Perjuangan Orang Melayu Menentang British di Terengganu ...€¦ · PERJUANGAN ORANG MELAYU MENENTANG BRITISH Dt TERENGGANU, 1909·1957 Mekah dan ketika berada di sana ditanggung

Perjuangan Orang Melayu Menentang British di Terengganu, 1909-1957

Olell ABDULLAH ZAKARIA BIN GHAZALI Ph.D.'

SYNOPSIS

This ariticle deals with the opposition l.Owards the British attempt to interfere itt Trengganu's adminis/rat ion hefore 1919 and the resist ante to British involvement in the administration of the state in 1922, 1925 and 1928. This struggle cominueel through varia liS channels in Trengganu until 1957.

PENDAHULUAN

Tulisan ini cuba menghuraikan perkembangan perjuangan orang Melayu Terengganu menentang British pada tahun 1909 - 1957. Oleh sebab dalam jangka masa ini, 1942 - 1945 Terengganu di bawah pentadbiran Tentera Jepun, 1942 - 1945 dan Tentera Thai, 1943 - 1945 maka perhatian juga diberikan kepada pcrkembangan yang berlaku pada tempoh terse but. Orang Melayu Terengganu membantah percubaan British melibatkan diri dalam pentadbiran: menentang pentadbirannya dan berikutnya terlibat sarna dalam gerakan kesedaran tcrhadap bangsa dan tanah air serta sarna-sarna berjuang dalam gerakan kemerdekaan.

PENGLIBATAN BRITISH DALAM PENTADBIRAN

Tercngganu tidak mudah mencrima pengaruh British. Langkah British mempengaruhi Terengganu menerima perjanjian 1902, antara British dengan Siam, yang antara lain menyatakan Terengganu mcnjadi naungan Siam tidak diterima oleh TerengganuI Dalam hal ini Haji Ngah Muhammad bin YUSOf,l Setiausaha Sulit Sultan Zainal Abidin III (1881 - 1918) dan Mentcri Kerajaan Terengganu ada menyatakan liahawa "Sesungguhnya telah nyata ... Inggeris [British] sangat mencari-

• Penulis ialah Prof. Mady" di labalan Sejarah Univcrsiti Malaya. Tulisan ini didasarkan pada kertas kerja "Islam dan Anti·Pcnjajahan Di Tercngganu. 1909 - 5T yang dibcntangkan dalam Seminar Islam. di Dewan Konvcsycn. Wism:1 Darullman. Kuala Tcrengganu. Sclasa, 16 lulai 1991.

I Muhammad Abu Bakar(Sunlingan dan Pengenalan). U/amtl 1i.'ren.'/lJ{wll: Sutu Sorotall, (Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd .. 1991), him. 211.

2 Beliau kemudiannya bergelar Dato' Seri Amar Diraja. Untuk ketcrangan lanjut, sila Iihat Abdullah Zakaria bin Uhazali. "Haji Ngah Mohamed bin Yusof - DalUk Sed Amar Diraja Trcngganu", Jurlla/

Sejarah, Pcrs<ltuan Sejanlh Universiti Malaya. Kuala Lumpur. 1976/7 7. him. 11-23.

Hak Cipta Terpelihara © 1991 – Persatuan Sejarah Malaysia


MALA YSIA DARt SEGI SEJARAH

cari jalan akan." memasuki dan mencampuri akan kita [TerengganllJ supaya dapatlah padanya barang yang di dalam tangan kita".' Kemudian British mencuba lagi melibatk an diri dalam pentadbiran Terengganu melalui Perjanjian Bangkok 1909 tetapi disanggah oleh kerajaan Terengganu. Perjanjian Bangkok yang ditandatangani pada 10 Mac 1909, antara lain menyatakan bahawa Kerajaan Siam menyerahkan Peri is, Kedah, Kelantan dan Terengganu kepada kcrajaan British . Seiringan dengan itu kerajaan Thailand menetapkan bahawa kcrajaan British akan mengambil alih negeri Terengganu pada 24 lulai 19094 Pihak British pula melantik W.L. Con lay' sebagai Agen British di Terengganu. Rombongan W.L. Conlay bersama wakil kerajaan Thailand, Phya Rajvinichai datang mengadap Sultan Zainal Abidin III pad a pukul 1.00 tengah hari. 14 lulai 1909 di istana Maziah. Dalam pertemuan ini Sultan Zainal Abidin menolak langkah kerajaan Thailand menyerahkan Tcrengganu kepada kerajaan British.h Sanggahan ini tidaklah menghairankan kerana Sultan Zainal Abidin III dan pembesar Terengganu, antaranya Syed Abdul Rahman al-Idrus (Tuk Ku Paloh) memberi periindungan kepada pejuang-pejuang Pahang; seperti Dato' Bahaman, Iman Perang Rasul (Tuk Gajah) dan Mat Kilau yang bersembunyi di Terengganu daripada buruan pasukan British. Malah mereka tidak memberi kerjasama kepada Hugh Clifford yang datang ke Terengganll untuk mengesan pejuang-pejuang Pahang terscbut. Apa yang lebih mcnarik lagi, Syed Abdul Rahman al-Idrus memberi perangsang kepada pejuang-pejuang Pahang dan menanam semangat perjuangan jihad menentang British.'

Walaupun usaha dijalankan untuk menyekat pengaruh British di Terengganu tetapi usaha itu gagal. Mcngenai kegagalan menyckat pengaruh British ini boleh diperhatikan daripada catatan Haji Ngah Muhammad bin Yusof di dalam dairinya yang berbunyi:

Amatlah sukar kita [Tcrcngganll] hcndak bcrtolak dia [British] kerana konsol [Ejen/Wakil British] itu ialah dikatakan tali persahabatan dan perdomaian di antara satu negeri sarna lainnya dan dial<1h mengalir kebajikan di antara kedua·dua maka jikalau kita [Tcrengganu] tolakkan dia [British] jadilah kita memutuskan tali persahabatan dan menolakkan kebajikan daripadanya. 8

Terengganu menandatangani perjanjian dengan British pada 22 April 1910. Perjanjian ini menerima wakil British di Terengganu. Namun demikian British

., Da;r; DllfO' Sri Amar Diwju.

" (,0273/354. F.O. kcpada CO .. 'Transfer of Kcdah. Kclantan. Trcngg<lnu [Tcrcngganu] and Pedis', No. 3343/09. 17 September 1909 (Conr.). diringkaskan scbagai 'TKKTP'), lampimn 8. dal~m No. I. Beckett kcpada Sir John Anderson. 30.6.1909.

S Sebelum dilantik scbagai Ejcn British W.L. Con lay pcrnah bcrtugas scbagai Penolong Pcsuruhjaya Polis dan Pcnguasa Penjara di Ncgcri Scmbilan. CO 273/3.52. Commissioner of the Admiralty kepada C.O., No. M·11506, 22.10. J 909, lerlampir 'Letter of Proceeding' No. 24. 25.10.1909. 'Visit to Kelantan and Trcngganu'.

7 Mengenai pcrjuangan orang Melayu Pahang. sila lihal Jang Aisjah MUlalib. PemberomaJwn Pahang 1891 -1895,(Kota Bharu: Pcncrbit Puslaka Aman Press, 1972); W. Linehan,A Hisror)'o/Pahallg,(K uala Lumpur: MBRAS, reprint number 2. 1963): Hugh Clifford, "Expedition to Trcngganu and Kelantan", JMBRAS. Vol. 22. PI. Ill. t949.

II Dairi Daw' Seri Amar Diraja.

80



PERJUANGAN ORANG MELAY U M ENENTANG BRITISH 01 TERENGGANU. 1909·1957

mengakui bahawa Tercngganu ialah scbuah negeri Melayu Islam yang merdeka ." Kedudukan agama Islam Icbih Icguh lagi apabila Undang-Undang Bagi Kerajaan Negeri Tcrengganu yang diluluskan pada 2 November 1911 memperunlukkan dalam arlikel 52. ya ng berbunyi: 'Scsungguhnya lelah disifalk an dan disebutkan dan ditetapkan sclama-Iamanya kcrajaan Tcrengganu 1111 kerajaan Islamiyah "Mclayuiyah" ialah dikalakan agama ncgcri dan kerajaan maka liadulah bolch sekali-kali sebarang agama lain dijadi alau disebul aga ma ncgeri ... .'. ' O Tujuh lahun kemudian. Sui Ian Zainal Abidin III mangkal; lakhla kerajaan Tercngga nu diduduki oleh pUlera sulung baginda, Yang Diperluan Muda Tengku Muhammad dengan gelaran Sultan Muhammad. Pada masa pcmcrintahan baginda. kerajaan Tcrcngganu gaga I I11cnyckat campur tangan British dalam pcntadbiran Tcrcngganu. Sultan Muhammad lelah menandala ngan i perjanjian dengan kerajaan Brilish pada 24 Mei 1919. Arlikcl II pcrjanjian ini mcncalalkan kcsediaan Tcrengganu menerima scorang Pcnasihat British dan nasih atnya akan diminta UIlluk pcnladbiran negcri kccuali yang mcnyentuh agama Islam.11 Dcngan pcncrimaan Pcnasihat British ini Terengganu menjadi negeri Melayu lerakhir di Tanah Melayu mencrima Penasihal Brilish. Namun begilu perselisihan limbul di anlara Sultan Muhammad dengan Gabenor Sir Arlhur Young dalam soal pcntadbiran dan bidang tugas PcnC1sihal British. 11 Pcrsclisihan ini lelah membawa kepada lindakan Sultan Muhammad melelakkan jawalan. Kerajaan Terengganu mengisyliharkan pelclakan jawalan ini pad a hari Khamis 2 Ramadan 1338 (II Mei 1920). pukul 12.00 lengah hari denga n a lasa n uzu r. Dengan ilu lakhla kerajaan Terenggan u diduduki oleh adinda baginda Tengku Muda Sulaiman dengan gelaran Sultan Sulaiman Badrul Alam Sya hU

TENTANGAN TERHADAP PENTADBIRAN BRITISH

Penglibalan British dalam pcnladbiran Tcrengganu mcmbawa kcpada pen yuslinan pcntadbiran dan pengenalan peraturan barll. Pentadbiran Tcrcngganll yang berpusa l di Kuala Tcrengganu dibahagikan kepada ligajaja han; Jajahan Timur, Jajahan Tengah dan Jajaha n Baral. Jaja han Timur tcrdiri daripada daerah Kemaman, Kemasik , Ker\eh, Paka dan Dungun; pcntadbirannya pula di bawah Pesuruhjaya Timur dan Penolong Penasihal British. Jajahan Tengah terdiri daripada daerah Kuala Terengganu, Kuala Berang dan Marang, berpusal di Kuala Tercngganu. Jajahan

9 Roland Braddcll. Till! Ll'~J'" SllIfwitljt lw A-t llla.\'a S/att's(Singaporc: Malayan Publi shing House Limited. 1931). him. 27. Eunice Thio. Brili.~" Po/iq ill tlu' Malay Pelliwmfll I XXO - IMI Vol. I. (Kuala Lumpur: Uni versity of Mala ya Press. 1969), him. 234.

to UmJcm.ll.rmt/all.ll fJ(I~/i Viri KeTlljmlll Neyer; 'li'nm~l!ItlllII (Kuala Lumpur: 1973 (Jawi), him. 16. II .W.G. Ma xwell and W.S. Gibson. 1;l!lIlie.~a/l(1 E"Y(lyemelll Affeni,,!, Ihe M{lfayStatl':wlIIl Borneo (Sunfolk

Lane: las. TrllscQII & Son. Ltd .. 1924). him. 114. L2 Abdullah Zakaria bin Ghazali. 'Tcrengganu 1909· 1922: Pcn ladbiran British dan Kcsannya'. Pesaka J II

(Kuala Tcrcngganu: Lcmbaga Muzium Ncgcri. 1985), him. 72·75. Il SUK. Tr. 524/ 1338. SCliausaha kerajaan Tcrengganu kcpada Pcsuruhjaya·Pcsuruhjaya Jajahan,

3 Ramadan 1338 (12 Mei 1920). SUK. Tr. 524/ 1338. Bi!. 268Jl338. Pesuruhjaya Kemasik kepada Sctiausaha Kcrajaan Terengganu, 7 Ramadnn 1338 (16 Mei 1920). SUK. Tr. 524/ 1338. Bil. 125/ 1338. Pcsu ruhjaya Dungun kcpada Setiausaha Kcrajaan Tcrengganu. 16 Ramadan 1338 (25 Mei 1920).

8 1



MALAYSIA DARI SEGI SEiARAH

Barat pula terdiri daripada daerah Besut dan Setiu dan terletak di bawah pentadbiran Pesuruhjaya Barat dan Penolong Penasihat British. Pentadbiran Pusat menjadi lebih kompleks kerana kini selain Sultan terdapat tiga orang tokoh yang memainkan peranan penting dalam pentadbiran. Mereka ialah Penasihat British, Menteri Besar dan Setiausaha Kerajaan Negeri. Juga kini wujud pula Pejabat Penasihat British, yang turut sarna terlibat dalam pentadbiran bersama-sama Pejabat Menteri Besar dan Setiausaha Kerajaan. Oi samping itu Jabatan-Jabatan lain dibentuk; seperti Jabatan Kastam, Kerja Raya, Hal Ehwal Agama dan Perubatan. Oaripadajabatan-jabatan ini, Jabatan Hal-Ehwal Agama tidak term as uk dalam bidang kuasa Penasihat British. Namun begitu perbelanjaannya di bawah perhatian Penasihat British. Jabatan Agama ini diketuai oleh Sheikul-lslam. Pembentukan Jabatan Agama ini boleh dianggap sebagai kejayaan British memisahkan golongan agama daripada terlibat dalam pentadbiran. Oi bawah pentadbiran Penasihat British juga berbagai-bagai peraturan baru diperkenalkan: antaranya mcngenai mengawal binatang ternakan dan liar, pentadbiran tanah, perceraian, perkahwinan, beranak dan mati" Pengenalan peraturan baru ini telah menimbulkan rasa tidak puas hati terutamanya di kalangan penduduk pedalaman Tercngganu. Lahirnya ketidakpuasan hati ini kerana perkara yang sebelum ini diselesaikan berdasarkan agama Islam kini diselesaikan berdasarkan Undang-Undang Barat. Oalam situasi ini muneul Haji Abdul Rahman bin Abdul Hamid (Iebih dikenali dengan panggilan Haji Abdul Rahman Limbong), Haji Musa bin Abdul Ghani (Iebih dikenali dengan panggilan Haji M usa Minangkabau) dan Syed Sagap mempengaruhi penduduk Terengganu menentang peraturan baru. ls

Perasaan tidak puas hati ini telah mencetuskan gerakan tentangan pada tahun 1922, 1925 dan 1928. 16 Pada tahun 1922 terdapat sckumpulan pcnduduk membcrsih tanah dan mengambil hasil hutan lanpa surat kebenaran dan mereka tclah didakwa di mahkamah. Pad a tahun 1925 pula penduduk pedalaman yang juga di hawah . pimpinan Haji Abdul Rahman Limbong berkumpul di Telemong membersih tanah di sana tanpa menghiraukan peraturan yang dikeluarkan. Pada tahun 1928." dua kumpulan berkumpul di Kuala Berang dan Telemong untuk mara ke Kuala Terengganu menyatakan rasa tidak puas hati terhadap peraturan baru yang diperkcnalkan. Kcbangkitan 1928 berakhir dengan kematian sebelas orang di Telemong. Mereka yang mara ke Kuala Terengganu dari Kuala Berang bersurai pulang ke rumah masing-masing apabila mendapat berita kematian tersebut di Kampung Chepu. Mereka yang tcrlibat ditangkap dan dibicarakan. Haji Abdul Rahman Limbong didapati bersalah, dijatuhkan hukuman buang negeri ke Mekah. Perbelanjaan ke

14 Abdullah Zakaria bin GhU7.ali. 'Pcrubahan Pcnladbiran Tcrcml.l!anu 1839·1941'. Warisan. Bilan~an 3. 1982. him. 50· 1.

I~ Abdullah Zakaria bin Ghazali. 'Islam dan Politik Anti-Pcnjajahan di Tcrcngganu', Isfumika 11.IKuola Lumpur: Sarjana Enterprise. 1982). him. 115.

Ib Mengcnai gcrakan tentangan ini sila libat Abdullah Zakaria bin Ghazali. Kekacamm dan Kcbangkitan Tercngganu 1921 - 1928. Tesis M.A .. Univcrsiti Millaya. Kuala Lumpur. 1976.

11 Mengenai Kebangkitan 1928. lihat juga Noor Bee binte Kassim. The Trcngganu Rebellion. 1928. Academic Exercise. University of Singapore. 1972. Usha Sanyal, Thc Trcngganu Uprising in 1928. M.A. Dissertation. Univcrsity of Kent at Canterbury. 1977. Shaharil Talib. After lis OWII Ima~e: The Terttngganu Experiem:e 1881 - /941. (Singapore: Oxford University Press. 19H4). him. 134· 175.

82



PERJUANGAN ORANG MELAYU MENENTANG BRITISH Dt TERENGGANU, 1909·1957

Mekah dan ketika berada di sana ditanggung oleh kerajaan Terengganu. Haji Abdul Rahman Limbong meninggal dunia di Mekah pad a 6 November 1929's

Dalam gerakan penentangan di Terenggganu 1922, 1925 dan 1928 peranan agama begitu menonjol sekali. Haji Musa Minangkabau ketika berulang-alik di Kuala Berang mengajar agama Islam mcnegaskan bahawa peraturan baru yang diperkenalkan uan dilaksanukan di Terengganu adalah peraturan kalir. I. Sesiapa yang mematuhi arahan terse but maka merekajuga tergolong dalam orang kafir. 20 Kegiatan Haji Musa Minangkabau ini menyebabkan beliau disoal siasat oleh Pejabat Agama pad a 27 April 1928. Haji Musa Minangkabau menafikan tuduhan telah menanam semangat anti-kafir di kalangan penduduk Kuala Berang. Beliau menyatakan hanya mengajar mengenai sifat keTuhanan, hal iktikad halal dan haram dan memberi contoh sekiranya ada yang cuba memerintah harta seseorang maka orang itu adalah murtad dan kafir. 21 Haji Abdul Rahman Limbong pula ketika menjadi wakil (pembela) kepada petani yang didakwa di mahkamah kerana membuka tanah tanpa kcbenaran pad a tahun 1922 menegaskan bahawa tanah itu adalah hak Allah dan negeri tidak mempunyai hak mengenai cukai ke atasnya." Haji Abdul Rahman Limbong membahagikan tanah kepada beberapa bentuk; iailu tanah M ubah, Mamluk Khas, Mamluk Am, Baitulmal dan Bumi Mawas. Beliau menerangkan bahawa tanah Mubah ialah tanah yang asalnya hak Allah, diusahakan untuk mendapatkan rezeki yang halal. Tanah ini akan menjadi Mamluk Khas boleh dimiliki dan dipusakai. Sekiranya tanah ini tidak dipusakai atau dimiliki ia akan menjadi Mamluk Am dan boleh diserahkan kepada Baitulmal. Sekiranya tanah terscbut tidak diwarisi oleh waris daripada keturunan yang sah maka ia akan menjadi Bumi Mawas, hak kerajaan2J Ketika berada di Dungun pad a 19-20 April 1928, Haji Abdul Rahman Limbong dilaporkan menjalankan kempen supaya mcnentang peraturan baru." Selain itu ketika memberi nasihat kepada pemimpin dari Kuala Berang; Penghulu Sallch Pasir Nyior, Abu Bakar Chinting, Abdullah Jurukaka, Tahir Pasir Pandan, Ismail Kuala Por, Mama! Tuk Pitas dan Che Deraman bin Haji Daud Peris pada 4 Mei 1928 menegaskan supaya

III ItJid., hIm. 124·125. 19 SUK. Tr. 1268/ 1342. Pesuruhjaya Kuala Bcrang kepmJa Setiausaha Ker;'ljalln Terengganu, 1_' Zulkaedah

1342(17 Jun 1924). tcrlampir surat Haji M usa bin Abdul Ghani kcpada Tcngku Lela Kuas,l (Pcsuruhjaya Kuala Rerang). 21 Syawal 1342 (27 Mei 1924). Abdullah Z;'lkaria bin Ghazali. 'Haji Musa bin Abdul Ghani: Pcranannya Dalam Kcmpen Anti·British di Tcrcngganu'. Muitl)'siu i/l Hi.'ilory. No. t. Jun 1977. him. 62.

10 SUK. Tr. 1925/ 1346, Bil. 87/ 1346. Pcgawai Dacrah Kuala Bcrang kepada SetiauSilha Kcmjaan Tcrcngganu, 2 Zulk<lcdah 1346 (:!3 April 1928).

21 SUK. Tr. 1307/ 1346, KenYiltaan Haji Musa bin Abdul Gh;mi ketika disoal siasat olch pcgawai Pcjabat Agama. 27 April 1928.

12 CO .117/6/. J.L. Humphreys k~pada Beckett. 22 April 1929. tcrlampir lapomn J.L. Humphreys (conf.) 'Rcport on certain IIl~Ucr connected with onc Haji Drahman of Trengganu' (sctcrusnya diringk:lskan sebagai "RCHDT". Japoran J.L. Humphreys).

13 Timah H'lmzah. Pf!mherolllukwl -nm; 1928 Vi '[f!relllH/aml (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pust.aka. 198t), him. 73.

20l CO 717/61. Residen British Perak (H.W. Thomson) kep<HJiI Ketua Setiausaha Negeri-ncgcri Mclayu Bcrsekutu, 30 Jun 1928. tcrlampir laporan Residcn British Perak. "Report on the recent Disturbance in Trengganu" (setcrusnya diringkaskan sebagai "ROT"). kcnyataan Pegawai Dacrah Dungun.

83



MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

membersih lanah lanpa mengambil sural kebenaran dan sekiranya lerdesak bolehlah menggunakan nama beliau. Beliau juga mengakui saudara dunia dan akhiral sekiranya lidak mengambil sural kebenaran lersebut. 25 Unsur agama begilu kelara dalam kenyalaan saudara dunia dan akhirat. Pengiklirafan saudara ini juga lercalil dalam sural-sural yang diedarkan supaya datang berkumpul di Kuala Berang alau Telemong. Oalam surat yang tercalit nama Haji Abdul Rahman Limbong dan juga Syed Sagap menegaskan bahawa saudara dalam Islam dan ahli perlubuhan (Sarekal Islam).2. Oleh kerana ajaran peraturan kerajaan adalah peraluran kafir; sekiranya memaluhi adalah melanggari kebenaran Islam 27 maka dalam kebangkilan 1928 terdapat mereka yang mengisytiharkan perang jihad menentang kafir. 28 Oi samping itu terdapat juga mereka yang berpendapat bahawa kakitangan kerajaan adalah lergolong dalam golongan orang kafir dan boleh ditentang sekiranya mereka melawan. 29

MENANAM SEMANGAT CINTAKAN BANGSA DAN TANAH AIR

Pada awal kurun ke-20 masyarakal Melayu terus mengalami perubahan, terutamanya dengan wujudnya konleks dengan orang-orang Islam dari Timur Tengah dan India; dan ramai pula anak tempatan menuntut pelajaran di Timur Tengah. Keadaan ini memberi kesan dalam perkembangan masyarakat berikulnya. Walaupun peringkat awal ini ia tertumpu kepada masalah sosial dan ekonomi, letapi suara-suara mulai Ian tang mempersoalkan perkara ini. Gerakan Islah Islamiyah ini bertumpu kern bali kepada al-Quran dan Hadis. Pada 1906 sebuah akhbar Melayu diterbitkan di Singapura bernama AI-Imam oleh segolongan keturunan Arab yang dipengaruhi oleh gerakan islah semasa di Timur Tengah. Tujuan penerbitan akhbar adalah untuk "mengingatkan mana yang lalai dan menjagakan mana yang tidur dan menunjukkan yang sesat dan menyampaikan suara yang menyeru dengan kebajikan".30 Akhbar ini menyeru orang-orang Islam kern bali ke ajaran al-Quran dan Hadis; serla menerima pengetahuan barat. Mereka yang menyibarkan ajaran ini, kemudiannya digelar sebagai Kaum Muda. Kaum Muda telah mengecam pucuk pimpinan agama dan para pembesar Melayu; dan juga mengkritik adat serta kehidupan orang Melayu.3J Oi antara tokoh yang cergas terlibat dalam penerbitan AI-Imam ialah Syed Sheikh AI-Hadi, Haji Abas bin Mohd. Taha, Sheikh Mohd. Salim

2~ SU K. Tr. 1295/ 1346. pcngadunan Chc Sallch bin Chc Dcraman kcpada Tcngku Nara Wangsa dan Dato' Lclu pada malum 4 Mei 1928).

" CU 717/61. "RDT', Exhibil R. n CO 717/61. "RDY'laporan ResideR British Perak, 30 Jun 1928. 28 CO 717/61. Pcsuruhjaya Tinggi Ncgcri-Ncgcri Mclayu kcpada Jabatan Tanah Jajahan. 13 lulai 1928.

I-leather Sulhcr~i~nd. 'Between Conflict and Accomandation: History. Colonialism. Politic.."S and South.::ast Asia', RIMA. Vol. 12, No. I. 1978, him. 14. Heather Sutherland. 'The Tamingorthe Trengganu Elite', in Ruth T. Mcvey (cd.), Southeast A.~;arl "It-ansitiot! (Yale University Press. 1978). him. 76-77.

iQ Al:xJullah Z .. k .. ria bin Ghawli. Kekacauan dan Kcbangkitan Terengganu 1921-1928. him. 190 . . \0 w.n. RolT. Nas;mwlismu Meiu)'11 (Kuala Lumpur: Pcnerbit Universili Malaya. 1975). him. 71. JI Leonore Manderson. Wutl;ra. Pa/ilik dan Peruhah(1II (Kuala Lumpur. Pcncrbit Fajar Bakti Sdn. Bhd ..

198 1). Iololl. 55.

84



PERJUANGAN ORANG MELAYU MENENTANG BRITISH DI TERENGGANU. 1909-1957

AI-Kalili dan Mohd. Tahir bin Jalaluddin. Perjuangan Kaum Muda ini mendapat tentangan daripada golongan yang dikenali dengan nama Kaum Tua. Persaingan di antara kedua-dua pihak ini bertambah rancak pada tahun 1920-1930-an. Misalnya Lidah Benar yang diterbitkan di Kelang pula banyak menyiarkan tulisan Kaum Tua yang menyanggah pendapat yang dikemukakan oleh Kaum Muda. Perselisihan ini telah mengheret pula akhbar lain, seperti akhbar Suara Benar di Melaka dan majalah Panduan di Kuala Kangsar menerbitkan berita mengenai Kaum Tua.

Terengganu juga tidak ketinggalan daripada perkembangan ini. Haji Abas bin Haji Muhammad yang lahir di Kampung Bukit Puteri, Besut pad a tahun 1909 dan mendapat didikan agama di Besut, Mekah dan India; ketika menjadi guru pond ok di Kampung Bukit Puteri telah mengajar masyarakat di situ dan pelajarnya, bahawa kenduri kematian dan tunggu kubur adalah bidaah. Juga menyatakan bahawa membaca talqin bukanlah perkara yang wajib. 32 Setelah merasakan ajaran yang disampaikan tersebut meresapi jiwa masyarakat maka beliau mula menal)am perasaan cintakan bangsa dan tanah air. Secara tidak langsung ketika memberi syarahan, Haji Abas mengecam British, juga bangsa Cina dan India. Oleh sebab kecaman terhadap bangsa asing ini menyebabkan Haji Abas dikenali dengan nama jolokan Ghandi Besul. Dalam syarahannya juga Haji Abas menegaskan bahawa adalah suatu kebaikan membantu bangsa sendiri dan keburukan bangsa asing. Sebagai satu bangsa, orang Melayu hendaklah bersepakal. Rangsangan ini telah menyebabkan penduduk tertentu di Kuala Besut menampal sepanduk yang di antara lain menyeru membantu pekedai Melayu dan memulau kedai Cina, Jepun" dan menghalau orangasing. Akibat daripada kempen ini kedai-kedai Cina danjuga Jepun mulai merosot dan ada yang terpaksa menutupnya. Akibatnya pekedai tersebut membuat laporan kepada kerajaan negeri dan akhirnya Haji Abas ditahan di Terengganu. 34 Haji Abas ditangkap pada hari Selasa 16 Muharam 1355 (8 April 1936) di Kampung Bukit Puteri dan ditahan di dalam penjara Besul.35 Beliau dituduh menghasut masyarakat tempatan supaya menghalau orang asing.'· Pada 17 Muharam 1355 (9 April 1936), Haji Abas dibawa dan ditahan di dalam penjara di Kuala Terengganu. Walaupun saudaranya, Abu Bakar bin Haji Muhammad cuba mengikat jamin tetapi tidak dibenarkan oleh pihak polis. Dengan itu Abu Bakar mengajukan surat kepada Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah pad a 20 Muharam 1355 (12 April 1936) memohon limpah dan kebenaran supaya Haji Abas boleh diikat jamin bagi

II Hj. Yaakub bin Hj . Mohd .. Haji Abas bin Haji Muhammad (Tokoh Agama dan Politik di Terengganu). latihan i1miah. labatan Sejarah. Universiti Malaya. 1977/78, him. II.

33 Pada ketika itu ada sebuah kedai Jepun di Kuala Besut. 34 Haji Yaakub bin Haji Mohd .. Haji Abas bin Haji Muhammad (Tokoh Ugama dan Politik Di

Trengganu), him. 12-14. Temuramah Haji Abas bin Haji Muhammad. Tuk Jcring. Kuala Tcrcngganu. Ahad. 30 Mac 1975.

lS SUK. Tr. 10/1355, Abu Bakar bin Haji Muhammad kcpada Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah. 20 Muharam 1355. Sural ini ditulis olch penulis. Muhammad Yusor. 39 Kampung Padang Tcrcngganu dengan bayaran $3.00.

Jo Temuramah Haji Abas bin Haji Muhammad. Ahad. 30 Mac 1975.

85




membolehkan Haji Abas dibicarakan di mahkamah.37 Sementara itu terdapat juga sepucuk surat yang diajukan kepada Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah yang menyatakan bahawa Haji Abas difitnahkan oleh kaum munafik dan mengharapkan' ... mudah-mudahan tuanku [Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah] dengan wajah yang manis mengadap Rasullullah di dalam akhirat kelak'.'8 Setelah siasatan dilakukan di Kuala Besut, didapati penampalan sepanduk anti pekedai Cina dan India bukan arahan Haji Abas. Oengan itu selepl\s tiga bulan berada dalam tahanan Haji Abas dibebaskan tanpa syarat dan mendapat kebenaran daripada Pejabat Agama untuk mengendalikan semula sekolah pondok di Kampung Bukit Puteri, Besut'9

KE ARAH KEMEROEKAAN

Pada 1920-an memperlihatkan satu perkembangan baru dalam politik Semenanjung Tanah Melayu. Pada tahun-tahun ini Kaum Muda mulai jelas terlibat dalam politik. Penglibatan ini melalui pelajar Malaya di Timur Tengah. Mereka yang menuntut di Universiti al-Azhar, dengan kerjasam·a pelajar-pelajar Indonesia telah menubuhkan persatuan yang bernama AI-Jam'iyah-al-Khairiyah; berikutnya dengan sokongan Haji Osman bin Abdullah, pelajar Malaya, pada bulan Oktober 1925 majalah bulanan Seruan AI-Azhar diterbitkan dengan matlamat untuk "memberi cahaya dan sinar kepada tanah airnya". Pada 1927 sebuah lagi majalah bulanan Pili han Timur diterbitkan. Kedua-dua majalah ini juga berkisar di sekitar agama; dapat bertahan sehingga 1928"°

Pada tahun 1926 pula muncul Kesatuan Melayu Singapura di bawah pimpinan Mohamed Eunos Abdullah yang bertujuan menggalakkan ahlinya memainkan peranan yang lebih penting lagi dalam bidang pentadbiran. Oi Kelantan pula muncul pertubuhan bernama Kelab Putera pada tahun 1929 di bawah pimpimin Abdul Kadir Adabi. Pada I Oktober 1929 Kelab ini berjaya menerbitkan majalah Putera. Pada I Oktober 1931, Abdul Kadir Adabi dan rakannya menubuhkan Setiawan Belia. I'ertubuhan ini untuk menyatu dan membantu ahli, mengeluarkan buku, mengadakan perpustakaan (kutub khanah) dan menghiburkan ahli.

Pertubuhan politik mulai nampak di Tanah Melayu di akhir tahun I 930-an. Pada Mei 1937 Kesatuan Melayu Muda (KMM) ditubuhkan dan didaftarkan pada Ogos 1938, dibawah pimpinan Ibrahim Haji Yaacoh. Oi antara tokoh lain yang memainkan peranan dalam Kesatuan Melayu Muda ialah Onan bin Haji Sirat, Haji Osman bin Abdullah, Ahmad Boestaman dan Mustapha Haji Hussein. Matlamat perjuangan Kesatuan Melayu Muda adalah menghindar orang Melayu daripada

17 SUK. Tr. 10/ 1355, Abu Bakar bin Haji Muhammad kepada Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah, 20 Muharam 1355. Sural in; dilulis o)eh penulis, Muhammad Yusor. 39 Kampung Padang Tcrengganu dengan bayaran $3.00.

38 SUK. Tr. 10/ 1355. Ali Badruldin m kepada Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah. l.t Walaupun maksud sural ini kuran~ jelas telapi ia dapat disimpulkan bahawa penulisnya mengharapkan Haji Abas dipcrlimbangkan dcngan wajar.

J9 Haji Yaakub bin Haji Mohd. Haji Abas bin Haji Muhammad (Tokoh Ugama dan Politik di Trcngganu). him. 15 .

• 0 W.R. Roff. Nasiollafisma Melayu. him. 110-111.

. 86



PERJUANGAN ORANG MELAYU MENENTANG BRITISH 01 TERENGGANU, 1909-1957

diperas oleh penjajah dan melahirkan semangat kebangsaan. Juga ingin membebaskan Tanah Melayu daripada penjajah dan bergabung dengan Indonesia mewujudkan "Melayu Raya" atau "Indonesia Raya".

Kempen yang dilakukan oleh Presiden KMM, Ibrahim Haji Yaacob di sekitar tahun 1940-41 ke seluruh Tanah Melayu telah berjaya mcnubuhkan cawangan KMM di Terengganu. Pertemuan Ibrahim Haji Yaacob dengan beberapa orang pemuda di Grand Hotel, Kuala Terengganu membawa kepada penubuhan KMM. Namun begitu terdapat juga bantahan terhadap dasar kebebasan bcragama K M M daripada Haji Muhammad SaHeh bin Awang (sekarang Dato') dan Ustaz Mahmud. Perselisihan pendapat ini menyebabkao Haji SaHeh, Ustaz Mahmud dan penyokong tidak menyertai KMM. KMM cawan/lan Terengganu diketuai oleh Wan Daud Ahmad; Setiausahanya pula ialah Ibrahim bin Muhammad (Ibrahim Fikri). Di antara lain tokoh yang terlibat dalam pengasasan KMM di Terengganu ialah Muda Jalil, Ibrahim Sulaiman, Muda Kassim, Muda Rahim dan Zakaria Arshad. Wan Ibrahim Ahmad ialah bekas peIajar sekolah Inggeris Sultan Sulaiman dan Sekolah Arab Zainal Abidin. Ibrahim Fikri pula ialah bekas pelajar Sekolah Zainal Abidin. Kemudian KMM berkembang di Terengganu; misalnya di daerah Besut. Di antara mereka yang terlibat dalam pembentuk KMM Besut ialah Mohammed Senari Yunus, Ibrahim bin Ismail dan Sheikh Ali bin Mohamed. Mohamed Senari Yunus mendapat didikan Sekolah Melayu dan Pondok Tuk Ayah (Haji Muhammad bin Haji Husin) di Kuala Besut. Sheikh Ali pula mendapat didikan Sekolah Melayu dan Pond ok Haji Omar, Kampung Raja. Manakala Ibrahim bin Ismail mendapat didikan SekoIah Melayu Jertih. Walaupun begitu KMM Terengganu tidak menjalankan kegiatan yang cergas kerana tidak mendapat sambutan ramai daripada penduduk.41

Pada 1940 Ibrahim Haji Yaacob dan beberapa orang pemimpin Kesatuan Melayu Muda; Ishak Haji Muhammad, Hassan bin Manan, Ahmad Boestaman dan Isa Mohd bin Mahmud ditahan oleh British kerana disyaki merancang pakatan menentang British dan berkerjasama dengan pihak Jepun. Namun dcmikian Pemimpin KMM Terengganu, seperti Ibrahim Fikri dan Wan Daud Ahmad tidak di tahan." Pada bulan Disember 1941, Jepun melancarkan serangan ke atas Semenanjung Tanah Mclayu melalui Kota Bahru, Kelantan. Pada 15 Februari 1942, Rritish menyerah kalah kepada Jepun di Singapura. Dengan itu Jepun menduduki Semenanjung Tanah Melayu. Pemimpin KMM dibebaskan dan kembali aktif. Di masa pendudukan Jepun, KMM Terengganu dipimpin oleh Ibrahim Fikri. Keahliannya bertambah dan kegiatannya juga lebih giat. Kejayaan K M M di Terengganu ini disebabkan wujudnya hubungan erat di antara KMM dengan pentadbiran Jepun. Apabila KMM dibuburkan pada tllhun 1942, perrrimipin KMM terlibat dalam P~mbela Tanah Air (PETA), di bawah pimpinan Ibrahim Haji Yaacob. PETA Terengganu pula dipimpin oleh Ibrahim Fikri. Dalam gerakannya Ibrahim Fikri

4' Abdul Ariz bin Satar Khan, 'Tercngganu 1940 - 1945: SalU Kajian Mcngenai Kemunculan Galangan Kiri Melayu" dalam Abdullah Zakaria bin Ghazali (Penyutingan), Terenggunu Dalntlll dun SekarUllg (Kuala lumpur: Persatuan Muzium Malaysia, 1984). him. 122- t 24.

42 Zainal Awang. Penglibatan Ibrahim Fikri Oalam Politik Ncgeri Tercngganu, latihan IImiah. Jabalan Sejarah Universiti Malaya. Kuala Lumpur, 1987/88, him. 29.

87



MALAYSIA DARI SEGJ SEJARAH

mendapat sokongan daripada Haji Muhammad Salleh bin Awang. bekas pelajar Sekolah Arab Zainal Abidin.4J

-Tentera Jepun memasuki Terengganu pada 10 Disember 1941. berikutnya Majlis Mesyuarat Negeri tidak bersidang lagi4

• Pentadbiran Tentara Jepun mengekalkan Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah di atas takhta kerajaan Terengganu dan berkuasa dalam bidang agama dan adat istiadat.45 Pentadbiran Terengganu kini di bawah Gabenor yang di kenali sebagai Syuciji. Tugasnya adalah sebagai pemerintah4

•

Segala undang-undang yang berkuatkuasa di Terengganu sebelum pendudukan Jepun kini di serapkan sebagai Undang-Undang dan Peraturan Dai Nippon. Dengan itu perkataan '''Duli Yang Maha Mulia Sultan' yang tercatit pada segala peraturan dan undang-undang dianggap terbatal." Pen!adbiran Jepun meminta orang-orang Melayu berkerjasama dengannya; sebagai balasannya kerajaan Jepun berjanji akan memberi Kemerdekaan kepada bangsa di Asia Raya.· 8 Mahkamah Kadi (Kaikyo Hoin) dikekalkan dan boleh mendengar kes yang tela h diperuntukan oleh peraturan Mahkamah Kadi. Majlis Mesyuarat Negeri tidak lagi bersidang49 Semen tara pentadbiran Jepunjuga mengambil tindakan mengawal keluar masuk orang Cina dan India di Terengganu. Mereka dikehendaki mendaftar nama. umur. tempat lahir. pekerjaan dan kediaman. Barangsiapa ingkar berbuat demikian akan dikenakan hukuman. ,. Arahanjuga dikeluarkan kepada penduduk Terengganu supaya memberi hormat kepada pegawai dan tentera Jepun kerana membebaskan negeri daripada kekejaman British." Semua pegawai yang berkhidmat semasa British ditamatkan perkhidmatan mereka, tetapi mereka diserapkan pula ke dalam pentadbiran Jepun. >2

Pejabat-pejabat kerajaan diarahkan menghantar pegawai masing-masing mempelajari bahasa Jepun yang akan diadakan dari pukul 7.00 hingga 8.00 pagi." Pada 4 Ogos 1942 Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah melantik Sheikh Hasan bin Said al-Yamani sebagai Mufti Terengganu. Beliau berkuasa .... menjalankan pekerjaan dan perkara-perkara agama. dan boleh mengesyorkan apa-apa yang mendatangkan kebajikan dengan persetujuan kita:" Apabila Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah mangkat pada bulan September 1942 Sheikh Hasan bin Said al-Yamani ditauliah

43 Ibid .. him. J 25. 44 SUK. Tr. 2602/ 1942, 'Kandungan Pcringatan Bagi Pcruhahan Cara Tadbir Jcpun Di Tcrcngganu', 1.1-

4.1 SUK. Tr. 62/ 1361. Syuciji Tcrcngganu Kcpada Mcnteri Bcsar dan Setiausaha Kcmiaan. 1 April 1942. 4e. SUK. Tr. 2602/ 1942. "Pemberitahu Kcpada Orang Ramai", Kclua Jabalan Maklumat. Tcrcngganu.

28.4.2602. 41 SUK. Tr. 21 / 1361 , "Pemberilahu Kcrajaan Tercngganu", Pcjabat Sctiausaha Kcmj.mn Tcrcngganu. 15

Rabiul Awa1 1361 (I April 1942). 411 SUK. Tr. 2602/ 1942. "Pemberitahu Kcpada Orang Ramai", Ketua Jabatan MakJumal. Tercngganu.

28.4.2602. 49 SUK. Tr. 2602/ 1942, "Kandungan Peringatan Bagi Perubahan Cara Tadbir Jepun di Terengganu", Lt.

50 SUK. Tr. 25/ 1361. "Isytihar Kerajaan Terengg.mu". 18 Muharam 1361 (4 Fehruari I 942). ~ I SUK. Tr., 21 / 1361. "Polis Kerajaan Terengganu Pembcritahu bilangan 1/42 membcri honnat kupada

pcgawai-peg:twai dan askar Nippon", 28 Mac 1942. ~l SUK. Tr .. 2602/1942. "Peringalan Syuciji Tcrcngganu", 28 Mac 1942. SJ SUK. Tr., 59/1361, Ketua Pclajaran Tcrengganu kepada Sctiausaha SuJit Ouli Yang Maha Mulia Sultan,

31 Mac 1942. ~4 SUK. Tr., 97/ 1361. Sural tauliah kcpada Sheikh Hasnn bin Said al-Yamani. 22 Raiah 1 J61 (40gos 1942).



PERJUANGAN ORANG MELAYU MENENTANG BRITISH 01 TERENGGANU, 1909· 1957

semula oleh pengganti baginda Sultan Ali" pada 28 September 1942 sebagai mufti Terengganu. Kemudiannya jawatan Sheikh Hasan ditukar sebagai Pesuruhjaya Agama pada 12 Disember 1942. Dengan itu perlantikan Sultan Terengganu sebagai Pesuruhjaya Agama sejak 26 Julai 1942 dibatalkan'·

Ketika menjadi pemcrintah Tcrengganu, Sultan Ali menyeru rakyat Terengganu supaya berkerjasama serta menghapuskan mereka yang cuba menghapuskan pentadbiran Jepun. Menaruh keyakinan dan kepercayaan bahawa Jepun akan dapat mengalahkan British atau Amerika yang mungkin akan mengambil semula Tanah Melayu dan Sumatera. Baginda juga mengingatkan supaya menghilangkan masa pemerintahan British dan bangkit membina kehidupan sendiri tanpa bergantung kepada negara luar. Rakyat Terengganu juga diseru supaya berterima kasih kepada kerajaan tentera Jepun kerana tidak mengganggui perjalanan agama. Oleh itu sekiranya ada di antara mereka yang tidak mendirikan agama maka adalah kesalahan diri sendiri."

Pada tahun 1943 -45 Terengganu diserahkan oleh pemerintahan tentera Jepun kepada kerajaan Thailand. Penyerahan ini dikaitkan dengan kebenaran kerajaan Thai membenarkan tentera Jepun melalui negerinya menyerang Tanah Melayu. Sultan Ali yang mendapat berita perpindahan ini melahirkan dukacita tetapi tidak dapat mengatasi kehendak kerajaan Maha Besar Seri Maharaja Jepun.' · Sementara itu terdapat sekumpulan penduduk Terengganu yang menentang perpindahan Terengganu ke bawah pentadbiran Thai. Mereka menyatakan bahawa rakyat Terengganu sudah biasa dengan pentadbiran Jepun dan pentadbiran Jepun pula memberi kebebasan kepada agama dan ad at istiadat Melayu.'9 Mufti Terengganu pula menulis surat pada 18 Julai 1943 kepada Sultan memaklumkan perasaan kurang senang ke atas perpindahan tersebut. Beliau menyatakan bahawa kerajaan Jepun menjalankan kebenaran, membantu mereka yang susah scrta mewujudkan kemakmuran bersama untuk Lingkungan Timur Asia Raya. Begitu juga jaminan kerajaan Jepun membantu dalam bidang agama; dan telah banyak kebaikan dilakukan: ini amat berbcza dengan berita yang didapati di mana orang Islam di bawah kerajaan Thai hidup dalam keadaan mendukacitakan60 Perkara ini dibincangkan dalam mesyuarat yang diadakan di Telaga Pancur pada 21 Julai pada pukulll.OO malam, yang dihadiri oleh Sultan Ali, Tengku Seriwa Raja, Dato' Nara Diraja. Dato' Sangsuran, Dato' Bentara Rakna, Dato Purba Wangsa, Dato' Balai, Haji Ali (Setiausaha Sulit) dan Tengku

~s Sultan Ali ia lah putera Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah dengan Tengku Ampuan Mariam. Baginda dilahirkan pada 9 Safar 1333 (24 Januari 1915). Menduduki takhta kerajaan Tercngganu pada 25 September 1942. menggantikan ayahandanya yang mangkat dan diakui oleh pcntadbiran Jepun sebagui Sultan Tercngganu.

)6 SUK. Tr. 113/ 1361, Syucokan Tcrengganu kcpada Sultan Tcrcnggunu. 13.12.2602; Sultan Ali kepnda Syucokan Tcrcngganu, 14 Disembcr 2602.

S1 SUK. Tr. 22/2603. makluman Sultan Ali mcngcnai (awatan baginda kc Syonan Tu [Singapura]. 58 SUK. Tr. 51 /2603. Pcringatan. 12 Julai 2603. ~9 SUK. Tr. 51 /2603, Pindahan Pentadbiran Ncgcri Tcrcngganu dari Kerajaan Dai Nippon kcpada

Kerajaan Thailand, 17.7.2603. 60 SUK. Tr. 51 /2603. Mufti KcrajUl.lO Tcrengganu kcpada Sultan Ali ibni al·marhum Sultan Sul;liman.

18.7.2603.

8<)




Bentara Dalam. Mesyuarat mengambil keputusan akan menghantar surat 'bantahan perpindahan kerajaan Terengganu kepada kerajaan Thai sekiranya langkah yang sarna diambil oleh negeri Kedah, Perlis dan Kelantan6l Pad a 15 Oktober 1943 Gabenor dan pegawai Thai tiba di Terengganu dan pada 18 Oktober 1943 mereka mengambilalih pentadbiran Terengganu. Kerajaan Thai memberi jaminan tidak akan melibatkan diri dalam soal agama dan adat istiadat. Sementara ini Bendera Negeri boleh dikibarkan di perkarangan istana dan benderajuga boleh dipasangkan di kereta Sultan.·2 Pad a I November 1943 gelaran Gabenor Jeneral yang memerintah Kedah, Perlis, Kelantan dan Terengganu ditukarkan kepada Pesuruhjaya Tinggi Tentera Thai, tetapi masih tinggal di Alur Setar, Kedah. Jawatan Gabenor bagi tiap-tiap negeri ditukarkan kepada Pesuruhjaya Tentera.

Pada 27 November 1943 Pesuruhjaya Tentera Thai Terengganu memaklumkan kepada Sultan Ali bahawa kerajaan Tentera Thai bersetuju membenarkan penubuhan semula Majlis Mesyuarat Negeri Terengganu·3 Dengan itu pad a 23 November 1943 Sultan Ali melantik Dato' Jaya Perkasa Che Da Omar sebagai Mentari Besar.·' Juga melantik Data' Jaya Perkasa Che Da Omar, Tengku Paduka Raja Tengku Ismail ibn SultanZainal Abidin III, Tengku Bija Wangsa Tengku Hitam bin Tengku Ali, Tengku Jaya Pekerma Tengku Abu Bakar bin Tengku Mustafa dan Tengku Pekerma Wok bin Tengku Zain sebagai ahli Jumaah Menteri.6S Pad a 29 November 1943 pengisytiharan dibuat ke atas pelantikan ahli Mesyuarat Negeri: di antara nama yang disenaraikan ialah Dato'Jaya Perkasa, Tengku Paduka Raja, Tengku Bija Wangsa, Tengku Jaya Pekerma, Tengku Pekerma Wira, Dato' lndera Pahlawan, Che Hashim bin Dato' Diwangsa, Tengku Seri Akar Raja, Dato' Sangsura Pahlawan, Che Khalid bin Haji Abdul Rahman, Che Yusofbin Long, Tengku lndera Segara, Engku Bija Sura, Tengku Scriwa Raja, Tengku Asmara Raja, Haji Ali bin Omar dan Tcngku Muda Muhammad·· Seterusnya Tcngku Hitam bin Tengku Ali dilantik sebagai Setiausaha Kerajaan. Pelantikan ini diisytiharkan pad a 29 November 1943 .• 7 Pad a 14 Disember 1943 Majlis Mesyuarat Negeri Terengganu bcrsidang semula setelah beberapa tahun dimansuhkan oleh Kerajaan tentera Jepun. Presiden Majlis Mesyuarat Negeri (atau Presiden Montari Sapha) disandang oleh Sultan Ali; Naib Presidennya ialah Dato' Jaya Perkasa Che Da Omar.

Pada 15 Ogos 1945 Jepun menyerah kalah, Terengganu dan negeri Tanah Melayu lain diduduki semula oleh British. Seperti juga negeri-negeri Melayu lain,

., SUK. Tr. 51 /2603, ing_lan. 21.7.2603. 1.>2 SUK. Tr. 51 / 2603. mini! 30.10.2486. bJ SUK. Tr. 71 / 1362, Pcsuruhjaya Tcntera Tcrcngganu P. Na. 8adalung kcpada Sultan Ali ibni Sultan

Sulaiman Badrul Alum Syah. 27 November 2486. 64 SUK. Tr. 76/ 1362. Sural tauliah pcrlantikan Dato' Jaya Pcrkasil (Chc Oil Omar bin Mahmud) scb3gai

Menteri Bcsar. I Zulhijah 1362 (28 November 2486). 6~ SUK. Tr. 75/ 1362. Surat tiluliah pcrlantikan JUnlaah Mentcri. 1 Zulhijah 1362 (28 November 2486). hi. SUK. Tr. 71 / 1362. Suhan Ali kepada Pcsuruhjaya Tenter:! Terengganu. 30 November 2486. terlampir

"Kcrajaan Tcrengganu~Pcm<lsyhuran Oalam", bilangan 3/ 1362. Pcj;'lbat Sultan. Kuala Tcrengganu. 2.12.1362.

67 SUK. Tr. 77/ 1326, "Keriljaan Tcrcngganu~Pcmasyhuran Oalam", bilangan 4/ 1362. pcjabat Sultan. Kuala Tcrcngganu, 2 Zulhijah 1)62 (29 November 2486).

90



PERJUANGAN ORANG MELAYU MENENTANG BRITISH Dl TERENGOANU. 1909·1957

Terengganu diletakkan di bawah pentadbiran Senior Civil Affairs Officer Terengganu, yang mana ianya disandang oleh Leftenan D. Headly. Sementara ini Kerajaan British sedang berusaha untuk memperkenalkan Malayan Union di Tanah Melayu. Pada 17 November 1945 Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM) ditubuhkan di Ipoh, Perak oleh sekumpulan yang terlibat dalam perjuangan KMM .68 Moktharuddin Lasso dilantik sebagai Pemangku Pengerusi dan Dahari Ali sebagai Pemangku Setiausaha. Parti ini mengadakan Kongres yang pertama di Ipoh pad a akhir November 1945.·' Cawangan PKMM merebak ke seluruh Tanah Melayu, termasuk Terengganu. PK M M cawangan Kuala Tercngganu ditubuhkan di Cabang Tiga oleh Awang bin Ali dan Haji Abdul Latif. Apabila Ibrahim Fikri menyertai PKMM, setelah dibebaskan daripada tahanan pada April 1946, beliau telah dilantik sebagai Ketua PKMM. Berikutnya pada tahun 1947, beliau dilantik menganggotai Majlis Tertinggi Kerja PKMM.70 Cawangan PKMM merebak di Terengganu, antaranya di Kampung Raja, Besut oleh Wan Ahmad sebagai Yang Dipertua; Salleh bin Muhammad sebagai Setiausaha dan Haji Taib bin Abdullah sebagai Bendahari pada akhir tahun 1945. Berikutnya cawangan PKMM ditubuhkan di lertih pada 1946 oleh Ibrahim Ismail dan beberapa orang rakannya, seperti A. Rahman bin Muhammad, Mohd. Daud bin Samad dan Mohd. Noor bin Awang; di Kuala Besut ditubuhkan oleh Yusof bin Embongdan rakannya, seperti Mohd Senari Yunos, Wan Hasan bin Muda dan Mohd. Noor bin Ismail pada tahun 1947."

Pad a tahun 1946 kerajaan British mengambil keput usan memperkenalkan Malayan Union. Sir Harold MacMichael ditugaskan mendapatkan tandatangan persetujuan Raja-Raja Melayu. Beliau berjaya mendapat tandatangan Sultan lohor pada Oktober 1945, Yang Dipertuan Besar Negeri Sembilan pad a 14 November 1945 dan Sultan Perak pad a 22 November 1945.72 Namun demikian Sir Harold MacMichael menghadapi masalah untuk mendapatkan tandatangan Sultan Terengganu. Sultan Ismail Nasiruddin Syah yang baru menduduki takhta kerajaan menggantikan Sultan Ali masih belum ditabalkan. Sementara itu artikel 14 Undang-Undang Bagi Diri Kerajaan Negeri Terengganu menghalang Sultan menyerahkan negeri atau membuat perjanjian dengan sebarang kuasa asing. Dengan itu Sultan Ismail memanggil Majlis Mesyuarat Negeri untuk mendapatkan persetujuan. Pada 21 Disembcr 1945 Sultan Ismail menurunkan tandatangan bersetuju dengan rancangan Malayan Union.73 Pengenalan Malayan Union mendapat ban-

68 Khong Kim Hoong. Mert/eka! Brilish Rull· {II1t/lht' Slrll~IfII(! for IlItiepelldenc(! ill M(I/tI),lI , / 945 - 1957 (Petaling Jaya: Insti tu te ror Social Analysis (INSAN). 1984). him. 87. Che.th Boon Khcng. Komrad Berlopell{l (K mila Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. 19M2). him. J

(a'" A.J. Stockwell. British Polky (lful Malay Polirics Durillg the Malay"" Ullioll E:cperinu.'1It 1942 - 1948 (Kuala Lumpur: The Malaysian Branch Royal or the Royal Asia tic Society. 1979). him. 46.

'70 Zainal bin Awang. Penglibatan Ibrahim Fikri Dalam Politik Terengganu. him. 51. '71 Safar bin Haji Awang. "Kemuneulan Parti·parti Poli tik Di Besut 1945-1970". dalam Abdullah Zakaria

bin Ghaza li (Penyunting), Teretlgg(Ulu D(lhulll J(m Sekara"g. him. 203-204. H Alwee bin Jantan. Trengganu. 1945 - 1957: A Study in Polotical Development, Academic Exercise.

University of Singapore, 1958. him. 24. II Alwee bin Jantan. Tercngganu. 1945- 1957: A Study in Political Development. hIm. 24-25.

91




tahan daripada masyarakat Melayu. 74 Tentangan ini pula berkisar di sekitar masalah kerakyatan dan kedudukan Raja-Raja Melayu." Akhbar Utusan Melayu dan Majlis turut memainkan peranan menentang Malayan Union. Terengganu juga turut melancarkan tunjuk perasaan menentang Malayan Union pada 24 Januari 1946. Tunjuk Perasaan juga dilancarkan di Kedah, Kelantan, Johor dan Selangor pada 24 Januari 1946. Pada 24 Januari 1946 Onn bin Jaafar melalui akhbar Majlis menggesa supaya orang Mclayu mengadakan .kongrcs se Tanah Melayu. Dalam Kongrcs Kctiga yang diadakan di Kelab Sultan Sulaiman pada I April 1946 bebcrapa orang telah dipilih untuk menggubal .perlembagaan bagi United Malays National Organisation (atau UMNO). Akhirnya dalam perjumpaan di Johor Bahru pad a 11-12 Mci 1946, UMNO dengan rasminya dilahirkan dcngan Onn Jaafar menjadi prcsidcn yang pertama. Berikutnya cawangan UMNO ditubuhkan di negcri-ncgcri di Tanah Mclayu; tcrmasuk Tercngganu. Menyedari adanya tcntangan maka Kcrajaan British mengambil sikap bcrunding dengan orang-orang Melayu untuk mcrangka Perlembagaan baru. Walaupun rancangan ini mendapat tentangan daripada All Malayan Council of Joint Action (AMCJA) di bawah pimpinan Tan Cheng Lock dan Parti Kcbangsaan Mclayu Malaya tetapi pad a I Februari 1948 Persck utuan Tanah Mclayu diisytiharkan.

Sultan Ismail Nasiruddin Syah mcnurunkan tandatangan ke atas Perjanjian Pcrsekutuan pada Januari 1948 dan kerajaan British pula diwakili oleh Sir Gerard Edward James Gent. Pada 6 Jun 1949 Sultan Ismail Nasiruddin Syah dan Tcngku Ampuan ditabalkan. Kini Terengganu bersama-sama negeri lain dalam Pcrsckutuan Tanah Melayu mcnuju ke arah Kcmerdekaan. Dalam pilihan raya yang berlangsung pad a 27 Julai 1955 di tiga kawasan, Terengganu Utara, Terengganu Tengah dan Terengganu Sclatan, Parti Perikatan bcrjaya mengalahkan ealon Parti Negara." Dalam pilihan raya ini 52 kcrusi dipcrtandingkan di scluruh Tanah Mclayu. Parti Perikatan mcmenangi 51 kerusi, dan hanya I kerusi sa haja dimenangi oleh Parti Islam Se Malaya (PAS) di kawasan Kerian, Perak." Kini Parti Perikatan menbcntuk kerajaan mentadbir Persck utuan Tanah Melayu. Semcntara itu rundingan kemerdekaan diteruskan, schinggalah Persekutuan Tanah Mclayu mencapai Kemcrdckaan pad a 31 Ogos 1957.

KESIMPULAN

Sepanjang tahun 1909-57, orang Melayu Terengganu tidak ketinggalan dalam perjuangan menentang British . Kebangkitan mereka bcrlaku scbaik sahaja campur tangan British dalam pcntadbiran Tercngganu dan berlarutan sehingga Tanah Melayu mencapai Kcmerdekaan pada tahun 1957.

1 4 Khong Kim Hoon. Merdeka! Briti.'ill Rille (lmilire Strll!UJle for Imlependence ;n Malaya, 1945·1957, hlm.79-89.

1 ~ Untuk keterangan lanjut mcngenai perkara ini sila lihat Ramlah Adam. U M NO Orgat'isasi dati kegiatwi Pafilik (Kala Bahru: M;:lhd Nawi Book Store. 1978). him. 3-4.

16 Alwee bin Jantan, Tercngganu. 1945 - 1957: A Satudy in Political Development. him. 49. n Gordon P. Means. Malay.~i(1fI Politics (London: Hodder and Stoughton. 1970), him. 166.



Documents

Perjuangan Orang Melayu Menentang British di Terengganu ...€¦ · PERJUANGAN ORANG MELAYU MENENTANG BRITISH Dt TERENGGANU, 1909·1957 Mekah dan ketika berada di sana ditanggung