Phng php thu thp t liu

Phng php thu thp thng tin, t liu Ngi son: L Th Nh (Khoa Bo ch HV BC&TT)

PHNG PHP THU THP T LIU CA NH BOPHN 1. T LIU V HOT NG T LIU1.1. T LIU L G- T liu ni chung l mt khi nim tng i rng. T liu l nhng thng tin rt ra t ti liu vit tay, in n, t cc vt nh: cng c sn xut, cng trnh kin trc, dng c nhn, phim nh, bng hnh, internet v l nhng thng tin sng ng t con ngi.

Thng tin, t liu xut pht t 3 ngun c bn: + Con ngi + Mi trng vt cht xung quanh+ Cc vn bn, sch bo, giy t...

- C th phn loi t liu theo cc tiu ch sau y:

Phn chia theo hnh thc c nh t liu: + T liu vn t: thng tin c lu gi di dng k t ngn ng, s liu trong cc vn bn, cc bng biu, s ...

+ T liu phi vn t: c th l cng trnh kin trc, cc tc phm ngh thut (tranh, nh), chng trnh truyn hnh, bng a c hnh nh, m thanh

Phn chia theo tnh cht php l ca t liu: + T liu chnh thc: l nhng t liu c tha nhn, xut bn v c cng b chnh thc t cc c quan nh nc, cc t chc x hi

+ T liu khng chnh thc: l nhng t liu cha c tha nhn, xut bn v c cng b chnh thc t cc c quan nh nc, cc t chc x hi

Phn chia theo tnh cht tn ti ca t liu: + T liu ng : L nhng t liu sng ng t thc t + T liu tnh: L t liu c nh trong cc vn bn, giy t...

Phn chia theo cch thc ly t liu: + T liu trc tip: l t liu phng vin thu thp c qua s tip xc trc tip vi cc s kin, con ngi, khng qua khu trung gian. T liu trc tip l t liu tai nghe, mt thy. + T liu gin tip: l loi t liu phng vin thu thp, tm hiu c thng qua mt trung gian (ngi khc hoc vt khc).

1.2. HOT NG THU THP T LIU CA NH BO- Trong lnh vc bo ch, t liu c dng vi ngha l nhng nguyn vt liu, cht liu xy dng, hnh thnh nn tc phm bo ch. Hot ng thu thp t liu ca phng vin c v nh vic tch gp nhng vin gch xy nh.

- Mt s ngun thng tin, t liu c th thng k c:

+ Cc hng thng tn trong nc v nc ngoi

+ Cc ch trng, chnh sch, quyt nh ca Chnh ph, cc b, ngnh, cc c quan, n v ...

+ Mng li cng tc vin, thng tin vin

+ Cc cuc hp, hp bo

+ Bo ch, Internet

+ Th bn c

+ D lun qun chng

+ T cc cuc hi chuyn, trao i vi mi ngi

+ Quan st, tri nghim thc t ca phng vin...- Ni dung thu thp

+ Nm c cu trc ni dung ca mt thng tin bo ch. Trc mt s kin din ra, phng vin phi bit mnh cn thu thp nhng thng tin, t liu g ? u? t ai ? + Thu thp thng tin t liu tu thuc vo iu kin c th: thi gian, hon cnh cho php, qui m v mc quan trng ca s kin, hnh thc thng tin

- Yu cu i vi cng tc thu thp thng tin, t liu

+ Kim chng thng tin, t liu t nhiu ngun khc nhau

+ La chn t liu in hnh, phc v c lc cho ch tc phm

+ Kt hp cc phng php trong thu thp t liu

PHN 2. MT S PHNG PHP THU THP T LIUCc phng php quan trng, ph bin trong hot ng thu thp t liu ca phng vin l:

- Nghin cu vn bn

- Quan st

- Phng vn

Mi phng php u c th mnh v hn ch khc nhau. Trong qu trnh thu thp, khai thc t liu, phng vin cn kt hp v vn dng cc phng php mt cch linh hot, hp l m bo cho t liu chn xc, khch quan v sinh ng.

2.1. PHNG PHP NGHIN CU T LIU VN BN2.1.1. Khi nim vn bn

- Theo t in Ting Vit, vn bn c ngha: 1. Vn bn l bn chp tay hoc in n vi mt ni dung nht nh, thng lu li lu di; 2. Vn bn l nhng chui k hiu ngn ng hay loi k hiu no , to nn mt chnh th vi ngha trn vn ().

- Vi ngha rng ta c th hiu t liu vn bn l nhng thng tin c cha ng trong cc dng c bn sau y:

+ Sch ( sch vn hc, lch s, vn ho, php lut, kinh t...)

+ Bo (bo in, bo hnh, bo ni, bo mng...)

+ Internet

+ Bng, a (hnh nh, m thanh)+ Cc vn bn giy t (vn bn qun l hnh chnh nh nc, vn bn i thng )

* Vn bn qun l hnh chnh nh nc l loi t liu quan trng, ph bin m phng vin hng ngy thng khai thc v x l. Vn bn qun l hnh chnh nh nc gm cc loi ch yu sau y:

+ Vn bn quy phm php lut (vn bn lut, di lut): Lut, ngh quyt, quyt nh, ngh nh, thng t, ch th ... ca cc c quan qun l Nh nc.

+ Vn bn hnh chnh: Bo co, tng kt, bin bn, hp ng, thng bo, giy mi... ca cc n v, c quan nh nc.

* Vn bn i thng l loi t liu c tnh cht c nhn, ring t. Vn bn i thng bao gm cc loi ch yu sau y:

+ Th t, nht k

+ Giy vit tay, s sch, ghi chp c nhn2.1.2. c im ca t liu vn bn

- Sch bo, internet, cc vn bn giy t gip phng vin c c nhng thng tin nn trc khi tm hiu c th v i tng no . V vy, trong hot ng sng to tc phm, nghin cu vn bn thng l c s u tin phng vin trin khai cc cng vic tip theo.

- Nhn chung, thng tin rt ra t ti liu vn bn giy trng mc en thng t thin v v c tin cy cao.

+ Cc loi vn bn quy phm php lut c tnh cht chun mc v c nhng c nhn hoc t chc c thm quyn ph duyt. + Cc loi bo co, s kt, tng kt t nhiu c cc c nhn, n v, c quan c trch nhim son tho v kim tra.

+ Cc t liu vn bn (nh bo co, tng kt ca cc c quan chc nng) thng cha ng nhng du hiu c th o lng c, c th em ra tnh ton, so snh, i chiu vi cc s vic, hin tng din ra trong thc t. Nu nh bo bit khai thc, phn tch s lm cho vic nhn xt, nh gi cc s kin tr nn khch quan hn, t ph thuc vo tnh ch quan ca nh bo.

- Cc vn bn i thng cng c xem l nhng vt chng c ngha khi nhn nhn, nh gi mt s kin, con ngi no nhng gi tr php l c th khng cao. Nhng cng c khi th t, nht k, giy vit tay... ca c nhn li tr thnh nhng t liu qu gi, c o cho bi bo.

- Bn cnh nhng loi t liu ni trn, thng tin c rt ra t sch bo cng c nhiu tc dng trong vic o su, m rng thng tin, lm bi bo su sc v thuyt phc bn c hn.

- Tuy nhin, thng tin t vn bn thng ch c vai tr l im ta u tin ch khng phi l t liu duy nht cho mt bi bo. Khng nn lm dng vic nghin cu vn bn sao chp, xo xo cc thng tin, t liu lm thnh tc phm bo ch.

- T liu vn bn thng khun mu, kh khan. Mt bi bo ch c t liu vn bn s nng n, km hp dn.

2.1.3. Nhng ch khi khai thc t liu vn bn

- Xc nh gi tr php l ca vn bn

- Xc nh ngun gc, tc gi vn bn

- Xc nh xem vn bn l bn chnh hay bn sao- Ch thi gian ra i ca vn bn .

- Kim tra tnh xc thc ca t liu vn bn: + Phn bit s vic v kin; + Tm hiu ca ngi son tho vn bn; + Xem xt bi cnh tc ng n s ra i ca vn bn...

- Pht hin ra cc con s, cc chi tit quan trng, ni bt, c yu t tin tc. l nhng con s, chi tit bit ni. - C thi nghi ng trong khai thc t liu vn bn.

- So snh thng tin t t liu vn bn vi cc ngun tin khc.

- Vn bn i thng l loi vn bn thuc s hu ring ca c nhn. Tr trng hp cc vn bn c lin quan n nhng hnh ng gy nguy hiu cho x hi cn c s can thip ca c quan lut php, cn li phng vin phi khch l s t nguyn cung cp ca ch nhn vn bn.

- Dng danh b a ch c th hoc dng cng c tm kim thu thp thng tin trn internet

+ Mt s website tm kim thng dng nh: http://www.google.com , http://www.yahoo.com, http://www.vnaseek.com, http://www.gsearch.com, http://www.altavista.com, http://www.hotbot.com...http://www.google.comwww.google.com

www.yahoo.com

www.vinaseek.com) . + Internet l kho t liu khng l ca phng vin. Tuy nhin, khai thc thng tin trn internet cng c bt li: Qu nhiu cc ngun tin dn n vic phn tn thng tin; nhiu thng tin khng r ngun gc v vy vic kim tra cc ngun tin nhiu khi cng rt kh khn v tn thi gian.

2.2. PHNG PHP QUAN ST2.2.1. Khi nim

- Quan st l kh nng cm th hin thc ca con ngi nh vo cc c quan cm gic ch yu nh th gic v thnh gic thng qua s tip xc nghe nhn. Quan st thng em li nhng thng tin c c tnh m t.- Ngi c nng lc quan st l ngi c kh nng tri gic nhanh chng v chnh xc nhng im quan trng, ch yu v c sc ca s vt, hin tng cho d nhng im kh nhn thy hoc c v l th yu.2.2.2. i tng quan st

i tng quan st ca phng vin rt phong ph, a dng nu chng cha ng nhng thng tin, d liu c ch cho ch tc phm.

Quan st quang cnh, hin trng

Quan st din mo con ngi

Quan st cc hot ng ca con ngi

Quan st vt...

2.2.3. Mt s hnh thc quan st c bn- Theo v tr ca ngi quan st

+ Quan st tham d: Ngi quan st trc tip tham d vo cc hot ng cng vi nhng i tng c quan st. Hot ng tham d quan st c nhiu mc khc nhau: Tham d mt phn hoc nhp cuc hon ton.

+ Quan st khng tham d: Ngi quan st khng tham d vo cc hot ng cng vi nhng i tng c quan st. H ng ngoi cuc v n thun ghi li nhng g ang din ra. Do nhn t bn ngoi nn ngi quan st kh khn hn trong vic mun tm hiu nhng g xy ra ng sau mi hnh ng ca i tng c quan st nh: nguyn nhn, ng c

- Theo cch thc quan st

+ Quan st cng khai: i tng c quan st bit r mnh ang b quan st. S c mt ca ngi quan st d sao vn c nh hng (t hay nhiu) n i tng c quan st. Do vy, quan st cng khai c th s gy ra s cng thng, mt t nhin cho i tng c quan st. C trng hp quan st cng khai khng a n kt qu ng nh n vn c.

+ Quan st b mt: i tng c quan st khng bit mnh ang b quan st. V vy quan st b mt c th n to ra kh nng nhn thc tt hn v lc cc hnh ng, tnh hung xy ra t nhin, t sai lch hn. Tuy nhin, cng c nhng kin t ra vn vi phm php lut, o c trong mt s trng hp phng vin thc hin quan st b mt v quan st tham d.

2.2.4. u im v nhc im ca phng php quan st

- Quan st l con ng ngn nht phng vin tip cn trc tip vi hin thc

- Quan st em li hnh nh c th, xc thc, sinh ng lm bi vit sinh ng, hp dn

- Thng tin t quan st em li nhng du hiu cn thit tin ti thm nh bn cht ca s kin.

- Trong qu trnh giao tip, quan st nhng biu hin tm l ca i tng s gip phng vin iu chnh nhp cuc giao tip v nh gi mc tin cy ca thng tin...- Hot ng quan st chu nh hng ca cc yu t ch quan. Hin thc cuc sng qua quan st thng gn vi s nhn nhn, xem xt v trng thi tm l ca bn thn ngi quan st. - Hot ng quan st b gii hn bi thi gian, khng gian. - Quan st c khi ch thy c biu hin bn ngoi cha chc ng vi bn cht ca s vic. xy ra tnh trng nh bo b la hoc ch da vo quan st nhn nh s vic nn dn n sai st ng tic.

2.2.5. Cch quan st t hiu qu cao

- Quan st tm ra ngha: Quan st khng ch l m t li nhng g nhn thy m phi i lin vi s phn tch, bnh gi tm ra ngha, gi tr ca chi tit, s kin.

- Quan st phi c suy lun, phn on: Quan st khng c ngha ch l nhn, trng m l thy c s vt, hin tng. Quan st khc vi hot ng nhn, trng v quan st c s tham gia ca hot ng t duy nh: phn tch, tng hp, suy lun, phn on

- Quan st trong s so snh: so snh nhng g quan st c s vt, hin tng ny vi s vt, hin tng khc hoc so snh vi bn thn chng trong cc thi im, hon cnh, giai on khc nhau lm ni bt nn nhng nt c sc ca chng. Chnh s so snh, i chiu ny lm cho s quan st c chiu su hn.

- Huy ng cc gic quan trong quan st v thn trng khi kt lun: Quan st phi c s tp trung, ch cao . Khi quan st cn s dng cc gic quan nhn bit cc c im, tnh cht rt a dng ca cc s vt, hin tng. Thiu i bt c mt gic quan no, chng ta c th b m trc mt thuc tnh no ca s vt.

- La chn thi im quan st bi v hot ng quan st ch thc hin c trong thi gian, khng gian v giai on din tin nht nh no ca s kin.

- Quan st nn kt hp vi cc phng php khc m bo tin cy v c s php l cho thng tin thu thp. 2.3. PHNG PHP PHNG VN2.3.1. Khi nim

Nhn di gc phng php, phng vn l cuc gp g, trao i, hi chuyn gia nh bo vi mt hoc mt nhm i tng nhm thu thp, khai thc thng tin phc v hot ng sng to tc phm bo ch ni chung.

Thng tin t cuc phng vn c th c s dng trong cc th loi: tin, phng s, iu tra, phng vn tu theo mc ch ca nh bo.

2.3.2. u im ca phng vn

Ti hin c s kin xy ra qua li k ca cc nhn chng

Khch quan ho thng tin

To gi tr v mc tin cy cao cho thng tin

Khm ph th gii ni tm ca nhn vt

To ra s c quyn v thng tin

2.3.3. Quy trnh, phng php thc hin mt cuc phng vn

2.3.3.1. Giai on chun b

(1) Tm hiu trc ni dung t ra trong cuc phng vn v tm hiu ngi tr li

- ngha i vi nh bo

+ Nhanh chng nhp cuc, ch ng, t tin khi phng vn

+ To s tin cy vi ngi i thoi

+ Hi c nhng cu hi tt

+ X l linh hot nhng tnh hung bt ng c th xy ra trong qu trnh phng vn

- Tm hiu nh th no ?

+ Nghin cu t liu trn sch bo, internet (cc vn bn ti liu lin quan, cc tin bi vit v s kin, vn hay nhn vt d nh s phng vn)

+ Hi nhng ngi am hiu hoc ngi quan tm n ni dung s cp trong cuc phng vn.

+ Tm hiu i tng s phng vn qua ng nghip, bn b, hng xm hoc nhng ngi thn khc ca h.

(2). La chn ngi tr li

- Tu thuc vo ni dung v mc ch phng vn tm ngi tr li cho ph hp. Phng vin phi tr li c hai cu hi quan trng: Hi ai? Hi ci g?

- Chn ngi tiu biu (khch quan, cng minh, th v, c o)

(3). Sp t cuc phng vn

- Bo trc (gi in, vit th) cho ngun tin mong mun ( ngh) c phng vn (tr chuyn, trao i...)- Gii thiu t cch ca ngi phng vn- Cho ngun tin bit mc ch v ni dung cuc phng vn

- Tho thun a im, thi gian phng vn

(4). Chun b cng cu hi

- Cn c vo nhng thng tin tm hiu c, phng vin cn d kin mt s cu hi chnh ph hp vi mc ch, ni dung s t ra trong cuc phng vn.

- Tuy nhin , trong qu trnh phng vn phng vin c th linh hot thay i

(5). Mt s cng vic chun b khc

- Chun b phng tin phng vn

- Chun b tm l, tm th khi tin hnh phng vn

- n mc ph hp

- ng hn

2.3.3.2. Giai on tin hnh cuc phng vn

- Giai on nhp cuc+ Gii thiu bn thn

+ Nhc li mc ch ca cuc phng vn

+ To lp cch hiu ng v tm quan trng v ngha ca cuc phng vn. Gieo nhu cu cho i tng (h c li g khi tham gia phng vn?).

+ To s tin tng, ci m ( l cha kho m cnh ca thng tin).

+ C th bt u bng mt cu chuyn nh nhng (nhng ngn gn)

+ Khng nn a nhng cu hi kh ngay t u

+ Nn dng cu hi dn dt

+ Nu thun li nn i thng vo vn tranh th thi gian

- Giai on trin khai h thng cu hi ch cht+ Nn trin khai cc cu hi t d n kh thu thp thng tin

+ S dng xen k cc loi cu hi mt cch linh hot

+ Trong khi hi nhng cu hi chnh, cn b sung thm cc cu hi ph

+ Ch lng nghe, pht hin v khai thc nhng im quan trng, ni bt t cu tr li (vn mu thun, vn mi ny sinh, chi tit c o) t cu hi tip theo.

+ Gi th ch ng trong cuc phng vn

+ Lun t trong u cu hi: Cn bit ci g?

+ Quan st nhng biu hin tm l ca ngi tr li nh gi mc tin cy ca thng tin v iu chnh nhp ca cuc phng vn

- Giai on kt thc cuc phng vn+ Kim tra xem cn b st thng tin, chi tit no mun bit

+ Kim tra xem nhng im nh du trong s ghi chp c lm sng t cha

+ Hi ngi tr li xem h mun ni thm iu g na khng

+ Ni trc vi ngi tr li rng mnh c th s gp hoc gi in li cho h hi thm mt vi iu.

+ Nn kt thc cuc phng vn ng thi gian giao hn. Nu cuc phng vn ko di qu mc s to cm gic mt mi, l nh t pha ngi tr li .+ Cm n v by t mong mun c gp li ngi tr li

* Mt s iu cn ch trong qu trnh tin hnh phng vn

- Ghi li chnh xc tn, chc danh, c quan, a chca ngi tr li ngay t lc bt u phng vn (hoc xin danh thip ca h).

- Khng cm ci ghi chp, phi bit cch lng nghe khuyn khch ngi tr li

- Khng nn c cu hi m ni mt cch t nhin

- Nn a ra cc cu hi mt cch trung lp, khch quan.

- Hy nhn vo mt ngi i thoi

- Thi ng x hp l hp l (cch xng h, ging iu cu hi, cch n mc, ch ng thi quen xu)

- Lun chun b tinh thn x l mi tnh hung c th s xy ra trong cuc phng vn

* Nhng cu hi khng nn dng trong phng vn:

- Cu hi qu di

- Cu hi khng r rng, m h

- Cu hi kh tr li

- Gp nhiu trong mt cu hi

- Cu hi c tr li

- Cu hi chung chung (ni dung v phm vi cp qu rng)

- Cu hi khun mu, so mn

- Cu hi khng ph hp vi i tng phng vn (mi i tng c trnh v tm l khc nhau cn cc cch hi khc nhau)

* Ghi chp v dng my ghi m

- Ghi chp l mt bin php hu hiu t v chng li s thiu chnh xc hoc b st thng tin, chi tit.

- Ghi chp gip nh bo d dng theo di trnh t, din bin cc thng tin thu nhn c t ngi tr li

- Ghi chp gip cho vic nh du hoc nhn mnh, kim tra... nhng thng tin, chi tit quan trng ghi nh hoc hi li m khng ph ngang cu chuyn

- Ghi chp li nhng g quan st c (dng v, ging iu ca ngi tr li, bi cnh din ra cuc phng vn) lm sinh ng cho bi vit.

- Ghi chp nhanh, c chn la- Lun c vi cy bt d tr

- C th xin php hoc tho thun vi ngi tr li khi s dng my ghi m- Kim tra my ghi m trc khi s dng nhiu ln

- Trong trng hp khng tin, nn my ghi m v s ghi chp xa tm mt ngi tr li.

Nguyn Nh (ch bin), i t in Ting Vit,Nxb Vn ha-Thng tin, HN 1999, tr. 1795.