Tı nh˜ng n®m 90, ngµnh ch®n nu´i lÓn tÿnh Th∏i B◊nh Æ∑ ÆπtÆ≠Óc nh˜ng b≠Ìc ph∏t tri”n quan tr‰ng vµ Æi“u nµy Æang lµmnÊi cÈm l™n v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i vÀt nu´i. Nhªm m´t∂ t›nh Æa dπng trong th„i quen qu∂n l˝ ch†t th∂i cÒa ng≠Íi d©nvµ nhªm Æ∏nh gi∏ nguy c¨ m´i tr≠Íng do ch†t th∂i ch®n nu´ig©y ra, chÛng t´i ti’n hµnh ph©n t›ch c∏c th„i quen vµ chi’nl≠Óc qu∂n l˝ ch†t th∂i cÒa 43 n´ng hÈ. ChÛng t´i Æ∑ lÀp ra h÷thËng ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh d˘a tr™nhai ph≠¨ng ph∏p khoa h‰c: ph≠¨ng ph∏p Æfinh t›nh d˘a tr™nvi÷c nghi™n c¯u s˘ vÀn ÆÈng tÊng th” cÒa n´ng hÈ vµ x©yd˘ng c∏c chÿ sË v“ nguy c¨ m´i tr≠Íng; ph≠¨ng ph∏p thËngk™ d˘a tr™n c∏c chÿ sË tr™n.

C∏c dπng ´ nhi‘m th≠Íng g∆p Æ“u do ch†t th∂i l·ng bfi th∂itr˘c ti’p ra ngoµi m´i tr≠Íng. Ng≠Óc lπi, ch†t th∂i ræn Æ≠Óc thugom vµ sˆ dÙng. SË l≠Óng Æ«u lÓn lµ y’u tË Æ«u ti™n quy’t ÆfinhÆ’n c∏c nguy c¨ m´i tr≠Íng. MÈt mÈt sË c∏c y’u tË kh∏c lµhπn ch’ v“ vi÷c qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ nh˜ng kh„ kh®n v“ c¨ sÎhπ t«ng, v“ di÷n t›ch Ɔt.

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓntheo nguy c¨ m´i tr≠Íng

do hoπt ÆÈng sˆ dÙngch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

V. Emonet-Denand, V. Porphyre, Nguy‘n Thfi Hoa L˝,ß∆ng Hoµng Bi™n, J.M. Paillat

82

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

LÍi n„i Æ«u

Nh˜ng thay ÆÊi trong hoµn c∂nh kinh t’ vµ k‹ thuÀt cÒac∏c hÈ ch®n nu´i lÓn c„ ∂nh h≠Îng nh†t Æfinh tÌi hoπtÆÈng vµ n®ng su†t ch®n nu´i, tu˙ theo nh˜ng trang bfiban Æ«u, k’ hoπch ch®n nu´i, ph≠¨ng th¯c tÊ ch¯c,c∏ch Æi“u khi”n c∏c h÷ thËng s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng Æ«ut≠ cÒa n´ng hÈ (1). M∆c dÔ c∏c ph≠¨ng th¯c ch®n nu´ir†t Æa dπng nh≠ng chÛng ta v…n kh´ng hi”u bi’t nhi“uv“ chi’n l≠Óc xˆ l˝ ch†t th∂i cÒa ng≠Íi d©n nh≠: c∏c th„iquen qu∂n l˝ ch†t th∂i lµ nh≠ th’ nµo? Tπi sao ng≠Íid©n lπi c„ c∏c th„i quen Æ„? C∏c th„i quen sœ thay ÆÊinh≠ th’ nµo khi c∏c hÈ ch®n nu´i lÓn chuy™n m´n ho∏s∂n xu†t? MËi quan h÷ gi˜a ng≠Íi s∂n xu†t ph©n vµng≠Íi sˆ dÙng ph©n (cho ao c∏, c©y trÂng) lµ nh≠ th’nµo? Nguy c¨ cÒa c∏c th„i quen qu∂n l˝ vµ c∏c ph≠¨ngth¯c sˆ dÙng ch†t th∂i lµ g◊?

Tr≠Ìc s˘ Æa dπng v“ c∏c h÷ thËng ch®n nu´i, chÛng t´iÆ∑ th˘c hi÷n mÈt nghi™n c¯u tr™n 43 hÈ nu´i lÓn trongtÿnh Th∏i B◊nh. Nghi™n c¯u käo dµi tı th∏ng 3 Æ’n th∏ng8 n®m 2005, nhªm mÙc Æ›ch x∏c Æfinh c∏c v†n Æ“ ´nhi‘m Æ∑ Æ≠Óc x∏c nhÀn ho∆c cfln ti“m tµng do ch†tth∂i vÀt nu´i g©y ra trong bËi c∂nh ph∏t tri”n th©m canhch®n nu´i lÓn. T◊m hi”u th„i quen g©y nguy c¨ cho m´itr≠Íng vµ x∏c Æfinh Æ≠Óc nguy™n nh©n cÒa nh˜ng th„iquen nµy lµ nhªm tπo ra c∏c h÷ thËng s∂n xu†t n´ngnghi÷p ›t ∂nh h≠Îng x†u Æ’n m´i tr≠Íng.

H÷ thËng ph©n loπi lµ mÈt y’u tË c«n thi’t Æ«u ti™n Æ”hi”u r‚ c∏c t∏c ÆÈng cÒa vi÷c qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®nnu´i tÌi m´i tr≠Íng. H¨n n˜a, ph©n loπi hÈ ch®n nu´icfln cho phäp Æi“u chÿnh nghi™n c¯u vµ s˘ ph∏t tri”nch®n nu´i cho phÔ hÓp h¨n vÌi nhu c«u vµ c∏c h÷ thËngch®n nu´i kh∏c nhau. H÷ thËng ph©n loπi nµy Æ≠Óc x©yd˘ng d˘a tr™n c∏c th´ng tin thu Æ≠Óc sau c∏c cuÈc Æi“utra n´ng hÈ vµ c∏c t›nh to∏n v“ chÿ sË nguy c¨ m´itr≠Íng. Ngoµi ra, chÛng t´i cfln ph∂i sˆ dÙng Æ’n mÈtsË c∏c ph≠¨ng ph∏p thËng k™.

M…u Æi“u tra (43 m…u) cË gæng th” hi÷n Æ≠Óc t›nh Æadπng trong s∂n xu†t vµ trong qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn cÒac∏c n´ng hÈ. V◊ thi’u c∏c th´ng tin Æfia ph≠¨ng ch›nhx∏c (sË li÷u thËng k™, Æi“u tra) n™n chÛng t´i kh´ngth” Æ∏nh gi∏ Æ≠Óc t›nh Æπi di÷n cÒa m…u. Tuy nhi™n,chÛng t´i bi’t rªng ph∏t tri”n n´ng nghi÷p lµ h≠Ìngmµ c∏c x∑ l˘a ch‰n: chuy™n ch®n nu´i gia c«m vµ(ho∆c) nu´i lÓn vµ (ho∆c) nu´i trÂng thu˚ s∂n. Th˘ct’, 95% sË hÈ ch®n nu´i nu´i tı 1 Æ’n 3 lÓn thfit. Do

Æ„, c„ th” n„i rªng chÛng ta Æ∑ Æ∏nh gi∏ qu∏ cao sËl≠Óng hÈ ch®n nu´i lÌn. Hi÷n nay, sË hÈ ch®n nu´i quym´ lÌn vÌi tr™n 15 n∏i vµ sË c∏c trang trπi chuy™n m´nho∏ (>100 n∏i) lµ kh´ng nhi“u. C∏c m´ h◊nh ch®nnu´i nµy cfln ›t phÊ bi’n vµ kh´ng ph∂i Î x∑ nµo cÚngc„. M∆t kh∏c, dfich cÛm gia c«m lµ mÈt kh„ kh®n r†tlÌn ÆËi vÌi c∏c hÈ nu´i th©m canh gia c«m. Do Æ„, c«nph∂i phflng tr∏nh nπn dfich nµy. H¨n n˜a, nhi“u hÈ Æ∑ngıng nu´i gµ, vfit vµ tπm thÍi thay ÆÊi c∏ch qu∂n l˝ch†t th∂i ch®n nu´i. Trong tr≠Íng hÓp nµy, ph©n t›chcÒa chÛng t´i ph∂i d˘a tr™n giai Æoπn s∂n xu†t tr≠ÌcÆ„ cÒa hÈ ch®n nu´i. CuËi cÔng, nh˜ng gia Æ◊nh Æ∑læp Æ∆t b” Biogaz Æ„ng vai trfl quan tr‰ng trong vi÷cqu∂n l˝ ch†t th∂i mÈt c∏ch hi÷u qu∂ ÆËi vÌi ng≠Íi ch®nnu´i vµ ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng. V◊ vÀy, h‰ chi’m kh∏Æ´ng trong m…u Æi“u tra cÒa chÛng t´i. Tı Æ„, chÛngt´i tÀp trung nghi™n c¯u c∏ch qu∂n l˝ ch†t th∂i cÒanh˜ng hÈ nµy. Læp Æ∆t Biogaz Æang Æ≠Óc khuy’nkh›ch nh©n rÈng v◊ nh˜ng lÓi ›ch mµ n„ Æem lπi chong≠Íi n´ng d©n vµ ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng.

Trong nghi™n c¯u nµy, n´ng hÈ Æ≠Óc coi lµ ÆËi t≠Óngtrung t©m, lµ ƨn vfi s∂n xu†t vµ sˆ dÙng ch†t th∂i.ChÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng ph≠¨ng ph∏p nghi™n c¯u d˘atr™n nghi™n c¯u cÒa Paillat vµ al., 2003 (2) th˘c hi÷n tπiÆ∂o Räunion nhªm x©y d˘ng mÈt h÷ thËng ph©n loπic∏c ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i tπi Æ©y.ßi“u tra Æ≠Óc th˘c hi÷n bªng ph≠¨ng ph∏p ph©n t›chvÀn ÆÈng tÊng th” cÒa n´ng hÈ. Ph≠¨ng ph∏p nµy baogÂm c∏c ph©n t›ch v“ s˘ vÀn ÆÈng tÊng th” trong mÈthÈ ch®n nu´i rÂi Æ≠a ra c∏c Æ∏nh gi∏ vµ mÈt sË gi∂iph∏p ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i vÀt nu´i. Qu∏ tr◊nhvÀn ÆÈng cÒa mÈt n´ng hÈ Æ≠Óc hi”u lµ mÈt chuÁinh˜ng quy’t Æfinh cÒa ng≠Íi n´ng d©n vµ gia Æ◊nh anhta trong tÀp hÓp c∏c kh„ kh®n vµ thuÀn lÓi cÒa h‰ nhªmÆπt Æ≠Óc nh˜ng mÙc Æ›ch ri™ng, nh˜ng mÙc Æ›ch chiphËi qu∏ tr◊nh s∂n xu†t cÒa n´ng hÈ (3). Quan Æi”mnµy cÒa n´ng hÈ ph∂i Æ≠Óc xem xät trong c∂ qu∏ tr◊nhl©u dµi. Th˘c vÀy, quy’t Æfinh hi÷n tπi mÈt ph«n lµ h÷qu∂ cÒa s˘ ph∏t tri”n trong qu∏ kh¯ vµ n„ cÚng Æ„ngvai trfl chÿ d…n cho t≠¨ng lai vµ nh˜ng thay ÆÊi c„ th”cÒa n´ng hÈ. Khi Æ„, Æ∆c Æi”m cÒa n´ng hÈ sœ Æ≠Ócbi”u hi÷n qua quy m´ vµ c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t. ßi“unµy giÛp c∏c hÈ x∏c Æfinh n™n k’t hÓp thµnh ph«n s∂nxu†t nµo. S˘ k’t hÓp nµy bao gÂm trÂng tr‰t vµ ch®nnu´i cÚng nh≠ c∏ch tÊ ch¯c s∂n xu†t. C∏c hoπt ÆÈngs∂n xu†t Æ≠Óc sæp x’p theo di÷n t›ch, sË l≠Óng ch†t th∂i,s˘ sˆ dÙng ch†t th∂i (b∏n, chuy”n ho∏), k‹ thuÀt s∂nxu†t (d˘a theo c≠Íng ÆÈ lao ÆÈng) vµ n®ng su†t/vÀt

83

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

nu´i ho∆c/l¯a nu´i. L˘a ch‰n chi’n l≠Óc cÒa ng≠Íi ch®nnu´i chÒ y’u v…n lµ s˘ k’t hÓp s∂n xu†t.

C∏c nÈi dung nghi™n c¯u (gia Æ◊nh, bÈ m∏y s∂n xu†t,qu∏ kh¯ s∂n xu†t) Æ≠Óc nghi™n c¯u d≠Ìi hai g„c ÆÈ:tr≠Ìc h’t, xem xät mËi quan h÷ cÒa chÛng vÌi tÊ hÓps∂n xu†t (t¯c lµ mÈt sË Æ∆c Æi”m vÀn ÆÈng nh≠ th’ nµo,g©y hπn ch’ ho∆c c„ t∏c ÆÈng t›ch c˘c Æ’n c∏c hoπtÆÈng s∂n xu†t cÒa n´ng hÈ ra sao), c∏c ph≠¨ng th¯ctÊ ch¯c s∂n xu†t mµ gia Æ◊nh ∏p dÙng vµ s¯c mπnh k‹thuÀt, kinh t’, mÈt sË Æ∆c Æi”m bi”u hi÷n nh˜ng s˘ l˘ach‰n quan tr‰ng v≠Ót qu∏ khu´n khÊ cÒa tÊ hÓp s∂nxu†t vµ h≠Ìng tÌi vi÷c qu∂n l˝ cÒa n´ng hÈ.

Nh≠ vÀy, s˘ li™n k’t g˜a c∏c l˘a ch‰n ph∂i Æ≠Óc chÿ r‚vµ tu˙ theo quan Æi”m cu∂ ng≠Íi n´ng d©n vµ gia Æ◊nhanh ta.

Trong ph«n Æ«u, chÛng t´i sœ tr◊nh bµy c∏c th„i quenqu∂n l˝ ch†t th∂i cÒa ng≠Íi ch®n nu´i vµ Æ≠a ra mÈt sËy’u tË ph©n bi÷t gi˜a c∏c hÈ d˘a tr™n k’ hoπch qu∂n l˝ch†t h˜u c¨ cÒa h‰. Ph«n th¯ hai sœ tr◊nh bµy c∏c nguyc¨ m´i tr≠Íng do c∏c th„i quen tr™n nhªm mÙc Æ›chph©n loπi c∏c h÷ thËng ch®n nu´i lÓn. CuËi cÔng, ph«nba sœ Æ≠a ra mÈt h÷ thËng ph©n loπi hÈ ch®n nu´i d˘atr™n s˘ so s∏nh c∏c th„i quen qu∂n l˝ ch†t h˜u c¨ vµs˘ Æ∏nh gi∏ nguy c¨ ´ nhi‘m.

KKhhuunngg 11:: CC∏∏cc llooππii hhÈÈ cchh®®nn nnuu´ii

- HHÈÈ nnuu´ii nn∏∏ii:: ng≠Íi d©n nu´i n∏i vµ b∏n lÓn con sau cai s˜a (7 - 10 kg). - HHÈÈ nnuu´ii llÓÓnn ccÍÍii ((lÓn gÈt): ng≠Íi d©n nu´i lÓn con sau cai s˜a Æ’n kho∂ng 25 kg; sau Æ„ lÓn Æ≠Óc b∏n

cho ng≠Íi nu´i lÓn thfit Æ” ti’p tÙc Æ≠Óc vÁ bäo ho∆c Æ” gi’t mÊ. ô Vi÷t Nam, nhi“u hÈ mua lÓn con v“, nu´i chÛng Æ’n 25 kg rÂi b∏n.

- HHÈÈ nnuu´ii llÓÓnn tthhfifitt:: hÈ ch®n nu´i nu´i lÓn con sau cai s˜a ho∆c lÓn cÍi kho∂ng 25 kg thµnh lÓn thfit. KhËi l≠Óng b∏n Æπt kho∂ng tı 45 - 90 kg.

LL≠≠uu ˝::Ng≠Íi n´ng d©n Vi÷t Nam, tı l©u, c„ nh˜ng quy’t Æfinh kh∏ linh hoπt. Nh≠ vÀy, h‰ c„ th” thay ÆÊi ki”u ch®nnu´i mÈt c∏ch d‘ dµng tu˙ thuÈc vµo nguÂn th¯c ®n vÀt nu´i, di÷n t›ch chuÂng nu´i, di‘n bi’n cÒa thfi tr≠Íngthfit vµ nhu c«u tµi ch›nh cÒa h‰. Tuy nhi™n, ng≠Íi ta kh´ng th” th˘c hi÷n Æ≠Óc th„i quen nµy trong c∏c trangtrπi ch®n nu´i c´ng nghi÷p, hoπt ÆÈng theo tıng l¯a nu´i vµ c„ c¨ sÎ hπ t«ng r†t phÔ hÓp Æ” duy tr◊ mÈt sËl≠Óng vÀt nu´i nh†t Æfinh, mÈt c∏ch Æ“u Æ∆n. ß∆c Æi”m bi’t tÀn dÙng c¨ hÈi cÒa ng≠Íi d©n Vi÷t Nam (nh≠ Æ∑ n„i Î tr™n) Æ„ng vai trfl quan tr‰ng trong vi÷cÆi“u ti’t thfi tr≠Íng. C∏c hÈ ch®n nu´i lÌn, vıa vµ nh· bÊ sung cho nhau trong hoπt ÆÈng cung c†p thfit lÓn chothfi tr≠Íng chung. Ch›nh s˘ linh hoπt trong quy’t Æfinh cÒa hÈ ch®n nu´i nh· vµ trung b◊nh lµm hπn ch’ c∏c cuÈckhÒng ho∂ng, Æ∆c bi÷t lµ khÒng ho∂ng trong ngµnh hµng thfit lÓn v◊ thfi tr≠Íng lu´n c„ s˘ bi’n ÆÈng lÌn v“ gi∏c∂. Trong khi c∏c c¨ sÎ ch®n nu´i lÌn hoπt ÆÈng hi÷u qu∂ nh≠ng käm linh hoπt th◊ c∏c hÈ ch®n nu´i quy m´nh· vµ trung b◊nh, ›t th©m canh, nh≠ng r†t n®ng ÆÈng. ßi“u nµy hoµn toµn ÆÛng ÆËi vÌi ch®n nu´i lÓn tπi Vi÷tNam vµ ÆÛng trong phπm vi ngµnh hµng ph©n lÓn.

84

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

Ng≠Íi ch®n nu´i lÓn vµ c∏c th„i quen qu∂nl˝ ch†t th∂i cÒa h‰

HH÷÷ tthhËËnngg cchh®®nn nnuu´ii vvµµ cc∏∏cc lluuÂÂnngg cchh††tt tthh∂∂ii

H◊nh 1 bi”u thfi c∏c y’u tË c¨ b∂n hÓp thµnh mÈt c¨ sÎ

ch®n nu´i vÌi c∏c luÂng s∂n xu†t, ti™u thÙ vµ luÂng s∂nph»m phÙ tı trÂng tr‰t ho∆c ch®n nu´i. MÁi n´ng hÈbao gÂm 2 ph«n di÷n t›ch: ph«n Ɔt Î, thuÈc khu v˘clµng x∑, c„ di÷n t›ch th≠Íng nh·. ß©y lµ n¨i lµm nhµ,lµm v≠Ín, ch®n nu´i vµ nu´i trÂng thu˚ s∂n; ph«n Ɔtkhai th∏c c„ di÷n t›ch lÌn h¨n, Æ≠Óc dÔng Æ” trÂng tr‰t.

Ng≠Íi n´ng d©n th≠Íng k’t hÓp gi˜a ch®n nu´i vµ trÂngtr‰t. C∏c luÂng trao ÆÊi gi˜a c∏c thµnh ph«n s∂n xu†tlµ t≠¨ng ÆËi nhi“u (H◊nh 1). Ch†t th∂i ch®n nu´i (lÓn, giac«m, tr©u, bfl) vµ ch†t th∂i cÒa con ng≠Íi Æ„ng vai trfltrung t©m trong vi÷c k’t hÓp c∏c thµnh ph«n s∂n xu†ttrong mÈt n´ng hÈ ho∆c gi˜a c∏c n´ng hÈ vÌi nhau.Nhªm m´ t∂ ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i nµy, chÛngt´i sˆ dÙng c∏c y’u tË nh≠ quy m´ ch®n nu´i, chuÂng

nu´i, hË ch¯a, vfi tr› cÒa n´ng hÈ vµ c∏c th„i quen xˆ l˝ch†t th∂i (th∂i ph©n ra kh·i chuÂng trπi, chuy”n ho∏ph©n, sˆ dÙng ph©n trong n´ng hÈ vµ s˘ trao ÆÊi ph©ngi˜a c∏c n´ng hÈ) (4). H◊nh 2 sœ tr◊nh bµy s˘ Æa dπngcÒa c∏c loπi ch†t th∂i ch®n nu´i Æ≠Óc th∂i ra, Æ≠Óc t›chtr˜, Æ≠Óc chuy”n ho∏ vµ Æ≠Óc sˆ dÙng ngay trong n´nghÈ ho∆c xu†t ra b™n ngoµi.

HH◊◊nnhh 11:: C∏c luÂng chu chuy”n Nit¨ trong n´ng hÈ

85

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

SSËË ll≠≠ÓÓnngg cchh††tt tthh∂∂ii tthh∂∂ii rraa vvµµ qquuyy mm´ cchh®®nn nnuu´ii

C∏c th´ng tin v“ l≠Óng ph©n lÓn th∂i ra/ngµy lµ r†t kh∏cnhau, tu˙ theo loπi vÀt nu´i vµ th¯c ®n. Do thi’u c∏cth´ng tin tı c¨ sÎ, chÛng t´i ≠Ìc t›nh sË l≠Óng ph©n vÀtnu´i th∂i ra bªng c∏ch sˆ dÙng c∏c gi∂ thuy’t sau khiÆ∑ nghi™n c¯u mÈt sË tµi li÷u. Gi∂ Æfinh rªng khËi l≠Óngch†t th∂i (bao gÂm ph©n vµ n≠Ìc ti”u) vÀt nu´i th∂ira/lÓn tÿ l÷ tuy’n t›nh vÌi khËi l≠Óng vÀt nu´i (5). H÷ sËnµy sœ gi∂m theo tıng giai Æoπn ph∏t tri”n cÒa lÓn (6):gi∂m tı 8,6 % khi lÓn Æπt 41,9 kg sang 3,8 % khi khËil≠Óng lÓn Æπt 130 kg. ßa sË c∏c hÈ Æi“u tra nu´i lÓn thfitÆ’n kho∂ng 50 - 70 kg. Do Æ„, chÛng t´i sœ sˆ dÙng h÷sË 7% l≠Óng ch†t th∂i Æ≠Óc th∂i ra/kg lÓn h¨i. ßËi vÌilÓn n∏i, khi lÓn Æπt Æ’n khËi l≠Óng cÒa giai Æoπn tr≠Îngthµnh, h÷ sË nµy sœ th†p h¨n vµ gi∂m xuËng cfln 3,8%.C∏c k’t qu∂ Æ≠Óc tr◊nh bµy bªng khËi l≠Óng mµ kh´ngÆ≠Óc Æo bªng th” t›ch, ÆÛng theo th„i quen Æfia ph≠¨ng.S˘ Æa dπng trong c∏c chi’n l≠Óc ch®n nu´i, c∏ch chovÀt nu´i ®n vµ c∏c giËng vÀt nu´i trong cÔng mÈt n®ms∂n xu†t khi’n vi÷c Æ∏nh gi∏ tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng cÒa vÀtnu´i cµng trÎ n™n kh„ kh®n h¨n. Do Æ„, chÛng t´i sœsˆ dÙng sË li÷u sΩn c„ tπi Vi÷t Nam lµ 500 g/ngµy (KhËil≠Óng t®ng tr≠Îng hµng ngµy/ngµy = GMQ).

L≠Óng ch†t th∂i vÀt nu´i th∂i ra trong c∏c hÈ ph·ng v†ndao ÆÈng tı 2 Æ’n 3 t†n/n®m vµ tÿ l÷ vÌi quy m´ Ƶn vÀtnu´i. Kh´ng h“ c„ giÌi hπn cÀn tr™n, c∏c hÈ ch®n nu´ic„ l≠Óng ph©n th∂i ra r†t kh∏c nhau. S˘ kh∏c nhau v“l≠Óng ch†t h˜u c¨ th∂i ra nµy Æ≠Óc bi”u hi÷n Æ∆c bi÷tr‚ nät theo mÔa. V› dÙ, ng≠Íi n´ng d©n sœ t®ng sË Æ«ulÓn khi lÓn b∏n Æ≠Óc gi∏. ß©y lµ mÈt hi÷n t≠Óng r†t phÊbi’n ÆËi vÌi hÈ ch®n nu´i quy m´ nh· vµ trung b◊nh. Tuynhi™n, xu h≠Ìng nµy kh´ng ∏p dÙng Æ≠Óc cho m´ h◊nhtrang trπi ki”u ch©u ¢u. Nh≠ vÀy, vµo mÔa Æ´ng, mÈtsË hÈ (n=6) Æ∑ t®ng g†p Æ´i quy m´ Ƶn trong vµi n®m.Khi Æ„, l≠Óng ph©n th∂i ra/ngµy ph∂i qu∂n l˝ lµ kh∏ lÌn.Khi chuÂng nu´i Î ph›a tr™n ao, hÀu qu∂ g©y ra tı vi÷cqu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i trÎ n™n tr«m tr‰ng: h÷ thËng s∂nxu†t k’t hÓp sœ bfi m†t c©n ÆËi tu˙ theo m¯c ÆÈ thay ÆÊiquy m´ Ƶn. Ng≠Óc lπi, nh˜ng hÈ chuy™n nu´i lÓn n∏ivµ lÓn thfit th©m canh c„ sË l≠Óng vÀt nu´i r†t Ên Æfinh.

CChhuuÂÂnngg ttrrππii

i) Vfi tr› cÒa chuÂng trπiMÈt sË h÷ thËng chuÂng nu´i bao gÂm nhi“u chuÂngri™ng rœ, lµ k’t qu∂ cÒa s˘ ph∏t tri”n li™n tÙc cÒa n´nghÈ. C∏c ´ chuÂng c„ th” Æ≠Óc x©y d˘ng ri™ng rœ do

HH◊◊nnhh 22:: C∏c loπi ch†t th∂i tı lÓn vµ n¨i sˆ dÙng

86

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

thi’u Ɔt ho∆c do quy hoπch ri™ng cÒa chÒ hÈ. ßa sËchuÂng trπi Æ“u nªm tr™n ph«n Ɔt Î, trong lµng x∑. Tuynhi™n, hi÷n nay, xu†t hi÷n xu h≠Ìng di dÍi ch®n nu´i ravÔng tÀp trung khi c∏c hÈ muËn mÎ rÈng s∂n xu†t: t†tc∂ nh˜ng hÈ ch®n nu´i nh· (tı 0 Æ’n 1 n∏i, < 5 lÓn

thfit/l¯a) vµ 80 % sË hÈ ch®n nu´i trung b◊nh (1<n∏i<5,tı 20 - 30 lÓn thfit/l¯a) c„ chuÂng nu´i tr™n ph«n Ɔt Î.Ng≠Óc lπi, chÿ c„ 45% sË hÈ ch®n nu´i lÌn (5 n∏i, > 30Æ’n 50 lÓn thfit/l¯a) x©y trang trπi trong khu v˘c lµng x∑.

Ng≠Íi d©n x©y chuÂng tr™n ph«n Ɔt n´ng nghi÷p c„th” c„ nghi“u nguy™n nh©n: a) ph«n Ɔt Î nªm trongkhu v˘c ngoπi vi lµng vµ chÒ hÈ c„ di÷n t›ch Ɔt n´ngnghi÷p Î g«n. Di÷n t›ch nµy Æ≠Óc chÒ hÈ chuy”n ÆÊithµnh ph«n Ɔt c„ th” x©y d˘ng Æ≠Óc b) sau khi chuy”nÆÊi ruÈng th†p thµnh ao, ng≠Íi ch®n nu´i lµm chuÂngngay tr™n ao c) n´ng hÈ lµ mÈt trang trπi s∂n xu†t theoki”u th©m canh.

ii) C∏c loπi chuÂngN“n chuÂng quy Æfinh loπi ch†t th∂i vÀt nu´i. B∂ng 1 m´t∂ s˘ Æa dπng cÒa c∏c ki”u chuÂng trπi hi÷n c„ Î Th∏iB◊nh, thu˙ theo sË Æ«u lÓn. ßa sË hÈ Æi“u tra c„ n“nchuÂng b™-t´ng. Do Æ„, s˘ Æa dπng cÒa c∏c loπi ch†tth∂i ch®n nu´i chÒ y’u lµ do c∏c th„i quen v÷ sinhchuÂng, kh©u t›ch tr˜ vµ chuy”n ho∏ ch†t th∂i mµ ng≠Íich®n nu´i Æ∑ l˘a ch‰n.

ChuÂng mÌi theo ki”u c´ng nghi÷p - C∏c hÈ ch®nnu i lÌn Æ“u læp Æ∆t c∏c thi’t bfi ch®n nu i hi÷n Æπi ki”uth©m canh nh≠ h÷ thËng lÂng nhËt vµ n“n sµn sæt.ChuÂng nu i c„ c†u trÛc nh≠ sau: lÓn n∏i chˆa vµ lÓnÆ˘c, mÁi con Æ≠Óc nhËt ri™ng vµo mÈt tr™n n“n b™t´ng;lÓn cÍi vµ lÓn thfit to Æ≠Óc th∂ chung vµo c∏c ´ chuÂng;lÓn ÆŒ vµ lÓn con Æ≠Óc nhËt ri™ng trong ´ lÂng tr™n n“nsµn sæt. Loπi chuÂng nµy chÿ g∆p trong c∏c trang trπi vÌiquy m´ tr™n 10 n∏i, k’t hÓp vÌi nu i thfit. D≠Ìi h÷ thËngn“n sµn sæt kh´ng ph∂i lµ hË ch¯a mµ lµ n“n chuÂngb™-t´ng; ch†t th∂i l·ng vµ n≠Ìc rˆa chuÂng sœ tho∏t quakhe hÎ cÒa n“n sµn, ph©n ræn ho∆c Æ≠Óc h„t vµ t›ch tr˜lπi ho∆c Æ≠Óc h„t cÔng vÌi ph©n l·ng tu˙ theo chi’n l≠Ócqu∂n l cÒa ng≠Íi ch®n nu i.

ChuÂng b∏n c´ng nghi÷p, n“n b™-t´ng - Ng≠Íi tanhËt lÓn thfit vµo c∏c ´ chuÂng n“n b™-t´ng. Di÷n t›chmÁi chuÂng thay ÆÊi theo tıng hÈ, tı 3 Æ’n 10 m2. N“nchuÂng th≠Íng nhΩn vµ h¨i dËc. ô ph›a cuËi chuÂng,ph©n lÓn tho∏t ra theo mÈt r∑nh chung th´ng vÌi t†t c∂c∏c ´ chuÂng. MÈt sË chuÂng cÚ c„ c∏c ´ chuÂngth≠Íng tËi, hãp vµ kh„ vµo. Ng≠Óc lπi, chuÂng mÌi x©yrÈng h¨n vµ th´ng tho∏ng.

ChuÂng truy“n thËng - LÓn n∏i c„ th” Æ≠Óc nhËt vµo´ chuÂng n“n b™-t´ng giËng nh≠ lÓn thfit ho∆c trong ki”uchuÂng truy“n thËng. N“n chuÂng ki”u nµy th≠Íngbªng b™ t´ng ho∆c bªng gπch. ChuÂng gÂm 2 ph«n:ph«n nÊi vµ ph«n ch◊m h¨n käm nhau kho∂ng tı 20 Æ’n50 cm. N∏i ®n vµ ngÒ tr™n ph«n n“n cao. Ph«n n“n th†plµ n¨i ch¯a Æ˘ng ch†t th∂i. Ng≠Íi ch®n nu´i cfln ÆÊth™m c∏c loπi ch†t th∂i kh∏c vµo Æ©y nh≠ r∏c th∂i sinhhoπt, r¨m r∏c kh´,... ß´i khi mÈt chuÂng cÚng c„ nhi“u´. ChÒ ki”u chuÂng nµy lµ hÈ ch®n nu´i r†t nh· (1 n∏iho∆c 2 - 3 lÓn thfit/n®m). MÈt sË hÈ ch®n nu´i quy m´lÌn h¨n tÀn dÙng chuÂng nµy Æ” nu´i n∏i ho∆c Æ” t›chtr˜ ch†t th∂i.

BB∂∂nngg 11:: Ph©n bË chuÂng trπi theo loπi hÈ ch®n nu´i (n=43)

0 Æ’n 2 n∏i vµ/ho∆c <20 lÓn thfit0 Æ’n 5 n∏i vµ/ho∆c 0<lÓn thfit <50>5 n∏i vµ/ho∆c >50 lÓn thfit

CChhuuÂÂnngg ttrruuyy““nn tthhËËnngg

341

CChhuuÂÂnngg hhii÷÷nnÆÆππii nn““nn bb™™--tt´nngg< 5 ´2146

CChhuuÂÂnngg hhii÷÷nnÆÆππii nn““nn bb™™--tt´nngg> 5 ´059

CChhuuÂÂnngg mmÌÌiikkii””uu tthh©©mm ccaannhh

005

HH◊◊nnhh 33:: LÓn thfit tr™n n“n chuÂng b™-t´ng. Ph›a cuËi chuÂng c„ mÈt r∑nh ch∂y qua lÁ

87

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

VV÷÷ ssiinnhh cchhuuÂÂnngg nnuu´ii

MÁi c∏ch sˆ dÙng (ho∆c kh´ng sˆ dÙng) ch†t th∂i ch®nnu´i t≠¨ng ng vÌi mÈt th„i quen v÷ sinh ri™ng. Hai th„iquen v÷ sinh phÊ bi’n nh†t cho bËn loπi s∂n ph»m: i)

ph≠¨ng ph∏p trÈn l…n pha l·ng (n≠Ìc ti”u, n≠Ìc rˆachuÂng) vµ pha ræn tπo ra ph©n l·ng ho∆c ph©n chuÂngn’u c„ th™m ch†t ÆÈn chuÂng; i) ph≠¨ng ph∏p t∏ch pharæn/l·ng cho ph©n h„t vµ n≠Ìc rˆa chuÂng.

HH◊◊nnhh 44:: S´ vµ xŒng Æ” h„t ph©n trong mÈt trang trπiÎ Th∏i B◊nh

HH◊◊nnhh 55:: Rˆa ´ chuÂng ki”u hi÷n Æπi c„ n“n b™-t´ng. Ph©n l·ng tho∏t ra qua r∑nh Î ph›a cuËi chuÂng

88

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

i) Kh´ng t∏ch pha ræn/l·ngßËi vÌi ki”u chuÂng truy“n thËng: ph©n lÓn th∂i ra l…nvÌi ch†t ÆÈn chuÂng vµ tπo thµnh ph©n chuÂng. Ph©ntr™n ph«n nÊi (chÁ ngÒ) Æ´i khi Æ≠Óc h„t Æi nh≠ng r†thi’m khi Æ≠Óc rˆa. ßËi vÌi ki”u chuÂng n“n b™-t´ng:ng≠Íi ta rˆa chuÂng bªng mÈt Ëng b¨m n≠Ìc ho∆cbªng s´. Do n“n chuÂng h¨i dËc vµ d≠Ìi ∏p su†t cÒan≠Ìc, ch†t th∂i bfi Æ»y v“ ph›a cuËi chuÂng vµ tho∏t raqua r∑nh. Vµo mÔa hÃ, t«n sË rˆa chuÂng kho∂ng tı 1-3 l«n/ngµy, tu˙ theo nhi÷t ÆÈ. Ng≠Íi ch®n nu´i cfln dÔngn≠Ìc Æ” tæm m∏t cho lÓn. ß´i khi, ng≠Íi ta lµm b” Î cuËichuÂng Æ” lÓn tæm. Vµo mÔa Æ´ng, sË l«n rˆa chuÂnggi∂m xuËng cfln 1 - 4 l«n/tu«n.

ii) T∏ch pha ræn/l·ngNg≠Íi ta h„t ph©n ræn rÂi rˆa chuÂng vÌi t«n sË nh≠ Æ∑n„i Î tr™n. Ch†t l≠Óng ph©n phÙ thuÈc vµo di÷n t›ch h„tvµ hi÷u qu∂ cÒa vi÷c rˆa chuÂng. VÌi ph≠¨ng ph∏p v÷sinh nh≠ vÀy, c„ th” coi Æ∑ h„t Æ≠Óc 50 - 60% n≠Ìc ti”uvµ 95 - 100 % ph©n ræn. Do kh´ng c„ n≠Ìc rˆa chuÂngvµo mÔa Æ´ng (kh´ng m∏y b¨m, n≠Ìc m≠¨ng cπn),mÈt sË hÈ h„t ph©n tr≠Ìc rÂi lau sπch n“n chuÂng.

N≠Ìc th∂i ch®n nu´i (n≠Ìc ti”u vµ n≠Ìc rˆa chuÂng)ch∂y vµo hË ch¯a, ao tÔ, ao nu´i c∏, ho∆c ch∂y ra s´ng,m≠¨ng m∏ng. 80% sË hÈ Æi“u tra th˘c hi÷n h„t ph©nræn. Tuy nhi™n, khi quy m´ ch®n nu´i cµng lÌn vµ khic∏c nguÂn sˆ dÙng ch†t th∂i cµng nhi“u th◊ s˘ l˘a ch‰nc∏c ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i cÒa ng≠Íi ch®n nu´icµng kh∏c nhau. Do Æ„, chÛng ta c„ th” th†y trong cÔngmÈt n´ng hÈ, ng≠Íi ta k’t hÓp nhi“u ph≠¨ng ph∏p:nh˜ng hÈ c„ chuÂng nu´i tr™n ao (8 hÈ) c„ th” chÿ h„tph©n trong mÈt sË chuÂng phÙc vÙ cho trÂng tr‰t; sË´ chuÂng cfln lπi, khi Æ„, Æ≠Óc rˆa n≠Ìc vµ toµn bÈl≠Óng ch†t th∂i l·ng sœ ÆÊ xuËng ao cho c∏. Nh˜ng hÈthıa ph©n, chÿ t›ch tr˜ l≠Óng ph©n h‰ c«n vµ kh´ng bÀnt©m v“ l≠Óng ph©n thıa; c∏c ch†t th∂i d≠ thıa sœ ch∂yl…n vÌi n≠Ìc rˆa chuÂng.

HÈ ch®n nu´i lÓn trung b◊nh vµ lÌn th˘c hi÷n nhi“uph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i khi h‰ c„ b” Biogaz: h‰c„ th” h„t ph©n ræn vµ chÿ Æ” ph©n l·ng ch∂y vµo b”Biogaz ho∆c h‰ h„t mÈt l≠Óng ph©n nh†t Æfinh mµ h‰chæc chæn c„ th” t›ch tr˜ Æ≠Óc vµ Æem b„n cho c©ytrÂng ho∆c cho ao (tu˙ theo mÔa, kh∂ n®ng t›ch tr˜ vµch’ bi’n ph©n), l≠Óng ph©n l·ng cfln lπi sœ Æ≠Óc ch∂yvµo b” Biogaz; ho∆c h‰ kh´ng t∏ch pha ræn/l·ng mµtoµn bÈ ch†t th∂i vµ n≠Ìc rˆa chuÂng sœ ÆÊ vµo b”Biogaz.

H„t ph©n lµ mÈt c´ng vi÷c tËn nh©n c´ng vµ n∆ng nh‰ch¨n ph≠¨ng ph∏p rˆa chuÂng. Tuy nhi™n, s˘ vÀnchuy”n vµ b„n ph©n h˜u c¨ cho c©y trÂng Æ∑ lµm cho

th„i quen nµy trÎ n™n phÊ bi’n nh†t. MÎ rÈng quy m´s∂n xu†t th≠Íng Æi kÃm vÌi vi÷c gi∂m ho∆c ngıng t∏chph©n ræn/l·ng. Xu h≠Ìng nµy cµng Æ≠Óc bÈc lÈ r‚ näth¨n khi hÈ ch®n nu´i læp b” Biogaz. Hi÷n nay, Æ©y lµmÈt ph≠¨ng th¯c xˆ l˝ ch†t th∂i Æang Æ≠Óc ch›nh quy“nÆfia ph≠¨ng khuy’n kh›ch mπnh mœ.

TT››cchh ttrr˜ cchh††tt tthh∂∂ii ttıı llÓÓnn

T›ch tr˜ ch†t th∂i vÀt nu´i lµ mÈt trong nh˜ng kh„ kh®nlÌn ÆËi vÌi ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n. Do di÷n t›ch Ɔt Îth†p n™n ng≠Íi ta chÿ c„ th” dµnh mÈt chÛt kh´ng gian(thÀm ch› lµ kh´ng) Æ” t›ch tr˜ ph©n. Trong khi Æ„, ch†tth∂i ch®n nu´i lπi lµ nguÂn g©y kh„ chfiu cho gia Æ◊nh vµcho hµng x„m cÒa h‰, nh†t lµ khi ch®n nu´i nªm trongkhu v˘c lµng x∑ (80% sË hÈ Æi“u tra). C„ nhi“u loπi hËng≠Íi d©n sˆ dÙng Æ” ch¯a ph©n. Nh◊n chung, hË ch¯aph©n c„ s¯c ch¯a hπn ch’, kho∂ng tı 1 Æ’n 5 m3.

i) Ch¯a ph©n chuÂng vµ ph©n h„tNg≠Íi d©n ch¯a ph©n chuÂng trong chuÂng ki”u truy“nthËng vµ ÆÀy k›n. Nh˜ng hÈ Æ∑ ph∏t tri”n s∂n xu†t(> 2 n∏i vµ > 20 lÓn thfit/l a) tÀn dÙng ki”u chuÂng truy“nthËng Æ” ch¯a ph©n lÓn tı c∏c chuÂng mÌi. Khi Æ„, ph©nchuÂng sœ kh´ng c„ nhi“u r¨m r∏c. Khi quy m´ ch®nnu i Æ≠Óc mÎ rÈng Æ∏ng k”, mÈt sË hÈ chuy”n chuÂngtruy“n thËng thµnh hË chuy™n Æ” ch¯a ph©n h„t. H‰ngıng nu i n∏i ho∆c chuy”n n∏i vµo c∏c chuÂng hi÷nÆπi. Ngoµi ra, hË ch¯a ph©n c„ th” Æ≠Óc x©y b™-t´ngngoµi chuÂng nu´i vµ ng≠Íi ta chuy”n ph©n tı chuÂngÆ’n c∏c hË nµy bªng s´; cuËi cÔng, chuÂng nu i cÚngc„ th” Æ≠Óc trang bfi mÈt hË ch¯a ph©n.

HH◊◊nnhh 66:: Ph©n h„t gom Æ≠Óc trong trang trπitheo ki”u c´ng nghi÷p

89

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

ii) Ch¯a ph©n l·ngPh©n l·ng kh´ng Æ≠Óc ch¯a mµ ch∂y thºng xuËng ao.Ng≠Íi ta x©y hË ch¯a k“ lÁ tho∏t ph©n cÒa chuÂng, doÆ„, toµn bÈ l≠Óng ph©n l·ng th∂i ra sœ ÆÊ vµo hË ch¯a.Tuy nhi™n, vµo mÔa m≠a ho∆c khi mÎ rÈng quy m´ Ƶnmµ kh´ng nÌi th” t›ch ch¯a, hË ch¯a th≠Íng bfi trµn.CuËi cÔng, ph©n l·ng ch∂y vµo b” Biogaz vµ Æ≠Ócchuy”n ho∏ tπi Æ©y.

iii) Ch¯a n≠Ìc th∂i ch®n nu´iNh◊n chung, n≠Ìc th∂i ch®n nu´i kh´ng Æ≠Óc t›ch tr˜mµ ch∂y thºng ra s´ng ngfli, m≠¨ng m∏ng, ao c∏ho∆c v≠Ín nhµ. Tuy nhi™n, Æ´i khi, ng≠Íi ch®n nu´ix©y hË ngay k“ lÁ tho∏t ph©n cÒa chuÂng. V◊ vÀy, n≠Ìcth∂i ch®n nu´i ÆÊ vµo Æ©y vµ Æ≠Óc sˆ dÙng lπi. H÷thËng nµy chÿ th≠Íng g∆p ÆËi vÌi nh˜ng hÈ c„ kh∂n®ng sˆ dÙng ch†t th∂i nhÍ v≠Ín rau, c©y trÂng cπnvµ c©y ®n qu∂ Æ≠Óc trÂng g«n chuÂng nu´i. ChÛng t´i›t g∆p tr≠Íng hÓp n≠Ìc th∂i ch®n nu´i Æ≠Óc ch¯a trong

hË Æ†t sau chuÂng. SË l«n l†y ph©n ra tu˙ theo quym´ ch®n nu´i, s¯c ch¯a cÒa hË ph©n vµ nguÂn sˆdÙng c∏c s∂n ph»m. HÈ ch®n nu´i nh· l†y ph©n ra2 l«n/n®m Æ” trÂng tr‰t dÔ cho hË ph©n c„ Æ«y haykh´ng. HÈ ch®n nu´i - nu´i c∏ ngµy nµo cÚng l†y ph©nv◊ h‰ cho c∏ ®n ph©n h„t. Do s˘ kh´ng ÆÂng bÈ trongh÷ thËng ch¯a ch†t th∂i l·ng, r†t kh„ c„ th” Æ≠a ra mÈtxu h≠Ìng chung cho c∏c hÈ ch®n nu´i Æ∑ ph∏t tri”n(>20 lÓn thfit/l¯a). MÈt sË hÈ buÈc ph∂i l†y ph©n ra10 ngµy/l«n, mÈt sË hÈ kh∏c 3 th∏ng/l«n. Ng≠Íi d©nl†y ph©n ra bªng s´ vµ bªng xŒng. Ri™ng hÈ sË 35 lµmÈt hÈ ch®n nu´i lÌn vµ c„ di÷n t›ch m∆t ao rÈng, l†yph©n 3 th∏ng/l«n bªng b¨m Æi÷n.

Nguy™n nh©n ch›nh g©y ´ nhi‘m nguÂn n≠Ìc vµ m´itr≠Íng lµ c∏c hÈ c„ quy m´ Ƶn lÌn kh´ng qu∂n l˝ tËtnguÂn ch†t th∂i l·ng. Th˘c vÀy, mÈt sË hÈ kh´ng trangbfi b” ch¯a n≠Ìc th∂i ch®n nu´i; n≠Ìc th∂i ch®n nu´ich¯a trong hË bfi trµn ho∆c lµm l©y lan nhi‘m sang aoc∏c hÈ l©n cÀn.

CChh’’ bbii’’nn pphh©©nn tthh´

i) S∂n xu†t ph©n ÒNg≠Íi n´ng d©n kh´ng sˆ dÙng ph©n h„t hay ph©nl·ng ngay cho trÂng tr‰t mµ ph©n ph∂i qua Ò tr≠Ìc. ôÆ©y, thuÀt ng˜ ph©n Ò chÿ hÁn hÓp ph©n h„t, c©y c·kh´ ho∆c xanh (th˘c vÀt nÊi kh´, tr†u, th©n c©y ng´,r¨m rπ,...), tro b’p tı r¨m rπ vµ v´i bÈt. Thµnh ph«nnµy thay ÆÊi tu˙ theo tÿ l÷ ch†t th∂i cÒa lÓn. Ng≠Íi ch®nnu´i bÔ ph«n ch†t th∂i vÀt nu´i thi’u bªng c∏ch choth™m r¨m r∏c. Nh˜ng hÈ Æ∑ mÎ rÈng quy m´ s∂n xu†t,buÈc ph∂i l†y ph©n tı hË ra th≠Íng xuy™n h¨n. H‰ lµmph©n Ò trong hË kh∏ chuy™n nghi÷p (hË ho∆c chuÂngÆ∑ chuy”n ÆÊi) ho∆c tr™n ruÈng. HÁn hÓp ph©n Ò Æ≠Ócchu»n bfi tr≠Ìc vÙ trÂng 3 th∏ng rÂi Æ≠Óc phÒ mÈt lÌpbÔn m·ng, mÈt t†m ny-l´ng hay mÈt t†m chi’u c„i. Tÿl÷ ch†t th∂i cµng lÌn th◊ hÁn hÓp bfi ph©n hu˚ cµngchÀm. Chÿ c„ hai hÈ ch®n nu´i th≠Íng xuy™n xÌi hÁnhÓp l™n nhªm lµm hÁn hÓp Æ≠Óc ph©n hu˚ tËt h¨n. KhiÆ„, s∂n ph»m thu Æ≠Óc sœ tËt h¨n, nhã h¨n, do Æ„, d‘ræc xuËng ruÈng. HH◊◊nnhh 77:: HË ch¯a ph©n h„t, hÈ ch®n nu´i loπi III

90

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

ii) BiogazTrong sË 43 hÈ Æi“u tra,14 hÈ trang bfi b” Biogaz. LÓi›ch cÒa b” Biogaz lµ c„ th” lµm gi∂m Æ∏ng k” nh˜ngv†n Æ“ v÷ sinh do ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra. Ng≠Íich®n nu´i kh´ng sˆ dÙng l≠Óng kh› gaz sinh ra Æ” s∂nxu†t Æi÷n mµ Æ” n†u c¨m, Æun n≠Ìc, n†u c∏m cho lÓnvµ n†u r≠Óu. CuËi cÔng, b” Biogaz gi∂i quy’t chong≠Íi n´ng d©n v†n Æ“ t›ch tr˜ ch†t th∂i. Trong sË 14hÈ Æi“u tra Î tr™n, c„ 2 hÈ s∂n xu†t vÌi quy m´ trung

b◊nh vµ nh·. Hai hÈ nµy c„ Æi”m Æ∆c bi÷t lµ Æ∑ c„ th”xˆ l˝ ÆÂng thÍi ch†t th∂i cÒa lÓn vµ ch†t th∂i cÒa ng≠Íi.Th” t›ch b” ch¯a Biogaz kho∂ng tı 7 - 10 m3. H‰kh´ng chuy™n m´n ho∏ ch®n nu´i lÓn mµ th˘c hi÷nhoπt ÆÈng kinh doanh, bu´n b∏n. B” Biogaz cho phäps∂n xu†t kh› gaz Æun b’p. Do Æ„, h‰ kh´ng sˆ dÙngb’p than n˜a. S˘ thay ÆÊi nhi™n li÷u tı than sang kh›gaz nµy ›t nhi“u ti’t ki÷m h¨n, tu˙ theo hi÷u qu∂ hoπtÆÈng cÒa h÷ thËng.

KKhhuunngg 22:: CChh††tt tthh∂∂ii kkhh´nngg cc„„ nngguuÂÂnn ggËËcc ttıı cchh®®nn nnuu´ii llÓÓnn

Ngoµi ch†t th∂i lÓn, cfln c„ nhi“u loπi ch†t th∂i ÆÈng vÀt kh∏c, t≠¨ng ng vÌi c∏ch qu∂n l˝ vµ sˆ dÙng ch†t th∂iri™ng cho trÂng tr‰t vµ cho ao c∏. CChh††tt tthh∂∂ii ggiiaa cc««mm - Gia c«m Æ≠Óc nu´i trong chuÂng c„ n“n b™-t´ng phÒ tr†u (ch†t ÆÈn chuÂng). Ng≠Íi ta d‰nchuÂng 2 - 3 ngµy/l«n. T†t c∂ c∏c hÈ ph·ng v†n nu´i gia c«m trong chuÂng Æ“u t›ch ph©n gia c«m vµo t∂i. N’uchuÂng nu´i gia c«m chÿ nh· vµ tπm bÓ th◊ sË gia c«m kh´ng v≠Ót qu∏ 30 con/l¯a. Tr≠Íng hÓp hÈ ch®n nu´ix©y chuÂng gµ tr™n g∏c chuÂng lÓn lµ Æi“u kh´ng hi’m. Khi Æ„, ph©n gia c«m Æ≠Óc h„t cÔng vÌi ph©n lÓn. PPhh©©nn ttrr©©uu,, bbflfl - Trong m…u Æi“u tra cÒa chÛng t´i chÿ c„ mÈt hÈ nu´i mÈt con bfl. Ban Æ™m, ng≠Íi ta nhËt bflvµo chuÂng n“n b™-t´ng. Ban ngµy, bfl Æ≠Óc th∂ Æ” ki’m ®n. Ph©n tr©u bfl Æ≠Óc h„t vµ b· l…n vµo vÌi ph©nlÓn trong ph«n ch◊m, ÆËi vÌi ki”u chuÂng truy“n thËng. PPhh©©nn bbææcc - ßËi vÌi nh˜ng gia Æ◊nh ch≠a hi÷n Æπi, nhµ v÷ sinh th≠Íng Î g«n chuÂng nu´i. Trong tr≠Íng hÓpnµy, hË ch¯a cÒa ki”u chuÂng truy“n thËng chÛng vÌi hË toa-lät. Ph©n ng≠Íi (ræn vµ l·ng) r¨i vµo hË ch¯avµ Æ≠Óc trÈn l…n vÌi tro b’p. V◊ sˆ dÙng ph©n bæc lµ Æi“u ki™ng kfi n™n ›t n´ng d©n ph·ng v†n Æ“ cÀp Æ’n Æ“tµi nµy.

KKhhuunngg 33:: HHÀÀuu qquu∂∂ ccÒÒaa BBiiooggaazz -- VV›› ddÙÙ

Tr≠Íng hÓp cÒa 2 hÈ sË 29 vµ 32 Æ∆c bi÷t r†t thÛ vfi. Tr≠Ìc khi x©y Biogaz, ng≠Íi ch®n nu´i v÷ sinh chuÂngbªng c∏ch h„t ph©n. MÈt ph«n ph©n h„t sœ Æ≠Óc Æem Æi Ò, ph«n cfln lπi Æ≠Óc t›ch tr˜ rÂi Æem b∏n. Ch†t th∂il·ng ÆÊ xuËng ao, lµ nguÂn dinh d≠Ïng nu´i bÃo t©y phÙc vÙ hÈ l©n cÀn. Tı khi læp b” Biogaz, toµn bÈ ch†tth∂i Æ“u Æ≠Óc chuy”n ho∏ trong b” ch¯a Biogaz vµ n≠Ìc th∂i ch∂y tho∏t ra kh·i n´ng hÈ. Hi÷n nay, hai hÈ ch®nnu´i nµy c„ nguy c¨ thi’u ph©n chuÂng v◊ h‰ kh´ng th” chuy”n vµ ræc ph©n l·ng Æ≠Óc. Do Æ„, mÈt hÈ ngıngsˆ dÙng ph©n chuÂng cho trÂng tr‰t. HÈ cfln lπi trÂng nhi“u c©y c„ n®ng su†t cao vµ xa chÁ Î n™n Æang ngh‹Æ’n vi÷c tÀn dÙng ch†t th∂i l·ng cÒa Biogaz. Hi÷n nay, hÈ nµy ph∂i mua ph©n trong khi ÆÓi x©y b” ch¯a vµ l‰cn≠Ìc th∂i Biogaz. Sau khi læp b” Biogaz, nh◊n chung, ng≠Íi ch®n nu´i Æ“u ngıng b„n ph©n chuÂng v◊ trÂngtr‰t chÿ chi’m mÈt ph«n nh· trong thu nhÀp cÒa h‰ (thu nhÀp ch›nh lµ tı ch®n nu´i lÓn vµ tı c∏c hoπt ÆÈngkh∏c). V◊ vÀy, h‰ kh´ng ngπi n®ng su†t c©y trÂng bfi gi∂m do ngıng b„n ph©n chuÂng. H‰ bÔ ph«n ph©n chuÂngthi’u bªng c∏ch t®ng th™m li“u l≠Óng ph©n ho∏ h‰c. R¨m rπ sau khi thu hoπch lÛa Æ≠Óc b· lπi vµ ÆËt ngay tπichÁ lµm ch†t t®ng ÆÈ ph◊ cho Ɔt.

91

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

12 hÈ cfln lπi chuy™n tÀp trung s∂n xu†t lÓn. Th” t›ch hËch¯a Biogaz c„ th” l™n Æ’n 10 - 17 m3. B” Biogaz lµmthay ÆÊi Æ∏ng k” th„i quen qu∂n l˝ ch†t th∂i cÒa ng≠Íin´ng d©n. ChÒ hÈ th≠Íng ngıng mÈt ph«n ho∆c ngınghºn th„i quen t∏ch pha ræn/l·ng nhªm tπo ra hÁn hÓpph©n l·ng cho hoπt ÆÈng cÒa Biogaz. N≠Ìc th∂i sau xˆl˝ ch¯a hµm l≠Óng nit¨ cao, ch∂y tho∏t ra ngoµi. ß©y lµloπi n≠Ìc th∂i cÚng g©y ra c∏c v†n Æ“ qu∂n l˝ giËng vÌiloπi n≠Ìc th∂i ch®n nu´i. L≠Óng n≠Ìc rˆa chuÂng cµnglÌn (phÙc vÙ cho hoπt ÆÈng cÒa Biogaz) lµm cho vi÷cqu∂n l˝ cµng kh„ kh®n.

NNgguuÂÂnn ttii™™uu tthhÙÙ cchh††tt tthh∂∂ii cchh®®nn nnuu´ii

Sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i lµm ph©n b„n vµ lµm th¯c®n cho c∏ Æ∑ Æ≠Óc tr◊nh bµy r‚ trong c∏c ch≠¨ng tr≠Ìc.Trong tr≠Íng hÓp thıa ph©n ho∆c thi’u nh©n c´ng,ch†t th∂i Æ≠Óc chuy”n sang c∏c hÈ l©n cÀn ho∆c Æ≠Óctrao ÆÊi vÌi mÈt sË hÈ trÂng tr‰t kh∏c. Khi Æ„, hÈchuy™n nu´i lÓn sœ b∏n ho∆c cho ch†t th∂i. Nh˜ng hÈs∂n xu†t lÌn kh´ng c„ b” Biogaz th≠Íng b∏n ho∆c chohµng x„m, bπn bà ho∆c c∏c thµnh vi™n trong gia Æ◊nhph©n lÓn h„t. S»n ph»m trao ÆÊi Î Æ©y c„ th” lµ ph©nh„t ho∆c Æ´i khi lµ ph©n Ò. C«u ph©n t®ng nhi“u vµoba thÍi k◊ trong n®m: th∏ng mÈt - th∏ng hai vµ th∏ngn®m - th∏ng s∏u cho lÛa; th∏ng ch›n - th∏ng m≠Íi choc©y vÙ Æ´ng.

Tuy nhi™n, cÚng tÂn tπi mÈt dπng trao ÆÊi ph©n kh∏c.Khi chuÂng lÓn cÒa hÈ nµy nªm g«n ao cÒa hÈ kia th◊n≠Ìc rˆa chuÂng, thÀm ch› c∂ ph©n l·ng sœ ÆÊ sang aocÒa hÈ Æ„. ß©y lµ c∏ch trao ÆÊi ph©n c„ lÓi cho c∂ haib™n: hÈ nµy gi∂i quy’t Æ≠Óc v†n Æ“ t›ch tr˜ ph©n, hÈ kiagi∂m Æ≠Óc chi ph› th¯c ®n cho c∏.

KKhhuunngg 44:: VV›› ddÙÙ vv““ ttrraaoo ÆÆÊÊii pphh©©nn ggii˜aa nngg≠≠ÍÍii ttrrÂÂnngg ttrr‰‰tt vvµµ nngg≠≠ÍÍii cchh®®nn nnuu´ii

Ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i cÒa hÈ n°14 (3 n∏i vµ 200 lÓn thfit/n®m) chÒ y’u lµ cho vµ b∏n ph©n:mÈt ng≠Íi nu´i c∏ c¯ 15 ngµy lπi Æ’n l†y ph©n mÈt l«n vµ ph∂i tr∂ 50 000 Æ cho hÈ nµy. Do thi’u lao ÆÈng n™nchÒ hÈ c∂m th†y r†t hµi lflng v◊ lu´n c„ ng≠Íi Æ’n l†y ph©n Æi. Khi Æ„, chÒ hÈ kh´ng b„n ph©n h˜u c¨ cho c©ytrÂng n˜a mµ b∏n h’t. MÈt sË hÈ kh∏c Ƶo hË ch¯a ngay b™n Æ≠Íng ho∆c ngoµi chuÂng nu´i Æ” c∏c hÈ l©n cÀn c„ th” d‘ dµng Æ’nl†y ph©n h„t (2 hÈ). MÈt ng≠Íi d©n huy÷n VÚ Th≠ cho bi’t, hoπt ÆÈng b∏n ph©n chuÂng trong x∑ anh ta ngµycµng trÎ n™n kh„ kh®n h¨n v◊ xu†t hi÷n qu∏ nhi“u hÈ ch®n nu´i nªm g«n nhau (cπnh tranh mπnh h¨n). Anh takh´ng bi’t sœ t›ch ph©n Î Æ©u trong t≠¨ng lai khi chºng cfln ai Æ’n mua ph©n n˜a.

HH◊◊nnhh 88:: VÀn chuy”n ph©n chuÂng

92

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

X∏c Æfinh vµ Æ∏nh gi∏ c∏c nguy c¨ m´itr≠Íng

TThh∂∂ii cchh††tt tthh∂∂ii vvÀÀtt nnuu´ii rraa mm´ii ttrr≠≠ÍÍnngg

C∏c quan s∏t tπi Æfia ph≠¨ng cho th†y th†t tho∏t ch†tth∂i ch®n nu´i ra m´i tr≠Íng c„ nhi“u nguy™n nh©nkh∏c nhau: n≠Ìc th∂i ch®n nu´i ch∂y ra ngoµi chuÂngnu´i vµ kh´ng c„ b” ch¯a; n≠Ìc th∂i sau xˆ l˝ BiogazÆÊ tr˘c ti’p xuËng ao, m≠¨ng m∏ng ho∆c trong v≠Ín;hË ch¯a trµn do th” t›ch ch¯a kh´ng phÔ hÓp vµ kh´ngÆ≠Óc che chæn khi thÍi ti’t x†u; ph©n l·ng thıa ch∂yxuËng ao; thay n≠Ìc ao nu´i c∏ th≠Íng xuy™n. Xin l≠u˝ rªng Î Æ©y, chÛng t´i chÿ quan t©m Æ’n nhi‘m n≠Ìcvµ Ɔt. C∏c hi÷n t≠Óng ´ nhi‘m kh´ng kh› do ch†t th∂ibay h¨i kh´ng Æ≠Óc Æ“ cÀp Æ’n do thi’u tµi li÷u thamkh∂o Æfia ph≠¨ng.

ChÛng t´i Æ∏nh gi∏ c∏c nguy c¨ m´i tr≠Íng theo nguÂnti™u thÙ ph©n. S˘ thi’u hi”u bi’t vµ t›nh ph˘c tπp n¨ith˘c Æfia khi’n cho c´ng vi÷c ph©n c†p c∏c nguy c¨ m´itr≠Íng trÎ n™n kh„ kh®n h¨n. Khi coi ´ nhi‘m nguÂnn≠Ìc lµ mÈt nguy c¨ lÌn nh†t, chÛng t´i Æ∑ x∏c ÆfinhÆ≠Óc h÷ sË ti’p nhÀn nh≠ sau: - Th∂i ph©n tr˘c ti’p ra c∏c dflng ch∂y mang nguy c¨

lÌn nh†t. V◊ th’, n„ c„ h÷ sË 1.- Ao Æ≠Óc coi lµ n¨i ch¯a ch†t th∂i trung gian gi˜a

chuÂng lÓn vµ dflng ch∂y; ph©n th∂i ra mang h÷ sË0,75.

- Ph©n th∂i ra Ɔt mang h÷ sË 0,5.

C∏c h÷ sË ti’p nhÀn nµy chÿ Æ∆c tr≠ng cho mÈt th˘c t’Æ∑ Æ≠Óc gi∂n l≠Óc. ChÛng t´i x©y d˘ng nh˜ng h÷ sË nµybªng c∏ch d˘a tr™n nh˜ng quan s∏t th˘c Æfia tı 43 hÈvµ d˘a tr™n mÈt sË gi∂ thuy’t v“ ∂nh h≠Îng cÒa ch†tth∂i tÌi m´i tr≠Íng. H¨n n˜a, h÷ thËng thu˚ lÓi ph¯c tπpkhi’n r†t kh„ c„ th” x∏c Æfinh Æ≠Óc ch›nh x∏c Æi”m Æ’ncÒa c∏c dflng ch∂y. Th˘c vÀy, mÈt sË dflng ch∂y Æ≠Ócsˆ dÙng Æ” t≠Ìi ti™u cho ruÈng ÆÂng, ng≠Óc lπi, mÈt sËkh∏c c„ th” ÆÊ tr˘c ti’p ra s´ng. Khi Æ„, nguy c¨ m´itr≠Íng lµ kh´ng th” Æ∏nh gi∏ Æ≠Óc.

i) Th∂i ph©n tr˘c ti’p vµo n≠Ìc: ´ nhi‘m di÷n t›chm∆t n≠ÌcDi÷n t›ch m∆t n≠Ìc Î Æ©y c„ th” lµ c∏c ao c∏ ho∆c dflngch∂y nh≠ s´ng ngfli, m≠¨ng m∏ng, r∑nh n≠Ìc. R∑nhn≠Ìc c´ng cÈng d…n n≠Ìc ÆÊ vµo m≠¨ng rÂi m≠¨ng ÆÊvµo s´ng ngfli. Nh˜ng ao c∏ k’t hÓp vÌi ch®n nu i lÓn lµÆËi t≠Óng cÒa dπng ´ nhi‘m nµy. B„n ph©n qu∏ nhi“ucho ao g©y ra hi÷n t≠Óng phÔ d≠Ïng ho∏. MÈt trongnh˜ng d†u hi÷u Æ«u ti™n cÒa ´ nhi‘m c„ th” quan s∏tth†y lµ hi÷n t≠Óng c∏ bfi ngπt. N’u kh´ng thay n≠Ìc aovµ v…n duy tr◊ cho ph©n xuËng ao, nhi‘m sœ cµng tr«mtr‰ng h¨n. Khi Æ„, n≠Ìc ao sœ ÆÙc mÍ vµ g©y mÔi r†t kh„chfiu; c∏c loπi c©y vµ c∏ sœ kh´ng th” sËng Æ≠Óc trongm i tr≠Íng n≠Ìc nµy. V◊ th’, n´ng hÈ sœ ph∂i chfiu nh˜ngm†t m∏t v“ kinh t’ do ngıng khai th∏c ao. MÈt sË hÈch®n nu i ≠u ti™n s˘ Æa dπng trong s∂n xu†t n™n hπn ch’sË l≠Óng lÓn nu i (n=2). Hai hÈ kh∏c, vÌi kh∂ n®ng ch®nnu i lÌn, tÀp trung s∂n xu†t lÓn vµ Ƶnh ngıng hoπt ÆÈngnu i trÂng thu˚ s∂n. Ao cÒa h‰ Æ≠Óc chuy”n thµnh n ich¯a ph©n th∂i. ß©y lµ nguÂn gËc l©y nhi‘m c∏c y’u tË´ nhi‘m Ɔt vµ ao l©n cÀn. Vµo mÔa m≠a, ao nµy th≠Íngbfi ngÀp trµn lµm ´ nhi‘m c∏c dflng ch∂y.

Hi÷n t≠Óng nhi‘m c∏c dflng ch∂y lµ r†t phÊ bi’n, Æ∆cbi÷t lµ trong khu v˘c lµng x∑. Khi kh´ng Æ≠Óc sˆ dÙng,ch†t th∂i l·ng sœ ch∂y ra r∑nh sau chuÂng nu´i rÂi d…nvµo c∏c m≠¨ng m∏ng.

ii) Th∂i ph©n tr˘c ti’p vµo Ɔt: ´ nhi‘m ƆtKhi ch†t th∂i Æ≠Óc th∂i ra tr™n n“n Ɔt sau chuÂng nu´isœ tπo ra c∏c Æ∏m bÔn. Ph©n sœ th†m xuËng Ɔt vµc∏c y’u tË kho∏ng ´ nhi‘m sœ bfi ch∂y trµn ra, g©y ´nhi‘m m´i tr≠Íng. Kh´ng nh˜ng th’, Æ∏m bÔn cflng©y mÔi kh„ chfiu vµ lµm ph∏t tri”n c∏c nguy c¨ v“ v÷sinh. N’u n´ng hÈ nªm trong trung t©m lµng x∑ th◊hi÷n t≠Óng nhi‘m nµy cµng trÎ n™n Æ∏ng lo ngπi. Tuynhi™n, do thi’u tµi li÷u tham kh∂o Æfia ph≠¨ng v“ nhuc«u nit¨ cÒa c©y trÂng cÚng nh≠ l≠Óng nit¨ h˜u c¨ch¯a trong ph©n chuÂng, chÛng t´i Æ∑ kh´ng xˆ l˝hi÷n t≠Óng nhi‘m Ɔt do b„n qu∏ nhi“u ph©n. V◊ b„nph©n lµ mÈt hoπt ÆÈng Æ∆c bi÷t v†t v∂ (vÀn chuy”nkhËi l≠Óng ph©n lÌn bªng xe thÂ, Æ≠Íng x†u, ræc ph©nbªng tay, ruÈng nªm c∏ch xa chÁ l†y ph©n,...) n™nchÛng t´i gi∂ Æfinh b„n ph©n qu∏ li“u lµ Æi“u ›t g∆p.Ng≠Óc lπi, nguy c¨ ´ nhi‘m c„ th” n∂y sinh do ng≠Íid©n b„n ph©n ho∏ h‰c qu∏ li“u.

93

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

ßß∏∏nnhh ggii∏∏ ll≠≠ÓÓnngg nniitt¨ tthh††tt tthhoo∏∏tt ddoo tthh∂∂ii pphh©©nn ttrr˘ccttii’’pp

T∏c ÆÈng tı vi÷c th∂i ph©n tr˘c ti’p ra m´i tr≠Íng tÿ l÷vÌi sË l≠Óng c∏c y’u tË nhi‘m th∂i trong n≠Ìc. VÌi t›nhlinh hoπt, kh∂ n®ng ph∂n ng cao vµ tÂn tπi d≠Ìi nhi“udπng kh∏c nhau, chÿ duy nh†t nit¨ Æ≠Óc xät Æ’n Î Æ©yÆ” Æ∏nh gi∏ c∏c loπi nhi‘m. M∆t kh∏c, nit¨ lµ mÈt y’utË dinh d≠Ïng r†t c«n thi’t cho ao vµ cho c©y trÂng ÆËivÌi h÷ thËng n´ng nghi÷p Æang nghi™n c¯u.

i) SË vÀt nu´i trong n´ng hÈDo t›nh ph¯c tπp cÒa h÷ thËng ch®n nu´i Æ≠Óc bi”u hi÷nqua thÍi gian nu´i r†t kh∏c nhau tu˙ theo tıng hÈ vµtıng n®m, chÛng t´i Æ∑ l˘a ch‰n chÿ sË khËi l≠Óng lÓnh¨i hµng n®m (PV) Æ” bi”u di‘n sË l≠Óng vÀt nu´i. ChÿsË nµy kh´ng bao gÂm c∏c thµnh ph«n nu´i n∏i. SËl≠Óng n∏i, lÓn con Æ≠Óc chuy”n t≠¨ng Æ≠¨ng thµnh lÓnthfit vµ Æ≠Óc bi”u di‘n bªng khËi l≠Óng b∏n/n®m(PVCP). S˘ t≠¨ng Æ≠¨ng nµy Æ≠Óc th˘c hi÷n qua vi÷cÆ∏nh gi∏ l≠Óng ch†t th∂i th∂i ra/n®m/n∏i, d˘a theo c∏cgi∂ thuy’t Æ∑ tr◊nh bµy trong ph«n II: mÈt n∏i nÈi 480 kg

PVPCP ho∆c t≠¨ng ¯ng vÌi 8 lÓn thfit nu´i Æ’n 60 kgtrong mÈt n®m; mÈt n∏i ngoπi t≠¨ng ng 780 kg PVPCPho∆c 13 lÓn thfit nu´i Æ’n 60 kg trong mÈt n®m.

C„ th” nhi“u ng≠Íi cho rªng c∏ch t›nh t≠¨ng Æ≠¨ngnµy kh´ng hÓp l˝. Tuy nhi™n, chi’n l≠Óc ch®n nu´i chÒy’u d˘a tr™n thÍi gian vÁ bäo h¨n lµ sË lÓn n∏i nu´i.Do Æ„, chÛng t´i c„ th” hµi lflng vÌi c∏ch quy ÆÊi t≠¨ngÆ≠¨ng nµy v◊ mÙc Æ›ch cÒa chÛng t´i lµ nghi™n c¯u v“vi÷c qu∂n l˝ ch†t h˜u c¨ vµ c∏c nguy c¨ m´i tr≠Íngli™n quan.

ii) ThËng k™ l≠Óng nit¨ th†t tho∏tSau khi Æ∑ quan s∏t c∏c th„i quen v÷ sinh vµ d˘a vµomÈt sË gi∂ thuy’t Æ∑ tr◊nh bµy trong b∂ng 2, chÛng t´iÆ∏nh gi∏ l≠Óng nit¨ th†t tho∏t qua l≠Óng ch†t th∂i ng≠Íid©n th∂i tr˘c ti’p ra ngoµi m´i tr≠Íng (bi’n sË PER).Ph©n th∂i ra th≠Íng lµ hÁn hÓp n≠Ìc ti”u vµ ph©n rænkh´ng h„t, ph©n l·ng vµ n≠Ìc th∂i Biogaz. Ti’p Æ„,chÛng t´i l†y l≠Óng nit¨ th†t tho∏t nµy nh©n vÌi h÷ sËti’p nhÀn Æ∑ x∏c Æfinh Î ph«n tr™n. Khi Æ„, chÛng ta c„bi’n sË POLL Æ≠Óc h◊nh thµnh bÎi:

KKhhuunngg 55:: §§ nnhhii‘‘mm tthh≠≠ÍÍnngg gg∆∆pp ttrroonngg cc∏∏cc hhÈÈ pphh··nngg vv††nn

ChÛng t´i Æ∑ thËng k™ c∏c dπng ´ nhi‘m cÒa tıng hÈ theo mÈt sË ti™u ch› d≠Ìi Æ©y: - S˘ tho∂ hi÷p gi˜a c∏c hÈ sËng g«n k“ nhau nhªm cho phäp ch†t th∂i (n≠Ìc rˆa chuÂng, ph©n l·ng, n≠Ìc

th∂i sau xˆ l˝ Biogaz) cÒa hÈ nµy ch∂y sang ao, v≠Ín rau cÒa hÈ kh∏c lµ mÈt dπng ph∏t huy gi∏ trfi cÒa ch†tth∂i (29, 13). Nh≠ vÀy, hÈ ÆÂng ˝ cho th˘c hi÷n c∏c gi∂i ph∏p nµy lµ hÈ sˆ dÙng s∂n ph»m phÙ. N’u c∏chÈ l©n cÀn kh´ng g∆p nhau Æ” trao ÆÊi th◊ sœ lµ mÈt hπn ch’ r†t lÌn m∆c dÔ mÈt hÈ Æ≠Óc ph·ng v†n d∏mchæc rªng ng≠Íi hµng x„m sœ cho phäp ÆÊ ch†t th∂i xuËng ao cÒa anh ta. Tuy nhi™n, th˘c t’ kh´ng ph∂ilÛc nµo cÚng nh≠ vÀy.

- Ch†t th∂i ÆÊ xuËng ao lµ nguÂn dinh d≠Ïng nu´i c∏c loπi th˘c vÀt nÊi lµm th¯c ®n cho lÓn ho∆c lµm vÀt li÷uÆ” Ò ph©n. ß©y cÚng lµ mÈt dπng sˆ dÙng ch†t th∂i (41).

- Th∂i ph©n tr˘c ti’p vµo ao g©y ´ nhi‘m. D†u hi÷u ´ nhi‘m c„ th” quan s∏t th†y nh≠ n≠Ìc ao v»n ÆÙc, t∂oph∏t tri”n nhi“u vµ c∏c ph∂n ¯ng b†t b◊nh th≠Íng cÒa c∏ (nh´ l™n thÎ tr™n m∆t n≠Ìc) ho∆c n®ng su†t c∏gi∂m.

- 25 hÈ th∂i ph©n tr˘c ti’p xuËng ao, t≠¨ng ¯ng vÌi 58% sË ng≠Íi ph·ng v†n. Nh◊n chung, nh˜ng hÈ ch®nnu´i lÌn th≠Íng th∂i ph©n tr˘c ti’p.

- 14 hÈ th∂i ph©n tr˘c ti’p ra c∏c dflng ch∂y sau nhµ.- 6 hÈ th∂i ph©n tr˘c ti’p vµo ao nu´i c∏.- 5 hÈ th∂i ph©n tπo bÔn tr™n ph«n di÷n t›ch Ɔt Î.

94

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

BB∂∂nngg 22:: Gi∂ thuy’t sˆ dÙng Æ” thËng k™ l≠Óng Nit¨ th†t tho∏t

LLooππii cchh††tt tthh∂∂iiPh©n l·ng1

N≠Ìc ti”u+ph©n kh´ng h„tN≠Ìc sau xˆ l˝ BiogazCh†t th∂i h„t

GGii∂∂ tthhuuyy’’tt6 kg N /t†n5 kg N /t†nGi∂m 5% Nit¨60% n≠Ìc ti”u vµ 95% ph©n h„t

NNgguuÂÂnnDierlof, 02L™ V®n C®n, 752

FarinetFarinet

1Bao gÂm 54% ph©n ræn vµ 46% n≠Ìc ti”u (Muller, 1993)2Ph©n t›ch n≠Ìc ti”u, coi ph«n ph©n ræn ch¯a trong hÁn hÓp lµ kh´ng Æ∏ng k”, n≠Ìc rˆa chuÂnghoµ l…n trong hÁn hÓp kh´ng Æ≠Óc t›nh Æ’n

HH◊◊nnhh 99:: L≠Óng Ni¨ th∂i ra nh©n vÌi h÷ sË ti’p nhÀn ch†t th∂i (bi’n sË POLL)d˘a tr™n khËi l≠Óng lÓn h¨i b∏n hµng n®m t≠¨ng ¯ng vÌi khËi l≠Óng lÓn thfit (PVPCP)

POLL = Nit¨ th∂i ra x h÷ sË ti’p nhÀn (Ph≠¨ng tr◊nh1)

95

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

T†t c∂ c∏c hÈ ch®n nu´i c„ bi’n sË POLL tr™n 100 kgnit¨ Æ“u c„ trang bfi b” Biogaz, trı hÈ sË 16. ß©y lµ hÈch®n nu´i lÌn nh≠ng g∆p kh„ kh®n khi sˆ dÙng n≠Ìcth∂i sau xˆ l˝ Biogaz (H◊nh 9). Do thi’u tµi li÷u v“ ch†tth∂i ch®n nu´i Î Vi÷t Nam, chÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng mÈtsË tµi li÷u khoa h‰c nh≠ng kh´ng bi’t r‚ chÛng Æ≠Óch◊nh thµnh vµ th˘c hi÷n nh≠ th’ nµo. KhËi l≠Óng ch†tth∂i th˘c ch≠a Æ≠Óc x∏c Æfinh ch›nh x∏c, thÀm ch› consË ngµy cfln bi’n ÆÊi nhi“u theo tıng hÈ vµ theo thÍigian. ChÛng t´i kh´ng xem xät n≠Ìc rˆa chuÂng khithËng k™ l≠Óng Nit¨ th†t tho∏t. Ng≠Óc lπi, chÛng t´i sˆdÙng khËi l≠Óng ch†t th∂i t≠¨i vÀt nu´i th∂i ra rÂi khËil≠Óng nit¨ th´ng qua nÂng ÆÈ ch†t th∂i. ChÛng t´ikh´ng quan t©m Æ’n l≠Óng kh› amoniæc bay h¨i tıchuÂng nu´i ho∆c trong qu∏ tr◊nh t›ch tr˜ ch†t th∂i trongnghi™n c¯u nµy. V◊ th’, l≠Óng amoniæc bay h¨i kh´ngÆ≠Óc Æ≠a vµo trong c∏c t›nh to∏n cÒa chÛng t´i. Do Æ„,Æi“u nµy c„ th” khi’n chÛng t´i Æ∏nh gi∏ h¨i cao l≠ÓngNit¨ th†t tho∏t vµo trong n≠Ìc ho∆c Ɔt. M∆c dÔ vÀy,nghi™n c¯u thËng k™ l≠Óng ch†t th∂i Æ≠Óc th∂i tr˘c ti’pra m´i tr≠Íng v…n r†t thÛ vfi do c„ th” so s∏nh Æ≠Óc gi˜ac∏c hÈ vÌi nhau. H¨n n˜a, c´ng vi÷c nµy cfln cho phäpsæp x’p m¯c ÆÈ cÒa c∏c nguy c¨ ´ nhi‘m do ch†t th∂ich®n nu´i g©y ra.

MMËËii qquuaann hh÷÷ ggii aa ss∂∂nn xxuu††tt vvµµ ssˆ ddÙÙnngg cchh††tt tthh∂∂iicchh®®nn nnuu´ii

i) Chÿ sË d≠ thıaß” Æ∏nh gi∏ l≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa c„ nguÂn gËc tılÓn/hÈ ch®n nu´i, chÛng t´i x©y d˘ng chÿ sË d≠ thıa l˝thuy’t. Chÿ sË nµy t≠¨ng ¯ng vÌi h÷ sË sau:

Trong giai Æoπn Æ«u, chÛng t´i t›nh tÊng kh∂ n®ng s∂nxu†t ph©n lÓn. Giai Æoπn ti’p theo t≠¨ng ¯ng vÌi vi÷cÆ∏nh gi∏ nhu c«u sˆ dÙng ph©n chuÂng cho trÂng tr‰tvµ ao c∏. Nhu c«u ph©n t≠¨i l˝ thuy’t lµ nhu c«u ph©nlÓn cÒa ng≠Íi ch®n nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao c∏. ChÿsË nµy kh´ng xät Æ’n c∏c th„i quen xˆ l˝ ph©n cÒang≠Íi ch®n nu´i vµ c∏c thµnh ph«n ch®n nu´i gia c«m,tr©u, bfl. Coi nh≠ ch†t th∂i c„ nguÂn gËc tı lÓn Æ≠Ócph∏t huy gi∏ trfi mÈt c∏ch tËi Æa cho trÂng tr‰t vµ ao c∏.

ßËi vÌi trÂng tr‰t, ng≠Íi d©n b„n ph©n theo nh˜ngkhuy’n c∏o Æfia ph≠¨ng. MÈt kh„ kh®n g©y hπn ch’ choc∏ch hi”u cÒa n´ng d©n lµ tı v˘ng sˆ dÙng trongkhuy’n c∏o: ph©n chuÂng lÛc Æ≠Óc dÔng Æ” chÿ ph©nh„t, lÛc chÿ hÁn hÓp ph©n Ò gÂm ph©n vµ r¨m r∏c. Trongnghi™n c¯u cÒa L™ V®n C®n (1975) (7), ph©n chuÂngÆ≠Óc hi”u lµ ph©n Ò. Ch†t l≠Óng ph©n Ò thay ÆÊi tu˙thuÈc vµo thÍi gian Ò vµ loπi s∂n ph»m Æem Ò(Ch≠¨ng7). KhËi l≠Óng hÁn hÓp sau khi Ò gi∂m Æi 50%so vÌi khËi l≠Óng ban Æ«u (7). ChÛng t´i coi nh≠ hÁnhÓp nµy bao gÂm 70% ph©n l·ng vµ 30% r¨m r∏c. ßi“unµy r†t ÆÛng so vÌi c∏c th„i quen xˆ l˝ ch†t th∂i ch®nnu´i mµ chÛng t´i Æ∑ quan s∏t d≠Ìi th˘c Æfia. KhËi l≠ÓnghÁn hÓp gi∂m c„ th” x∂y ra trong qu∏ tr◊nh t›ch tr˜ ph©n.Trong tr≠Íng hÓp nµy, chÛng t´i kh´ng xät Æ’n ph©nræn v◊ th´ng th≠Íng ph©n ræn vµ ph©n l·ng d«n d«n sœtrÈn l…n vµo nhau.

Vi÷c Æ∏nh gi∏ nhu c«u ch†t th∂i Æ≠Óc t›nh theo c∏c ƨnvfi Æfia ph≠¨ng (kg ch†t th∂i t≠¨i/sµo, mÈt sµo t≠¨ng ng360 m2) vµ theo t†n/ha. Î Æ©y, chÛng t´i sˆ dÙng lπi c∏cd˜ li÷u trong ch≠¨ng 8. H÷ sË Æ≠Óc sˆ dÙng nh≠ sau:2 lÓn thfit 50 kg, mÈt ngµy th∂i ÆÒ ph©n cho ao rÈng mÈtsµo. H÷ sË nµy cho phäp chÛng t´i t›nh Æ≠Óc nhu c«uph©n t≠¨i/sµo ao trong mÈt n®m lµ 1,825 t†n/n®m.

ii) C∏c di÷n t›ch sˆ dÙngDi÷n t›ch sˆ dÙng bao gÂm toµn bÈ di÷n t›ch Ɔt n´ngnghi÷p (bi’n sË STOT). SË vÙ trÂng quy Æfinh t«n sË vµsË l≠Óng b„n ph©n: di÷n t›ch lÛa (bi’n sË RIZ) sœ ph∂it®ng l™n g†p Æ´i v◊ mÁi ruÈng lÛa Æ“u c†y 2 vÙ/n®m;di÷n t›ch c©y trÂng cπn Æ≠Óc nh©n vÌi sË vÙ trÂng (1 Æ’n3 vÙ tr™n cÔng mÈt ruÈng); di÷n t›ch m∆t ao (bi’n sËETA) Æ≠Óc xem nh≠ mÈt vÙ trÂng.

EEPI = FPEMP / Needs for FPEM(Ph≠¨ng tr◊nh 2)

Ghi chÛ: ISURC Chÿ sË d≠ thıaMfEPP Ch†t th∂i t≠¨i cÒa lÓn (t†n)BesoinMfEP Nhu c«u ch†t th∂i t≠¨i cÒa lÓn (t†n)

96

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

HH◊◊nnhh 1100:: S˘ ph©n bË di÷n t›ch theo n´ng hÈ vµ d†u hi÷u d≠ thıa

KKhhuunngg 66:: DD††uu hhii÷÷uu dd≠≠ tthhııaa vvµµ tt◊◊nnhh ttrrππnngg mm©©uu tthhuu……nn

Trong sË c∏c hÈ s∂n xu†t lÌn, l≠Óng ch†t th∂i lÓn d≠ thıa c„ th” Æπt Æ’n h÷ sË 17 (hÈ ch®n nu´i n°29). Tuynhi™n, hÈ nµy kh´ng g©y ´ nhi‘m v◊ xu†t ph«n lÌn l≠Óng ch†t th∂i ra b™n ngoµi.Hπn ch’ c¨ b∂n ÆËi vÌi mÈt sË n´ng hÈ lµ nhu c«u v“ ch†t h˜u c¨ chÿ Æ≠Óc Æ∏p ng tı 2,8 t†n PVPCP trÎ l™n,ho∆c 1 n∏i nÈi vµ 20 lÓn thfit nu´i Æ’n 100 kg (hÈ sË 22).C∏c hÈ ch®n nu´i nh· c„ h÷ sË d≠ thıa d≠Ìi 1. Nh˜ng hÈ nµy chi’m Æa sË sË hÈ ch®n nu´i trong tÿnh. C∏c hÈchÿ ÆÈc ch®n nu´i gia c«m vµ c∏c hÈ nu´i tr©u, bfl cÚng thuÈc vµo loπi hÈ ch®n nu´i nµy vµ kh´ng thi’u ph©nchuÂng. Tuy nhi™n, h‰ chÿ chi’m sË nh·. Do Æ„, nh˜ng hÈ ch®n nu´i nh· thi’u mÈt l≠Óng ph©n chuÂng r†t lÌn.ßi“u tra cho th†y h‰ th≠Íng ph∂i Æi mua ho∆c trao ÆÊi ph©n.

97

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo c∏ch qu∂nl˝ ch†t th∂i

BBËËnn llooππii hhÈÈ cchh®®nn nnuu´ii llÓÓnnChÛng t´i ph©n loπi c∏c hÈ ch®n nu´i bªng c∏ch k’t

hÓp ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch thËng k™ (ph≠¨ng ph∏pph©n t›ch thµnh ph«n ch›nh ACP) d˘a tr™n c∏c thambi’n l≠Óng (B∂ng 3) vµ ph≠¨ng ph∏p Æfinh t›nh qua ph©nt›ch s˘ vÀn ÆÈng tÊng th” cÒa n´ng hÈ: Æfinh h≠Ìng h÷thËng s∂n xu†t, mÙc ti™u, Æi”m hπn ch’ vµ th’ mπnh.

Ph©n t›ch thËng k™ d«n d«n cho phäp x∏c Æfinh Æ≠Óc bati™u ch› Æ” th˘c hi÷n vi÷c ph©n loπi hÈ ch®n nu´i: (1) quym´ ch®n nu´i lÓn c„ t∏c ÆÈng kh∏ lÌn Æ’n nhi‘m; (2)

di÷n t›ch cÒa n´ng hÈ qua chÿ sË d≠ thıa vµ tÊng di÷nt›ch cÒa n´ng hÈ; (3) c„ hay kh´ng c„ ao. Theo ti™u ch›th¯ nh†t, hÈ ch®n nu´i Æ≠Óc chia lµm bËn loπi (H◊nh 11):

(*) Di÷n t›ch m∆t ao vµ di÷n t›ch c©y trÂng cπn ch¯ng t· s˘ Æa dπng cÒa c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t trong n´ng hÈ; (**) QVAL = QPRO - PER

LLooππii II - HÈ ch®n nu´i hi÷n Æπi quy m´ lÌn: khËi l≠Óng lÓn h¨i xu†t chuÂng hµng n®m Æπt tr™n 15 t†n; loπi hÈ I’lµ s˘ mÎ rÈng cÒa hÈ ch®n nu´i loπi I.LLooππii IIII - HÈ ch®n nu´i chuy™n m´n ho∏ vÌi qquuyy mm´ ttrruunngg bb◊◊nnhh: khËi l≠Óng lÓn h¨i xu†t chuÂng hµng n®m Æπttı 6 - 15 t†n. LLooππii IIIIII -- HHÈÈ cchh®®nn nnuu´ii nnhh·· ÆÆaanngg pphh∏∏tt ttrrii””nn:: khËi l≠Óng lÓn xu†t chuÂng hµng n®m vµo kho∂ng tı 1 - 5 t†n. LLooππii IIVV -- HHÈÈ cchh®®nn nnuu´ii tt˘ cc††pp:: d≠Ìi 1 t†n lÓn h¨i/n®m.

BB∂∂nngg 33:: C∏c bi’n sË sˆ dÙng trong ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch thµnh ph«n ch›nh (ACP)

BBii’’nn ssËËS∂n xu†t ch†t th∂i ch®n nu´iLWPFMQPRONguÂn ti™u thÙ ch†t th∂i *TAFRIDCPOTHENEQu∂n l˝ ch†t h˜u c¨LOQPU**BGANguy c¨ m´i tr≠ÍngPOLLEEPI

MM´ tt∂∂

KhËi l≠Óng lÓn h¨i t≠¨ng ¯ng vÌi khËi l≠Óng lÓn thfit s∂n xu†tL≠Óng ch†t th∂i s∂n xu†t hµng n®m/n´ng hÈ

TÊng di÷n t›ch n´ng nghi÷pDi÷n t›ch lÛaDi÷n t›ch c©y trÂng cπnDi÷n t›ch aoNhu c«u l˝ thuy’t

L≠Óng ch†t th∂i th†t tho∏t hµng nªm/n´ng hÈL≠Óng ch†t th∂i Æ≠Óc sˆ dÙng hµng n®m/n´ng hÈL≠Óng ch†t th∂i Æ≠Óc xˆ l˝ hµng n®m bªng h÷ thËng Biogaz

§ nhi‘mChÿ sË d≠ thıa

98

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

ChÛng t´i ph©n loπi c∏c hÈ chÒ y’u d˘a tr™n hoπt ÆÈngs∂n xu†t lÓn v◊ quy m´ Ƶn vÀt nu´i g©y t∏c ÆÈng lÌnÆ’n c∏c nguy c¨ m´i tr≠Íng. Ti’p Æ„, chÛng t´i d˘a tr™ndi÷n t›ch ao c∏: ng≠Íi d©n sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´ilµm th¯c ®n cho c∏ vµ lµm t®ng ÆÈ ph◊ trong m´i tr≠Íngao. CuËi cÔng, y’u tË th¯ ba chÛng t´i xät Æ’n lµ di÷nt›ch n´ng nghi÷p. Khi ng≠Íi n´ng d©n trÂng c©y cπn vÌinhi“u vÙ sœ lµm t®ng nhu c«u ph©n b„n h˜u c¨. NhÍbi’n sË POLL vµ bi’n sË EEPI, m¯c ÆÈ c∏c nguy c¨ m´i

tr≠Íng theo tıng loπi hÈ ch®n nu´i Æ∑ Æ≠Óc s∏ng t·:nh◊n chung, hÈ loπi I c„ nhi“u nguy c¨ h¨n hÈ loπi II. HÈloπi III c„ nguy c¨ th†p ho∆c kh´ng c„ nguy c¨ m´itr≠Íng. Do Æ„, chÛng t´i c„ th” sæp x’p c∏c nguy c¨m´i tr≠Íng d˘a theo bi’n sË POLL (B∂ng 4). H¨n n˜a,chÛng t´i cfln chia c∏c loπi hÈ s∂n xu†t thµnh c∏c nh„mhÈ ch®n nu´i nh· h¨n d˘a tr™n ti™u ch› ph©n bË c∏cthµnh ph«n s∂n xu†t (H◊nh 11).

i) Loπi I - HÈ ch®n nu´i hi÷n Æπi quy m´ lÌnHÈ ch®n nu´i loπi I nu´i lÓn giËng ngoπi vµ c„ tr◊nh ÆÈk‹ thuÀt cao. HÈ loπi nµy s∂n xu†t Æ“u Æ∆n vµ d˘a tr™nth¯c ®n c´ng nghi÷p; Ƶn lÓn bao gÂm kho∂ng 10 - 20n∏i ngoπi vµ sË lÓn thfit mÁi l¯a dao ÆÈng tı 50 Æ’n 100con. ChuÂng nu´i th≠Íng mÌi. Ng≠Íi ch®n nu´i Æ«u t≠lÌn cho c¨ sÎ hπ t«ng hi÷n Æπi vµ læp Æ∆t h÷ thËng lÂngcÚi vµ n“n sµn cho lÓn ÆŒ. H‰ tham gia vµo ph≠¨ngth¯c th≠¨ng mπi ph¯c tπp, cung c†p cho thfi tr≠Íng Hµ

NÈi vµ H∂i Phflng. HÈ ch®n nu´i lÌn th≠Íng hÓp t∏cvÌi c∏c c´ng ty xu†t kh»u lÓn qua hÓp ÆÂng b∏n,nhªm Æ∂m b∂o nguÂn ti™u thÙ c∏c s∂n ph»m cÒam◊nh mÈt c∏ch Æ“u Æ∆n. H‰ Æ«u t≠ lÌn vµo c¨ sÎ ch®nnu´i vµ ph∂i sˆ dÙng lao ÆÈng th≠Íng xuy™n ho∆c (vµ)trong thÍi gian cao Æi”m (vÙ g∆t, thu hoπch c∏). H‰lu´n t◊m c∏ch mÎ rÈng c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t nhªmph∏t tri”n h÷ thËng s∂n xu†t vµ truy“n lπi c¨ sÎ s∂nxu†t cho con c∏i sau nµy. Tuy nhi™n, hÈ loπi I th≠Íng

BB∂∂nngg 44:: Ph©n c†p nguy c¨ m´i tr≠Íng

BBii’’nn ssËË PPOOLLLLNNgguuyy cc¨ ccaaooPOLL>250 kg nit¨/n®m

NNgguuyy cc¨ ttrruunngg bb◊◊nnhh100<POLL<250 kg nit¨/n®m

NNgguuyy cc¨ tthh††pp0 kg<POLL<100 Kg nit¨/n®m

KKhh´nngg nngguuyy cc¨POLL=0 kg nit¨/n®m

HH◊◊nnhh 1111:: H÷ thËng ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn

99

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

thi’u di÷n t›ch Æ” mÎ rÈng quy m´ Ƶn lÓn. Trongnh„m nµy, mÈt sË hÈ ch®n nu´i c„ nguy c¨ ´ nhi‘mÆ” n≠Ìc th∂i Biogaz ch∂y th≠Íng xuy™n vµ kh´ng sˆdÙng n≠Ìc rˆa chuÂng vµ c∏c loπi ch†t th∂i l·ng kh∏cÆang Æ∆t ra mÈt v†n Æ“ nÊi cÈm v“ qu∂n l˝ ch†t th∂ich®n nu´i trong c∏c n´ng hÈ.

Loπi hÈ IA c„ Æ∆c Æi”m s∂n xu†t th©m canh, k’t hÓplÓn - c∏ ho∆c lÓn - c∏ - gia c«m. Loπi hÈ IA c„ di÷n t›chƆt n´ng ngi÷p lÌn vµ c„ ao hoπt ÆÈng theo m´ h◊nhVAC. ß©y lµ mÈt h÷ thËng c´ng nghi÷p theo ki”u trangtrπi. ChuÂng trπi nªm tr™n ph«n di÷n t›ch Ɔt n´ngnghi÷p ngoµi lµng x∑. Nh„m hÈ s∂n xu†t nµy ÆangmuËn ngıng trÂng lÛa vµ ph∏t tri”n ch®n nu´i k’t hÓp.Chÿ sË d≠ thıa nªm trong kho∂ng 1,7< IS<2,5. C∏c hÈnµy xˆ l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i chÒ y’u bªng b” Biogazvµ cho ph©n l·ng ch∂y xuËng ao. Tuy nhi™n, c∏c hÈ loπiIA cÚng c„ nguy c¨ nhi‘m m´i tr≠Íng tı m¯c ÆÈ th†pÆ’n trung b◊nh do n≠Ìc th∂i Biogaz Æ≠Óc sˆ dÙng choao. C∏c luÂng ch†t th∂i ch®n nu´i ÆÊ vµo ao lµm th¯c®n cho c∏ lµ mÈt hπn ch’ lÌn cÒa h‰.

HÈ loπi IB trÂng nhi“u loπi c©y vµ c„ chÿ sË d≠ thıakho∂ng tı 4 Æ’n 6. Do kh´ng c„ di÷n t›ch m∆t ao ÆÒ lÌn,hÈ loπi nµy c„ nguy c¨ m´i tr≠Íng cao Æ’n trung b◊nh. HÈ ch®n nu i loπi IC chÿ nu i lÓn thfit vµ c„ di÷n t›ch trÂnglÛa th†p. Nh˜ng hÈ nµy c„ chÿ sË d≠ thıa tı 8 - 20, Æ„Æ„, nguy c¨ ´ nhi‘m m´i tr≠Íng lµ r†t cao. Tuy nhi™n,trong tr≠Íng hÓp n≠Ìc th∂i Biogaz Æ≠Óc sˆ dÙng b™nngoµi hÈ (ÆÊ sang ao hÈ l©n cÀn) th◊ nh˜ng hÈ nµykh´ng g©y nguy c¨ ´ nhi‘m.

HÈ ch®n nu´i loπi IB vµ IC cË gæng chuy”n ruÈng thµnhao n’u ruÈng nªm Î g«n. Khi Æ„, nh˜ng hÈ nµy sœngıng trÂng lÛa vµ tÀp trung vµo s∂n xu†t lÓn. Chi’nl≠Óc xˆ l˝ ch†t th∂i lµ sˆ dÙng b” Biogaz, ngıng h„tph©n ræn vµ ngıng t∏ch pha ræn l·ng. Nh≠ vÀy, Æi“unµy cµng lµm t®ng nguy c¨ nhi‘m do nit¨. Tuy nhi™n,n’u chÒ hÈ v…n duy tr◊ b„n ph©n chuÂng cho c©y trÂngth◊ hµnh ÆÈng h„t ph©n c„ th” lµm gi∂m l≠Óng ch†t th∂ith∂i ra m´i tr≠Íng. MÈt gi∂i ph∏p kh∏c lµ n´ng hÈ c„ th”b∂o qu∂n ph©n h„t vµ cho ho∆c b∏n ph©n chuÂng. ßËivÌi ph«n lÌn c∏c hÈ ch®n nu´i, l≠Óng ph©n d≠ thıa kh„qu∂n l˝ Æang trÎ thµnh hπn ch’ r†t lÌn: khËi l≠Óng ph©nlÌn, kh´ng c„ b” t›ch tr˜ ho∆c k›ch cÏ b” kh´ng x¯ng,di÷n t›ch Ɔt Î qu∏ hãp, ruÈng Î qu∏ xa,...

HÈ ch®n nu´i loπi I’ (H◊nh 11) lµ s˘ mÎ rÈng cÒa hÈloπi I. ß©y lµ hÈ ch®n nu´i lÌn vÌi 60 n∏i ngoπi. HÈ loπinµy c„ c¨ sÎ hπ t«ng kh´ng th” so s∏nh Æ≠Óc vÌi hÈnh„m I. Tuy nhi™n, ph≠¨ng th¯c xˆ l˝ ch†t th∂i cÒa hÈnh„m I’ giËng vÌi hÈ nh„m I. Do Æ„, m´ h◊nh nµy ÆangÆ≠Óc c∏c nhµ l∑nh Æπo Æfia ph≠¨ng khuy’n kh›ch

nh©n rÈng. Ph∏t tri”n h÷ thËng ch®n nu´i loπi nµy ph∂iÆi cÔng vÌi vi÷c trang bfi c∏c thi’t bfi xˆ l˝ hi÷u qu∂ nit¨vµ phËtpho nªm ngoµi n´ng hÈ nh≠ thi’t bfi l‰c, m∏yquay li t©m, Ò ph©n.

ii) HÈ loπi II - Ng≠Íi ch®n nu´i chuy™n m´n ho∏ Æanghi÷n Æπi ho∏ c¨ sÎ ch®n nu´i.

BÈ m∏y s∂n xu†t loπi II c„ Æ∆c Æi”m chuy™n s∂n xu†tlÓn lai (lÓn ngoπi x lÓn nÈi) vµ c„ tı 0 Æ’n 5 n∏i, 20 Æ’n50 lÓn thfit/l¯a. Th¯c ®n c¨ b∂n cÒa vÀt nu´i lµ gπo, c∏mgπo, ng´ vµ bÊ sung th™m th¯c ®n c´ng nghi÷p. Ngoµira, tr≠Ìc khi xu†t hi÷n dfich cÛm gia c«m, c∏c hÈ cÚngnu´i gia c«m. ChuÂng nu´i th≠Íng lµ chuÂng x©y mÌiho∆c chuÂng c∂i ti’n c„ tı 5 Æ’n 10 ´, n“n b™-t´ng;nguÂn lao ÆÈng chÒ y’u lµ gia Æ◊nh nh≠ng vµo vÙ g∆t,chÒ hÈ th≠Íng ph∂i g‰i th™m lao ÆÈng ngoµi. Nh˜ng hÈch®n nu´i loπi II tham gia ÆÂng thÍi vµo ph≠¨ng th¯cth≠¨ng mπi ph¯c tπp, ti’p t’ cho thfi tr≠Íng Hµ NÈi vµph≠¨ng th¯c th≠¨ng mπi ƨn gi∂n, cung c†p s∂n ph»mtrong nÈi tÿnh Th∏i B◊nh. Nh˜ng hÈ ch®n nu´i nµy muËnh÷ thËng ch®n nu´i cÒa m◊nh hi÷n Æπi h¨n Æ” nu´i lÓnngoπi vµ tÀp trung s∂n xu†t r≠Óu rÂi sˆ dÙng lπi b∑ r≠Óulµm th¯c ®n cho lÓn. Kh„ kh®n c¨ b∂n cÒa h‰ lµ thi’uƆt vµ gi∏ c∂ thfi tr≠Íng bi’n ÆÈng.

Nh„m hÈ IIA k’t hÓp ch®n nu´i lÓn-c∏, c„ chÿ sË d≠ thıakho∂ng tı 2 - 4.

Chi’n l≠Óc qu∂n l˝ ch†t th∂i chÒ y’u lµ Æ” ph©n l·ngch∂y vµo ao vµ h„t ph©n ræn. N’u Æ” ph©n l·ng ch∂yvµo ao lµm th¯c ®n cho c∏ mµ ph©n kh´ng th†t tho∏tra h÷ thËng k™nh m≠¨ng th◊ nguy c¨ nhi‘m cÒa nh˜nghÈ nµy chÿ r†t th†p ho∆c kh´ng c„. Tuy nhi™n, di÷n t›chao qu∏ nh· sœ lµm ph∏t sinh hi÷n t≠Óng phÔ d≠Ïng ho∏vµ nguy c¨ ´ nhi‘m lÌn.

Nh„m hÈ ch®n nu´i IIB ≠u ti™n ph∏t tri”n Æa canh vÌichÿ sË d≠ thıa tı 2 Æ’n 3. Kh„ kh®n cÒa nh˜ng hÈ nµylµ di÷n t›ch Ɔt Î hãp, thi’u nh©n c´ng vµ thi’u c«uph©n vÀt nu´i.

Nh„m IIC lµ nh˜ng hÈ chÿ s∂n xu†t lÓn vµ c„ d†u hi÷ud≠ thıa dao ÆÈng tı 3 Æ’n 12. Tuy nhi™n, do c„ quy m´Æµn kh´ng lÌn bªng nh„m hÈ IC, mÈt sË hÈ IIC c„ nguyc¨ ´ nhi‘m th†p thÀm ch› lµ kh´ng c„ nguy c¨ n’u h‰bi’t sˆ dÙng ch†t th∂i l·ng cho v≠Ín vµ cho ho∆c b∏nl≠Óng ch†t th∂i ræn d≠ thıa. Nh„m hÈ IIB vµ IIC th≠Íngh„t ph©n ræn Æ” Ò vµ cho ho∆c b∏n l≠Óng ph©n thıa.H‰ ≠u ti™n xˆ l˝ ch†t th∂i bªng b” Biogaz ho∆c sˆ dÙngch†t th∂i l·ng cho c©y trÂng c„ gi∏ trfi kinh t’ cao. Hπnch’ lÌn nh†t cÒa h‰ lµ kh´ng sˆ dÙng ch†t th∂i l·ng vµn≠Ìc th∂i sau xˆ l˝ Biogaz.

100

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

HÈ ch®n nu´i IIC c„ xu h≠Ìng tÀp trung chuy™n ch®nnu´i lÓn (IC) vµ c„ nguy c¨ ´ nhi‘m ngµy cµng t®ng.Ng≠Óc lπi, nh„m hÈ IIA vµ IIB ≠u ti™n s˘ Æa dπng trongc∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t vµ c„ kh∂ n®ng lµm gi∂m c∏cnguy c¨ m´i tr≠Íng bªng c∏ch xˆ l˝ ph©n ræn mÈt c∏chhÓp l˝ h¨n (IIB) nh≠ xu†t ph©n ra b™n ngoµi vµ tÀn dÙngch†t th∂i l·ng cho ao nu´i c∏.

iii) Loπi III - HÈ ch®n nu´i nh· vµ hÈ ch®n nu´i kh´ngchuy™n m´n ho∏

Nh„m hÈ III c„ 15 lÓn thfit/l¯a vµ tı 1 Æ’n 2 lÓn n∏i lai.Ng≠Íi ta cho lÓn thfit ®n gπo, c∏m gπo, th˘c vÀt nÊi vµbÊ sung th™m th¯c ®n c´ng nghi÷p. Th¯c ®n cÒa lÓnn∏i lµ loπi th¯c ®n truy“n thËng, bao gÂm ch†t th∂i sinhhoπt vµ th˘c vÀt. Nh˜ng hÈ ch®n nu´i loπi nµy thamgia ti’p t’ s∂n ph»m cho thfi tr≠Íng Æfia ph≠¨ng ho∆cÆ´i khi lµ c∏c thfi tr≠Íng trong tÿnh Th∏i B◊nh. MÈt sËchuÂng nu´i mÌi vµ chÿ c„ d≠Ìi 5 ´; ph«n lÌn c∏cchuÂng Æ“u lµ chuÂng c∂i ti’n ho∆c chuÂng ki”utruy“n thËng. Lao ÆÈng tham gia s∂n xu†t lµ cÒa giaÆ◊nh. ßËi vÌi nh˜ng hÈ nµy, ch®n nu´i lÓn chÿ Æ≠Óc coilµ hoπt ÆÈng kinh t’ th¯ hai sau hoπt ÆÈng lµm b∏nhÆa, d÷t chi’u, n†u r≠Óu vµ trÂng tr‰t. H‰ muËn duy tr◊,thÀm ch› ph∏t tri”n ch®n nu´i lÓn theo c¨ hÈi cÒa thfitr≠Íng. H‰ cÚng g∆p ph∂i kh„ kh®n thi’u Ɔt vµ s˘ bi’nÆÈng gi∏ cÒa thfi tr≠Íng.

Nh„m IIIA lµ nh˜ng hÈ ch®n nu´i chuy™n thu˚ s∂n vÌidi÷n t›ch m∆t ao c„ th” Æπt tı 3 Æ’n 20 sµo. Chÿ sËd≠ thıa th†p kho∂ng tı 0 - 1 n™n kh´ng g∆p kh„ kh®nÆËi vÌi l≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa. Nh„m IIIB ≠u ti™n s˘

Æa dπng trong trÂng tr‰t, c„ chÿ sË d≠ thıa d≠Ìi 1.Ng≠Óc lπi, nh„m IIIC bao gÂm nh˜ng hÈ s∂n xu†tnh·, chÿ nu´i lÓn vµ ÆÈc canh c©y lÛa, vÌi chÿ sË d≠thıa gi˜a 1 vµ 2. HÈ ch®n nu´i loπi nµy muËn ph∏ttri”n ch®n nu´i lÓn (chi’n l≠Óc ph∏t tri”n giËng nh„mIIC) trong khi Æ„ hÈ s∂n xu†t nh„m IIIA vµ IIIB lπimuËn duy tr◊ s˘ Æa dπng cÒa c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†ttrong n´ng hÈ.

Ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i ÆËi vÌi nh„m hÈ IIIA lµth∂i ph©n l·ng, ph©n h„t xuËng ao vµ mua ph©nchuÂng. ßi“u nµy ch¯ng t· hÈ nh„m IIIA thi’u ph©nchuÂng b„n cho trÂng tr‰t vµ cho ao. NhÍ sˆ dÙng ch†tth∂i cho ao mÈt c∏ch c„ th÷ thËng, c„ th” n„i nh˜ng hÈnµy kh´ng g©y ´ nhi‘m. HÈ nh„m IIIB vµ IIIC qu∂n l˝ch†t th∂i theo h≠Ìng h„t ph©n ræn lµm ph©n Ò vµ tÀndÙng ch†t th∂i l·ng vµ ph©n bæc. Nguy™n nh©n ch›nhkhi’n nh˜ng hÈ nµy c„ nguy c¨ m´i tr≠Íng th†p ho∆ckh´ng c„ nguy c¨ lµ do h‰ bi’t ph∏t huy gi∏ trfi cÒa ch†tth∂i l·ng cho v≠Ín, b∏n ho∆c cho ch†t th∂i ræn d≠ thıa.Tuy nhi™n, h‰ cÚng c„ mÈt sË kh„ kh®n nh≠ thi’u laoÆÈng, thi’u Ɔt vµ ph©n chuÂng.

iv) Loπi IV - HÈ ch®n nu´i r†t nh·HÈ nh„m IV chi’m Æa sË hÈ ch®n nu i trong tÿnh. ß©y lµnh˜ng hÈ ch®n nu i r†t nh· vÌi ph≠¨ng ti÷n s∂n xu†t c˘ck˙ gi∂n ti÷n. H‰ nu i tı 1 Æ’n 3 lÓn thfit/n®m ho∆c 1 n∏i.Ng≠Íi ta b∏n lÓn thfit ho∆c lÓn con cho ng≠Íi chuy™n nu ilÓn thfit cÔng lµng ho∆c Æem b∏n tπi chÓ Æfia ph≠¨ng.N´ng hÈ th≠Íng c„ ki”u chuÂng truy“n thËng. Toµn bÈl≠Óng ch†t th∂i Æ≠Óc sˆ dÙng h’t v◊ c∏c hÈ thuÈc nh„mnµy thi’u ph©n chuÂng b„n cho ruÈng, v≠Ín vµ ao.

KKhhuunngg 77:: HH÷÷ tthhËËnngg pphh©©nn llooππii,, cc∏∏cc ttrr≠≠ÍÍnngg hhÓÓpp ÆÆ∆∆cc bbii÷÷tt

MÈt sË hÈ loπi I vµ loπi II c„ nguy c¨ m´i tr≠Íng th†p ho∆c kh´ng c„ v◊ h‰ th˘c hi÷n c∏c h÷ thËng qu∂n l˝ Æ∆cbi÷t: n≠Ìc th∂i Biogaz cu∂ hÈ sË 29 ÆÊ vµo ao cÒa hÈ l©n cÀn rÈng h¨n 10 sµo th´ng qua m≠¨ng d…n dµi 100 m;hÈ sË 7 c„ di÷n t›ch m∆t ao rÈng n™n c„ kh∂ n®ng ti™u thÙ toµn bÈ l≠Óng n≠Ìc th∂i Biogaz. Chi’n l≠Óc qu∂n l˝cÒa hÈ 14, 17 vµ 42 chÒ y’u d˘a tr™n hoπt ÆÈng chu chuy”n ph©n: ch†t th∂i l·ng ÆÊ vµo ao hµng x„m, ch†tth∂i ræn Æ≠Óc b∏n cho ng≠Íi nu´i c∏ theo hÓp ÆÂng. Ng≠Óc lπi, hÈ sË 32 c„ nguy c¨ ´ nhi‘m cao m∆c dÔ n„Æ≠Óc x’p vµo nh„m II. Sau khi x©y b” Biogaz, ng≠Íi ch®n nu´i Æ∑ thay ÆÊi c¨ b∂n ph≠¨ng th¯c qu∂n l˝ ch†tth∂i cÒa m◊nh. H‰ kh´ng t∏ch pha ræn/l·ng, sˆ dÙng ph©n l·ng vµ cho ph©n ræn n˜a mµ Æ” toµn bÈ ch†t th∂iÆÊ vµo b” Biogaz. Do l≠Óng n≠Ìc th∂i Biogaz qu∏ lÌn n™n h‰ kh´ng sˆ dÙng n„ n˜a mµ th∂i tr˘c ti’p ra ngoµim≠¨ng, m∏ng c´ng cÈng.

101

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

CChhii’’nn ll≠≠ÓÓcc pphh∏∏tt ttrrii””nn ccÒÒaa nngg≠≠ÍÍii cchh®®nn nnuu´ii vvµµnnhh˜nngg tthhaayy ÆÆÊÊii mmoonngg mmuuËËnn ÆÆËËii vvÌÌii vvii÷÷cc qquu∂∂nn llcchh††tt tthh∂∂ii..

Sau khi Æ∑ ph©n loπi hÈ ch®n nu´i, chÛng t´i xem xätÆ’n nh˜ng thay ÆÊi cÒa tıng nh„m hÈ tu˙ theo chi’nl≠Óc ph∏t tri”n mµ h‰ Æ∑ cho bi’t. HÈ ch®n nu´i thuÈcnh„m III c„ th” d‘ dµng chuy”n thµnh hÈ ch®n nu´inh„m II. HÈ nh„m II chuy”n thµnh hÈ nh„m I c„ vŒ kh„kh®n h¨n do y™u c«u Æ«u t≠ vµ k‹ thuÀt ch®n nu´i lÓnngoπi cao. HÈ ch®n nu´i nh„m IV (chi’m Æa sË hÈ ch®nnu´i trong tÿnh) c„ kh∂ n®ng ph∏t tri”n hπn ch’: s˘ thi’uph≠¨ng ti÷n, c´ng cÙ vµ s˘ kh´ng chuy™n m´n ho∏khi’n h‰ kh„ c„ th” ph∏t tri”n ch®n nu´i.

TrÓ c†p cÒa Nhµ n≠Ìc ÆËi vÌi ruÈng n®ng su†t th†pchuy”n ÆÊi thµnh ao c„ th” sœ d…n Æ’n s˘ ph∏t tri”ncÒa c∏c n´ng hÈ nh„m IA v◊ c∏c hÈ nµy chÒ y’u ch®nnu´i k’t hÓp lÓn - c∏. Xät tr™n ph≠¨ng di÷n m´i tr≠Íng,nguy c¨ ´ nhi‘m sœ gi∂m xuËng n’u ng≠Íi ch®n nu´ibi’t tÀn dÙng ch†t th∂i lµm th¯c ®n cho c∏. Gi∂i ph∏pnµy sœ Æi cÔng vÌi vi÷c di dÍi c∏c c¨ sÎ ch®n nu´i rangoµi khu v˘c lµng x∑.

Ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng Æang khuy’n kh›ch ng≠Íi d©nlæp b” Biogaz. Ph≠¨ng ph∏p xˆ l˝ ch†t th∂i nµy sœ lµmt®ng nguy c¨ m´i tr≠Íng ÆËi vÌi c∏c hÈ thuÈc nh„m Ivµ nh„m II. Th˘c vÀy, ng≠Íi ch®n nu´i hπn ch’ t∏ch pharæn/l·ng thÀm ch› ngıng hºn th„i quen nµy lµm t®ngnguy c¨ m´i tr≠Íng mÈt c∏ch r†t r‚ nät.

K’t hÓp ph∏t tri”n th™m ngµnh ch®n nu´i gia c«m lµmcho s˘ cπnh tranh gi˜a ngµnh hµng ph©n lÓn vµ ph©ngia c«m ngµy cµng mπnh. Ch®n nu´i gia c«m sœ chÿph∏t tri”n trÎ lπi khi con ng≠Íi ch’ ng˘ ho∆c ›t nh†t lµki’m so∏t Æ≠Óc dfich cÛm gia c«m. N®m 2005, ch›nhphÒ Vi÷t Nam Æ∑ th´ng qua c∏c bi÷n ph∏p nghi™mng∆t nhªm hπn ch’ ch®n nu´i gia c«m. Tr≠Ìc mætho∆c trong trung hπn, ch®n nu´i gia c«m kh„ c„ th”ph∏t tri”n Æ≠Óc.

CC∏∏cc nnhh©©nn ttËË ∂∂nnhh hh≠≠ÎÎnngg ÆÆ’’nn nngguuyy mm´ii ttrr≠≠ÍÍnngg

Ph©n t›ch s˘ vÀn ÆÈng tÊng th” cÒa n´ng hÈ vµ c∏cnguy c¨ m´i tr≠Íng cho phäp chÿ r‚ c∏c nguy™n nh©ng©y ´ nhi‘m do c∏c hπn ch’ v“ di÷n t›ch Ɔt, hË ch¯aph©n vµ kh„ kh®n trong qu∂n l˝ cÒa n´ng hÈ.

i) Kh„ kh®n v“ di÷n t›ch Ɔt vµ h÷ thËng b” ch¯aô Vi÷t Nam, di÷n t›ch Ɔt hãp g©y kh„ kh®n r†t lÌn, hπnch’ kh∂ n®ng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i. Di÷n t›ch Ɔt

cÒa n´ng hÈ r†t ›t khi thay ÆÊi trong khi Æ„, quy m´ ch®nnu´i cµng ngµy cµng t®ng. ß©y lµ mÈt kh„ kh®n c„ vaitrfl quy’t Æfinh Æ’n nguy c¨ m´i tr≠Íng ÆËi vÌi c∏c hÈthuÈc nh„m I’, I vµ IIC. Khi ph©n loπi hÈ ch®n nu´i,chÛng t´i kh´ng xät Æ’n ph«n di÷n t›ch Ɔt Î. Tuy nhi™n,vÌi di÷n t›ch Ɔt Î chÿ kho∂ng tı 180 m2 Æ’n 500 m2, kh∂n®ng x©y d˘ng h÷ thËng ch¯a ho∆c chuy”n ho∏ ph©nlµ r†t hπn ch’. Ng≠Íi ta mÎ rÈng chuÂng nu´i (chuy”ntı nh„m III sang nh„m II) mµ kh´ng quan t©m Æ’n di÷nt›ch c„ th” h†p thÙ ph©n l·ng (v≠Ín rau, v≠Ín c©y ®nqu∂, ao). ßi“u nµy cµng lµm t®ng th™m nguy c¨ m´itr≠Íng. C∏c hÈ ch®n nu´i loπi I vµ c∏c h÷ thËng ch®nnu´i k’t hÓp lÓn - c∏ ›t ph∂i chfiu kh„ kh®n v“ di÷n t›chƆt Î h¨n.

N’u n„i rªng chÿ sË d≠ thıa ph©n lµ d†u hi÷u cÒa nguyc¨ m´i tr≠Íng th◊ ph∂i thıa nhÀn lµ Æi“u nµy chÿ ph∂n∏nh v†n Æ“ mÈt c∏ch phi’n di÷n. Do Æ„, ph∂i k” Æ’nmÈt sË nguy™n nh©n kh∏c ph∏t sinh trong qu∏ tr◊nhph©n t›ch c∏c th„i quen qu∂n l˝ ch†t th∂i cÒa ng≠Íi d©n: - S¯c ch¯a cÒa h÷ thËng ch¯a nh· h¨n so vÌi y™u

c«u khi mÎ rÈng ch®n nu´i (chuy”n tı nh„m IV sangnh„m III vµ tı nh„m III sang nh„m II);

- Thi’u lao ÆÈng ÆËi vÌi hÈ loπi II vµ III n™n hπn ch’vi÷c b„n ph©n cho ruÈng ÆÂng;

- Kh´ng c„ v≠Ín ho∆c ao nªm g«n khu v˘c chuÂngnu´i lµm hπn ch’ kh∂ n®ng sˆ dÙng ch†t th∂i l·ng;

- Vfi tr› ruÈng nªm Î xa, kh„ Æi lπi, ph≠¨ng ti÷n vÀnchuy”n ph©n th´ s¨;

- RuÈng trÂng c∏c loπi c©y c„ gi∏ trfi kinh t’ cao Î xalµm gi∂m vi÷c sˆ dÙng ph©n l·ng;

- Ch®n nu´i gia c«m lµm gi∂m l≠Óng ph©n lÓn sˆdÙng.

B” Biogaz cÚng lµ y’u tË quy’t Æfinh Æ’n nguy c¨ m´itr≠Íng. H÷ thËng xˆ l˝ Biogaz c„ nhi“u ≠u Æi”m: lµmgi∂m l≠Óng oxi c«n thi’t trong qu∏ tr◊nh ph©n hu˚(COD), gi∂m c∏c nguy c¨ v÷ sinh, tπo kh› gaz phÙc vÙgia Æ◊nh ho∆c Æ” n†u c∏m cho vÀt nu´i, gi∂m lao ÆÈngv÷ sinh chuÂng trπi. Tuy nhi™n, Biogaz chÿ phÊ bi’ntrong nh˜ng hÈ ch®n nu´i lÌn (Æ∆c bi÷t lµ nh„m I). TıÆ„, lµm n∂y sinh mËi quan h÷ gi˜a Biogaz vµ nguy c¨m´i tr≠Íng. ß©y hi”n nhi™n kh´ng ph∂i lµ mËi quan h÷nh©n qu∂. Th˘c vÀy, h÷ thËng xˆ l˝ nµy lµm t®ng nguyc¨ m´i tr≠Íng v◊ n„ lµm gi∂m Æi th„i quen truy“n thËngt∏ch pha ræn l·ng cÒa ng≠Íi ch®n nu´i. M∆c dÔ vÀy,ng≠Íi d©n c„ th” sˆ dÙng n≠Ìc th∂i tı Biogaz n’u c„ÆÒ di÷n t›ch cho phäp, ho∆c c∂i ti’n x©y th™m b” Ò r¨mrπ vÌi n≠Ìc th∂i Biogaz. M´ h◊nh k’t hÓp Biogaz - aod≠Íng nh≠ kh∏ kh∂ quan (n=1) nh≠ng hi÷n nay n„ chÿchi’m sË ›t.

102

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn theo nguy c¨ m´i tr≠Íngdo hoπt ÆÈng sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra

ii) Kh„ kh®n ÆËi vÌi qu∂n l˝S˘ l˘a ch‰n ph≠¨ng th¯c v÷ sinh chuÂng trπi bªng c∏cht∏ch toµn bÈ, t∏ch mÈt ph«n ho∆c kh´ng t∏ch pharæn/l·ng c„ quy’t Æfinh chÒ y’u Æ’n nguy c¨ m´i tr≠Íng.Khi quy m´ ch®n nu´i ph∏t tri”n, c∏c hÈ ›t ti’n hµnh t∏chph©n ræn/l·ng khi’n chÛng ta c„ th” d˘ b∏o tr≠Ìc rªngnguy c¨ m´i tr≠Íng sœ t®ng (chi’n l≠Óc ph∏t tri”n cÒaloπi III thµnh hÈ loπi II).

H¨n n˜a, khi mÎ rÈng quy m´ ch®n nu´i, ng≠Íi ch®nnu´i th≠Íng ≠u ti™n ph∏t tri”n ch®n nu´i lÓn. Do thi’ulao ÆÈng, h‰ c„ th” ngıng vi÷c b„n ph©n chuÂng.MÈt sË hÈ kh∏c Ƶnh ch†p nhÀn ngıng nu´i trÂngthu˚ s∂n Æ” chuy”n ao thµnh chÁ th∂i ph©n. N≠Ìcao ch¯a qu∏ nhi“u ch†t h˜u c¨ th†m sang ao c∏c hÈl©n cÀn g©y ´ nhi‘m. N’u hÈ ch®n nu´i lÌn (loπi I)ngıng nu´i c∏ th◊ c∏c hÈ l©n cÀn sœ ra sao? Ngoµinguy c¨ m´i tr≠Íng, s˘ m†t c©n ÆËi trong toµn bÈ h÷thËng s∂n xu†t cÒa n´ng hÈ ho∆c nh˜ng t∏c ÆÈngx†u sang c∏c hÈ xung quanh c„ th” lµm n∂y sinhth™m nguy c¨ kinh t’.

Trao ÆÊi ch†t th∂i ræn gi˜a c∏c hÈ lµ r†t c„ lÓi: lµm gi∂mÆ∏ng k” nguy c¨ m´i tr≠Íng vµ cho phäp ng≠Íi ch®nnu´i khæc phÙc Æ≠Óc nh˜ng kh„ kh®n ÆËi vÌi chÁ ch¯aph©n. Kh„ kh®n ÆËi vÌi vi÷c b∏n vµ cho ph©n chÿth≠Íng g∆p trong nh˜ng vÔng c„ cπnh tranh mπnh(ch®n nu´i gia c«m th©m canh, ch®n nu´i lÓn nhi“u).Trao ÆÊi ch†t th∂i l·ng chÿ c„ th” th˘c hi÷n Æ≠Óc khi haihÈ li™n k’t vÌi nhau Æ” thµnh lÀp mÈt m´ h◊nh k’t hÓplÓn - c∏.

CuËi cÔng, n’u xät trong phπm vi tıng hÈ ri™ng lŒ, c∏chÈ loπi II vµ loπi III chÿ c„ nguy c¨ m´i tr≠Íng trung b◊nh -th†p. Do c∏c hÈ nµy Î g«n khu d©n c≠ n™n g©y nguyc¨ lÌn h¨n. V◊ vÀy, ph∏t tri”n hÈ ch®n nu´i nh„m II vµnh„m II mµ kh´ng qu∂n l˝ c„ th” sœ g©y ra nh˜ng hÀuqu∂ tr«m tr‰ng h¨n ÆËi vÌi nguy c¨ m´i tr≠Íng do mÀtÆÈ d©n c≠ tπi nh˜ng khu v˘c nµy r†t cao.

Th∂o luÀn vµ k’t luÀn

C∏c ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i trong n´ng hÈ lµ r†tphong phÛ vµ phÙ thuÈc vµo ki”u vµ vfi tr› chuÂng trπi.C∏c th„i quen v÷ sinh chuÂng nu´i, Æ∆c bi÷t lµ th„i quent∏ch pha ræn/l·ng vµ chuy”n ho∏ ph©n cho 6 loπi s∂nph»m kh∏c nhau: ph©n h„t, ph©n l·ng, n≠Ìc rˆachuÂng, ph©n chuÂng, ph©n Ò vµ n≠Ìc th∂i sau xˆ l˝Biogaz. Ng≠Íi d©n sˆ dÙng ch†t th∂i ræn (ph©n h„t vµph©n chuÂng) mÈt c∏ch hi÷u qu∂ bªng c∏ch b„n choc©y trÂng d≠Ìi dπng ph©n Ò, b„n cho ao ho∆c cho, b∏n.Ng≠Óc lπi, ph©n l·ng n∆ng h¨n vµ kh„ t›ch tr˜ n™n ›tÆ≠Óc sˆ dÙng. N’u nh≠ vi÷c tÀn dÙng ch†t th∂i ræn Æ”b„n cho c©y trÂng Æ∑ trÎ thµnh mÈt th„i quen truy“nthËng th◊ ph©n l·ng lπi kh´ng. Ng≠Íi ta sˆ dÙng ph©nl·ng cho v≠Ín do g«n chuÂng nu´i ho∆c cho mÈt sË loπic©y trÂng c„ gi∏ tri kinh t’ cao. Ngoπi trı ph©n l·ng, mÈtsË c∏c s∂n ph»m l·ng kh∏c bfi th∂i tr˘c ti’p ra c∏c dflngch∂y, ao ho∆c th∂i ra v≠Ín d≠Ìi dπng bÔn. Quy m´ch®n nu´i quy’t Æfinh tr˘c ti’p Æ’n th” t›ch ch†t th∂i l·ngv◊ l≠Óng ch†t th∂i ræn t≠¨ng ÆËi Ên Æfinh vµ phÔ hÓp vÌidi÷n t›ch trÂng tr‰t.

Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i lÓn tÿnh Th∏i B◊nh d˘a tr™nnguy c¨ m´i tr≠Íng do ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ranhªm mÙc Æ›ch ƨn gi∂n ho∏ s˘ Æa dπng cÒa c∏c h÷thËng ch®n nu´i lÓn vµ cÒa c∏c ph≠¨ng th¯c qu∂n l˝ch†t th∂i. Ph©n loπi cho phäp t∏ch ri™ng vµ ph©n c†pc∏c nguy c¨ m´i tr≠Íng vµ x∏c Æfinh chi’n l≠Óc qu∂nl˝ ch†t th∂i ch®n nu´i khi th˘c hi÷n th©m canh s∂nxu†t. Ngoµi ra, n„ cfln giÛp chÛng ta hi”u h¨n v“ c∏cph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ph©n chuÂng Î ph›a Bæc Vi÷tNam. Nh˜ng th„i quen qu∂n l˝ nµy r†t ÆÈc Æ∏o vµ r†tkh∏c bi÷t so vÌi ph≠¨ng ph∏p ∏p dÙng trong c∏c bËic∂nh s∂n xu†t kh∏c.

NguÂn ch†t th∂i l·ng kh´ng Æ≠Óc sˆ dÙng sœ lµm ∂nhh≠Îng x†u tÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa ngµnh hµng lÓn. Th˘cvÀy, ph©n l·ng ch¯a tÌi 1/3 l≠Óng nit¨ th∂i ra. V≠Índ≠Íng nh≠ lµ nguÂn ti™u thÙ ch†t th∂i l·ng duy nh†t,nªm g«n n¨i ch®n nu´i. N’u nh≠ ch†t th∂i ræn (ph©nh„t vµ ph©n chuÂng) Æ≠Óc sˆ dÙng mÈt c∏ch c„ h÷thËng th◊ ch†t th∂i l·ng lπi kh´ng Æ≠Óc sˆ dÙng. N≠Ìcrˆa chuÂng, n≠Ìc th∂i Biogaz lµ nguÂn gËc cÒa m‰idπng nhi‘m. Th’ mµ, khi quy m´ ch®n nu´i cµng ph∏ttri”n, ng≠Íi d©n cµng hπn ch’ t∏ch ph©n ræn/l·ng, nh†tlµ ÆËi hÈ Æ∑ x©y Biogaz tr™n ph«n di÷n t›ch Ɔt Î. DoÆ„, chÛng ta c«n ph∂i xem xät m∆t tr∏i cÒa xu h≠Ìngnµy nhªm ph∏t tri”n ngµnh hµng lÓn theo nguy™n tæct´n tr‰ng m´i tr≠Íng

Do Æ„, chÛng ta c«n xem xät: (1) mÈt h÷ thËng cho phäp lµm gi∂ml≠Óng nit¨ tr≠Ìc khi ph©n bfi d…n vµo b” Biogaz vµ c„ th” thay th’ph≠¨ng ph∏p h„t ph©n ræn Æang d«n bfi nh˜ng h‰ ch®n nu´i lÌn l∑ngqu™n do thi’u lao ÆÈng; (2) mÈt h÷ thËng h„t, vÀn chuy”n vµ sˆdÙng n≠Ìc th∂i Biogaz.

103

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

N’u n„i rªng sË l≠Óng vÀt nu´i lµ y’u tË ch›nh quy’tÆfinh Æ’n nguy c¨ m´i tr≠Íng th◊ Æi“u nµy chÿ ph∂n ∏nhÆ≠Óc mÈt ph«n cÒa v†n Æ“. MÈt sË y’u tË kh∏c ph∂i k”Æ’n lµ kh„ kh®n v“ Ɔt, v“ h÷ thËng ch¯a ch†t th∂i vµhπn ch’ trong qu∂n l˝. Sœ r†t thÛ vfi khi xem xät Æ’n s˘Æfinh h≠Ìng cÒa c∏c ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂inhªm gi∂m thi”u l≠Óng nit¨ trong ph©n l·ng vµ khuy’nkh›ch ng≠Íi d©n trao ÆÊi ch†t th∂i ræn. Tr≠Ìc mæt, n’ukh„ c„ th” khæc phÙc c∏c kh„ kh®n v“ di÷n t›ch Ɔt vµh÷ thËng b” ch¯a th◊ ph∂i xem xät nh˜ng kh„ kh®n nµykhi hÈ ch®n nu´i quy ho∆ch Æ” ph∏t tri”n s∂n xu†t.

Nh˜ng hÈ Æ∑ trang bfi b” Biogaz g©y nguy c¨ ´ nhi‘mcao v◊ h‰ c„ quy m´ Ƶn lÌn. M∆c dÔ vÀy, Biogaz v…nlµ mÈt ph≠¨ng th¯c xˆ l˝ hi÷u qu∂ ÆËi vÌi vi÷c gi∂m hµml≠Óng ch†t h˜u c¨ (COD) vµ c∏c v†n Æ“ v÷ sinh. ß”n©ng cao hi÷u qu∂ sˆ dÙng Biogaz, n™n khuy’n c∏oc∏c hÈ x©y th™m b” trÈn r¨m r∏c vÌi ch†t th∂i nhªmgi∂m thi”u nguy c¨ ´ nhi‘m m´i tr≠Íng. Trong khi Æ„,hi÷n nay, ng≠Íi d©n quan t©m nhi“u h¨n Æ’n c∏c v†nÆ“ v÷ sinh, ti’p Æ„ lµ hÀu qu∂ kinh t’ do dfich cÛm giac«m g©y n™n.

R†t kh„ c„ th” sˆ dÙng h÷ thËng ph©n loπi hÈ ch®n nu´inµy Æ” suy luÀn cho toµn tÿnh do thi’u c∏c d˜ li÷u Æi“utra c«n thi’t. Ph©n loπi hÈ ch®n nu´i c«n c∏c th´ng tinv“ di÷n t›ch canh t∏c, di÷n t›ch thu˚ s∂n vµ quy m´ ch®nnu´i. Th’ mµ, ƨn vfi thËng k™ Æ«u ti™n lµ Î c†p x∑ mµkh´ng ph∂i lµ hÈ ch®n nu´i; c∏c thËng k™ n´ng nghi÷pÆfia ph≠¨ng lπi t∏ch bi÷t hoµn toµn gi˜a ch®n nu´i vµtrÂng tr‰t.

H÷ thËng ph©n loπi hÈ ch®n nu´i nµy cho phäp thËngk™ Æ≠Óc c∏c th„i quen qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i mÈtc∏ch kh∏i qu∏t, thÀm ch› Æ∆c tr≠ng theo tıng loπi hÈ.M∆t kh∏c, nghi™n c¯u nµy cfln chÿ ra nh˜ng nguy™nnh©n c„ th” g©y hπi Æ’n s˘ ph∏t tri”n cÒa ngµnh hµnglÓn hi÷n nay Æang ph∏t tri”n. CuËi cÔng, nghi™n c¯u Æ“xu†t c´ng cÙ ph©n loπi hÈ ch®n nu´i theo nguy c¨ m´itr≠Íng do ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra. Tı Æ„, chÛng tac„ th” Æi“u chÿnh c∏c chi’n l≠Óc ho∆c c∏c th„i quenqu∂n l˝ ch†t th∂i cho phÔ hÓp h¨n vÌi h÷ thËng s∂nxu†t. T≠¨ng t˘ nh≠ vÀy, c´ng cÙ nµy cho phäp x∏c Æfinhc∏c h≠Ìng ph∏t tri”n cÒa tıng nh„m hÈ ch®n nu´i. MÈtsË tr≠Íng hÓp Æ∆c bi÷t g©y ´ nhi‘m ho∆c kh´ng g©y ´

nhi‘m trong c∏c nh„m hÈ ch®n nu´i giÛp chÛng ta næmÆ≠Óc Æi”m mπnh vµ hπn ch’ ri™ng cÒa tıng loπi hÈch®n nu´i. Tı Æ„, chÛng ta c„ th” Æ≠a ra Æ≠Óc c∏c bi÷nph∏p c∂i thi÷n t◊nh h◊nh mÈt c∏ch hÓp l˝, bªng c∏ch k’thÓp gi˜a theo d‚i vµ nh˜ng thˆ nghi÷m trong ch®n nu´i. CuËi cÔng, Æ” ph∏t tri”n ngµnh hµng ch®n nu´i lÓn, tÿnhph∂i thËng nh†t gi˜a v†n Æ“ qu∂n l˝ vµ gi∏m s∏t ch†tth∂i ch®n nu´i trong nh˜ng n®m tÌi. H÷ thËng ph©n loπihÈ ch®n nu´i c„ th” Æ≠Óc sˆ dÙng trong vi÷c Æ≠a ra c∏cquy’t Æfinh v“ nguy c¨ ´ nhi‘m m´i tr≠Íng vµ Æ∆c bi÷tgiÛp n´ng hÈ x∏c Æfinh Æ≠Óc n™n ≠u ti™n hoπt ÆÈng nµo.H¨n n˜a, ph©n loπi hÈ ch®n nu´i cÚng lµ mÈt c´ng cÙÆ” bµn luÀn, thËng nh†t v“ mÈt v†n Æ“ cfln mÌi mŒ ÎVi÷t Nam: m´i tr≠Íng.

Tµi li÷u tham kh∂o

1. Alary V, Messad S, Taché C, Tillard E. Ap-proche dela diversité des systèmes d'élevage laitiers à laRéunion. Revue d'élevage et de mé-decine vétéri-naire des pays tropicaux 2002; 55:285-297.

2. Paillat J-M, Aubry C, Médoc J-M. Une typo-logiedes systèmes de gestion des effluents dans lesexploitations de l île de la Réunion. In: F.Guerrin J-MP, ed. Modélisation des flux de biomasse et destransferts de fertilité- cas de la gestion des efflu-ents d'élevage à l'île de la Ré-union. Restitutiondes travaux de l'ATP 99/60. Montpellier France:Cirad, 2003.

3. Capillon A, Manichon H. Guide d'étude de l'ex-ploitation agricole, 1991.

4. Aubry C, Paillat JM, Guerrin F. Modélisation con-ceptuelle de la gestion des effluents d'éle-vage àla Réunion. La Réunion: Cirad, 16/01, 2001.

5. ITP. Mémento de l'éleveur de porc. Paris: InstitutTechnique du Porc, 2000.

6. Müller ZO. Feed from animal wastes: state ofknowledge. FAO animal production and health1992; paper 18.

7. Le Van Can. 1975.8. Bureau Agricole de Vu Thu. Recommanda-tions en

fertilisation organique pour les princi-pales culturesannuelles, 2005:4.

9. Mikolasek O. 2005.