SAMAI 5 (2020) 42 PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW W LATACH 299–298 p.n.e. TOMASZ ZIELIŃSKI ABSTRACT (Plutarch of Chaeronea (Demetr. 32.5–7) and the Diadochi War in 299-298 B.C.): The main issue of this article is response to the assumption of some researchers about the Diadochi War in 299-298 B.C. The analysis of our sources demonstrates that there are no sufficient evidences to such conclusions. W studiach poświęconych relacjom pomiędzy diadochami po bitwie pod Ipsos pojawiają się wzmianki o konflikcie, do jakiego miało dojść w latach 299–298 1 . Przypuszczenia te opierają się przede wszystkim na lakonicznej wzmiance Plutarcha z Cheronei o porozumieniu zawar- tym przez Demetriusza Poliorketesa z Ptolemeuszem, królem Egiptu, w pierwszych latach po wspomnianej bitwie. Autor nie wyjaśnia jednak okoliczności, które miały przyczynić się do podjęcia takiego działania. Zaznacza jedynie, że doszło do tego za pośrednictwem sprzymie- rzonego z Poliorketesem władcy – Seleukosa. Milczenie Plutarcha jest znaczące ze względu na fragmentaryczność bazy źródłowej, w tym szczególnie wobec faktu, że XXI księga Biblio- teki Historycznej Diodora Sycylijskiego, który przekazał nam najobszerniejszą relację o tych czasach, zachowała się tylko we fragmentach 2 . Plutarch jest zatem jedynym autorem wspomi- nającym o układzie obu władców. Zdaniem wielu badaczy pewne światło na temat przekazu Plutarcha mogą rzucać informa- cje płynące z innych źródeł. Wśród nich decydującą rolę odgrywa lakoniczny przekaz Euze- biusza z Cezarei w którym informuje on o zniszczeniu przez Demetriusza miasta Samarii 3 . Oprócz niego jako wydarzenia, które mogły mieć związek z porozumieniem Poliorketesa z Ptolemeuszem, próbuje się interpretować dwa inne przekazy źródłowej. Z jednej strony wzmiankowane przez Plutarcha oblężenie miasta Soloi w Cylicji, w czasie którego miało dojść do konfliktu Demetriusza z Lizymachem, władcą sprzymierzonym z Ptolemeuszem. Z drugiej natomiast wspomnianą przez jedną z inskrypcji pomoc udzieloną miastu Aspendos w Pamfilii w Azji Mniejszej przez oddział ptolemejskich najemników 4 . Powiązanie tych wy- darzeń z przekazem Plutarcha wydaje się wskazywać na to, że doszło do znaczącego konflik- tu, w który zaangażowani byli wszyscy czterej wspomniani władcy. Chociaż taka teza poja- wia się w literaturze przedmiotu, to do tej pory kwestia ewentualnej wojny diadochów nie 1 Wszystkie daty, o ile nie zaznaczono inaczej, odnoszą się do czasów p.n.e. 2 Zasadność takiej nazwy dzieła Diodora kwestionuje Hornblower 1981, 22–24. 3 Euseb. Chron. II, 118 (Euseb. Chron. = Eusebi Chronicorum Canonum libri duo, ed. A. Schoene, Berlin 1875). 4 SEG 17.639.
I WOJNA DIADOCHÓW W LATACH 299–298 p.n.e.
TOMASZ ZIELISKI
ABSTRACT (Plutarch of Chaeronea (Demetr. 32.5–7) and the Diadochi
War in 299-298 B.C.): The main issue
of this article is response to the assumption of some researchers
about the Diadochi War in 299-298 B.C. The
analysis of our sources demonstrates that there are no sufficient
evidences to such conclusions.
W studiach powiconych relacjom pomidzy diadochami po bitwie pod
Ipsos pojawiaj si
wzmianki o konflikcie, do jakiego miao doj w latach 299–298 1 .
Przypuszczenia te opieraj
si przede wszystkim na lakonicznej wzmiance Plutarcha z Cheronei o
porozumieniu zawar-
tym przez Demetriusza Poliorketesa z Ptolemeuszem, królem Egiptu, w
pierwszych latach po
wspomnianej bitwie. Autor nie wyjania jednak okolicznoci, które
miay przyczyni si do
podjcia takiego dziaania. Zaznacza jedynie, e doszo do tego za
porednictwem sprzymie-
rzonego z Poliorketesem wadcy – Seleukosa. Milczenie Plutarcha jest
znaczce ze wzgldu
na fragmentaryczno bazy ródowej, w tym szczególnie wobec faktu, e
XXI ksiga Biblio-
teki Historycznej Diodora Sycylijskiego, który przekaza nam
najobszerniejsz relacj o tych
czasach, zachowaa si tylko we fragmentach 2 . Plutarch jest zatem
jedynym autorem wspomi-
najcym o ukadzie obu wadców.
Zdaniem wielu badaczy pewne wiato na temat przekazu Plutarcha mog
rzuca informa-
cje pynce z innych róde. Wród nich decydujc rol odgrywa lakoniczny
przekaz Euze-
biusza z Cezarei w którym informuje on o zniszczeniu przez
Demetriusza miasta Samarii 3 .
Oprócz niego jako wydarzenia, które mogy mie zwizek z porozumieniem
Poliorketesa
z Ptolemeuszem, próbuje si interpretowa dwa inne przekazy ródowej.
Z jednej strony
wzmiankowane przez Plutarcha oblenie miasta Soloi w Cylicji, w
czasie którego miao
doj do konfliktu Demetriusza z Lizymachem, wadc sprzymierzonym z
Ptolemeuszem.
Z drugiej natomiast wspomnian przez jedn z inskrypcji pomoc
udzielon miastu Aspendos
w Pamfilii w Azji Mniejszej przez oddzia ptolemejskich najemników 4
. Powizanie tych wy-
darze z przekazem Plutarcha wydaje si wskazywa na to, e doszo do
znaczcego konflik-
tu, w który zaangaowani byli wszyscy czterej wspomniani wadcy.
Chocia taka teza poja-
wia si w literaturze przedmiotu, to do tej pory kwestia ewentualnej
wojny diadochów nie
1 Wszystkie daty, o ile nie zaznaczono inaczej, odnosz si do czasów
p.n.e.
2 Zasadno takiej nazwy dziea Diodora kwestionuje Hornblower 1981,
22–24.
3 Euseb. Chron. II, 118 (Euseb. Chron. = Eusebi Chronicorum Canonum
libri duo, ed. A. Schoene, Berlin 1875).
4 SEG 17.639.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
43
doczekaa si odrbnego studium 5 . Wobec tego zasadnym wydaje si
podjcie próby jej wery-
fikacji.
I
Przyczyn zawarcia wzmiankowanego przez Plutarcha porozumienia
Demetriusza z Ptoleme-
uszem naley szuka w sekwencji wydarze majcych miejsce po bitwie pod
Ipsos w 301 r.
W jej efekcie pastwo Antygona Jednookiego i jego syna Demetriusza
zostao podzielone
midzy zwycizców. Zgodnie z dokonanymi ustaleniami wadajcy
dotychczas Tracj Lizy-
mach otrzyma ziemie w Azji Mniejszej na zachód od gór Taurus, z
kolei Seleukos na wschód
od tyche 6 . Wspólna granica ich monarchii cigna si jednak na
pónocy, prawdopodobnie
wzdu rzeki Halys, która, jak si uwaa, bya lini graniczn pastwa
Antygonidów w 311
roku 7 . Niejasna pozostaje kwestia trzeciego z koalicjantów,
Kassandra, króla Macedonii,
o którego nabytkach terytorialnych nasze róda milcz. Uwaa si
jednak, e czci ustale
midzy diadochami bya zgoda na swobod dziaa tego wadcy na obszarze
Adriatyku i po-
udniowej Grecji 8 . Jedynym niewtpliwym nabytkiem terytorialnym
Antypatrydów bya Cyli-
cja, któr otrzyma Pleistarchos, brat macedoskiego króla 9 . Chocia
nowy ukad przewidy-
wa podzia pastwa Antygonidów, to niektóre ich dawne ziemie dochoway
wiernoci ocala-
emu z bitwy Demetriuszowi. Jego posiadoci nie byy ju tak rozlege
jak w poprzednich
latach, ale nadal w ich skad wchodziy przynajmniej Korynt, Megara,
Efez, Cypr, Tyr oraz
Sydon 10
.
Chocia wic bitwa pod Ipsos moe uchodzi za przeomowy moment wojen
diadochów, to
nie rozwizaa wszystkich problemów w ich wzajemnych stosunkach. Co
wicej, staa si
ródem wielu nastpnych. Na dalszym przebiegu wydarze decydujco zaway
miaa jed-
nak nie pozycja Demetriusza, ale sprawa poudniowej Syrii.
Ptolemeusz, król Egiptu, z racji braku udziau w decydujcym starciu
nie zosta uwzgld-
niony w nowym ukadzie. Niedugo przed bitw pod Ipsos udao mu si
jednak opanowa
5 Taki obraz dziaa wprost sugeruj np. Burstein 1980, 78–79; Lach
2012, 247–248; 2014, 188–189; cf. Lund
1992, 89; Waterfield 2019, 266. 6 Plu. Demetr. 30.1; Plb. V 67.8;
XXVIII 20.6; App. Syr. 55.
7 Meyer 1925, 25.
8 Walbank 1988, 199–200.
9 Plu. Demetr. 31.4. Kwestia wielkoci i zasigu pastwa Pleistarchosa
jest wci przedmiotem sporów wród
badaczy, zob. Willamowitz-Mollendorf 1881, 198; Meyer 1925, 28;
Beloch 1927, 317–319; Robert 1945, 57–61;
Mastroncinque 1981, 39–40; Buraselis 1982, 28–29; Will 1984, 60;
Billows 1989, 191–193; Gregory 1995. 10
Plu. Demetr. 30.3–4; 32.7; 33.8; 35.1; 39.1; D.S. XX 113.1; Dixon
2014, 65, 75–76; Sherwin White 1978, 88;
Piccard 1979, 263–267; Newell 1978, 140. 11
Lund (1992, 84) uywa w tym kontekcie pojcia talassokracji. Podobnie
Will (2003, 85).
TOMASZ ZIELISKI
.
Tymczasem zgodnie z ustaleniami po Ipsos tereny te zostay uznane za
up Seleukosa. Z tego
powodu po odniesionym zwycistwie ten ostatni wadca wyruszy na
poudnie, ale król Egip-
tu odmówi wycofania swoich oddziaów ze spornego terytorium 13
. Zagroony pretensjami
Seleukosa Ptolemeusz nawiza zatem blisze relacje z Lizymachem.
Wzrost pozycji Seleu-
kosa nie lea równie interesie wadcy trackiego, którego dziaania w
tym okresie, chociaby
w postaci budowy w Syrii stolicy Antiochii, traktowane s jako dowód
na jego szczególne
zainteresowanie sytuacj w Azji Mniejszej i Grecji 14
. Sojusz obu wadców zosta przypiecz-
towany mariaem dynastycznym Lizymacha z Arsinone, córk Ptolemeusza
15
. Maestwo to
byo jednym z elementów polityki dynastycznej wadcy Egiptu, który w
pierwszych kilku
latach po 301 r. zwiza si wizami dynastycznymi take z Antypatrydami
w Macedonii
i tyranem Agatoklesem na Sycylii 16
.
W nowej sytuacji politycznej Seleukos zwróci si nieoczekiwanie w
stron Demetriusza,
którego flota operowaa w tym czasie na Morzu Egejskim 17
. Poliorketes nie zwleka z odpo-
wiedzi i wyruszy na Wschód. Zaatakowa Pleistarchosa w Cylicji, zupi
tamtejszy skarbiec
w Kyindzie, by niedugo potem ostatecznie przej kontrol nad tym
obszarem 18
. Pewno,
z jak Demetriusz najecha Cylicj, mogaby oznacza, e jego poczynania
zostay wczeniej
ustalone z Seleukosem i byy elementem szerszego planu. Jest te
moliwe, e Seleukos
chcia wyeliminowa potencjalne niebezpieczestwo ze strony
Pleistarchosa w razie konfliktu
z Lizymachem i po prostu zaakceptowa podbój dokonany przez swojego
sojusznika 19
. Ukad
sza, Stratonik 20
. Obaj wadcy przystpili te do dziaa propagandowych w Azji
Mniejszej,
próbujc podway autorytet Lizymacha wród tamtejszych miast greckich
21
.
12
D.S. XX 113.1–2. Na temat zmieniajcej si w staroytnoci percepcji
terminu Celesyria zob. Grabowski
2010, 131–137. 13
D.S. XX 1.5. 14
Na temat Antiochii zob. Cohen 2006, 81–84. 15
Plu. Demetr. 31.3. Plutarch bdnie informuje, e obok Lizymacha doszo
take do maestwa jego syna
Agatoklesa z inn córk Ptolemeusza imieniem Lizandra, zob. Macurdy
1932, 56–58; Landucci-Gattinoni 1992,
163–166. 16
Seibert 1967, 72–78; Caroli 2007, 66–67. 17
Plu. Demetr. 31.2. Analiza motywów obu wadców zob. Mehl 1986,
221–223. 18
Plu. Demetr. 31.2–32, 1. Lokalizacja Kyindy, zob. Simpson 1957;
Bing 1973; Hornblower 1981, 69 przyp.
168. 19
Buraselis 1982, 24; Mastrocinque 1979, 37–38. 20
Stratonika zostaa póniej on syna Seleukosa, Antiocha, zob. Plut.
Demetr. 38; Zadorojnyi 1999. 21
OGIS 10 = Burstein 1985, 1; OGIS 213 = Burstein 1985, 2; I. Didyma
479; I. Didyma 480 =Austin 2006, 108);
Kosmetatou 2010.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
45
II
.
Zasadniczy problem wie si z prób rekonstrukcji tego, co nastpio po
zawarciu przez
Demetriusza sojuszu z Seleukosem i w jakich okolicznociach doszo do
jego zblienia z Pto-
lemeuszem. Jedyn cig narracj wydarze odnajdujemy w ywocie
Demetriusza: ν δ
τοτ Δηδμεια πλεσασα πρς ατν π τς λλδος κα συγγενομνη χρνον ο πολν
ξ
ρρωστας τινς τελετησε. γενομνης δ πρς Πτολεμαον δι Σελεκου φιλας
ατ,
μολογθη Πτολεμαδα τν Πτολεμαου θυγατρα λαβεν ατν γυνακα.
(„Tymczasem [po
maestwie Stratoniki z Seleukosem – przyp. aut.], Deidameia przypyna
z Grecji do De-
metriusza i bdc z nim przez krótki okres czasu zmara z powodu
jakiej choroby. Nastpnie,
za porednictwem Seleukosa, ustanowiona zostaa przyja midzy
Demetriuszem i Ptoleme-
.
Do wspomnianych wydarze Plutarch odniós si równie w biografii
Pyrrusa z Epiru. We
wspomnianym dziele pisze: [ Πρρος] πτασαντα δ Δημτριον οκ
γκατλιπεν, λλ κα τς
ν τ λλδι πλεις πιστευθες διεφλαξε, κα συμβσεων ατ γενομνων πρς
Πτολεμαον
πλευσεν ες Αγυπτον μηρεσων („Kiedy Demetriusz poniós klsk, Pyrrus
nie opuci go,
lecz zarówno strzeg miast w Helladzie, które zostay mu powierzone,
jak i kiedy Demetriusz
.
Wykorzystujc dostpny nam materia ródowy, moemy próbowa ucili, kiedy
zawar-
to wspomniany przez Plutarcha ukad. Do bitwy pod Ipsos doszo
najpóniej w ateskim mie-
sicu Metageition przypadajcym na przeomie sierpnia i wrzenia roku
301. Na ten miesic
zachowana ateska inskrypcja datuje obalenie stronników Demetriusza
w Atenach 25
. Po
ucieczce z pola bitwy Poliorketes przebywa przez pewien czas w
Efezie, aby uda si stam-
td do Cylicji i przez Cypr powróci do Grecji. Jego nastpnym
dziaaniem, mogo mie ono
miejsce najwczeniej na wiosn 300 r., by atak na Chersonez Tracki
26
. Wspomniane mariae
dynastyczne diadochów zostay za zawarte w opinii Plutarcha „niedugo
po” (ο πολλ δ
στερον) tym wydarzeniu 27
. Wiadomo te, e wysany do Egiptu jako zakadnik Pyrrus po-
22
Dreyer (2000), opierajc si na jednym z fragmentów (B27) kroniki
Marmor Parium, próbowa wykaza, e
Demetriusz interweniowa w Grecji w 299/298 r., ale stan jego
zachowania jest daleki od pewnego odczytania. 23
Plu. Demetr. 32.5–7 – wszystkie przekady pochodz od autora.
24
Plu. Pyrrh. 4.5. 25
IG II² 640, l. 5. 26
D.S. XXI 1.4b; Plu. Demetr. 30.1–4; 31.2. Plutarch nie wspomina o
wyprawie do Cylicji, piszc, e z Efezu
Demetriusz wypyn prosto do Aten, ale w tym momencie stosuje
kompresj chronologiczn, zob. Bosworth
2002, 259 przyp. 51. 27
Plu. Demetr. 31.3.
46
wróci do Europy i obj tron w Epirze midzy 298 a 297 r. 28
. W naszych kalkulacjach musi-
my te uwzgldni czas, który spdzi w Egipcie. Z tych powodów
wzmiankowane przez Plu-
tarcha porozumienie Demetriusza z Ptolemeuszem moemy datowa z duym
prawdopodo-
biestwem na rok 299/298.
Na podstawie dostpnych róde badacze próbuj czy kilka innych
przekazów ze
wspomnianym ukadem obu wadców. Pierwszym i zarazem najwaniejszym z
nich jest
fragment napisanej po grecku Historii uniwersalnej Euzebiusza z
Cezarei. Do naszych cza-
sów zachoway si jej przekady – armeski nieznanego autorstwa z V w.
n.e. oraz aciski
z mniej wicej tego samego okresu dokonany przez Hieronima ze
Strydonu 29
. W pierwszym
z nich, w XIX-wiecznym tumaczeniu z armeskiego dokonanym przez
Alfreda Schoene,
czytamy: Demetrius rex Asianorum, Poliorcetes appellatus,
Samaritanorum urbem a Perdica
constructam (s. incolis frequentatam) totam cepit. Podobnie
przekaza Hieronim: Demetrius
rex Asiae cognomento Poliorketes Samaritarum urbem vastat, quam
Perdiccas ante
construxerat 30
.
Do wydarzenia tego miao doj wedug Euzebiusza w 1. roku 121.
olimpiady (297/296 r.).
Demetriusz przebywa jednak na Wschodzie do 296/295 r., kiedy
ponownie wyprawi si do
Europy 32
. Z tego powodu na pocztku ubiegego stulecia woski badacz Giuseppe
Corradi
przyj, e przekazana przez Euzebiusza data jest zbyt póna, i
zaproponowa, aby wydarzenie
to datowa na rok 298. Uzna w ten sposób zburzenie Samarii za
element konfliktu midzy
Demetriuszem i Ptolemeuszem, który zakoczy si wspomnianym przez
Plutarcha porozu-
mieniem. Propozycja ta zostaa zaakceptowana przez wikszo uczonych
33
.
G. Corradiego, rekonstruuj w oparciu o ni potencjalne motywy
postpowania Demetriusza i
Ptolemeusza. Przede wszystkim wskazuj oni na historyczny kontekst
wydarze pozwalajcy
lepiej zrozumie powody, które mogy skoni obu wadców do zawarcia
porozumienia. Kon-
cepcje wspomnianego uczonego mog równie wyjania motywy, którymi
kierowa si Se-
28
Lévêque 1957, 116; Bosworth 2002, 263 przyp. 66; Wheatley, Dunn
2020, 450. 29
Schoene 1875. 30
Euseb. Chron. II 118 (Ol. 121.1); Hieron. (ed. Schoene) II, 119.
31
Syncell. Chronogr. 329.28 (Syncell. Chronogr. = The Chronography of
George Synkellos: A Byzantine
Chronicle of Universal History From the Creation, transl. with an
introd. and notes by W. Adler and P. Tuffin,
Oxford 2002). 32
Rzepka 1997, 14. 33
Corradi 1929, 39–40; Wehrli 1968, 260; Grainger 1990, 133, 233;
Bosworth 2002, 265; Wheatley, Dunn 2020,
293.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
47
leukos. Jak zwraca si uwag, we wczeniejszych wyprawach, które
diadochowie podejmo-
wali przeciwko Ptolemeuszowi, wadca oczekiwa na przeciwnika dopiero
u bram swojego
pastwa i niewykluczone, e podobn taktyk zastosowaby take w
przypadku dziaa De-
metriusza. Takie postpowanie umoliwioby Poliorketesowi opanowanie
caego wschodnie-
go pasa wybrzea ródziemnomorskiego, a wic terenów nominalnie
przypadajcych Seleu-
kosowi. Poza tym skutki dziaa mogy by dla tego ostatniego niezwykle
grone. Gdyby
Demetriuszowi udao si tego dokona, panowanie Seleukosa nad Syri
stanoby pod zna-
kiem zapytania. Z kolei zwycistwo Ptolemeusza powstrzymaoby
ekspansj Demetriusza
w kierunku poudniowym, ale mogoby równoczenie skierowa j na ziemie
kontrolowane
przez Seleukosa. Ten ostatni móg by zatem szczególnie
zainteresowany, aby dziaania De-
metriusza nie przyczyniy si do dugotrwaego konfliktu, którego
skutków dla swojego pa-
nowania nie by pewny 34
.
obserwacja poczyniona przez Briana Boswortha. Zwróci on uwag na
niewielk wiarygod-
no autora, który czsto popenia liczne bdy w datowaniu – obalenie
Demetriusza z Fale-
ronu umieszcza w roku 305/304 (w rzeczywistoci 307 r.), podczas gdy
opanowanie przez
Ptolemeusza Cypru na rok 304/303 r. (waciwie 311 r.) 35
. Nie moemy zatem wykluczy, e
Euzebiusz bdnie poda dat wyprawy Demetriusza do Samarii.
Innym przekazem, w którym dostrzega si wpyw relacjonowanych wydarze
na porozu-
mienie midzy Demetriuszem i Ptolemeuszem, jest tekst inskrypcji z
miasta Aspendos
w Pamfilii 36
. Nie zachowa si on w caoci, ale wiadomo, e jest podzikowaniem
mieszka-
ców miasta dla najemników, którzy mieli przyby wraz z dwoma
dowódcami dziaajcymi
w subie króla Ptolemeusza. Brakuje jednak bezporedniej informacji,
o którym przedstawi-
cielu dynastii Lagidów mowa. Mimo uszkodzenia tekstu badacze s w
wikszoci zgodni, e
wystpuj tam imiona Leonidesa, tosamego prawdopodobnie z
ptolemejskim wodzem Le-
onidesem znanym z dziaa w Cylicji w 310 r. i Grecji w 308 r., oraz
Filoklesa, póniejszego
króla Sydonu. Tre inskrypcji zostaa poddana analizie przez woskiego
badacza Maria
Segrego. Przede wszystkim zwróci on uwag, e wzmiankowany w tekcie
Ptolemeusz po-
jawia si z tytuem królewskim. Poniewa w 305/304 r. nasze róda
odnotowuj fakt przyj-
cia przez wadc Egiptu tytuu królewskiego, M. Segre uzna, e
wspomniana data wyznacza
34
Bosworth 2002, 265 przyp. 70. 36
SEG 17.639.
TOMASZ ZIELISKI
. Sugerowa on, e Ptolemeusz wzmiankowany
w tekcie to pierwszy wadca tego imienia. Jego zdaniem zawarte w
inskrypcji informacje
wskazuj, e wadca Egiptu móg by w tym czasie w posiadaniu caej
Pamfilii, Likii oraz
Pizydii. Mario Segre uwaa ponadto, e pomoc dla miasta miaa by
konsekwencj ataku
Demetriusza popieranego przez sprzymierzonego z nim Seleukosa.
Woski badacz podpiera
te wnioski dwoma uwagami. Po pierwsze, e Ptolemeusz nigdy nie
walczy oficjalnie ani
z Seleukosem ani z Lizymachem. Po drugie Filokles, który po roku
290 zosta wadc odre-
staurowanej monarchii Sydonu, pojawia si w inskrypcji jeszcze bez
tytuu królewskiego.
W oparciu o te argumenty wspomniany badacz zasugerowa, e wydarzenia
wzmiankowane
przez inskrypcj z Aspendos odnosz si do okresu 299–298 i byy
elementem wojny midzy
Ptolemeuszem, Demetriuszem oraz Seleukosem 38
.
Niemiecki uczony Benedikt Niese umieci w interesujcym nas okresie
take pewien
przekaz Plutarcha, który powiza z dziaaniami Demetriusza przeciwko
Pleistarchosowi
w Cylicji w 299 roku 39
. We wskazanym fragmencie Plutarch opisuje oblenie przez
Deme-
triusza cylicyjskiego miasta Soloi, którego mieszkacom na pomoc mia
przyby Lizymach.
Wezwa on nastpnie Poliorketesa, aby ten pokaza mu swoje machiny
wojenne i okrty
w penej gotowoci. Gdy Demetriusz to uczyni, Lizymach wyrazi jedynie
swój podziw
i odszed. Plutarch nie precyzuje jednak, kiedy miao doj do tego
spotkania. W biografii
Poliorketesa informacja ta pojawia si w rozdziale powiconym
talentom wojskowym De-
metriusza i dotyczy tego, w jaki sposób dziaania wadcy byy
generalnie odbierane przez mu
wspóczesnych. Benedikt Niese nie uzasadni szerzej swojej koncepcji,
przyzna jedynie, e
.
Przedstawione powyej wzmianki ródowe zostay interpretowane przez
rónych badaczy
jako wiadectwa konfliktu midzy diadochami w latach 299–298. W
przypadku Demetriusza
róda odnotowuj jego aktywno w Samarii i Pamfili przeciwko
Ptolemeuszowi oraz w Cy-
licji przeciwko Lizymachowi. Swoj rol w tych wydarzeniach odegra
równie Seleukos.
Zachowane róda nie informuj co prawda o prowadzonych przez niego
dziaaniach zbroj-
nych, ale podkrelaj jego rol w nawizaniu porozumienia midzy
Demetriuszem i Ptoleme-
uszem. Ukad obu wspomnianych wadców moe by zatem traktowany jako
pokój koczcy
wczeniejsze zmagania. Pewne potwierdzenie susznoci takiej
rekonstrukcji wydarze mo-
37
Segre 1934. 39
Plu. Demetr. 20.4; Niese 1893, 355 przyp. 4. 40
Hünerwadel (1900, 56) uzna to wydarzenie za ahistoryczne, jednak
Elkeles (1941, 35 przyp. 8) susznie
zwróci uwag, e oszczdny w szczegóach przy posugiwaniu si materiaem
anegdotycznym Plutarch podaje
nazw konkretnego miasta.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
49
emy odnale w jednej ze wzmianek w Epitome Justyna. Przedstawiajc
sytuacj polityczn
po bitwie pod Ipsos, pisze on bowiem, e Seleukos poczy si z
Demetriuszem, z kolei Pto-
lemeusz z Lizymachem (Seleucus Demetrio, Ptolomeus Lysimacho
iunguntur). Informacja ta
moe sugerowa powstanie dwóch wrogich sobie bloków politycznych
41
. Blisza analiza
wspomnianych przekazów ródowych kae by jednak ostronym w wyciganiu
tak dalekich
wniosków.
III
liczne problemy badawcze:
1) nie znamy dokadnej treci zawartego porozumienia midzy
Demetriuszem a Ptoleme-
uszem;
2) Plutarch nie przedstawia kontekstu wydarze, które doprowadziy do
ukadu obu wadców;
3) Plutarch nie wyjania jaki by stosunek obu wadców do zawartego
porozumienia i dlacze-
go to wanie Demetriusz zgodzi si wysa zakadnika, którym sta si
Pyrrus;
4) zastanawia moe brak udziau w porozumieniu sprzymierzonego z wadc
egipskim Li-
zymacha.
1) Przystpujc do analizy wzmiankowanych powyej problemów relacji
Plutarcha, warto na
pocztku zwróci uwag na informacj, któr autor przekazuje na temat
ukadu Demetriusza
z Ptolemeuszem. Dotyczy ona zwizania si Poliorketesa z Ptolemais.
Biograf z Cheronei nie
stwierdza w cytowanym fragmencie, e doszo midzy nimi do zawarcia
maestwa, a jedy-
nie, e wyraono na to zgod (μολογθη). Z innego fragmentu biografii
Poliorketesa wia-
domo, e do maestwa tego doszo dopiero w 287/286 r. wraz z podjt
przez Demetriusza
wypraw do Azji Mniejszej. Odnoszc si w nim do wczeniejszych ustale,
Plutarch wyja-
nia, e Ptolemais zostaa wtedy zarczona z Demetriuszem
(καθωμολογημνην) 42
. Niestety
nie wyjania powodów, dla których nie doszo do zawarcia tego maestwa
w roku 299/8 r.
41
50
Niewykluczone, e relacje Plutarcha nie s jedynymi informacjami na
temat ukadu Deme-
triusza z Ptolemeuszem. W tym kontekcie istotn rol moe odgrywa
jeden z przekazów
bizantyskiego leksykonu Liber Suda. Autor hasa rozpoczyna go
zdaniem informujcym
o zawarciu przez Demetriusza przyjani z Ptolemeuszem, której celem
miaa by walka na
rzecz wyzwolenia Hellady i wzajemna obrona podlegych wadcom
terytoriów. W dalszej
czci hasa relacjonuje bliej wypraw Demetriusza do Grecji w 307 r.
zakoczon zdoby-
ciem Aten oraz dziaania propagandowe podjte przez Ptolemeusza dla
zyskania poparcia
Greków i jego aktywno w Afryce (308 r.). Cay przekaz Liber Suda
koczy stwierdzenie, e
porozumienie obu wadców nie trwao jednak dugo 43
. Wikszo badaczy przyjmuje, e
wszystkie wspomniane przez leksykon wydarzenia nale do tej samej
sekwencji 44
. Nie bra-
kuje jednak takich, którzy wtpi w historyczno porozumienia w tym
okresie. Naley bo-
wiem zauway, e nie jest ono znane Diodorowi, który zdaje
najbardziej obszern relacje na
temat okresu wojen diadochów, w tym równie dotyczc wspomnianych
wydarze z lat
308–307 45
. Jakob Seibert zaproponowa jednak inne podejcie do interpretacji
tego przekazu.
W swojej analizie przekonywajco wykaza on, e cay fragment Liber
Suda skada si w rze-
czywistoci z trzech odrbnych od siebie czci, a relacjonowane
wydarzenia nie pozostaj ze
sob w zwizku przyczynowo-skutkowym. W jego przekonaniu autor hasa
mia nieudolnie
dokona poczenia wspomnianych informacji w jeden przekaz. Jakob
Seibert podkrela te
fakt, e o ewentualnym porozumieniu Demetriusza z Ptolemeuszem w tym
okresie milczy
zreszt nie tylko Diodor, ale take Plutarch. Ten ostatni wspomina
jednak o ukadzie po bi-
twie pod Ipsos i zdaniem J. Seiberta wanie ta wzmianka moga by
ródem nieporozumie-
nia, które znajdujemy w relacji Liber Suda 46
. Niektórzy badacze przychylaj si do tych przy-
puszcze i uznaj za J. Seibertem, e obie informacje odnosz si do
tego samego wydarze-
nia 47
Wnioski niemieckiego badacza wydaj si prawdopodobne. Przede
wszystkim informacja
zawarta w Liber Suda nie znajduje potwierdzenia w narracji Diodora,
który daje najobszer-
niejsz i najbardziej szczegóow relacj odnonie do panujcych
stosunków midzy diado-
chami a do czasów bitwy pod Ipsos 48
. Zwraca te uwag sama konstrukcja hasa w Liber
Suda. Nietrudno zauway, e przedstawia ono informacje w sposób
niespójny. Podczas bo-
43
Simpson 1957, 404; Will 1984, 71; Grabowski 2010a, 196. 45
Buraselis, 1982, 50 46
Seibert 1969, 181–183. 47
Winnicki 1989, 49 przyp. 18; Billows 1997, 145 przyp. 18, 201
przyp. 32. 48
Meeus 2018, 131–136. Badacz ten zalicza jednak porozumienie
wzmiankowane przez Liber Suda jako zawarte
w 308/307 r.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
51
wiem gdy wspomniane powyej pierwsze i ostatnie zdania hasa wprost
odnosz si do siebie,
jego rodkowa cz nie wyjania konsekwencji porozumienia midzy wadcami
ani nie od-
nosi si do czasu trwania ukadu Demetriusza z Ptolemeuszem. Dotyczy
ona bowiem innych
problemów. W wietle tych uwag jest mao prawdopodobne, by autor hasa
korzysta z opisu
wydarze przedstawionych zgodnie z tradycj reprezentowan przez
Diodora. By moe wic
mia na myli wzmiankowane przez Plutarcha porozumienie zawarte po
bitwie pod Ipsos, jak
to sugerowa J. Seibert. Za takim rozwizaniem przemawiaaby jeszcze
jedna przesanka.
Otó autor hasa, piszc o tym porozumieniu, uywa terminów φιλα oraz
σμβασις. By mo-
e nie jest to przypadek, e Plutarch na opisanie tego ukadu uywa
wanie okrele φιλα
w biogramie Demetriusza, a σμβασις w biogramie Pyrrusa. Fakt, e
wykorzysta akurat te
terminy, jest o tyle zastanawiajcy, e w innych miejscach do opisu
relacji pomidzy diado-
chami uywa szerokiego spektrum okrele 49
.
Przyjmujc koncepcj J. Seiberta, warto zastanowi si, czy wzmianka w
Liber Suda moe
poszerzy nasz wiedz na temat warunków porozumienia z 299/298 r.
Dotyczy to przede
wszystkim informacji o walce na rzecz wolnoci miast greckich. W
przypadku Demetriusza
taka deklaracja niespena trzy lata po bitwie pod Ipsos, nawet jeeli
tylko o znaczeniu propa-
gandowym, moe wydawa si zaskakujca. Wraz bowiem z klsk Antygonidów
miasta
greckie na czele z Atenami w wikszoci wypowiedziay mu posuszestwo
50
. Niewykluczo-
ne, e wzmianka o takim warunku porozumienia moe by inwencj autora
przekazu Liber
Suda. Jak susznie zauway bowiem Aleksander Meeus, Antygonidzi w
swojej praktyce dy-
plomatycznej czsto wprowadzali do zawieranych traktatów klauzul o
wolnoci miast grec-
kich 51
. Mona wic przypuszcza, e autor, znajc t praktyk, powiza t klauzul
take
z opisywanym porozumieniem. Taka kompresja informacji w krótkim
hale powiconym tak
barwnej postaci jak Demetriusz nie byaby zaskoczeniem. Wobec tego
wtpliwym jest, aby
informacje, które odnajdujemy w Liber Suda rzucay istotne wiato na
tre zawartego mi-
dzy Demetriuszem i Ptolemeuszem porozumienia.
2) Próbujc wyjani motywy, które skoniy obu wadców do zawarcia
ukadu, musimy
zwróci nasz uwag na dwa wspomniane ju przekazy ródowe. Pierwszy z
nich dotyczy
wzmiankowanego przez Euzebiusza z Cezarei zburzenia Samarii w
297/296 r. Drugi z kolei
zwizany jest z pomoc ptolemejskich najemników, o której wspomina
inskrypcja z Aspen-
49
Rzeczowniki: συνεργν (Eum. 12.1–2), μολογα (Demetr. 43.1), συμμαχα
(36.1; Pyrr. 6.2–3), οκειτης
(Demetr. 31.3); czasowniki: συνστημι (Demetr. 28.1; 44.1),
συμμγνυμι (Eum. 13.4), συμμαχω (Eum. 3.3). 50
Plu. Demetr. 30–31. 51
Meeus 2018, 110–111.
52
dos. Przekazy te mog bowiem sugerowa szerszy konflikt midzy
dwojgiem wadców, któ-
rego konsekwencj byo opisane przez Plutarcha porozumienie.
Przystpujc do analizy wiadectwa Euzebiusza, warto na pocztku odnie
si do wiary-
godnoci informacji, które ze sob niesie. Autor pierwszej biografii
Demetriusza, Günter
Elkeles, sugerowa bowiem, e fragment Euzebiusza jest pomyk tego
autora i odnosi si do
wydarze II w. Demetriusz wzmiankowany w tym przekazie to w
rzeczywistoci Demetriusz
Nikator, wadca pastwa Seleukidów 52
. Wydaje si jednak, e we wspominanym przez Euze-
biusza wydarzeniu nie ma uzasadnienia dla tak znacznej korekty
chronologii. Przede wszyst-
kim Demetriusz i Ptolemeusz pozostawali w pocztkach III w. we
wrogich stosunkach i dla-
tego ewentualna wojna midzy nimi w tym okresie bya moliwa. Po
drugie, wiarygodno
przekazu Euzebiusza potwierdza take wskazany przez niego obszar
tych zmaga. Samaria
znalaza si bowiem po bitwie pod Ipsos pod panowaniem Ptolemeusza
jako cz admini-
stracyjnego okrgu Celesyrii i Fenicjii 53
.
Podan przez Euzebiusza dat ataku na Samari G. Corradi, o czym bya
ju mowa, uzna
za zbyt pón i zaproponowa datowanie tego wydarzenia na rok 298.
Moliwe jest jednak
przytoczenie argumentów przemawiajcych za tym, e to data
zaproponowana przez woskie-
go badacza jest z kolei zbyt wczesna. Wskazuje na to analiza
pozycji i moliwoci Demetriu-
sza w tym okresie. Aby je oceni, warto w tym celu spojrze bliej na
to, co na ten temat mo-
g mówi jego dziaania w pierwszych kilku latach po bitwie pod Ipsos.
Trudno oprze si
wraeniu, e byy to gównie krótkie upiecze wyprawy, które byy moliwe
dziki panowa-
niu Demetriusza na morzu 54
. Tak byo w przypadku jego ataku na Chersonez Tracki czy opa-
nowaniu Kyindy. Wydaje si, e podobna sytuacja miaa miejsce równie w
kontekcie jego
przeprawy do Syrii 55
. Niewykluczone, e w interesujcym nas okresie Demetriusz
dyspono-
wa ograniczonymi rodkami finansowymi. Warto przy tym wspomnie, e
nieznane s losy
skarbów, które Demetriusz pozostawi w Atenach, wyruszajc do Azji w
302 r. Plutarch mil-
czy bowiem o tym, czy mieszkacy miasta dokonali zwrotu tych rodków,
kiedy Poliorketes
.
Tymczasem zaatakowanie Samarii wydaje si mie, na tle wczeniej
wspomnianych dziaa,
zdecydowanie inny charakter. Byo to miasto pooone okoo 60 km od
portu Stratonos
52
Wheatley, Dunn 2020, 292 susznie zauwaaj, e dobitnym wyrazem
talassokracji Demetriusza bya swobod-
na podró jego ony Deidamei z Grecji do Syrii. 55
Plu. Demetr. 31.4 56
Plu. Demetr. 30.2. Podobnie na temat sytuacji finansowej
Demetriusza wypowiadaj si Buraselis (1982, 58–
59) i Walbank (1988, 201). Wheatley, Dunn (2020, 259) twierdz, e
czonkowie rodziny mogli zachowa cz
skarbów Poliorketesa, ale jego aktywno w tym czasie wskazuje na
znaczne problemy finansowe.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
53
Pyrgos (przemianowanego potem przez Heroda Wielkiego na Cezare) i
ponad 100 km od
najdalej wysunitej posiadoci Demetriusza na poudnie – Sydonu. By to
zatem atak na zie-
mie pooone gboko na terytorium podlegym Ptolemeuszowi. Co wicej,
wydaje si, e
zdobycie Samarii wymagao od Poliorketesa znacznych nakadów rodków.
Miasto byo bo-
wiem silnie ufortyfikowane. Potwierdzaj to nie tylko róda pisane,
ale take prowadzone w
Samarii w latach 30. ubiegego wieku badania archeologiczne 57
. Informacja, e Demetriuszo-
wi udao si t miejscowo zdoby, moe wskazywa, e jego pozycja od
momentu przyby-
cia na Wschód ulega wzmocnieniu na tyle, by pozwoli mu na
prowadzenie wikszych dzia-
a ldowych.
Przesank wskazujc na podwyszenie si rangi Demetriusza jest rozwój
jego mennic-
twa. Edward Newell wskaza na lata 298–294 jako okres wyjtkowo duej
emisji monet oraz
fakt bicia ich z bardzo konkretnymi wizerunkami. Symbolika monet
Demetriusza – posta
skrzydlatej bogini zwycistwa Nike stojcej na dziobie zdobytego
okrtu oraz boga mórz Po-
sejdona wymachujcego swoim trójzbem – moga wskazywa na rosnce
aspiracje wadcy 58
.
. Z drugiej strony tereny te pozwa-
lay na rekrutacj licznych najemników, których Demetriusz
wykorzystywa ju wczeniej 60
.
Najwikszy z przeciwników jego ojca, Eumenes z Kardii, by w stanie w
318 r. w cigu kilku
miesicy wczy do swojej armii 12 ty. najemników z Cylicji, jednak
pamitajmy, e dys-
ponowa on ju od pocztku znacznie wikszymi rodkami finansowymi
61
. Do tego naley
wzi pod uwag, e dostp do Tyru i Sydonu dawa Demetriuszowi moliwo
korzystania
ze sawnych lasów Libanu 62
. Wykorzystanie takich zasobów i podjcie dziaa wymagao
jednak czasu. Tymczasem koncepcja G. Corradiego zakada, e
przeprowadzony przez Deme-
triusza atak na Samari mia miejsce niedugo po przybyciu do Syrii
63
. Wydaje si mao
prawdopodobne, e ograniczajcy si wczeniej do dziaa upieczych
Poliorketes w krótkim
czasie by w stanie przygotowa i przeprowadzi operacj ldow na tak du
skal.
57
Euseb. Chron. II, 118; D.S. XIX 93.7; Crowfoot, Kenyon, Sukenik
1942, 24–27; Ovadiah 1983, 189–192;
Winnicki 1989, 39 przyp. 120. 58
Newell 1978, 24–43; Mørkholm 1991, 77–78. 59
Plu. Demetr. 35.5. O zasobach drewna zob. Meiggs 1982. 60
D.S. XX 47.1. 61
D.S. XVIII 61.3–5. 62
Meiggs 1982, 49–87. O tym, e stocznie Demetriusza na Cyprze czy w
Fenicji dziaay, wiadczy fakt, e
w 295 r. przybyy do niego stamtd liczne okrty, zob. Plu. Demetr.
33.4 63
Plu. Pyrrh. 4.4–5.1; Bosworth (2002, 263 przyp. 66) twierdzi, e
taka datacja wydaje si zdecydowanie za
wczesna i nic nie wyklucza nawet roku 297, ale wtedy opisane powyej
wydarzenia musiay by si dokona
w cigu kilku miesicy.
W kontekcie chronologii dziaa Demetriusza warto zwróci równie uwag
na wiary-
godno dat przekazywanych przez Euzebiusza. Pomimo bdów, które
popenia w swojej
chronologii, wiele wydarze po Aleksandrze datowa on w sposób
waciwy. Wród nich jest
zaoenie Antigonei przez Antygona w 308/307 r., podobnie powstanie
Antiochii na rok
301/300 czy te mier komediopisarza Menandra z Aten (292/291 r.)
64
. Wobec braku innych
róde mówicych o zniszczeniu Samarii trudno a priori odrzuci dat
podan przez Euzebiu-
sza tylko ze wzgldu na to, e w podawanej chronologii zdarzao mu si
popenia bdy. Po-
wysze rozwaania skaniaj zatem do postawienia tezy, e dokonany przez
Demetriusza atak
na Samari mia miejsce w roku wskazanym przez historyka z
Cezarei.
Drugim przekazem ródowym, w którym doszukiwano si wiadectwa wojny
Demetriu-
sza z Ptolemeuszem, jest wspominany tekst inskrypcji z miasta
Aspendos. Zwraca jednak
uwag fakt, e z zachowanego tekstu nie wynika wprost, przed czym lub
kim oddzia najem-
ników miaby broni Aspendos. Konieczno udzielenia wsparcia
niewtpliwie moe wska-
zywa na problemy miasta, ale nie dowodzi, e przyczyn tej sytuacji
by atak dokonany
przez Demetriusza. W tym wypadku móg by to zarówno Poliorketes jak
i inny wadca bd
jedno z miast. Dyskusyjny jest równie pogld M. Segrego o posiadaniu
przez Ptolemeusza
obszarów Pamfilii, Likii i Pizydii. Wspomniany wadca nie wzi bowiem
udziau w bitwie
pod Ipsos i, zwaywszy na niewielkie zaangaowanie w kampanii roku
302/301 przeciwko
Antygonidom, trudno zaakceptowa, e otrzyma od swoich sojuszników
tak znaczne obszary
w Azji Mniejszej. Warto w tym kontekcie zwróci uwag, e po bitwie
pod Ipsos Ptoleme-
usz zarzuca Seleukosowi, e nie otrzyma adnej nagrody za swój udzia
w wojnie 65
. Nie do
koca przekonywajcy wydaje si równie argument woskiego badacza
zwizany z faktem,
e w inskrypcji z Aspendos Filokles pojawia si bez tytuu
królewskiego. Jest moliwe bo-
.
Osobnego potraktowania wymaga jedno z zaoe M. Segrego zwizane z
okreleniem
Ptolemeusza w tekcie inskrypcji tytuem królewskim. Jak pamitamy,
informacja ta miaa
sugerowa, e do wydarzenia w Pamfilii doszo najwczeniej w 305/304 r.
Brian Bosworth
sugerowa, e praktyk niektórych autorów antycznych byo okrelanie w
ten sposób diado-
chów równie w kontekcie wczeniejszych wydarze. Wychodzc od tego
zaoenia, wyda-
rzenie opisane w inskrypcji z Aspendos datowa on na lata
poprzedzajce rok 305. Koncepcja
64
Euseb. Chron. II, 118–119 (Ol. 118.1; 119.4; 122.1). 65
D.S. XXI 1.5. Laroche (1979, 56) na podstawie jednej z likijskich
inskrypcji (TAM I, 35), wysun przypusz-
czenie, e Ptolemeusz zaj Liki czasu okoo bitwy pod Ipsos, ale zob.
krytyk Bryce 1986, 49–50. 66
Griffith 1935, 315; Seibert 1970, 344–351; Merker 1970, 146–147;
Bagnall 1976, 111–113; Mastrocinque
1979, 45–47; Bosworth 2002, 233–236; Grainger 2009, 81–84.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
55
A.B. Boswortha zostaa jednak ostatnio zakwestionowana przez
Paschalisa Paschidisa.
W jego opinii tekst inskrypcji z Aspendos w aden sposób nie
potwierdza, aby Ptolemeusz,
jego dowódcy bd armia znajdowali si w rejonie Aspendos w czasie
opisanych w inskrypcji
wydarze. Co wicej, jego zdaniem nie ma powodów ku temu, aeby wiza
je z jakimikol-
.
3) Akceptujc koncepcj G. Corradiego o ataku Demetriusza na Samari w
298 r., trudno zna-
le uzasadnienie, dlaczego zawierajcy porozumienie z Ptolemeuszem
niespena dwa lata
wczeniej Demetriusz miaby zdecydowa si na dziaania wojenne
przeciwko temu wadcy.
Kluczowe dla zrozumienia motywacji Poliorketesa s informacje, które
posiadamy na temat
innych porozumie midzy diadochami po mierci Aleksandra. Jak pokaza
bowiem
A. Meeus tego typu ukady byy szczególnie nietrwae. Co wicej, gdy
tylko nadarzaa si
okazja, diadochom nic nie przeszkadzao, aby zama zawarte
porozumienie jak i ewentualnie
ponownie je uzgodni 68
. Biorc pod uwag brak przywizania diadochów do takich umów,
wspomniany przez Plutarcha ukad z 299/8 r. nie musia by du
przeszkod dla adnego
z jego sygnatariuszy.
W przypadku Ptolemeusza nieco wiata na jego stosunek do
porozumienia zawartego
z Poliorketesem rzuca sprawa maestwa z Ptolemais. Wród przyczyn
oddania jej rki De-
metriuszowi móg by fakt, e bya ona córk Eurydyki, siostry Fili, ony
wspomnianego
wadcy. Wiadomo jednak, e poza Ptolemais król Egiptu mia w tym
czasie jeszcze jedn
córk, Antygon, która bya równie niezamna i z chwil zawarcia
porozumienia przez obu
wadców miaa okoo 25 lat 69
. Warto natomiast zwróci uwag, e matk Antygony bya dru-
ga wybranka Ptolemeusza – Berenike. Fakt ten moe wydawa si nie bez
znaczenia, ponie-
wa zdaniem Plutarcha to wanie ta ostatnia cieszya si w interesujcym
nas okresie naj-
wikszym wpywem na dworze ptolemejskim 70
. wiadectwo Plutarcha o rónicy w znaczeniu
midzy Eurydyk i Berenike w polityce Ptolemeusza mog potwierdza
przykady maestw
innych córek z tych zwizków. Druga córka Eurydyki, Lizandra, zostaa
bowiem na pocztku
III w. on modocianego króla macedoskiego Aleksandra, syna
Kassandra, natomiast dwie
córki Berenike – Arsinoe i Teoksena – zostay wydane za Lizymacha i
Agatoklesa 71
. W tym
Bosworth 2000, 233–236; Paschidis 2013, 128. 68
Midzy 323 r. a 279 r. Meuss (2018, 131–136) odnotowa 44
porozumienia midzy diadochami (nie liczc
przekazu Liber Suda). 69
Antygona urodzia si okoo 324 r., zob. Wolny 2018, 30. 70
Plu. Pyrr. 4.4. 71
.
Pewne przesanki wskazuj, e Demetriusz równie móg nie wiza z
zawartym porozu-
mieniem wikszych nadziei. Przede wszystkim wiadczy o tym mog losy
Pyrrusa 73
. Obec-
no wadcy Epiru w krgu Demetriusza bya konsekwencj zawartego przed
laty maestwa
Poliorketesa z epirock ksiniczk Deidamei, siostr Pyrrusa 74
. Do Egiptu trafi on jako
zakadnik, na co jednoznacznie wskazuje Plutarch 75
. Tego typu rozwizanie nie byo czym
zupenie nowym w wiecie greckim, poniewa praktyka wysyania
zakadników jako gwaran-
cji zawartych porozumie bya obecna zarówno w czasach przed
Aleksandrem Wielkim, jak
i póniejszych 76
. Plutarch nie wspomina jednak, z czyjej inicjatywy Pyrrus pojawi
si w
Egipcie ani dlaczego wybrano wanie jego. W literaturze przedmiotu
interpretacja tych wy-
darze w duej mierze zaley od tego, w jaki sposób postrzega si
relacj Pyrrusa z królem
Egiptu. Cz badaczy wskazuje, e w tym czasie Ptolemeusz dostrzeg
potencja wykorzy-
stania Epiroty w Europie i postanowi uczyni go wiernym wykonawc
swojej polityki zagra-
nicznej. Inni z kolei podkrelaj du niezaleno Pyrrusa w dziaaniu i
wypraw do Egiptu
po porozumieniu z 299/298 r. przypisuj przede wszystkim jego
inicjatywie 77
. W najnowszym
studium tego zagadnienia Sotiris Kondis dowodzi, e po przybyciu do
Egiptu to wanie Pyr-
rus próbowa wkra si w aski Ptolemeusza 78
. Jeli nawet za znalaz si on czasowo pod
wpywem króla Egiptu, to sytuacja ta nie moga trwa dugo. Jak
pokazuje bowiem wspo-
mniany badacz, w okresie swego panowania w Epirze Pyrrus dziaa na
niekorzy interesów
króla egipskiego w Europie 79
.
Warto rozway, jakie znaczenie mogo mie dla Demetriusza oddanie
Pyrrusa jako za-
kadnika. Na pierwszy rzut oka wydaje si, e by to akt potwierdzajcy
niezwyk wag, jak
przywizywa do zawarcia porozumienia. Na zakadnika oddawa brata
swojej ony oraz
czowieka, który walczy pod rozkazami Antygonidów i strzeg w obecnym
czasie posiadoci
Demetriusza w Grecji. Niektórzy badacze wskazywali nawet, e Pyrrus
otrzyma tytu
72
O tym, e Ptolemeusz móg wiadomie wybiera potomków do konkretnych
maestw zob. Will 1964, 325–
327. 73
Plu. Demetr. 25.1–2. 75
Z przekazu Pauzaniasza (I 11.5 – Πρρος δ πιντων Μακεδνων ς Αγυπτον
παρ Πτολεμαον ναβανει τν
Λγου) wynika, e Pyrrus przyby na dwór aleksandryjski jako
uciekinier, ale autor dokonuje tutaj znacznego
skrótu mylowego. 76
D.S. XVI 2.1; Polib. XVIII 39.5–6; XXI 17.8; Liv. XXXIV 40.4.
77
Najbardziej charakterystyczne opinie w tej sprawie wyrazili Tarn
1913, 20, 263–264, 269–270 oraz Lévêque
1957, 108–112, 125. 78
Aktywno Pyrrusa w Egipcie moe sugerowa jego inicjatyw w przypadku
wyprawy nad Nil, ale równie
prawdopodobne jest, e bya to próba wykorzystania nowych
okolicznoci. 79
Kondis 1992, 73–82.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
57
στρατηγς π τς Ελλδος 80
. Gbsza analiza okolicznoci towarzyszcych porozumieniu
z 299/298 r. pozwala jednak inaczej spojrze na stosunek Demetriusza
do ukadu zawartego
z Ptolemeuszem. Przede wszystkim Plutarch wspomina, e z chwil
wyprawy Demetriusza na
Wschód Pyrrus pozosta w Grecji. Móg on przyby do Poliorketesa razem
ze swoj siostr
Deidamei, ale autor nic na ten temat nie pisze. Zaznacza jedynie, e
podró Pyrrusa do Egip-
tu odbya si przez morze (πλευσεν ες Αγυπτον), co nie rozstrzyga, z
którego miejsca wyru-
szy. Wobec milczenia Plutarcha niewykluczone zatem, e w momencie
prowadzonych roz-
mów midzy Demetriuszem a Ptolemeuszem wadca Epiru wci pozostawa w
Europie. Ta-
ka interpretacja moe wskazywa, e decyzja o udaniu si do Egiptu
zapada bez udziau Pyr-
rusa. Potraktowanie w taki sposób swojego lojalnego sprzymierzeca
przez Poliorketesa mo-
go wpyn na ich relacje, które w tym czasie i tak nie musiay by
najlepsze. Kluczow
w tym kontekcie jest informacja Plutarcha o mierci Deidamei niedugo
po przybyciu do
Demetriusza. Wedug bowiem innego wiadectwa tego autora odejcie ony
Poliorketesa
w decydujcym stopniu wpyno na relacje obu wadców, które stay si od
tego momentu
pene nieufnoci 81
. Niewykluczone, e wraz z jej mierci przestaa istnie ostatnia ni
poro-
zumienia midzy Demetriuszem a Pyrrusem. W obecnej sytuacji
politycznej wadca Epiru nie
by kluczowym sojusznikiem dla Poliorketesa, podczas gdy pierwszy ze
wspomnianych nie
widzia w dalszym sojuszu z Demetriuszem szans odzyskania wadzy w
Epirze. Niezalenie
wic od postrzegania roli Pyrrusa w polityce Ptolemeusza, dla samego
Demetriusza fakt od-
dania takiego zakadnika nie musia by szczególnie wicy. Na koniec
warto zauway, e
jeeli Pyrrus mia gwarantowa dotrzymanie przez Poliorketesa
stosownych ustale, to jego
powrót do Europy w 298/297 r. wskazuje, e by moe przestay one
obowizywa.
W obliczu pogorszenia relacji Pyrrusa z Demetriuszem zastanawia mog
powody, dla
których Ptolemeusz zgodzi si na przyjcie wadcy Epiru jako
zakadnika. Jak si wydaje,
wyjanienia tego problemu moemy szuka w mierci Deidamei i roli, jak
przypisuje temu
wydarzeniu Plutarch. W tym miejscu wypada zgodzi si z koncepcj J.
Seiberta, e Deida-
meia musiaa umrze po zawarciu porozumienia w 299/298 r. bd te wieci
o jej mierci
zbyt póno dotary do Egiptu. Warunki ukadu midzy dwoma wadcami
zostay wic uzgod-
nione jeszcze przed tym wydarzeniem 82
. Wedle takiej interpretacji porozumienie z Ptoleme-
uszem moe by traktowane jako znaczny sukces Demetriusza.
80
Bengtson 1937, 165–166; Lévêque1957, 106–107; Walbank 1988, 202.
81
Plu. Pyrrh. 7.2. 82
Seibert 1967, 31–32.
W kontekcie gwarancji dotrzymania przez Poliorketesa postanowie
porozumienia z Pto-
lemeuszem warto wspomnie o Aleksandrze, jego synu ze zwizku z
Deidamei. Plutarch
wspomina, e potomek Demetriusza zmar w Egipcie (ς ν Αγπτ κατεβωσε)
83
. Moliwe
jest, jak sugerowa Edwin Webster, e podró Aleksandra nad Nil bya
konsekwencj ukadu
z Ptolemeuszem. W tej sytuacji Pyrrus móg sprawowa nad synem
Demetriusza opiek,
zwaszcza e mia on wtedy co najwyej 5 lat. Przyjcie takiej koncepcji
mogoby wskazy-
wa, e rzeczywistym gwarantem zawartych postanowie by nie wadca
Epiru, a wanie
Aleksander 84
. Trudno jednak wyobrazi sobie, e osobisto o takiej randze jak
Pyrrus zostaa
sprowadzona do roli opiekuna zakadnika. W tym miejscu naleaoby
jednak powróci do
wyraonej przez J. Seiberta hipotezy, wedug której warunki
porozumienia midzy Demetriu-
szem i Ptolemeuszem zostay ustalone, jeszcze zanim wie o mierci
Deidamei dotara do
Egiptu. Wadca kraju nad Nilem nie orientowa si zatem w aktualnej
pozycji Pyrrusa. Po-
twierdzaoby to te przypuszczenia, e pozycja Epiroty ulega
gwatownemu pogorszeniu.
Wobec braku jasnych dowodów nie sposób jednak budowa na koncepcji
Webstera szerszych
rozwaa. Zwrómy uwag, e nawet jeeli to Aleksander, a nie Pyrrus,
miaby peni rol
gwaranta dotrzymania przez Demetriusza warunków porozumienia z
Ptolemeuszem, to nie-
koniecznie wyklucza to wnioski z przedstawionych wyej rozwaa o
stosunku Poliorketesa
do ukadu z 299/298 r. Jako syn zmarej Deidamei Aleksander nie musia
odgrywa wikszej
roli w polityce ojca, zwaszcza e Demetriusz móg typowa na swojego
nastpc dorosego
.
4) Ostatnim problemem badawczym, który stawia przed nami relacja
Plutarcha o porozumie-
niu midzy Demetriuszem i Ptolemeuszem, jest brak informacji na
temat zaangaowania Li-
zymacha w toczce si wydarzenia, w tym zwaszcza jego uczestnictwa w
rokowaniach.
Udzia wspomnianego wadcy w analizowanym konflikcie sugeruje nam
wzmiankowane
przez Plutarcha walki w Cylicji midzy Demetriuszem i Lizymachem.
Jak pamitamy, autor
nie precyzuje, kiedy miao doj do tego spotkania. Wydaje si jednak,
e jest ono suszne
datowane na pierwsze lata po bitwie pod Ipsos. Nie mogo bowiem
nastpi przed rokiem
301, poniewa adne ze róde nie pozwala przypuszcza, aby obaj wadcy
znaleli si jedno-
czenie w którym momencie na tym terenie. Nie byo to moliwe równie w
trakcie ostatniej
wyprawy Demetriusza do Azji w 287/286 r. Poliorketes by wtedy co
prawda atakowany
83
Plu. Demetr. 53.4. 84
Webster 1922; Rostovtzeff 1922, 20–21. Por. Lévêque 1957, 107.
85
Plu. Demetr. 37.4–5. Na temat Fili zob. Wehrli 1964.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
59
przez wojska Lizymacha, ale dowodzi nimi jego syn Agatokles
86
. Poza tymi wydarzeniami
Demetriusz przebywa na Wschodzie jedynie w okresie po bitwie pod
Ipsos. Jak si wydaje,
po 301 r. byo kilka okazji, by doszo do ich bezporedniego
spotkania. Pierwsz z nich bya
podró Demetriusza do Cylicji po swoj matk Stratonik, zaraz po
bitwie pod Ipsos, ale Li-
zymach by wtedy aktywny w zachodniej Azji Mniejszej 87
. Poza tym celem Demetriusza by
.
. Drug z kolei okazj bya obecno
Poliorketesa, ju po zawarciu ukadu z Seleukosem, w czasie której
przebywa w regionie
wschodniej czci Morza ródziemnego przez kilka lat.
Przekaz o wydarzeniach pod Soloi jest postrzegany najczciej przed
badaczy jako wia-
dectwo wydarze rozgrywajcych si w trakcie wyprawy Lizymacha majcej
na celu udziele-
nie w roku 299 pomocy Pleistarchowi, bratu Kassandra. Zwaywszy na
wrogi stosunek tych
wadców do Demetriusza, taka interpretacja wydaje si bardzo
prawdopodobna. Jak starano
si jednak wykaza, dotychczas analizowane róda nie daj wystarczajcej
podstawy do tego,
aby uzna lata 299–298 za czas wojny midzy Demetriuszem i
Ptolemeuszem. Jeeli zatem
Lizymach podj si wyprawy do Cylicji, to móg spodziewa si, e jego
dziaania spotkaj
si z reakcj nie tylko Demetriusza, ale równie samego Seleukosa. Z
przekazu Plutarcha
wiadomo jednak, e jeszcze przed powrotem Poliorketesa do Europy
jego relacje ze wspo-
mnianym sprzymierzecem ulegy pogorszeniu. Seleukos mia najpierw zoy
Poliorketeso-
wi ofert odkupienia Cylicji, traktujc prawdopodobnie t krain jako
maeski posag Stra-
toniki. Kiedy za ten odmówi, a Seleukos zada Tyru i Sydonu,
Demetriusz odpowiedzia,
e chociaby mia przegra jeszcze tysic takich bitew jak Ipsos, nie
bdzie paci za przywi-
lej posiadania Seleukosa jako zicia. Odrzucajc propozycj,
jednoczenie umocni garnizony
w podlegych sobie miastach 90
. Dlatego równie prawdopodobna co datacja wydarze pod
Soloi na rok 299 jest interpretacja zaproponowana przez Boswortha,
zdaniem którego do ata-
ku Lizymacha na Cylicj miao doj w momencie konfliktu midzy
Demetriuszem a Seleu-
kosem 91
. Co prawda John Grainger sugerowa, e konflikt o Cylicj, Tyr i
Sydon mia miejsce
w czasie wzmiankowanego przez Plutarcha ataku Lizymacha i
Ptolemeusza na ziemie Deme-
86
Memn. FGrH 439 F. 4.9. ; Landucci Gattinoni 1992, 161. 88
Plu. Demetr. 30, 2. O tym, e z Cylicji uda si najpierw na Cypr,
wiadczy póniejsza wzmianka Plutarcha
o obleniu Salaminy na Cyprze przez Ptolemeusza, gdzie uwizione
zosta miay dzieci Demetriusza wraz
z jego matk (Demetr. 35.3). 89
D.S. XX 1.5. 90
Duff 1999, 117. 91
TOMASZ ZIELISKI
60
triusza w 294 r., ale to nie wydaje si przekonywajce. Plutarch
umieszcza bowiem te wyda-
rzenia ju po powrocie Demetriusza do Europy i przyjcie koncepcji J.
Graingera byoby zbyt
du ingerencj w porzdek chronologiczny przedstawiony przez
antycznego dziejopisa 92
.
Badacze, którzy umieszczaj wypraw Lizymacha do Cylicji w kontekcie
wydarze woj-
ny midzy diadochami, wskazuj, e pominicie tego wadcy w toczcych si
rokowaniach
nie byo moliwe, poniewa by on sojusznikiem Ptolemeusza 93
. Dlatego niektórzy z nich
przypuszczaj, e w omawianym okresie doszo do zacienienia relacji
nie tylko midzy De-
metriuszem i Ptolemeuszem, ale take z Lizymachem. Wskazuje si
zwaszcza, e ten ostatni
obawia si zagroenia, jakie niosa ze sob flota Poliorketesa, której
dziaania zostay co
prawda przerwane w zwizku z wypraw Demetriusza do Cylicji, ale
która moga je wznowi
z jeszcze wiksz intensywnoci po sojuszu z Seleukosem 94
.
Pewne przesanki wskazuj jednak, e stosunki midzy Lizymachem i
Ptolemeuszem mo-
gy ulec pogorszeniu. Niektórzy badacze sugerowali, e król Egiptu
mia wspólnie z Seleuko-
sem zgodzi si na powrót Demetriusza do Europy, aby osabi pozycj
Lizymacha 95
. Wyja-
nieniem ewentualnego rozamu midzy Lizymachem i Ptolemeuszem moe by
kwestia Mi-
letu. róda numizmatyczne pozwalaj przypuszcza, e Demetriusz utrzyma
wadz nad
tym miastem po bitwie po Ipsos 96
. Nie wiadomo jednak, czy kontrola ta miaa charakter trwa-
y. Pewn przesank jest tutaj inskrypcja o desygnowaniu Demetriusza
na funkcj
stephanophorosa, urzdnika eponimicznego w Milecie, w 295/294 r.
97
. Stanley Burstein za-
uway bowiem, e w przypadku innych wadców, którzy piastowali ten
urzd – Aleksandra
Wielkiego, satrapy Karii Asandra oraz króla seleukidzkiego Antiocha
I – widniejce w in-
skrypcji daty nie byy przypadkowe, ale wyznaczay pierwszy peny rok
po przejciu kontroli
nad miastem. W podobnym tonie inskrypcja informuje na temat
zdobycia wadzy przez Anty-
gonidów w 313 r. Prawdopodobnie zatem potwierdzenie faktu
piastowania urzdu
stephanophorosa w roku 295/294 jest wiadectwem wskazujcym na moment
przejcia przez
92
Plu. Demetr. 35.5–6; Grainger 1990, 143–144. Na temat zdobycia
Cylicji przez Seleukosa zob. ostatnio Zie-
linskyi, 2019. 93
Wolny (2018, 27), akceptujc, e ukad Demetriusza z Ptolemeuszem nie
móg zosta zawizany bez udziau
innych wadców, wymienia Kassandra oraz Seleukosa, ale pomija
Lizymacha, który jako sprzymierzeniec Pto-
lemeusza tym bardziej powinien zosta uwzgldniony w takim ukadzie.
94
Manni 1951, 45 przyp. 16. Landucci-Gattinnoni (1992, 166–167)
okrelia te koncepcje jako sugestywne do-
mysy, które nie maj oparcia w ródach. 95
Saitta 1955, 82. 96
Chocia ostatnio pojawiy si koncepcje o przesuniciu dat odnotowanych
w inskrypcji (Wörrle 1988 na temat
listy C; Rhodes 2006, 116 na temat listy A), rok objcia przez
Demetriusza funkcji stephanophorosa wydaje si
pozostawa waciwy. Na temat Miletu w czasach diadochów zob. Nawotka
2011.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
61
Demetriusza kontroli nad Miletem, co miaoby si dokona w roku
296/295 98
. Oznaczaoby
to, e midzy bitw pod Ipsos a wspomnian dat Demetriusz utraci
kontrol nad miastem.
Próbujc odpowiedzie na pytanie, kto móg wtedy tymczasowo przej tam
wadz,
S. Burstein opar si na licie Ptolemeusza II do mieszkaców Miletu z
262/261 r. Jest w nim
mowa (l.4–6) o uwolnieniu miasta przez ojca wadcy od surowych oraz
uciliwych podat-
ków i opat narzuconych przez poprzedników. Stanley Burstein
zaproponowa wic, e wad-
c, który móg odebra Milet Demetriuszowi, by wanie Ptolemeusz I
99
. Zwrócenie tej polis
synowi Antygona zamiast Lizymachowi mogo by zatem jednym z warunków
porozumienia
Poliorketesa z Ptolemeuszem i tym samym dowodzi pogorszenia relacji
wadcy Egiptu z
Lizymachem. Trudno jednak zaakceptowa inn koncepcj S. Bursteina,
wedug której
wspomniany ukad mia miejsce w 297/296 r.
W kontekcie sojusznika Ptolemeusza warto jednak ponownie odwoa si
do specyfiki
porozumie midzy diadochami. Przede wszystkim wydarzenia wojen tego
okresu pokazuj,
e strony zwizane sojuszem zawieray porozumienia z wrogiem w tym
samym momencie.
Najwaniejszy przykad odnajdujemy w zwizku z wydarzeniami trzeciej
wojny diadochów.
W 315 r. koalicja Ptolemeusza, Kassandra i Lizymacha postawia
Antygonowi ultimatum
zwizane z odstpieniem przez niego czci podbitych terytoriów i
podziaem upów zdoby-
tych w wojnie z Eumenesem. W synnym licie Antygona do mieszkaców
miasta Skepsis
w 311 r. czytamy jednak, e najpierw stosowne porozumienia zawarte
zostay z Kassanadrem
i Lizymachem, a dopiero potem przybyli do niego posowie od
Ptolemeusza z prob o w-
czenie do traktatu 100
gów zakadao równie uznanie panowania Seleukosa w Babilonii.
Tymczasem tekst inskryp-
cji nie wspomina o tej osobie 101
. Niewykluczone, e podobn analogi moemy zauway
w kontekcie wojny koalicji wadców z Demetriuszem jako królem
Macedonii w latach 288–
287. Na skutek przewagi liczebnej Poliorketes rozpocz rozmowy
pokojowe, ale prawdopo-
dobnie zawar separatystyczny pokój z Pyrrusem i prowadzi odrbne
negocjacje z Ptoleme-
uszem 102
. Co wicej, Plutarch podkrela, e celem Demetriusza wyruszajcego po
zawartych
porozumieniach do Azji Mniejszej byy tamtejsze krainy nalece do
Lizymacha 103
. W wie-
98
Syll 3 322 = I. Miletos I 3, 123;Burstein 1980, 78–79.
99 Tre listu zob. Welles 1934, 71–77. Do koncepcji Bursteina
przychylaj si m.in. Lund (1992, 89) oraz
Wheatley, Dunn (2020, 293). 100
Welles 1934, nr. 1 w. 26–31. 101
Bosworth 2002, 242–244 102
Habicht 1979, 45–46; Meeus 2015, 159–160. 103
Plu. Demetr. 46.2.
62
w 298 r., jest zatem tak samo prawdopodobne jak to, e móg on doczy
do niego póniej
bd te zawrze z Demetriuszem odrbny pokój.
IV
Jak pamitamy, sekwencja wydarze przedstawionych przez tego autora
opisuje przybycie
Demetriusza do Syrii, a nastpnie porozumienie zawarte przez tego
wadc z Ptolemeuszem.
Analizujc relacje Plutarcha, naley jednak mie na uwadze sposób, w
jaki ów autor konstru-
owa narracj w swoich biografiach. Jednym z charakterystycznych dla
jego pisarstwa ele-
mentów jest bowiem kompresja chronologiczna polegajc na
streszczaniu w krótkiej narracji
wielu wydarze rozgrywajcych si w duszym okresie. Zabieg ten
sprawia, e Plutarch two-
rzy iluzje chronologicznej bliskoci wydarze i istnienie pomidzy
nimi zwizku przyczyno-
wo-skutkowego 104
. W samej biografii Demetriusza przykady takiej praktyki
odnajdujemy
zarówno w narracji powiconej obecnoci Poliorketesa w Syrii w latach
314–312 oraz Babi-
lonii i Azji Mniejszej w latach 310–308, jak te w opisie
bezporednich dziaa Demetriusza
po bitwie pod Ipsos 105
. W dwóch ostatnich przypadkach kompresja informacji pozwala
Plu-
tarchowi przenie narracj o losach Demetriusza do Europy i skupi si
na jego relacjach z
Atenami. Zwraca uwag, e z podobnym elementem mamy do czynienia w
zwizku z cyto-
wanym przekazem Plutarcha o porozumieniu z 299/298 r. Obecno
Demetriusza na Wscho-
dzie koczy bowiem informacja o wybuchu zamieszek wewntrznych w
Atenach i wyprawie,
jak podj syn Antygona celem zdobycia miasta 106
. Niewykluczone zatem, e relacjonujc
dziaania Demetriusza w tym czasie, Plutarch pomin wiele istotnych
wydarze, które mo-
gyby w sposób zasadniczy zmieni nasz interpretacj wydarze z lat
299–298.
V
Zaprezentowane rozwaania ukazuj, e pojawiajca si w historiografii
teza o wojnie sto-
czonej przez diadochów w latach 299–298 nie znajduje wystarczajcego
oparcia w ródach.
Przekazy ródowe, które umieszczane s przez badaczy w tym okresie i
tworz obraz tego
konfliktu, moemy bowiem interpretowa bez koniecznoci budowania tak
miaej koncepcji.
Uwaga ta dotyczy przede wszystkim informacji o ataku Demetriusza na
Samari, którego
datacja przekazana przez Euzebiusza wydaje si waciwa. Wydarzenia
wzmiankowane przez
104
Plu. Demetr. 5–7, 30; Wheatley 2001; 2009. 106
Plu. Demetr. 33.1–2. Na temat tych wydarze zob. Rzepka 1997,
10–17.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
63
inskrypcj z Aspendos równie odnosz si do innego okresu ni lata
299–298. W konse-
kwencji tego naley odrzuci przypuszczenie, e oba wspomniane
wiadectwa mog by in-
terpretowane jako odnoszce si do motywów, które skoniy Demetriusza
i Ptolemeusza do
zawarcia porozumienia. Jedynym przekazem ródowym w którym
relacjonowane wydarze-
nia mog potwierdza tez o wojnie diadochów, jest informacja
Plutarcha o konflikcie Deme-
triusza i Lizymacha w Cylicji. Jak jednak starano si wykaza,
kontekst historyczny tego
przekazu nie jest jasny i moemy powiedzie o nim jedynie to, e
wzmianka Plutarcha doty-
czy okresu kilku lat obecnoci Poliorketesa po zawarciu sojuszu z
Seleukosem. Jednoczenie
przekonanie, e we wspomnianym okresie doszo do zmaga diadochów,
opiera si w duej
mierze na relacji Plutarcha. Tymczasem nie mona zapomina, e
stosowana w jego biogra-
fiach technika kompresji sprawia, e przedstawiony przez niego obraz
wydarze moe by
mocno znieksztacony.
Bibliografia
Austin M., 2006: The Hellenistic World from Alexander to Roman
conquest, Cambridge.
Bagnall R.S., 1976: The Administration of the Ptolemaic Possessions
Outside Egypt, Leiden.
Beloch K.J., 1927: Griechische Geschichte, Berlin–Leipzig.
Bengtson H., 1937: Die Strategie in der hellenistischen Zeit,
München.
Billows R.A., 1989: Anatolian Dynasts: The case of the Macedonian
Eupolemos in Karia,
,,CA” 8, 173–206.
Billows R.A., 1997: Antigonos the One-Eyed and the Creation of the
Hellenistic State,
Berkeley–Los Angeles–Oxford.
Bing J.D., 1973: A Further Note on Cyinda/Kundi, „Historia” 22:
346–350
Bosworth A.B., 2000: Ptolemy and the Will of Alexander, [w:]
Alexander the Great in Fact
and Fiction, red. A.B. Bosworth, E. Baynham, Oxford, 207–241.
Bosworth A.B., 2002: The Legacy of Alexander: Politics, Warfare,
and Propaganda under
the Successors, Oxford.
Bryce T.R., 1986: The Lycians in Literary and Ephigraphic Sources,
Copenhagen.
Buraselis K., 1980: Das hellenistische Makedonien und die Ägäis:
Forschungen zur Politik
des Kassandros under drei ersten Antigoniden (Antigonos
Monopthalmos, Demetrios
Poliorketes und Antigonos Gonatas) im Ägäischen Meer und in
Westkleinasien, München.
Burstein S.M., 1980: Lysimachus and the Greek Cities of Asia: The
Case of Miletus, ,,Ancient
World” 3, 73–79.
64
Burstein S.M., 1985: The Hellenistic Age from the Battle of Ipsos
to the Death of Kleopatra
VII, Cambridge.
Caroli C.A., 2007: Ptolemaios I. Soter: Herrscher zweier Kulturen,
Konstanz.
Cohen G.M., 2006: The Hellenistic Settlements in Syria, the Red Sea
Basin, and North Africa,
Berkley–Los Angeles–London.
Corradi G., 1929: Studi Ellenistici, Torino.
Crowfoot J.W., Kenyon K.M, Sukenik E.L., 1942: The Buildings at
Samaria, London.
Dixon M.D, 2014: Late Classical and Early Hellenistic Corinth:
338–196 B.C.,
London–New York.
Duff T.E., 1999: Plutarch’s Lives: Exploring Virtue and Vice,
Oxford.
Dreyer B., 2000: Athen und Demetrios Poliorketes nach der Schlacht
von Ipsos (301 v.Chr.):
Bemerkungen zum Marmor Parium, FGrHist 239 B 27 und zur Offensive
des Demetrios im
Jahre 299/8 v.Chr., ,,Historia” 49, 54–66.
Dušek J., 2011: Administration of Samaria in the Hellenistic
Period, [w:] Samaria,
Samarians, Samaritans: Studies on Bible, History and Linguistics,
red. J. Zsengellér,
Berlin, 71–88.
Elkeles G., 1941: Demetrios der Stadtbelagerer, Breslau.
Grabowski T., 2010: Ostatni triumf Ptolemeuszy. Czwarta wojna
syryjska (221–217 przed
Chr.), Kraków.
Grabowski T., 2010a: Zwizek Etolski w polityce greckiej pierwszych
Ptolemeuszy,
[w:] Hortus Historiae. Ksiga pamitkowa ku czci Profesora Józefa
Wolskiego w setn
rocznic urodzin, red. E. Dbrowa et al., Kraków, 191–218.
Grainger J.D., 1990: Seleukos Nikator: Building a Hellenistic
Kingdom, London.
Grainger J.D., 2009: Cities of Pamphylia, Oxford.
Gregory A.P., 1995: A Macedonian δυνστη: Evidence for the Life and
Career of Pleistarchos
Antipatrou, „Historia” 44, 11–28.
Griffith G.T., 1935: Mercaneries of the Hellenistic World,
Cambridge.
Habicht C., 1979: Untersuchungen zur politischen Geschichte Athens
im 3. Jahrhundert
v. Chr., München.
Hünerwadel W., 1900: Forschungen zur Geschichte des Königs
Lysimachos, Leipzig.
Kondis S., 1992: New Thoughts on the Relations between Pyrrhus and
Ptolemy I, [w:] Age of
Pyrrhus, red. T. Hackens et al., Louvain-la-Neveue, 73–82.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
65
Kosmetatou E., 2010: A Joint Dedication of Demetrios Poliorketes
and Stratonike in the
Delian Artemison, [w:] Studies in Greek Epigraphy and History in
Honor of Stephen V.
Tracy, red. G. Reger, F.X. Ryan, T.F. Winters, Bordeaux,
213–228.
Lach G., 2012: Wojny diadochów, Zabrze–Tarnowskie Góry.
Lach G., 2014: Ipsos 301 p.n.e., Warszawa.
Landucci Gattinoni F., 1992: Lisimaco di Tracia nella prospettiva
del primo ellenismo,
Milano.
Laroche E., 1979: L’inscription lycienne, [w:] Fouilles de Xanhtos,
VI: La stèle trilingue
du Létôon, red. H. Metzger et al., Paris, 49–127.
Lévêque P., 1957: Pyrrhos, Paris.
Lund H.S., 1992: Lysimachus: A Study in Early Hellenistic Kingship,
London–New York.
Macurdy G.H., 1932: Hellenistic Queens: A Study of Woman Power in
Macedonia, Seleucid,
Syria, and Ptolemaic Egypt, Baltimore.
Manni E., 1951: Demetrio Poliorcete, Roma.
Mastroncinque A., 1979: Le Caria e la Ionia meridionale in epoca
ellenistica: (323–188 a. C.),
Roma.
Meeus A., 2015: The Career of Sostratos of Knidos: Politics,
Diplomacy and the Alexandrian
Building Programme in the Early Hellenistic Period, [w:] Greece,
Macedon and Persia.
Studies in Social, Political and Military History in Honour of
Waldemar Heckel,
red. T. Howe, E.E. Garvin, G. Wrightson, Oxford, 143–171.
Meeus A., 2018: Friendship and Betrayal: The Alliances among the
Diadochi, [w:] Ancient
Macedonians in the Greek and Roman Sources, red. T. Howe, F.
Pownall, Swansea,
103–136.
Mehl A., 1986: Seleukos Nikator und sein Reich, Louvain.
Meiggs R., 1982: Trees and Timber in the Ancient Mediterranean
World, Oxford.
Merker I.L., 1970, The Ptolemaic Officials and the League of the
Islanders, ,,Historia” 19,
141–160.
Meyer E., 1925: Die Grenzen der Hellenistischen Staaten in
Kleinasien, Leipzig.
Mørkholm O., 1991: Early Hellenistic Coinage from the Accession of
Alexander to the Peace
of Apamaea (336–188 BC), Cambridge.
Nawotka K., 2011: How to Handle a King: Miletus and the Successors,
„Eos” 98, 27–42.
Newell E.T., 1978: The Coinages of Demetrius Poliorcetes, Chicago
(reprint z 1927).
Niese B., 1893: Geschichte der griechischen und makedonischen
Staaten seit der Schlacht bei
Chaeronea, Gotha.
TOMASZ ZIELISKI
66
Ovadiah A., 1983: Macedonian Elements in Israel, [w:] Ancient
Macedonia III : Papers Read
at the third International Symposium held in Thessaloniki,
September 21–25, 1977,
Thessaloniki, 185–193.
Paschidis P., 2013: Agora XVI 107 and the Royal Title of Demetrius
Poliorcetes, [w:] After
Alexander: The Time of the Diadochi (323–281 BC), red. V. Alonso
Troncoso,
E.M. Anson, Oxford–Oakville, 121–141.
Pelling C., 1980: Plutarch's Adaptation of His Source-Material,
„JHS” 100, 127–140.
Piccard O., 1979: Chalkis et la confédération eubêenne. Étude de
numismatique et d'histoire
(IVe–Ier siècle), Athens–Paris.
Rhodes P.J., 2006: Milesian Stephanephoroi: Applying Cavaignac
Correctly, „ZPE” 157,
116.
Robert L., 1945: Le Sanctuaire de Sinuri près de Mylasa,
Paris.
Rostovtzeff M., 1922: A Large Estate in Egypt in the Third Century
B.C. A Study in Economic
History, Madison.
Rzepka J., 1997: Stasis w hellenistycznych Atenach w latach
322–287, ,,Przegld Historyczny”
88/1, 1–30.
Saitta G., 1955: Lisimaco di Tracia, „Kokalos” 1, 62–154.
Segre M., 1934: Decreto di Aspendos, „Aegyptus” 14: 253–268.
Seibert J., 1967: Historische Beiträge zu den dynastischen
Verbindungen in hellenistischer
Zeit, Wiesbaden.
Seibert J., 1969: Untersuchungen zur Geschichte Ptolemaios’ I,
München.
Seibert J., 1970: Philokles, Sohn des Apollodoros, „Historia” 19,
337–351.
Sherwin-White S., 1978: Ancient Cos: An Historical Study from the
Dorrian Settlement to the
Imperial Period, Göttingen.
Simpson R.H., 1957: A Note on Cyinda, „Historia” 6, 503–504.
Tarn W.W., 1913: Antigonos Gonatas, Oxford.
Walbank F.W., 1988: From the Battle of Ipsus to the Death of
Antigonos Doson, [w:] History
of Macedonia: 336–167 B.C., III, red. N.G.L. Hammond, F.W. Walbank,
Oxford, 199–
258.
Waterfield R., 2019: Dzielenie upów. Wojna o imperium Aleksandra
Wielkiego, Warszawa.
Webster E.W., 1922: Alexander, the Son of Demetrius Poliorcetes,
„CP” 17/4, 357–358.
Wehrli C., 1964: Phila, fille d’Antipater et épouse de Démétrius,
roi des macédoniens,
,,Historia” 13: 140–146.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
67
Welles C.B., 1934: Royal Correspondence in the Hellenistic Period,
New Haven.
Wheatley P., 2001: Three Missing Years in the Life of Demetrius the
Besieger: 310–308 B.C.,
,,Journal of Ancient Civilisations” 16, 9–19.
Wheatley P., 2009: The Besieger in Syria, 314–312 B.C.
Historiographic and Chronological
Notes’, [w:] Alexander & His Successors: Essays From the
Antipodes,
red. P. Wheatley, R. Hannah, Claremont, 323–333.
Wheatley P., Dunn C., 2020: Demetrius the Besieger, Oxford.
Will E., 1964: Ophellas, Ptolémée, Cassandre et la chronologie,
„REA” 66, 320–333.
Will E., 1984: Adventures of Demetrius Poliorcetes (301–286), [w:]
Cambridge Ancient
History, VII.1, red. F.W. Walbank et al., Cambridge, 101–109.
Will E., 2003: Historie politique du monde hellénistique,
Paris.
von Willamowitz-Mollendorf U., 1881: Antigonos von Karystos,
Berlin.
Winnicki J.K., 1989: Operacje wojskowe Ptolemeuszów w Syrii,
Warszawa.
Wolny M., 2018: Dziaania Pyrrusa w sojuszu z Antygonem
Monofthalmosem
i Demetriosem Poliorketesem przeciwko koalicji diadochów –
uwarunkowania polityczne
i konsekwencje wydarze lat 307–301 p.n.e., „Echa Przeszoci” 19,
9–36.
Wörrle M., 1988: Inschriften von Herakleia am Latmos, ,,Chiron” 18,
431–437.
Yardley J.C., Wheatley P., Heckel W., 2011: Justin: Epitome of the
Phillipic History
of Pompeius Trogus, I, Oxford.
Zadorojnyi A.V. (1999), Sappho and Plato in Plutarch, Demetrius 38,
[w:] Plutarco, Platon
y Arystoteles. Actas del V Congresso Internacional de la I.P.S.,
Madrid–Cuenca, 4–7 de
Mayo de 1999, red. P. Jimenes, J.G. Lopez, R.M. Aguilar, Madrid,
515–532.
Zielinskyi A., 2019: “Capture” of Cilicia by Seleucus I: Revision
of Dating,
„Shodoznavstvo” 83, 3–24.