Ban Hong php Trung ng GHPGVN PHT HC C BN Chng trnh Pht hc Hm th (1998-2002) - Nguyt san Gic Ng Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 21-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc LcLi ni u Thnh phn Ban T chc, Ban Ging hun v Ban Bin son ca Chng trnh Pht hc Hm th (1998 - 2002) Tp Mt Phn I - Nhn thc c bn v Pht gio Lch s c Pht Thch Ca Mu Ni (t n sanh n Thnh o) I- Nin i v thn th II- i sng ca Thi t trc khi xut gia III- S t b v i IV- Qung ng tu hnh - tm o V- Su nm kh hnh VI- Thnh o Lch s c Pht Thch Ca Mu Ni (t Thnh o n nhp Nit bn) I- Bi php u tin - ngi Tam bo c hnh thnh - s khi u ca Gio hi Pht gio II- Ha rng ln v cng khp III- c Pht v thn quyn IV- Di mu Maha Majpati Gotami xut gia - Gio hi Ni gii ra i V- Devadatta ( B t a) - nhng ngi chng i VI- Nhng i h php VII- nhng ngi cng inh, mt hng VIII- c Pht tuyn b nhp Nit bn Quan nim v o Pht sau khi Pht Thch Ca nhp dit Phn II - Gio l c bn Phn II - Bi 1 Bn Chn L (T Diu ) Thch Vin Gic I- nh ngha II- Ni dung T diu III- Tu tp Bn chn l Phn II - Bi 2 Tm phn Thnh o (Bt-Chnh o) Thch Tm Khanh I- Ni dung Bt thnh o: II- Lin h gia Bt thnh o v Gii, nh, Tu III- Hai con ng IV- Tu tp Bt thnh o

Phn II - Bi 3 Nhn qu Khi Thin I- nh ngha II- Ni dung III- Phn loi nhn qu IV- Cc phm tr nhn qu V- Mt s nhn nh v gio l nhn qu Phn II - Bi 4 Nghip (Karma) Thch Tm Thin I- nh ngha II- Ni dung ca nghip III- Phn loi nghip IV- Thi tm l tip th nghip Phn II - Bi 5 Lun hi Thch Tm Thin I- nh ngha II- Ni dung Phn II - Bi 6 Tam v lu hc (Gii-nh-Tu) Thch T Ha v Thch Phc Lng I- Gii v lu hc II- nh v lu hc III.- Tu v lu hc 4- Li ch ca tr tu: Phn II - Bi c thm Truyn b Chnh Php HT Thch Tr Qung Tp Hai Phn I - Gio l c bn I- nh ngha: II- ngha ca mi hai chi phn nhn duyn: III- S vn hnh ca mi hai nhn duyn: IV- Mt s cch gii thch v mi hai nhn duyn: V- Mt s h lun t gio l Mi hai nhn duyn: Phn I - Bi 2 Nm un (Ng un) Thch Vin Gic I. nh ngha: II. Ni dung nm un: III. Tu tp qun chiu nm un: Phn I - Bi 3 Bn i, Su i, Mi hai X, v Mi tm Gii (T i, Lc i, Thp nh x v Thp bt gii) Thch Tm Thin I- nh ngha: Bn i, su i, mi hai X v mi tm Gii II- Phn tch bn i qua th cht vt l ca con ngi III- Su i v con ngi ton din IV- Mi hai X v mi tm Gii V- Mi quan h gia 12 Nhn duyn, 5 Un, 4 i v 6 i, 12 X v 18 Gii Phn I - Bi 4 Ba du n ca chnh php (Tam php n) Nguyn Tun I. nh ngha: II. Ni dung Tam php n: III. Mi lin h gia Tam php n trong c ch tm l ca ngi tu tp: Phn I - Bi 5 Bn mc qun nim (T nim x) Thch Phc Lng I- nh ngha II- Ni dung Bn mc qun nim

III- ngha nht qun v li ch thit thc khi tu tp Bn mc qun nim Phn I - Bi 6 By phng php i n gic ng (Tht gic chi) Thch Thin Bo I- nh ngha II- Ni dung ca Tht gic chi III- Mt s nim khi thc hnh php gic chi Phn I - Bi 6. Mi hai nhn duyn (Thp nh nhn duyn) I- nh ngha: II- ngha ca mi hai chi phn nhn duyn: III- S vn hnh ca mi hai nhn duyn: IV- Mt s cch gii thch v mi hai nhn duyn: V- Mt s h lun t gio l Mi hai nhn duyn: Phn I - Bi c thm Tn gio v gi tr thc ti Thch Tm Thin I- Pht gio v khi nim tn gio II- Pht gio - tn gio thi i III- Pht gio - mt tn gio ca o l tri thc v kinh nghim tng th Tp Ba Phn I - Lch s Pht gioVit Nam Phn I - Bi 1 Lch s Pht gio Tng quan v lch s Pht gio Vit Nam Thch Tm Hi Bi 1 I. Con ng v Nin i Du Nhp II. Trung tm Pht gio Luy Lu III. Tnh hnh Pht gio trong giai on u du nhp Phn I - Bi 2 Pht Gio: Thi k t Nh nc c lp Vn Xun ra i n Vua Trn Nhn Tng Thch Tm Hi I. Pht gio t thi L Nam n L Thnh Tng II. Pht gio t thi L Thnh Tng n thi Trn Nhn Tng II. Pht gio t thi Cha Nguyn Phc Chu n thi cn i Phn II - T tng Pht gio I. Tam quy Ng gii II. Bt quan trai gii III. Thp thin gii IV. Gii php ca Sa di v Sa di ni V. Gii php ca Thc xoa ma ni VI. Gii php ca T kheo VII. Gii php ca T kheo ni VIII. Gii php ca B tt Phn II - Bi 2 Gii thiu ng li tu thin ca Pht gio HT. Thch Thanh T A. Thin khng phi ca o Pht B. Thin ca o Pht I. Thin nguyn thy: II. Thin Pht gio i tha hay Pht gio Pht trin: III. Thin tng: Phn II - Bi 3 Gii thiu hc thuyt phn k v h thng phn gio Khi Thin I.- Hc thuyt phn k - Lch s t tng II.- H thng phn gio Pht hc Trung hoa

Phn II - Bi 4 Gii thiu v Tnh Tng Thch Vin Gic I. Lch s v s truyn tha Tnh tng II. Gio ngha Tnh tng III. Phng php nim Pht Phn II - Bi 5 Gii thiu v Mt Tng (Kim Cng Tha) Thch Vin Gic I. Lch s Mt tng II. Gio ngha Mt tng Phn II - Bi 6 Gii thiu Php Hoa Tng HT Thch Tr Qung I. Lch s II. Trit l Phn II - Bi 7 Gii thiu v Kinh Hoa Nghim HT Thch Tr Qung I. Lch s kinh Hoa Nghim II. Ni dung kinh Hoa Nghim III. Quan nim v o Pht theo kinh Hoa Nghim Phn II - Bi c thm Gii lut cng truyn hay b truyn? Thch Phc Sn Phn II - Bi c thm Tnh cht gio dc ca Gii lut Pht gio Thch Phc Sn Phn II - Bi c thm Chui ht huyn trong kinh tng Pali Thch Chn Thin Phn II - Bi c thm Gii thiu v Kim Cang Tha Nguyn Th ng Phn II - Bi c thm C s trit l ca Tam Lun Tng Khi Thin Phn II - Bi c thm Duyn khi v Tnh khng c gii qua phng trnh E=MC2 ca nh bc hc Albert Enstein Khi Thin v Nguyn Chung T Tp Bn Phn I - Tam tng thnh in Pht gio Phn I - Bi 1 TAM TNG THNH GIO NAM TRUYN Phn mt: LUT TNG (VINAYA PITAKA) I. KINH PHN BIT (Sutta Vibhanga) II. KIN (Khandha) III. PH TY (Parivra) Phn hai: KINH TNG (SUTTA - PITAKA) III. KINH TNG NG B (Samyutta-nikya) IV. KINH TNG CHI B (Anguttara-nikya) V. KINH TIU B (Khuddaka-nikya) Phn ba: LUN TNG PH LC Phn I - Bi 2 Phn II - Cc vn Pht hc BAN HNG DN CHNG TRNH PHHT I. TNG QUT: II. NH NGHA DUYN KHI: III. NI DUNG CA 12 CHI PHN DUYN KHI: IV. CC H LUN T DUYN KHI: V. CC CU HI V DUYN KHI: VI. VN HNH CA DUYN KHI: VII. DUYN KHI V CC GIO L KHC: VIII. DUYN KHI V CC L THUYT V NHN TNH:

IX. DUYN KHI V THIN NH (SAMATHA & VIPASSANA): X. DUYN KHI V S P DNG DUYN KHI VO CC LNH VC X HI: XI. KT LUN: Phn II - Bi 2 MT VI KHI NIM V TRIT L TRONG O PHT Phn II - Bi 3 GII THIU I CNG V DUY THC HC (Tm l hc Pht gio) DN NHP I. CC LUN S DUY THC II. S LC V DUY THC NH THP TNG V DUY THC TAM THP TNG (Nh thp tng v Tam thp tng) III. HC THUYT KT LUN Ph lc Phn II - Bi 4 GII THIU KHI QUT V NHN MINH HC PHT GIO (Logic hc Pht gio) DN NHP Phn II - Bi 5 GII THIU VI NT V VN HC PHT GIO VIT NAM DN NHP I. Vn hc Pht gio Vit Nam t thi du nhp n u i Trn II. Vn hc Pht gio t thi vua - thin s Trn Nhn Tng (1258-1308) n cn i III. Nhng ng gp v ngn ng i vi ngn ng dn tc KT LUN Phn III - Bi 4 QUAN NIM V C PHT TRONG LCH S PHT GIO VIT NAM C PHT QUYN NNG PHP VN PHT TI TM Phn III - Bi 5 Phn III - Bi 6 Phn III - Bi 8

Li ni u c s ch o ca Ha thng Trng ban Hong php Trung ng GHPGVN, Ban Bin tp Chng trnh Pht hc hm th (PHHT) tin hnh bin son b sch Pht hc c bn nhm p ng nhu cu hc tp ca hc vin ang theo hc chng trnh PHHT, cng nh ca ng o Tng Ni v Pht t.

B sch Pht hc c bn ny gm 4 tp, c bin son bi nhiu tc gi v trnh by theo th t t cc vn Pht hc cn bn cho n cc ch gio l chuyn su, nhm gip ngi hc c mt s kin thc c bn v Pht gio. Trong tp sch u tin ny, chng ti in li cc bi ging ca chng trnh PHHT nm th nht (1998-1999) c ng trn nguyt san Gic Ng, thnh mt tuyn tp. Hy vng tuyn tp ny s gip qu c gi trong vic tm hiu v nghin cu v nhng gio l Pht hc. Ban Bin Son Chng trnh Pht hc Hm th Thnh phn Ban T chc, Ban Ging hun v Ban Bin son ca Chng trnh Pht hc Hm th (1998 - 2002) Ban T chc * Trng ban: HT Thch Tr Qung, Trng ban Hong php T.U GHPGVN kim Tng Bin tp Bo Gic Ng * Ph ban: TT Thch Gic Ton, Ph ban Gio dc T.U GHPGVN kim Ph Tng Bin tp bo Gic Ng * Ph ban: TT Thch Thin Tm, Ph ban Hong php T.U GHPGVN * Th k kim Bin tp Chng trnh: Thch Tm Thin, y vin Ban Vn ha T.U GHPGVN * Kim tra: CS Tng H Cm, Ph Vin trng Hc vin PGVN ti TP HCM kim Ph Tng Bin tp Bo Gic Ng Ban Ging hun HT Tin s Thch Thin Chu (Paris), HT Tin s Thch Tr Qung, TT Tin s Thch Chn Thin v ch tn Thng ta, i c, Gio s trc thuc ngnh Hong php GHPGVN. Ban Bin son TT Thch Gic Ton, TT Thch Thin Tm, TT Thch Thin Bo, GS Minh Chi, Thch Tm Thin, Thch Vin Gic, Thch T Hun, Thch Gia Tu, Thch Tr Chn, Thch Tm Khanh, Thch Tm Hi, Thch T Ha, Thch Phc Lng.

Hc Pht bng tinh thn i hc HT Thch Thin Chu (Nguyn ng Khi lc ghi) LTS : Nhn dp khai ging kha Pht hc hm th p ng nhu cu hc tp v nghin cu Pht hc ca c gi, nguyt san Gic Ng trao i vi Ha thng Thch Thin Chu v mt s vn c lin quan n chng trnh Pht hc hm th trn cc t bo, tp ch Pht hc ti hi ngoi. Chng ti xin trch v gii thiu cng bn c. Trc ht, chng ti xin trn trng tn dng Ha thng Tng Bin tp Bo Gic Ng c sng kin trong vic m kha Pht hc hm th nhm p ng nhu cu nghin cu gio l ca c gi. Ti hy vng vic lm ny s xy dng mt phong tro nghin cu Pht hc cho ng bo Pht t trong nc v Pht t ngoi kiu ti hi ngoi. iu t nhiu s khi gi ngun php lc v bin cng nh mt lung sinh kh mi cho c gi ca Gic Ng. Mt thc t sinh ng ca x hi thi i cn phi c quan tm trong qu trnh truyn b chnh php, l s pht trin vt bc ca nc ta v cc mt kinh t, x hi... v nht l v mt dn tr. Trong s thay i , Pht gio cn phi c lu b sao cho thch ng vi qun chng, ng bo Pht t, to iu kin cho hng Pht t thng xuyn tip cn vi chnh php ca c Pht. Trong mt x hi cng nghip ha v hin i ha nh ngy nay, ngi Pht t phn ln b cun ht vo tin trin nh v bo ca cng n vic lm v.v... nn h t c thi gi nhn ri n cha hc gio l hoc nghe thuyt ging. Trong cc lp gio l tp trung, phn ln l ngi ln tui tham d. Ti ngh rng y l mt thc t ca Pht gio ti hi ngoi, v trong nc c l cng nh vy. V th, a s cc t bo, tp ch Pht gio ti hi ngoi u c trang Pht hc c bit dnh cho cc Pht t khng c iu kin n cha nghe ging o. V cc hc vin t xa ny thng xuyn lin lc vi Ban hng dn qua th t, sch bo nghin cu, hc tp gio l. y l mt cch hc tp tin b ca ngy nay. Ti ngh rng, thng qua kha Pht hc hm th ny, b con Pht t s c iu kin tt nghin cu v tu tp theo li dy ca c Pht v hiu bit v o Pht mt cch chnh xc hn. C iu cn ghi nhn v phong cch hc tp ca hc vin i vi chng trnh hm th l hc vin phi n lc t hc v t nghin cu theo s ch dn cng nh cc ti liu c gii thiu. y l iu kin tt Pht t bc

u i vo nghin cu Pht hc mt cch nghim tc. Ngoi cc ti liu c gii thiu, hc vin cn phi t mnh tm hiu thm v cn thit lin lc thng xuyn vi Ban hng dn c s h tng, gip trn phng din nghin cu. Do , c th ni hc Pht theo chng trnh hm th l hc bng tinh thn i hc, ngha l n i hi mt s nng ng, sng to v kin tr ca ngi hc, nht l s n lc vn dng Chnh tri kin v Chnh t duy theo di cc ch Pht hc trong cuc sng thc tin. S theo di mt cch kin tr v lin tc s to ra mt nn np o c lun l Pht gio ngay trong t thn ca mi hc vin. Chng ta c th ni qu trnh hc tp nh th l qu trnh tu tp, ti luyn o c v tr tu hng vo i sng hin thc ca ngi Pht t. V cui cng, nim mong c ca chng ti l cc Pht t trong nc cng nh hi ngoi s c gng tham d kha Pht hc hm th trng dng o tm v ngy cng tin su vo i sng ca sinh thc - tu gic. c Pht dy rng ch c tr tu l s nghip. V chng ta cng bit rng, tr tu chn chnh ch c pht sinh trong qu trnh vn dng Chnh kin v Chnh t duy ca mi con ngi./ Tp Mt Phn I - Nhn thc c bn v Pht gio Phn I - Bi 1 Nhn thc c bn v Pht gio Thch T Hun A. Dn nhp Pht gio (PG) c khai sinh t chic ni thnh Ca T La V (thuc nc n by gi), tri qua hn 2.500 nm lch s, y nhng thng trm, c lc tng chng nh bin mt hn ngay trn bn a, Pht gio vn tn ti v pht trin rng ri khp nm chu. Hin nay, s thnh tu vt bc ca khoa hc cng vi t tng tin ha ca nhn loi i hi thm nh li gi tr ca nhiu t tng trit hc xa nay; v ng nhin, nhng t tng mang tnh phi l, lc hu, phn khoa hc u phi t o thi trc nhng vn minh tin b ca loi ngi. Th m ta nh c 25 th k ca PG vn tn ti cng vi nm thng thi gian, sng sng nh cy i th gia ni rng trng ip. iu ny chng minh rng Pht gio tot ra mt sc sng mnh lit bt ngun t mt gi tr tinh thn phong ph. Tinh thn y chnh l s th hin gio php trong mi i sng con ngi. c th khi

nim c ngha v tinh thn Pht gio, chng ta c th lin h my c tnh sau y: B. Ni dung * Nhn bn * Bnh ng * T bi * V ng I- Nhn bn im cn bn nht m chng ta nhn thy c Pht gio, v gio ch khng phi l mt thn linh, khng phi l mt Thng y quyn uy thng pht, m l mt con ngi tht s nh bao ngi khc. Tn Ngi l S t Ta (Tt t a), ting Phn l Siddhrtha. Ngi thuc giai cp St Li, dng di vua cha, con ca Vua Tnh Phn v Hong hu Ma Da. Ngi sinh ra, ln ln, i hc; v Ngi l Cng cha Da Du La, con Ngi l La Hu La. Thu r nhng ni thng kh sinh, gi, bnh, cht..., chng kin nhng lm than c cc ca dn chng trc nhng bt cng ca x hi n thi by gi, Ngi t b gia nh, v con, mt mnh ra i tm phng gii quyt. Sau nhng thng nm hc o cng vi nhng o s ni ting by gi, kt qu y cng khng gip c cho v o s tr tui thng minh S t Ta gii quyt nhng vn bc xc trong lng. Cui cng, Ngi t quyt nh t mnh tham cu. Sut 49 ngy tham thin nhp nh di ci b , khi sao Mai va mc, Ngi thu t c chn l, r c chn tng ca vn php, Ngi gic ng thnh o, hiu l Thch Ca Mu Ni. S kin trn y hnh thnh mt khi nim v tnh nhn bn ca Pht gio, con ngi l trung tm im ca Pht gio, hay ni mt cch khc, khng c nhn loi th Pht gio khng hin hu trn cuc i ny. Trong th gii quan Pht gio, chng loi c chia thnh 6: Thin, Nhn, A tu la, a ngc, Ng qu, Sc sanh. Trong su ci y, con ngi c ca ngi l hi d iu kin tt nht t n ci qu v tu chng trong Pht gio. Pht gio gii thch rng chng sanh ci Thin kh nhn thc c chn tng kh au, v cuc sng ca h qu sung sng. Tri li, cc ci A tu la, a ngc, Sc sanh, Ng qu, chng sanh qu si m ngu dt trong hon cnh ti tm a y nn cng khng d g nm bt c gio ngha Pht . Duy ch c ci Nhn, bn thn con ngi cng hon cnh (l iu kin thch ng d dng khi sng) nhn thc c nhng kh au

ca cuc i v c kh nng khi sng ngn n tr tu ni chnh tm thn nh b ny. Trong quan nim Pht gio, con ngi l ch nhn ca mi hnh vi ca chnh bn thn mnh c ba thi qu kh, hin ti v v lai, l v Thng duy nht ton quyn thng pht cho chnh cuc i mnh; ngoi mnh ra, khng bt c ai hoc thn linh no khc c kh nng a mnh ln thin ng hay vt mnh xung a ngc. Kinh Php C, cu 345, c Pht dy rng: Ch c ta lm iu ti li, ch c ta lm cho ta nhim, ch c ta trnh iu ti li, ch c ta gi ra cho ta. Trong sch hay nhim l t ni ta, khng ai c th lm cho ngi khc tr nn trong sch. Li na, Pht gio lun lun cao n lc v ch ca con ngi. Tinh tn l mt trong nhng c tnh quyt nh vic thnh tu o qu B , bn b gic ng chng bao gi c du chn ca bing li v bc nhc. Vi nhng tm hn kht khao t do tuyt i, dc ht sc bnh sinh cng vi s hiu bit chnh php mt cch chn chnh, mi chng ta chc chn s t c kt qu tt p trn bc ng tu tp. Bng ngc li, cho d ngn v Pht dang tay t cng khng lm sao a ta thot khi bin trn lao y thng kh ny. Ngoi ra, Pht gio cn cp n nhng trng hp ca nhng thi k khng c c Pht ra i, c nhng con ngi t lc, t vn dng trit ch v kh nng ca chnh mnh trong qu trnh t duy, chim nghim v tu tp ng n, qun tng v thu r l v thng ca vn php, vn c th bng sng c chn l. c Pht cng nhn nhng ngi ny l Bch Chi Pht. Tnh nhn bn c th hin mnh m im ny. y l mt c im u vit ca o Pht m chng ta kh tm thy mt gio l ca bt c tn gio no khc, mt ng gio ch li cao kh nng ca con ngi mt cch khch quan nh vy. Xut pht t tnh nhn bn ny, nhn cch con ngi c tn trng trit trong Pht gio: quyn sng, quyn t do, quyn bnh ng... u c mt gi tr ch thc. Phn ny, chng ta s bn thm sau. iu ng ni nht v kh nng ca con ngi m Pht gio lun nhn mnh chnh l tr tu. l kh nng ti cao ca nhn loi, l di sn v cng qu bu m bt k ai nu bit vn dng v pht huy ng n u c th tn dit mi kh au, t n bn b hnh phc. iu ny c minh chng c th qua i sng ca c Pht cng nhng v tin nhn k tha trong lch s o Pht. ng thi, c Pht tuyn b: Tt c chng sanh u c kh

nng thnh Pht. Trong lch s tin ha ca nhn loi, t cuc sng th s lc hu ca thi xa xa cho n hm nay, nhng pht minh khoa hc cng nhng thnh qu vinh quang ca n a nhn loi n thi k vng son ca ti tn hin i. Kt qu y c c l do t kh nng khi c ca con ngi. D vy, theo phn tch ca Pht gio, kh nng ch mi l gii hn ca mt phn tr tu, hay ni mt cch khc, con ngi ca khoa hc ch mi vn dng c ci tr sng th gian ca mnh, cha phi l tr tu ca mi con ngi nh c Pht ch r trong gio in, thut ng tm gi l Tr tu Bt nh, v chnh tr tu y l chic cha kha vng duy nht m cnh ca v sanh ca Nit bn tch tnh. Tm li, i vi Pht gio, con ngi vn l mt chng sanh u vit, c rt nhiu tim nng phi thng; nu chng ta kho trin khai th khng g khng thc hin c trn ci i ny. Nh vy, ta c th ni rng Pht gio l Pht gio ca con ngi, xut pht t c Pht Thch Ca, Ngi l ng Gic Ng nhng Ngi l mt con ngi; Ngi ct ting ni v c mt i sng rt ngi, v v con ngi m khai th chn l, hng dn con ngi n i sng thc s an vui. II- Bnh ng Chng ta bit rng Pht gio ra i trong mt hon cnh v cng phc tp ca mt t nc m trong , i sng con ngi phi chu nhiu bt cng trong ch phn chia giai cp lu i ca x hi n thi by gi. Giai cp B La Mn tp trung s ngi tu ca 62 o phi khc nhau, ch trng cng vic l nghi, t t; giai cp ny chim v tr ti cao. K n l giai cp St Li, tp trung dng di vua cha, l giai cp nm quyn iu hnh x hi. Giai cp th ba l T X, bao gm nhng ngi bnh dn. a phn cn li thuc giai cp Th La, h lm nhng ngh h tin, cng gi l dn n l. Hai giai cp B La Mn v St Li thuc giai cp thng tr, Th La v T X thuc giai cp b tr. Bn giai cp ny theo ch th tp, cha truyn con ni. V vy, ngi dn n l th c i i lm n l, to thnh mt x hi bt cng. Ngay trong bui hong hn tm ti ca mt thc trng nh vy, mt hin nhn thuc dng di vua cha dng mnh ging ting chung tin phong ph tan bng m ca xch xing n l v bc tng phi l ca phn chia giai cp bng mt chm ngn v i: Khng c giai cp trong dng mu cng v dng nc mt cng mn. Li tuyn b hng hn y ca c

Pht l nn tng hnh thnh mt h thng gio l, m trong tnh bnh ng c th hin trn vn c v phng din l thuyt ln thc tin. Theo Pht gio, mi sai bit trn th gii ny u ty thuc vo cc nhn duyn m sinh khi; cng vy, s khc nhau v a v, hon cnh giu sang hay ngho kh, ngu dt hoc thng minh... tt c u hon ton do hnh vi to tc ca mi con ngi ch khng phi do t nhin hay c sp t theo bt k mt thng l hoc quy nh no. Trn tinh thn ny, s phn chia giai cp tr thnh phi l v v ngha. Vic Thi t S t Ta t b ngi v vng, quay lng vi tt c vinh hoa ph qu, khc t mi c n cao tt dnh cho giai cp vua cha, mt thn c hnh vi chic o th s, u trn chn t, vn du y ... th hin tinh thn bnh ng tuyt vi ca Ngi. V cng chnh c Pht, con ngi vi i sng gin d khim tn y, th hin lng bnh ng trong sut cuc i gio ha chng sinh. Ngi ri tnh thng v bin xung tt c mun loi mt cch cng bng v phn bit. T hng ngi cng inh nh g gnh phn, th co tc cho n nhng ngi giu sang ph qu, t nhng hng ngi thp hn ti tin nh gi giang h cho n cc bc vua cha quyn uy, c Pht lun thng yu, chn tnh gip , khuyn dy h nhn thc c chn gi tr ca cuc sng v t thng hoa tm hn, t n an lc hnh phc. Lng bnh ng y khng phi dng li nhn loi m lan ta n mun loi vn vt. Ngi lun dy rng tt c sinh vt u c cng tm l tham sng s cht, v vy khng v l do g m ta n cp i mng sng ca k khc, nh vy ngha l khng bnh ng. Tm trng bun nh m ca mt ch cu non lc n chng khc g s au bun ca mt ngi m phi chia la vi con th bi mt nguyn nhn no . V v vy, sinh mng ca mt con vt cng qu nh bt k sinh mng ca mt ai. Vi quan im ny, trn bc ng du ha, c ln c Pht t tay b mt ch cu non lc n tm v vi m. V cng chnh Ngi ln ting gii thch v vch r nhng ngu xun ca bn ngi v m tn d oan, lm l t thn bng cch hin dng nhng con th sng, cu ly con vt v ti thot khi ci cht ha thiu au n ch v mt s tin tng m qung. Trong gio in, Pht gio quan nim rng tt c mi loi chng sanh, t con ngi cho n cc sinh vt nh b cn trng u tim n mt kh nng phi thng nh nhau, l kh nng thnh Pht (Pht tnh). Nhng do cc c tnh c hu mi loi, vic trin khai kh nng y ty m kh d, nhanh chm khc nhau. iu ny c th tm trong mt cu kinh: Ta l Pht thnh, chng sanh l Pht s thnh. y l nn tng hnh thnh tnh bnh ng trit trong o c lun l Pht gio.

III- T bi T bi l cht liu khng th khng c trong Pht gio. T thng cho vui, Bi thng cu kh. l trng trch thing ling m Pht gio mang trn mnh i sut 25 th k qua, bng mi cch thc hin bt c ni no. V chnh v s mnh cao c ny m o Pht tn ti trn mt lch s lu di ca loi ngi, v pht trin cng ch bng cht liu yu thng m hon ton khng s dng mt bo lc bo quyn, khng dnh dng n li gm mi sng. Cht liu yu thng ca Pht gio nh dng sui mt lm ngt ngo lm cho vn vt xanh ti, c cy m chi ny lc. Cng vy, T bi hin hu gia cuc i, l thn dc xoa du nhng nim au nhn th, hn gn nhng rn v tnh ngi, xua tan nhng on hn th hn; v hn th na, gii quyt nhng cn bn kh au ca kip ph sinh, a ta n an vui trn vn. Theo ngha cn bn, T ni cho l T nng d nht thit chng sanh chi lc, Bi nng bt nht thit chng sanh chi kh, vn tt T nng d lc, Bi nng bt kh, c ngha l lng T thng mang nim vui cho tt c chng sanh, lng Bi dit mi kh au cho tt c chng sanh. lnh vc tnh cm, lng thng yu ca Pht gio c th snh vi lng m thng con bao la rng ri. Tuy vy, khi i su vo ngha ca n, chng ta thy rng lng T bi l mt tnh thng vt qua mi ranh gii, mi quan h v bao trm ln trn tt c mun loi. Trong th gian, thng yu bao gi cng i i vi hnh phc; tuy nhin, nhng loi tnh cm i ch hn cuc trong mt quan h, mt ng cp, mt chng loi, mt phm tr no . Khi vt ra ngoi phm tr y, lm khi chng ta li i x xa l, hng h, k th vi nhau, thm ch cn dn n chng i, tn st ln nhau mt cch khng khip. Trong khi , T bi vt ln tt c mi tnh thng hp hi ca th gian, khng bn b, khng bin cng, khng hn nh. Lng thng yu y tuyt nhin khng cha ng bt k nim k th no, d cho l mt tn Pht gio hay khng phi. i vi Pht gio, tt c chng sanh u l bn hu, v mi ni chn trn th gian ny u l ni chn nhau ct rn, l qu hng x s ca mnh. Lng thng v cng y ta nh nh mt tri ta sng khp khng gian, bao trm mun loi vn vt, chng phn bit y hay kia, thn hay s, bn hay th, giu hay ngho, sang hay hn, ngi hay vt. T ngha ny, Pht gio c mt tinh thn khoan dung, cm thng v tha th. Chng ta ang sng gia mt thi i m quyn lc v danh vng ang

khng ch con ngi, tham vng nhn loi bng v mt cch cng cc, chin tranh lin tc xy ra, nhng cuc chy ua kinh t, chnh tr, qun s ang ph by khp ni trn th gii, la hn th trn ngp khp hnh tinh. Thm trng ny ang l c hi a nhn loi n vc thm ca dit vong. Chnh ngay lc ny, T bi l cht liu rt cn thit cho cuc i; v ch c vn dng lng thng yu y ca Pht gio, chng ta mi tht s c nng lc dp tt ngn la chin tranh v hn th ang ngt ngn gia bui hong hn ca th k 20 ny. c Pht dy: Hn th khng dp tt c hn th, ch c tnh thng yu mi dp tt c hn th, l nh lut ca ngn xa. IV- V ng Nhn xt v th gii s vt hin tng, Pht gio khng nh rng mi s vt trn i u khng c mt tng trng c nh, tt c u lun lun bin i, chuyn ng khng ngng; hay ni cch khc, vn php lun lun ang tri chy. Trong khi , nhn thc thng thng ca chng ta tng chng nh mi s vt ang thc s hin hu v c nh; k thc, tt c u ang chuyn ng mt cch vi t m ta kh nhn r c. Nhng nu bnh tm v chu kh quan st, ta c th hiu c iu ny; ch cn nhn vo cc s vt quen thuc nht trong i sng thng nht nh ci bn, cn nh v.v..., ta s nhn thc c ngha y. Ci bn khi mi c ng thnh, n rt mi; nhng qua mt thi gian, n tr thnh c. V c th, theo thi gian, n c dn v cui cng c th ch cn li nhng mnh vn. Tt c cc s vt cng u cng tun th theo mt cch nh vy, ta c th ni rng tt c tng trng ca s vt u l tm thi; v v lun chuyn i, nn s vt m ta nhn bit c chng qua cng ch l mt chui thay i lin tc ca v s tng trng t mi n c, t tr n gi, t sanh n dit... Pht gio tm phn qu trnh vn ng y thnh 4 giai on sanh, tr, d, dit hoc thnh, tr, hoi, khng. Nh vy, theo Pht gio, tt c cc s vt, hin tng trn th gii ny u hon ton khng c mt ci ch t nht nh, lun lun chuyn ng. V v vy, tt c u v ng, ngha l khng tht c mt tng trng nht nh, bt di bt dch. y gi l V ng tnh. Lin h n bn thn ca mi ngi, v khng thy r c s tht ca tng trng ny, khng nhn bit c s gi hp ca ng un to thnh tm thn ny; nn ngay t lc lt lng m, mt ci tn gi cng vi nhn thc sai lm v ci Ti to thnh mt ng nhn cn bn v s hin hu v gi tr ca mt con ngi. T , tnh chp tht v s ch k hnh thnh; y chnh

l ging mi ca bao ni thng kh m chng ta cu mang sut c kip ngi. Chnh o mng v mt ci Ti v nhng ci Ca Ti a n thm trng chin tranh, hn th cu x ln nhau. Pht gio soi sng chn tng ca vn php bng nh sng ca chn l v ng. S soi sng y khng nhm mc ch tha mn tri thc ca nhn loi, m n mang ngha trnh by mt s tht v tng trng ca con ngi v th gii, nhm mc ch xy dng cho nhn loi mt nhn thc ng n hng n mt np sng cao p, y tnh ngi. Tht vy, mt khi chng ta nhn thc c bn cht thc ca tm thn ta ang mang gi gia cuc i ny, thu r c ci ta gi l Ta, l Ti, l Ca Ti, ch l nhng g rt mong manh, khng bn chc, lun bin chuyn. Khi y, bc tng thnh ca ch k hp hi mi thc s sp , ranh gii ca ch ngha c nhn mi b xa nha, thnh tr ca bo th mi thc s b ph v, lng bao dung v tha s bng sng trong tm hn mi con ngi, nhn loi xch li gn nhau mm ci, thng yu v cng sng ha i vi nhau trong tinh thn khoan dung v tha th, sn sng qun i nhng lm li m chng ta tng gy to cho nhau. Hnh phc thc s hin hu ngay trn qu t ny. Tm li, tinh thn V ng v tha l mt trong nhng im quan trng khin Pht gio pht huy v tn ti khi i n bt c mt quc gia no. Chnh im ny l mt trong nhng cn bn to nn mch sng cho Pht gio tn ti cng vi lch s tin ha ca nhn loi, v bao gi Pht gio cng lun hin hu ch v hnh phc v an sinh ca loi ngi. Vi tnh trng hin thi ca th gii, ting chung bo ng ca cc nh khoa hc v cc mi nguy c ca tri t thn yu ang ging ln lin tc, sinh mnh ca nhn loi ang b e da bi qu nhiu nguyn nhn cng do chnh mnh gy to. Ngi li vi nhau trong tnh thng yu, on kt lin hip trong cng mt ch hng l iu quan trng trong vic gii quyt cc vn trn. Tinh thn v ng v tha, lng t bi, s bnh ng v tn trng ln nhau l nhn t cn thit thc hin c iu y. C. Kt lun Nhng iu va trnh by trn y: Nhn bn, Bnh ng, T bi, V ng l nhng trng im c cp trong Pht gio, nhng chnh l nhng yu t cn thit ca con ngi nu mun to hnh phc tht s cho chnh mnh v thit lp mt nn ha bnh thc s cho nhn loi. Nh vy, chng ta c th ni rng, Pht gio l Pht gio ca con ngi, nhm gii quyt nhng vn c bn nht ca con ngi. Mc d i tng ca Pht gio l tt c

chng sanh, nhng con ngi l trung tm im, l i tng duy nht mang bc thng ip trao cho cuc i, l loi chng sanh c kh nng tt nht thc hin bc thng ip y. Thc hin bc thng ip y c ngha l phi thc s vn dng c nhng tinh hoa Pht gio vo trong i sng v tm hn ca chnh mnh. Mc d i sng lun bin i theo dng chy ca thi gian, nhng trong s mong manh ph du y ca cuc i, ta vn lun nhn thy c mt iu g tht d thng, tht ngha, tht th v gia trn gian mng m. V ch khi no thc s sng trn vn trong tinh thn cao p y ca Pht gio, chng ta mi trn hng nim hnh phc v bin./. * Sch tham kho 1. c Pht v Pht php - Nrada, Phm Kim Khnh dch, Nxb Thun Ha v Thnh hi PG TP HCM, 1994 2. Pht hc khi lun, Thch Chn Thin, Vin NCPHVN, TP HCM, 1997 Cu hi hng dn n tp 1)- Nhng c tnh c bn ca Pht gio l g? 2)- S khc bit gia tinh thn nhn bn v v ng nh th no? 3)- Hy phn tch tinh thn t bi ca o Pht thng qua cuc i hnh o ca c Pht. 4)- Pht gio quan nim v bnh ng nh th no?

Phn I - Bi 2 o Pht Thch Vin Gic

A. Dn nhp o Pht l mt tn gio ln ca nhn loi; nh hng ca o Pht i vi con ngi v x hi mang ngha rt ln trong qu trnh tin b ca con ngi, v to nn nn vn ha nhn bn theo tinh thn ca x hi ng hn 2.000 nm qua. o Pht v ang chinh phc phng Ty mt cch

nh nhng y tnh cm ha. Rhys Davids, Gio s s hc, pht biu: L Pht t hay khng l Pht t, ti quan st mi h thng ca cc tn gio trn th gii, ti khm ph ra rng khng mt tn gio no c th vt qua c v phng din v p v s qun trit ca Bt chnh o v T diu ca c Pht. Ti rt mn nguyn em ng dng cuc i ti theo con ng . Khng dng y, ngi phng Ty cn hy vng o Pht s lm nn tng cho tn gio ca tng lai; nhn loi cn phi c mt tn gio p ng c nhu cu sng cn v s pht trin ph hp vi iu kin mi ca x hi. S tin b qu nhanh ca khoa hc k thut to ra nhng khng hong x hi, mt thng bng v sinh thi, v vn ha, tm l, o c... Albert Einsteins, nh vt l hc, cho rng: Tn gio ca tng lai s l mt tn gio ca ton cu, vt ln mi thn linh, gio iu v thn hc. Tn gio y phi bao qut c phng din t nhin ln siu nhin, t trn cn bn ca thc o l pht xut t kinh nghim tng th gm mi phng din trn, trong ci nht th y ngha. Ch c o Pht p ng cc iu kin y. o Pht c g c bit m c s thin cm v ca ngi ca con ngi thi i? C l iu ni bt l o Pht l mt tn gio khng c Thng , mt nn gio l khng c gio iu. c Pht, ting Phn gi l Buddha, ngha l ngi Gic ng, ngi Tnh thc, ngi tn dit tham sn si, t c gii thot vin mn. o Pht l con ng do c Pht tuyn b, truyn t; con ng y c thc nghim, thc chng. Vy c th ni rng o Pht l phng thc sng, l sng, li sng c c hnh phc chn thc, nh Gim mc Milman nhn xt: Ti cng ngy cng cm thy c Thch Ca Mu Ni gn gi nht trong tnh cch v nh hng ca Ngi; Ngi l ng li, l chn l, l l sng. Tnh cch ca c Pht c th hin qua cc kinh in cn lu li, cho thy Ngi ch dy nhng g Ngi thc nghim, cn thit cho i sng thot kh. Do vy, ni dung ca o Pht khng nghi l, trit hc hay thn thoi, m chnh l trong li sng, cch ng x i vi bn thn, gia con ngi vi con ngi, gia con ngi vi thin nhin v tr. B. Ni dung I- Mc ch ca o Pht

Ngi Pht t quy y theo Pht, thc tp hnh tr tng kinh, nim Pht, nghin cu kinh in, ta thin, hnh o... c mc ch rt r rt. Kinh Trung A Hm, c Pht dy 3 mc ch chnh: 1)- Mun t iu phc mnh:T iu phc tc l lm ch c bn thn mnh, l ch ng c tham dc, sn hn, c . Nh vy, t iu phc mnh c ngha l t c s t do. T do l kht vng mun i ca nhn loi, l nhu cu thit yu sau nhu cu n ung, nhng bn cht ca t do l g th khng ging vi nhau. Con ngi cng tm kim t do bn ngoi th cng mt t do, n ni c ngi ni: Con ngi ch c t do la chn s mt t do. Khi nim v mt t do trong o Pht l s b tri buc, b vng mc vo dc vng, sn hn, hm hi. Cho nn, t iu phc mnh, ch ng bn nng dc vng ca mnh, t chin thng mnh l s vn ti t do. c Pht dy thm rng, ngi Pht t c kh nng t iu phc mnh th d mu cu li lc, cng danh, s nghip, xy dng tnh yu... khi nhng ci y b tht bi, b thay i, b phn bi... ngi y vn an n, vng chi, khng b u su phin mun, khc than, pht cung, t t... l mc ch th nht ca o Pht. 2)- Mun t c s thanh tnh, an lc: S an lc ty thuc vo t duy, cm xc ca con ngi. Nu tm t ca mt ngi b chi phi, b ch ng bi s lo lng, bun ru, s hi th h khng th c an lc. An lc v hnh phc i i vi nhau; hnh phc c hay khng ty thuc vo thi tm l n nh hay khng. Mt ngi mnh khe v giu c, nhng trong lng si sc dc vng hay hn th th ngi y khng th c s an lc v hnh phc; mt ngi y danh vng v s thnh t m trong lng s lo lng bt an, s hi ch ng th khng th c hnh phc c. c Pht dy rng, mt ngi t c s thanh tnh, an lc l ngi khi c iu khng vui n, nhng iu lo u, s hi n th khng b chng lm chi phi, vng bn; rng mt ngi khng b chi phi, vng bn vi ci t duy tham dc, sn hn v c ; rng mt ngi t c cc trng thi tm nh nh S thin cho n T thin, nh theo li kinh Php C dy: Khng c hnh phc no ln bng s yn tnh ca tm tr. y l mc tiu th hai ca o Pht. 3)- Mun t c gii thot - Nit bn: y l mc ch ti hu ca mi ngi Pht t: chm dt mi au kh, thot ly sanh t lun hi, thnh tu tr tu vin mn. Ni kh tht s v lu di chnh l v minh; nim hnh phc

chn thc v vnh cu l s chm dt v minh, l o b ngn, l v minh dit minh sanh. Mc ch c 3, c th chia lm 2 phn: mc ch gn v mc ch xa. Gn l s vn ti i sng t do v hnh phc, xa l t n an lc vnh cu Nit bn. Gio l ca Pht gip con ngi km ch, lm ch bn thn. y l bc u, l nn tng ca mi c hnh, mi tin b, t thc hin s thanh tnh v an lc ca tm linh, chuyn ha ton b i sng tng mang bt an v au kh, tr nn an n v hnh phc. Ni mc ch gn v xa l d hiu, thc ra c hai l mt. Thc hin c t do, t ch th a n an lc, hnh phc. C c an lc, hnh phc dn n gii thot Nit bn, Nit bn c thc hin ngay ci i ny. II- Nhng c tnh tiu biu ca o Pht 1)- T do t tng: o Pht khng c h thng tn iu, khng ly tn iu lm cn bn nh hu ht cc tn gio. c tin ca o Pht lun i i vi ci thy, mt trong nhng nh ngha v gio php l n m thy, ch khng phi n m tin. V vy, Chnh kin lun ng u trong cc c tnh. Li Pht dy cho dn Klama c cc nh hc gi phng Ty coi l bn tuyn ngn v t do t tng ca nhn loi: Ny cc Klama, ng b dn dt bi nhng bo co, hay bi truyn thng, hay bi tin n. ng b dn dt bi thm quyn kinh in, hay bi l lun sung, hay bi suy l, hay bi s xt on b ngoi, hay bi v thch th trong nhng l lun, hay bi nhng iu dng nh c th xy ra, hay bi ngh y l bc o s ca chng ta. Nhng ny cc Klama, khi no cc ng bit chc rng nhng iu y l thin, l tt, hy chp nhn v theo chng (Tng Chi I). Bc b cc tn iu v c tin m qung, khuyn khch t do phn tch, kho st, l mt c im ca Pht gio. 2)- Tinh thn t lc: ng Thng hoc to ha hay cc thn linh c con ngi tin tng th phng, v cc ng y c th ban phc hay ging ha. y l quan im ca tm l s hi, yu ui, mt t tin sn sinh ra thn thnh (hoc a thn hoc nht thn). o Pht vi ch trng lut nhn qu, nghip bo ni ln tinh thn trch nhim c nhn v cng ng trc s au kh v hnh phc ca chnh mnh. c Pht dy: Chnh ta l k tha k ca hnh ng ca ta, l ngi mang theo vi mnh hnh ng ca mnh (TAH 135).

c Pht khng phi l ng thn linh ban cho ta s thay i hon cnh hay tnh trng khn n ca mnh. c Pht tuyn b: Nh Lai ch l ngi ch ng, mi ngi phi t i n, khng ai i th cho ai c. Cng trnh khi m kho tng tri kin Pht l cng trnh ca mi c nhn. Con ng t lc y c c Pht dy nh sau: Ny cc T kheo, hy t mnh thp ln ngn uc ca chnh mnh, thp ln vi chnh php, ng thp ln vi mt php no khc. Hy t mnh lm ch nng ta ca chnh mnh, nng ta vi chnh php, ng nng ta vi mt php no khc (Trng A Hm I). Tinh thn t lc mang tnh trit nhn bn ny l mt c tnh ca o Pht. 3)- Tinh thn t, bi, h, x: Chng sanh cn kh th o Pht cn vai tr v v tr cuc i; o Pht thng c gi l o t bi, o cu kh. u c o Pht, c tnh thng, hn th c ha gii. Bi l phng chm tu tp ca Pht gio l t, bi, h, x, cn gi l T v lng tm. Ngi Pht t ly t, bi, h, x lm nn tng cho s pht trin thnh hnh; tm t bi c coi l tm Pht, Pht tm v x bt t bi. Trong qu trnh truyn gio, o Pht cha bao gi gy chin tranh hay mu. Thng ip tnh thng cu kh, gip i c c Pht tuyn thuyt ngay t thi k s khai thnh lp Gio on: Ny cc T kheo, hy du hnh v hnh phc cho qun chng, v lng thng tng cho i, v li ch, v hnh phc, v an lc cho ch Thin v loi ngi. Tm t l kh nng hin tng nim vui cho tha nhn. Tm bi l kh nng lm vi i ni kh ang c mt. Tm h l nim vui, lng thanh thn do t bi em ti. Tm x l th thi nh nhng, t do, khng k th. c Pht dy ngi Pht t tu tp T v lng tm: V y tm an tr bin mn mt phng cho n mi phng vi tm t, bi, h, x qung i v bin, khng hn, khng sn... i vi mi hnh thc ca s sng, khng b qua v b st mt ai m khng bin mn vi tm gii thot cng vi t, bi, h, x (Trng B I). Thng yu ng loi v vn loi chng sanh l cht liu sng ca o Pht. 4)- Tinh thn thc tin: Mt trong nhng nh ngha v php l thit thc hin ti, ngha l gio l o Pht l thit thc, khng m h, mang tnh thc tin, c tc dng c th, khng phi l thuyt sung. Hin ti c ngha l khng ch i kt qu tng lai, c tu tp l c hng thng, c gii thot ngay hin ti, i ny. V vy, gio l o Pht l gio l thc

nghim, khng ch i mt n sng hay mt mc khi no. c Pht thng t chi tr li nhng cu hi v nhng vn siu hnh. Ngi ch dy nhng g l cn thit cho cuc i, cho con ng thot kh. C ln Kosambi, c Pht dy: Nhng g Nh Lai bit v nh l trong rng, cn nhng g Nh Lai ging dy nh nm l trong tay, nhng y l nhng phng php dit kh (Tng ng V). o Pht cho rng phn ln nhng ni kh ca con ngi do h khng sng thc vi hin ti, h thng nui tic qu kh, m tng tng lai; do , ngha ca cuc i b nh mt: Do mong vic sp ti Do than vic qua Nn k nghi ho mn Nh lau xanh la cnh (Tng ng I) Hoc: ng tm v qu kh ng tng ti tng lai Qu kh khng cn Tng lai th cha ti Hy qun chiu s sng Trong gi pht hin ti... (Kinh Trung B) Tnh thc tin, thit thc hin ti l mt c tnh ca o Pht. 5)- Tinh thn khng chp th:o Pht l gii thot v t do; vng mc vo bt c iu g cng u a n au kh. c Pht dy: Cuc i l v thng, nn n em n au kh (v chp l thng). Ci v thng m ta cho l ca ta, l ta th hon ton khng hp l. Gii thot l vt thot mi rng buc, bm vu vo cuc i. Nh tinh thn khng chp th nn thi ca o Pht rng ri, bao dung, tinh thn tu tp ca ngi Pht t rt thong. Kinh V d con rn, c Pht v d gio php nh chic b qua sng, khng phi nm gi; chnh php cng phi x, hung l phi php. Tng t, kinh Kim Cang cng ni: Gio l nh phit d gi chnh php thng ng x h hung phi php, hoc ni: Ci gi l Pht php tc chng phi l Pht php nn gi l Pht php. Tinh thn khng chp th l ni dung tr tu ca o Pht; tc dng ca tinh thn y, ngoi s em n gii thot, cn em n s gii ta tt c mi p

lc, c ch ca i sng ln trn tm l ca con ngi. y l mt c tnh ca o Pht. C. Kt lun S c mt ca o Pht em li lung sinh kh mi cho x hi n thi y, m ra mt li thot cho con ngi trc nhng b tc, nhng khng hong v x hi, v t tng trit hc v o hc. Li tn dng c Pht ca ngi ng thi cn ghi chp li chng minh iu : Tha ngi C m, tht vi diu, nh ngi dng ng li nhng g b qung ng xung, phi by ra nhng g b che kn, ch ng cho ngi b lc hng, em n sng vo trong bng ti cho ai c mt c th thy (Nikya). Tri qua hn 2.500 nm, o Pht c th thch, c xt vi thi gian v khng gian; gi tr, tc dng ca o Pht vn nh xa. Ngy nay, trc tin b vn minh vt cht qu x y con ngi vo trong h thm ca tham vng, hn th. Chin tranh vn din ra khc lit trn th gii, ngho i, bnh tt, thin tai vn e da i sng ca nhn loi. Cng vn minh, con ngi cng c nhiu ni lo lng, s hi mi, nn nhn mn, nhim mi trng, hy dit sinh thi, p lc kinh t-x hi nng ln trn tm tr ca con ngi to nn c ch tm l. Bng hoi v o c lm mt thng bng gia o c v hng th. o Pht vi con ng thot kh thit thc, nhn bn, vi phng chm t bi h x, xa b chp th, hn th, s tip tc s mnh ha gii kh au cho nhn loi. Tt c chng sanh u c Pht tnh, u c kh nng gic ng, c kh nng thc hin nim hnh phc chn thc trn ci i ny. l li dy ca c Pht./. Cu hi hng dn n tp 1)- V sao nh vt l Albert Einsteins nhn nh o Pht s l tn gio ca tng lai? 2)- Mc ch ca o Pht l g? Hy nu cc c tnh tiu biu ca o Pht. 3)- o Pht dy cho bn nhng g trong cuc sng bn thn? Phn I - Bi 3

Lch s c Pht Thch Ca Mu Ni (t n sanh n Thnh o) Gia Tu A. Dn nhp Mt tn gio, khng lun l cao siu hay thm thy n u, cng vn l sn phm ca x hi. L sn phm ca x hi, tt nhin tn gio nh hng n x hi v ng thi chu nh hng ngc li. l iu khng th trnh khi. i sng quc gia dn tc vi hon cnh a l v s nh hng kh hu, thin nhin, to dng cho n c mt lch s khc vi cc quc gia trn th gii. l s c c bit ca x n xa v nay, ni c nhng rng ni thm u, tc gi l Lc a xanh (Pays blues), nh hng nhiu ti lung t tng nhn bn, tin b v gii thot sm c xut hin. Tht vy, bt c tn gio, hc thuyt, ch ngha no, khi sinh khi, u l phn nh (khng nhiu th t) ca hon cnh, kh hu, a d, x hi, chng tc m to dng nn c. Nu xt n ngoi hon cnh thc ti, l d nhin khng th thu hiu ni. Vn ha o Pht cng do nhn duyn hi ng nh th m ny mm v thc y tin ha... Pht gio c mt lch s trn hai ngn nm, ng-Ty truyn b, gieo rc nh hng khp c cc chu lc. Trong qu trnh truyn b y, qua mi thi i, Pht gio li ty theo tnh trng x hi ca mi phng s m c t nhiu bin thin v bn sc. V th, mun ni n im xut pht ca o Pht, khng th khng i su vo bi cnh lch s ca t nc n ng thi. y l mt ti rt rng ln, m khi i vo, ta phi tri qua nhng bc tm hiu nh v nn chnh tr, x hi n trc khi c Pht ra i; t tng tn gio v trit hc trc thi k c Th Tn xut th v.v... T y, ta cng thy r hn tm quan trng v ngha thing ling cao qu trong s n sanh ca c Mu Ni. Nhng chng trnh hc hm th hn c ngha sp xp ti to ln ny c trnh by trong mt dp thun li hn v c khng gian ln thi gian. V l do , xin c thng qua phn bi cnh lch s chi tit; ch nu ln y vi on ng vai tr chuyn tip v i thng vo lc s ca c Thch Ca Mu Ni, mt bc thy v i mun thu ca nhn loi.

Trc thi c Th Tn ra i, v t tng tn gio, trit hc cng nh v mt chnh tr, kinh t v x hi tht v cng phc tp. Vi php in Manoa (Mnu) hn hp c chnh tr ln tn gio n nh nhiu sinh hot y bt cng trong x hi v gp phn a hai giai cp thng tr Brahmana (tng l B La Mn) cng Ksatriya (St L - vua quan) ln ngi vng chc trn hai giai cp thuc hng tin dn, b x hi khinh mit, khng c lut php bo h, khng c d chung phn tn ngng v tn tng kinh in Veda (Ph ), l hai giai cp Vaisya (Ph X) v t hn na l Sdra (Th La). T tng n thi by gi gn ging nh t tng i Chin Quc Trung Hoa xa. Xt v mt x hi th trc c Pht ging sinh gn 100 nm, trc Ty lch 7 th k, o B La Mn thnh hnh n cc im. Nhng cng do s c quyn ca tng l m o c tn gio thi ch c nghi thc ph trng b ngoi. Do ch giai cp nn cuc sng x hi khng cng bng, nhn dn khng c t do, m t tng ym th ny sinh, nn m tn honh hnh trong x hi. S ng tu theo php mn kh hnh vi quan nim cho rng gn s kh mi quen vi ci kh, v s xem thng v khng cn thy kh. C ngi li tin tu kh hnh s c sanh ln ci tri hng cc iu vui. mt phng din khc, x hi pht sinh t tng hoi nghi, ph nhn tt c nhng gi tr tn gio, nhn qu v o c. Nng theo quan nim y, h c xy t tng phn khng. Ngoi nhng gio phi thun theo h thng Veda, cc ch ngha khc nh: Khoi lc, Ngy bin, Kh hnh, Hoi nghi... tip tc ni ln. Gio l Veda (Ph ) din bin trong ba giai on, thng c gi l ba thi i: Ph Thin Th (Veda 2500-1000 BC), Phm Th (Brahmana 1000-800 BC), o Ngha Th (Upanishad 800-600 BC), l tm lc chia tnh trng bin i v t tng tn gio ca dn tc n t a thn gio sang nht thn, v t nht thn sang lnh vc trit hc theo ba giai on trn. Song song vi din bin ca 3 t tro ny, c nhng phi chu nh hng ca h thng Veda, cn c vo m mang thm cho gio l ca mnh c h thng hn. Cng c nhiu hc gi thot ly ra ngoi t tng Veda, ch trng t do kho cu ri thnh lp phi trit hc t nhin. Cc phong tro t tng , hoc dung ha hoc xung t ln nhau, lm cho nn hc thuyt ca n lm vo mt tnh trng rt ri ren. Tuy nhin, nu kim im li, ta c th chia cc t tro lc by gi thnh hai h thng: h thng Veda v h thng phn Veda. H thng trc tuy nhiu, nhng ng k ch c lc i hc phi. H thng phn li th c lc s ngoi o.

Sng di mt x hi c th ch giai cp y bt cng; t tng tn gio li ri ren nh th, con ngi khng cn bit tin tng, bm vu vo u. Gia hon cnh b tc y, c Pht xut hin nh mt mt tri sng m bui ban mai, lm tan i bng ti ca m en dy c t lu che ph cuc i. Ngi khng ch l cu tinh cho x n thi by gi, m cn l ngi vch ra hng i mi ca nhn loi. c Pht l ngi u tin xng ln thuyt Nhn bn, ly con ngi lm cu cnh gii quyt ht mi vn b tc ca thi i. Cuc i Ngi l c mt bi thnh ca trc tuyt, l mt s biu hin ca bin ln Tr tu v T bi, l nh sng, l con thuyn, l nim tin cho mi ngi, mi x hi, d bt c thi gian v khng gian no. D khng phi l ngi Pht t, cng cn tm hiu ngha thm thy i sng ca bc Thnh cao c y ri soi vo cuc sng ca chnh mi con ngi. V y, chng ta tm hiu v nhng nt chnh v cuc i ca c Mu Ni. B. Ni dung I- Nin i v thn th c Pht ging sinh vo ngy 15 thng 4 nm 623 BC ti vn Lumbini (Lm T Ni), cch thnh Kapilavastu (Ca T La V) khong 15 cy s, nay l x Ruminidhehi, thuc qun ht Aouth, pha Ty Nam x Npal v pha ng Rapti. Song thn Ngi l Quc vng Suddhodana (Tnh Phn) v Hong hu My (Ma Da). Thuc dng di Sakya (Thch Ca), Vua Suddhodana tr v mt vng quc nm ven sn dy ni cao ngt tri Himalaya (Hy M Lp Sn) - nm pha ng-Bc n , th ph l Kapilavastu, nay l Npal. a im th ph ny nay c nhn ra l Bhulya trong qun Basti, cch Bengal 3 cy s nm vo hng Ty-Bc nh ga xe la Babuan. Mt hm, trong thnh Kapilavastu c l hi Tinh T, vua ti cng nhau cng bi. Hong hu My sau khi dng hng hoa trong ni in v ra khi ng mn b th thc n, mc cho dn chng, b tr v cung an gic, mng thy mt tng vng trng 6 ng t trn h khng xung, ly ng khai hng bn hu m chui vo. Cc bc s u cho rng Hong hu s h sanh mt qu t ti c song ton. Nghe iu ny, Vua Suddhodana rt vui mng, v t nay ngi bu c ngi truyn ni. n thi khai hoa n nhy, theo tc l thi by gi, Hong hu phi tr v qu cha l trng gi Anjana nc Koly (Cu Ly) an dng, ch ngy

lm bn. Trn qung ng i, Hong hu My vo vn Lumbini thng ngon ma hoa ang ua n. Bn tng cy asoka (v u) che rp mt, sc mu ti sng, hng thong nh bay, Hong hu h sanh Thi t. Tin lnh Thi t cho i nhanh chng c loan truyn trong dn chng. Tt c thn dn trong vng quc u vui mng khng xit k. Ngy n sanh Thi t, khp Kapilavastu cnh vt u vui v l thng, kh hu mt m, cy ci xanh ti, sng ngi mng ging trong y, chim chc reo vang, ho quang ta khp. l ngy hi ca ton vng quc. Dn chng khp ni t chc n mng v ko v kinh Kapilavastu vui vi hong gia. Ln trong m ng, c nhiu o s tu hnh trn ni cao, cng i v d l v xem tng cho Thi t. o s gi tn Asita (A T ) (1), n tu trn Himalaya - ngi c knh n nht v o hnh - cho Thi t vi thi rt mc cung knh, ri ci v li khc. c hi, o s tr li: ng ci mng l v Thi t c 32 tng tt, nht nh tng lai s tu chng Pht qu, v vi lng t thng xt chng sanh m truyn b chnh php trn th gian ny. ... Thi t ny s chng Ti thng qu B S chuyn bnh xe php Thy thanh tnh ti thng V lng t thng xt V hnh phc nhiu ngi V i sng phm hnh c truyn b rng ri... (Sutta-Nipata, Kinh tp, 101) V ng khc l v tui qu cao, khng cn sng c bao lu na trc tip c gio ha bi c Th Tn tng lai ny. ... Th mng ta Cn li khng bao nhiu n gia i sng Ngi Ta s b mnh chung Ta khng c nghe php Bc tinh cn v t Do vy ta su no Bt hnh v kh au (Kinh tp, 103) Li tin on lm Vua Suddhodana lng l khng vui. Trong l t tn, vua t tn con l Siddhattha (S t a-Tt t a), h l Gotama (C m), vi hm l k phi gi chc v m mnh phi gi; cn c ngha l ngi

c toi nguyn, mi vic u thnh tu. nh vua l mun gi gm tt c vng quyn ca mnh vo a con yu qu ny. Hong hu My qua i sau 7 ngy h sanh Thi t; v th, s nui dng u c chm sc trc tip bi d Maha Pajpati (Ma Ha Ba X Ba ), em rut ca Hong hu My. II- i sng ca Thi t trc khi xut gia 1)- i sng v gio dc ca Thi t: Thi t Siddhattha c nui nng v dy d mt cch ton din c hai lnh vc vn chng v v thut; nhng thy gio gii nht trong nc c mi n hong cung dy cho Thi t cc mn hc ng i nh Thanh minh (ngn ng, vn hc), Cng xo minh (cng k ngh hc), Y phng minh (y hc), Nhn minh (lun l hc) v Ni minh (o hc); lc y, Ngi va trn 7 tui. V o hc, Thi t c hc 4 thnh in Veda. Kinh ghi li rng, ch trong khong thi gian t 7 n 12 tui, Thi t hc thng tho 5 mn hc trn. Vi mt t cht c bit, Thi t lm cho hai danh s ni ting v v l Ksantidiva (Sn B) v v vn l Visvmistra (T Sa Mt a La) phi ci u thn phc. Ngoi s thng minh dnh ng, Thi t c mi ngi qu knh v c hnh bao la ca Ngi. Trong mt bui l H in, gia lc mi ngi mi m xem l hi, Thi t lc y tuy cn nh, lng l n bn ci cy gioi (rose-apple) xp bng tnh ta. Thy con vi dng dp trm t, tnh lng, Vua Suddhodana phi kinh ngc tht ln: i, con thn yu! y l ln th hai, cha nghing mnh trc con! (ln trc, khi thy o s Asita ci u trc Thi t, vua bt gic cng nghing mnh theo). Cng yu thng qu trng con, Vua Suddhodana li cng lo s Thi t s khng ni nghip ngai vng, m s xut gia tm o nh li tin on ca o s Asita. Cng ln ln, Thi t cng l v trm t v cuc sng. Bi th, vua cng triu thn sp t nhiu k hoch gi Thi t li vi ngai vng. Vua Suddhodana cho xy 3 cung in nguy nga, trng l cho Thi t thay i ni hp vi thi tit quanh nm ca n . Hng trm cung phi m n gii n ca ht ma c tuyn chn tc trc hu h Thi t. c Pht cp n qung i ny trong kinh Tng Chi I nh sau: ... Ny cc T kheo, ta c nui dng t nh, qu mc t nh; cc h nc c xy ln, mt h trng hoa sen xanh, mt h sen v mt h sen trng... m v ngy, lng trng c che trn u ta, trnh xc chm

lnh, nng, bi, c, sng. Ny cc T kheo, 3 lu i c xy dng cho ta, mt ci cho ma ng, mt ci cho ma H v mt ci cho ma ma... Cc v cng n ht ma xung quanh ta.... Nhng nhng hnh phc trn gian khng lm khuy kha c u t ca ngi c ch xut trn. Mun ngn chn tt c nhng hnh nh ca cuc sng trm thng kh au m kip ngi phi eo mang khng lt vo mt, vo tai Thi t, a con yu khng c thi gian m ngh n ngy xch li vi quyt nh xut gia; khi Thi t va trn 16 tui, Vua Suddhodana vi tin hnh l thnh hn cho Thi t vi Cng cha mt nc lng ging - Yosodhara (Da Du La) con Vua Suppabuddha (Thin Gic), mt trang quc sc thin hng, vi hy vng hng m tnh yu thng i la s buc cht i chn ca Thi t li vi ngai vng. 2)- Tip xc kh au nhn th: Nhng c mt thi gian, do nng khiu suy t su sc v lng thng ngi v hn v bin, Thi t li ri vo tnh trng trm t lo lng, lun cm thy lng mnh nng tru bao ni bn khon thc mc. c php vua cha, Thi t ln u tin c ra khi cung vng in ngc v tip xc vi th gii bn ngoi. Trong phm vi gii hn ca cm thnh, Ngi ch c thy nhng g ti p ca i sng; v phn cn li, phn nhiu hn, phn tng phn vi nhng g Ngi hiu bit, gi y n ang s s trc i mt ng ngng v xt xa ca Thi t Siddhattha. Ln lt ra bn ca thnh ca hong cung, Ngi chng kin nhng s tht en ti v ng s! Mt c gi chn mi, gi dn; mt ngi bnh hon qun qui; mt thy ma hi thi v mt o s ly dc nghim trang, tt c lm cho tm t Thi t dao ng n cc . Ngi cng nhn chn rng tt c nhng lc th, hnh phc m mnh ang th hng u mang tnh gi tm v thng. Cng vi ln tip chuyn cng v o s ung dung, m thong hin ng sau con ngi ny mt con ng gii thot, Thi t Siddhattha quyt nh thot khi ngc vng, tm ra mt li thot, mt cuc sng chn tht c ngha v cao p hn; mt con ng dn ti gic ng, vnh vin khc phc mi ni kh au v bt hnh ca i ngi v hng n an lc. Gia lc y, mt tin a n khin Ngi khng vui: Cng cha Yosodhara va h sanh mt hong nam. Thi t tht ln rng: Mt tr ngi (rhu) c sanh, mt rng buc xy ra. Nhn cu ni ny m Quc vng Suddhodana t tn chu l Rhula (La Hu La). III- S t b v i

V ri, vi ci lng nng tru v thng chng sanh chm m trong b kh; mt m, sau khi n trc phng nhn ln cht ngi v v hi nhi yu du ang say nng trong gic ng, Ngi cng n bc Channa (Xa Nc) (2) dt con tun m Kantaka (Kin Trc) (3) vt thnh ra i. nh sao khuya dn li a ng, ln gi lnh y li tt c li sau lng. Tnh yu thng ph hong, di mu, v p, con ngoan rt nng nn, nhng trong Thi t, lng xt thng nhn loi ang chu mi ni bt hnh li cn da dit vt tri hn nhiu. Ra i, Ngi t b tt c nhng ngi thn yu, ngi bu, vng quyn, c cuc sng nhung la trn y hnh phc. y khng phi l s hy sinh t b ca mt ngi gi, ngi au m, ngi ngho, ngi tt bnh, ngi bt c ch, ngi ngn ngm cuc i, ngi mang cm hn on gin... m l s hy sinh t b ca mt hong t ang tui thanh xun, ang sng trong quyn qu giu sang, cha chan hnh phc. Qu l mt s t b hy sinh v i, c mt khng hai trong lch s loi ngi. Mt s ra i khng tin khong hu. Nm y, Thi t va trn 19 tui (theo Nam truyn Pht gio, Thi t xut gia nm 29 tui). IV- Qung ng tu hnh - tm o Khi ti bn kia b sng Anoma, Thi t dng li, co b ru tc, trao y phc v trang sc cho Channa; v bo ngi n bc trung thnh ra v t li cng ph hong. Cn li mt mnh, Thi t ra i vi b o mu vng gin d ca ngi tu s, sng cuc sng khng nh ca ngi xut gia, ly dc ly trn, khng ni c nh. Mt cy cao bng mt hoc mt hang vng v, mt cnh rng u tch, mt lng mc u hiu u c th l ni che ma nng, ngh qua m ca Ngi. i trong nng chy, i trong sng gi lnh lng, xim y t tn ch l nhng mnh vn rp li, ti sn duy nht ch l mt bnh bt kht thc nht; Thi t Siddhattha dnh ht thi gian cho s tm cu thin nh hu tm ra s tht ti hu. Lc by gi, c nhiu tr thc li lc xut gia tr thnh nhng o s tm linh danh ting, quy phc c nhiu . Thi t Siddhattha trn ng i tm o cng ti th gio vi hai v o s c tn knh nht thi y l A- la-ra Ka-la-ma v Ut u Lam Pht, v ch trong mt thi gian ngn, ng V s hu x nh m Alara Kalama chng v t nh Phi phi tng x m Uddaka Rmaputta t. Bit rng y vn cn trong vng

sanh t, Ngi li ra i, b li sau lng li yu cu li cng gio ha ca hai v o s danh ting trn. V th l khng cn ai Ngi theo hc o na. V- Su nm kh hnh Thi y, n cn c truyn thng v nim tin rng, ngi no cu o gii thot u phi n lc v kin tr tu kh hnh; Thi t lin i n Uruvela, mt th trn ca Senni v cng vi nm anh em ng Kodanna (Kiu Trn Nh) (4) , Bhadhya (Bt ) , Vappa ( B) , Mahanama (Ma Ha Nam) v Asaji (c B) , bt u mt cuc tu kh hnh ko di n 6 nm v dn n kt qu l thn th Ngi gy i nh mt b xng kh, i mt su hom, khng cn i ng c na. Ngi tri qua nhng cm gic nhc nhi, au n tt cng ca thn th, v Ngi k li trong kinh Majjihima Nikya (Trung B kinh) vi nhng hnh nh tht ng s: Ngi nh b ai khoan vo s vi li khoan tht bn; nh b mt lc s dng dy sit cht u; b tn t dng dao rch bng; nh b nm v qung ln gin ha thiu sng. Nhng nhng cm gic au n y khng h nh hng v lm tn thng n tm thc ca Ngi. y, qua thc nghim, Ngi thy rng chn l ti hu gii thot an lc, dit tr kh au khng th cu c bn ngoi, bt k mt bc o s no, cng khng phi qua php mn hnh xc; m s chng ng y cn phi c th hin chnh trong ni tm ca mi ngi v khng th da vo mt tha lc no khc. Ngi ly li sc nh ung bt sa do mt thn n tn l Sujata (Su D Ta) dng cng, sau xung tm dng sng Neranjara (Ni Lin Thuyn). Nm ngi bn ng tu cho rng Ngi thi ch, quay v cuc sng dc lc tin nghi, h bn ri b Ngi v i n Isipatana gn thnh ph Benares (Ba La Ni). VI- Thnh o Cn li mt mnh, Ngi n ngi di gc cy pippala (tt bt la, sau ny gi l cy bodhi - b ); v vi tm nh tnh, chnh nim, tnh gic, ly dc, i vo s thin (thi nin thiu, trong bui l H in, Ngi cng mt ln vo thin ny), nh thin, tam thin v ln lt nhp ln t thin, sau hng tm n tam minh.

Vi trc gic, Ngi thy r nguyn nhn ca kh au. Chnh s tp khi ca 12 nhn duyn l tp khi ca ton b kh un. canh mt, Ngi chng Tc mnh minh, thy r v lng kip qu kh ca mnh. Sang canh hai, Ngi chng Thin nhn minh, thy r v lng kip qu kh ca chng sanh vi cc nghip nhn v nghip qu, thy r con ng th nghip ca chng sanh. Qua canh ba, Ngi nh tht qun chiu thy kh au, nguyn nhn ca kh au, s on tn ca kh au, v con ng a n on tn kh au, v chng Lu tn minh. Sau cng, Ngi chng c qu v V thng Chnh ng Chnh gic, l v Pht u tin trong hin kip, lc y sao Mai va mc; v danh hiu c Pht Gotama, c Pht Thch Ca Mu Ni c th gian tn xng t y. C. Kt lun Nhn qua lch s xa nay, nhng anh hng ci th lp nhiu chin cng hin hch trn nhng u trng, thng ngn qun, trm trn nhiu v s k, nhng th hi c ai thng c dc vng ca chnh mnh ? Thng ngi l mt vic kh, thng c chnh mnh li l mt vic lm kh hn. c Pht thng c ngoi ma ln ni ma, vt qua tt c dc vng thp hn, Ngi tht xng vi danh xng i Hng, i Lc. Ngi khng v quyn li ring m chin u, cng khng v tnh thng yu hn hp cha m, v con, b bn, quc gia, lnh th; m v lng t v lng i vi tt c chng sanh m i tm con ng gii thot cho mi loi. Ngi xng vi danh hiu i T, i Bi. V tnh thng yu rng ln, khng b th, khng thn s, nhn ng y, Ngi t b cung vng in ngc, v p con ngoan, uy quyn, lc th trn gian, cam chu mt cuc i sng trong kham kh, m bc thiu thn, gio ha y, Ngi xng vi danh xng i H, i X. c vi trang s tm gn v cuc i ca mt o s, mt bc thy cao c ng tn ng knh ca nhn loi, hiu v Ngi c khc no con mui ht nc i dng. Nhng t nhng nt i cng, khi lc v cuc i ca c Pht cng lm cho chng ta suy gm ngha su sc v ng n m nhn loi tn xng Ngi l bc i Hng, i Lc, i T, i Bi, i H, i X. S xut hin ca c Thch Ca Mu Ni trong trn th l c mt vinh hin ln cho con ngi v x hi. Ngi l kt tinh ca mun ngn hng hoa Bi, Tr, Dng; l hin thn ca chn l gii thot, l im lnh cho ht thy

chng sanh trong tam thin i thin th gii. Nu cuc i khng au kh ti tm, c Pht khng xut hin i. Ngi ra i v mt mc ch trng i l ch by cho chng sanh ng nhp Pht tri kin ca chnh mnh. Hay ni khc hn, v hnh phc cho chng sanh, v an lc cho chng sanh, v lng thng tng cho i, v hnh phc, v an lc cho ch Thin v loi ngi m c Th Tn xut hin th gian. Cuc i ca c Pht l c mt bi thuyt php hng hn trc tuyt, d cho c dng hng vn ngn t m d cng khng th no din t cho ht ngha thing ling. i sng ca Ngi l mt biu hin sng ng cho gio l ca Ngi. Ngi ni v thc hnh vi kt qu m mn, tng ng vi nhng g Ngi thuyt ging. i sng c iu Ng l c mt bng chng hin nhin cho gio php kh thi, kh hnh, kh chng, vt thi gian, khng gian, hin ti lc tr ca Ngi. khng phi l nhng tn iu mc khi, cng khng phi l nhng li dy sung, nhng nim hoang tng, nhng l thuyt xy dng trn my, trn khi. Lch s ca c Pht l lch s ca mt con ngi, nh tu tp bn thn, tr thnh mt con ngi hon thin, mt bc thnh gia th gian. Con ngi v i nht sinh ra i ny, nh li Tagore ni. Bng cuc i ca Ngi, bng nhng li dy ca Ngi c kt tp li trong ba tng kinh in, c Pht khai th cho loi ngi bit rng, bt c mt ngi no, vi s n lc ca bn thn, u c th vn ln nh cao ca gic ng v gii thot. C th ni, khng mt tn gio no, khng mt h t tng no cao con ngi v t nim tin vo con ngi nh l o Pht. Tnh nhn bn tuyt vi ca o Pht chnh l ch . Trnh mi iu c, lm mi iu lnh, gt ra ni tm tr thnh mt bc thnh, mt con ngi hon thin v c hnh v tr tu, mi con ngi chng ta u c kh nng v bn phn thc hnh bc thng ip , bc thng ip bt h m c Pht trao cho loi ngi, cho mi chng ta./. * Ch thch: (1) Asita (A T ): v o s n tu trn nh Hymalaya, ngi c knh n nht v o hnh v c ti n lc by gi. (2) Channa (Xa Nc): ngi hu cn tm phc bn cnh Thi t. (3) Kantaka (Kin Trc): Theo truyn thuyt, con nga Kantaka rt hung d, khng ai iu phc c ngoi Thi t Siddhatta. (4) Nm anh em Tn gi Kodanna: Kondanna, Bhadhya, Vappa, Mahanama

v Asaji. (5) Bodhi: Tn mt loi cy ti n , Hn dch l cy b . Bodhi cn c ngha l tr tu. * Sch tham kho 1. Thch ThinSiu, Ta nh t quang, BTS tnh Tha Thin-Hu, Hu, 1992. 2. Thch Thin Siu, Pht t, VNCPHVN, TP HCM, 1997. 3. H.W.Schumann, Trn Phng Lan dch, c Pht lch s, Vin NCPHVN, TP HCM, 1997. Cu hi hng dn n tp 1)- Bn hy nu ra nhng c im trong tnh cch ca Thi t Tt t a trn qu trnh tm o. 2)- Hy trnh by bi cnh x hi v nguyn nhn Thi t xut gia tm o. 3)- Thi t nhn ra iu g sau 6 nm kh hnh? 4)- V sao c Pht c tn xng l ng i Hng, i Lc, i T Bi, i H X? Lch s c Pht Thch Ca Mu Ni (t Thnh o n nhp Nit bn) Gia Tu A- Dn nhp c Thch Ca Mu Ni v mt i nguyn ln lao, mt lng t v hn m khc t mi hnh phc, quyn uy, tin nghi vt cht cu o gii thot. V cng vi i tm i nguyn y, sau khi chng c o qu V thng B , Ngi dng ht thi gian cho cng cuc hong ha sanh. c Th Tn chu du khp t nc n thi xa xa y, t cc Bc di chn ni Himalaya (ni Hy M Lp) n cc Nam bn ven sng Gange (sng Hng). B- Ni dung c Th Tn dnh nhng tun lu tin chim nghim n gio php thm thm vi diu m Ngi chng c, v th hng php lc m qu phc gii thot mang n. Php C kinh s 153, 154 ghi li mt trong nhng Pht ngn u tin m Ngi tht ln trong thi gian ny:

Lang thang bao kip sng Ta tm nhng khng gp Ngi xy dng nh ny Kh thay, phi ti sanh i! Ngi lm nh kia Nay ta thy ngi Ngi khng lm nh na n tay ngi b gy Ko ct ngi b tan Tm ta c tch dit Tham i thy tiu vong. (Bn dch ca HT Thch Minh Chu) Cu kinh nh mt li ca khi hon, m t s chin thng v vang rc r sau cuc chin u ni tm thm lng gian nan. Anh th tng trng cho i dc, v minh, phin no lun n su kn trong mi con ngi, nay b pht hin. c Pht cng li cho th gian mt bi hc lun l o c p , l s t lng tri n su xa i vi cy b che nng che ma cho Ngi trong sut thi gian tm o. c Th Tn ng cch mt khong xa chim bi i th sut trong mt tun. Sau ny, ni y Vua Asoka (A Dc) dng ln mt thp k nim gi l Animisalocana Cetiya, nay vn cn. c Th Tn suy ngh n gio l gii thot su kn, kh thy, kh chng, tch tnh cao thng, siu l lun, ly dc, v ng m Ngi chng c; cn chng sanh th lun chm su vo i dc, nh kin, chp ng, vi nhiu th trc... lm th no con ngi d dng chp nhn gio l y. V ri, vi tr tu ca bc gic ng, c Th Tn quan st th gian v thy rng: C hng chng sanh t nhim bi i, nhiu nhim bi i; c hng n cn, li cn; c hng thin tnh, c tnh; c hng d gio ha, kh gio ha... Nh trong h sen xanh, h sen hng, h sen trng, sanh ra di nc, ln ln di nc, khng vn ln khi mt nc, c nui dng di nc; c loi sanh ra di nc, ln ln di nc, vn ln khi mt nc, khng b nc thm t... (Trung B I). V nh vy, vi hnh nh nhng cnh sen vn ra khi mt nc, nhng cnh lng chng, nhng cnh su trong lng nc v.v..., gi ln trong Th Tn v cn c bt ng ca mi ngi. C nhng cn c thp nh cnh sen y h, c nhng cn c trung bnh nh nhng cnh sen lng chng nc, cng c nhng cn c cao c th tip thu trn vn gio php ca Ngi nh nhng cnh sen nh ra khi mt nc.

D sng trong nghip qu bt ng, mi chng sanh u c ht ging gic ng, nh hoa sen d sng trong bn tanh hi, vn ta hng thm ngt. Vi ba ln thnh cu v pht khi thin nguyn h tr gio php ca Phm Thin, c Th Tn quyt nh ging ln ting trng php v bt u thc hin s mng ca mnh. Ngi tuyn b vi th gian, vi loi ngi, vi ci tri v vi tt c, con ng o cu kh v dit kh, con ng dn ti ci bt sanh bt dit, ci Nit bn c khai m: Ca bt t rng m, Cho nhng ai chu nghe... (Trung B I). V bnh xe php bt u chuyn vn. I- Bi php u tin - ngi Tam bo c hnh thnh - s khi u ca Gio hi Pht gio Sau khi quyt nh truyn b o l cu kh cho mun loi, c Pht dng tu nhn quan st th gian xem ai l ngi c c duyn ha trc, v Ngi ngh ngay n hai v thy c ca mnh l Alara Klama (A-la-ra Ka-lama) v Uddaka Ramaputta (Ut u Lam Pht) , nhng c hai qua i cch khng lu. c Th Tn ngh n nm ngi bn ng tu kh hnh ri b Ngi trc kia, ang ti vn Nai (Lc Uyn) - Benares (Ba La Ni) v ln ng i n . 1)- Bi php u tin: Ti y, bi php u tin, bi ging v T diu (T thnh ) c c Th Tn ch by r rng. Nghe xong, Tn gi Kodanna (Kiu Trn Nh) chng qu Tu Hon. c Th Tn thu nhn nm Tn gi lm cc t xut gia u tin - v th l ngi Tam bo c hnh thnh. nh du s kin ng ghi nh ny, v sau ngi ta biu trng n vi hnh nh bnh xe vi 2 con nai hai bn. Hai con nai biu tng cho a im thuyt php (Lc Uyn) v bnh xe Dhamma Cakka tc l bnh xe php (Php lun). C u bi kinh c ging l: Dhamma Cakkappavattana, c ngha l Chuyn Php Lun (chuyn bnh xe php). 2)- Ni dung kinh Chuyn Php Lun: c Th Tn m u bng li khuyn cc tu s khng nn mc vo hai cc oan: mt l am m th vui dc lc th gian, v n gi tm, nht thi, tm thng, ngn cn mi tin b tm linh; cc oan th hai l kh hnh p xc, n lm mi mt tinh thn, m m tr tu. V Ngi khuyn tn h nn theo con ng trung o dn ti mt cuc sng thanh tnh, tr tu, sng sut, gii thot ti hu. l con

ng o tm nhnh - Bt chnh o: 1- Chnh tri kin: thy bit chn chnh. 2- Chnh t duy: suy ngh chn chnh. 3- Chnh ng: ni nng chn chnh. 4- Chnh nghip: hnh ng chn chnh. 5- Chnh mng: sinh sng chn chnh. 6- Chnh tinh tin: sing nng chn chnh. 7- Chnh nim: nh ngh chn chnh. 8- Chnh nh: tp trung t tng chn chnh. V Bn thnh c c Pht ging tip theo, l chn l v s Kh (Kh ), chn l v nguyn nhn ca s Kh (Tp ), chn l v s dit Kh (Dit ) v chn l v con ng dit Kh (o ). Sau khi nghe c Th Tn ging bi php th hai c u Anttalakkhana Sutta bn v thuyt V ng (khng c ci ta), rng nm un l v thng, nu ai thot khi tham i th ra khi ti sanh, c gii thot; nm Tn gi Kodanna (Kiu Trn Nh), Bhadhya (Bt ) , Vappa ( B) , Mahanama (Ma Ha Nam) v Asaji (c B) ln lt chng qu A La Hn. By gi l thng Veskha (gia thng 4 v 5 dng lch), u ma kit h, Gio hi ca c Th Tn an c ma ma u tin ti y. 3)- Gio ha Yasa (Da X): Gn Benars, c con trai ca mt ngi triu ph tn l Yasa. Chn cuc i xa hoa ph qu tm thng v v ca th gian, chng tm n c Pht; sau khi nghe php xin xut gia v chng bao lu chng qu v A La Hn. Cha ca Yasa trn ng i tm con cng n vn Nai thnh php v xin quy y. ng tr thnh t ti gia u tin ca c Pht. Ti nh ca Yasa, m v v ca chng cng quy y Tam bo. Bn ngi bn thn ca Yasa l Vimla (T Ma La), Subhhu (Tu B Hu), Punnaji (Ph Lan Ca Na) v Gavmpati (Gi B Bt ) cng nh hn 50 bn khc t cc gia nh v a phng gn xa nghe tin Yasa xut gia, cng ly cha m, t gi gia nh xin theo chn c Pht, v sau mt thi gian u c Thnh qu. 4)- on Tng s thuyt php u tin: Lc by gi, c Th Tn c 60 ngi t u l A La Hn. Ngi quyt nh a h i khp ni truyn b chnh php. Trc khi h ln ng, Ngi ng vin, ku gi cc t rng: Hi cc T kheo! Nh Lai c gii thot khi mi rng buc th gian v xut th gian, cc ng cng vy... Ny cc T kheo, hy i v li lc ca nhiu ngi, v hnh phc ca s ng, v lng ln mn i vi th gian, v li lc, v hnh phc ca tri v ngi. Cc ng hy i, nhng ng i hai ngi cng mt hng, hy i mi ngi mt ng, hy truyn b chnh php. Ny cc T kheo, chnh php ton thin phn u, phn gia

cng nh phn cui, c trong t v li vn. Hy tuyn b v cuc sng ton thin v thanh tnh... Chnh Nh Lai cng i, Nh lai s i v hng Uruvela (u Lu Tn Loa) Sannigma hong dng gio php. Hy pht ln ngn c ca bc thin tr, hy truyn dy gio php cao siu, hy mang li s tt p cho ngi khc; c vy, l cc ng hon tt nhim v (Mahavagga - i Phm 19, 20). c Pht khng khuyn tt c mi ngi nn ri b i sng gia nh xut gia, tr thnh ngi sng khng nh ca, khng ti sn, s nghip. Mt ngi c s cng c th sng i cao p thch ng vi gio php v c qu Thnh. Cha m v v ca Yasa l nhng ngi tu ti gia u tin bc theo du chn ca c Pht, tt c u tin trin y v tinh thn v thnh tu o qu Tu Hon. Ln u tin trong lch s th gii, c Pht v 60 ngi hc tr chng qu A La Hn t chc thnh mt Tng on nhng tu s kht thc, khng c tr x nht nh, khng c ca ci vt cht no khc ngoi tm o vng che thn v mt bnh bt kht thc nui thn. Trong ma nng, trong sng gi, lng mc hay ph th, rng ni hay ng hoang u c du chn ca nhng con ngi thuyt ging v o l cu kh v i sng thnh hnh, v t mnh nu gng sng v cuc sng thanh tnh v gii thot. l s nghip, l ni dung ch yu ca Tng on u tin do c Th Tn ch thn thnh lp v ch o. C th ni, y l s khi u ca Gio hi Pht gio. II- Ha rng ln v cng khp S mng ha - con ng gio ha ca c Th Tn tht v cng nng n v kh khn, nhng vi lng bi mn rng su, tinh thn bnh ng trit v mt ch dng mnh v song, c Th Tn ty theo cn c ca mi ngi m dng nhiu phng tin thin xo gio ha, nh mt bc y vng ty bnh m cho thuc, hon thnh s mng thing ling mt cch vin mn v ra mt con ng gio dc tht mi l trong lch s nhn loi. 1)- Cm ha ba anh em ng Kassapa (Ca Dip) - gio ch thn la: Sau khi 60 v T kheo mi ngi i v mt hng, c Th Tn cng i v hng Uruvela. Dc ng, trong mt khu rng nh, c Pht ha cho 30 thanh nin ang vi a cng v ca h v mt k n trong rng.

Gn Uruvela c ba anh em Kassapa: Uruvela Kassapa (u Lu Tn Loa Ca Dip) , Nadi Kassapa (Na Ca Dip) v Gaya Kassapa (Gi Da Ca Dip). Ba anh em ng l nhng ngi c danh vng ln Magadha, c bit l ngi anh c Uruvela Kassapa, ng ny th thn la v t cho mnh chng qu A La Hn. Tr qua m v b c thu xp cho cn phng th thn la c mt con rn cha rt c v d tn, c Pht hng phc con rn thing ny, ngoi suy ngh ca ng Uruvela Kassapa. Tin rng chnh c Pht l ngi chng qu Thnh, ch khng phi l mnh, ba anh em ng Kassapa v 1.000 t u xin xut gia theo Pht. Sau , c Pht n Gya Sir (rng Th a) cch Uruvela khng xa lm. Chnh ni y, c Th Tn thuyt ging kinh Adittapariyya Sutta (bi kinh vi ch : Th gian l ta nh chy rc bng ngn la tham, sn, si, sanh, gi, bnh, cht, su bi, kh no v tht vng). Cc T kheo c mt u c qu A La Hn. Khi va thot ly gia nh tm o, c Pht c lc ng ti Pndavapabbata. Vua Bimbisra (Tn B Sa La - Bnh Sa Vng) ly lm cm kch trc tng mo oai nghi v t cch trang nghim, sang trng, khim tn, cho ngi d hi lai lch. Sau khi bit c ch nguyn ca v Thi t y hng tm ny, c Vua xin Ngi hy tr li ving thm vng quc Magadha (Ma Kit ) do vua cai tr, khi chng o qu. Nh li ha xa, c Th Tn cng trn 1.000 t A La Hn t Gya n Rjagaha (Vng X) , th ph ca vng quc Magadha giu mnh. V ti y, Vua Bimbisra hiu c gio php cao diu lin chng S qu v xin quy y Tam bo, cng dng cng tinh x rng ln c tn l Veluvanrma (Trc Lm tinh x) gn thnh Rjagaha. C th coi y l t vin u tin ra i, v Vua Bimbisra l v th ch u tin trong hng vua cha. Ti tinh x yn tnh ny, c Pht v i chng nhp h mt ln 3 nm lin tip v 3 h khc, xa cch nhau. 2)- Thu nhn Sriputta (X Li Pht) v Moggallna (Mc Kin Lin): Gn Rjagaha c mt lng tn Upatissa, cn c tn l Nlaka, Sriputta mt chng trai thng minh - l ngi lng ny. V xut thn mt gia nh quyn qu nht lng, nn chng cn c gi l Upatissa. Cng vi ngi bn thn lng Kolita tn gi Moggallna, c chung mt nhn thc rng tt c nhng th vui vt cht u tm b, trng rng v v v. Hai chng trai quyt nh t b gia nh, lang thang i tm chn l v th

gio vi o s Ssajaya, ngi c rt nhiu . Nhng do khng tha mn vi gio l ca v thy hu danh ny v sau l nhiu o s khc, c hai chia tay nhau v th hn rng: Nu ai tm ra con ng o gii thot trc, s cho ngi kia hay. Trong mt dp bt ng, ngi Sriputta xc ng mnh trc phong thi gii thot, trm tnh, siu phm ang i tr bnh mt cch thong dong gio ha mi ngi thnh Rjagaha ca ngi Assaji (c B hay M Thng hoc Thuyt Th). Cho rng y hn l bc A La Hn, hay cng l ngi ang trn con ng dn n o gic ng, Sriputta i c hi v lin nh l, tha hi: Knh bch Tn gi! Cc cn ca Ngi tht bnh thn, an tnh. Mu da ca Ngi tht trong sng. V sao Ngi thot ly th tc? Ai l o s ca Ngi? Gio l ca Ngi l g?. Trc nhng cu hi chn tht, khim tn v s khn khon yu cu ca Sriputta, ngi Assaji c tm tt gio l m Ngi hc c Th Tn bng bi k: Cc php do nhn duyn sanh, Duyn y Nh Lai ch r, V dy phng tin chm dt, l gio php ca bc i Sa mn. L ngi thng tu v tr c thun thc thu trit chn l su xa, d n ch c gi ra mt cch vn tt, Sriputta chng S qu (Sotpayti - Tu Hon) khi va nghe hai cu u. Theo li giao hn, Sriputta lin thng tin cho bn thn. Moggallna cng chng S qu. Do li tha thit yu cu ca c hai, c Pht nhn hai ng vo Tng on ti tinh x Veluvana vi cu ni n gin: Etha, Bhikkhave! (Hy n y, cc T kheo!). Na thng sau, Sriputta chng qu A La Hn, nhn nghe bi kinh Vedan Pariggha m c Pht ging cho o s Dghnakha (Trng Tro). Ngi Moggallna chng qu y trc mt tun. Vi c duyn ln, c Pht triu tp Tng chng v tuyn b hai v l Thng th trong Tng on. T y, hai Ngi thng thay mt Th Tn hng dn Tng chng. y l thi im nh du s pht trin ln mnh ca Gio hi Pht gio, di s lnh o ca c Th Tn. III- c Pht v thn quyn

1)- Vua Suddhodana (Tnh Phn Vng): Hay tin ngi con yu du tr tu thnh o v ang thuyt php gio ha ni danh ti Rjagaha, c Vua Suddhodana nng lng gp mt, lin tc tc sai nhiu s gi n thnh c Pht v Kapilavatthu. Nhng chn ln ra i l chn ln s gi u xin xut gia vi c Pht. V s gi th mi l Kludyi (Ca Lu Di), vn l bn thn ca c Pht khi cn l Thi t, n ni nghe php cng xin xut gia v cng chng Thnh qu nh nhng v s gi trc, nhng ng Kludyi chuyn n c Pht li yu cu c gp mt ca v vua gi yu. Sau hai thng, c Th Tn v i chng v n Kapilavatthu. Trc o phong ca c Pht, Vua Suddhodana ci u knh l ln th ba. V sau khi c Th Tn thuyt php ln th nht, c Vua chng S qu, v t qu th hai (Sakkadagami - T Hm) khi nghe bi php k tip. Ln th ba, khi nghe bi php c tn Dhammapala Jtaka (Tr Php Tc Sanh truyn, s 447), c Vua c qu Anagami (A Na Hm). Vi bi php ny, di mu Pajapati Gotami chng S qu. Sau ny trn ging bnh, Vua Suddhodana li c c Pht v thm v ging php cho nghe. c Vua sau 7 ngy tn hng php lc do c qu A La Hn, bng h trong nh tnh. Nm y, c Pht tui 40 v ang an c ln th nm. Cng trong h th nm ny, Gio hi Ni c thnh lp. V h th by, c Pht ln cung tri Tusita (ao Li) thuyt php ch Thin v Hong hu Maya. 2)- Yasodhara(Da Du La): Sau khi Thi t ri b cung vng, Cng cha Yasodhara cng b ht trang sc, mc y vng ca ngi tu s, v trong khong 6 nm trng, thy chung, tn tnh nui dy a con c nht Rhula n tui ln khn. Nghe vua cha tn dng c hnh ca nng du, c Th Tn ging kinh Candakinnara Jtaka v ni thm rng: Khng phi ch kip cui cng ny, m trong nhng tin kip, Cng cha cng tng bo v, knh m v thy chung vi Nh Lai. Sau khi Vua Suddhodana qua i, di mu Pajapati xut gia lm T kheo ni, Cng cha cng c xut gia v c qu A La Hn sau . Trong hng Ni chng, Cng cha l ngi c thn thng bc nht. B nhp Nit bn nm 78 tui. Trong kinh Apadana cn ghi li nhng cu k do b ging thuyt.

2)- Rhula (La Hu La): Rhula sinh ra ng ngy m Thi t quyt nh thot ly th tc. Cu b trng thnh trong cnh khng cha, c ng ni v m nui dng. Khi ln by tui, cng ng vo ngy th 7 c Th Tn lu li qu nh, Rhula lun lun qun qut bn chn c Pht, nng nu i gia ti nh li m dn. c Pht quyt nh giao Tht thnh ti (1) cho cu b bng cch nhn cu vo Tng on v giao cho ngi Sariputta dy d. Tht kh tng tng mt cu b ln by c th sng i sng cao thng ca bc xut trn thng s. Nhng Sa di Rhula va thng minh c bit, va bit vng li chuyn cn tu hc. Kinh ghi rng mi sng, v Sa di tr ny dy tht sm, bc mt nm ct tung ln v nguyn: Mong rng ngy hm nay ta hc c nhiu nh bao nhiu ct y.... Mt trong nhng bi kinh ni ting m c Pht ch thn dy cho Rhula l bi Ambalatthika Rahulovada Sutta (kinh Gio Gii La Hu La), nhn mnh v tm quan trng ca s chn tht, phng php phn tnh dit tr mi nim, li ni, hnh ng bt thin. Nm ln 18 tui, mt ln cng c Pht i kht thc, phong v oai nghi qu phi ca hai v tu s xem ta nh tht ng tng dng dc cng i vi tng con ngoan hin, nh thin nga ca vua dt con li trn mt h trong ng uyn, nh h cha oai phong cng hm con lm lit. C hai Ngi u c thn hnh v cng p , c hai u thuc dng di qu tc t khc ngai vng ct bc ra i. Trong lc chim ngng Th Tn, Rhula ny ln nim ngh v thn hnh p ca mnh v c Pht. Bit c tng , c Th Tn ni bi k bt h Netam mama (ci ny khng phi ca ta); Nesohamasmi (ci ny khng phi l ta); Na me so att (ci ny khng phi t ng ca ta) - xem Anattalakkhana Sutta, bi II. V sau khi nghe kinh Cla Rhulovda Sutta, Rhula chng qu A La Hn. Ngi nhp dit trc c c Pht v ngi Sriputta. Ngi ni ting l ngi tn trng k lut. Bn b thn gi Ngi Rhula may mn, v i Ngi c c hai dim phc: l con ca c Pht v chng ng c chn l; nh trong kinh Theragth (Trng Lo Tng K), Ngi cp n iu y. 3)- Ananda (A Nan): Con ca Hong thn Amitodana, em trai Vua Suddhodana, Ananda l anh em ch bc vi c Pht. ng sanh ra mang li nim hoan h cho hong tc, nn c t tn l Ananda (Khnh H). Hai nm sau khi Pht thnh o, ng xut gia cng vi cc thanh nin ca dng

h Sakya l Anurudha (A Nu Lu ), Baddhiya (Ba ), Bhagu (Ba Gu), Kimbala (Kim T La) v Devadatta ( B t a). Khng bao lu, ng chng S qu khi nghe bi php ca i c Puna Mantniputta (Ph Lu Na Mn T T). Nm c Th Tn 55 tui, vi 8 iu thnh cu m ng a ra l: 1- c Pht khng ban cho Ngi nhng b y m thin tn dng cho c Pht; 2- Khng ban cho Ngi nhng vt thc m thin tn dng cho c Pht; 3- Cho php khng chung tnh tht vi c Pht; 4- Khng cho php Ngi i theo n ni th ch ch thnh c Pht; 5- c Pht hoan h n ni m th ch ch thnh Ngi n; 6- Hoan h cho php Ngi tip dn nhng ngi t phng xa n ra mt Pht; 7- Hoan h cho Ngi tha hi mi khi c iu hoi nghi; 8- Hoan h ging li bi php m c Pht ging khi Ngi khng c mt. c c Pht chp thun vi ngha ca n, v gia i chng, ng c c lm th gi c Th Tn sut 25 nm trng sau . ng lm cng vic ca mnh tht tn ty. Kinh ghi rng, m m i c Ananda tay cm gy, tay cm uc i chung quanh tnh tht ca c Pht 9 ln, Ngi khi b quy ry. Tn gi Ananda c mt tr nh tt l lng: ng ghi nh khng b st tt c cc bi php ca c Pht, cng nh ca mt s cc t ln ca Ngi, m ng c nghe qua. Khi c mt B La Mn hi Tn gi nh c bao nhiu bi kinh, Tn gi tr li l c 82.000 bi ca c Pht v 2.000 bi ca cc Tn gi khc thuyt. c Pht tn thn 5 c hnh ca Tn gi Ananda l hc uyn bc, tr nh tuyt ho, kin nh, sn sc chu o v ng x tt. Mi sau khi c Th Tn nhp dit, Tn gi Ananda mi chng qu A La Hn, trc mt ngy i hi kt tp kinh in ln th nht xy ra, trong khi nghing mnh nm xung. Kinh sch ghi rng, Ngi l v A La Hn c nht c qu ngoi lc i, ng, nm, ngi. Tn gi mt nm 120 tui. IV- Di mu Maha Majpati Gotami xut gia - Gio hi Ni gii ra i c gi l Maha Pajpati (Ma Ha Ba X Ba ) bi v cc nh tin tri thi by gi cho rng v sau b s cm u mt m ng ngi. Con trai b l Nand (Nan ), em mt cha khc m vi Thi t Siddhattha, cng c c Th Tn cho xut gia khi chng trai ny ang t chc 3 i l quan trng: kt hn, phong tc v khnh thnh cung in mi.

Tuy cng b rng n gii cng c th chng 4 Thnh qu (b Maha Pajpati chng S qu, nh ni trc), nhng con ng tu hnh sng khng gia nh, khp mnh vo khun kh ca gio php v gii lut, cng nh s mng hong ha sanh tht lm gian nan, kh nhc. Vi bn tnh mm yu v d cm xc, ph n kh m ng ni trch nhim thing ling, cao c ln nng n ca mt s gi Nh Lai. V th m sau khi Vua Suddhodana bng h, di mu d ba ln bch xin xut gia, c Th Tn vn t chi khng nu l do. Mi n khi b cng nhiu mnh ph phu nhn ca dng Sakya (Thch Ca) xung tc, p y vng, i b t Kapilavatthu n Vesli (T X Ly), on ng gian kh di khong 200 cy s, i chn sng phng, thn th lm lem ct bi, n bn tinh x c Pht khc than. V chnh nh Tn gi Ananda thay mt h vo cu thnh c Th Tn n ln th t, Ngi mi chp thun cho di mu cng cc b c sng i sng xut gia, vi iu kin phi chp hnh 8 iu quy nh cho mt ngi n trong Tng on. Khi nghe Ananda thut li 8 iu y, b Maha Pajpati cng cc v trong on u hoan h ng , v th l Gio hi Ni gii c thnh lp. Khi ng thun cho Ni gii c gia nhp vo Gio hi, c Pht cng lu i chng nhiu vn . Ngi dy rng: Ny Ananda, trong ngi nh no nhiu n gii v t n ng th n trm d lt vo. Cng dng nh th, nu hng ph n sng trong php v lut ca Nh Lai th gio php thing ling kh duy tr lu. Cng nh ngi p bn mt h nc rng ln cho nc khng trn qua, ta cng vy, ch ra Bt knh php cho cc T kheo ni h tun th trn i. Trong mt t chc x hi quy m no, ta cng thy v tn trng v bo v quyn li ca mt gii, mt i tng c bit no , m trong nhng nguyn tc sng, lm vic lun c nhng khon u tin dnh ring cho h. c Pht khng lm gim suy gi tr ca hng ph n, m cn l v gio ch u tin trong lch s nhn loi thnh lp mt on th, mt t chc, mt gio hi cho n gii vi y php v gii lut. n ng thi vi nhiu tn gio, nhng khng c mt on th n gii no c sinh hot nh vy. t lu sau, b T kheo ni Maha Pajpati c A La Hn. Kinh Therigth (Trng lo Ni k) cn ghi rt nhiu tn v cc bi k do cc T kheo ni chng Thnh qu sng tc.

V- Devadatta ( B t a) - nhng ngi chng i Mc du gia cng kin to hnh phc gii thot cho mi ngi vi mt ch tuyt i tinh khit v hon ton bt v li, cng nh khng c mt s phn bit no gia giu ngho, quyn qu, mt hng, tr thc hay u m, c Pht lun phi ng u vi nhiu s i nghch mnh lit trn con ng chu du hong ha. Ngi b ch trch nghim khc, b i x tn t, chi mng v tn cng mt cch tn bo. K i nghch l nhng ngi theo cc h thng tn gio ch trng nhng nghi thc d oan, to ra phong tc v ch, c hi n x hi v ngn chn s tin b ca tinh thn, hoc l nhng k c tham vng thp hn, v k. Trong y, Devadatta l mt in hnh ln nht. ng l con Vua Suppabuddha v Hong hu Pamit, mt ngi c ca c Pht; Cng cha Yasodhar l ch ng. ng xut gia cng mt lt vi i c Ananda v cc thanh nin hong tc Sakya, tuy khng chng qu Thnh no, nhng li gii thn thng v c Vua Ajtasattu (A X Th) ng h ti a v mi mt. Thi gian u xut gia, ng c np sng gng mu, cao thng n ngi Sriputta ca ngi ti c ca ng khp Pajgaha. V sau, danh li trn th lm ng thi chuyn, tr nn ngi sng i try, t hnh, t kin; d vy, ng c rt ng ngi ng h. Khi nin th c Pht cao, ng yu cu Ngi giao quyn lnh o Tng gi, nhng c Pht t chi. ng tm cch xi gic Thi t Ajtasattu git vua cha l Bimbisra nm ton quyn bnh v cng m mu hm hi c Pht. Sau , cc x th c thu git c Pht u c cm ha thnh t. Devadatta t thn ra tay, bng cch y mt tng ln t trn sn ni Gijjhakuta (Linh Thu) xung ngay c Pht khi Ngi i ngang qua. May thay, tng y va vo mt tng khc, v ra nhiu mnh v ch mt mnh vn lm chn Ngi r mu, v lng y Jvaka (nh gii phu i ti ca thnh Rajgaha) c mt lin sau . Mu bt thnh, Devadatta li chuc ru mnh cho voi d Nlgin v xua n chy thng n ngay c Pht, nhng voi cng b c t bi ca Th Tn cm ha. Dn dn mt ht uy tn, d lun ln ting mnh m, Vua Ajtasattu b ri, Devadatta chuyn qua mt mu toan c v ha bnh hn. ng nu ra 5 yu cu i vi s sinh hot ca Tng on, vi ni dung rng: T kheo phi sng trn i trong rng, phi sng di gc cy, mc vi vn lm ngha a, sng bng kht thc v n chay trn i. c Pht a ra cu tr li rt t do dn ch, khng bt buc mt c nhn no phi tun theo iu y.

Cui i khng cn mt ai ng h, Devadatta ri vo nhng ngy en ti. Lm bnh trm kha, vi lng n nn v hn, ng mong mun c gp c Th Tn ln cui cng, nhng khng cn kp na, ch tht ra cu quy y Pht v trt hi th sau cng. Tuy c mt ngi t, mt ngi con nh vy, nhng c Pht ch khuyn can m khng bao gi ch trch ng. Ngi cn th k rng, vi o hnh ban u, vi lng n nn khi hp hi, Devadatta s tr thnh mt v c Gic Pht vi danh hiu Atthissara, mt tng lai xa xi. VI- Nhng i h php 1)- Anathapindika (Cp C c):V th ch quan trng nht thi c Pht ti tin phi k n l ng Sudatta (Tu t), ngi Savatthi (X V). Chuyn lm t thin x hi, nui dng chu cp cho nhng ngi quan qu c n, nn ng li c mi ngi tng cho danh hiu Trng gi Anathapindika (Cp C c - gip , tr cp cho nhng ngi c n, hiu qunh). Mt ln c vic, ng n thnh Rjagaha, nghe anh r ang chun b hm sau n c Pht quang lm. Danh t Pht - Buddha (ngi tnh gic) khin ng cm thy c mt s thay i l lng trong lng. Vn k thinh lu, nay li sp c kin k hnh, nhng khng th ch i n ngy mai; nh c mt chuyn g thi thc, ngay m khuya, ng bng rng n ni Stavara ra mt c Pht v c cm t y. Vi li thch thc na a na thit ca Thi t Jeta (K ), ng em nhng ng tin vng lt y mt t trong khu vn ca Jeta. Lng tn thnh ca ng gy c lng ngng m ca Thi t Jeta i vi c Pht. Sau , hip vi nhng tng cy do Jeta cng, ng xy dng tinh x Jetavana (K Vin) dng ln c Pht. Chnh ni y, c Th Tn tri qua 19 ln an c kit h. Phn ln nhng bi php cng c hnh thnh ngi tinh x nm Savatthi ny, v n c nhn bit nh qua cu kinh X V, K th, Cp C c vin... (nc Savatthi, cy ca Jeta v vn ng Anathapindika). Cc bi php lin quan n hng c s u do cng ca ng tha hi. Trong mt bi php ni v hnh b th, c Pht dy rng, cng dng ch n, ch ca ch Tng l to nhiu cng c; nhng quy y Tam bo c cng c hn, v cao hn l nghim tr ng gii. Cng c cao hn gi gii l thin qun v t bi tm. Nhng cng c ti thng phi l pht trin tu gic, th nhp chn nh, thy c tht tng ca cc php Vipassan (Minh st tu), Tng Chi IV.

Cng t gia nh ng trng gi ny, c Pht ging bi php phn chia 7 loi v trong cuc sng kin to hnh phc gia nh la i. Mt bi php rt tinh t, thit thc; mt bi hc gio dc y tm l cho c x hi ngy nay v mai sau. 2)- Viskh: V n th ch ln nht phi cp n u tin l b Viskh, con gi triu ph Dhananjaya v b Summan Devi; ng ni b cng l triu ph tn Mendaka. B xy cng tinh x Pubbasama, cng Savatthi (6 ma an c din ra y). L ngi ph n c 5 iu dim phc: tc, da, xng, vc dng v sc khe tuyt ho, b cn l ngi cng, dung, ngn, hnh vn ton, sng sut trong cng vic th gian cng nh trong phm vi tinh thn o c. B Viskh ng mt phn quan trng trong nhiu lnh vc khc nhau lin quan n sinh hot Tng on. C ln Pht dy b i ha gii nhng mi bt ng gia cc T kheo ni. i lc b thnh cu c Pht khai ch mt vi gii cm cho Tng Ni. Cha chng b l triu ph Migra, vn l tn thun thnh ca Nigantha Nataputta (Ni Kin T Nh T), gio ch o Jain - o La th. B khuyn d c gia nh bn chng quy y Tam bo v nhiu ngi chng qu. B qua i khi th 120 tui. 3)- Vua Pasenadi (Ba T Nc): Ngi i vng Bimbisra nh ni n phn trc, v ngi con k v l Vua Ajtasattu, sau khi ci c tng thin tr nn mt v i h php, mt thin tn li lc, c cng h tr mi mt cho cuc kt tp Tam tng ln I. Mt i th ch na trong hng vua cha phi k n l Vua Pasenadi, tr v x Kosala (Kiu Tt La), c th ph l Savatthi (X V). Tu vin Rajakamara l do vua cho xy cng ln c Pht v i tng. Hong hu Malika, v ca vua, l ngi kho hng dn phu qun ca mnh trn con ng o c, quy y Tam bo. B khuyn vua nn tham vn vi c Pht hiu ngha 16 cn mng hn l git hi nhiu sinh mng t l cu an theo li cc o s B La Mn. Samyutta Nikaya (kinh Tng ng) c trn mt chng mang ta l Kosala Samyutta, l chng c Pht ging cho vua nghe. Trong nhng bi php y, c nhng c nhn mnh nh: 1- nh gi mt ngi khng phi l chuyn n gin; 2- Nn coi trng ph n nh coi trng nam gii - Itth hipi ekacciy seyy (Trong hng ph n, c ngi cn tt hn nam gii). Vi x hi n thi y, ph n khng bao gi c knh n xng ng, li ni cao qu ca c Pht tht l mt khch l ln lao cho n gii; 3Khng nn coi thng gii tr (nh Thi t cn tr, con rn cn b, ngn la

nh v T kheo tr); tt c u c th tr thnh quan trng, ngha sau ny; 4- Chin thng nui dng hn th: Thng trn sanh th on Bi trn nim kh au Ai b thng b bi Tch tnh hng an lc (Tng ng VII) VII- nhng ngi cng inh, mt hng o t bi gii thot m rng cho tt c mi ngi, khng phn bit giu sang v ng cp x hi. Mt st nhn nh Angulimla, mt dm n nh Ambapali, nu quay v vi con ng o cng c th chng Thnh qu, nh kinh ghi li nh sau: 1)- Angulimla (V No): C tn l Ahimsaka (ngi v ti), con ca mt quc s x Kosala, v l mt t li lc, thn tn ca mt danh s Trung tm Gio dc Taxila ni ting, nhng do v lng ganh t ca ng mn khin thy dy hiu lm ng v buc ng phi dng ln 1.000 ngn tay t lm l cu php. ng tr nn l mt him ha, mt bng en thn cht bao trm ln t nc Kosala. S qu n nhng ngn tay kim c, ng nh eo vo c nn c hn danh l Angulimla (vng hoa bng ngn tay). c Pht l ngi th 1.000 m ng nh st hi trn vng hoa m ng thy yu cu. ng nh bng cn m st nhn hi hng khi nghe ngi ng ang c sc rt ui m khng sao n gn c, tht ln rng: Ny Angulimla, chnh ngi mi phi dng li, cn Nh Lai dng li lu ri. ng qung dao ti li v c xut gia bi nhn duyn . Bi ti c gy ra, ng tr thnh mt T kheo lun b chi bi, nh p, nm mi ni. Vi ng, chuyn u c tay chn mang nhiu thng tch, mu chy y mnh l chuyn cm ba. Vi tm n nn sm hi cng vi s n lc tinh tn thin nh, ng c qu A La Hn sau . 2)- Ambapli (Lin Hoa Sc): Trng hp k n Ambapli ni danh ti sc ca thnh Vesali l mt in hnh khc ca s ha v phn bit m c Th Tn ang lm. Trn ng i Kusinara (Cu Thi Na) nhp Nit bn, c Pht dng chn vn xoi ca c gi giang h ny. Nghe tin, c lin n thnh c

Pht v i chng v nh c cng dng, d cc nh qu tc Licchavi (L Xa) ngh n b cho c mt s tin rt ln h c c n lm iu ny. C pht tm cng vn xoi cho i tng, xin xut gia; v sau s gia cng chuyn cn, c t Thnh qu. Nh cn gi lc thi dn cc th l li mt ch, c C m gio ha tt c. Tr thc-ngu si, vng gi-bn cng, ngho hn-giu sang, gi c-nin thiu, n b-n ng, k c-ngi thin, tt c v ht thy, c C m u mang vo gio php v xem nh nhau. o ca c C m l o bnh ng, khng phn bit vy (kinh i Bo n). Tht khng c li tn dng no ni ht c s v bin ca lng t bi, s bnh ng trong con ng gio ha ca c Bn S. VIII- c Pht tuyn b nhp Nit bn c Pht l mt nhn vt phi thng, tuy nhin cn mang thn ng un l cn chu s hoi dit ca nh lut v thng. Khi 80 tui, thy nin cao sc yu, con ng gio ha vin mn, c Th Tn quyt nh nhp Nit bn ti mt lng mc xa xi, ho lnh l Kusinr (cch Patna, th ph tiu bang Bihar ngy nay 180 dm - khong 300 cy s - v hng Bc), m khng phi nhng th ln nh Savatthi hay Rjagaha. Trong thi gian cui cng cn lu li Magadha, c Pht ging cho i thn ca Ajtavattu nghe 7 iu kin thnh suy ca mt quc gia, khi ng ny tham vn Th Tn v vic chinh phc nc Cng ha Vajjian (Bt K). Nhn , c Pht cng ging 7 yu t thnh suy ca Gio hi. Ri Rjagaha, c Pht i v Ambalatthika, v n Nland, ri qua Ptaligma; nhn c Pht n ving ni ny, dn chng t tn cng thnh l Gotama. T , c Pht vt sng Hng v hng v Kotigma n lng Ndika v sau i v Vesli, nhp Nit bn cui cng ti y. Mi ni chn Ngi i qua u c du n ca s t mi ngi. Trong nm ny, c Pht tuyn b gia i tng: Ny Ananda, Gio hi cc t cn mong mi g na Nh Lai ? Nh Lai truyn dy gio php khng c s phn bit no gia gio l b truyn v gio l cng truyn. V chn l, Nh Lai khng bao gi c bn tay nm li ca mt ng

thy.... V Ngi dy rng khng nn ngh l c mt ai phi lnh o Gio hi v Gio hi phi ty thuc mt ai; m mi c nhn phi l mt Gio hi, mt hin thn ca gio php chn chnh. Ngi tip li: ... Nh Lai gi yu, gn n ngy la trn. Nh Lai 80 tui, khng khc no c xe qu c k phi cn c nhng si dy ct li cc b phn, gi n khi ri ra.... V Ngi li ku gi s n lc tinh tn, gic tnh chnh nim, khc t mi tham i th gian, qun nim Bn nim x (2)... ca cc T kheo. Ngi ni thm rng: Cc ng hy xem chnh mnh l hi o ca mnh, chnh mnh l ni nng ta ca mnh, khng nn nng ta bn ngoi. Hy xem gio php l hi o ca cc ng, gio php nh ch nng ta, khng nn nng ta bn ngoi. Ngi li c bit nhn mnh tm quan trng ca n lc c nhn. Mc du tui cao sc yu, c Pht lun vn dng mi c hi khuyn dy cc T kheo bng nhiu phng thc khc nhau. Cpal, c Th Tn tuyn b 3 thng sau nhp Nit bn. Trc y, c Th Tn to c hi cho Ananda thnh cu s tr th lu di hn na ca Ngi, nhng Ananda v tnh b qua; gi nghe c Pht tuyn b nh vy, Ngi lin khn cu nhng b t chi. Trc khi cng Ananda i v Mahvana, c Pht ging cho i chng nghe v tnh cch v thng ca cuc sng khi thy h qu su no. Triu tp Tng chng quanh thnh Vesli, c Pht ni li cui cng v a mt nhn thnh ph ny ln cht v i v Kusinara. Trn ng i, Ngi dng li nhiu ni ha k hu duyn. Pava, ngi th rn Cunda (Thun ) cng dng cho c Pht mn skasamaddhara (nm rng), Ngi hoan h nhn lnh v dn k nn chn phn cn li. Sau ba cm ny, c Pht b kit l rt nng. Vi tinh thn bnh thn, Ngi ni nhng li chc phc trn an v thanh minh cho Cunda v t gi i v Kusinara cch Pava 6 dm (khong 9 cy s), ni c dng tiu vng ca b tc Malla . n ni, gia hai tng cy sala, Ngi nm tnh lng, nghing mnh v hng mt, chn tri trn chn phi dui thng, u quay v hng Bc. Cy sala tr bng tri ma nh cng dng cho ngy i tang. Mi ngi mi cch biu hin s knh l. c Pht li dy cch t lng knh ngng v

tn sng c Th Tn l hy tun th gio php, tinh tn tu hnh, phm hnh trang nghim. K , Ngi cp n 4 Thnh tch (ni n sanh, Thnh o, Chuyn php lun ln u tin v ni Nhp dit) lin quan n i sng ca mt c Pht, nu vi lng thnh knh chim bi s c nhiu li lc. Sau khi cho tu s ngoi o Subhadda v y l ngi t sau cng, c Th Tn bo Ananda bo cho dn chng Malla bit rng Ngi s nhp Nit bn vo canh cui m nay, cng nh cn dn Ananda khng nn bn tm vi vic phi lm v vang long trng i vi nhc th ca Nh Lai, m hy tn lc tinh tn chu ton hnh phc cho chnh mnh. c tin qua hng nc mt rn ra ca Tn gi Ananda, dn chng Malla thnh Kusinara tp np ko v quy qun qu bn c Pht, cng rng cy sala chng kin giy pht thing ling duy nht trong i v nghe nhng li dy sau rt ca c Bn S: Ny Ananda, ng ngh rng ch cn li gio php cao c m khng cn bc o s na. Php v lut m ta dy bo, l o s ca cc ng. Ny Ananda, Tng chng nu mun, c th b cc gii lut ph v nh, sau khi Nh Lai nhp dit. C mt nghi ng, thc mc, phn vn g lin quan n Pht Php Tng, n o, n phng php, hy hi i, ng sau ny hi tic. c Th Tn ni nh vy ba ln, nhng c i chng u im lng. V, c o S khuyn tn cc t cu cui cng: Hi cc t, Nh Lai khuyn cc con, cc php hu vi u v thng, hy tn lc, lin tc chuyn cn. l di hun ti hu ca c Th Tn. Th ri c Bn S yn lng nhp v xut S thin. Ln lt Nh thin v.v... n nhp v xut Dit th tng nh. Ngi li nhp v xut Phi tng phi phi tng x nh v ln lt ngc tr li n nhp v xut S thin. V khi nhp v xut ln th hai ra khi T thin, c Th Tn nhp V d Nit bn. Kim thn ca c Pht c a n Makutabandhana cho mi ngi chim bi, v sau 7 ngy c c hnh l tr t di s t chc ca ngi Maha Kassapa. X li c chia lm 8 phn theo tha thun ca cuc hp do ngi Maha Kassapa, i vng Ajtasattu v ng Dona ng ch tr v phn phi cho 8 quc gia ln nh cng dn tc Malla, xy thp tn th. ng Dona xin c th phng ci bnh ng x li khi va thiu xong. Nhng

ngi Maurya Pipphalirana v n chm, xin c ly tro tn ca gin ha dng thp m l bi. Hnh dng ca Nh Lai khut dng t y. Con ng hong php li sanh ca c Pht ko di hn 45 nm. T lc thnh o cho n lc nhp Nit bn, Ngi khng ngng phc v chng sanh bng hai li i sng ca chnh bn thn v nhng li dy. Sut c con ng, i lc i mt mnh, lm khi cng i chng, t lng mc, rng ni n thung lng i cao, x thn ngho kh n ph t phn hoa, Ngi u c mt v a tt c tr v vi gio php chn nh, gio php ca t bi, t do, dn ch, bnh ng, gii thot. C- Kt lun Vi s hy sinh cao c, lng t bi rng ln v mt ch sanh dng mnh ca c Pht, ta c th tn dng hay quan nim Ngi l v nhn trn tt c nhng v nhn, siu nhn ng trn mi siu nhn. Nhng li tn dng, vic lm tn vinh, knh ngng c Pht ng n nht, ngha nht phi l nh li dn d ca Bn S trc lc Ngi ly trn: Ny Ananda, khng nn tn trng, nh l, tn thn, qu mn Nh Lai theo cch nh vy. Bt c T kheo, T kheo ni, u b tc, u b di no sng ng vi chnh php, t mnh ng x hp vi o, c hnh ng chn chnh, th chnh ngi , tn trng, nh l, tn thn, qu mn Nh Lai mt cch tt p nht./. * Ch thch: (1) Tht thnh ti: Gia ti ca bc Thnh, gm c: 1- Tn (c tin, lng chnh tn); 2- Gii (gii lut); 3- Tm (lng t h thn); 4- Qu (bit xu h vi ngi); 5- a vn (nghe nhiu, bit rng); 6- Tr tu; 7- X ly (s t b tham, sn, si). (2) T nim x: 4 i tng thin qun, gm: 1- Thn th; 2- Cm th; 3Tm thc; 4- Php. Cu hi hng dn n tp 1)- Hy trnh by mi lin h ca c Pht i vi hong tc v thn quyn ca Ngi, c bit l i vi n gii. 2)- Bn ngh g v gio l T (Bn chn l) v Bt chnh o, qua thi php u tin ca c Pht? 3)- Hy trnh by nhng c im trong cuc i hnh o ca c Pht, t Thnh o n nhp Nit bn.

Phn I - Bi c thm Nhng quan nim v o Pht HT Thch Tr Qung Theo lch s, c Pht Thch Ca xut thn l Thi t, sng trong cnh quyn uy nhung la, nhng thng bn khon v kip sng trm lun kh au ca con ngi. Ngi t b np sng xa hoa vt cht i tm con ng gii thot sanh t cho mnh v mi ngi. Tri qua 5 nm tm o, 6 nm kh hnh chn rng gi v 49 ngy t duy di ci b , Ngi chng qu V thng Chnh ng gic. Trn bc ng hong ha sanh, c Pht trc tin n 5 anh em Kiu Trn Nh, lp thnh m hnh Tam bo u tin ca Pht gio. Vi thi gian, gio on di s hng dn ca c Pht pht trin, ln n 12.000 T kheo v 6.000 T kheo ni cng nhiu c s, t vua cha cho n thng dn u quy ngng theo Pht. n nm Ngi 80 tui, thn t i cng hoi dit nh mi ngi, kt thc mt i gio ha sanh. Tuy nhin, cch nh gi s nghip ca c Pht mt cch gin n nh vy khng c chp nhn thi k Pht gio pht trin. xc nh t cch siu phm ca c Pht, nhiu quan nim khc nhau kin gii v Ngi c hnh thnh theo hng nhn v chiu su tm linh. Trc kia, ngi ta ngh rng Ngi xut hin trn cuc i ny, b ngi vua i tu, ngi ci b thnh Pht; tc quan nim Ngi va mi tu thnh Pht. Nhng nay, theo tinh thn Pht gio pht trin, c Pht tri qua nhiu kip hnh B Tt o, tch ly o hnh v tri thc, nn hin i mi kt thnh qu V thng ng gic. Kinh Bn Sanh, Bn S cng nhm ni ln qu trnh tu B Tt hnh ca Pht. Trn nn tng y, di lng knh i tha Pht gio, c Pht hin hu cao qu v trng tn chnh l v Ngi thnh tu Bo thn. Ngha l c Pht khng ch c np sng n thun nh mt con ngi bnh thng, nhng cuc i Ngi l kt tinh ca phc c, tr tu v vic lm siu vit. Ngi thnh cng trong vic gio ha l do c hnh v tri thc ca Ngi tc ng cho ngi thng hoa thnh thin. T cn bn nhn thc v Bo thn Pht hay thn phc c, tr tu, kinh Hoa Nghim trin khai thm, a ra quan nim v T L Gi Na Php thn. Pht T L Gi Na tiu biu cho nh sng tu gic, c kh nng truyn thng

khp php gii, truyn n tm thc ca tt c chng sanh m khng h chng ngi. Khi T L Gi Na Php thn chi phi n u, chng sanh tip nhn th pht B tm tu hnh, ai cng thnh Pht. Vi l gii y, Pht khng cn mang hnh thc no c nh, khng c mt ci g khng phi l Pht mi l Pht. L gii Php thn T L Gi Na bin chiu, th hin v tt c loi hnh. T loi ngi cho n loi th, k c cy c, u l Pht. Quan nim mt c Pht nh th qu bao la, kh nm bt. T , chuyn sang kinh Php Hoa, a ra quan nim kt hp Php thn Pht ca Hoa Nghim vi Bo thn Pht, hnh thnh mt c Pht thng tr, hin hu dng thc gi l th gian thng tr Tam bo. L Hoa Nghim m khng c gii thch b sung ca Php Hoa th d lm chng ta lm tng Php thn T L Gi Na bin chiu bng bc, v nh v hnh. Nhng kinh Php Hoa ko nim y tr li thc t; theo , T L Gi Na Php thn cng pht xut t t i ng un thn. V c Pht cng tu tp t sanh thn t i m to thnh T L Gi Na Php thn, v Ngi s dng Php thn y tc ng ngc li chng sanh. Ni khc, Ngi hin hu trn cuc i ny, bn trong thn t i hm cha mt Bo thn vin mn. Ngha l cuc sng ca c Pht ta sng lng t bao la, c hnh cao qu, hiu bit siu qun, th hin thnh nhng vic lm cu i, li ch cho ngi. Nh , chng sanh mi hng v Ngi v pht tm tin bc theo con ng gii thot ca Pht vch ra. c Pht dng Bo thn vin mn y phc c tr tu lm ht nhn to thnh Php thn T L Gi Na Pht. T L Gi Na Php thn hay nh sng tr tu ri vo cc php, iu ng cc php thnh phng tin gio ha ca Nh Lai, chuyn ha x hi ng thi. Ta cha thnh Pht v khng c Bo thn vin mn, tc cha y phc c tr tu, nn Php thn T L Gi Na Pht ca ta khng c tc dng, gi l Nh Lai ti trin. V vy, theo tinh thn Php Hoa, vic quan trng trn bc ng tu l phi nui ln Bo thn Pht ca chnh chng ta, tc n lc tu hnh pht trin hiu bit, o hnh ging nh Pht