesidir"(10 ) diyordu. K. Karabekir Paa, bir yerde de unlar yazyor: "(...) ne de silahlardan bugn hi sz etmedi. Ben silah ve kumandan vermemek iin aldatma planlar yaparken, onun da beni Bolevikler Kafkasya'ya geldi diye, vaktinden evvel br hareket yaptrmaya altm hissettim."(11) diyor.

Osmanl Devleti snf -devlet yapya sahip asyatik bir imparatorluktu. Byle bir toplumsal formasyonda brokrasi egemen snftr. Osmanl merkeziyeti devlet yaps, devlet dndaki glerin yaamasna "olanak vermezdi." Bu durumun sonucu olarak gl bir burjuva snfnn gelime koullan yeteri kadar olumuyordu, Zaten daha sonra Bat kapitalizminin basks, gl bir ulusal burjuvazinin tm gelime yollarn tkamt. ktidarn bakalaryla paylalmas Osmanl devlet yapsnn mantna uygun dmezdi.Osmanl merkezi ynetiminin otoritesinin zayflamas, imparatorluktaki adem-i merkeziyeti eilimleri glendiriyor, bu da Padiahn ve onun brokrasisinin ele geirdii sosyal art azaltyordu. Dolaysyla, merkezi otoritenin zayflamas el konulan artn klmesi demek oluyordu. Osmanl merkezi ynetiminin zayflamasyla bir g haline gelen yana 1808'de Sened-i ttifakla verilen baz haklar 181'2'de ksmen geri alnmt. Bu tarihte Sultan II. Mahmut yann etkinliini krmak zere harekete geti, bask ve hileci yntemlerle (yanlarn birbirine krdnlmas gibi) yanlarn elde ettii haklar geri alnd.Brokrasi, ilk defa Milli Mcadele ve sonrasnda kendi dndaki glerle ittifak yapmak zorunda kald. Bu durum, tarihsel bir zorunluluk olarak kendini dayatmt. Burjuva temeller zerine kurulan bir devlet, bir burjuva snf yaratmaya ve onu glendirmeye mahkmdur.Osmanl paalar ve yksek dzeydeki "sivil" yneticiler iin sorun, Halife Sultan'n iktidarna son vermek deildi. Ama, onun iktidarn korumak ve salam temeller zerine oturtmakt. Halife Sultan'n varlyla kendi varlklar zdeti. Devlet yaadka hkmedebilirler, sosyal artktan pay alabilirlerdi. Zaten Osmanl mparatorluu gibi snf-devlet bir yapya sahip sosyal formasyonlarda ve brokratik yozlamaya uram "ii devletleri"nde brokrasi her zaman sta-34tus quo'nun korunmasndan yanadr. Brokrasinin varl status quo'nun korunmasna baldr. Brokrasiler "reformcu" grndkleri zaman bile, ama, ortaya kan yeni durumda egemenliklerini korumaktr. Bu amala yeni dzenlemelere giriirler. Cumhuriyet dneminin inklaplarm deerlendirirken bu niteliin hatrlanmas gerekir. Atilla ilhan'n yazd gibi: "nk ordu ve brokrasi sava yapar, devlet kurar ve devleti korur ama devrim yapamaz ve eer frsatn yakalarsa, devrimi ya saptrr veya ona smsk yaparak devrimi tutuculatrr."(2)

Osmanl merkezi brokrasinin; imparatorluun kapitalizmin etkisi altna girmesiyle yapmak zorunda olduu "tanzimat" ve "slahat" ilerici dzenlemeler olarak deerlendirilmitir. Oysa bunlar, merkezi brokrasinin iktidarn korumak amacyla yapmak zorunda kald dzenlemelerdi. Osmanl merkezi brokrasisinin varln srdrmek amacyla yapmak zorunda olduu bu dzenlemeler, Batl kapitalist lkelerin karlarna da uygun dyordu. mparatorluun yan-smrgeleme srecini hzlandran ve emeki kitlelerin yaam koullarn srekli olumsuz ynde etkileyen bu "dzenleme"lerin ilerici hareketler saylmalar, bunlarn ne olduuna dzenlemeleri yapanlarn kendilerinin karar vermesinden trdr. Daha nce de sylediimiz gibi, brokrasinin egemen snf, aydnlarn egemen snfn bir bln oluturduu sosyal formasyonlarda, kavramlarn ierii, ne anlama geldikleri de onlar tarafndan belirleniyor!.Daha sonra bu tanzimatlara, slahatlara (Cumhuriyet dneminde bu dzenlemeler inklap oldu) Cumhuriyet dneminde devam edildiinde de asl ama aynyd. Ama yine devleti glendirmekti. Frey, unlar yazyor: "Ankara Refor-mu'nun temel stratejisi, Trkiye'yi modernletirecek olan batllam entellekteller iin gvenceli bir ortam yaratmakt... Devrimcilerin birincil amac, devletin topluma egemenliini salam temellere oturtmak, Trkiye'yi Batnn sayg duyaca bir lke haline getirmek ve dinsel eilimi ar basan evrelerin etkinliini tamamen ortadan kaldrmak idi." (13)

Elbette paradoksal bir durum da sz konusuydu. Kendi iktidarn korumak amacyla, Bat'dan kurum, kural ve ideoloji ithal eden merkezi brokrasi, ksa dnemde iktidarn koruyabilse de, uzun dnemde iktidar ayaklarnn altndan kayyordu. Kapitalizm basksn artrdka brokrasinin egemenlii anmak durumundayd.Bat kurumlarnn ithal edilmesinde kar olan teki kesim ayand. yan, merkezi otoritenin zayflad oranda byk topraklar denetler duruma gelmiti ama hibir hukuki gvenceye sahip deildi. yan da denetledii, fiilen sahip olduu topraklar iin hukuki gvenceler istiyordu. Dolaysyla merkezi Batc brokrasinin, yann ve Bat kapitalizminin karlar uyum halindeydi. Bu durum, Cumhuriyet dnemi iin de geerlidir. Osmanl dneminde yaplan "kurum aktarmacl" Cumhuriyet brokrasisi tarafndan eletirilmitir. Ama kendileri daha youn bir "ithalat" srecine girmilerdir. Kendi aktarmaclklarm "ilerici" inklaplar olarak sunmulardr. Cumhuriyet dneminin Bat'dan kurum aktarma-clyla daha ncekilerin zde hibir fark yoktur. Her ikisinin de ortak yan,35

yar-smrgeleme srecini hzlandryor olmalardr. Fakat emperyalizmin 1914-1945 aralndaki "yapsal krizi", emperyalizmle olan ilikilerin gevemesi nedeniyle bir yanlsama yaratmaya olanak vermi, sanki emperyalizmden bilinli bir kopu varm izlenimi yaratlmtr. Emperyalizmin krizi, Cumhuriyet brokrasisine ideolojik bir maniplasyon olana vermitir.Dolaysyla 1. Dnya Sava'nn devam koullarnda Osmanl mparatorlu-u'ndan Cumhuriyete gei sz konusuydu. Bu geii gerekletirenler de; "(...) asli unsura ittihatlar olan (asker sivil) bir karma kadronun, daha dorusu bir aydn ekibin yaratt ve yrtt bir harekettir. Buna, yabanc yazarlardan pek ounun da iaret ettii gibi, bir sekinler hareketi diyebiliriz. Trk toplumunun gerekten sekin kiileri saylmak gereken bu yol gstericilerin fikri cevher bakmndan balca zellikleri, Osmanl toplumu iin ok yeni saylan iki kavram, 'vatan' ve 'millet' kavramlarn idrak etmi olmalardr"(1 4)diye yazyor Sebahat-tin Selek. phesiz Selek, hareketin bir sekinler hareketi olduunu sylerken hakldr. Ama, bu sekinler kime yol gsteriyorlard? Aslnda sekinler kendilerine yol gsteriyorlard ve pek uza da gremiyorlard. Grebildikleri yer emperyalizmle ortak olup art-deer blrminden pay almakt (!) Zaten Cumhuriyet ynetiminin kitlelere (dolaysz reticiler) bakyla, Osmanl "yeniliki" ynetiminin bak arasnda hibir temel fark yoktu. Cumhuriyet ynetimi iin de kitleler, vergi veren, askerlik yapan, gdlen, pasif ve edilgen bir yndan baka bir ey deildi. Cumhuriyet orokrasisi, mparatorluun brokrasisiyd. Cumhuriyetin ynetici ekibine yeni unsurlar karm deildi. Memurlarn stanbul'dan Ankara'ya tanmalar gibi bir tebdil-i mekn sz konusuydu. Ankara'ya gelerek ferahlamlard... "Tanzimat batcl zilniyetini tayan Babli yksek memurlar ve generalleri" diyor Doan Avcolu, "yeni ynetime dudak ucuyla bile olsa balandklar lde Ankara'dan olumlu karlanrlar. "(15) Yazar, sanki Milli Hareketin ideolojik ve politik liderliinin Tanzimat batcl dnda bir eylere sahip olduuna inanmak ister gibidir...Cumhuriyeti kuranlarla 1908 hareketinin ynetici kadrolar, aa yukar ayn kiilerden oluuyordu. Brokrasiler maniplasyona elverili olduu iin, I. Dnya Sava bozgununun sorumluluu birka ttihat liderin stne yklarak, emperyalistlerle uzlama yoluna gidildi. Bylesi bir maniplasyonla bir yandan ynetici klik iinde iktidar sava yrtlrken, dier yandan da halk kitlelerinde ynetici klikle ilgili olarak oluan olumsuz izlenim ksmen de olsa hafifletilmek isteniyordu. Cumhuriyeti kuranlar sanki ttihatlardan bakasym gibi gsterilmeye alld.Cumhuriyetle balayan dnem, Bat kapitalizmiyle bir hesaplama dnemi deil, yeni bir uzlama ve denge oluturma dnemidir. Trkiye ekonomisini emperyalizme balayan zincir olduu gibi kalmt. Bir lkenin emperyalizmle olan smr ve bamllk ilikisini belirleyen, lkedeki retim ilikileri ve retim ilikileri stne oturan egemen snf ittifakdr. Emperyalizmle ilikilerin deimesi iin. retim ilikilerinin dnme uratlmas gerekir. retim ilikilerine dokunmadan yaplan "dzenlemeler", inklplar olsun, abartld kadar36nemli olmad gibi, ekseri smr ve bamllk ilikilerini de iselietirip, smry derinletirebilir.Milli Mcadele ve sonrasnda retim ilikilerine dokunulmad. Komprador burjuvazinin ilevini, Rum ve Ermenilerden "Mslman tccara" aktarmak dnda yapsal nitelikte hibir dnm sz konusu olmad. "Zaten bilindii gibi. zmir kongresinde 'milli ekonomi' yaratma iradesi olarak ifade edilen ekonomi politikas, Osmanl zamannda Bat'ya eklemlenmenin toplumsal dayanan oluturan gayrimslim tccarlarn yerini, Mslman Trk tccarlara vermek istediini zetler. Yani Osmanllar gibi Trkiye'yi de darya balamadaki baat roln ticari sermaye tarafndan oynanaca tartlmam, yalnzca bu ticari sermayenin dayana i toplumsal tabakann Mslman olmasna karar verilmitir."(16)Milli Mcadele'nin niteliiyle ilgili tahliller, ekseri resmi tarih versiyonunun yeniden retilmesi amac tadklar iin, somut olgulara da uygun dmyor. Doan Avcolu'nun "Milli Kurtulu Tarihi" adl eserinin blmlerinden biri "Emperyalistlere kar kmadan anti-emperyalist bir sava" bal tayor(!) Yazarn buradaki amac Milli Hareketin lideri olan Mustafa Kemal'i yceltmektir. yle bir deh ki; emperyalist devletleri atlayarak bir bana anti-emperyalist bir sava veriyor (!) Emperyalist devletlere kar olmadan anti-emperyalist bir sava olanakl mdr? Herhalde Avcolu Rum ve Ermenilere kar dememek iin byle bir ifade kullanyor... Mustafa Kemal: "O halde kurtulu aresi ararken iki ey sz konusu olmayacakt, nce tilaf Devletlcri'ne kar dmanca tavr alnmayacakt; sonra da Padiah ve Halife'ye canla bala bal ve sadk kalmak temel art olacakt"(17) diyor.Emre Kongar yle yazyor: "Atatrk ihtilali, hem emperyalizm kartdr, hem de batcdr. Daha nce de

ksaca deindiim gibi, bu iki zellik, uzun dnemde elien nitelik tarlar. Fakat, ksa dnemde, zellikle 1920 koullan erevesinde, emperyalizm kartl, batcl btnleyen bir ilke olarak ortaya kmaktadr. Mustafa Kemal olaylar evrensel deil, ulusal bir ereve iinde grmektedir. Onun batcl Bat'ya yknme biiminde deil (...) 'Bat gibi olmak' anlamnda bir batclktr. lkeyi Bat gibi yapmak iin ilk atlacak adm ise, Bat smrsnden kurtulmaktr. nk Bat'nn birinci nitelii, sermaye snfna dayal bir ekonomik gelimeyi gerekletirmi olmasdr. Ayn tr bir ekonomik gelimenin n koulu ise, siyasal ve ekonomik bamszlk, yani Bat smrsnden kurtulmaktr. "(18) Yazar; olaylara evrensel adan deil de, ulusal boyut iinde baklnca, nasl olup da sorunun farkl grndn sylerken yeteri kadar inandrc olmuyor. Ayrca retim ilikileri bata olmak zere Bat'yla olan smr ve bamllk ilikileri olduu gibi kalrken, komprador burjuvazinin araclk ilevi "Mslman" tccara geince, Bat smrsnden kurtulmak, ekonomik bamszl gerekletirmek mmkn mdr?Sadece Atatrk yazarlar deil, kendilerini solda grenler de anti-emperyalizm konusunda kafa karklndan kurtulmu deildir. Trk sosyalist hareketinin nde gelen teorisyeni ve liderlerinden Dr. Hikmet Kvlcml bile,37Milli Mcadele'nin nitelii konusunda resmi ideolojiden farksz dnmyor. Kvlcml, Milli Mcadele'yi sadece anti-emperyalist deil, ayn zamanda anti-kapitalist sayyor (!) "in'de daha nce Sun-Yat-Sen, Trkiye'de daha sonra Mustafa Kemal adna alan milli kurtulu hareketleri, anti-emperyalist ve anti-kapitalist birer sava olmakla birbirlerinden zerrece farkl deillerdi. Ancak Trkiye, emperyalist anavatanlarn byk smrgelere balayan en stratejik yollar zerinde idi. Sovyet Sosyalist Devrimi'nin 'yumuak karn' altna yaknd"'^ diyor![Vurgu MD]Bir baka yazar, Stefan Yerasimos da, emperyalizmin E. Dnya Sava'ndan sonra "tekrar geri geldiini" yazyor. Emperyalizmin geri gelmesi iin nce kovulmas gerekir. Eer emperyalizmle btnlemeyi salayan retim ilikileri ise, o zaman Milli Mcadele ve sonras dnemde hangi dnmlerin ortaya ktn ve n. Dnya Sava sonrasnda da hangi deiiklikler yznden emperyalizmin geri geldiini akla kavuturmak gerekir. Aslnda 1920 ve 1930'lu yllarda emperyalizmle ilikiler olduu gibi kalmt. Emperyalizmin "yapsal" bunalm ilikilerin younluunu azaltt iin, sanki emperyalizmden kopul-mu, bu da Milli Mcadele ile gerekletirilmi gibi bir izlenim yaratlmtr. II. Dnya Sava sonrasnda uluslararas kapitalizm yeniden bir ykselme dnemine girdiinde, ilikiler normal olarak rayna oturdu. Bu nedenle yapsal krizin yaratt "kopukluu" bakalarnn marifeti saymak inandrc olamaz.Baz kavramlarn kullanlyor olmas, o kavramlara uygun den olgularn ve srelerin var olduu anlamna gelmiyor. "Hakimiyet kaytsz artsz milletindir" demekle hakimiyet milletin olmuyor. "Millet" kavramna herkes istedii anlam ykleyebilir. Gerek yaamda ylesine "kayt ve artlar" sz konusu oluyor ki, hakimiyet halk dndakiler (dolaysz reticiler) iin bir smr ve bask arac nitelii tayor. Ayn ekilde "buras sosyalist cumhuriyettir" demekle oras sosyalist olmuyor. Laik demekle de laik olmad gibi... Resmi ideoloji ve onun sol versiyonu, Milli Mcadele'ye anti-emperyalist dedii iin de anti-emperyalist bir ierie sahip olmas sz konusu deildir. Daha nceki dnemde ve mcadele iinde olumu bir anti-emperyalist ideoloji yoktu. Milli mcadeleyle emperyalizmin karlar asla zedelenmedii gibi, global karlarnn gvence altna alnmas sz konusudur. Bu nedenle Lozan'da, ileri srld gibi diplomatik bir zafer de kazanlmad.Mdafaa-i Hukuk Derneklerinin Asl Amacttihat ve Terakki Partisi, iktidara geldikten sonra ve I. Dnya Sava boyunca, imparatorluun yaayabilmesinin koulu olarak sermayenin "Mslmanlat-nlmasn" gryordu. Bu amala, imparatorluun iktisadi yapsnda nemli bir arla sahip olan Rum ve Ermenilerin gcn krmaya ve onlarn ilevini de Mslman unsurlara transfer etmeye ynelik bir politika izlemiti. Aslnda byle bir tehis tutarl olmaktan uzakt. Emperyalist Bat karsnda komprador38burjuvazi ilevini yerine getiren, zellikle de Fransz ve ngilizlerle ilikide bulunan Rum ve Ermenilerin tasfiyesi, ilev ayn kaldka byk anlam tamazd. Nitekim, burjuvazi komprador niteliinden uzaklamadka, onun Mslman, Yahudi vb. olmas sanld kadar nemli deildi. Sava boyunca hem Rum ve Ermenilerin ekonomik etkinlii azaltld, hem de onlarla birlikte mparatorluun d ticaretinde ngiltere ve Fransa'nn nemi iyice kld. Drt yllk sava boyunca devlet destei ve "enflasyon sayesinde Mslman"

sermaye hzl bir gelime gsterdi. Sz konusu dnemde kurulan irket sermayesi %3'ten %38'e ykseldi.(20)

Ermeni Tehciri ve Rumlarn kitleler halinde ge zorlanmas sonucu bu iki Hristiyan kesimin servetleri bulunduklar blgelerdeki Mslmanlarn eline geti. "1906 saymna gre, Trkiye'nin bugnk snrlan iindeki nfus, takriben 15 milyondu ve bu nfusun %10'u Rum, %7'si Ermeni, %11'i Museviydi. Mslmanlar %80'in stndeydi. 1914 ile 1924 arasnda bu nfusta nemli bir azalma olduu gibi, nfus bileimi de ciddi bir deiiklie urad. 1927 nfus saymna gre, Trkiye'deki nfus 13.6 milyondu. Gayrimslimler ise sadece %2.6 idi. Nfus saymnn verilerine gre 120.000 Rumca konuan, 65.000 Ermenice konuan vard.(21) Mtarekeden sonra, ge zorlanp da sa kalanlardan bir ksmnn geriye dnmesi iin uygun koullar ortaya kmt. ngiliz ve Franszlar tarafndan desteklenen bu iki etnik grup kaybettikleri servetlerini elde etmek isteyeceklerdi, te Mdafa-i Hukuk cemiyetlerinin asl ortaya k nedeni bu korkudan kaynaklanyordu. Aslnda ncelikle mdafaa etmek istedikleri ey el koyduklar ama imdi elden kma ihtimali beliren servetleriydi... Bu bakmdan bu derneklerin anti-emperyalist amalarla kurulduunu sylemek son derecede yanltr. Nitekim, birok Mdafa-i Hukuk dernei kurulduu halde, bunlardan sadece ikisi gerek anlamda bir varla sahip olmutur. Gerekten Erzurum Kongresi'nde temsil edilen vilayetlere baklrsa, Ermeni tehdidinin yksek olduu yerler dndan Kongre'ye delege gelmedii grlr, Erzurum, Bitlis, Van, Mu ve Erzincan'dan delegeler katlmtr. Rum ve Ermenilerin youn olarak yerleik bulunduu Dou ve Bat Anadolu'daki dernekler; Vilayet-i arkiye Mdafa-i Hukuk'u Milliye Cemiyeti ve Trakya Paaeli Mdafaa Heyeti Osmani-yesi'dir.te yandan bu dernekler srarla politikann dnda olduklarm, apolitik olduklarm vurgulamlardr. Buradaki asl ama, emperyalist devletlerle bir kartln olmadn gstermektir. Bir de iki parti arasndaki srtmelerden etkilenmemek istei olabilir. nemli olan bir ey de, savan nasl sonulanacann anlalmas zerine bu kesimlerin harekete gemi olmalardr. Nitekim, "Trakya Paaeli Mdafaa Heyet Osmaniyesi" Mtareke'den iki gn sonra 2 Kasm 1918'de kurulmutur. Dieri de ayn yl Kasm aynn sonlarna doru kuruldu. Yunanllarn zmir'e kndan aa yukar 6 ay nce...Fransz igal blgesi Klikya'da Ermenilerin; Yunanllarn zmir'e kmasyla da Rum tccarlarn geri dnme koullarnn olumas, bar hak savunuculuunun silahl atmaya dnmesine neden olmutur. Gerekten sava ncesinde39Bat Anadolu'nun en nemli ticari ve zirai kurulular Rumlarn elindeydi. Dou'da da durum Ermeniler bakmndan aa yukar ayn olmakla birlikte, Ermeniler verimli topraklarn da bir blmn kontrol ediyorlard. te Milli M-cadele'de ilk harekete geen; Rum ve Ermenilerin ticari, snai kurulularna, evlerine ve topraklarna, ba ve bahelerine el koyan Mslman kesim olmutur. Anadolu erafnn, Mslman, ksmen de Yahudi tccarlarn milli harekete katlmalarnn asl nedeni, emperyalizme bir tepki deil, Rum ve Ermenilerle kar atmasnn sonucudur. te yandan merkezi brokrasi de dzenli askeri birlikleri istilaclarn karsna karmamaya zen gstermitir. "1920 ylna kadar ordu, devlet kuvveti olarak grnmemeye gayret etmi ve istilac kuvvetlerin karsna kard birliklerini milis kuvvetlerinin yannda savaa sokarak bunu resmen ifadeden saknmtr."(22)Milli Mcadele iinde Dyun-u Umumiye'ye dokunulmad gibi; Dyun-u Umumiye, toplad vergilerden devlet payn stanbul Hkmeti'ne deil, Ankara'ya vermeyi kabul etmiti. Osmanl Bankas da, stanbul Hkmetine verilen yarm milyon liraya kefil olunduu takdirde, Ankara'nn istedii 1,5 milyon liralk kredi alabileceini sylemiti."Erzurum Kongresi'nde alnan mdafaa karar yalnz Ermenilik ve Rumluk tekiline kar dnlm ve itilaf devletlerinin igal ve mdahale hareketleri de bu amac gder saylmt. Yani tilaf Devletleri'ne kar hasmca bir tavr taknl-maktan Erzurum Kongresi saknmt."(23)

Hareketin emperyalist devletlere kar olmad, silahl atmann balad dnemde de sk sk dile getirilmiti. Ege'yi temsilen 23 Austos 1919'da Alaehir'de toplanan kongre, oybirliiyle ald bir kararla, ngiliz Generali Milne'ye ektii telgrafta unlar bildiriyordu: "zmir li ve Balkesir bamsz sanca, Trk ve Mslmanlarn birlik olarak dzenli rgte bal milli kuvvetleriyle savunduklar nokta, sadece Yunanllarn haksz ve hilekr saldrlarna ve bu igal saldrlarnda iledikleri cinayet ve ktlklere engel olmaktan ibarettir. tilaf devletlerine kar kma fikri, hi kimsenin aklndan gemeyen bo bir dncedir. Bundan dolay, Byk Kongre (Alaehir), btn dnen insanlk tarafndan hakllnn ve meruluunun onaylanaca

inancnda bulunduu Kuvay Milliye eylemlerinden, Mttefik birliklerine kar saldr anlam karlmasn, u kesin gerekler karsnda byk bir insafszlk sayar. Kongre bundan dolay derin zntsn sunar. Kk Asya'da Mttefik Devletler Bakumandan bulunmanz nedeniyle, daha ok kan dklmesini nlemek amacyla, Yunan birliklerinin imdiki yerlerinden daha ileri gitmemeleri iin emir buyuracanz konusundaki soylu aklamanz, Kongre yelerini derin bir minnet, kran hissiyle duygulandrmtr. Pek soylu ve pek insancl olan u asil arzu, kukusuz ki, en byk vglere deer, yksek ve soylu bir yaklamnunmudur (24)

Telgrafta ayrca; "Eer zmir yresinin igalinde kesin bir politik zorunluluk grld takdirde... zalim ve gaddar Yunan askeri tarafndan deil, insanlk ve uygarlkla donanm olan uygar itilaf devletleri askerleri tarafndan gerekleti-40rilmesi"!(25) isteniyordu. Son ifadeden, ngiliz ya da baka emperyalist bir devlet tarafndan igal durumunda mallarm gvencede grdkleri anlalyor. Herhalde Yunanllara kar tepkinin ekonomi d bir nedeni de vard. Eskiden Osmanl ynetimi altnda olan Yunanllarn imdi imparatorlua kar saldr ve igal hareketine girimesi, tepkinin bymesinde bir etkendir. Ama yine de asl belirleyici olan ekonomik karlard.Aydn'da, Mula yresi Umumi Milli Kuvvetler Komutan Demirci Mehmet Efe de; "Geri ok terbiyeli davrandklar ve her trl yardm yaptklarndan dolay, talyanlardan szlanacak bir eyimiz yok ise de, eer herhangi bir hkmet bizi kontrol edecekse, bu iin daha byk ve daha aydn bir devlet tarafndan yaplmasn ye tutardk"(26) diyor.Kuvay Milliye komutannn bu szleri, herhalde 1960'l yllarda "II. Kuvay Milliyecilik" veya "E. Kurtulu Sava" gibi sloganlarla ortaya kanlarn, birincisi hakknda yeterli akla kavumadklarn gsteriyor.Emperyalist devletlere kar bu tavr Milli Mcadele'nin lider kadrosu iin de geerliydi. Kara Vasf Bey, 27 Kasm 1919 Heyet-i Temsiliye toplantsnda, Fransz elilii yetkilileriyle grmesini zetlerken unlar sylyor:"Grtklerim Karargaha mensup Franszlarla... Sefarete mensup olanlar dedi ki, siz ne istiyorsanz nerettiririm, yalnz memleketimin menfaatine mani olmasn. Asil bir hanedana mensup imi. Kendisi asker. Aka fikrini sordum. Dedi ki, bu gn iki cereyan var: Biri Bolevizm, dieri Islamizmdir. kisi de en ziyade ngilizlere mteveccihtir, bize deil, ilerde bize de. Bolevizmi brakabiliriz. Fakat Islamizmi brakamayz. Cezayir, Tunus ilerde oraya da sirayet edebilir. Bizi maddi olarak temin ediniz ki, Pan Islamizmi, Pan Turanizmi gtmyorsunuz."Dedim ki, biz sizin grdkleriniz gibi iki ey grebiliyoruz. Bunlardan bir islamclktr, dieri asrilemek. Kendi kendimizi idare edecek bir halde yaamak. Bunu da Avrupa'dan alacaz. slam cereyanlar bize iyi deildir. Medeni deildir. Ayn zamanda istila altndadr. Serbest deildirler dedim... Buna inanmad. Ayn zamanda inanm grnd. O ayn zamanda Krt meselesini intiha-bata karmayan Hrriyet ve tilaf ve Sleymaniye'yi syledi. Ben de o ngilizlere kar eyh Mahmud'un hareketidir dedim... Bu, grup halinde bir kabile. Biz istikll istiyoruz diyen yoktur... Sizde de sosyalistler byle istiyor denirse, milletin hepsi tabii byle deildir dedim."(27)Kara Vasf Bey, Fransz Meraal Franchet D'esperey'le yapt grmeye ilikin olarak da unlar sylyor: "Bizim prensiplerimiz vahdeti ve muayyen hududu, istikll ve inkiafmz temin etmektir' dedim. Hudut iin sordu: 'Mtareke zamanndaki hududu esas ittihaz ediyoruz ve bunun iin kendi rkmzdan olan yerlerden bir ok fedakarlklar yapyoruz' dedim. 'Evet' dedi. 'Adalar denizinden iran'a kadar Suriye 'ninde baz aksam dahil olmak zere bir devlet ve41hudut dnyoruz" dedi. Bunu Cevat Paa'ya sylediim zaman inanmad gld."(28) "Sonra dedi ki: 'Biz sizin Umur- dahiliyenize karmyoruz. Siz de bizim menfaatlerimize karmaynz. Balkesir'de bulundurduumuz asker tahribat yaplmamas iindir. Arkadalarnz da bu fikrimi bilsinler"("Jenaral Mougins de dedi ki: 'Sakn ttihat olmaynz, bu sizin iin ok fenadr. nk Avrupa ttihatlardan eytan gibi ok korkar' ve taklidini yapt. 'ngilizler byk bir Arap mparatorluu, biz ise byk bir Trk Hkmeti istiyoruz'." Fakat Franszlarn neden b