4G3 DIVI CYPRIVNI mXXXni. Prinia scnlenlia crescerc cl gcnnrarc A iuisil : Primiis /lomo, inquif, dc terrai Ihno, sectindus

prxccpit, secunda caniincntiani snasit. Cum adliuc

rudis mundus ct inanis est », copiam'• foecunditatc

gencrantes propag.imnr, ct crescimus ad liumnni ge-

iieris augmentum : cum jam rcferuis est orl)is ct

mundns impletus, qui capcrc conlincntiam possunt,

spadonum more vivcnles, casirantur ad regnum. Nec

lioc jubct Dominus, sed horlatur ; ncc jugum neces-

silatis imponil, quando maneat voluniatis arbitrium

liberum. Sed cum liabilationes multas apud Patrem

suuni dicat(Joan.xiv,2), melioris babilaculi liospitia

demonsiraf.Habitacula istameliora vos petilis,carnis

dcsidcriacaslrantcs, majorisgratiajprsmium in cflcles-

libus oblinelis. Omnes quidetn qui ad divinum lavacrum

Bapliismi sanclilicatione pcrveiiiunt , homincm illic

liomo de coelo ^. Quain ille de limo, tales et qui de

limo ; el qualis coelestis, tales et ccelestcs. Quomodo

poitaviiims imaginem ejiis qui de timo est, portemus et

imaginem cjus qui de caelo est(1

Cor. xv, 47-19) llanc

imaginem virginitas porlal, porlat iniegritas,"" saii-

ctilas portalct veritas ; porlant disciplinac Dei nicmo-

rcs, jusiitiam cuin religione relinenlcs, stabiles in

lidc, huiniles in tiniorc, ad omncm lolerantiain for-

tcf, ad susliiiendam injuriam iiiiles, ad faciendam

misericordiam facilcs, fraterna pacc unanimes atque

concordcs.

XXIV. Qure vos singula, o bonse virgines, obscr-

vare, diiigerc, implcrc debciis; qux Duo el Cliristo

vacantes, ad Dominum, cui vos dic:\siis ,et majore

veterem gratia lavacri salutaris cxponunt, et innovati B et meliorc parlc praicedilis. Provcctic aiinis, juniori-

Spiritu sancto, a sordibus contagionis anliqua^ ilcraia

nalivii.ite purgauinr. Scd naliviialis iicrata; voliis

major sancliias ct verilas competit, quibus desideria

iamcarnis et corporis nulla sunl. Sola in vobis qiia>

sunt virlulis et spiritus ad gloriam remanscrunt ".

Apostoli vox cst, quem Dominus vas elcctionis succ

dixil, quem ad promcnda•^ mantlata coclestia Dcus

LECTIONES VARIANTES,

bus fucite magisterium : minores natu, prajbcie com-

paribus incitainenium. Hortainentis vos miituis cxci-

latc, aemulis de virlute documentis ad gloriam pro-

vocate. Durate fortiier, spiritaliicr pergiie, perveniie

feliciier. Tantum incmcniote tiinc nosiri, cum inci-

piet in vobis virginilasiioiiorari.

" Esset Oxon. ex omnilm mss. Est Impr.*

Cojiiosa Ar. Copia foecunditatis Bod. 1 ,2. yer.

Voss. i.

' Ad gloriam deest m Ar. MR.tl Pronierenda IUR.«^ Secundusdecoclo Thu.Foss.Corb.

STEPH. BALUZII NOT^.

XXIII. — Habitaiiones. Codex Fuxensis mansiones. bns, ncque in ullo eorum veterum exemplarium qui-

Quod fortasse meliiis est. Nam in capite xiv, Evan- p bus usus sum, id esl viginti septem.- J -•' ~ ' =- •"•• ^" ^

Virginitas honorari. Id est, cuin in vobis Dominus

martyriiim coeperithonorarc, ut scriptuiii csl iii libro

de Laude martyrii, pag. 55:2, quiindo ignes au( cruces,

ul aii in lioc ipso libro de Habitu virginum, pag. 175,

sanctusMartyr, autferrumvelbestias paiiemini utco-

roiiain inartyrii accipiaiis. Prudentius in Carmine de

gelii secuiidiim Joanneni , ad quod istic resplcit Cy-priaiius, legitur iii cditiune vulgala: In doino patris

niei mansiones mullce sunt. Sed bcic mcminisse oporlet

Cypriaiium aha versione usum csse quam ea qua nos

uiimur.

Ad divinum lavacriim. Iia posui scculus fidem unius

libri iiiei vcleris. Aique ca lectio milii videtur opti-iiia. Nani alia esi adiiKidum iiiiricata , qua: iia liabet:

Omnes quidem qui ad diviiiwn miiniis el patriuin Bap-tisini sanctificatione perveniunt. Quid

'" eniin heic facit

vox pairiitm '.' Et laineii illa habeiur iii codice Seguic-riaiio ct in scx aliis. Alii sepieni et vetcres ediiioiics

prefcrunl palrimoniuin, Becccnsis pnd-inm. Sed iiul-

iuiii lioruni vocabuloriim congruii liulc loco,niea qiil-

(leni sentcntia. Si (|uis tamen horum alteruirumretiiicrc volueril. non rcpugno.Quomodo portavimus. Kefcrl lianc postremam libri

isiius pariein sancius Augustinus lib. iv de Doctiinachristiana cap. 21

sanclo Fructuoso cpiscopo Tarraconeiisi : Carcer chri-

sticolis gradus coronw est. Hieronymus iii Qux-stione xi ad Hedibiam : Triumphus Dei est passio

marlyrum et pro Chrisli nomine ciuoris eflusio et intcr

tormenta Iwlitia. Virginitas igilur iiicipit lioiiorari cum

virgo fbrisiiana incipit pali pro nomine Christi. Cy-priaiius in libro de Uiiiiate EcctesicB, pag. 201 : Coii-

fessio exordium gloriw esl ,non meriium jum co-

roiice, nec perficil laudem, sed initiat digiiitalem, ct

Episl. Lxxvii, iid Marlyres, p;ig. 159 : l''ustibiis cwsi

prius giaviler et ufjticti per ejusiiiodi poenas initiaslis

confessionis veslrce gloriosa primordia. liide illa quc-rela Secuiidx virgiiiis el niarlyris, quu! cum videret

XXIV.—iiinor^j na(u prirfrete.Post isla Pameliiis.cui D Buniiam sororem suain (lagellari, clamavit ad judi-

pra-ivcrat edilio qun; dicitur Gravii, adjecit ex codice cein : Cur soiorem meam gtoriu nfftcis, me vero ejiis

Afnigenicnsi ct ex Coloniciisi, mujoribus miuisierium; gloiiie non paieris esse pariicipem'.' Celerinus in tpi-idqiie optiiiici|iiadrare ail. Ego non dispulo an optiinc slola ad Lucianum, pag. 29 : iiic coronet te cujus no-iiuadrei. Illud tantuin aio, mc ideo expuiixisse hx-c men confessus es.

duo vocabula, quia;illa nuii inveiii In anliqiiis cdilioni-

LIBER DE LAPSIS.

A»r.iMENTUM. — Pollicitiis crat frequenter Cypria- tius quid scriplurum de ratione lapsoriim : Iwc igiliir

nus, ubi primuin pax Ecclesia; reddila foret , se cer- libro promissis satisfacit. F.t in primis, ob ociilos

STEPII. BALUZII miJE.

DE LAPSIS. — Lihri isiiiis, iit ab aliis jam obser-valuni esi, mentiuncm facii ipsc Cyprianiis Epist. upag. 66, el Ponlius diacouusin viia ejus, tuin etiain

sanclus Augustinus et sanctus Fulgenliiis in locis in-

fra notatis. Adduiit aliqui Eiisebium Cxsariensciii,sed falso. Dccepit cos indiligciitia. Cum enim Rufi-

465 LIBER DE LAPSIS. 4CG

posita ctm gaudio lam insperaia Ecclesiw pace, e« A licerepotest ut non,quiDominurn tolo corde et anima

confessorum caterorumque stanlium in fide constantia

el deinde cum dolore summo lapsorum ruinis,

ac

persecutionis prxteriKe causis explicatis, disciplinx

nempe neglectu et peccaiis ftdetium ; graviter increput

lapsos quod, ad prima staiim verba minanlis inimici

idolis sacriftcaverint, et non polius, juxta Chrisli con-

sitium, secesserinl: ilem quod jamsacriftciis macalati,

contra Evangelii tegem , unle expinta delicla , ante

exomologesin criminis factam vini inferrent corpori

el sanguini Domini, et communicalionem ac pacem a

i/uibusdam presbyteris sine episcopi senientia extor-

querenl. Delerrilos proinde vindicta divina lapsorum

aliquot qui indigne communicarant(obiler inlerjecta

mentione libellalicorum, quod a crimine non excusa-

et virtute diligimus <^, benediciiones ejus et laudes

semper et ubiqne cum gloria pra:dicemus. Exopia-tns votis omnium dies venit, et, post longx noclis

liorribilem tetram(|uecaIiginem,DominiIuce radiatus

muiidus eluxit''.

11. Conressores, praeconio boni nominis " claros et

virtutis acfidei laudibus glnriosos, Ixiis conspectibus

intiiemur, sanclis oscuiisadha;rentes, desideraios diu

iiiexplebili cupiditate compleciimur. Adest militum

Cbrisli cohors candida, qiii perseculionis urgentis fc-

rocium turbulentam stabili congressione fregcrunt ,

paraii ad patieniiam carceris, armali ad tolerantiaiu

mortis. Kepugnastis^ fortiier sxculo, spectaculuni

gloriosum pra;buistis Deo k, secuturis frairibus fuisiis

rentur), et animatos eoruni exemplo qui, ^Kamuis B exemplo. Religiosa vox Christum >* locuta est, iii

nullo sacriftcii aut libelli facinore conslricli, quoniamtamen de hoc vel cogitavermtl, hoc ipsuin apud sacer-

dotes Dci dolenier el simpliciter confttentes,exomolo-

gesin faciebanl ; ad confessionem delicli, ad pceniten-

tiam publicam , ad salisfactioneni plenam mullis

hortalur. Poslremo vilari ntoitet Novatianos, confu-

tans Scripturis aliquol itlorum hceresin.

'. l. Pax ecce, dilectissimi fraires, Ecclesia: reddita

est et, quoil diiricile nuper iiicredulis ac perfidis im-

possibile videlj.'il'jr, ope iitque ultione divina securi-

tas nostia reparala est. Iii iietiliam nienles redeuiit,

el, tenipesiate pressuricac nube »discussa, iranquil-

litas ac sereniias refulscrunt. Dandse laudes Deo , et

bencficia ejus acmunera cum gratiHrum actione cele- Q sexum quoque vicerunt. Veniuiit et geminata militia;

branda, quamvis agere gratias nosira vox •> ncc in su» gloria virgiiies, et pueri aiinos suos virlulibui

persecutione cessaverit. Neque enim tantum iiiimico transeuntes. Necnon et ca:tera slantium multiludo

LECTIONES VARIANTES.'Repugnaiites Bod. 1,3.

s Deum secuturls ^oss. 1.h Chrisli «od. 1.4.

qucni se semel credidisse confessa est. lilustres ma-

iius, quac non nisi divinis operibus assueveraiit, sa-

crificiis sacrilegis restilerunt. Sanctificala ora coe-

lestibus cibis,post corpus et sanguinem Domini, pro-

fana coiiiagia et idolorum reliquias respueruni. Ab

impio sceleraloque velamiiie , quo illic veiabaiitur

sacrilicantium capita captiva, capulvestrum libcrum

mansit. Frons cura signo Dei pura, diaboli coronam

ferre non potuit, coronae se Doinini reservavit. Quamvos Isete sinu ' suo excipit i inater Ecclesia de pra:lii)

revcrieuies ! quam beata, quam gaudens portas suas

aperit, ut adunatis agminibus intrelis, de lioste pros-

trato trophxa refereiites! Cum triiimpbantibus viris

el femina: veniunt , qux cuin s.iiculo dimicantcs ^,

* Nnbe discussa et caligine discissa Ar.NC. 1. Bod. "2.

iMm. Ebor. Tempesiate pressa ross. 3. Nube etcaligineOxon. Rigall.

^ Noslra vov convenil Bod. i."= Nos qui Deum lolo corde et aiiimo diligimus, bencdic-

tiones ejiis el laudes noii Voss. 3.<i Eluxil et coiifessorps Bod. i.* Numinis Ben. Lurainis Ar. Voss. 1. Lam. Bon. 3.

i Laitos iii sinuin foss. 1, 2, 3. La!to sinu Oxon. Impr.I Excepil Borf. i, i, iMm.* •Cum sseculo sexum quoque Bod. 13. i. Um. Ebor.

Voss. 1.3. Thu. Corb. m. 2. Affl.

STEPH. BALDZII NOT^.

nus latine verterit Historiam ecclesiasiicam Eiisebii,

credenies illuin eam vertis.se simpliciler ei nibil addi-

dissc de huo, sibi persuaseriint ea qii% in inierprete

lcgunliir de lioc Cypriani libro exsiare eiiain apiidEuscbium. ()uod verinn noii csi. Ha;c suiit verlia

Riifini : C.yprianus de his, id esl de Lapsis librum ma-

gniftcentissime scriplum edidil, in quo el Lapsos ad Dpcenilenlium cohortandos el conlradicenles alienos esse

a Christi visceribus statuil. Ilunc porru librniii ct li-

lirum de Uitiiale Ecclesiw frequenler citat VenericusVercellensis episcopus.

I. — Pax ecclesiai reddila. Post obitiim Decii, ut

oslciidit Pearsoiiiiis iii Aiinalihiis Cyprianicis.Sitbe. Rigallius addiilit etcaltgine. Sed lianc addi-

lioncni, qu.c liaiid dubie esi ex giossemaie, non agno-BCuiil alia- editioncs nec lihri veicrcs. Reperia esl in

dunbus tantum, iii iiiio nimirum rcgio, ex «luo pulo

Rigaliiuin accepisse, el in Moyssiaceiisi.Voiis omnium. (^odex Fuxensis, vocibus et voiis

omnibus.

II.—Coliors cnnrfit/fl. Tcrlulliaiiiis in libro i ad Uxo-rem : Tola illa Ecclesia candida de sanctitale conscri-

biiur. Ubi vide Rigaliium. Idem Tertullianus in libro

de Corona : Et de marlyrii corona laurea meliut coro-

nandtts. Vide nolas Joinnis Ludovici de la Cerda

pag. 6i9. De massa candida vide Baronium an. 2C1ct 303.

Sacriftciis sacrilegis. Septem libri veleres habent

sacriftciis ac sacrilegiis.lieservavil. Diio libri vetcres mancipavit.Sexttm vicerunt. Supra, Epist. xxxi, pag. 164 texu

suo forliores. Ubi viilc iiotas.

Annos suos virtulibus. Ila veteres cdiliones, vigiiili

ettrcs libri iiosiri, et qualuor Aiiglicaiii. In iino rcgioet in Moyssiacensi legitur, annos suos continenlioe vir-

litlibus. Ciim aulem vox conlinenlia; desii in lani niiil-

lis anliquis codicibus, cum non couveniat "*•liiiic

loco, ni ait Laiiiiius, nobisvisumcst illaiii esse delcii-

dani. S:iiie Panielius ili:im adjecit ex editioiie (|ii.c

dicilur Gravii ct ex quodam veleri libro. Vernni idoiii

Latiniiis jainpridem pronuntiavil eain aiiclorilatciii

taiiti noii esse ut persiiadere possit vocem lianc essorelineiid:im.

Staniium. Veteres edilioiies, codex Seguierianus,Graiianopolitanus, receniior Vlctorinus, et unus Va-

«7 MVI CTPRIANI mvesiram gloriam seqtiittiri pfoximis el peiie conjunc- A iiiimicus populaiionis su^ slrage dcjccil. Quid hoc

tisiaoilis iiisigiiilms vcstigia Vesira comilalur. Endein

clin iHis sincciitt>s c(irdis, eadem <idei lenacis inlegri-

las. luconcussis pnriccptorum coelestium ladiciljus

""iiixns el evingelicis iraditioiiibus roboridos, non

pra;.cii| ti cxilia, iioii desliiiala lormeiiia,non rei

familinris daiiina, non torporis siipiilicia tCrrucruiit.

Explorand;c fidei pra;linicbanlnr dies. Sed qui sxculo

renimliasse se memiiiit, nulluin sa'cnli diein iiovil;

nec lcmpora lerrena jam coiiiputal q«i xteinitatom

dc Deo speral.

III. Nomo ", fratres dilectissimi ,«eino lianc glo-

riam mnliici, ncrao incoiTuptnm slantium flrmitatem

maligiin olitrecialioiie debililct. Cum diesne^anlibus''

pi.TSliiutiis cxcessil , qiiisquis professus iiilr;i diem

loco laciam , dilectissiini fratres ? flucluans vario

nieiitis aestu,qiiidaul qunmododicam? Lacrymis nia-

gis quam verbis opus est ad exprimeudum' dolorem

quo corporis iioslri plagadellonda est, quo populiaii-

quaudo iiumerosi multiplex lameiitauda jacttira est.

Qiiis enim sic diirus aul ferreus, quis sic Ci-aternai cha-

ritaiis (-' obliliis, qoi inter suorum mulliformcs ruinas

el luijubies ac mullo squaliire dcformes refiquias cou-

siiiuius siccos oculos lenere praivaleat, nec, crum-

pcnle staiim flclu, priusgcmiius suos lacrymis quain

vocc deproiiiat? Dolco, fratres, doico vobiscum, ncc

milii ad leiiieiidos dolores meos integriias propria et

sanitas privala blaiidilur, qunndo plus paslor in grc-

gis sui vulnere viilnerelur. Cum singulis peclus

non esi, Clirisiianum se esse confessns esi '. Primiis B nieum copnlo, moeroris et fuueris pondera luctuosa

cst victori;te tiuilus, gcntilium manibus npprchensiim

Domimim conftieri : sccundus ad gloriam gradus> cst

cauia secessione suhtractum Domino reservari >•'. Illa

puhlica, hnec pHvaia confessio esl. Ille jodicem s;v-

tulivincit, hic contenios Dco suo jiidiceconscicnliam

puram cordis tutegritaie custndit. Illic, foriitudo

promptior, hic solliciimlo securior. Ille appropin-

qnar.te liora sua, jam malunis inv^ntusesl; liic for-

tasse dilaiiis csi qui , pairimnnio derelicto, Idciico

secessil quia non erat negaUirus : conlilereiur uliqueci fuis.sci ei Ipse deientus.

IV. lifls marlyrum coelesies coronas, has confesso-

nim glorias spiriiales, has sianiium frairum maxi-m;i8 eximiasque virtutes nioestiiia uua contrisial.

participo. Cuin pbmgentibus plango, cum dcnciitibus

defleo, cum jnceiilihus jaccre me credo. Jaculis illis

grass;mtis^ inimici inea simul meinbra pcrcussa sunt,

saivienlcs gladii per mea viscera iransicrunl. immu-nis et iiber a persecutionis incursu fuisse non polest

animus. Iii prosiraiis fralribus et me prostravit af-

fectus.

V. Habenda lamen est,

fr.itrcs dilectissimi, raiio

vCriiatis, nec sic mcniem debet ei sensum persecu-tionis inl'est;c teuebrosa '

caligo ciccasse, ui niliil re-

inanserit lucls ct luminis unde divina pra;cepta pcr-

spici possini. Si cladis causa cognoscitur , et medela

vulneris invenltur. Dominus probari fainili;iin suam

vohiit;ct qiiia iradiiani nobis divinitus discipliiiamquodavulsam iioslrorum viscerum parieni violenms G pax longa corrupcrai, jacentem (idem ei pene i, ut

Nomo, fratres, nemo Yosi. 1 . iMtn. Mfl"Ncgjiitliiiii Voss. 1. 5.

* So uon e»l CQulessus ? Lam.<* C.iadus esl, cuiiiqiiis se Vdss. 1" Sorvavit Ko«.l.

LECTIONES VARIANTES.

ti(aun< habenl r/rcMttisfniKinm. Scd h*c lectio bonan(me>i. Lnmonianns \t;)\)Kl ndtlanlium.

Dmniiti. Il.ec vox deesl inniili(|ii;s cililiOiilbiK cl In

Ire.lccim libris viMrrihus. Lnsnius adjecil. Nom re-pcri aul.Mii iirim iiisi in (|iiinque codicibui. ReiiniiilaiMcn, i|ilia viditiir necessaria.

Kxphranda;. Il.inc leciionem exhibeiit sexdecim. ,veicra excinplaria. Codex Uimicnsis saiicii Dionysii n cliahel : tspngnandx ftdei prwfigebanlur die$. Hiirgun-diciis, ,)rttni(),(/a(»(»i(«r. Voteres cdltioiies, tw(n»e-baiilhr.

'

,,"'• T-^"""» »««"o"e. De hae secessione saiicti

Bl.nr tyris sic scrihit iiiter alia Poiiliiis ilincnniis •

.Se-

ijuuurul piobiinus secessum itlmn non Iwinmii i)».si(.

Inmmilttlecoiiceptvm, scd, slculi csl,n;e Ms.J divi-num . bic de I'aulo ercmila ail Ilicrnny.m.s : Cmn ncr-sccaiomsprocella denolaiet, in vilhm remotioiem etsecr,rtiorim recessil. Vide libiuin TcMulliaiii Oe Fuqatn jirrseeiilione.

'

—pMus aiil ferrcus. Cicero Aclioiio ii in Vcr-rcm : Qms lam fuii illo lanpore durus nc fcrreits, quistam whumaim. Juvenalis Suiiru i

'

' Exlenden(ium Ar. Lam. Ben. Ebor. NC. 2. Bod. 2.S Sic cladis Lam.iii;rassaiilibusl,i»i. NC. 2.• hircsi:e iilecehroSa Vosi. L3.j Kl ul peno Liim. Bod. 2.

STEPII. BALUZII miM.Vide mx de incursit notavimus ."id Episiolam x\iii,paK. 4"ii.

In proslhitis. Oplaliis li|). i, nonnnllos fnHeslumproslravil iii morie;n.

. y.— Paxloiiga coiTKpcrn^. Saiicius Augu.vtiiiiis iii

Epislnl;! ad ISoiiiraciiiin coiiiitem ; Decuit ciiim cossolticitiido quos negiHjintes securilas feceral. Siilpiliiis

... .. .Nani

i|iiis iniriiix'lam paliens urbis lain lcrreus ul lonoal sc!

iHfBr.u Codex Fuxensis iinpeiu. Paulo posl inI.OC ipso hbro, nec prt>strmu, e,l peisecuiwnh Unpeiu.

'overus lib. Ji saor;e llislori;e : Pterique eoritin loiigariirsum pace corrupli. i:i infni : Hiirsiim corrupli ton-

gm pacis mnto idolis libaventnl. Vollciiis P.ilcrcnluslib. II, Paniioiiia insolens tonya- pacis boiiis. El Taci-liis lib IV Aiitintium Inidil Pisoiiein fiiisse paoe incu-riosiim. Juveiiali» Sal. vi : ^unc putimur longx pacisiiuita. Lik;iiiiis lib. v : Loiigaquc in pnce quielos bcl-lorum

priiiiitssparsil jiiror. .Mndcsius in libro de Vo-cabulis rei iiiililaris : Longa secuiitas pacis hoinmesparliin ad delectulionem olii, paiiiin ad civilia irndiixil

officia. Cicsar lib. ii de Bcllo civili : Mullitudo iiisoleiis

dtuiuiniliileolii. Cassi;nius lil». v, c;ip. 1!) : Scilicel nepacisolio mites Clirisli tcniescens incipiat obtivisci coii-slinttiomim suariim gloriosa ceriamiiut, ac securiialisiiurlia dissotulits ptwiniorum slipeiidiis ac triumplio-ruin ineiilis defraiidetur. Sniictiis Leo P.ipa ser-nioiie II iii solemiiilule E'piphani;c : Yigilaiiler cn-venda sutit ilta discrimina quie de otio ipsius pacisoriunlur. Vide nolas nosiras ad librum vi Salviaiii.

m UBM DE LAPSIS. noita dixerlin , tlorinienlcm ccnsura ccelesiis crexit ; A liacio coloratl. Ail dccipienda corda sinipiicitim cal-

lidic fraiKles, circiimveiiiendis fratribus subdoLc vo-

IiMitales. Jiingcre cum infidelibus vinculum matii-

monii, prostiiuere geniilibus< membra Clirisii. Non

jurare lanimn tcmeie, sed adhnc eliam pejerare : pra;-

positos superbo tumorc contemnere; venenr.lo sibi

ore maledicere, odiis periinacibus inviccm dissiderc.

Episcopi phirimi, qiios et liMitamento cssc oporictCictciis ct exemplo, diviiia procuratioiic contempia ,

piocnralores rerum Sa^cularium fierl, derelicta callic-

dra, plebe deserla, per alienas provincias oberraiilcs,

ncgoiiaiionisquacstuos;cnundinas'J aucupaii, esurien-

tibus in Ecclesia frairibus, habere argentum largilcr

cumqiie iios pcccatis nosiris amplius mereremur,

clemcntissimus Dominus sic cuncta moderatus est,

ut lioc omne quod gestiim est exploratio potius qiiain

persecuiio videretur.

VI. Studebantaugendo pairiinonio singuli, el, ol)liti

qiiid credenles aut sub Aposlolis ante feeissent aut

semper facere deberent, insatiabili cupiditatis ardorc

ampliandis facultatibus iiicubabant. Non iii sacerdoti-

blis "religio devota, non in ministris'' (Ides integra,

non in operibus misericordia, non in moribus disci-

plina. Corrupta barba in viris, in feminis forma

fucata, adulterati post Dei '*'maiiuSoculi, capilli men-

LEGTIONES VAIUANTES.a SacerdotlisiJOd.l. i. Jji> Ministeriis Bod. i. 4. Thu. Foss. Lwn. Manul. Gromv.

Lips.

STEPH. BAH3Z1I NOTiE.

' Proslituere cum gentihus NC 1. Pem.<i QuaisluosasnuiiUinas Bod. 4.

Aniplius mereremur. Ita antiquseeditioues. Erasmus

scripsit amplius pati mereremur; quod ego reperi in

qualuor antiquis exempiaribus. Gravii (|ux dicitur

cditio id quoque babuit, sed minuiiore charactere

scripluiu, ut inlelligi daretur dubium videri an esset

Cypriani. Vox aiiiem pati iion invenitur in octodeciui

exemplaribus nostris neque in qiiinque Anglicaiiis,

neque in editionibus Manutii et Morcllii. Ego suppo-silam arbitror a quodam sciolo qui putaret seusumnon esse iutegrum absque illo vocabulo, siout Freiii-

shenaius ad librum ii Historiarum Taciti, ubi legitur

tncipi vicloriam raius, cxistimal vocem ratus adje-ctam esse ab aliqiio cxlraneo, qui deessc aliquid beic

putabat. Erasmi lameii editio posset adjuvari ex eo

quod paulo post seqiiitur, quid non perpeli tales pro

peccatis ejusmodi mereremur.

VI. In ministris. DuO iibri vbteres habent mi- Cnisteriis.

Capilli mendacio cotorati. Iiifra in hoc libro,

pag. 191, et quw capillos tuos inficis. Ovidius lib. iii,

de Arte amandi : Feminu canitiem germanis mficitlierbis. Marlialis lib. vi, Epigr. 57 : Menliris fictos

uiigiiento Phcebc capillos. Columella in pra;ralioiie li-

hroriini de He rustica : Capilum et ciipilloruiii concin-

nalores non solitm ipse nudivi, sed el ipse vidi. Videnoias ad librurii de Habitu virginuin iii vcrbo lapiUis,

pag. 5i8.

Jungere cum iiifidelibus. Cilai liunc loi^iim saiictiis

Aiigilstimis, lil). i'"

deConjiigiisiidnlierims (ap. 2! :

Qnamvis beatissimus ('.yprianus inde non dnbilei nec in

levibus peccatis conslitiiat jungere cuin infidelibiis vin-

ciitnin riialrimonii, atque id csse dicut proHlituere gcn-tililjiis meinbra Clirisli. llem iii libro de Fide el Ope-ribus cap. 19, Ul)i hinc ctdligil (pucdaiii uno s;eculo

iiilcr.via cssc (\\ix in alio noii liccbaiit. Sane Tertul-liauus (Idcel niiam liilci regulam esse immulabilem, W(.'nicra vcro corrcctioiiis et disciplin:^^ .idiiiiitiie

iioviialcm correclimiis. Vidc riirsiiiii <.niictiiiii Au-

giisliniim in Epislola ad Boiiifacinm de rariis Consuc-Indiiiibns Fcclesiarum et provinciuruni. Ilipidiiymiislil). I coY.lra Jovininnum : Jnngunlur geniilibus tt

templa Cliristi idolis prosliluunt. Idcin iii' Episuda ;id

Eiislncliiiim de Custcdin virgiititalis : Si uulein et ilUu

qna: virgincs suiil ob alius tamen cnlpas viryiiiilcte cvr-

poriim iion salvanlur, qiiid fiel illis qucc vroslilucrunt

menibra Clirisii? Conciliiim Arelateiise primum ca-iHiiift il : Dc puellis jidelibus qua; genlilibus jungunlurptticuil ul aliquanlo teinpore a comiiiuiiione sepurentiir .

Vide Rigallii observaiioncs in librum ii Teriulliaiii udVxorem. In tiliilo Codicis 'Mieodosiiini de Nhpiiis

genlilium, pracipihir iil nulli prdvinciiiliiim, cnjiis-cuiii qiic ordiiiis aiii loci riierit, ctim barbara sit uxore

coiijiigium, nec ulli geiitiliuiii provineialis femina to-

puiclur, ei sj conlra factuni fucrii, capilaliier expic-

tur. Geniiles istic, ut recle observat Jacobus Cotlio-

fredus, iion dicunlur respectu fidei seu religioiiis,verum respectu Romaiionim, barbari, ct specialimii qui ex variis gcntibus felicitatem Ronianam seqneil-tes se ad iiiiperium contulerant. Itaqiie provincialibusopiioiiuiilur, id est Ronianis, non eiiam Christiaiiis.

norUimenlo. Ilaec est editio Manulii, cuin sii-

periores ediliones habereul ornnmenlo. LectioneinMaiiutiiiiiam inveni in duodecim veiustis codicibus.Alii exlai in aliis septeiii , iii ediiicine Morelliaiia,et apud sancltim Augtisliiium lib. iii conlra Cresco-nium. cap. 56. Vide qiiai in similicasu adnotavi ad

Epistolam XV, pag. 401. Iii Concilio Toleiano iii,canone 10, legiiur /ior(am(;n(o concilii el alibi orna-mento.

Procuralores. Vetitum isiud semper in EcclesiaDei. Iiisigiiis est in ea causa locus in canone IG,poiicilii Cariliaginensis habiti P. C. Ilonorii XII oi

Tiieodosii VIII, exlatqtte apud Graiiamim 21, q. 2 :

Placuit ut episcopi. Vide Fpitomein juris pontificiiAiitonii Aiigustini lib. iv, tit. 73, et notas iiostras

ad librtim Agobardi de modo RegimimS ecclesiastici.

Vide eti;iin invectivaiii Jacobi Cardinalis Papieiisisadversus Joaiiiiem Cardinalem Ailrebatenseni. Siil-

pititis Severus lil). i Historim sacrw, cum dixissct

levilis nullam potestateiii daiam, quo liberius servi-

reiit Deo, addit : Equidem lioc exemplum non taciius

prmterieiim, lcgenduinque minislris ecclesiarum libenter

ingesserim. Fienim prmcepti liujus non soluni imnie-

mores sed etiain igiiari milii videntur. Tanta lioc tein-

pore iiniinos eoriiin luibendi cupido, velitt tiibes, incessil.

Inliiant possessionibus , prwdia excolunl, aitro incu-

banl, emnnt vcndunlque , qiimstui per oinnia stitdenl.

Vjdc sanctuin Gregoiitim lib viii, Episi. xi^adversnsBiisilium episcopuin Ciipuanum. llieronyinus in Epi-stola ad iNepoliaiiuni de Viin clericorum : Procuru-lores et dispensalores domornm iilicnariim qitomodopossinil csse clerici qiii proiirias jiibenlur coiitemnera

(aculiiites? Quo relerri etiam pdssiiiit eS qiia; dilci-

iiiu-i iii iiotis ail Capituiaria, pag. 1109.Derelicia calliedra. Contra regulas ecclesiaSlicaj

disciplina;. Vide concilia .\fricana.

Jn Fcclesia frairibus. In ediiionc Panielii adjec-tuiii est non subvenire. Sed ego additameiilum illud

iion repcri iii veleribiis libris a me visis iieque in

.\iiglicaiiis. Saiie Pithojaiius liabet niliil Iribuere.

(jtio ctiam iiiodo scripitim qiioqtie luisse in Cainbe-ronciisi testaiur Pamelitis. Et lamen miiiimc nccesrsariuiii milii videiur lioc addiiameiitum. Repichcndit( yprianus episcopos (itii cum viderent Iratres iii

Eccle.-ia esurienles, auitim el argentum siliebniit.

Dixi atiruni et argentum , (piia in tiiio libro meo ve-

leri scripliim est : Fsnrieniibus in Fcclcsia (rairibusatirum habere lurgiier velle, el Jii alio argentum pro

DIVI CYPmANl 473

vollc,

li|.lic.iiilil)U»foeiiiis iiiigiMc. Uiiiil iion peipeii lali-s

prii pccc;itis ojiisiiiodi inereieiiiur, ciiin jaiii priilcm

l)ra;iiioiiut'rilac ilixcrit ceiisura "diviiia : Si derelUiue-

rinl ^legem meam et in judiciii meis lioii ambulaveriiil,

«i jusiilicuiionesmeas profanaverint el prucepta mea

non observaveriiil, visitabo in virga facinoia eoiuin el in

flagellisdelicUi eorum': (Psal. Lxxxviii, 31-53).

VU. Pr;i!iiuiiliala sunl isla iiobis et ante prtwlicla.

Sed nos, dala; legis et ohservalioiiis iuinieniores, id

cgiiniis per uosira peccau, ut, duin Doniiiii maudala

coiilemnimus ,ad correctiouem ^ delicti et piobaiio-

nem fulci rcmediis seveiioribus vciiireiiuis. Nec sal-

tem sero coiiversi ad Doinini timorem suinus, ut hanc

correptionem nostram probationemque divinam pa-

lienterel foniler subirenius •=. Ad prima stalim verba B Anie aciem miilii vicli, sine congressione prosliati ;

fundos insidiosis fMndibns raperc, usuris mul- A iv, 10). Nonne, iram divinjc indignationis oslendens el

pa'ii;c nieiuiii praMiionens, deiiuu dicit : Adoruverunt

cos Bf/iios (ecerunt digiti eoruin ; et curvalus esl komo

et huinilitaius est vir, et non laxabo illis {Isa. ii, 8).

El iierum Deus loquilur dicens : Sacrificans diis era-

dicdbiiur, nisi Doinino soli (Exod. xxn, 19). In livan-

gelio quoque postmoduiii Dominus, iii vcrbis docior

et consuminator i"iii faclis, doceiis (|uid (iorcl, el la-

ciens qnodcumque docuisset, quicquid nunc geritiir et

gereiiir nonue aiiie prKmonuil? Nonne el neganiitius'

aiterna supplicia el saluiaria conliiciilibus pricuiia

ante coiistituit?

VUl.Excidcruut qnibusdaiiv, proli nefas! omnia et

de mciTioria recesserunt. Non expectaverunt saliem

ut ascenderent appreliensi ,ut interrogati negarent i .

minanlis inimici maxinius fratruiii nnmerus lidem

snam prodidii ; ncc proslralus est persecuiionis im-

petu, sed volunlariolapsn seipso piosiravii. Quid oro

inaiidilum, quid iiovum vencrai, ut.vclui incogniiis'

alque inopinaiis rebiis exortis , Cbri^ti sacramentum

lemcritate pr«cipiti solveretur ? Noniie liaec et Pro-

pbeix anie ct Aposloli postinodum nuntiaverunt ?

noiinc jiisloruni presi,uras et gcnlilium seniper inju-

rias pleni sanctn Spirilu praidicaveruni? iionne fidem

nosiram .seniper armans el Dei servos coelesti voce

corroborans dicit Scriptura diviiia : Dominuin Deum

luum adorubis, et illi soli servies (Deut. vi, 13; Matth.

nec hoc sibi reliqueruni.uisacrificare idolis vidrren-

tiir inviii. Uliio ad loruin currcre, ad morU.ni spoiile

properare, quasi boc oliiu cuperenl, quasi aniplec-

tercnlur occasionein daiam quam semper oplassent.

Qnoi illic ^ a niagistralibus vespera urgenie dilati

sunt? quot, ne eoriim differrelur interilus, eliam ro-

gaverunt? Quain viin potest lalis obtcndere, qiiacri-

inen suum purget, cum vini niagls ipse fecerit ut pe-

riret ? Nonne, quando ad Capiiolium sponie venluin

esi, quando ultroad obsequium diri facinorisaccessuiu

esl, labavii 'gressus, caligavit aspectus, Ireinue-

runt viscera, bracbia concidcrunt? nonne scnsus.

LECTIONES VARIANTES.

"Scriptura Yoss. 1, J.t> Filii add. loss. \.'

liiimiilaics eoruin el in (lagellis dcUcta corum; nil-

sericoriliain aulemab eo nondispergam abeis. ('oss. 3.

<t Corrcplioueni Ar. l.am. Yoss. 1.• Falioiiler subireiuus foss. 3. iwi.t IgDOtis Yosi. 1.

8 Adoraverint deos ross. 5. p.*iDoclor, coiisumuialur in factis Thu. Foss.

i Fulnra sua Bod. 4.

i Expeclaverunl saltem ul inlerrogali rogarenl, ut

thus accendereiit Yoss. 3. Impr.k Quod illic Voss. i. quid illi Oxon.1 Lapsus est Boss. 1.

STEPH. BALIJZII NOTiE.

aurum. Bed, quod jiigulum petit, sanctus Augustinusliuiic euniilciii locuiii refercns in Epislola ad Mucro-

bmm, lil). III, advenus Ciescoiiium, cap. 3ti, el lib. iv

de BupliiiHo contra Donalistus, cap. 9, iioii habet hoc

addiiaiiieniuin< Dcest etiani apiid Venericuni episcu-

puin Vercellenseni iii libro de Uniiute Ecclesia ei

apud Thiiiiiani Valdenscin in Ductrina x de Sacra-

mentalibus. Hieronyiiius in Epislola ad Nepotianumdc Vila clericoruin : Glorla episcopi est pauperuin

inopicE providere. Jgnominia omniunt sucerdotum est

vropriis sludere dwiliis. Vide ;Pro»pcruin sive Ju-

lianuin Puineriuiu lib. iii de Vita contemplaiiva'"

,

cap. ^4.

Fundos rapere. Citat hunc locum sanctus Au-

giistinus lib. iv de Daplismo contra Donalistas, cap.10, et in Epislola ad ttacrobium. Jullanus Puineriiislib. 1 de Vila conteinplativu, cap. 13, liiqiiens de

episcopls : Fundorum terminos siiie lermino cupidi-talis exlendunt, et se passiin exquisiiis deliciis dtdunl

qwe animiim corpusque debilitant. De Potamio Olys-slpona: cpiscopo iia lcgilur iii libcllo preciiin Maiccl-lini et Fausliiii : Sed et Polainio iion fuit iimlla sacrai

fidei privvaricalio. Denique cum ad fiiiidum properatquein pro impia fidei subscriplione ab hiiperalore ine-ruernl iinpelrare, dans novas paeiias limjuw per iiuain

blasphemaverul , in via morilur, iiullos fructus fundivel riiionc percipiens. Hleronynius iii Epistola ad iNe-

poliaiiuin de \ Ita clerlcuruiii : Turpe est aiite fvrestacerdotis Chruii criici/iii el pauperis, et qui cibo

quoque vescebatur alieno, lictores consulum et mililes

excubare, judicemque provincim meliiis apiid te prun-dere quam in pulalio. Cui loco recte adjungi possnntca quu: Aniinianus Marcellinus llb. xxvii

,dicit de

conviviis episcopuruin 'Koinanoruin siii temporis,quos ait epulas curasse profusas, adco ut coruinconvivia regales superarent mcnsas. Vide suprapag. 444.

Justificationes. Novem libri nostri et sex An-gllcani elcdiiio Morelliana pra:feruiit ;usfiiias.

j)VIII. — Ascenderent appreheiisi. H*c est lectio edi-

tionis Aiiglicana-, quain conlinnaut vetera excm-plarla, quam veru Kigaltins iii ubservatloiilbus suis

ait esse vcrissiinam. Cxterum Manutlus ct Morclliusiioii luere prlini qui eain indiixeruiit, ut pntasscvidelur Kigaltius. Habetur eniiii in antiquis cdltio-

iiibus. Videqua: iiulauius ad Eplstolaiu vi, pag. 592.

Ad forum. Et hlnc in Capilolium. Naiii suprapag. 407 . adnotaiuin est furum fuisse juxta Capi-tulium.

ISegareiil. Posi ha:c .Manutius et Paineliiis adduiit ut ihus accenderent. Sed haiic lcciionem iiie-

rito reprobat Kigaliius , quamvis eaiu retinueril.

Quippe iiusplain reperitur iii antiquis excmplaribiis,iii^i quod Aiigli unum citant ex biblioiheca Vati-cana.

Quain seinper. Sexdecim llbri velercs et editioMorellii h;ibeiit libenler.

Quot ne eonim. Codcx Seguierianus , quod ut

-173 LIBER DE LAPSIS. i7{"*

obstupuit.liiigua liaesil, sernio defecil? Siare illic " A cibis pollui violariqiie cogantur, non exeunt de me-

poiiiii Dei seivus, el loqiii cl rciinnliare Clirislo,qui

jaiii diabolo reiiuiiliaveral et si culu '! Noune ara illa

quo moriturus accessit rogiis illi fuit? noiine diaboli

aliare, quod foetore tetro fumaie ac redolere con-

spexerai, velui fiiiius et buslum vit:u sus horrere ac

fiigere debebat '' ? Quid hostiam leciim, miser, qiiid

viciiinam imiiiohiturus inipoiiis? ipseadaramhosiia,

victima ipse venisli; immolasli illic saliilem tiiam, spein

tuani, lidem tiiaiii luiiestis illis ignibus concremasli.

IX. Ac mullis proprius iiiteritus saiis non fuit.

Ilortamentis muluis in exitiuin <:

populus impiilsus

est, mors invicem lelhali puculo propinata esi ; ac, ne

quid deessei ad crimiiiis cumuluin, infanles quoque,

parentum manibus vel imposlii vcl attracti, amiscnint

dio nec recedimt ! Alibi qiioque vox aiidltur e coelo,

prcmoiiens quid Dei servos facere convcniai dicens :

Exi de ea, populus .meus, ne parlkeps sis delictorum

ejtis el ne perslringaris plagis ejus {Apoc. xviii, i),

Qiii exit el cedit e, delicii particeps iioii fit; plagis

vero ct ipse perstringiliir qui socius criminis inveni-

lur. Et ideo Domiiius in persecutioiie secedere et

fugere mandavit, atque, ut id (ieret, el docuit et fecit.

Nam, cum corona de Dei dignaiione descendai, ncc

possit accipi iiisi fuerit hora snmendi, quisquis in

Chrislo maiiens iiilerim cedit, non lidem negat, sed

lempus^expeclat : qui autemcum non secederetcc-

cidit , negalurus remansit.

XI. Dissimuianda, fratres dilectissimi, veritas non

parvuli quod in primo siatim naiiviiatis exordio B esi.nec vuliierisnostri maleriaeicausareiicenda. De-

fuerant consecuii. Nonne illi cum judicii dies venerit

dicent : Nos nihll inali dfecimus, nec, derelicto cibo

et poculo Doniini, ad profaiia contagia sponte prope-ravimus. Perdidit nos aliena perfidia, parciites sensi-

miis parricidas. Illi nobis Ecclesiam matrem, illi pa-trein Deum negaveruiit; ul, diim, parvi et impiovidiet tanti facinoris ignari, per alios ad consoriium cri-

minuin juiigimur, aliena fraude caiieremur.

X. Nec cst, proh dolor ! jnsta aliqua et gravis caiisa

qu;« laiUiim facinus excusei. Kelinqiienda erat pa-Iria el pairiiiionii facienda jactura. Cui eniin nas-

centi atque morienli non relinquenda quandoque pa-tria et patrinionii sui facienda jaciura est ? « Christus

non relinquatur, saluiis ac sedis seiernae jaciura ti-

cepit mulios patriinonii sui amor cxcus, iiec ad rece-

deiidum parati aut expediii esse potueruni quos facul-

tatessusevelutcompedesligaverunt. Illa fucrunt renia-

nentibusvineula, ilLecatena; quibuseivirtusrelardata

esi,eiridespressa,et inens vincia ',et aiiima praiclusn,

utserpeiiti lerrain, secundum Dei senienliam, devo-

raiiti prxda et cibiis nerent qui lerreslribus iiihx-rerent.

El idcircuDoiiiiiius, bonorum magister ct pramiuneiis

in fuluriim i : Si vis, inquit, perfectus esse, vade, vende

omnia lua, et da pauperibus, el habebit lliesaurum in

coelis ; et veni, sequere me. (Maiih,, xix, 21). Si hoc

diviles facereiil, per divilias suas ^ non perirent ;

thesaurum in coelo reponenies, hostem niinc et expu-

giiatorem^ domesiicum non haberent. Esset in coelo

nieatur. Clamai ccce pcr prophetam Spiritus sanc- C cor et animus et sensus, si thesaurus esset in coela:

tus : Discediie, discedile, exile inde, el immundum no- iiec vinci a saiculo possel qui unde vincerciur"', in sa;-

lite laiigere.Exile de medioejiis, separummi',riHifertis culo iiun Iiaberel. Sequeretur Dominum solutus el

viisa Domini ( Isa. lu, H). Et qui vasa sunt Domini liber ", ut Aposioli ei sub Apostolis mulii et noiinulli

ac leniplum Dei, ne iminunduni tangere et feralibus sa;pe feceruut,'"

qui, et rebus suis et parenlibus

LECTIONES VARIANTES.'

V I"'cquoinodo Voss. 2. Illic num Bod. 2. ii Horam Voss. 3.» Debuerat Voss. 1 . i Fjjes prodila et niens victa ross. 1 .

lixiliim .suum Oxon. j Sic xi Mss. El praiiiioiieiis el consulens Oxoii.a m^scio ciir Biiluz. hic vilerponul iiiali Goldh. k Noh suas Lam. Tht:. Foss. Voss.Jaclura est? Lit Chrislus Oxon. l Hosteni nunc expugnaloreni Oj:o(1..'Mindainini l/a»i. Qui portatis Lin. Bod. " Vincirstur EmendiU Gronov. Qbs. mon.p. 40.

" Securus et liber Bod., 4.

STEPH. BALUZII NOT^.!

»Et secedit pem. Lin. ross. 3.

inlerrogati negarent, ne eorum differrelur inleritus et

rogiioeriinl .

Drnchia conciderunl. Codex Seguierianus , nie»i-bra concideruHl.

Imiiioluiiirus. Quidain 'libri veleres et veterescdiiiuiies liabciit immolaturus rel supplicaluius. Ita-

qin; qiiidaiii librarius anliqiius scripsil immoliiliirus.Alins supra lineam, ut luin solebai, scripsit vel sup-piiraturus. Ex bis duabus lectiuiiibus ii qui posleaseculi sunt eam elegerunt qua; illis magis placebal.Egu pncforu eain qu;e habet immolalurus, quaiii iionduliiio liiisse priniain. Naiii el iiiux sequiliir : Im-molasti hic siduiem tuam. Aliam lectioiiem adjiivarepossiinl liac verba Terlulliani ex liliro de Jejiiinis :

Saccis voliili el cineie conspersi idolis suis invidiain

supplicein objiciunt.IX. — Infiintcs qiioque. Cilat Iiiinc locuin sanc-

Ins Aiignstiniis in E|iisl(da «</ Uonifaciiim episcopum.Oplatiis lib. III : Omnibus locis leinpluin erul aiil sceliis.

Jiiquiuubantur prope morientes senes, ignorans pollue-

]) batur iiifantia, manibus parvi' pueri portabanlur ad

nefas, parenies incruenla parricidia facere cogebantur.Amiserunl parvuti. Hunc (|uoqiie locuin referl

sanclus Auaiustliius in Epistula ad Bonifacium episco-

pum ,ut Cypriani testiiiiuniu piubet parvulis apiid

Deuiii non ollicere paienlum peifidiain.Aliena fraiide caperemur. Ita sex libri vttcres et

snnclus Augustiiiiis. Pleriijue taiiicn libri bubenl mo-rerenliir, quiiique alienaviorte morerentur.

XI. — y/te cateiioe. Sanctus Augustinus Traclaiu xiii Evangelium Joaniiis : £ii( tibi avarilia caleiia pe-dum.

Qiii lerrestribus. Pamelius adjecil cupidilutibus ,

paiuni firiiiis lestiinoniis. Idem paulo pusi siiiiili

aucluritale addidltet consulens post vucein privmoiieiis.

Sod isla noii cxtant in aniiquis codicibns neqiie in

amiquis editionibus. Aiigli lameii ca ictiiiuciuiii,

qiiiimvis lils tarerenl euruni bbri. Vux cupidilaiisadilii.i haud dubie est a i|iiiiilain sludiosu (|ui iiiira

legcbal, qui lerrenis cupiditatibus prwgravanlur.

DIVI r.YPniANI 178

Clirislo nexibus aiJli*scnmt. A XIII. Scd lormenU poslmodum venerant; ci cru-

XII. Sequl aulcni Chrislum qiiomodo possimt qui

47S

dercliclis, individui

patrimonii vinculo detincntur ? .\ul quonindo coelum

pctuNl.ei ad subliniiaetalia consconduntqui, lerrenis

cupiditatibus degravanlur? Possidcre se crcdunt qui

potiuspossidcntur, ccnsussuiscrvi, ncc ad pecuniam

suamdomini, scd magis pecunia; mancipali. Hoc tem-

pus, hos honiiiies Aposlolus denotat diceiis : Qiii au-

im volttiit diviles (ieri, inciduiit in tentalionem el nms-

cifiittam" et desideria vmlla inulilia et noceiuia ^, quai

mergiint hominein in perditionein ei in iiiteriiuin. Radix

eiiim oinnium matorum esl cupiditas, quam quitlam up-

pelentescnavernnt a fide et interuerunt se dotoribus mul-

tis (l Tiin. ,yi, 9). Dominus dutem quibas nos prxmiis

ad conlempium rei ranlillaris iuvitat? I>arva bacc ct

ci.Ttus gravcs reluctaniibus imminebaiu. Queri de lor-

meiilis polcst qiii pcr tornienta siipcrauis est ? 1'otust

cxcusaiioncm doloris obtendcrc qiii victus est in do-

lore ? Poiest rogare talis el dicerc : t Ccrtare quiilcit]

forliicr volui, ct, sacramenti inci mcmQr, devotionis

ac lidei :iri!ia suscepi ; scd me iii congressione piignan-

tcm cruciamcnt:) varia ct suppiicia longa viceriinl.

Sietit mens stabilis et lides fortis, ei cum lorquenti-

bus poenis iinmubilis diii aniina luciala est : scd, cuin,

duiissinii judicisrecrudejcente sxviiia, jamfaiigatuiii

nunc flagella"scindereiil, niinc cmituiiderent fiis-

tcs, nunc equulcus extendcrct, nunc iingula etfodcret,

nunc flaniina torrerct, caro me in colluclalione dcsc-

ruil, innrmiias viscerum cessit, nec animus scd cor-

cxigua hujus lemporis damna (|uibus mercedibus peii- g pus in dolore dcfecil.» Polest cilo '

proficcrc ad vc-

sat.' A^eiiio esl, inquit, qui relinquat domum aut agriim,

aut parenles aut frntrcs, aiit uxorein aut fitios, propter

regnuin Dei, et non recipiat septies tantum in islo tem-

pore, in saxulo autem venturo vilam a:lernain(Marc.

X, 29). Quibus cugiiilis et de Uoinini polliccntis vcri-

late compertis; non lanluin timenda non est ejiis-

modi sed el optanda jactura , ipso denuo Domino >=

prxdicante et inoncnte : Beaii eriiis cuin persecuti los

fuerini ^, ei separaverint vos ei cxputeriiil, ei maledixe-

rini nomini veslro ut nequam propier Filium hoininis.

Vaudete in illa die el exullate ; ecce enim merces veslra

mulla ett in cwtis ( Luc. vi, S2).

niam caiisa talis. Potest ejusinodi excusniio cssc ini-

serabilis. Sic liic e Casto et /Eiiiilio alii|uando Domi-

nus ignovit; siCi in piiina congressione devictos, vic-

lores in sccuiido prxlio rcddidit, ut furtiorcs ignibiis

fierent qui ignibus anie ccssissent, et unde superaii

esseiit, inde supcrarent. Deprecabantiir iili nun la-

ciyniarum miseraiiune sed vuiiieruin, nec sola la-

meiitabili voce, sed laceraiione corporis ct doloro.

llanabat pro flclibus sanguis, et pro lacrymis cruor

seiuiustulatis visceribus delluebat.

'Muscipulaindi:il)oli ross. 3.

l» Mulla et noccnlia Ox6n ex i!SS.•^ ElDeoJos». 1. 3.

,1ii Kueriul homiues 4r. Boa. 2, 3.

XIV. Nunc vero qux vulncra oslcnderc vicli pos-

LECTIONIiS VARIANTES.

C 'Flagella adhuc BodA, 3, 4.

r CUo deesl in Yoss.? Sic sic Lam. ross. 1. Foss. Spir. Imp. nup.

STEPtl. BALUZII NOT^.

XII.— Possiderese credunt. Vide snpra pag, 3Si.

Nec ad pecuiiiam. Quiiii|uc libri Veleres babeiit

nec veciinice suai. kWi t\m, nec ad pecmtium doniini,

sed ipsi potius pecuniie •^'.

F.rraverunt. Kcvoc.iviiiius nccessario hanc leclio-

neiii, qiiani Maiiutius eliniinaverat ponens naufraga-veriuit. Quaiiiquain illins mulationis primiis aiicior

niin esi M.iiniiius, ciiin ea lcctioJuu exlarct in niar-

giiie ediiiouis qii.e diclllir esse Gravil. Ka{ju.im

iios

r<-|io$uiinus exiat in aiiiiipiis cdiiionibiis et in deccmet iiovein veluslis cxeiMplaribiis. M:iiiiiliaii.iiii iiiiii

invcni nisi iu quiiKjue. Pnnielins, ipiaiiivis eam re-

tiiincrit iii ciiiilexlii, luagisaliain probnl iii observii-tionibus siiis. In iiiio vero libi-o ex iikiic vfioniin li-

brarinruni srriptuin esl lumfragnViriinl el eiraveriint.^,

Kt lanien Cypriaiiiisin librorfe uraiiune domiiiica, pag."

210; in librodeOpereei F.teemofnjms, piig. 2i0; etlib. 111

TcKiiHonioriim lap. Gl, habel naufragaverunt a lide.

Sepiies. Qualuor libii veleres et ediiio Manniiaiiahaticnl centies

XIII. — Vcnfrniii. Iia veteips cdiiioncs et xxvii li-

liri vcieres, in qnibns |iOiio VeriTncnsciii ct Scgnie-rianuni, nisi qnod eiirnm Ires liabent B«ieruii(. Eras-nins scripsit venlurn ernnl.

In dolore. Codcx Lanionii per dolorem. Qiuid for-tasse nielius esl. Vide Epislolam ni Basilil ud Am-pinlochiiim, iibi iia(i:iide iis qni non ferentes doloresad iicgalioneiii Cbrisii iracli suni.

Itctnciaiiiibus. Qiiainor libri veteres prsefcrunt in

lucialioitibus, aliiis in Ivclaminibits.

Conijressione. Codcx Fiixensis coltiictalione.

Fatigatum. Moielliu> ct 1'amelius addiinl jam las-sum corput. Sed ego delcvi, quia ooij reperi in ullo

veicri libro quam in Beccensi. Sed tamen in vnriis

leclionibiis positis ab erudlio quodam in niarginibusedilioiiis Lugiluncnsis ainii 154!, adnotatum vidi

Cinitia liiinc locuiii ;Vim lassum. C;cs;ir llb. i de bcllo

Gallico dixil i)(?ifc«i(>«sej;Hnimn(«m corpus.In dotore delecil. Ilieroiiyinus iii caput 1 Epistdlie

P;iiili apostiili ad Galalas : In marlijrio non eadiiit

puenn ptecliiur qiti nbsquc cotlncliilioiie cl lorinentis sln-

liin prositivilad nefiandiiin el iltc qiti inler equitleos, /itli-

culas, iijiicsqite dislorlus coniputsiis esl quod credcbnl

negare. Et in capiit vi : Si (/iiis pro Clirisli nominis coii-

fessione crucintiis atiiim i.i loriiientis viderit dcnigusse,iompaiialitr rutacribits negaloris, et non lam iltitm ric-

tum quam se ricisse mirelur.

(.fli/o ei Aimitio. Kalciulariiim vetiis ecclesi.TB Car-

Ihagliieiisls eililiim a Mabilloiiio : xi Kul.Juniassnnc-torum Casii et /Eniilii. ln mailynilogiis Bcdieet alio-

rum legilur eadeni die ; In Africu Casti el /Fmilii,

qiii per ignein passionis marliirium consimimaveriiiil.

iScribil Ciipriniiitn in libro de Liipsis. Exiat inlci- Soi--

iiiones K;iiicii Augustiiii Sciino in naUiti pliirimornmniarlyntm iiiciplens : Siinclorum mariynim, (|iioiii 1111-

peri eiliioies operuni saiicti Angiisliiii collogeruni cxindiculo Possiiiii dictum esse in nalali taiicioruin

Casii et .(Einilii.

Viclores in sccumlo. Sie sanclus Joaniies Clirysos-loinus, in inltlo scciindie Paraulesis ad Tlieodornm

/«;)s«m aitniultosi|iii vi lornienloruni Iracli Clirisluin

ncgavcianl, rediiilegrato ceriainine mariyriicoronamie|,ori:isse.

Semiustulatis. Codeit Lamonii semiusii laleris.

XIV.—Quas ptayas. Codcx Segiiieriamis, quam vim^quas plugai.

'

477 I.IBER nE LAPSIS. ilfi

sunl, qiias plagas hianlium viscerum, qua; lormenta A per dolorem, gratias aget postmodum cum scnserit

menibrorum, ubi non fldcs congressa cecidii, sed saiiitaiem.

congressionem perfidia prjevenit? Nec excusat op-

pressnra necessitascriiuinis ubi crimen est voliinlaiis.

Nec lioc ideo dico ut fiatrimi causas ouerero, sed ul

niagis fratres ad precein saiisfactiinis instigem : nani,

cum scriptum sit, Qui vos fetices dictmi, iu errorem vos

miltuHi, el semitm pediim vcstrorum turbant(ha. ni ,

12) , qiii peccanlem blandiiiieiitis " adulanlibus pal-

pat, peccandi fomitera subministrat ; nec coniprimit

delicla ille, scd nulril. Al qui consiliis foriioriltus re-

darguit siniul aiqiie instruit fiairem, promovet ad sa-

lulein. Qiios diligo, inquit Doniinus, rcdargao et cus-

ligo (Apoc. 111, i9). Sit oporiet ei"* Dei sacerdotem

non obsequiis decipiciitibus fallerc, sed remediis sa-

XV. Emersit enim, fralres dilcclissimi, novum '

genus cladis ; et, quasi pariim persecuiionis procella

sicvieril, accessitad cuinulum sub inisericordia; litiilo

maluni fallens el blanda pernicies. COnira livaiigc-

lii vigoreni, contra Dominicac Dei legein lemeriiaie

quorumdam laxatur incaulis communicatio , irrita ct

falsa pax, periculosa'• dantibes et niliil accipicntibus

piolulura. Non quserunt sanitatis patientiam, nec vc-

ram de satisfactione mediciiiani. Pcenitcntia de pec-

loribus excussa esi, gravissimi exlremique delicti mc-

moria subluta e>t. Opcriuntur morientium vulnera ,

ei plaga lethalis altis el profundis visccribus inflxa,

dissimulato dolorej contegitur. A diaboli aris rever-

lularilius providcre. linpcrilus est medicus qui tumen- B lenles, ad Sanctum Domini sordidis et infeclis iiidoro

les vuliicrum sinus inanu parcenie conireclat, et in

aiiis recessibus viscerum virus inclusum duin servat

exaggerat. Aperiendum vuhnisestct secaiidum, et, pu-

traminibiis amputaiis, medela fortiore curandum. Yo-

ciferetur el clamet licet et conqueratur xger impatiens

manibus acceduiit. Mortiferos idolorum cibos adliuc

pene ructaiHes, exbalanlibus eiiam nunc scelus suuni

faucibus et contagia funesta redolenlibus, Domini

corpus invadunt, quando occurral Soripiura divina, et

clainet et dical : Omnis mundus manducabii carnem ,

LECTIONES VARIANTES.

* Verbis Voss. 3.1 In nos novum ross. 3.

« f.onira Deum' et Dei Toss. 3.

<i PernicioSa Ebdr.

STEPH. BALUZll NOT^.

Impmtus est medicus. TertuUianus, in libro de pne-

nilcnlia : Miserum est secari et caulerio exuri et puloe-

ris alicujui; morducilale cruciari. Tamen qum per insua-

vilatem medenlur, ea el emotumenlo curaliouis oflensamsui exciisanl el prwsenlem injuriam supervenlurm ulili-

lalis (jraliii coiumendanl . Idcm iii Scorpiace : Et esl

planecjuaii swvilia medicinai de scapetlo deque cauterio, Gde tinapU incendio ; non tamen secari et inuri ei exedi

idcirco malum, quia dotores uliles affert. Klinfia : (Jlu-

tans deuique ille et gemens et mugiens inler manus me-dici poslmodum eadem mercede cumutabil, et artifices

optimos prcedicabil et swvos jam negabit. Liicifcr Cal.i-

riianus in libio de Moriendo pro Dei Filio : Qaideuim licet ferro medicus tecel , cauterio urul

, sinapisincendio ad oninem dotorem wgrum deducal, lamen nec

secnri, exuri, exedi, morderique essel inimicum, quippe

quod idcirco bonum sil qiiia dulores inutiles auferal peradliibilos salulis causa dolores. Casi-i iiiiis Cnllal. vi,

cap. 6. Elenim seclio vel uslio salutaris quw illis qui ul-

cerum conlagioue pulrefucti sunl jiie itiferlitr a inedico

mala a toteranlibus credilur. Pari:iiiiis iii Paiu'iii'si ad

l^asnilenliam : Prudtnlcs wgri medicos tion verenlur ne

inoccullis quidemcorporum parlibuselium"^"

secnluros,eliam perusluros. Meniinimus tjuosdam remola eiium el

verecunda menibrorum non erubescetites in ferro et

caulerio el gruvissimu illa pulveris mordacila e duriisse.ij Papa III, lil). xi, Epist. 211 : Ideoque simorbutn luuiu,

Isliid Fulgeiilius PUiciadoslib. i. Myiliol. Vdcalcbiriir- quod abiil, invenerimiis indtiraiutn, viotentiori nos co-

co3 qui gravius laborant urere et secare, ut eos cu-

renl. Prudeiilius iii Carmine de Romano raariyre :

Pulate fcrrum triste chirursos meis

Inferre coslis quod secat salttbrlter.

Non esl amarum quo refonnalur salus.

Ovidius lib. I, Meiainorphoseon : i

Cuucta prius tenlanda, sed iminedicabile vulnus

Enso recidendum esi, ne pars sincera trahalur.

Idem lib. i, dc Remedio amoris :

Ut corpus redimas terruni paliaris et ignes.

Vociferetur. Terlulliaiius lib. ii adversus Marcio-

nem : Quidenim si medictim dicas esse debere, ferramenlavero ejus accuses quod secent el inuranl e.l amputent ct

(onslriclmt, quundo siiie inslrumenlo ariis medicus esse

non possit'? Hiohiiiyini nomiiie EpisUila scripla :id

Aniicum ii;groluin : Manusmedici multa ccedendo con-

ferunt saninuem non sitie murmure palicnlis.

Aiijer impalietts. Siipra Episi.xwi pag. 57 : iVoii

est nisi piiiieiitiatnorbis nccessaria.

Cum senseril sanitalem. Jiilius Firmieiis in libro de

Erroie proranariini religioimm : Sic l.oino recepla su-

niinie et satuie sibi reddila qtiicquid wgrolantis corporis

vilio invitus passus esl, lioc lotum pro ulililate sua f:c-

tnm esse sUinlis animi jitdicio co»/((t'/Hi-. lnnoceiili'is

gico: laiiieiiani. Hiennymus iii Episiolaad Marcellamdo Onaso : Medici quos vocanl cliirurgicos crudetcspu-Iniilur et miseri sunt. Aniion est miseria alietiisnoti do-

tere vutneribus et morluns cnrnes iiictemenli secare ferro?Ideiii iii Epislola ad Amaiidiiiii |iiesbyl<riiiii : 1'ulridm

curnes fcrro indigent cl cauterio ; nec esl medicinw

culpa, sed vuliteiis, ciim crndcliiale cUmcnii uoii pnrcitmedicus ul parcal, swvil ul misirealur. Ideni iii Epis-tola ad .^lalrem cl Filiain : Pulridwcumesferro curan-lur et caulcrio. Siriciiis Papa iii Episiola ad Ilimeriiiin :

Ferro necesse esl exscindanlur vulnera quw fomenlorumnon senserinl medicinam. Eiiiiodiiis iii Vila Epipliaiiii :

Ai(i«//imm a nicdico ad ptcitissima curntionuinwgernd-dticlus est ab illo quiprimum putrila ferromembra de-secuil el laleiitem penilus a sinu viscerum produxil illu-

vicm. Xeiiophunin libru v de Pa:diu Cyri aii medicos

ges uisislere mcdtcinw, ju.xla quod necessaria ctira de-

poscet; cujus asperitntem clsi forsnn in prwsenli rcfu-

gins, sanilnlc lamcn rccepla, ipsiuscoltaudabiseHecluni,

iicperiluiti quoquc meilicum benediccs.SiewecA lib. v dc

liciieflciis, c:ip. 20 : Son esi specinttdum an doleal ali-

quis beneficio acceplo, sed an dolcre debeat.

XV. — Iirila el fatsn pux. Ciceio, lib, x Epislola-

rum ad Alliciini, Episi. 1 : De pace idem sentio qtwd

lu, simulnlionem esse nperlam , parari aulem beilum

aceirimum. Vide snpra pag. 4f)7.

Snnilatis pniienliam. Liher Flori p(Biii(«n/inm. Et

mox pio medicina codex Lamonianus Iiabei poeuiten-

linm.

Excusstt. Iia dnodccim libri veteres. Alii undecim

et veteres ediuoius exclusa. Uiraque leclio boiia esi.

Codex Fossalensis : fceni/en/ia de peccatoribus cxclusa

479 DIVI CYPRLVNl «0

et anima quaicumque manducaverii cx carm sacrilicii A gnandis ailliiic lapsis« occulla populatione grassatur,

salulmii quod est Domini, et immuiidilia ipsius super

ipsum est, peribit anima illa de populo suo (Levil. vii,

20). Aposiolus iiem leslctiir el dicai ": JVoii potesiis

culicem Domini bibere el calicem dannoniorum, non po-

teslis mensm Domini communicare et meiisic daimonio-

rum(

1 Cor. x, 21 ). Ideiii coiiluinncibus cl pervica-

cibus coinniinalur el deiiunlial dicciis : Quicumqtte

ederil panem aut biberit culicem Doinini indigne, reus

erit corporis et sanguinis Domini(

I (ior. xi, 27).

XVI. Spreiis bis oiniiibus aique coiilcmplis, anle

cxpiata dclicia, anle exomologesin f;iciain criminis ,

aiile purgatani conscicntiam sacrilicio ct manu sacer-

dolis, ante olTtnsaiii pliicataiii indignaiilis Doinini el

niiuanlis, vis inrerlur ciirpori ejns et saiiguini, el plus

ullaiiieiilalio conquiescai, ul dolor sileal, ut delicli

memoria evanescat, ulcomprimalur peciorum'gemi-

lus, statuatur llelus oculorum, nec Doininum, gravi-

ler olTeiisuin, longa el ploiia poenitcntia deprecelur,

ciiin scriptum sit : Slemenio unde cecideris, et age pa-

iiitentiam (;ipoc. ii, 5).

XVII. Nenio se fallat, nemo sc decipiat. Solus Do-

minus inisereri potest.'"' Veuiam peccatis quae iu

ipsumcoinniissa suiil, solus poiest ille lirgiri qui pec-

cala noslra poriavit, qui pro nol)is doluit, quein Deus

tiadiditpropeccatisnoslris. Iloino Dcocsse non potesl

inajor ; iicc remittere aul donare indul^'cntia sua ser-

vus polest, quod in Dominum delicto graviore coin-

inissuni est , ne adbuc lapso ei boc acccJat ad crimen

modo in Dnminuin manibus aiqiie orc dclinquunt , ]{ siiiescial csse prxdictuin : A/n(edicfus /lomo qui spein

quamcum Doiuinum negavcrunl''. Pacem putani esse

quam quidain vcrbis rall.icibiis veiidilant. Non est pax

iila, scd bcllum; iicc Ixelcsix jungitur qui ab Cvan-

gelio scparatiir.- Quid iiijiiriaiii benericium vocaiit ?

quid impietaiem vocabulu pietaiis appellanl? Quid eis

qui flere jiigileret rogare Dumiiium sunm debent, iii-

lercepta poeiiiieniix lanientaiioue, communicarese si-

mulant ? iluc sunl '^

cjusinodi lapsisquodgrandofrugi-

bus,quod turbidum sidus arboribus, quodarmeijlispcs-

tilens vasiiias, quodnavigiissa;va lcmpeslas.Solatium

a'tern:c spei^

adiiniint, arborcm a radice subverlunt,

sermonc inorbido ad letliaie conlagium serpunt, navein

scopu!is,neiii|>orlumperveiiiai, illidunl.Non conccdit

pacem facililas isia scd tollit , nec communicaiionem

tribuit, sed impcdil ad saluteni. Persecutio csl lixc Qaliaei alia lentalio, perquam sublilis inimicus impu-

habet e in liomiiie (Hier. xvii, 5). Dumiiius orandus est,

Doininus nustra satisfaciionc placundus est , qui ne-

gaiitcni negare se dixil, qui omue judicium de Palrc

solus accepit. Credimusquideni posse apud judicem

pluriinuin mariyrum meriia et ojiera justorum, sed

cum jiidicii dics venerit, cum, post occasum sxculi

liujiis el muiidi, ante tribunal Cbrisii populus ejus

adsliteril.

XVill. Cxteruni, si quis, pr.Tepropera festinalionc

lemerarius reinissioncm pcccatoriini darc, se cuuclis

putai posse , aiit aiidet Domini praecepta rescindere,

non lanluin nibil prodest sed ci obest lapsis. Provo-

cassc est iram, iion servasse seuteiitiam, nec niiseri-

cordiain prius Dei deprecandam pulare, sed coniempioDomiuo de siia facultatc prxsuincre. Sub ara Dei

aiiimx occisurum marljrum clamant magna voco

LECTIONES VAIUANTES.* Comminetur cl denunllel Bod. 1, 2,3, 4.' Ferfca ante olTensam... negaveruul iiiler contcmptis

et anle expiata Yer. Iinpr. pra-ter Baluz. interponuiil.vxon. niillam ad li. I. vancuuem leclionum uffert.

' Hiccsuut Ar. i.od. 1, i, 3.>! Solaliuuj spei Bud. 1, 2, 3, 4. rost. 1. adimunt radice

Bod. 1, 2,3, 4.^

linpui^iiandishominibus ross. 2, 4. Pem.' I'ecialorum iiii. ^oss. 1.K CoiiUdil Ar. Bod., 2. Bcn.•» Dare se cunciis posse Imp. Dare se posse Bod. 2.

STEPH. BALUZII NOT.E.

<4<t'Wexi;uMa.lIir.inu|ucIcciiunemprntulillibrariiis,iitIctlor inlelligprelUberniii sibi esseeain pr;efcrre qu;esibi magis arrideret, ut s;cpe acciJitin libris veieribus.

Immunditiaipsius. Ita cliain lib. iii. Teslimoiiiuruin,cap. 91. .\l Cassiamis lib. vi, cap. 8 Collat. xii, cap.2, 01 CollaL XXII, cap. a, legil, in quo esl immundilia,peribit coram Doiiiino.

XVI. — Sprelis liis oiiinibus. Itesliluimiis liunc lo-ciini iili reperiliir in aiilii|uis exeinpLiribus in edl-rioiie Morclli;ina, ct iii ea i|ii;c dicitur Giavii. In qnoscculisuiniis tonsiliuin Ui£i;iltii ; qui qiiainvis reli-

iiuerit iii contexlu velcreni lectiiineiii, proniinliat iii

cbservatioiiibus suis illuiii qiiain nos revncaviiiiusesse verissiiii;iin.

Ante exomolvgesim faclam. Nimiriim apud sacerdo-les Dei, ul aii infia Cyprianiis in lioc liluo, pag. 190.Uuliiiiis in IVil. xxxi : Licel uulcin Deus dimiiial pec-cutii ex qito lionio in vulunlnle paiiilcl. tuiiien con/ilen-dumesl minislris Kcclesia; Vide Socralem lib. v, ca(). 19,cuin annol.ilionibus llenrici Valcsii. Vide etiaui iiiliam iioiis ad paginaiii 209, peccare ncc sutisfacere.

"»\erbis fallncibiis. Codex Segiiieriaiiiis fallenlibus.Arborem. Ilaic vox deesl iii sexdccini codicibiis an-

liqnis ei i^i anli.|iiioiibns cditionibus. Decrai etiaiu inalio vcicn , scd addiia csi postca bnpra lincam. tpi-

siola noinine llieronyini scripla ad Aniicuni xgroluni :

Non enim est arbor sotida nec robitsla nisi quai assiduituibiiiis incnrsioiie slipilibits concussis liuc alque itlnc

incliiiata lenintur, in qitam swpe venloritm turbinuin

flainen inciirrul. Ipsis enim vexationihus conslringilur,

preinilur, fixisijue radicibiis ciliiis roboralitr.

jy Xyil.— Soliis Uominus misereri polcsl. Tcrtiillianiis

iii liliro de B;ijilisnio ; Scd neqite peccalum diiiiillit

netjite spirilum induUjel iiisi solits Deits. Item in liliro

de pudicitia : Quis eiiiin diiniltil delicta nisi solus Deus?S;iiiciiis Joaniies Clirysostonius llomilia iv iii caput i

M.ililiu;i, ait iieiuineiii posse pcccata diiiiittere iiisi so-iuniiiiodo Diviiiaiii Naluraiii. Guidu de Perpinianoscribeiis adversus lirrores Ariiienoruin aii : Dicitiit

eliiiin quud liomo non reinillere polesl peccala nisi solus

Deiis. Kuriciiis, lib. ii, Epist. il : l'iwsliibit , ulcre-

dimus, misericordia

ipsiiis ul qui pcenilendi vobis aiii-

mitm iiispirare digiiutus esl, qui solus polesl et siinare

corrupla et reparare collitpsn et delcre coininissn. VideMaldoiiaii Tractatum de Sacrameniis, pag. 255, se-cuiid;e editionis.

Pliiriiuum martyruin. Velercs ediiiones et oclolibri veleres liabenl plitrimum valcrc martyrum. Sedvux valere iion exlat in aliis :intii|iils.

XVllI.—/"'flcufJn/e.Veleresediiioiics cl novcm libri

481 LIBER DE LAPSIS.*

482

dlcenles : Quousque, Domine, sanclusetverus, nonjudi- A Noli , ait «, orare pro' populo hoe, el noli poslulare

pro eis in prece et oratione , quiacns el vindicas sanguinem nostrum de liis qui in lerris

inhabitant( Apoc. vi, 10) ? El reqiiiescere ac palien-

liam lencre adhiic jubenlur. Et quemquain posse ali-

quis cxi~tiniat remiltendis passirn donaiidisque pec-catisljonuin fieri contrajudiceni velle, aut priusqiKim

vindiceluripsealiospossederendeie/MandaiUniartyres

aliquid fleri; sedsi jusla, si liciia, si noncontra ipsumDoininum a Dei sacerdote "

facicnda, si ohieniperaniis

facilis ei prona consensio, si petentis fiierii religiosa

nioderatio. Mandant aliquid martyres fieri *>; sed, si

scripta non sini in Domini lege qux mandant , ante

csl ut sciamus illos deDeo iinpeirasse quod postulant,

lunc facere quod mandant. Neque enim staiim videri

poiest de divina majestate concessum, quod fuerit

liumana pollicitatione promissum.

XIX. Nam etMoyses pro peccaiis populi peiiit, nec

tamen peccantibus veniam cum petisset accepit : Pre-

cor, ait, Doniine, deliquit populus hic delictum grande,

et fecerunt sibi deos aureos ; et nunc, si dimittis eis ,

delictum dimitte ; sin autem ,dele me de libro quem

scripsisti ''. Et dixil Dominus ad Moysen : Si quis deli-

querit<• ante me , deleam eum de libro meo

(Exod.

xxxii , 31 ). Ille amicus Dei , ille facie ad faciem

loculus sxpe cum Domino , quod petiit iinpelrare

iion poluit , nec Dei indignantis ofTensain siia depre-

catione placavit. Hiereniiam Detis Jaudat et prxdicat

dicens : Prius quam te formarem in utero novi te , el

prius quam cxires de vutva sancliftcavi le , el prophe-

lam in gentibus posui le(Hier. i , 5

). Et eidem pro

noii exaudiam in

tempore in quo invocabunt me,

in lempore affticiionis

sua;{ Hier. xi, 14). Qiiid vero justius Noe , qui

cum replela essei terra pcctatis , solus inventus cst

juslus in lerris ? Quid gloriosius Daniele ? quid illo

ad facienda mariyria in lidei flrmitale robuslius ,in

Dei digiiatione felicius ', qui loties et cum confli-

gerel vicit , et cum vinceret supervixit ? Qnid Job

iu operibus promptius , iii tenlalionibus fortius ,in

dolore patieniiiis , in tiniore submissius , in flde

verius? Nec his tameii , si rogarent , concessurum

se Deus dixil. Cum proplieta Ezecliiel pro deliclo

populi deprecareiiir , Terra , inquit , qua;cunique

peccaverit mihi ut delinquat delictum, extendam manum

B meam super eam, et obteram stabilimenlum '*'panis

et immittam in eam famem ,et uuferum ab ca hominem

et pecora. Etsi fuerint tres viri hi in medio ejus ,

Noe ,Daniel el Job , non libcrabunt /ilios neque ftlias ,

ipsi soU sttivi erunt(Ezech. xiv, 13 ). Adeo K non

oinne quod petitur in prsejiidicio petenlis^ sed in

danlis arbitrio est ; nec quicquam sibi usurpat et

vindicat humana sententia , nisi annuat et censura

divina.

XX. InEvangelio Dominus loquiiurdicens: Qui con-

fessus me fuerit coram hominibus ', et ego confiiebor

eum corani Patre meo qui in coelis esl. Qiti autein me ne-

gaverit, et ego nejfato e«m(L«c. xii,8).Sin{'ganiemnoni

negat , nec conlitenlem conliielur. Non poiesi Evan-

gelium in parte consislere et in parle iiulare : aut

peccatis populi deprecanli freqiienlius et oranii , G ntrumque oportet valeat , aut ulrumquc vim veri-

LECTIONES VARIANTES.

Ad DpI sacerdotem.b Fieri? Si Oxon."= Lihro luo Lam. Qucm scripsi. foss. 1.

A Dcliqueril ross. 1. Pem." Ait Dominus Oxon.

f Facilius J'oss. 2.

« A Deo ross. 2.k In preces judicio potentis yoss. 1.

i Corain homiiiibus Bod. i.

i Confiteniein non NC. 4. Lin.

STEPH. BALUZII NOT^.

vcteres, etiam Seguierianiis, pra^ferimt facililaie. .\lii

quatiior felicilalc, iiimirum, iit opinor, pro facilitate.

]lonum. Pameliiis posiiil rf/(;»«i», iiescio qua auclo-

rilaie. Ego sane bonum vidi sciipiiim iii omnihus an-

tiqiiis ediiionibiis et in omnihiis lihris velerihiis.

Vindir.elur. Falluntur profccto qui pnlanl lianc

vocem isiic accipiendain esse eo seusii qiio acciiiilur

apud Oplaliim cuin loi|uiliir de nssibus ciijusdam

niarlyris nondiim vindicali. Isiic eniin vox illa rcfcrri

dicariab eo. Lucifer Calaritanus in Apologia i piosancto Atliaii;isio : Talis mos est Dei culloribus ul

lolum reservenl Deo , scientes esse magnum vindicari ab

eo. Vide Uigaliii observaiiones ad libriim Terliilliaiii

de Oruiione. Jiilius Capiioliiius iii Perlinace dixit :

.Aliquoc eliam mortuos vmdicavit. Qiiod lameii referri

non potesl ad iiiorluos vindicalos iii seiisu Oplali.Si non conira. Bigallius istic ait isia sic uiio Iractu

perductnda, si non conlraipsum Dominum a Dei sacer-

per conscqucnliam iiecessariani debetad ea qii;e aii- D dole facienda sil oblempcraiilis facilis el pronu eonseu-

lecedunl ,cx qtiihus liqucl cxisliniasse Cyprianinn

pliirimum posse apiid jiidicciii nicriia marlyrum ct

opera jusiorum, sed cum jiidicii dics vencrii ,cum

posi occasiim sseciili liiijiis et niuiidi anic tribuiial

Cbrisli populus ejus adsiiterit. Et mox Cypriaiiiis af-

fert locum ex Apocalypsi in quo aiiima; niarlyrunioccisorum sub ara Dei conslituUc poslulant a l)eo

viiidiciam de perseculoribiis suis. Alia erat causa

niarlyruni nondiim occisorum , quos Cyprianus ait

non posse reniillcre nequc donare peccaia, neque

ipsos posse alios defendere anleqiiam ipsi vindiceii-

lur, uli postnlahaiit aniiiix martyrum occisoruin.

Eodcm sensu Epist. lvi, pag. !f6, aii Donrmiim pas-^ioiies iiostras ci vtiliieia viiidicattnum. Vide eiiain

exireinani parU'in libri de Bono patieniiw , p;ig. 255.

Tertullianus in libro de 1'uga in perscculione : Poles

iluque le mariyrem vindicare, scientes esse magiium vin-

sio, liancque scripluram pulat esse verissimam.

Laiidat auiem codicein Vernncnsem , iii qiio scriptiimcrat sil pro sunt. Sic eliam in cililione Morelli;iiia.

Al in Seguieriano legitiir : Mandant aliquid nuirnjres

fieri, si justa, si licila, «i nonconlra ipsum Dominum aDei sacerdote facienda. Sit obiemperaniis fiicilis ei

prona consensio, si petenlis fueril religiosa moderalio.

Ila etiam ferine codex sancti Arnulphi.XIX.—Fecerunt sibi deos aureos. Wxc desunl in an-

tiqtiis editionibus et iu qualuordecim codicihns ina-

nuscriptis. Exsiaiit lamen in aliis scptcni, cl iii qiii-

hiisdain additur el iirgenteos , qiiod dccst iii Fiixcnsi

ei iii ediiioiie Morellii. In capite iv Epistnla; ad For-

tiiiiatuin de Exhorialione niartyrii legitiir : Fecenmlsihi deos nureos. In libro vero i Teslimoiiioriim ,

cap. 1 : Fecerunl sibi deos aureos el argenteos. In ca-

piie XXXII Exodi, feccrunique sibi deos aureos.

484 WVI CYPRlANl 484

tnlis amilUl : si neg.mles rei ciiniinis non critnl , A fracius cst. Jaccns sianlibus el integiis vulncrntus

nec contilenles procmiiini virtiilis accipienl. Porro, si

liiles quse vicerit coroiialur ,ncccsse est iil vicia

pcrlitiia punialur. Ila niarlyres, aiil niliil possuiit si

Evangclium solvi poicsl ,aiit si Evaiigcliuin non

polcst solvi *,contra Evangelium foccre non possuiit

qiil (le Evangelio marlyres fiuiii. Nemo , fralres ili-

leclissimi , nemo inf.imel inariyrum (Hgniiaicm '',

ncmo eoruni glorias desirual et cnronas. Manet

iiicoimpl.'E fldei robur ineolume ; ncc dicerc aliipiid

aul faceie conira Chrisium polesi, cujiis et spcs et

(idcs ct virlus et gloria omnis in Clirislo est. Ut ab

episcopis conlra mandaliim Dei fial auctorcs essc

non possunt qiii ipsi Dei mandata fccerunl. An

quisqnam major Dco aul diviiia bonitale clemenlior ,

miraliir ; et qiiod non si;ilini Domini corpus inqui-

iialis manibus accipiat ,aut orc polliiio Domini san-

giiincm bibat , saccrdotibiis sacrilcgns irnsciliir.

.\lquc, tuani fiiiiniam, furiosc, deiiieiiiiam ! Iras-

ceris ei qiii abs te avcricre iram Dei nililur ; ci '

ndiiaris qui pro te Domini misericordianulcprecatiir ,

qui vulniis luum scnlit quod ipse non scnlis , qni pro

lc Incrym.is fundit, quas forsilan ipse noii fundis.

Oncras adhuc crimen et cumulas ; et cum sis ipse

implacabilis n ad antisiiies cl sacerdoics Dei, putas

circa le Domiiiiim posse placnri ?

XXIIl. Aecipc potiiis ct admilie qua; lofjuimur.

Quid siirdoe aures saliilaria pr.Tcepla non aiidiuntqu;c

nioncnius? quid e.Tci oculi poeniienlia; itcr noii vident

qui aut infectum velit quod passiis esl Dcus fieri , aul B <TioJ oslcndiinus? quid pcrcuha•' ei alienala "

quaji illi ininus polestatis ad proicgendam Ecclesiam

suam fueril , auxilio nos siio putet posse servari ?

XXI. Nisi si hxc ignaro Deo gesta sunt , aut non

pcrmiltentc° illo omnia ista venerunt , cum doeeat

indocilcs et admoneat immemorcs Scriplura divina ,

qux loquilnr diccns : Qius'dedit in diieplionem Jacob

et hrael iis qui pradubnntur iUum ? Nonne Deits ,

cui peccaverunt ? Et noluerunt in viis ejus ambuUire

neque nudire legem ejus : et superduxit super eos

iram animatiouis sua; {Isa. xLii, 24). Et alibi lesiatur

ac dicit : Numquid non vnlet manus Dei ut snlvos

(aciat ,attt gravavil nurem ul non exaudial 1 Sed pec-

cata vetlra inler vos et Deum separant , et propler

delicta vestra averlit faciem a tobis ne niisereatiir

niens rcmcdia viialia noh percipil qn:c de Seripturis

ciEleslibiis et discimiis et docemiis ? Aul si incrcdiilis

(|uibusdniii minnr fides est futuroriini, vel prcsenti-

bus ierre:inlur. Ecce eorum qui ncgavcrunt qu.x-

supplicin conspicinius, quos eorum irisli^s cxiius fle-

nuH ? iNcc liic esse sine poeiin pnssunl, qiiamvis ncc-

dunidies vencrii poenae. Plecluniur inlerini '

quidam,

quo cjeleri «orrigantur. Exempla sunt omnium tor-

nienla paucorum.

XXIV. Unus ex hisqui sponle Caiiitolium negatu-riis asccndii, poslquam Chrisliim ncg,ivit obmuluil.

Poeiia inde coepii unde eoepit ct crimen ; ut nec ro-

gare jani possct qui verba ad prccum iniscricordi^im

non liabcret. Aiia in bnln.cis coiislilula(lioc eiiim cri-

{Isa. cix, I). Dclicln polius iiosirn repulemns.acliis C niini ejus ei inalis deerai j, iii ct ad bahieas staliii

nnsiros et • animi sccrcla revolvenies, cuiiscien^itic

nieriia ponderemus. Hedeat in cor nosiruni noii

anibiilasse iios in viis Domiiii ci abjecissc legem l)*i,

pnvccpta ejus et moiiiia salutaria nuinqiiam servarc

vuluisse.

XXII. Quid de eo boni seniias , quem timorem

fuisse apud ciim, qunm fidem credas qucm cori igcrc

ncc meius poluil , quem persccuiio ipsa non refor-

ni:ivit ? Alia et crccta cervix necquia cecidit inflcxn

C5l. Tiinicns aniiniis ct superlnis nec quia viclus cs^

pergcret qu.Te lavncri viialis gratiam perdidissei), illic

ab inimiindo spiriln immuiida corre|ita, laninvitden-

libus lingiiam qiin tuenit vcl pasla iiiniic vel locuia.

Poslqunm sccleraius cibus sumplus csi, in pcrnicicm

suain rabics oris arniaia est. Ipsa sui caniifcx exsiilit,

ncc diu supeiesse postmodiim potuii : doloribus vcn-

iris et visceriim criiciala, defecit.

XXV. Pricsciite ac tesle me ipso accipile qiiid evc-

ncril. Parcnles forie fiigicnles, dum Irepidl miniis

consulunt, sub nuliicis aliineiilo parvulam filiain ic-

LECTIONES VARIANTES.

" Si Evangelium solvi notest , aut si non polcst soU i

roiitra Lin. Lam. NC. 1, 2. Vcm. F.bor. Foss. 1. liod. 1,

2, .-, 1.•" Ncmo h.inc gloriam mulilel Bod. o.' Aut pcrniiltciilc Lin.

•1 Aclus iioslri Bod. i, 2, 4.

° Ob luam Bod. 1, 2. 3. ross. -2.

f Niliiur et C0(/. 1, 2, 5.8

Iiii|ilac;ibilis irasc(}ris Oxoii. Ad saccrdotes Dei ir.isce-

ris, cl iiii. ros.h Pr;cclusa Pem. foss. 1, 2. .VC. 2. nod. 2.i In teira SC. i.

D 1 Noii d(;cral Lam. Eiior. JVC. I.

STEPII. BALUZII NOT^.

XX.—Dilectissimi. Trcs Hbri veiercs : Ncmo, fratres

dilerlissimi, nemo lianc gloriam mulilel iieque infainel.

XXIII.—tlcmus. C(i(fcx Burguiidicus aildil ci dole-

mus. Sic cliani in Valicano scripliim csse inveni ad-

iiolatum in edilioiie Aiiglicaiia '*''.

Dies venerit paenm. Codex Seguicrianus , judicii dies

iciieril.

C.oiriganlur. Sic Erasmus ct alii post cum. Qua>lcciio saiie bona esl. Ei tamen aiiiiqiKc cdiiiiiiii's ct

trcdccim libri noslri ilcunnic tics .Vnglicaui prx'fe-riiiit dirigunlur.XXIV, — iV(;cMm. Islud tiuoquc mularc oporluit

proptcr auctoriiaicni vclcruniexemplnrium ei cdilio-nis S|)ircii>is. Er.isiiiiis prinius posuit precaiitluin.

leciioiicm illnm iioii rcpcri iiisi in codiceScdTurniii'iisi. (;;cicniin jiro miseiicordiam F^uxciisis

liabct incdelnin.

(orreplii luninvil. Erasmns scripsit coriepln cccidit

laninvil. Al Vdceni cecidil iiuIIuh vclenini llliioruin

iioslroruiii agiioscil, nisi qiiod diio cx illis babentcoiicidiL Noii e\larc ciiam iii Vfioiioiisi cl iii Ueuc-vcnlaiio , iteniqiie iii Segiiieri;iiio ,

iiiilii comprr-tlllll osi.

X.W, Minus. Panicliiis poslca voccni sibi posuit

m LIBER DE LAPSIS. 486

liqueruiU; relictam nutrix detulit ad magislraius. lili \ Domini sangiiine polus de ptfllulis viRceribus enipit.

ci,apud idoium qiio po|iiiliisconfluebal,qiiod cariiem

necduni posscl cdere per ajlaiem, panem mero mix-

lum, quod tamen cl ipsum de immolaiione pcieuii-

tium supereral ,Iradiderunt. Recepit (iliam postmo-

dum maler. Sed faciniis puelia comniissum lam lo(|iii

ct indicare non potnit, quam nec inlelligcre priiis po-

tuit nec arcere. Ignorationc igilur obreplum est ut

sacrificantil)us nobis eain secnm maler iiiferret. Sed

eniiii puella mi\la cum sanctis, prccis noslroe el ora-

lioiiis impaiiens, nunc ploratu concuti ,nunc mcntis

acstu coepit fluctuabunda jacluri, et vcliil tortore co

gentc, quibiis poteral indiciis cnnscientiam facti in

simplicibiis adlmc annis rudis aniina falelialur. L'bi

vcro solemiiibus adimplelis calicem diacomis oirorrc

Taiita cst potcslas Doinini, tnnta majeslas ! Socreia

teiiebranim sub cjus luce detecta sunt , saccrdotcm

Dei nec occiilta crimina fefellerunt.

XXVI. IIoc circa infantem quae ad eloquendumalienum circa se crimen necdum babuit reiatcm. At

vero ea quac, «late provecla et in annis aduliioribus

constituta, sacrificaniibus nobis latenter obrepsii.non

cibnm sed gladium sibi suniens, et velul quxdam ve-

nena leiliaiia inlra faiiccs el pecius admitteiis, angl

et aiiiina exxsiuanle concludi postmodum coepit. Et

pressnram non jam persecutionis sed dclicti sui passa,

palpitans et tremens concidit. Impiinitum diu non

fnit ncc occultiim dissimulatoe coiiscientix crimen.

Qux fofellerat boniinem , Deum sensit ultorem. Et

prsscntibus coepit, et accipienlibus cxteris locus ejus g cnm quxdam arcam suam , in qua Domini sanctum

advenil, ficiem suam parvula iiisiinctu divina) majes-

taiis averiere, os labiis obtiir.iniibus premcre ,coli-

cem rccusare. Porslitit lamen diacomis, ei reliiclanti

Wret de sacramcnto calicis inludii. Tunc sequiiur

siiigUllus et vomiius. In corpnre atque ore violalo

Eucharistia permancre non poiuit. Sanctific«tus iii

»Inquinatis Pem. voss. 2.

•> Et cum alius Bod. 1.

fuit, manibus indigiiis« tentasset aperirc, igne inde

surgenle dcterrila est ne auderet atlingere. Et qui-

dcm alius •>, quia et ipse maculatns sacrificio a saccr-

dole cdebrato parlem cuni c»teris « ausus cst latcn-

ter accipere, sancium Domini cdere cl conireciarc

non pouiit, cinerein ferre se aperiis""• manibus inve-

LECTIONES YARIANTES."= Caeieris accipienlibus Pem. ygs^. %

STEPH. BAHJZII NOTif:.

cx conjeclura Caucliii , fassus eam nonreperiri

in

aliis exemplaribus. Kgo sane nuspiam illam invcni in

iis quibus usus siim.

Paitem mero. lia omues libri veleres et editiones.

Plllioeanus tamen liabel panem mordidil mixtum.

Arcere. Quaiuor libri velcres prajfcriinl cnvere. In quno tamensciiptumest aicereetsiipralineam velcavere.

Riidis auimn. Iiifra, in libro de Bono Palieiiliae,

pag. 251 : Plornlu el gemitu rudis auima tcstalur.

Teriullianus in Apologctico : Ftigientem animatn no-

vam expectn, excipe rudent sntiguiuem. Hieronymus in

Kpisiola ad Clesiphiinlcni adver.sus Pcligianos : As-

seris posse homiuem esse sine peccato , si vetit ,et post

gravissimum sonmum ad decipiendns rudes animas

jruslra conaris adjuitgere iion absiiuc Dei grutia.

FatebatuT. Duo libri velercs testabatur.

Calicem diacoiius. Vide Beveregium ad canonem ii

syiuidi Ancyranse. Similcm fcrme hisloriam de (pia-

daiii juvenciila Araba nalidne narrat Prospcr in libio

inscripto Dimidium temporis, cap. 6.

Ofc(iiraii(i6ns. Iia qiiindcciin libri veteres et editio-

nes Maimlii ei Morellii. Velcres et oclo vetcra exein.

plaria liabeni o()duittii(i()Hs. Qu;udiscre|iaiilia orta esl

cx commulalione lillciaruni.

ca qua; sequuntur in lioc loco La<Uanlii, tiiro ptianialius lociis ejus ex libro iv divinarum institutionum,cap. 27 , ubi de hac ip.sa re agens scribii , quidammiitistrorum noslroruin sucrilicanlibus dominis adsiste-

vent.

lntra. Non adinonerem me mulasse pro eo quodPamelius posuit inter, iiisi iia tue facere cocgissctauciorilas veiermn excmplarium. Quippe omnia, si

duo tanlum excipias , babeiit inira. Iia eiiam habeteditio Morellii.

PeciHs admittens. Pamelius seciilus auctorilatemcodicis Camberoiiensis posiiit pecttis sangiiiitem ad-mitteiis. Eam leciionem reiinuit Rigaliius, Aiigli cx-

punxcruiit. Kecle. N(m exlai enim in libris nosiris

iieqiie in diiobus Petavianis ab Alberlino citalis.

Arcam suam. Hospiiiianus, lib. ir. tap. 5, de Tem-plis affeieiis bunc lociim saiicii Cypriani miiliiim

dispiitai adversum iios, prnpterea quod Eucharisliamconcludimus in arca sive lecha vel armario , el ait

niillum de includeiida Eucbarisiia mandatmn exsiarevcl Clirisli vel Aposlolormn. IniUiliter profeclo scri-

pla illa siiiil ab llospiniano. Nani nos id facile coii-

cedimus. Iii illa Ecclcsio novitale, cmn illa inier por-sccuiores suns degeret , ei iii occiillo Chrisiiani pei-a-

gercnt divina mysleria, lociis non erat tutiis et certiis

XXVI.— Sacrificantibus nobis. Hanc leciionem eihi- D in qun coiicludi possel Eucharisiia. Iiaque Jdisiribuc-hent oclo codiccs anlii|ui ei ediiio Morellii. Scd vc-

tcrcs ediiiones , etiam .Mamitiana , ct iredecim libri

veteies noii habcnt vocom nobis, quam crgo arbilror

noii esse neccssariam. Noii sum lamer. aiisus expiin-

geie, quia non officit senieiitiw sancli marlyris. Si-

niilc qiiid habelur iii libro Lactanlii de Mortibus Per-

secutorum , cap. 10 ,ubi quidum miiiistrorum scientes

Dominum ,cuni adsistcrenl immolnitti

, imposuerunl

(ronlibus immortale sigitum. Qui locus niiUam haliel

dilficjllalein. Qni|ipe ministri scienlcs Doiiiinum nnn

possunl csse alii qiiam Cliristiani, prxserlini cumsialim LacUiniius dioal illos iinpnsnisse froniibus suis

sigiium criicis. Et taiiien fuii iiiipor qui cxisrniiarot

Iiiiiic loipiendi inodum csso ambigmiiv., dnbinm eiiim

csse an iniiiislri illi fucriiit iiiiiilslri Diiicleliaiii aut

Chrisliaui. Chiisiiaiiospuno fui se osicndunl ciiaiii

bauir lidelibus a mmislris, et unusquisque parienisuam deferebat doniiim ut communioiiein accipeiel..\t pnstea, cum tntus orbis factus fuissct chrisliaiiiis,dcceiis ct congrucns visuin est in loco ccrlo ct tulo

eam rcpnncie'^' ul ea siaiim disiiibuereliir sumcre

volentibiis ,iion in occulto, ut in primis cccle-i;c

saxiilis, sed palani et publice et statini cum qniscii|icrei.

Domini fanctum. Id esl Eucharislia, quain in iiii-

liis clHisiiaii.T religionis unusiiuisque donium fero-

bat ui sil)i ipse liberc comnuiiiioneni corporis CliriBti

imiierliretur, Terlulliaiius in libio ii ad Uxorem :

Non sciet maritus quid secielu ante oinnem cibum gus-lcs. Vi:le qu;« nolainiis ad libriim di; Bnno palicntix.

Manibus indigitis. Codcx Voronensis, uiius meus,cl dun Anglicani liabcul iiir/it/iKKi»,

4R7 WVI CYPRIANI

nil. Documcnlo uiiius oslcnsum esl Dominnm recc- A Deus aulein in eorde'^ (I Reg. xvi, 7). Ipsc quoqiic

derc cum ncgalur ,nec inimcreiiiilms ad salulem

prodesse qiiod siimilur, qiiaiido gralia saliilaris iii ci-

ncrcm sanciilaie fiigicnte muialur. Qiiam miilli qiio-

lidie»pcenilcnliam non agenlcs, nec delicti siii con-

scicntiam confiienles, immundis spiritil)iis adimplen-

liir, qiiam mulli usque ad iiisaiiiam menlis excor-

dcs dcmentiK furore quatiiinUir? Ncc neccssc esi ire

pcr exilus singulonim, ciim pcr orliis mulHformcs

ruiiias lam delicioriim poeiia sii varia qiuiin deliii-

quentiummultiliidoiiumerosa. Linusquisque conside-

ret, non quid aliiis passus sii , scd quid paii ei ipse

merealur. Ncc evasis.se se credat , si ciim interim

poena distuleril , cum timerc plus dcbeai quam sibi

Dei judicis ira servavit*'.

Domiiius pr;i;moneal ct pnisiniat dicciis : El scient

omnes ecclesiw quia ego sum scruliilor renis el cordis

(Apoc. II, 23). Perspicil illc abdila, ct secrela alque

occulta considcral. Nec Dei ociilos poiesl aliquis

evaderc dicentis : Ego Deus a)>pro.timans, el non

Dcusde lonijinquo.Si abscondilus fueril liomo in abscon-

dilis, igu eryo non videho etim <-' ? Noiine cwlum el ler-

ram ego implco (llier. xxiii, 25) ? Videt illc corda et

peciorasinguloiuin, cl jndicaliirus csl, noii lanliiiiide

faciis, sed et de vcrbis el de cogitationilnis noslris ,

omiiium incnics voluiilalosi|ue conceptas in ipsis

ailliiicclausi pecioris latcbris intiieiur.

XXVIll. Denique qiianio ct fide m.ijorcs ct limore

nicliores suut qui quamvis niillo sacrilicii aiii libclli

XXVII. Nec sibi quorainus aganl poeniienliam B facinoreconstricti, quoniain lamen de hoc vd cogila-

blandiaiitur qui etsi ncfandis sacriliciis manus non

conlaminaverunt, libellis tamen conscicniiam polliie-

runt. Ei illa professio denegantis coniestaiio est

christiani quod fuerat >" abnuenlis. Fecisse se dixil

quidquid alius faciendo nomniisit. Cumijuc sciipiuiu

s\l,Nonpoleslisdiwbusdominis servire{Mnllh. ^1,24),

scrvivit sxculari domino qiii oblempcravit ejus ediclo ;

magis obaudivit humano imperio qiiam Deo. Viderit

an minore vel dedecore vel crimine apud homines

publicaverit quod admisil. Deum tanien judicein

fiigere et vitare nonpoierit, cum dicai Spiriius sanc-

tiis iii Psalmis •.^Quod ett imperfecliim meuin vidcrunl

oculi lui,

et in libro tiio onines scribentur( Psal.

cxxxviii , 16). Et iterum : Homo vidct in fiicie ,

veruiil, hoc ipsuin apud sacerdoles Dei dolcnter el

simpUciter confitenlcs, exoinologesin conscieniix fa-

ciuni, aiiinii sui poiidus exponunl, salulnrcm inedelam

parvis licei et modicis vulneribus exquiruni, scientcg

scriplum esse : Deus non derideiur (Gal. vi, 7). Deri-

deri ei ciicuinveniri Deus noii potest nec asiulia ali-

qua fallenie deludi. Plus imnio delinquit qni sccun-

dum hominem Deum cogitans cvaderc .se pueiiam

criminis credit, si non palani crimen admisit. Cliris-

tus iu pr*ceptis suis dicit : Qui confusus nie fuerit,

confuiiilet euin filius homiiiis (Marc. viii, 38). Et

Christianum se puiatqui Cliristianus esseaiit confun-

ditur ' autverelur? Quomodopoiest esse cum Christo

qui ad Clirisluni pertinere aul erubescil aui meluit?

LECTIONES VAU1.\NTES.

*Quolidle immundi Bod., i, 3, 3, 4. Spir. Q

1' Ira Dei reservavit Bod., 1, 2, 3, 4. Lam. Ebor. Lin.

tiC, 1. Censura Oxon." Quod eum fuerat Lam.

STEPII. BALLZII NOT^

«i In eor Ver. Ben.« >'on videlK) euin? Videt ille Ben. Lain. Ebor. NC, 1.

( Aul deest in Oxon.

Sanciitate tugiente. Codex Seguicrianiis , tancto

inde fugiente. Paulii anle dixil, /ii qiia Doniini sanc-lum

ftiit. Itaqiie ista leciio videiiir essc nielior. Sednon sum ausus miiiare, qiiia reliqui libri pra^feruntsanciiiaie. Ea quippe lectio boniiin quoqiie sensumcoiisiituit. Caplaho aiilcm haiic occasioneni uieinen-deiii extremam panein Epistohc lcriiic Pelagii II ad

episcopos Isiri.i!, iibi legilur sanciiiate servanie. Proquo scribenduiii esse servavil docet velus codex ex

quu illa ediia est. Ibidcin pauto anle addeiida siint

Iria vocabula i\\\m cxcideriinl veieri librario. Le-

^endum igilur : Qui de iterando baplismate tcripserat.

XXVII. — Fugere. Antea legebatur sublerfugere;

quam lectionem cgo arliiiror esse opliinain ;veriiiii

aucloritas veicrum librorum exegit ntiniilarcni. Siiiit

auleni iiumero xvi coniprobantes liaiic nuiiuiio-

nem.Abscondiiis. Dusc suiit hiijus loci lcctiones in co-

dicibns manuscriplis. Qiiiilam eniin habeni abs-

condilis, alii abdiiis. Uiraque lectio bona cst.

Nonne coelum implco. Hxc desiint in antiqiiis edi-lionibiis et in quindecim codicibus anllqiiis.

Conceplat. Codex Fuxensis, conlemplant. Qux lcc-

lio non esi mala.

l?n,!'c"-""ri"'^"''"' '^''^"rT P"''"''""-J^-'^^>'g"^- D \\\m.-Fide majores. Veteres editiones, decem

tiniis III Iibro ae nnico Baplismo, rap. 12. - - .'.... ^o, ui,v,i,,ii

Pmnileniiam non agentes... confiienies. hia priniiiincnicrsere e typographia Manuiii. Iiiveni in tribus

.;intiquis codicibus. Desunt auteiii iii sexdecim etin cdiiione Morcllii.

CiMim «i6i. Anlea in omnibus edilionibus ct inomnibus fcre codicibus manuseripiis legebniiir quein.Facile erat exisiimare repoiienduiii esse ^iinm. Ettiincn c.im leciionein, quam puto e.se verissiinam,nuspiam reperi nisi in codice Kemensi sancii Dio-nysii. Ciius .Anglicanus pnefert qiia;.

Irn. ll;pc csi scripiura viginti vcterum cxempla-num noslrorum et octo Anglicanornm. Eorum auc-loiiusimlii (versuasit ut iia poncrem pro eo quodcditiones babent centura, quamvis lia;c quoque leciiobona git et reperiaiur in quibusdam libris vete-nbus.

libri nosiri, et scx Aiiglicani prseferunt /irfe majoreel timore meliore. Alii sexdecim ita quoquc habeiii,nisi quod In illis scrjpiiim est mcliores. QiiatiiorIiabent majores. Epiiome Lactantii cap. 43 : tugrnlopopulo ab hairedilaie sunimolo, aliam sibi plebem fidc-liorein de exteris genlibiis congregaret.

Qui confusus. Ita veieres editiones et iredecimlibri veteres. Tres alii liabcnt : Qui confusus mefuerit, confundain el ego eum coram Palrc nieo quiin cmlis esl. Beccensis, Qni confusus fueril me corain

homiiiibus, confundel. Coiilra, in aliis diiobii.s scrip-tiim est : Qui me confessus fuerit, confilcbilnr emnfitius hominit. Sic eiiam supra, Epist. ix, |raj;. 18.

At leciio qua; habet Qui confusus exiat eliaiii siipra,

epist. LXiii, pag. 109. Ego puio lianc discrepanti.Tniesse imputandam lemcritali lilnarioruin.

«89 LIBER DE LAPSIS, 490

Miniis plane peccaverit non videndo idoJa, nec snb A Clirisii qiiod perdidit cogitare, accipere preiiosa or-

oculis circiimsianlis aiqiie insiillanlis populi sancli-

talem fidci profanando , non polluendo manus suas

funestis sacrificiis, nec sceleratis cibis ora maculando.

Heceo proficit ut sit minor culpa, non ut iniioccns

conscienlia. Faeilius polest ad vcniam criininis per-

vcnire. Non esi tamcn imniunis a crlmiiie. Ncccesset

in ngenda poenitenlia alque in Domini misericordia

dcprecaiida, ne quod minusesse in qualilate delicli «

videtur, in neglecta satisfactionecuiiiuleiur.

XXIX. Confiieantur singuli, quaeso vos, fratres di-

leclissinii,'" delictum suum, dum adhuc qiii deliquit

in sxculo est, dum admitli confcssio ejus potest, dumsatisfaciio et remissiofacta per sacerdotes apud Domi-

num grata est. Convertamur ad Dominum meiite tota;

nainenla et monilia elaborata <^, nec divini el cceles-

ti^ ornatusdamna deflere^Tu, licetindtimenla pere-

grina et vestes sericas induas, nuda es. Aiiro le licet

et margarilis gemmisque condecores, sine Chrisli de-

core deformis es. Et qutc capillos luos inficis, vel

nunc in doloribus desine ; et quse nigri pulveris duc-

tu i^ oculorum liniameiita depingis, vel nnnc l.icrymis

oculos tuos ablue. Si quem de luis charum ' mortali-

talis exitii perdidisses, ingemisceres dolenlerclfleres,

facie inculta, veste nnitala, neglecio capillo , vullu

nubilo, orc dejecto indicia moeroris ostendcres. Ani-

mam tuam, misera e, perdidisii, spiritaliter morlua

supervivere hic tibi etipsa ambulans funus luum por-

tare coepisti; et non acriler plangis, non jugiter in-

et, poenilentiam criminisverisdoloribus exprimenies, B gemiscis , non le vel pudore criminis vel continua-

Dei misericordiam deprecemur. Illi se anima proster-

nat'', illi mocstilia satisfaciat =, illi spes omnis incum-

bal. Rogarequalilerdebeamusdicitipse:flei)<r<!mmi,in-

quit, ad iiie ex toto corde veslro, sinmlque et jejunio et

flelu et planctu; et scindite corda vestra, et non vesti-

menta veslra [Joel ii, 12). Ad Domiiium toio corde

redeamus. Iram et offensam ejus jejuniis, fletibus,

planciibus, sicut adinonet ipse, placemus.

XXX. Lamentari eum pulamus ex toio corde, je-

juniis, fletibus, planctibus Dominum deprecari, qui ex

primo criminis die lavacra quotidie cum feminis ce-

lebrat, qui, epulis affluentibuspastus etsagiiia largiore

distenlus, cruditates suas poslridie ructat, nec cibos

et potus suos cum pauperum necessitate communicat?

tione lamentationis abscondis ! Ecce pejora adhuc

peccandi vulnera,ecce majora delicla, peccasse nec

satisfacere , deliquisse nec delicta deflere.

XXXI. Ananias, Azarias, Misahel, illustres ac no-

bilespueri, qiioininus exomologesin Deo faccrentnec

inier flammas et camiiii exsestuaniisincendia quievc-

runt. Bene sibi licet conscii et Domiiium fidei ac ti-

moris obsequio saepe promerili, humiliiatem lamen

tenerc el Domino satisfacere nec inter ipsa gloriosa

virtutum suarum martyria destiierunt. Loquiiur

Scriptura divina : Slans, inquit, Azarias precatus esi,

etaperuit ossitum, et exomologesin faciebat Deo siinul

cum sodalibus suis in medio ignis {Dan. iii, 25). Da-

niel quoque, post fidei atque innoccntia; sua; multipli-

Qui hilaris ac Ia;lus incedit, quomodo moriem suam C cem gratiam, post dignalionem Domini circa viriulcs

deflet ? Cumque scripium sil, Non corrumpelis effi-

giem barbm vestrce (Levit. xix, 27), barbam vellitet

facicm suam comit? Et placere nunc cuiquam studet

qui Deo displicet? An ilia ingemiscit et plangitcui va-

cai cultum preiioso; vesiis induere nec indumentum

ac laudes suas sa;perepetitam, jejuniis adhucpromc-reri Deum nititur, in sacco et in cinere volutatur,

cxomologesin faciens dolenter et dicens : Doiiiinus

Deus magnus et forlis et metuendus, qui servas testa-

mentum luum et miseraliones eis qui tc diligunt et coti-

LECTIONES VARIANTES." Minus esse delicU Lam. Ebor. NC. i. Bod. 2. Len.h Illi se prostcrnat Ben.

Illius majestati satisfaciat voss., 1.<i Laborata Lips. Gromv. ex codd. mss.

"Nlgro pulveris ductu yer. Inductu Pem.

f Sic codd. novem. Caris Oxmi.8 Animain tuam miseram voss., 1, 2. Pem. Lin.

STEPH. BALUZII NOT^.

XXIX.— Quceso vos, fratres. Post ista sequebaturinlibro Veronensi : Confiualur unusquisque delictum

nelum in libro de Harmonia mundi, canlico ii, cap. C,et notas nostras ad Gralianum dlst. 22, cap. Pio-

suum. hibete, pag. 453.Dum admitti confessio. Post mortein enim non ad- Peccandi vulnera. Codex Lamonii habct genera.

l?^'ii!'T-...^.''°"'"|PF'i?.J'PV.^ J"'''*''''*""" ^^'' "'D Peccasse nec satisfacere. Quintillianus, Ijb. xi.

cap. 1, Tulissimum ergo poenitentiai confessio et satis->

faclio culpa;. Teriullianus in libro de Pueniieiitia :

ait Cypriaiius. Vide Pamelium.Corde vesiro. Codex Piihoeanus addit et ex lota

anima vestra.

XXX.— Cum feminis. Ita omnes editiones ante Pa-melianam. Pamelius ilaque cxpunxit has voces, tumquia illas non reperiebat in suis codicibus maiiii-

scriptis , tum quia iis opus non csse crcdebat.Sane desunt in trcdecim nojlris. Vcriini exslant in

aliis quindeciin et in uno Aiiglicano. Non vidcoautem cur expungi debeant, cum videam siipra, in

libro de llabitu Virginum, pag..l79, balneapromiscuacum viris et feminis interdici virginibus. Iliiic eniin

coUigilur fcminas lavare consiievisse cum \iris. Videjioias ad librum de Jlabilu Virginum, pag. 530.

'" Barbam vettit. Vidc lib. iii Testimoniorum, cap.84 ; Savaioiiem et Sinnondiim ad Sidonium Wb. i\

,

Eiiist. 24. Vide eiiam Franciscum Gcorgium Ve-

Patroi. IV. S. Cypiuan.

Confessio enim satisfactionis consilium esl. Vide supra,pag. 538, ante exomotogesim factam.

XXXI.—In sacco. Quinque lihri veteres pra;feruntin cilicio et sacco, Seguierianus in cinere, in cilicio.

Infra, in fine hiijus lihri, pag. 192, stralo sacco ad-liwrere in cinere et cilicio et sordibiis. Tertullianus

in libro de Poeniientia dixit, sacco et cineri incubare,

corpus sordibus obscurare, et in asperitudine sacci

et horrore cineris. Saccus, ut ait Hicronyinus iii

Epistola ad Marcellain de Muneribus acceptis, est

signum orationis atque jejunii.

Qui servas. Veteres ediliones et quatuor libri ve-teres addunt et disponis. Alii tres habenl quidemdisponis, sed non habcnt servas.

16

^91 DlVl C\PRIANl 49a

tervant imperk tua ; peccavimus, facinus ndmisimus, \ non communicantium raiam diicunl; liominiinis coii-

impii fuimus, transgrcfsi sunius, ac deseruimus prwcepla

lua el judicia tua; non audivinms verba puerorum tuO'

rum Proplielarum quai locuti sunt in nomine luo supcr

reges nostros el omncs genles et super oiuncm lerram.

Tibi, Domine, juslitia ", nobiiautem confusio {Dan. ix,

4-7).

XXXll. 11*0 mites, hacc siiiiplices, liauc innoccn-

les In proineranda Dei niajesMie""

feccrnnl; eiiuiiic

salisfacere ei Doiiiiiiuin rognre deireciiint (lui Dimii-

num negaverunl 1 Qnaeso vos, fratres, acquiescite sa-

lubribiis reiiiediis, coiisiliis obedile inclioribiis; cnin

lacryiiiis noslris ve.stias lacryinas juiigite, cuni niis-

tro gemiiu veslros geiiiiius copulale.Bog;iinus vos, iit

pro vobis Deuiii rogiire possiiiius. Preces ipsas ad vcis

tra Deuin credunt, qui conlra homines Deo iioii cre-

dideriint.

XXXIV. Ejusmodi homincs iiuaniiim polcstis etfu-

gile <=, perniciosis conlactibns ailiKi'roii!Ci salnbri

cauiione viiaie. Sermo eoruin sicui canccr serpit,

colloqiiium velut coiit:igiiiiii iransilil, noxia ct yene-

naia pcrsnasio pcrscciilione ipsa pojus inierlicit. Il|ic

superesl pGeniloiiiia qu;« salisfaciai ; qiii aiilcm poe-

nilonliam criiniiiis tolluiit, saiisfaclionis viaiii ciau-

diini. Iia fitul, duin lcmeritalc qnurumdani vel pro-

milliiur salus falsa vel crediiur, spes ver* salulis adi-

maliir-

XXXV. Yos vero, fralrcs dilectissiroi, quorum ti-

muri(i Dc|iin pronus est, cl i|) r^jiia licci auiniiis

prius verlimus, quibus Deum pro vobis ul misereatur g consiiliitiis, ma|i sui mejnor esl, po^ni^enfes ac dq-

oranius. Agiie poenilcutiam plenam, ijoleniis ac la-

nienlantis aiiimi proliale nioesiiiiain.

{XXXllI. Nec vos quorunidam movcat aut erfor iin-

providns aiit siupurvanus, qui, cum teiicaiituf in lain

gravi crimine, percus^i suiii aninii caciiate, ul iicc

inlelligant dolicla nec plangant. (ndignanlis Dei nia-

jnr ha;c plaga est, sicut scriptum esl : Et dedit illis

Deut tpiriium transpunctionis [Isa. xxix, 10). Et ilc-

ruin : Dilectum veritatis non recepcruni ul salvi ftetent ;

ac proplerea mitlet illis Deus operalionem erroris, ut

credant mendacio, ut judicenlur omnes qui non credide-

runt verilaii, sed sibi placent iii injusliiia ( U Tliess. ii,

10). Iiijusiesibi placentes cl iranspunct:u mciitls alie-

natioiie demenles Doniiiii pr.ccepta conlenmunt ,

leiiles peccala vestra perspicite, gravissinium con-

sciuiiiix criiucn agnoscite, ad inleliigcntiam dulicti

Yes||'l pciijos cordls aperite, opp desperanies miscri-

coidlam Domini, ncc tanicn jain voiiiam vindlcaiiles.

Deiis, quaiituin patris pielate, indiilgeiis'^

senipcr ''cl

honnscst; laiitum jiidicis niajeslate nictucndiis cst.

Qiiaiii inagiia dullqiiiiiius, taiii grandilcr defleamus.

Alto vulncri diligens et longa inediciiia i)u|i desi(.

Poei|iienlla crimine niinor iion slt. Putasne lu Domi-

num cjlofpossc placarl, quem vcrbis perjjdls-ab-

niiisli, cul patrlmoiiiniii prajpomre maluisil, cujns

teniplum sacrllega coaiagione violasti? puias facilc

eum misererl »lul, quem luuin noii esse dlxisii ? Orare

oportet impensius et rogare, dicni luclu Iransigcrc,

medulam vuliierii negliguiit'', agero poeiiiienilam no- q vlgiliis noctesacfletiljiis diicere, icnipus oiiiiie lacry-

luiil. Ante adinlssuui faciniis iiiiprovidi , post facl

nus obstinati, necpriusstablles, nec postmudum sup-

plices.Qu.indo dcbnerant slare, jacuerimt; qiiando

jacere etprdsicriierese Deo debcnt, starese opinan-

lur. Pacein sibi ultro nemiiie dante siniipscriiiil. Fal-

sa poUlcilaiione seducii etapostails acpcrlidis juiicil,

crrorem pro veritate susciiiiuiil. Commuiiicatloiiem

LECTIONES VAUIANTES.

iiiosis lanieiilallonlbiis occiipare, stralos'' solo a(|i|a!-

rcre, iii cinere ei cllicio et sordibus voluiari, post

indiimcnfum Ciirisii perdjtum niiUum jain vellc yes-

liluin, post dlalio|i ciiiuin nialle jejunium, jnstis opc-

ribqs incuinhere, quilius peccala puigantur, cleerao-

syiiis freqpcnier insistere , quiliiis a niorle aniinx

libcrantur. Qiiod adversarius aiiforebai Clirislus acci-

" Gloi-ia addiint edd. ab Eramo ad Oxon. usque.k Nogligentes lam. Ebor. liod. 2.'

Kugilu Oxm. codd. l'em. NC. 2.

d Cleiiiuiis Pi-w. loss. 2.«

Seniper, sempcr et bonus Pem.

t Sic octo codd. Anglic. Qio deeslin mipr- veU-8 1'usse miseicri lui l'im.h Slraio sulo AHhuU Tlm. Foss. Stratos solo adhKrere

cincrj Oxon. Lips.

STEPll. BALLZII NOT^.

Tibi, Domine, juttitia. Erasmus edidit : Tibi, Do- 1) vrliii roiiiplcincntiim oliscrvaiionnin siianim descri-

liit lniiic Cypiiiuii lociiiii. liiicriin adniDiico qrgii-iiieiiiuiii lllud Beali Blienanl doessc in postcrioribiisCiliiionilins (.)icriiiii TertiiHlanicoiiim.

Quod ndv('rs(irius aufnebnt. Infia iii llbro de Opcrecl Eleemosyiiis, pag. SiS ; Palriinonimn D<o credi-

inni ih'c respublicn eripit ncc fifcua invfidit. Saiicliis

Aiignrtiiiiis, lii llltro L lloiuiliiintin,

Iloiiiilla 4.S :

lloc lollil fiscus qiiod non nccipil Chrislus. Vidqeiiiii(Ioiii, EiMinatioiiu in 1'sal. cxi.vi. Lacianliiis, c. 8do Morliliiis 1'ci'scciiloriiiii : Cruenlissiimis fiscus nmle

pariis opibus afflncbal. Pllnius iii Paiiegyrico Tra-

jaiii : Swpins viiuilur fisciis, cujus ninlii cntisa nun-

quuni esl nisi sub bono principe. In Kpiloinc Vicloiis

lc^iliir Trajaiiiiiii (iscum vocassu liciiom, qiiod cocr. sicnlc ailus rorK|iii tabcscaiil. SymiiKichiis ia

rolalioiic pro ara Vicloria; : Fiscus 'boiwrnm prin~

ciiwm non sncerdoiiim dainnis, scd Iwsiium spoliis un^

mine, gloria, tibi jutlilia. Sed ego vocein qloria iiiis-

piam repori in codicibiis maniiscripiis. Non cxslat

aiitcm in capiie iii Prophctix p.anielis, ex quQ isla

sunipia sunt.

XXXIIl.—Gravi criiiiine. Oualiiordocim libri nostri

cl oclo Aiiglicani pr.ileiiinl liaiic leciioneiu pro co

(|U>>d alilii scripluin ost grundi.XXXIV.— Trnnsilii. li.i viilgii libri vclercs ct cdi-

lionos. Qiriilaiii laiiioii alitcr haliunt. Iii duobus ckIui

lcgiliir liniisliiiit, in alio deintiin trnnscinciil.

Illic superesl. P.inicliiis posuil illic scla siipereslox nianHSori|>tis ct voluri exousso. At vox svlu, qii*iiiiuili', osi, «leo>l iu iiiiiiiilins liliris iiosiiis pnuicriiniiin Giaiianiipiiliuiiiiiiii cl in siptciii Aii(;liuanls.XXW. — Oini'i> ofmtei. Bu.iius Ulionaiiiis, cinn

ninlia di: Poenilciilia ot Ciiiilessiono ilixlssel lii ar-

gHnienlo libri ToauUiani </<; i'a;/ii(o/i(in , (lciiinm

493 LIBER DE UNITATE ECCLERIyE. 494

pial. Ncc lencri jam ncc nin.nri palrlmoniiim dobcl, A moiieiiic, declaial ': Riverlimmi, 'M(\Mt,ttdDomi!iiini

qiiO qiiis el deccpliis ct viiliis ost. Pro iios-le vilaiula

ns, pri) lalroiic fiigiomla, pio glailio meluciida pos-

siclcmiUiis "^ cl veiicno : ad Imc lairiiim profucrit i|iioJ

rcmansil iit iiidecrimcii ci culpa icdimaiur. liiciinc-

taiiier cl largiicr fiu iipcralii), ceiisus oiiuiis in mode-

laiii viilneris crogelin', 0|iil)us^ cl raciilialibiis mdsIi is

qiii de nubis'' judicatiiriis csi Domino foeiicrctur. Sic

siil) Apnsiolis (ides viguii: sic primiis credentimn po-

piilus Clnisli mamlala soivavii. Promjiii crant, largi

craul "^, distribuciidum pcr Apostolos toiuin d;d)aiit,

ct iioii talia dclicls rcdimcbaiit.

XXXVI. Si prccom toio corde qiiis facial, si vcris

poDiiiicntix lamcntalioiiibus"! ct lacrymis iiigcmiscat,

si ad vcniaiii dolicii sui Ddmiimm jiisiis cl coiitinuis

Dcnm veslrnm, (luoniam misencors el pms es! eh pnlicns

cl miilla! miscralioiiis, eliiui

senlenliam fleeUii ncher-

siis mnliiias irrocjdlns {Joel. u, 15). P.ilcst ille iii-

diilgciili;iin dan;, sciilcnuim sii im piil sl ille dcdco-

leie. Poeniiciili, opcr;iuli, ro2;;\iiii |i!.iC3l clcmcnlor

igiioscorc, potcsl in acooiiliim rcrcrro qiruri|ii;d pro

lalibiis ct policiiiit martyrcs cl fcccriiit s;iocrdotos.

Ycl si ([iiis pliis cuiii suis satisfaciionibus mnverit, si

cjus iiam, si imligiianlis offcnsam jiisla (jopiccaiiime

placavcril, dal ille et arma riirsum iiiiibiis victus s

armotiir, ropaiai ot corioboral vircs qiiibns iid;s

iiistaiirala vcgctclur. Rcpolet ccrtamen siimn milcs,

ilcr;'bitaciein, provocabilboslcm, ctquitjcm factiis ad

])r;cliiim forlior per dolorcm. Qiii sic Dco sniisfcccrit.

opcribiis iiinecial, miscrcri laliiim potcsl qui ct B qui paMiileiitia facli sui, qni pudorc dclicii ''

, p'iis et

niiscricnriliam siiain protiilit dicciis : Cmih conversiis

ingemiieris, litnc salvaberis, el scics nbi fncris {ha. xx.\,

J,')). El itcruin : Xoto morlcm morienlis <", ilicii Domi-

uus , (juanlim ut rcvcrlalur elvivnl- {F.zeat. xxxiii,

II.) EtJoIicl proplicta pietalom Doinini, Domino ipso

LECTIONES VARl.\NTES

virluiis ct fldci de ipso lapsiis siii dolorc coiircpcril,

cxaudiliis ct adjnlus a Domiiio, qii;\m coiiliisl;ivcral,

nuper Ineiam facic! Ecc'esiain; ucc jam sobun Dei

vciiiam mcrebitiir, scd ct coronam.

"Opcrihiis lin. I'em. NC. 2. Dod. 3.

i"(Jui de bouis Tlm. Voss.

"Largi eraiit acl dislribuciiduin Pein.

d Lamcnlis twi. Ebor." Pcccaloris Lin.

f Dccl.iral diccns Bod. 2. lam. Ebor.f Virlus aruiclur liod. I.

h Pfrnitcntiani ladi sui, qiii pudorcin dolicli Bod. 1, 3,

4. Tku.

STEPil- B.VLllZU NOT/E.

Doinino fxni^relnr. Iia scriboro placiiit ideo qni»

IIKIH,

s et

(lelur. Novella Antbomii A. dc Bouis vacaiilibiis :

iSequc eiiim utiud iinperulvria: maieslali vhlelur nc- p ila loqiiilur Cypii;5niis iii lihro de llnbiln Virginconinindnm qiiuin comiiiunc jns omnibiis reservnre sub- p;ig. H)7. Sic ctia ii h;ilioiit qiiid;iiii libri volcn

jeilis el iiiliil lunplius bonis liccre principibus nisi

(jnod licenl privalis. Ainmiaiiiis .M;iirelliiius lib. xwiii,

agoiis ilc pr.cfecliira Olybrii, ail : Caliimniarunt acer-

rinius inscclalor, fisci lucra iiiiite polcrat inlercidcns.

\'encno. Qircdnm cdiiiiincs balieiil vendenda, cam-

qi;e lcclionom niiisis probal Paincliiis. NoElram pri-bant sexdccini liliri nostri ct undecim Anglicaiii.

Nci|ue(iiiliium csse|iotesl (piin sit v;rissiiu:i. Eaindcm

pr.cfcnmt ninncs velcres cditioiics, cti;im Maiiutiana

ci Miirclliana.

cdilio Spircusis, liim cli;im Vcneia veiiis. Iliero-

liyiiins iii Di;ilOr;o advcrsns l.iicifcrianos : l''eo fa;-

neral. Miriialis, lib. i, Epig- 4i : llicc oiiinis ftencratuiin deos.

XXXVf.—Z)e/Ji.'(;/i,'re. CodcxMiiys>i;iceiisis aildil de-

licin remillere.

Dal ilte armn. Coilcx Lanioiiii : Dat ilte arinn jus-liiiiv (iiiibus jiislus (irineinr.

Dei veiiinm merebiliir. M csl conseipielur, nl ait

L;ictaniius, lib. iv, cap. 17.

LIBER

DE UNITATE ECCLESI.E.

Anr.LMENTLM.— Occasione scliismalis Novaliani , utl)

5i(i,s Cnrlliaiiinicnses dclcrrcrel, alio<iui non mut-

lum (ib illo abtiorrenlcs. propler ISoviiliim et nlins

(luosdnin suce Ecclesia: presbyteros lolius Iriujadiai

aiiclores, librum liunc conscripsil Cijprianus. Alqite

in priinis , poslquain , adversus illorum insidins

conimunilos, ad conslanliam liorlalus esl, tiere-

STEPII. 6AL

°''' Cnin in cdilioiie Aiii;liraiia pr;r'cbire oslciisiim

sit ot piiibatiim vcrmii biijiis libri liluliim csso »k

IjmtateEcci.ksi.e, mi (it;iliirali anliipiis, ct iili pric-

fcruiil oiimrs.fere voti'rcs liiiri, (;ii;i;ii Scgiiiori;imis ,

cam seiiieiitiain, (pi;c uiiin vid^Uircssc optima, sei[ui

seon cnusnm esse docel iiuod capul V.cctesiKnoiiqucc-

riliir, primalus Pelri conle iinilur, cl ciilticdra ac

KccLsin wia cl Episcopatus uniis deserilur. Deinde

liiin Scripliiris liiin fiijuris Vcleris cl ISovi Tcsta-

menli unilalem Ecctesla; coniprobal. 1'vrro ISova-

liani amliilionein in iiivadcndo Episcopalu Itoinano,

vchit nliud ngens, pniicis proscculus, liile dcducit

ijzii Nor^.

placiiit. Illiid laiitiiin addniii, Francisonm B.tlduiiiiiin

iii Epis!ol;i "(/ Lucanium sivo C.nlviniiin pra-fiva ejnsAniiotnliiiiiliiis iii Optaliiiii tcslnri sc , duiu TridcMii

(;ssi'i, id ipsiiin lcgissc iii cudicc Apiilu Aiitoiiii Au-giisiiii.