Pesq Poetica Sandra Rey

Embed Size (px)

Citation preview

  • Daprticateoria:trsinstnciasmetodolgicassobreapesquisaempoticasvisuais

    SandraReyinPortoArte,PortoAlegre,v.7.n.13.p.8195,nov.1996.

    Pesquisaemarte,pesquisasobrearte.ParatentarmosestabelecerumadiferenciaodentrodareadeArtesVisuais,emnossoprogramadePsGraduao,costumamoschamarapesquisananfasedePoticasVisuaisde"pesquisaemarte"paradiferenciladapesquisaemHistria,TeoriaeCrtica,denominada"pesquisasobrearte".Emreferenciandoapesquisasobreoprocessodecriaodoartista.Pesquisaemarte,nfasedePoticasVisuais,delimitaocampodoartistapesquisadorqueorientasuapesquisaapartirdoprocessodeinstauraodeseutrabalhoplsticoassimcomoapartirdasquestestericasepoticas,suscitadaspelasuaprtica,japesquisasobrearte,nfasedeHistria,TeoriaeCrtica,referendaaspesquisasenvolvendooestudodaobradearteapartirdoprodutofinal,seusprocessosdesignificaoecdigossemnticos,seuefeitosnocontextosocial,seusprocessosdelegitimaoecirculao.

    COLOCAODOPROBLEMA

    Apesquisaemartepodeserlevadaseguindoosmesmosparmetrosdepesquisaqueemoutrasreasdoconhecimento?Pesquisaremarteabrangeapenasorelatodemeios,procedimentosetcnicaslanadospeloartistanarealizaodesuaobra,ouabarcariatambmamanipulaodeconceitos,estudodasimplicaestericasdoatodeinstauraodaobra,oestudodeobraseescritosdeartistasconsagradosouno,assimcomotudoquepossadizerrespeitoaoprocessodeinstauraodotrabalhoartstico?Nossoobjetivonesteartigo,estandocentradonasquestesmetodolgicasdePoticasVisuais,considerarqueapesquisaemartesvisuaisumcamporelativamentenovonaatividadeacadmica,sendoqueestamodalidadedepesquisanocontextouniversitrio,anossoconhecimento,iniciounaUniversidadedeParisI,inciodosanos80.Noentanto,desdeLeonardodaVinci,aobradeartetemduasviasdeacessocomplementares:umavisualeoutrareferindoseatudoquepossapassarpelalinguagem.Seanteriormenteoensinodasartesvisuais,svezes,noexplicitavaquestesdepesquisa,parecenosconsequnciaumensinofundamentalmentecentradonasquestestcnicas,muitasvezesemdetrimentodasquestesartsticas.Oartistaquerealizaumapesquisanombitouniversitrio,concebeseufazerartsticocomoprxis,sendoportadordeumadimensotericae,consequentemente,articulandooseufazerdeateliercomaproduodeconhecimento.

    Nummbitoinstitucional,colocaseoproblemadecritriosparaestetipodepesquisa,seguidamentetrazidobailapelasinstituiesfinanciadoras.Porm,narealidade,apesquisaemPoticasVisuaisenvolveodesenvolvimentodeumasriedecompetnciasnestareadepesquisaespecficaerelativamenterecente,masque,semdvida,necessitaconsolidarsejuntoaoutrasreasquepossuemgrandetradio.

    Falarpesquisa,nosinduzimediatamenteapensaremparmetroscientficos.Talvezento,inicialmente,fosseoportunolembrarqueagrandediferenciaoafazerentrearteecincia,adequeaarteremeteaomundodosvaloresenodiretamenteaodosfeitos,comoacincia.Senacinciaospesquisadoresecientistascostumamtrabalharembloco,eseempenhamnadecodificaodefatoseinterpretaodeconceitosquepermitamorganizaroentendimentodarealidadeedescobrirprincpiosqueregemomundoeouniverso,naarte,oartistasegueouinventaumcertonmeroderegrasquelhepermitemcriarumavisodemundosingular.

    SegundoHeidegger,oqueestemquestonaartenoadescoberta,massimoacontecimentodaverdade,econsequentemente,aobraenquantoobra,instituiummundo.

    Mas,talvez,melhoraindaseriabuscarmossubsdiosnaprpriaarteeverificarmosnopercursodeKlee,queaolongodeumaevoluolentaeconstanteestabeleceumarelaorecprocaentreseupensamentoesuaatividadecriadora,extraindopoucoapoucoumnicopostulado:afusodesua

  • expressoformaledeseusuportefilosfico,concebendoaarte"nocomoumacinciaexata,mascomoouniversodadisparidade"(KLEE,1980.p.1114).

    Estandopontuadasestasdiferenasiniciais,sertambmnecessrioconscientizarnosdequeapesquisaemPoticasVisuaispressupeparmetrosmetodolgicosquesediferenciamnosdapesquisacientfica,oudapesquisanareasocial,comoatmesmodapesquisasobrearte,pensadacomoprodutofinal.ApesquisaemPoticasVisuaisconstituisenumamodalidadeespecficadepesquisacomparticularidadesmuitoprpriasaoseuprpriocampo.

    Apesquisaemartevaiencontrarrespaldotericonapotica,quepropesecomoumacinciaefilosofiadacriao,levandoemcontaascondutasqueinstauramaobra.Apalavrapotica,tendoficadodurantemuitotempodiludanointeriordaestticageral,foiempregadaprimeiramenteporPaulValry,partindodapoticanosentidoempregadoporAristtelesepropondoseaestudaragnesisdopoema.OobjetodeestudodeValrynooconjuntodeefeitosdeumaobrapercebida,nemaobrafeita,nemaobraafazer(comoprojeto):aobrasefazendo.JeanPommier(PASSERON,1989),citaadefiniovalerianadoconceitodepotica:"tudoquedizrespeitoacriao,obrasasquaisalinguagemaomesmotemposubstnciaemeio.Apoticacompreende,porumlado,oestudodainvenoedacomposioafunodoacaso,dareflexoedaimitao:ainflunciadaculturaedomeio,eporoutroladooexameeanlisedetcnicas,procedimentos,instrumentos,materiais,meiosesuporteideao".Passerondefendequeapoticanopossuinenhumarazoemselimitarsartesdalinguagem,esepropeaalargaraposiodeValryatodasasartes,nomeandoapoticacomo"oconjuntodeestudosquesedirigemaopontodevistadainstauraodaobra,notadamentedaobradearte"(PASSERON,1989,p.13).SenadefiniodeValryalinguagemaomesmotemposubstnciaemeioparaoestudodainstauraodopoema,poderamosafirmarque,emsetratandodasartesvisuais,aforma,aplasticidadeeavisualidadeosuportevisveldopensamentoeconceitosveiculadospelaobra.Sefazimportantetambmqueadimensoinvisveldaobra,sejadealgumaformarevelada,e,nestecaso,oartista,parece,temumpapelimportanteadesempenhar.Umduplopapel:comoautoretestemunho.Temospresenciadocomonaartecontemporneatemcrescidoaimportnciaatribudaaosescritosdosartistasparaadecodificaodasobras.

    Masseapoticanocaracterizasenemcomooestudodaobrafeitanemdaobraafazer,comoprojeto,quejnasprimeirasconstataesformulaseadificuldadetalvezaimpossibilidadedelevaradianteumprojetodepesquisaemartesvisuais,rigorosamentepensadoeestabelecidoapriori.Umprojetoindicaquesabemosondequeremoschegar:ora,istoserevelaimpossvelparaaarte.Aobraapresentasecomoumcaminhocomvrioscruzamentos.SegundoKlee,"aobracaminhodelamesma''.Setomarmosumcaminhoerrado,precisoreconheceroerro,voltareretomarobomcaminho.Aobrasairacrescida,poisguardatodosestestraos.Oerronoprocessodeinstauraodaobra,noengano:aproximao.Erraradissipaodaspossibilidadesdaobra,apontandocaminhosparaaquela,outalvez,paraoutrasobrasqueviro.Duchamp,nosemironia,estabeleceseu"coeficientedearte"na"distnciaentreintenodoartistaeaobraacabada".

    Entooprojetonapesquisaemartesvisuais,equivaleriaaumprojtil,algoquelanadocomumamira.Masocaminhoexatoqueirpercorrernuncasabemos.PierreSoulages,declaraque"oqueeufaomeesclareceoqueprocuro"revelando,decertomodo,acegueiradoartistanoprocessodecriao...

    Seporumlado,precisolevaremcontaesabercultivaraintuionoprocessodecriao,poroutrolado,precisamosfazerapeloorganizaoeaomtodo,sequisermosfazerfrenteaorigornecessriopesquisaquevemcomelaatreladocomosefosseasuasombra:ocronograma.Comecemos,ento,desdej,acolocarumacertaordemnacasa:umapesquisaemPoticasVisuais,nocontextouniversitrio,abrangetrsinstnciasmetodolgicas:ametodologiadetrabalhoematelier,ametodologiadepesquisatericaeametodologiadetrabalhocomestudantes.

    Ametodologiadetrabalhoematelierlevaemcontaaobracomoprocesso.Paraoartista,aobraaomesmotempoumprocessodeformaoeumprocessonosentidodeprocessamento,deformaodesignificado.Aobrainterpelaosseussentidosenquantoeleest"asvoltas"comela.Elaumelemento

  • ativonaelaboraoounodeslocamentodesignificadosjestabelecidos.Enquantoartista,aobraemprocessoperturbaoconhecimentodemundoquemeerafamiliarantesdela:elameprocessa.

    Japesquisatericadeveavanarnestelabirintoparadescobriresteenigmaqueaobra.Ateoriabuscarespostasparaoporqudefazeristoouaquilo,especulasobreasimplicaesdaquiloqueestoufazendocomoquejfoifeito.Estabelecerelaescomahistriadaarteecomaproduocontempornea.Questionaemquesentidooqueeufaoafirma,emquesentidorompecomatradio.Operacionalizaconceitosparainvestigarcamposdeconhecimentointerdisciplinares.Oquelevadaprticateoria?Deumaformamuitodireta,rapidamentepoderamosresponderqueainsatisfaocomasrespostas.Sim,podemosdizlodestamaneiramuitosimples,masaarticulaodaprticacomocampoterico,traacaminhosextremamentecomplexos,portratarsedaconstruodeumconhecimentoqueinterseccionadiversoscampos.Desdeosprocedimentostcnicoslanadosnacriaodaobra,ataintrincadarededeconceitosestabelecidosapartirdestefazer,atrajetriamuitasvezesindicaqueprecisamosrealizarexcursesemcamposinterdisciplinares.Afilosofia,asemiologia,apsicanlise,aliteraturaemesmoacinciacontemporneapodemnosfornecerexcelentesconceitosparapensarmosnossaprticasesoubermosutilizlosoperacionalmenteisto,tendoocuidadoeacapacidadedeentenderestesconceitosemprofundidadeemseucontexto;eaotransplosparanossaprtica,estabelecersim,asaproximaes,mastambmosdistanciamentos.Nomomentoemquebuscamos,emcamposdeconhecimentoafins,determinadosconceitosparatestloseexperimentlosemrelaoaonossotrabalhoprtico,estamoslaandomoaferramentasconceituais.necessriouslascomtantodiscernimentoquantoasqueutilizamosnoprocessodeinstauraodotrabalhoprtico.Estesconceitos,provindosdafilosofia,literatura,semiticaoupsicanlise,sooquechamamosdeconceitosoperacionaisquenosfazemavanartantonocampoprticocomoterico.

    Finalmente,nocasodopesquisadorquetambmorientaapesquisaanveldepsgraduao,ametodologiadetrabalhocomestudantesdePoticasVisuaispressupedoisprembulosfundamentais:orientarartistas,quenamaioriadasvezessoeminentementeprticos,noprojetodepesquisaprticaeinduzilosainventarumamaneiradeescreverquesejatovlidaquantoostericos.Convencerosestudantesparaqueestetextosejadiferentedoqueescreveofilsofo,ohistoriadorouocrtico,masquetertantovalorquanto...

    aexperinciaqueautorizaoartistaaterumpontodevistatericodiferenciado.Paraumartistaplstico,comoseaspalavrasestivessemencarnadasnotrabalhoenoprpriocorpo.Suasanlisesteroestavivnciasuplementar:suaconfrontaopessoalcomoprocessodecriao.

    Ento,estandonossocampodeinvestigaoesboado,passemosaexaminarmaisdepertocadaumadestasinstnciasmetodolgicas.

    METODOLOGIADETRABALHOEMATELIER

    Seaobranoavanaapartirdeumprojetoestabelecidoapriori,comoelaavanaria?TalvezKlee,maisumavez,possanosclarearaquesto:quandoduranteacriaodeumaobra,euatinjoumobjetivoprecisoqueedecorrnciadeumaevoluonatural,equeeucrionestenvelumcertoconjuntoacabado;acadavezqueistoacontece,aintensidadediminuirapidamenteeeudevoencontrarumoutrocaminho.ocaminhoquetemumcarterprodutivo.Odevirsecolocaacimadoser"(KLEE,1980).

    Seocaminhoqueessencial,quetemumcarterprodutivonoprocessodecriao,podemosdeduzirqueporqueaobraavanasegundoumprocesso.Aformulaoemprocessosignificaqueaobraumprocessodeformao.ConformePareyson(1991)"aobraoprprioprocessodeformaolevadoatermo.Assim,cadamomentodesteprocessocontmemsitodoomovimento".

    Eseaobra,aomesmotempo,umprocessodeformaoeumprocessonosentidodeprocessamento,deformaodesignificado,comoafirmadoacima,porque,dealgumaforma,aobrainterpelaosmeussentidos,elaumelementoativonaelaboraoounodeslocamentodesignificadosjestabelecidos.Elaperturbaoconhecimentodemundoquemeerafamiliarantesdela:elameprocessa.Tambmnestesentido,defazerumprocessoaalgum:sim,somosprocessadospelaobra.Aobra,emprocessode

  • instaurao,mefazrepensarosmeusparmetros,mefazrepensarminhasposies.Oartista,svoltascomoprocessodeinstauraodaobra,acabaporprocessarseasimesmo,colocaseemprocessodedescoberta.Descobrecoisasquenosabiaantesequespodeteracessoatravsdaobra.

    Tudoficariamuitopobresepensssemosaobracomoummeroprodutofinal,resultadodeumprojetoestabelecidoapriori,semlevarmosemcontaosacasos,quesoinerentesaoprocessodecriao.Pensaraobracomoprocesso,implicapensaresteprocessonocomomeioparaatingirumdeterminadofimaobraacabadamascomodevir.Implicapensarqueaobranoavanasegundoumprojetoestabelecido,elaavanasegundoesteapriori:aobraestconstantementeemprocessocomelamesma.

    Comofazer,paradeixaraobraseprocessaratravsdemim?Bachelardfalasobreo"racionalismoaberto",isto,umracionalismoqueseultrapassaemsecriando.Paraqueestaestruturanascente,queseestabelecelogoaosprimeirosinvestimentosdoartista,possaseconcluircomoumaespciedelgicainterna,necessriomultasvezes,darlugaraonosaber,ficaratentoaosimprevistos,"ouvir"e"ver"nossospensamentos.Seformosatentos,seguidamenteasideiasveememmomentosmaisinusitadose,svezes,inoportunos.Aobrasefazbemantesdecomearmosafazlanoatelier.Enoatelier,semprequecomeamosatrabalharumaideiaimediatamenteinstalaseoconflito.Oqueseriaesteconflito?Aimpressodequeaobraescapa,dequenoestamossabendomuitobemoqueestamosfazendo,quetudopodedarerrado.Aobraapresentasetambmcomoumenigma,nopodemosimporumavontadequevemunicamentedonossoraciocniointelectual.Aobrafinalmuitasvezesoinversodoquepretendamosfazer.Kandinsky,noinciodosculo,jcolocanfasenasuateoria,nosprocessosinternosdoartistaemdetrimentodarepresentaodomundoexterno.Escrevequetodaobratemumaconstruonoevidente,escondidaquesedesprendeinsensivelmentedaImagem."Estaconstruoescondidapodeserconstitudadeformasaparentementejogadassobreatela,quenoteriam,tambmaparentemente,nenhumaligaoentresi.Masoqueaausnciaexteriordeligao,suapresenainterior.Oquenaobraexteriormentedescosturadointeriormentefundidonumtodo(KANDINSKY,1989,p.193194).Klee,tambmnosinduzpensaraobracomoprocesso,comonaturezanaturante,nonaturezanaturada:"aartenoreproduzovisvel,tornavisvel.O"tornarvisvel"colocaeacentuaanfasenaobracomoprocesso,nocomoprodutofinal.

    Pareysonafirmaquecomose"aobracomportassesuaprpriaregraeestaregrasconhecidacomaobraacabada.(...)Porquenaobraafazer,omododefazla,noconhecidoaprioricomevidncia,masprecisodescobriloeencontrlo,eparadescobrircomofazeraobranecessrioprocederportentativas,portateamento,inventandovriaspossibilidades,testandoaseselecionandoasdetalmaneiraque,detentativaemtentativa,acadaoperao,seconsigainventarapossibilidadequesedesejava,isto,osurgimentodaobra".

    Seaobrasefaz,geralmentenummomentoquenotemostotalmenteconscincia,sempreaposterioriqueteremosatotalcompreensodoquefazemos.Apesquisatericapodevirtambm,emauxilio,aclarearcertasposies,aaportarsoluesparaproblemasenfrentadosnaprtica,aconferirposiesdeartistasqueapresentemproblemticassemelhantesasnossas.Parecequeexistenoprocessodecriao,umpontodecegueiraparaoartista,eaqueaobraseprocessaeconsequentementemeprocessa.Quasepoderamosdizer:quandoeuficocego,aqueaobrasefaz.Oprocessodecriaoesteenfrentamentodesencontradoentrecaoseordem,entredesequilbrioeequilbrio.precisoaprenderasuportarastiraniasqueasincertezasprovocam.Ocaosdaobrasefazendo,noconfusoindiferenciada,masaobra"emluta"comseucriador.

    Oelementoagonnoprocessodeinstauraodaobranosedsemumaimplicaoimediata:aobraemprocessonopodeserpensadacomomeioparaatingirumdeterminadofim,mascomodevir.Umviraserqueseinstauranoprocessodecriaodeumaobraequepodecontinuarindefinidamente,estabelecendodilogos,idasevindasdaobraconsigomesmaouentreumaobraeoutra.

    AobraemdeviraproximariaaideiadecosmosHeraclitiano?ParaHerclito,ocosmoscomportatantoaordemcomoadesordememvirtudedaunidadedoscontrrios."Otodoestnaspartes,assimcomoaspartesestonotodo,aohomemcadadescobrirasimesmoassimcomoarazoimanentedetodasas

  • coisas,implcitanaleidodevir."Sim,oprocessodecriaoalgoqueseapresentanaordemdocaos,masseaventurarnesteprocesso,implicatomarconscinciaqueeste"caos"noadesordemtotalouaconfusoindiferenciada.estaalternnciaqueseestabelecelogoaosprimeirosinvestimentosnaobra,entreosabereonosaber.

    Aalternnciaentresaberenosaber,naobraemprocessodeinstaurao,noscolocasvoltasnaconstruodecdigosqueseinventammedidaqueseenunciam,estabelecendoaideiadejogocomoparteintegrantedoprocesso.Jogonocomoalgodeterminadoporregrasestabelecidasapriori,masumjogoondeasregrassoinventadasetransformadasmedidaqueaobrasefaz.Umaespciede"jogoideal"segundoDeleuze(1969),quenocomportaregraspredeterminadas,quenotemvencidosnemvencedores,jogo,segundoele,deinocnciacomo"nooutroladodoespelho"dasaventurasdeAlice,ondeoendereoeoacasonosedistinguemmais,parecemnoternenhumarealidade.EstejogoidealparaDeleuze,reservadoaopensamentoearte."Masestejogoquenoexisteforadopensamento,equenoproduzoutroresultadoanoseraobradearte,tambmaquilopeloqualopensamentoeaartesetornamreaiseperturbamarealidade,amoralidade,eaeconomiadomundo."

    METODOLOGIADEPESQUISATERICA

    Opressupostofundamentalparaapesquisaemartesplsticaspodeserenunciadodaseguintemaneira:todaobracontmemsimesmoasuadimensoterica.IstoImplicaqueaobrapossuiumsentidoalmdoquevemos.

    ApesquisaemPoticasVisuaispartedamaneiracomoaobrafeita.Maneira,manirenalnguafrancesa,vemdemo(main).Paraestudaraobrafinaldopontodevistadapoticaprecisoobtertodasasinformaespossveissobreatcnica,procedimentosemetodologiadoartista.

    Oqueseriaateorianestecaso?acolocaoemcenadeideias,sejasobaformaplstica,sejasobaformadeescritaparaaproximaroquepareceafastado.Osconceitostemquesertiradosdatcnica,dosprocedimentos,damaneiradetrabalhar,doprocessodeinstauraodaobra.

    Masprecisoobservarque,tambmporestapeculiaridade,apesquisaemartesplsticasrequerumametodologiadiferenciada:opesquisadorproduzseuobjetodeestudoaomesmotempoemquedesenvolveapesquisaterica.Eleprecisaproduzirseuobjetodeinvestigao(suaobra)paradaextrairasquestesqueinvestigarpelovisdateoria.completamentediferentedotericoquesedebruasobreanlisesdeobrasacabadas.J.Lancri,diretordoCentrodePesquisasemArtesPlsticasdaUniversidadedeParisI,contaumapequenahistriaparametaforizarumaquestocrucialdapesquisaemPoticasVisuais:eledizqueapesquisacomoseestivssemosrealizandoumacorridaacavalo,bemmontadosemnossasela,atquederepentetemumoutrocavalo,semjquei,quevemseaproximandoequevainosultrapassaratodogalope.Apesquisa"acontece"seconseguirmospulardocavaloqueestamosmontados,paraestecavaloquepassademaneiradesenfreada.Eeledizquesabequandoistoaconteceu,quandoestudantes,muitasvezesemfinaldetese,lhechegamcomestanotcia:mudeimeutemadepesquisa!

    EmPoticasVisuais,tododesafioconsisteemsaberdescolarasquestesmaispertinentesqueaprticasuscita.Oobjetodeestudonoexistecomoumdadopreliminarnoreferencialterico,comonapesquisaemHistriadaArte,porexemplo.Eleprecisasercriadocomocorpusdapesquisaeserlanadocomoumaseta.Soasinterpelaesdaprxisquedirecionaroapesquisaterica.Podemos,sim,lanarmodealgumasestratgias,comoporexemplo,realizardecalagens:melhorterminarotrabalhoprticoantesdaredaodequalquertextofinal.Masarealidadequegrandepartedasduaspesquisas,aprticaeaterica,solevadasconcomitantemente.Ento,manterumdiriodeanotaes(secreto)duranteoprocessodeelaboraodotrabalhoprtico,ondesepossaescrevertodososnossospensamentos,semcensura,temseconfirmadocomofundamentalparaaredaodequalquertextotericoe/oupotico.Tambmfundamentalaelaboraodefichasdeanotaessobreobras,artistaseconceitosquepossamsercolocadosemrelaocomotrabalhorealizado.

    Retomemospotica,umavezqueapesquisaemPoticasVisuaisseapoianoconjuntodeestudosqueabordamaobradopontodevistadesuaInstaurao,nomododeexistnciadaobrasefazendo.A

  • poticapressupetrsparmetrosfundamentais:liberdade(expressodasingularidade)errabilidade(direitodeseenganar),eficacidade(seerroutemquereconhecerqueerrouecorrigiroerro).

    Apoticalevaemcontaaconstituiodesignificadoapartirdecomoaobrafeita.Porexemplo:Proustescreveunoite.EainversootemadetodooromanceLarecherchedutempsperdu.

    Naartecontemporneasenoconhecemosapropostaeomododetrabalhardoartista,dificilmenteconseguimosapreenderaobra.Temosqueterexplicaessobreapropostaeomododefazerdoartista.Acompreensodaobrapassapelalinguagem,nopodemosentendersemapalavra,muitoemboraprecisoaprenderaconvivercomesteparadoxo:apalavrajamaispodertraduziraobra.Alinguagemnosubstitui,maselacomoooutroladodamesmamoeda.Sequisssemoslanarmoaumametfora,poderamosdizerqueaobraealinguagemsocomoaalmaquenopodeexistirsemocorpo.Pareceento,queoimportanteinvisvelaosolhos,masprecisaserdesvendado.Conexoentrelinguagemeprticatoindissocivelquantoocorpoeaalma:umprecisadooutroparaexistir.

    Quaisseriamosinstrumentosparaumaanlisepoticadeobrasdeoutrosartistasquequeiramosestudarparacolocaremrelaocomnossotrabalho?Depoimentosdizendoseoartistaestvivo,entrevistasecatlogos,soumafontepreciosaobraoriginaleescritosdeartistas.Estassoinformaesbrutasnecessriasparafazereresponderperguntas.

    Umaobservaoimportanteadepartirdoqueparececontraditrio,porqueosartistasmuitasvezesfalamdeimpressesqueselestiveram,oudesensaesepercepessingulares.Nacontradiopodeestarcontidooncleodascoisas.Senaobraqueoscontrriosseunem,seoprocessodecriaosedcomoseestivssemospercorrendoasuperfciedeumafitadeMoebius(passamosdoexteriorparaointeriorsemprepercorrendoamesmasuperfcie),nacontradiopodeestaraluzdealgoqueestescondidonaobra.Seestditonosescritosdoartista,est,dealgumaforma,expressonaobra.precisoficaratentoaoque,primeiravista,achamossemimportncia.

    Uminstrumentoimportantesoasanlisescomparativas.Ocomparatismodiferencialconsistenatarefadeaproximaroqueparecemuitodiferente,diferenciaroqueparecemuitosemelhante.Porexemplo,oNudescendoaescada,deDuchamp,seguidamenteinterpretadoemalgunslivrosdeHistriadaArtecomoumquadrofuturista.

    Mas,segundoasdeclaraesdeDuchamp,elenoestavanemumpoucointeressadonasquestesdavelocidadecomoosfuturistas,esim,noestudododesdobramentodomovimentoapartirdasexperinciascomacronofotografia.Oconceitopertinenteparaestaobra,segundooprprioDuchamp,oconceitode"retardamento".Poristonopodemosnosaterapenasnaaparnciadaobra,masprocurardesvendarosconceitosqueoartistaestveiculando.importanteprocurarsimilitudesentrecoisasquesodiferentesediferenasque,primeiravista,podemparecermuitosemelhantes.

    precisopensarqueosobstculossoinerentespesquisa.precisosaberquequantomaisobstculos,melhoraobra,maisrelevanteapesquisa.

    Aescritatambmumprocesso.Formulamosumahiptesesupondoquevamosencontrarasrespostas,mastambmnoseguroquenotenhamosquemudarorumo.Aescritatraaseuprpriotrajeto.Tambmserevelacomoprocessodecriao.Noexistediferenafundamentalentreprticaeteoria.

    Paradescobrircomoaobrafuncionaprecisamosdeferramentastericas:textosdehistriadaarte,defilosofia,entrevistasedepoimentosdeartistas,livrosdefsica,romances,etc.TratasedevercomoteoriadeBenjaminporexemplo,podeaplicarseatalobra.Mastambmtratasedevercomooutraobrapodeservircomoexemplodeenunciadostericos.

    Podemosnosservirdevriosautores,mascomosvezesimportantereafirmarobvio,osmaisteissoosmaiores.Seencontramosporexemplo,emDidiHuberman,umdosmaisbrilhanteshistoriadoresdaartefrancsnaatualidade,umacitaodeMerleauPontyquepodemosrelacionarcomnossotrabalho,importantebuscarosconceitosnafonte,entoparaapesquisaprecisochegaratMerleauPonty.Osgrandespensadorescompreenderammuitascoisasepodemoscataloglos

  • invariavelmentesobestastrsqualidades:possuemprofundaenvergaduraterica,eaomesmotempo,soclarosepoticos.

    Duranteapesquisa,importantefalarsobreotrabalho,explicarparaaspessoasoqueestamosfazendo.Fazerumesforoemrelaoclareza.Aclarezaeacomplexidadetemqueentrarnaestruturadotexto.Matisse,Duchamp,Klee,porexemplo,tmposiesmuitoclarasarespeitodesuasobras.Osgrandesartistas,nocustareafirmar,assimcomoosgrandespensadores,soaomesmotempoprofundos,clarosepoticos.

    Etambmimportantelembrarqueaobraconstituiseapartirdaculturaquetemos,eistosecultiva.

    METODOLOGIADETRABALHOCOMESTUDANTES

    Deummodomuitosimples,apesquisaoquepermiteque,quandoosestudantesmefazemumaperguntaeutenhaumaresposta,masoinversotambmsefazpertinente:quandoeufaoumapergunta,elestmocompromissodeacharumaresposta.

    Comobarmetro,osestudantesdepoticasvisuais,quesoeminentementeprticos,sdevemescreveroqueinteressaaeles.Seinteressaaelesquepodeinteressaraosoutros,entopodesebuscaramotivaoparaescreverbem.

    Omtodotemqueseraomesmotemporigorosoeaberto.Cadaestudantetemquepartirdesuaprpriaobra.Falardaprpriaobradifcil,justamenteporqueseelaconstituisecomoobra,ultrapassa,numprimeiromomento,nossoconhecimentoracionaleintelectualdascoisas.

    Algumasestratgias,tmmostradoeficacidadetantonomeutrabalhodepesquisa,comonaorientaodemeusalunos:

    a)manterumdiriosecreto,ondesepossadescreverasobrasrealizadas,contarcomoasfez.importantecarregarestediriosempreconsigo,porqueasideiasnotmhoramarcadaparachegar.Usaseescrevernapginadireita,edeixaseapginaesquerdaparafazercomentrioseacrescentarnovasideiaseanotaesnodecorrerdotempodapesquisa.

    Naorganizaododirioprecisodatarcadainterveno,anotaroquefazemoseoquequeremosfazer,oquelemos,eescrevertudoquepassapelacabea,semcensura.Porestarazoelesecreto.Assim,temosumtestemunhodoprocessosubterrneodaobra.Todasasideiasqueseteve,oquefoirealizadoeoquenofoi;

    b)estabelecerpequenoscontratosdetrabalhoquedisciplinamodesenvolvimentodapesquisa.Istoporqueparaescreverprecisodedicarmuitotempo.Funcionaporpequenoscontratos.Emvezdemarcaradataparaientregadotrabalhofinai,marcaretapas,deelaboraocomdatasprecisas.

    Eosbloqueios?svezespodehaverbloqueios.Pode"bloquear"otextoouasobras.Oprofessororientador,nestecaso,deveterahabilidadedesaberidentificaroqueoalunonodisse.Trazerluzoqueoestudantenodisse,afimdetentardeslindarobloqueio.Nestecaso,temsemostradoeficaztraarpequenasmetascomdatasprecisas,estabelecendocontratosentreprofessoreestudante.

    Seasleiturassomuitoimportantes,verexposiestambmessencial.Ogrupoigualmenteumrecursomuitoimportante.precisoestimularosestudantesacriarelosentreosprofessoresecolegasdocurso.

    Nafasedaredao,importantesaberqueoprimeirotextoserruim,osegundoeoterceirogeralmentetambm.Massetiverquerecomeardezvezes,precisoterahumildadedefazlo.

    importanterealizarexercciosderedao.Escreverpequenosensaios.Comoexercidoderedaopodesereficazquecadapargrafopossareceberumtitulo.Strocardepargrafoquandomudardeassunto.

    Ahipteseestabeleceofiocondutorparaapesquisaenaconclusoprecisodarumarespostaprovisriaparaahiptese.Nummbitouniversitrio,apesquisacomnfaseempoticasvisuaistemquetrazercontribuiespesquisageral.necessrioassinarocompromissocomaproduode

  • conhecimento.Emhiptesealguma,adissertaodemestradoouatesededoutoradodevelimitarsecompilaodeconhecimentosjveiculados.

    Naintroduo,importanteredigirclaramenteahipteseperseguida.Umaboamaneiradeorganizararedaodividilaemitens,eacadaitematribuirumttulo.

    Quandousaroeu,onseoimpessoal,naredao?Aprimeirapessoadosingularrefereseatudoqueestritamentepessoal,comosupeseserocasodaproduoplstica.Ons,quandoteorizamos,quandonosreferimosaconceitosouideiasdeautores,comacitao,referncia,ounotaderodapparaexplicaescomplementares,efinalmenteusamosoimpessoalquandonosreferimosaprocedimentos,oumencionamostcnicasouideiasdedomniocomum.precisoterclaroqueaoriginalidadedeumadissertaoestnofiocondutorquepropomosparaexplorarocampodeconhecimentoquedelimitamos,assimcomo,efundamentalmente,naarticulaoquefazemosentreprticaeteoria.

    Osumrioeaapresentaodadissertaodevem,dealgumaforma,remeteraotrabalhoprtico.muitoimportanteaformadeapresentaradissertao:universitria,maslevandoemcontaaobra.EntrarnojogodaUniversidade,massubvertertambm.Apesquisaemartesplsticastemqueserrealizadacomtodaseriedade,masdeveserfeitacommuitoprazer.oprazerdadescobertaquemobilizaapesquisa.

    E,finalmente,aconclusonoalgoquefecha,masalgoqueabre.

    Comoaobra.

    REFERNCIASBIBLIOGRFICAS

    CABANNE.Pierre.MarcelDuchamp:engenheirodotempoperdido,SoPaulo:Perspectiva.1987.

    DELEUZE.Logiquedusens.Paris:Editionsdeminuit,1969.

    HERACLITO.Fragments.Paris:PUF,1987.Textoestabelecido,traduzidoecomentadoporMarcelCONCHE.

    KANDINSKY.W.Duspiritueldansl'arretdanslapeintureenparticulier.Paris:Denol.1989.

    KLEE,P.Lapensecratrice,critssurlartI.Paris:DessainetToira.1980.TextesrecueillisetannotsparJrgSpiller.

    MERLEAUPONTY,M.Phenomnoiogiedelaperception.Paris:Gallimard,1992.

    PASSERON,R.Pourunephilosofedelacratlon.Paris:KJincksieck.1989.

    PAREYSON,L.Esttica,teoriadaformatividade.Petrpolis:Vozes,1991.

    SANDRAREY(Brasil):ArtistaPlstica,DoutoraemArteseCinciasdaArteopoArtesPlsticas,pelaUniversidadedeParisIPanthonSorbonne.Frana.

    ProfessoraOrientadoradoMestradoemArtesVisuaisnaUniversidadeFederaidoRioGrandedoSul.

    Pesquisadora/CNPq.