พ.ศ. ๒๕๕๖ งานวจยการปลกสรางสวนปา กลมงานวนวฒนวจย

ส านกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไม

รปแบบการปลกไมปาโดยระบบวนเกษตร

Patterns of Forest Trees Planting in Agroforestry Systems

คณะผจดท า

นายทศพร วชรางกร1 นางวรพรรณ หมพานต1 นายประพาย แกนนาค2 นายวโรจน ครองกจศร3 นางสจจาพร หงษทอง1 นายธรยทธ วงสอน1 นางสาวจารณ โนรเวช1 นางสาวปยนช รบพร1 นางสาวสพตรา กลอมอม1

1งานวจยการปลกสรางสวนปา กลมงานวนวฒนวจย ส านกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไม

2สถานวนวฒนวจยก าแพงเพชร กลมงานวนวฒนวจย ส านกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไม

3สถานวนวฒนวจยดงลาน กลมงานวนวฒนวจย ส านกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไม

จดท าโดย : โครงการวจย รปแบบการจดการสวนปาเศรษฐกจเพอ

เพมศกยภาพการผลตของวสาหกจชมชน

แผนงานวจย การวจยและพฒนาการปลก การจดการ

และการใชประโยชนไมสวนปาเศรษฐกจสกลมเกษตรกรและชมชน

พฤษภาคม 2556

พมพท : อกษรสยามการพมพ

๒๕๕๖ งานวจยการปลกสรางสวนปา กลมงานวนวฒนวจย

ส านกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไม

รปแบบการปลกไมปาโดยระบบวนเกษตร

Patterns of Forest Trees Planting in Agroforestry Systems

ii

ค ำน ำ

ปจจบนนการปลกปาเพอเศรษฐกจของกรมปาไมไดเปลยนบทบาทจากการปลกโดยภาครฐไปสการปลกโดยภาคเอกชน โดยเฉพาะเกษตรกรรายยอยเปนผปลกในทดนกรรมสทธของตนเอง ในขณะทเกษตรกรยงคงตองพงพารายไดจากพชผลทางการเกษตรทปลก แตภาครฐตองใหความส าคญกบปญหาสงแวดลอมและความย งยนของระบบนเวศดวย ระบบวนเกษตรจงเปนทางเลอกในการปลกไมปาอกระบบหนง ซงตางจากระบบเกาทเนนการปลกพชเชงเดยวทท าลายสมดลตามธรรมชาต

โครงการวจย “ รปแบบการจดการสวนปาเศรษฐกจเพอเพมศกยภาพการผลตของวสาหกจชมชน” ภายใตแผนงานวจย การวจยและพฒนาการปลก การจดการและการใชประโยชนไมสวนปาเศรษฐกจสกลมเกษตรกรและชมชน เหนวา ระบบวนเกษตรเปนการใชประโยชนทดนแบบผสมผสาน เหมาะสมกบพนททสามารถรบเทคโนโลยไดนอยและมคณภาพต า และเปนระบบทลงทนนอย โดยมงทจะประสานประโยชนรวมกนระหวางการเกษตรและปาไม เพอปรบปรงผลผลต ปรมาณความหลากหลายและความย งยนของการผลตภายใตสภาวะเศรษฐกจ สงคม และนเวศวทยาทเปนอย ดงนน จงไดจดท าคมอเกษตรกร “รปแบบการปลกไมปาโดยระบบวนเกษตร” เพอใหเกษตรกรน ารปแบบวนเกษตรทเหมาะสม ใหการยอมรบและปฏบตไดจรงไปใชใหเหมาะสมกบสภาพพนทและสภาพปญหาทเกดขน อนจะกอใหเกดการเพมผลผลตและความย งยนถาวรของระบบซงจะท าใหเกษตรกรมรายไดเพมขนและชวยปรบปรงคณภาพสงแวดลอมอกทางหนงดวย

งานวจยการปลกสรางสวนปา กลมงานวนวฒนวจย ส านกวจยและพฒนาการปาไม

พฤษภาคม 2556

iii

สำรบญ หนำ

ความหมายของวนเกษตร

ขอก าหนดของการใชระบบวนเกษตร

รปแบบท 1

รปแบบท 2

รปแบบท 3

รปแบบท 4

รปแบบท 5

รปแบบท 6

รปแบบท 7

รปแบบท 8

รปแบบท 9

รปแบบท 10

เอกสารอางอง

ภาคผนวก

1

2

3

5

8

13

17

21

24

31

35

38

42

43

iv

สำรบญภำพ หนำ ภาพท 1 การปลกไมปาผสมในลกษณะบานสวน ภาพท 2 การปลกไมปาเปนแนวเขต หรอลอมไรนา ภาพท 3 การปลกไมผลผสมไมปาโดยระบบวนเกษตร

ภาพท 4 การปลกไมปาในพนทนาขาวบนคนนาเกาทมอยเดม ภาพท 5 การปลกไมปาในพนทนาขาวบนคนนาปรบแตง ภาพท 6 การปลกไมปาผสมกบพชไร และพชอาหารสตวภายใน พนทเดยวกน ภาพท 7 การปลกผสมไมปาสลบเปนแถวกบการปลกพชเกษตร ภาพท 8 การปลกผสมไมปาสลบเปนแถบกบการปลกพชเกษตร ภาพท 9 การปลกผสมไมปาสลบเปนแถบกบการปลกพชเกษตร แบบเกษตรกรปลกเพอจ าหนาย ภาพท 10 การปลกไมไผผสมไมยนตนเพอประโยชนอเนกประสงค ภาพท 11 การปลกผสมไม 3 ชนเรอนยอดเพอการใชประโยชนแบบ อเนกประสงคและย งยน (แบบท 1) ภาพท 12 การปลกผสมไม 3 ชนเรอนยอดเพอการใชประโยชนแบบ อเนกประสงคและย งยน (แบบท 2) ภาพท 13 การปลกผสมไมปาในสวนยางพารา แบบแถวเดยว ภาพท 14 การปลกผสมไมปาในสวนยางพารา แบบแถวค

4 7

12 16 16 20

23 30 30

34 36

37

41 41

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 1

ความหมายของวนเกษตร

“วนเกษตร” เปนรปแบบหนงของเกษตรกรรมทางเลอก ซงเนนความสมดลของธรรมชาตโดยเนนองคประกอบของตนไมหรอไมปาเปนองคประกอบหลก ในขณะทรปแบบอน อนไดแก “เกษตรอนทรย” “เกษตรกรรม” “ไรนาสวนผสม” และ “เกษตรกรรมธรรมชาต” ลวนแตมองคประกอบเฉพาะพชเกษตรเปนหลกเทานน ความหมายของวนเกษตรตามแนวคดของระบบเกษตรกรรมทางเลอก จงหมายถง ระบบการผลตทผสมผสานระหวางการผลตทางดานปาไม ควบคการผลตทางดานการเกษตร และครอบคลมถงการผลตทางดานการปศสตวและการประมง ภายในพนทหนงๆ ซงสอดคลองกบวถการด าเนนชวตของเกษตรกรทอ านวยตอการฟนฟ และด ารงรกษาไวซงความสมดลของระบบนเวศและสภาพแวดลอม โดยมผลตอบแทนทางเศรษฐกจและสงคมทเปนธรรม สงเสรมการพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกรและผบรโภค รวมทงพฒนาสถาบนทางสงคมของชมชนทองถน ทงน เพอความผาสกและความอยรอดของมนษยชาตโดยรวม

2 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ขอก าหนดในการน าระบบวนเกษตรไปใช

การน ารปแบบวนเกษตรทเหมาะสมไปใชในพนทตางๆ ใหประสบผลส าเรจนน จ าเปนตองก าหนดสมมตฐานและขอก าหนดบางประการ ดงน 1. รปแบบทน าไปใชเปนรปแบบวนเกษตรทเหมาะสมส าหรบเกษตรกรรายยอย ในระดบการเลยงตวเองไดไมใชระดบฟารมขนาดใหญ 2. พนทเพาะปลกตองมขนาดเลกถงปานกลาง โดยใชเกณฑของพนททเกษตรกรถอครองอย เนอทไมเกน 50 ไร และพนททเปนหวไรปลายนา และทสาธารณะประโยชนตางๆ แลวแตรปแบบของวนเกษตรทจะน าไปใช 3. ในพนทกรรมสทธหรอพนทถอครองของเกษตรกร ตองถอวาพชเกษตรรวมทงพชอาหารสตว เปนพชประธาน หรอพชหลก สวนพนธไมปา หรอไมยนตนตางๆ เปนพชแทรกหรอพชรอง นนคอ ตองปลกไมปา ไมผล ไมยนตน ไมส าหรบการกอสราง ท าฟน หรอถาน และไมไผ แทรกลงในแปลงปลกพชเกษตรทเปนพชอาหาร (ขาว) พชไร พชอาหารสตวหรอสวนยางพารา ไมใชปลกพชเกษตรแทรกในสวนปาหรอสวนไมผลยนตน

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 3

รปแบบท 1 การปลกไมปาผสมในลกษณะบานสวน

ปญหาและขอก าหนด 1. เกษตรกรในชนบทขาดแคลนไมเพอใชเปนเชอเพลงในครวเรอน 2. เกษตรกรในชนบทขาดแคลนพนทเพอท ากน 3. เกษตรกรในชนบทตองการอาหารจากตนไมทปลกควบคไปดวย 4. เกษตรกรมพนทสวนรอบบรเวณทอยอาศยมากพอ 5. ดนมความอดมสมบรณปานกลาง

วตถประสงค เพอน าไมปาประเภทไมกนได รวมทงไมสมนไพรตางๆ ไปปลกภายใน

บรเวณหรอสวนหลงบาน ขณะเดยวกนกจะมไมไวใชสอยในครวเรอนควบคไปดวย

พนทด าเนนการ ทดนกรรมสทธ เชน สวนหลงบาน

ขนาดของพนททด าเนนการตอครอบครว พนทสวนบรเวณบานเนอทไมจ ากดตงแต 1 ไร ขนไป ขนอยกบบรเวณ

สวนหลงบานทมอยเดม

ชนดไมทปลก เปนไมอเนกประสงคประเภทโตเรว เชน สะเดาบาน กระถน ขเหลก

แคบาน มะรม มะยม มะขาม มะเฟอง ไผ

4 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ชนดไมผลและพชสวนอนๆ มะมวง ฝรง มะนาว ละมด นอยหนา ขนน มะพราว กลวย มะละกอ

ชมพ ขง ขา ตะไคร ตลอดจนพชสวนครวอนๆ

การก าหนดต าแหนงและระยะหางในการปลกไมปาและไมผลยนตน ปลกคละผสมกนโดยสมอยางไมเปนระเบยบ ควรใหระยะหางระหวาง

ตนประมาณ 6-8 ม. เพอหลกเลยงการแกงแยงน า ธาตอาหาร และแสงสวางระหวางกนและกน

ส าหรบพชสวนลมลก และพชสวนครวอน ๆควรแยกบรเวณไวคนละสวน

ภาพท 1 การปลกไมปาผสมในลกษณะบานสวน

ไมโตเรว ไมผล พชสมนไพรไมโตเรว ไมผล พชสมนไพร

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 5

รปแบบท 2 ปลกไมปาเปนแนวเขต หรอลอมไรนา

ปญหาและขอก าหนด 1. พนททมลมแรง พชผลไดรบความเสยหายจากลมพายอยเสมอ จง

ตองปลกไมเพอความชมชน บงแดด บงลมใหกบพชเกษตร โดยเฉพาะไมผลทตองการรมเงา และความชน

2. ตองการไมไวใชสอยในอนาคต

วตถประสงค เพอเปนแนวปองกนลมพายและ/หรอเปนแนวเขตของพนทไรนา

ปศสตวและมไมไวใชสอยในครวเรอน

พนทด าเนนการ พนทโดยรอบบานเรอนทอยอาศย พนทไรนา และปศสตว เนอท

ตงแต 1 ไรขนไป

ชนดไมทปลก ไมอเนกประสงคประเภทโตเรว เชน สะเดาบาน กระถน ขเหลก

แคบาน มะรม มะยม มะขาม และไผ เปนตน และไมพนเมองทมคาทางเศรษฐกจ เชน สก สะเดาเทยม เปนตน

6 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ชนดไมผลพชสวนและพชไรอนๆ ไมผลชนดตางๆ เชน มะมวง ฝรง ละมด นอยหนา มะนาว เปนตน

ตลอดจนพชสวนและพชไรตางๆ

วธปลก ปลกไมปาเปนแถวเดยวหรอปลกเปนแถบลอมรอบพนท ระยะหาง

ระหวางตนไมหรอระหวางแถว (ในกรณทปลกเปนแถบ ตงแต 2 แถว ขนไป) ทปลกขนอยกบขนาดและรปทรงของเรอนยอด ถาเปนไมเรอนยอดแคบใชระยะปลกแคบ เชน 1.5 ม. หรอ 2 ม. ถาเปนไมเรอนยอดกวาง และมกงกานมากควรใชระยะทกวางกวา เชน 3 ม. หรอ 4 ม. เปนตน

การใชประโยชน เมอเรอนยอดตนไมทปลกชดกนควรตดขยายระยะ เพอใหตนไมท

เหลออยมพนทเจรญเตบโตตอไป และน าไมจากการตดขยายระยะไปใชประโยชนได

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 7

ภาพท 2 การปลกไมปาเปนแนวเขต หรอลอมไรนา

ไมปา

พชไร

8 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

รปแบบท 3 การปลกไมผลผสมไมปาโดยระบบวนเกษตร

ปญหาและขอก าหนด 1. เกษตรกรขาดแคลนไมเพอใชสอยทงในลกษณะฟน/ถานและไม

เพอการกอสรางขนาดเลก 2. เกษตรกรขาดแคลนพนทเพอท ากน 3. เกษตรกรขาดแคลนอาหารและตองการผลผลตเพอขายเปน

รายไดจากพชไรและพชสวนประเภทไมผลตางๆ 4. พนทมโอกาสฝนตกมากกวา 120 วนตอป โดยมปรมาณน าฝน

รายปเฉลยมากกวา 1,500 มม. ตอป 5. ดนมความอดมสมบรณปานกลางถงสง สภาพพนทเปนพนท

คอนขางราบและน าไมทวมขง ดนลก

วตถประสงค เพอจดการพนทอยางผสมผสานระหวางการปลกไมปา ไมผลยนตน

และพชไร ภายในพนทเดยวกนเพอเปนอาหารหรอขายเปนรายไดและเพอมไมส าหรบใชสอยในครวเรอน ทงไมท าฟน/ถานและไมเพอการกอสราง

พนทด าเนนการ ทดนกรรมสทธ เชน พนทหวไรปลายนา พนทสวนไมผลตางๆ

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 9

ขนาดของพนททด าเนนการตอสมาชก 3 คน/ครอบครว 1. พนทด าเนนการทงหมด 1-5 ไร แบงออกเปน 1-5 แปลงๆ ละ 1 ไร 2. เปดด าเนนงานทกปๆ ละ 1 ไร

ชนดไมทปลกในเนอท 1 ไร จะประกอบดวยไมยนตน 3 ประเภท คอ 1. ไมผล เชน มะมวง มะขามหวาน เปนไมชน 1 เพอเปนอาหาร 2. ไมยคาลปตสทปรบปรงพนธแลว เปนไมชน 2 ปลกเพอใชเปน

ไมกอสราง 3. ไมกระถนเทพา หรอไมกระถนณรงคลกผสม เปนไมชน 3 ปลก

เพอใชส าหรบเปนเชอเพลงหรอจ าหนายใหแก โรงงานผลตชนไมสบหรอโรงงานผลตเยอกระดาษและเพอการปรบปรงดน

ชนดพชไรทปลกควบ ในปท 1-3 ของแตละแปลงปลกควบดวย ถวลสง ถวเขยว ขาวโพด

ในฤดฝนและปลกตามดวย หอม กระเทยม แตงโม ยาสบในฤดหนาว เปนตน ตงแตปท 4 เปนตนไปปลกควบดวย สบปะรด หรอ หมอน โดยปลกพชควบใหหางจากแถวของตนไมดานละ 50 ซม. ในปแรก และขยายระยะใหหางขน 50 ซม. ทกๆ ป

การก าหนดต าแหนงและระยะหางในการปลกไมยนตน ไมยนตนทง 3 ชนด ปลกสลบภายในแถวเดยวกนดวยระยะปลก

ระหวางตน 4 ม. ระหวางแถว 8 ม. โดยปลกไมชน 3 สลบทงสองดานของ ต าแหนงซงปลกไมชน 2 และไมชน 1 ทกๆ ต าแหนงปลกในแตละแถว

10 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ดงนนระยะปลกเมอแยกพจารณาเปนรายชนดจะเปนดงน 1. ระยะปลกส าหรบไมชน 3 คอ ระหวางตน 8 ม. ระหวางแถว 8

ม. จ านวน 5 แถวๆ ละ 6 ตน รวม 30 ตนตอไร 2. ระยะปลกส าหรบไมชน 2 คอ ระยะหางระหวางตนชนดเดยวกน

16 ม. ระยะหางระหวางแถว 8 ม. จ านวน 5 แถวๆ ละ 2 ตน รวม 10 ตนตอไร 3. ระยะปลกส าหรบไมชน 1 (ไมผล) คอ ระยะหางระหวางตน 16 ม.

ระยะหางระหวางแถว 8 ม. จ านวน 5 แถวๆ ละ 3 ตน รวม 15 ตนตอไร

การเตรยมพนท/ปลก/บ ารงดแลรกษา คดเลอกพนททมสภาพคอนขางราบน าไมทวม ดนลก มความอดม

สมบรณปานกลาง–ด ซงสามารถปลกไมผลและพชไรได ท าการเกบรบขดตอไม และปรบพนทใหไดระดบ ไถบกเบก 1 ครง และไถพรวน 1 ครง

ประมาณเดอน มถนายน–กรกฎาคม ปลกไมปา ไมผลยนตนแตละชนดตามแผนผงทก าหนด พรอมทงปลกพชไรชนดใดชนดหนงทเหมาะสมกบทองถนโดยปลกเวนระยะใหหางจากแนวปลกตนไมดานละอยางนอย 50 ซม. ตลอดแนว และขยายระยะใหหางขนอกปละ 50 ซม. ทกๆ ป

ถางวชพชตามแนวปลกไมยนตนทวพนทตลอดแนวอยางสม าเสมอ พรอมใสปย ฉดยาฆาแมลง รดน า พรวนดนใหแกไมผลตามความเหมาะสม สวนพนทซงปลกพชไรควบนนท าการดายวชพชพรวนดนตามปกตของการท าไรทวๆ ไป โดยใสปยเคมสตร 15-15-15 ปละ 2 ครงๆ ละ 15 กก.ตอไร

ท าการลดกงตนไมออกใหเหลอเรอนยอดประมาณ 2/3 ของความสงเรอนยอดทงหมดทกๆ ป

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 11

การตดฟนตนไมออกมาใชประโยชน 1. ตดไมชน 3 (กระถนเทพาหรอกระถนณรงคลกผสม) ออกทงหมด

เมออายครบ 3-4 ป เพอใชเปนเชอเพลงโดยตดใหเหลอตอสงประมาณ 1 ม. เพอใหแตกหนอขนมาใหม

2. ตดไมชน 2 (ยคาลปตส) ออกทงหมด เมออายครบ 5-6 ป เพอใชเปนไมกอสรางโดยตดใหชดดนมากทสด หรอควรเหลอตอใหอยสงจากพนดนไมเกน 10 ซม. เพอเพมความสมบรณและแขงแรงใหแกหนอทแตกขนมาใหม

3. ตงแตปท 6-7 เปนตนไปจะเหลอเฉพาะไมผลจ านวน 15 ตนตอไร ดวยระยะ 8×16 ม. เปนไมหลกส าหรบเกบผลตผลอยางตอเนองโดยมหนอของไมชนท 2 และ ไมชน 3 ทแตกขนมาใหมส าหรบใชเปนเชอเพลง ขณะเดยวกนชองวางระหวางแถวทปลกไมผลยนตนสามารถปลกพชพนลางควบตดตอกนไป ตงแตปท 1 เปนตนไป จนครบอายตดฟนไมผลออกเพอปลกใหมในรอบตอไป

12 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ภาพท 3 การปลกไมผลผสมไมปาโดยระบบวนเกษตร

ไมโตเรวประเภทท 1 (ไมชน 3)

ไมโตเรวประเภทท 2 (ไมชน 2)

ไมผล

พชไร

ไมโตเรวประเภทท (ไมชน 3)

ไมโตเรวประเภทท 2(ไมชน 2)

ไมผล

พชไร

ไมโตเรวประเภทท (ไมชน 3)

ไมโตเรวประเภทท 2(ไมชน 2)

ไมผล

พชไร

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 13

รปแบบท 4 การปลกไมปาในพนทนาขาว

ปญหาและขอก าหนด 1. เกษตรกรในชนบทขาดแคลนไมเพอใชสอยในครวเรอน 2. เกษตรกรไมมพนทอนส าหรบการปลกตนไมเพอใชสอยเปนการ

เฉพาะ เชน พนทตามหวไรปลายนา 3. เกษตรกรมพนทนาซงมการปนคนนาขนาดใหญและกวาง

พอสมควร (คนนาปรบแตง)

วตถประสงค เปนการน าไมประเภทโตเรวไปปลกบนคนนา และจอมปลวกในนา

ขาวเพอใหมไมส าหรบใชสอยในครวเรอน และจ าหนายใหโรงงานผลตชนไมสบและโรงงานผลตเยอกระดาษ หรอจ าหนายเปนไมเสาเขม

พนทด าเนนการ พนทนาขาวซงเปนนาลมและมปรมาณน าอยางเพยงพอกบการท านา

ตลอดฤด

ขนาดพนททจะด าเนนการ ใชพนทอยางนอยประมาณ 5 ไร ตอครอบครว ทงนขนอยกบความ

ตองการของเกษตรกรและจ านวนพนทนาทเกษตรกรครอบครองอย

14 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ชนดไมทปลก 1. ปลกไมยคาลปตสทปรบปรงพนธแลว เลอกสายตนทเหมาะสมตอ

สภาพแวดลอม (คณสมบตดนและสภาพภมอากาศ) โดยปลกแบบแถวเดยวหรอแถวคบนคนนา

2. ปลกเฉพาะไมยคาลปตสบนจอมปลวกตางๆ ในทองนา เพราะมความสามารถทนแลงไดดกวาไมชนดอนๆ

การปลกและการบ ารงรกษา 1. ปลกบนคนนาทง 4 ดาน 2. คนนาเกาทมอยเดม (ความกวางประมาณ 50-60 ซม.) ปลกแถว

เดยวระยะหางระหวางตน 1.5-2.5 ม. ในกรณปลกเพอจ าหนายใหโรงงานผลตชนไมสบหรอโรงงานผลตเยอกระดาษ โดยใชรอบหมนเวยน 3-4 ป ใหใชระยะปลก 1.5 ม. จะไดผลผลตไมสงสด

คนนาปรบแตง (ความกวาง 150-160 ซม.) ปลกได 2 แถวแบบสลบฟนปลา (แถวค) ซงจะไดผลผลตเพมขนเปน 2 เทา

3. คนนาแตละค (ตงอยตรงขามกน) ทปลกตนไมควรหางกนอยางนอย 20 ม. เพอลดการแกงแยงน า ธาตอาหาร และแสงสวางทตนไมพงมตอตนขาวในทองนา ไมควรแบงกระทงนาออกเปนกระทงนาขนาดเลกหลายๆกระทงนา เพอใหปลกตนไมไดเปนจ านวนมากเพราะจะท าใหผลผลตขาวตอไรลดลง

4. ลดกงตนไมทกป ใหเหลอเรอนยอดประมาณ 2/3 ของเรอนยอดทงหมด อยาลดกงมากเกนไป เพราะจะท าใหการเจรญเตบโตของตนไมลดลง

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 15

5. กงและใบสดทลดออกควรเกบออกจากพนนาหรอเกบวางไวรอบโคนตนไมบนคนนาเพอปองกนการผเนาซงอาจท าใหน าเสยและเปนพษได เมอผานฤดเกบเกยวแลวใหไถกลบเศษใบแหงและใบสดของไมดงกลาว เพอปรบปรงดน การตดตนไมไปใชประโยชน

1. สามารถตดตนไมไปใชเปนเชอเพลงหรอจ าหนายโรงงานชนไมสบหรอโรงงานเยอกระดาษไดตงแตปท 3 เปนตนไป อาจเลอกตดตนไมออกครงหนงกอน โดยใหตนไมทเหลออยมระยะหางเทาๆ กน เพอใหตนไมมอตราการเจรญเตบโตเพมขนเพอจะไดใชประโยชนเปนไมเพอการกอสรางทวไป

2. ควรตดไมออกไปใชประโยชนใหหมดภายในอายไมเกน 8 ป ทงนขนอยกบสภาพการเจรญเตบโตของตนไม

3. ไมทตดออกอาจปลอยใหแตกหนอขนมาใหม ถาหากตองการเฉพาะไมขนาดเลกเพอเปนเชอเพลงหรอจ าหนายเปนชนไมสบหรอเยอกระดาษแตถาตองการไมขนาดใหญกใหปลกขนใหมระหวางตอไมทตดออกไปในรอบแรก

4. เศษใบและกงเลกใหทงไวในพนทนาเพอไถกลบตอไป

16 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ภาพท 4 การปลกไมปาในพนทนาขาวบนคนนาเกาทมอยเดม ภาพท 5 การปลกไมปาในพนทนาขาวบนคนนาปรบแตง

ไมโตเรว

ขาว

ไมโตเรว

ขาว

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 17

รปแบบท 5 การปลกไมปาผสมกบพชไร และพชอาหารสตวภายในพนทเดยวกน

ปญหาและขอก าหนด

1. เกษตรกรขาดแคลนไมเพอใชสอยทงในลกษณะฟน/ถานและไมเพอการกอสราง

2. เกษตรกรขาดแคลนพนทเพอท ากน 3. เกษตรกรขาดแคลนอาหารและขาดแคลนพนทส าหรบเลยงสตว 4. ปรมาณน าฝนเฉลยตงแต 1,200 มม. และพนทมโอกาสฝนตก

มากกวา 80 วนตอป 5. สภาพพนทและลกษณะภมประเทศดนไรทวไปตามบรเวณทราบ

สงและพนทลกคลนลอนตน

วตถประสงค เพอจดการพนทโดยระบบวนเกษตรเพอตองการผลผลตทางดาน

อาหาร ไมฟน ไมกอสรางขนาดเลก ตลอดจนการเลยงสตวภายในพนทเดยวกน

พนทด าเนนงาน พนทกรรมสทธ พนทหวไรปลายนา หรอพนทสาธารณะประโยชน

ขนาดของพนททด าเนนการตอสมาชก 3-4 คน 1. พนทด าเนนงานทงหมด 15-25 ไร แบงออกเปน 5 แปลงๆ ละ 3-5 ไร 2. เปดด าเนนงานทกปๆ ละ 3-5 ไร

18 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ชนดไมทปลก ไมประเภทโตเรวตวอยางเชน ปลกไมยคาลปตสทปรบปรงพนธแลว

หรอไมกระถนณรงคลกผสม เพอเปนไมกอสรางขนาดเลกสลบตนเวนตน กบไมกระถนเทพา เพอเปนไมฟน

ชนดพชเกษตรทปลกควบ ในแตละแปลงปลกควบดวย ถวลสง ขาวโพด ขาวไร ในปท 1 และ

ในปท 2 ปลกปอหรอมนส าปะหลงควบในปท 3 ปลกสบปะรด หรอ หมอน ในปท 4-5 ปลกหญาอาหารสตวในปท 5-6 อาทเชน หญากนน หญากนนสมวง หญาซกแนล และหญารซ ผสมกบถวฮามาตา (ถวเวอราโนสไตโล) โดยปลกพชควบใหหางจากแถวของตนไมดานละ 50 ซม. ทกๆ ป

การวางแนวและก าหนดระยะหางในการปลกตนไม ถาเปนไปไดควรวางแนวปลกตนไมใหขนานกบแนวแสงอาทตย คอ

ใหอยในแนวทศตะวนออก-ตะวนตก โดยก าหนดระยะหางระหวางตน 4 ม. ระยะหางระหวางแถว 8 ม. (50 ตนตอไร)

การลดกงตนไม ลดกงตนไมออกใหเหลอเรอนยอดประมาณ 2/3 ของความสงของ

ความสงเรอนยอดทงหมดทกๆ ป และท าการขดรองในปท 3 ขนาดกวาง 50 ซม. ลก 75 ซม. โดยขดทง 2 ดาน หางจากตนไม 1.50 ม. ตลอดแนวเพอควบคมระบบรากของตนไมไมใหแยงน า และธาตอาหารจากพชควบ

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 19

ระยะเวลาในการปลอยสตวเขาไปเลยงในแตละแปลง ปลกหญาอาหารสตวในปท 5-6 และปลอยสตวเขาไปเลยงหรอเกยว

หญาออกมาเลยงสตวไดตงแตปท 6 ถงปท 10

การตดฟนตนไมออกมาใชประโยชน 1. ตดไมกระถนเทพาออกทงหมดเมออายครบตงแต 4-5 ป เพอใช

เปนเชอเพลง โดยตดใหเหลอตอสงประมาณ 1 ม. เพอใหแตกหนอ การตดใหแตกหนอควรท าในฤดฝน ถาตอใดไมแตกหนอใหปลกเสรมขางตอเดม

2. ตดไมยคาลปตส หรอกระถนณรงคลกผสมทเหลอออกทงหมดเมออายครบ 10 ป เพอใชเปนไมกอสราง

3. แตถามความจ าเปนตองใชไมเพอการกอสรางเปนการเรงดวนกสามารถตดไมยคาลปตส หรอกระถนณรงคลกผสมไปใชประโยชนไดตงแตปท 5 พรอมกบไมกระถนเทพา โดยตดสลบแถวกบไมกระถนเทพา

4. การตดไมยคาลปตสควรตดใหชดดนใหมากทสดหรอควรเหลอตอใหอยสงไมเกน 10 ซม. เหนอพนดนเพอเพมความสมบรณและแขงแรงใหแกหนอทแตกขนมาใหม

20 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ภาพท 6 การปลกไมปาผสมกบพชไร และพชอาหารสตวภายในพนทเดยวกน

ไมโตเรวประเภทท 1

ไมโตเรวประเภทท 2

พชไร

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 21

รปแบบท 6 การปลกผสมไมปาสลบเปนแถวกบการปลกพชไร

ปญหาและขอก าหนด 1. ตองการไมขนาดใหญและมคณภาพสงเพอการใชสอย และขาย

ในอนาคต 2. ตองการมรายไดจากพชเกษตรกอนทจะขายไมได 3. พนทปลกมปรมาณน าฝนเฉลยประมาณ 1,200 มม.ตอป และม

โอกาสฝนตกมากกวา 80 วนตอป 4. พนทคอนขางราบและพนทลกคลนลอนตน หรอพนทไหลเขา

สภาพเปนดนไรทวๆ ไป

วตถประสงค จดการพนทเพอตองการผลผลตไมขนาดใหญ คณภาพสงทใชใน

การกอสราง ท าเฟอรนเจอร เพอการคา หรอเพอใชสอยสวนตว

พนทด าเนนการ ควรมพนทตงแต 10 ไร ขนไป

ชนดไมทปลก ไมพนเมองมคาทางเศรษฐกจคณภาพสง เพอใชเปนไมกอสรางหรอ ท าเฟอรนเจอร เชน ไมสก ไมยางนา ไมพะยง เปนตน

22 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ชนดพชไรทปลก ตงแตปท 1-5 ปลกพชไรระหวางแถวของไมปา พชไรทปลก อาท

เชน มนส าปะหลง ออย ขาวโพด ขาวไร หรอสบปะรด ชนดใดชนดหนง หรอพชไรบางชนดอาจปลกควบกนได เชน มนส าปะหลงและขาวโพด เปนตน โดยปลกใหหางจากแถวของไมปาประมาณ 50 ซม.

การปลกและบ ารงรกษา 1. วางแปลงใหแถวปลกตนไมอยในแนวทศตะวนออกและตะวนตก

(ขนานกบแสงอาทตย) ระยะหางระหวางแถวไมปา 8 ม. ระยะหางระหวางตน 2 ม. 2. ในพนท 1 ไร จะมตนไมจ านวน 100 ตนตอไร เนอทปลกพชไร

ในปแรก 1,440 ม2. 3. ในปท 2 ถงปท 5 ปลกพชไรใหหางจากแถวของตนไมเพมขนอก

ปละ 50 ซม. 4. ท าการลดกงตนไมออกใหเหลอเรอนยอดประมาณ 2 ใน 3 ของ

ความสงของเรอนยอดทงหมดทกๆ ป และท าการขดรองเพอตดระบบรากของตนไมในปท 3 โดยขดหางจากแถวนอกของตนไมประมาณ 1.50 ม. ดวยขนาดรองกวาง 50 ซม. ลก 75 ซม. ตลอดแนวเพอควบคมไมใหรากของตนไมแยงน าและธาตอาหารจากพชไรทปลกขางเคยง

5. ตงแตปท 6 ปลกพชทนรม เชน พชสมนไพร หรอหวายกนหนอ ระหวางแถวของตนไม ตรงกงกลางระหวางแถว ปลกผกหวานปา หรอไมผล เชน ทเรยน มงคด ดวยระยะหางระหวางตน 6-8 ม. แลวแตชนดของไมยนตนทปลก

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 23

การตดฟนตนไมออกมาใชประโยชน 1. ตงแตปท 7 เปนตนไป เมอพบวา เรอนยอดของไมปาทอยในแถว

เดยวกน ชดตดกนแลว ใหตดขยายระยะไมปาออกตนเวนตน (50%) ซงจะท าใหเหลอไมปาจ านวน 50 ตนตอไร

2. เมอเรอนยอดของไมปาชดกนอกใหพจารณาตดขยายระยะอกครงหนง โดยตดไมออกครงหนงของจ านวนทเหลออยเดม ในการตดขยายระยะครงท 2 ควรพจารณาถงรปทรงและคณลกษณะของตนไมทจะเหลอไวควบคไปกบจ านวนตนไมตอไรดวย ไมทไดจากการตดขยายระยะครงท 2 น (อาย 10-15 ป) สามารถน าไปใชสอยในครวเรอนหรอขายเปนสนคาได

3. ในการตดฟนครงสดทายจะมตนไมเหลอประมาณ 20-25 ตนตอไร

ภาพท 7 การปลกผสมไมปาสลบเปนแถวกบการปลกพชไร

ไมโตเรว

พชไร

24 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

รปแบบท 7 การปลกไมปาสลบเปนแถบกบการปลกพชไร

ชมชนปลกเพอใชสอยรวมกน ปญหาและขอก าหนด

1. ชมชนในชนบทขาดแคลนไมเพอการใชสอยทงในลกษณะฟน/ถาน และไมเพอการกอสราง

2. ราษฏรในชนบทมกจกรรมรวมกนในการปลกปาชมชนเพอประโยชนสวนรวม

3. ชมชนตองการผลผลตจากพชไรเทาๆ กน กบผลผลตจากตนไม ทพงจะไดรบ

4. พนทนนๆ มปรมาณน าฝนเฉลยประมาณ 1,200 มม.ตอป และมโอกาสฝนตกมากกวา 80 วนตอป

5. สภาพพนทคอนขางราบและเปนพนทลกคลนลอนตน หรอพนทไหลเขา สภาพดนเปนดนไรทวๆ ไป

วตถประสงค จดการพนทเพอตองการผลผลตทงทางดานการเกษตรและการปาไม

ในปรมาณทสมดลกนเพอผลประโยชนรวมกนในลกษณะของการปลกปาชมชน

พนทด าเนนงาน พนทสาธารณะประโยชน

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 25

ขนาดของพนททด าเนนงานตอ 1 โครงการ 1. พนทด าเนนการทงหมด 25-50 ไร แบงออกเปน 5 แปลง ๆละ 5-10 ไร 2. เปดด าเนนงานทกปๆ ละ 5-10 ไร

ชนดพชไรทปลก ตงแตปท 1-5 ปลกพชไรสลบกบกลมแถวตนไมดวย ขาวไร ขาวโพด

ปอ หรอ มนส าปะหลง ชนดใดชนดหนง โดยปลกใหหางจากแถวของตนไมประมาณ 50 ซม. ส าหรบพนทระหวางแถวตนไมใหปลกควบดวยพชไรตระกลถวตางๆ ใน 2 ปแรก

ชนดไมทปลก 1. ไมยคาลปตสทปรบปรงพนธแลว เพอใชเปนไมกอสราง 2. ไมกระถนเทพาหรอไมกระถนณรงคลกผสม เพอใชเปนเชอเพลง

และปรบปรงดน 3. ปลกไมยคาลปตสสลบกบกระถนเทพาหรอกระถนณรงคลกผสม

ตนเวนตนในแตละแถว

การวางแนวและการจดกลมในการปลกตนไมและพชไร 1. พยายามวางแปลงเพอใหแถวปลกตนไมขนานกบแสงอาทตยดวย

ขนาดกวาง 40-80 ม. ยาว 200 ม. 2. แบงพนทแตละแปลงตามแนวขวางเพอก าหนดบรเวณส าหรบ

ปลกตนไมเปนแถบกวาง 16 ม. จ านวน 5 แถว ดวยระยะปลก 2×4 ม. โดยเวนระยะหางกน 24 ม. เพอปลกพชไร

26 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

3.ในพนท 1 ไร จะประกอบดวย กลมแถวตนไม 1 กลม เนอท 640 ม2 (40%) และพนทส าหรบปลกพชไร เนอท 960 ม2 (60%) โดยมตนไมจ านวน 100 ตนตอไร

การลดกงตนไม ท าการลดกงตนไมออกใหเหลอเรอนยอดประมาณ 2/3 ของความสง

ของเรอนยอดทงหมดทกๆ ป และดรองเพอระบบรากของตนไมในปท 3 โดยขดหางจากแถวนอกสดของตนไมประมาณ 1.50 ซม. ดวยขนาดรองกวาง 50 ซม. ลก 75 ซม. ตลอดแนวเพอควบคมระบบรากของตนไม แยงน าและธาตอาหารจากพชไรทปลกขางเคยง

การตดฟนตนไมออกมาใชประโยชน 1. ในปท 4 และ 5 ตดตนไมทอยแถวรมนอกสดออกทงหมดปละ 1

แถว ทกดานทปลกประชดกบพชไร เพอน าไมไปใชประโยชน ขณะเดยวกนเปนการลดการแกงแยงหรอการบดบงของตนไมทมตอพชไรทปลกขางเคยง สวนตนไมทตดออกไปแลวปลอยใหแตกหนอโดยไมตองปลกใหม

2. ไมทเหลอ 1 แถว ในแตละชดใหคงไวจนมอายครบ 10 ป จงตดออกเพอใชเปนไมกอสราง

3. ในปท 11 ถาเปนไปไดควรสลบพนทจากบรเวณทเคยปลกตนไมโดยปลกพชไรแทน สวนพนททเคยปลกพชไรกปลกแทนดวยตนไม เพอหลก เลยงการเสอมโทรมของดนอนเนองจากการปลกพชซ าทเดมเปนเวลานานๆ สวนการปลกตนไมโดยก าหนดอายตดฟนนานพอสมควร เชน 10 ป ในกรณท

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 27

เปนไมโตเรวตนไมจะชวยในการปรบปรงความอดมสมบรณของดนไดอยางเพยงพอ โดยเฉพาะไมพวกตระกลถว เชน กระถนณรงคลกผสม กระถนเทพา เปนตน เกษตรกรปลกเพอจ าหนาย ปญหาและขอก าหนด 1. เพอลดความเสยงจากความผนผวนของราคาพชไรทเปนรายไดหลกของเกษตรกร 2. พนทนนๆ มปรมาณน าฝนเฉลยประมาณ 1,200 มม.ตอป และมโอกาสฝนตกมากกวา 80 วนตอป 3. สภาพพนทคอนขางราบ และเปนพนทลกคลนลอนตนหรอพนทไหลเขา

วตถประสงค จดการพนทเพอตองการผลผลตทงทางดานเกษตรและการปาไมโดยมรายไดจากพชไรเปนรายไดหลก รายไดจากไมเปนรายไดรอง เพอลดความเสยงจากการทราคาพชไรตกต า และเพอปรบปรงความอดมสมบรณของดน

พนทด าเนนงาน ควรมพนทตงแต 10 ไร ขนไป

28 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ชนดไมทปลก ประเภทไมโตเรวทมเรอนยอดแคบและโปรงมกงกานนอย เชน ยคาลปตส

ชนดพชไรทปลก ปลกพชไรระหวางแถวของไมปา พชไรทปลกอาทเชน มนส าปะหลง ออย ขาวโพด ขาวไร หรอ สบปะรด พชไรบางชนดอาจปลกควบกนได เชน มนส าปะหลง กบขาวโพด เปนตน

การปลกและการบ ารงไมปา 1. วางแปลงใหแถวปลกตนไมอยในแนวทศตะวนออกและตะวนตก (ขนานกบแสงอาทตย) ไมปาหนงแถบม 2-3 แถว ระยะหางระหวางแถว 3 หรอ 4 ม. ระยะหางระหวางตน 2 ม. 2. ระยะหางระหวางแถบของไมปา 16-20 ม. จะท าใหผลผลต ตอไรของพชไรทปลกในปท 2 และปถดไปสงกวาระยะหางทนอยกวา สดสวนของเนอทปลกพชไรตอเนอททงหมด จงขนอยกบระยะหางระหวางแถบของ ไมปา และจ านวนแถวตอแถบของไมปา 3. ในปแรก ปลกพชเกษตรใหหางจากแถวของไมปาประมาณ 50 ซม. ในปถดไปปลกใหหางจากแถวของตนไมเพมขนอกปละ 50 ซม. 4. ท าการลดกงตนไมออกใหเหลอเรอนยอดประมาณ 2 ใน 3 ของความสงเรอนยอดทงหมดทกๆ ป และท าการขดรองเพอตดระบบรากของตนไมในปท 3 โดยขดหางจากแถวนอกของตนไมประมาณ 1.50 ม. ดวยขนาดรอง

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 29

กวาง 50 ซม. ลก 75 ซม. ตลอดแนวเพอควบคมไมใหรากของตนไมแยงน าและอาหารจากพชไรทปลกขางเคยง 5. ปลกพชไรไดอยางนอย 5 ป แตผลผลตตอไรของพชไรจะลดลงเมอเปรยบเทยบกบปกอนหนา กรณตองการไมขนาดใหญเพอการกอสราง ตงแตปท 6 ใหปลกพชทนรม เชน สมนไพร หรอหวายกนหนอ ระหวางแถวของตนไมตรงกงกลางแถบของไมปา ปลกผกหวานหรอไมผล

การใชประโยชนไม ตดไมไปใชประโยชนไดตงแตปท 3 เปนตนไป หลงจากตดไมแลวปลอยใหแตกหนอ ซงจะไดไมมาใชสอยหรอจ าหนายในรอบหมนเวยนถดไป

30 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ภาพท 8 การปลกผสมไมปาสลบเปนแถบกบการปลกพชไร แบบชมชนปลกเพอใชสอยรวมกน

ภาพท 9 การปลกผสมไมปาสลบเปนแถบกบการปลกพชไร แบบเกษตรกรปลกเพอจ าหนาย

ไมโตเรว

พชไร

ไมโตเรวประเภทท 1

ไมโตเรวประเภทท 2

พชไร

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 31

รปแบบท 8 การปลกไมไผผสมไมยนตนเพอประโยชนอเนกประสงค

ปญหาและขอก าหนด 1. เกษตรกรในชนบทขาดแคลนไมไผเพอใชสอยในครวเรอน

รวมทงขาดแคลนไมเพอใชเปนเชอเพลง และไมเพอการกอสรางทวไป 2. เกษตรกรในชนบทขาดแคลนอาหารและมพนทท ากนจ ากด 3. ดนมความอดมสมบรณปานกลาง

วตถประสงค

เพอจดการพนทใหเกษตรกรไดรบผลประโยชนตางๆ ดงน 1. ประโยชนจากไมไผเพอเปนอาหารและใชสอยตางๆ เชน การจกสาน 2. ประโยชนจากไมปาชน 2 เชน ไมยคาลปตสทปรบปรงพนธแลว

เพอการกอสราง 3. ประโยชนจากไมชน 3 เชน ไมกระถนณรงคลกผสม หรอ

กระถนเทพา เพอใชประโยชนเปนเชอเพลง และเพอการปรบปรงดน 4. ประโยชนจากพชไรทปลกควบระหวางแถวของตนไม

พนทด าเนนงาน พนทดนกรรมสทธ ตามหวไรปลายนา หรอพนทสาธารณะประโยชน

32 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ขนาดของพนททด าเนนงานตอสมาชก 3-4 คนตอครอบครว 1. พนทด าเนนงานทงหมด 5-25 ไร 2. เปดด าเนนงานทกปๆ ละ 1-5 ไร

ชนดไมทปลก ในแปลงขนาดเลกทสด 1 ไร (40×40 ม.) ประกอบดวย ไมยนตน 3

ประเภท คอ 1. ไมชน 1 ไดแก ไมไผชนดตาง ๆเชน ไผตง ไผรวก ไผนอย รวม 3 ชนด 2. ไมชน 2 ไดแก ไมยคาลปตสทปรบปรงพนธแลว ปลกเพอใชเปน

ไมกอสรางทวไป 3. ไมชน 3 ไดแก ไมกระถนณรงคลกผสม ไมกระถนเทพา เพอใช

เปนเชอเพลงและเพอการปรบปรงดน

ชนดพชไรทปลก ในปท 1-3 ปลกควบดวย ถวลสง ถวเขยว ขาวไร หรอขาวโพด ในป

ท 4 ปลกควบดวย สบปะรด หรอหมอน โดยปลกพชควบใหหางจากแถวของตนไมดานละอยางนอย 50 ซม.

ในปแรกและขยายระยะใหหางขน 50 ซม. ทกๆ ป

การก าหนดต าแหนงและระยะหางในการปลกไมยนตน ทกๆ พนท 1 ไร ขนาดกวาง 40 ม. ยาว 40 ม. ใหด าเนนการดงน

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 33

1. วางแนวส าหรบปลกตนไมใหขนานกบแสงอาทตย คอ ใหอยในแนวทศตะวนออก ตะวนตก จ านวน 5 แถว โดยใหแถวท 1 และแถวท 5 หางจากขอบแปลง 4 ม. และแตละแถวหางกน 8 ม.

2. แตละแถวปกหลกเรมจากหวแปลงใหหางกน 4 ม. แถวละ 11 หลก 3. หลกท 1 3 5 7 9 และ 11 ในแตละแถวใหปลกไมชน 3 คอ กระถน

ณรคลกผสม หรอกระถนเทพา 4. หลกท 2 6 และ 10 ในแตละแถวใหปลกไมชน 1 คอ ไมไผ ซงอาจ

ปลกสลบในแตละแถวระหวางไมไผ 3 ชนด คอ ไผรวก ไผนอย และไผตง 5. หลกท 4 และ หลกท 8 ในแตละแถวใหปลกไมชน 2 คอ

ไมยคาลปตสทปรบปรงพนธแลว

การตดฟนตนไมออกมาใชประโยชน 1. ตดไมกระถนณรงคลกผสมหรอกระถนเทพา (ไมชน 3) ออก

ทงหมดเมออายครบ 4 ป เพอใชเปนเชอเพลง โดยตดใหเหลอตอสงประมาณ 1 ม. เพอใหแตกหนอขนมาใหม ควรตดในฤดฝนจะแตกหนอไดด ถาตอใดไมแตกหนอใหปลกเสรมขางตอเดม

2. ตดไมยคาลปตส (ไมชน 2) ออกทงหมดเมออายครบ 5-6 ป เพอใชเปนไมกอสราง โดยตดใหชดดนใหมากทสด หรอควรเหลอตอใหอยสงจากพนดนไมเกน 10 ซม. เพอเพมความสมบรณและแขงแรงใหแกหนอทแตกขนมาใหม

3. ตงแตปท 6-7 เปนตนไปจะเหลอเฉพาะไมไผ จ านวน 15 กอตอไร ดวยระยะหาง 8×16 ม. เปนไมหลกเพอทะยอยตดล ามาใชประโยชนและน า

34 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

หนอไมมาเปนอาหารหรอขายได โดยมหนอของไมชน 2 และไมชน 3 ทแตกขนมาใหม เพอใชเปนเชอเพลงหรอค ายนทวไป ขณะเดยวกนชองวางระหวางแถวทปลกไมไผกสามารถปลกพชพนลางชนดอน เชน หวาย สมนไพรตางๆ ตอไปไดอก

ภาพท 10 การปลกไมไผผสมไมยนตนเพอประโยชนอเนกประสงค

ไมโตเรวประเภทท 1

ไมโตเรวประเภทท 2

พชไร

ไมไผ

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 35

รปแบบท 9 การปลกผสมไม 3 ชนเรอนยอด

เพอการใชประโยชนแบบอเนกประสงคและยงยน

แบงพนททจะด าเนนการออกเปนแปลงๆ ขนาดแปลงละ 5 ไร (40×200 ม.) ในแตละแปลงขนาด 40×40 ม. (1 ไร) ใหปลกตนไมปา 3 ประเภทสลบกนในแตละแถวดวยระยะปลก 2×8 ม. รวมทงสน 100 ตนตอไร ดงน

ไมชน 1: เปนไมประเภทโตชาทมคาทางเศรษฐกจสง เชน ไมสก ยางนา แดง ประด มะคาโมง พะยง ตะเคยนทอง เปนตน โดยปลกดวยระยะหางระหวางตน 8 ม. และระยะหางระหวางแถว 8 ม. (8×8 ม.) จ านวน 25 ตนตอไร

ไมชน 2: เปนไมประเภทโตเรว ล าตนสงและเปลาตรง ควรมเรอนยอดแคบเพอผลตเปนไมกอสรางขนาดเลก เชน ยคาลปตสทปรบปรงพนธแลว เลยน สะเดา ตะก สะเดาเทยม เปนตน โดยปลกกงกลางระหวางตนของไมชน 1 ดงนนไมชนนจะมระยะหางระหวางชนดเดยวกน 8×8 ม. จ านวน 25 ตนตอไร

ไมชน 3: เปนไมประเภทโตเรวพวกตระกลถวเพอผลตเปนไมฟน ถาน และเพอการปรบปรงความอดมสมบรณของดน เชน กระถนณรงคลกผสม กระถนยกษ สเสยด ขเหลก นนทร เปนตน โดยปลกแทรกระหวางตนของไมชน 1 และไมชน 2 ในแตละแถวดวยระยะหางระหวางตนชนดเดยวกน 4 ม. และระยะหางระหวางแถว 8 ม. จ านวน 50 ตนตอไร ก าหนดระยะเวลาในการตดฟนตนไมแตละประเภทออกดงน

36 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

ไมชน 3: ตดออกทงหมดในปท 4 หรอ 5 จ านวน 50 ตนตอไร เพอใชประโยชนเปนไมฟน ถานแลวปลอยใหแตกหนอ หรอปลกขนมาใหม

ไมชน 2: ตดออกครงแรกจ านวน 15 ตนตอไร ในปท 6 โดยตดในแถวท 1 แถวท 3 และแถวท 5 ครงทสองตดออกในปท 11 โดยตดในแถวท 2 และแถวท 4 จ านวน 10 ตนตอไร

ไมชน 1: ตงแตปท 11 เปนตนไป จะเหลอเฉพาะไมชน 1 จ านวน 25 ตนตอไร ซงปลอยใหเจรญเตบโตตอไปเรอย ๆจนกวาจะตดฟนมาใชประโยชนได ขณะเดยวกนเนองจากเปนไมประเภทโตชาซงมระยะหางระหวางตนและระหวางแถวกวางถง 8×8 ม. ซงกวางพอทจะปลกพชพนลางตอไปไดอก เชน พรกไทย กาแฟ หวาย และพชสมนไพรตางๆ

ภาพท 11 การปลกผสมไม 3 ชนเรอนยอดเพอการใชประโยชนแบบ อเนกประสงคและย งยน (แบบท 1)

ไมชน 1

ไมชน 2

ไมชน 3

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 37

ภาพท 12 การปลกผสมไม 3 ชนเรอนยอดเพอการใชประโยชนแบบ อเนกประสงคและย งยน (แบบท 2)

ไมโตชา เชน สก ยางนา ประด พะยง มะคาโมง

ไมโตเรว ล าตนเปลาตรง เชน ยคาลปตส

ไมโตเรวตระกลถว เชน กระถนเทพา กระถนณรงคลกผสม

38 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

รปแบบท 10 ปลกผสมไมปาในสวนยางพารา

ปญหาและขอก าหนด 1. เพอลดความเสยงของเกษตรกรทปลกยางพาราเปนพชเศรษฐกจ

เชงเดยว 2. เพอปรบปรงระบบนเวศของสวนยางพารา 3. เพอใชเปนอาหารหรอจ าหนายไมปาเปนรายไดเสรมใหแกเกษตรกร

วตถประสงค เพอน าไมปาประเภทไมกนได และประเภทใชประโยชนเนอไม ไป

ปลกเปนพชรวมในสวนยางพารา พนทด าเนนการ พนทสวนยางพาราทเปนทดนกรรมสทธ หรอพนททมเอกสาร สปก. ของเกษตรกร ขนาดของพนททด าเนนการตอครอบครว พนทสวนยางพาราเนอทตงแต 5 ไร ขนไป

ชนดไมทปลก ไมปาเศรษฐกจ ทงทเปนไมโตเรว และไมโตชา เปนไมพนเมอง หรอไมตางถนกไดยกเวนยคาลปตส เชน สะเดาบาน สก ตะเคยนทอง สะเดาเทยม มะฮอกกาน พะยอม กระถนเทพา เหรยง เปนตน

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 39

ชนดไมผลและไมอนๆ สามารถปลกไมผลและพชอาหารแซมดวยกไดในลกษณะการปลก

พชหลายชนเรอนยอด ปลกพชทมอายสน เชน สบปะรด พรก กลวย ขาว มนเทศ ถวฝกยาว และขาวโพด ปลกแซมในสวนยางพาราทมอายไมเกน 36 เดอน สวนชนดของไมผลและพชอาหารทปลกแซมในสวนยางพารา เชน ฝรง ผกเหลยง ลองกอง สละ มงคด ทเรยน และสเหรง เปนตน

การก าหนดต าแหนงและระยะหางในการปลกยางพาราและไมปา การปลกยางพาราและไมปาแบบแถวเดยว 1. ระยะปลกของยางพาราในกรณปลกพชรวมควรใชระยะปลกระหวางแถวยางพารา 3.5×8 ม. และ 3×7 ม. ระยะหางระหวางแถว 8 ม. ดกวา 7 ม. เพราะจะท าใหป รมาณแสงสวางในสวนยางพารามผลกระทบตอการเจรญเตบโตของตนไมนอยกวา และลดปญหาแกงแยงธาตอาหารและน าในดนลงได โดยเฉพาะในชวงทยางพาราและไมปาอายยงนอยไมเกน 3 ป 2. ระยะปลกไมปาในสวนยางพาราในสภาพพนทราบควรใชระยะปลกระหวางตน 7.5-9 ม. ในสภาพพนทลาดเทอาจเพมจ านวนไมปาทปลก เชน ใชระยะปลกระหวางแถวไมปาหางกน 6 ม. ทงน เพราะระยะปลกยางพาราในสภาพพนทลาดเทตองใชระยะปลกกวางไมต ากวา 8 ม. และจ านวนตนยางพาราจะนอยกวาปลกในพนทราบ 3. การปลกไมปาโตเรวรวมกบยางพารา เชน กระถนเทพา กระถนณรงคลกผสม ควรปลกเฉพาะในทราบ และควรตดฟนในชวงอายไมเกน 5 ป เพอไมใหกระทบตอการเจรญเตบโตของยางพารา

40 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

การปลกยางพาราแบบแถวค 1. ระยะปลกของยางพารากรณปลกพชเกษตรรวม ควรใชระยะปลก 3.5×8 ม. โดยมระยะหางระหวางแถวค 12 ม. 2. ปลกไมปาระหวางแถวยางพารา จ านวน 2-3 แถว ถาเปนไมโตเรวปานกลางถงโตชา เชน ไมสก ไมยางนา ไมตะเคยนทอง ใชระยะปลก 4×4 ม. ปลกได 2 แถว ถาเปนไมโตเรวใชระยะปลกทแคบกวา เชน 2×3 ม. ปลกได 3 แถว 3. กรณพนททดนมความอดมสมบรณสงและมปจจยทางภมอากาศเหมาะสมกบการปลกยางพารา (ปรมาณน าฝนไมนอยกวา 1,250 มม.ตอป และมจ านวนวนทฝนตก 120-150 วนตอป) เชน ทางตอนใตของจงหวดสมาตรา ประเทศอนโดนเซย ผลการวจย พบวา ใชระยะปลกแคบคอ 2×6×14 ม. ส าหรบการปลกยางพาราได ซงระยะปลกดงกลาวจะไมท าใหการเจรญเตบโตของยางพารา แตกตางจากการปลกยางพาราเพยงชนดเดยว 4. สามารถปลกพชเกษตรระหวาง แถวของยางพาราไดอยางนอย 3 ป

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 41

ภาพท 13 การปลกผสมไมปาในสวนยางพารา แบบแถวเดยว

ภาพท 14 การปลกผสมไมปาในสวนยางพารา แบบแถวค

ไมยางพารา

ไมปา

ไมยางพารา

ไมปาประเภทโตชา

42 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

เอกสารอางอง

บพตร เกยรตวฒนนท. 2552. ผลของระยะหางระหวางตนตอการเตบโตและผลผลตของไมยคาลปตสทปลกบนคนนา. วารสารวนศาสตร 28(3):13-23.

พทยา เพชรมาก. 2540. วนเกษตร กลยทธเพอลดความเสยงตอการปลกปาเอกชน. สวนวนวฒนวจย ส านกวชาการปาไม กรมปาไม กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 124 น.

ทศพร วชรางกร. 2552. รายงานฉบบสมบรณ. ความเปนไปไดของการปลกไม ยคาลปตสแทรกเปนแถบในแปลงปลกมนส าปะหลง. ชดโครงการวจยเบองตนเพอแกปญหาความยากจนโดยการเพมประสทธภาพการใชทดนโดยการปลกไมโตเรว. 74 น.

ไววทย บรณธรรม, อารกษ จนทมา, พสมย จนทมา , พนส แพธนะ, ผลก บ ารงวงศ, พบลย เพชรยง, สวางรตน สมนาค และประสาน บญมรกต. 2547. การ ปลกไมปาเศรษฐกจรวมกบยางพารา. ศนยวจยยางสงขลา ศนยวจยยาง สราษฎรธาน ศนยวจยยางฉะเชงเทรา สถาบนวจยยาง กรมวชาการเกษตร. กรงเทพมหานคร. 41 หนา.

Wibawa, Gede; J. Laxman; M. van Noordwijk and E. Penot. 2006. Rubber based Agroforestry Systems (RAS) as Alternatives for Rubber Monoculture System. Paper presented at IRRDB Annual Conference, Ho-chi-minh city, Viet Nam. 21 pp.

ส ำนกวจยและพฒนำกำรปำไม 43

ภาคผนวก

ภาพตวอยางรปแบบการปลกไมปาโดยระบบวนเกษตร

การปลกยคาลปตสบนคนนาแบบแถวเดยว การปลกยคาลปตสบนคนนาแบบแถวค

การปลกสกรวมกบแปลงมนส าปะหลง การปลกยคาลปตสรวมกบออย

44 รปแบบกำรปลกไมปำโดยระบบวนเกษตร

การปลกยคาลปตสรวมกบมนส าปะหลง การปลกไมไผและไมปารวมกบพชไร

การปลกไมปารวมกบหวาย การปลกสกรวมกบขาวโพดและมนส าปะหลง