Pol Valeri

8/10/2019 Pol Valeri

1/17

Receu:.r1e puttr...

a l r t i l ~ a

misao Vol.

(

J.Y; /9811

Vu. l,

,. 5

- 511

521

Recenzi ja

UDK

321.74/ 1 / / 4/ + 327.55

uan

P

o p

o

v i :

Soci

j liz m

u suvremenom

svetu

Matica srpska, Novi Sad , 1982.

Z a j e d n i k o

je

svim tekstovima

da

govore o

s o c i j a l i s t i k i m

procesima u suvremenom sv

i-

jetu punom p r o t u r j e n o s t i l m e u s o b n o g su

kobljavanja, svijetu medusobno podijeljenom

na vojne blokove. na Istok, Zapad l nerazvi

jeni Jug - kako je

v e

u zapadnOJ poli

k o j terminologiji uvrijeeno - na t r e i svi

jet. Svijet se ne moe, kate autor, dijelili na

prvi, drugi l t r e i . v e na progresivni l kon

zervativn i dio. Ne postoje tr i sveta, v e sa


2/17

< : < l l ~ l j 8 i prikat.i, Pol/tUka mimo, l


3/17

Rece zlje i

pr

ikazi P o l i t i misao Vol . XIX / 1982/ No. 4 str. 521- 537

5 3

oaski

n a i n

proizvodnje. i h e g e m o n i s t i k o

m p e r i j a

i s t i k e m e u n a r o d n e odnose. Prema

tome,

e v r o k o m u n i s t i k i put

u socijalizam iz

raz je potreba i povijesne spoznaje da na-

cionalne

k o m u n i s t i k e

partije moraju zastu

pati stvarne interese r a d n k e klase i naroda

vlastite

e r n i j e

A za to je osnovna pretpo

stavka e v r o k o m u n i s t k i h puteva u socijali

1am

o s l o b o e n j e k o m u n i s t i k i h

partija u ka

p i t a l i s

t i k i m zemljama od dominacije drav

nih Interesa

s o c

i s t i k i h zemalja i nj ihovih

k o m u n s t i k i h partija. potpuna nezavisnost i

samostalnost. to vodi porastu nj ihova ugletla

i uticaja

na

drutvena i p o l i t i k a zb ivanja u

svojim zemljama l na m e u n a r o d n o planu .

U celini

uz

eto

e

je

o traenjima novih pu

teva borbe za socijalizam

str

. 252) .

Navedena orijentacija o m o g u a v a r a d n i k o j

klasi 1

o m u n i s t i k i m

partija

ma k a p i t a l i s t i k i h

zemalja v e radijus djelovanja u j a a n j u kon

kretne borbe za rad:ikalnije strukturne pro

mjene drutva.

To

p o t e akc

ij

e r a d n i k e kla

se i druge n predne slojeve na stvarnu, a

ne formalnu

n t e r n a c i o n a t i k u

suradnju i

sol

ida

rnost u svjetskom

d n i k o m

i oslobo

a k o - p r o g r e s i v n o

pokretu. Na tim e se

osnovama pruiti v e a m o g u n o s t socijalisti

k o j transformaci ji drutva, odnosno razvoja

socijal izma kao svjetskog proceso.

Osim toga, e v r o k o m u n l s t i k a ori jentaci ja u

svojoj je

bit

i antiblokovska jer trai izlaz u

poli

tici

koja bi bila

o s

o b o e n a zavisnosti blo-

kovskih suprotnost i. Ta je politika usmjerena

na prevazilaenje obaju blokova. na demokra

tizaciju drutveno-ekonomskih i p o l i t i k h od

nosa. na

j a a n j e

d e m o k r a ~ i j e i slobode o

veka,

na

mir,

nezavisnost l ravnopravnost u

ce lom svetu. Te su

pa

r tije nosioci usmerenja

za mirnim , demokratskim i progresivnim pre

vazilaenjem osnovnih p r o t i v u e n o s savre

menog sveta str. 278).

Iz izloenoga, prema autoru, slijedi da je u

s trategiji i taktici .

politici

i akciji k o m u n s t i

kih partija e v r o k o m u n l s t l k o smjera sadra

na borba za demokraciju putem anlikapitflli

s t i k e

i antidogmatske borbe za slobodu rad

nog

o v j e k a . za

njegovo neposredno

o d l u

vanje u drutvenom radu u drutvenoj r

e-

produkc

ij i

, a upravo sloboda radnog o v j e k a

jest i ci lj i ujedno povijesna z a d a a

d n

k e

klase

sv

h

nacija jer

pobjeda

socijalizma ne

moe se potpuno ostvarit i bez h a r m o n i n e

internacionalne suradn je naroda koji moraju

biti nezavisni i gospodari u vlastitoj k u i

Autor pri kraju navedene rasprave i s t i e da

je u programskoj koncep

ciji

k o m u . l s t l k l h

part

ij

a e v r o k o m u n i s t i k o g usmjeren

ja

sodran

t i k o p a r t i j s k i pluralizam. to je razumil

i

vo. s aspekta neposredne i konkretne borbe

i uvjeta njihova djelovanja, premda u teoriJ

skom smislu problematika

p o l i t i k o g

pl ural i

zrna nije r a z r a e n a Moda e ga, nastavlja

autor, stimulirati praksa i

teorija

socijalisti

k e samoupravne organizacije drutva koja

se

i z g r a u j e

na pluralizmu interesa samou

pravn'ih subjekata, na slobodnom ispoljava

nju interesa radnih ljudi i njihovih osnovnih

samoupravnih organizacija i zajednica. a ne

na pluralizmu i konkurenciji partijskih p o l i t l

kih monopola

str.

324).

Procesi mirnoga demokratskog kretanja l so

c i j a

i s t i k

gibanja otvaroju perspektivu pre

obraaja pol

i k o g

pluralzma u samoupravni

plu ralizom. odnosno odumironja i ukidonja

klasnog sistema u drutvu , a

time

i ostvari

vanja demokratije i slobode za sve str.

325).

z a k

j u u j e autor na kraju svoje studije,

koja

je

doprinos boljem razumijevanju soci

j a l l s t J k i h procesa i potreba radika lnih dru

tvenih promjena u suvremenom svijetu.

avo

P e i


4/17

l l ~ i i l t P o l i t ~ k a

mi

sao

Vul.

>.1Xf l

98l/

No. s1r. 5

-

SIT

.

524

Recenzija

UDK 327.55:327.32

edomira

lrb c

:

Koegzistencija

i

intenzacionalizam

R a d n i k a

tampa

Beograd , 1982.

Koegzlstenclla l internacionalizam, uz polili

ku nesvrstovonja, bitne su ko mponente l obi

ljeja u

m e u n a r o d n i m

odnosima svih pro

greslvnlh snago svijeta na sadanjem stupnju

razvoja proizvodnih snaga i drutveno-eko

nomskih odnosa. Koegzistcncija i internacio

nalizam o e m u se govori u navedenoj knji

zi) kao suvremeni oblici integrac.:ije i osnov

ne metode suradnje

m e u

narodima uvjetova

nl su n u n o u koju aktualni r a ~ v i t a k nauke,

tehnike. tehnologije, ekonomskog ivota l su

vremene clvlllzacije u o p e n a m e u svim na

rodima svijeta kao osnovnu potrebu zbliava

nja l ujedinJavanja radi ostvarivanja egzisten

cij

alnih interesa.

Dakle. osnovni egzistencijalni interesi

v j e a n s t v a . kae autor.

n a m e u

potrebu za

aktivnom miroljubivom suradnjom u svijetu.

Mirna aktivna koegzistencije postaje Impe

rativom vremena, n a m e e se kao condi

tio

sine qua non u svijetu sve

v e e

uzajamnos

ti

i sve

v e e

ovisnosti: u vojno-biokovsko] po

dijeljenosti, zaotrenosti i sukobljovnnju. U

takvoj se situaciji i politickoj konstelaciji

snaga, u

p o s t o j e i m

drutveno-ekonomskim

odnosima

u o p e .

i koe9zistenclja i Internacio

nalizam pojavljuju kao bitne pretpostavke eg-

7lstenci

je

svijeta l daljeg uruiltveno-ekonom

skog razvoj

a

Koegzistenclja l Intern

ac

ionali

z::tm svojom

k o r e l a

n o u l kornplementar

n o l u u cjelini m e u n a r o d n i h odnosa Izra

avaju Marxov h u m a n i s t i k i univerzalizam u

poimanju

m e u n a r o d n e

zajednice. Zato su

koeg

zistencije l internacionalizam, s aspekta

politike pokreta nesvrstavanja. kao oblici i

metode Integracije o v j e a n s t v a bitne pret

postavke Integracije svjetske zajednice. od

nosno asocijacije svih naroda. narodnosti,

-

kreta l svih progresivnih snaga u svijetu.

Koegzistenclja se, kae autor, ne mo7e tu

m a i t i kao faza privremenog razvitka odno:;a

k a p i k i h l s o c i j a l i s k i h zemalja, j

er

nije izraz odredene tak tiko klasne uorbe sa

danjeg trenutka, v e je Izraz objektivnih do

g a a n j a , medunarodnih drutveno-ekonom

skih odnosa u o p e l svesti ljudskog dru

tva u savremenoj fazi njegovog razvitka

str. 80 . l zato koegzlstenclja, kako jednom

r e e Tito, nije l ne moe btti konze

rv i

ranJe

p o s t o j e i h

odnosa.

v e

doprinos

o

u v a n j u

mira. Zalaganje

za

mir i k099zi stcnciju

predstavlja nerazdvojni deo borbe za soci

jalizam str 103 .

Koegzistencije

o . t n a a v a

politiku mira

l

uje

dno jedan od n a l n a realizacije drutven h

promjena. demokratizacije i humani

za

cije dru

tva i m e u n a r o d n h odnosa u svijetu l svi

jeta u cjelin

i.

Mtroljubiva i ak

ti

vna koegzisten

cije ujedno je i m e u n a r o d n i okvir klasne bo

rbe i revolucionarnih drutveno-ekonomskih

promjena. Afirmacija

mime

l aktivne koegzf.

stenclje i n i pretpostavku istinske in terna

c i o n a l i s t i k e univerzalizacija svijeta kao me

u n a r o d n e zajednice.

l n t e r n a c

i o n a l i s t l k a univerzalizacija i humani

zacija svijeta za Marxa

l

Engel

sa

povezani su

s

o s

o b o d i l a k o m borbom revolucionarnih

snaga

i j o m

zajed

ni

ce.

NJ

ihova humanisti

k a

vizija sastoji se u naporima za oslobo

e n j e p o d r

e e slojeva stanovnitva od svih

oblika eksploatacije l ugnjetavanja ukidanjem

svih klasnih, nacionalnih

i

stalekih ograni

e n j a

te uvjeta egzistencije

u o p e

sas

toji

se u oslobadanju osobnosti l stvaranju uvje

ta za nesmetano razvijanje ljudskih sposob-

nosti.

Marxova je vizija i n t e m a c i o n a l i s t i k e i slo-


5/17

R c n : . i

i

prtk4l:i

Pol r lktt

llllf ol

XI. < ( IIJS /

.Vo. J , Str

- W .

5

bode l i n o s t i

h u m n

i s t i k a i revolucionarna

to p r o i s t j e e Iz njegova s h v a a n j a o v j e k a

kao subjekta povijesti l o p e ljudske b u d u -

nosti. kao nove drutvenosti. Marxove poi

manje nove drutvenos

ti

Ill podn1tvljenog

o v j e a n s t v a jest Istinski l n t e r n a c l o n a l i s t i k a

zajednica ljudi ka o asocijacija slobodnih pro

i z v o a a . Upravo taj h u m a n i s t i k i univerza

lizam u poimanju medunarodnog 1a1ednltva

predstavlja konstantu Internacionalizma

i

njegov sutinski smisao (siT.

1-14

.

Tako s h v e n mternac1onallzam zahtiJeva re

a l i s t i k i pristup rjeavanju naclonalnoR pita

nja i podrku n a c i o n o l n o o s l o b o d l l o k l m po

kretima za

j a a n j e

m e u s o b n o g povjerenja.

.:bliLavanje 1 ujedinjavanje u revolucionarnim

akcijama. N a c l o n a l n o o s l o b o d l l a k l pokreti l

sva revolucionarna g l b n J O kOJO tee promje

nama drutvenih odnosa l razvoja demokraci

je pridonose slobodi nac1jo i revolucionarnoj

m a r k s i s t i k o j viziji Internacionalizma. Inter

nac1onalizmo sposobnog l dovoljnog da Izra

zi

bit

z n a e n j a sadranog u ideji op4teljud

skog zajednitva l slobode

za

sve,

i j e

je os

tvarenje posredovano Istorijskom ulogom ra

d n i k e klase. odnosno socl]all7ma str 188).

Pogrena je teza. kaze autor. da u SVJetskim

s o c i j a l i s t i k i procesima danas Internaciona

lno 1ma prednost nad nac1onalnim i da nacio

nalni Inte resi treba da budu p o t l n j e n l Inter

nacionalnim DosadanJa su iskustva pokaza

la da je

n e m o g u e

uspostaviti nekakav ob-

1ekt1Van sklad nac1onalnog l Internacionalnog

na pretpostavci subordlnlranostl nacionalno

ga internocionalnome. Sama bit, i l e k t l ~ k i

odnos nacionalnoga i luternacionoluoga

IS

k l J u u j u odnose n a d r e e n o s t i . O d n o ~ t nacio

nalnoga i Internacionalnoga u kontekstu me

u n r o d n e suradnje l solidarnosti mora se

sagledavati u konkretnim drutvemm odnosi

ma 1 u funkciJI revolucije. odnosno socljaJi

s t i k i h procesa l drutveno-ekonomskih pro

mjena u cjelini.

Stoga su neodriva mlliljen)a i stavovi koji

um jesto uva7avanja

s j l e n l f

n o s t l l razno

vrsnosti revolucionarnih s o c i j a l i s t i k i h proce

sa

- m o g u u o s t drutveno-ekonomskih pro

mjena i s o c i j a l i s t i k i h procesa vide samo u

jednoobraznom monolltnom sistemu. Takvi

stavovi i pogledi

n o v o o s l o b o e n e

zemlje u

razvoju ne

p r i h v a a j u

kao integralni dio su

vremenih s o c i j a l i s t i k i h procesa. vec se po-

smatraju kao 'rezerva' socijalizma u b u d u

nosti

J

u njegovoj konfrontaciji s imperljaliz

mom (str. 203).

Tito 1 jugoslavanski komunisti odbacuju tezu

da

su

ncsvrstaui rezerva socijalizma

te

jedna od

m o g u i h

tehnika

t a k t i k i h

ponaa

llJO

i borbe protiv imperijalizma. Jer samoj

biti soc

ij

alizma ne p r o t u r j e i to to se soci

J a l i s t i k i

procesi ostvaruju. i po obliku l po

sadraJu,

r a z l i

o u pojedirnm zemlJama i

diJelovima sv1jcta. a s obz1rom na

l i i

uvjete. nacionalne s p e c

t l n o l r t l

i neravnomje

most

sveukupnoga drustvcnog rlllVOJB .

Stoga se ostvarivanje principa koegzllltencije,

soHdarnosti i internoclonolizma ne moLO Iz

dvojiti iz sveukupnih drutveno-ekonomskih

procesa, iz cjeline

d r u t v e n o p o l i t i k o g

kon

teksta kojima se razvija borba za demokrat

ski preobraaj svijeta u CJelini. U tom kon

tekstu internacionalizam postale kategorija

relevantna

za

znatno ire oblosti borbe za

demokratiju l drutveni napredak, za Aoclja

llzam

J

samim tlm utoliko z n a a j m j i u n i n u

delovanja i m e u s o b n i m odnosima l poveza

nosti subjekata socijalizma l svih drugih po

l i t i k i h s n ~ : ~ g a koje se zalau za ove ciljeve

st r. 205-200) .

Interesi revolucije nulnO trae ravnopravnost

naroda i priznavanje jednakog prava svim

p o t l e n i m nacijama.

jer

b c ~ ra

vn

opravnosti

1 slobode samoopredjeljenja nacija nema us

pJeha revolucije. RcvoluciJO

zahtiJeVa

interna

cionalno povezivanje. uz

~ t t T o g o

politovanje

nacionalnog suvereniteta. Zato u svakoj vl

enacionalnoj zajednici, l svijetu u cjelini.

nacionalnom pitanje. kao pitanje noclonulnog

suvereniteta. u svojoj je

biti

osnovno Ishodi

te

i sadraj Internacionalnoga Internaciona

lizam

v e

samom pojavom l razvojem nacija

n m e e

kao nufnu potrebu njihovo meduso

bno povezivanje i

z j e d n i k o

djelovanje.

B u d u i

da Je u razdoblju imperijalizma kona

n o

ostvareno ujedinjenje svijeta na temelju

kapitala, odnosno na k u p l t a l l s t i k l m osnova

ma, borba

za

revolucionArni preobrailaj dru

tvo na temelju rado,

za

oslobodenj(: r a d n i k e

klase l o v j e k u o p e

n u ~ n o

j'loprlma Inter

n a c i o n a l i s t i k o

obiljcLjO. 1er

m e u n r o d

n o j

snazi kapitala treba da

se

suprotstavi

m e u -

narodni savez

r a d n i k e

klase. kako

J

Isticao

Lenjin.

Lefljin je u SVOJOJ eksphk&CIJi mternac1onaliz

ma uvijek polazio od nacionalnoga, koje sa

gledava u kontekstu revolucionarnih procesa


6/17

Recenziic

i

prikazi, Pulitii5ka misao, l ol. XlX{982 / No . 4, str.

52

1-537.

5 6

T

kao sastavni

dio

strategije s o c i j a l i s t i k e re

volucije . P o l a z e i od interesa klasne borbe

revoluc ionarnog proletarijata i Marxova poi

manja

in t

ernacionalizma, Lenjin je nacional

no

pitanje povezao s

o s l o b o d i

k i m

antiko

lonijalnim pokret ima i borbom za nacionalno

o s l o b o e n j e u internacionalnim

okvir

ima. to

je bilo, i sada je . izuzetno vano za revoluciju

l socijalizam.

Za Lenjina su. dakle nacionalno i internacio

nalno neposredno povezani. jedno drugo uvje

tu j

e, i zato ih sagledava u funkci( revolucl

je i u okvirima svjetskih nacionalnooslobodl

k i h l ant.ikolon ijalnih gibanja.

n

je inter

a c i o n a l i s t i k o j strategiji revolucionarnog po

kreta pristupio s aspekta elijeva

s o c i j a l i s t i

ke revolucije u RusiJi samo kao p o e t n o g di

jela svjetske revolucije,

u z i m a j u i

u obzir sve

okolnosti i

p r o t u r j e n o s t i

povijesnog trenut

ka i uz svestranu analizu odnosa snaga i mo-

g u n o s t i ostvarenja revoluci

je

. Za Lenjina

je

sredinje pitanje bila revoluc ija l jedinstvo

njezinih aktera u svjetskim okvirima. U tom

kontekstu Lenjin revoluciju u Rusiji sagleda

va tek kao integralni dio svjetske revolucije.

Suprotno Lenjinu. Staljin je i teoriju i praksu

socijalizma teme lj io na i s t i m p r a g m a t l k l m

potrebama vlasti te dnevne politike i dravno

p o t l : k Interesa Sov

jets

kog Saveza. Iz tak

vi h stavova. in teresa i potreba Staljin i z v l a i

z a k l j u a k da eljeli svjetski revolucionarno-rad

pokret treba da bude u funkciji ruske

revolucije. Upravo su navedeni stavov

i

da

kako suprotni Lenjinu. posluili kao osnov.no

mjerilo Staljinova s h v a a n j a l funkcioniranja

proleterskog Internacionalizma.

No pobjeda faizma u

N j e m a k o j

i agresija

s t i k i h zemalja uvjetovali su da Komin

tema na VII kongresu radikalno prom ijeni po-

litiku, koja se o i t o v a l a u reafirmaciJI l ire

nju in ternacionalizma u sklopu a n t i f a i s t i k

borbe l solidarnosti svih demokratskih snaga

svijeta. Tako

je

i n t e r n a c i o n a l i s t i k a . antifa

i s t i k a

l demokratska solidarnost u toku

drugoga svjetskog rata

z n a i l a

novu. izuzet

no z n a a j n u kvalitetu.

Ta

je ori jentacija bila

na tragu osnovnih t e r n a c l o n a l l s t l k l h hte

nja

r a d n i k o g

pokreta, a po svojoj

je irini

prevazllaziia ono sa i m je sam

r a d n i k i

po

kr

et mogao da

r a u n a

u svojoj internacio

n a l i s t

k o

akciji (str.

2 4

Jo se u t o ~ u

a n t i f a i s t i k o g

rata. kae au

tor, postavilo pitanje novog poretka u svijetu

i uspostavljanja novih dru

t

veno-ekonomskih

odnosa. Postulat za novim poretkom, u kome

bi se. pre svega iz.menili ekonomski odnosi

i u kome bi se u praksi pokrenulo reavanje

problema razvoja (s

tr

216} nedovoljno raz-

vijehih zemalja i regiona, danas postaje go

r u i m pitanjem o v j e a n s t v a

Upravo ta pitanja

p o k r e e

i za njihovu se

realizaciju bori rPOkret nesvrstavanja i j e ko

rijene moemo smjestiti u one tokove drugo

ga svjetskog rata koji su ga oslobodi

l a k i m i u kojima je i

z a p o e l a

an tiimperija

l l s t i k a

i antikolonijalna revolucija.

Tu

su po

e c i ruenja starog sistema i odnosa osno

vanih na privilegijama, na interesnim sfera

ma.

na

hegemoni

ji

m o n i h

U ratu i nepo

sredno nakon njegova zavretka z a p o e t a

je

,

kako

r e e

Vrhovec,

s n a ~ n a

struja osloba

a n j a

i emancipacije naroda .

Emancipatorski procesi nakon drugoga svjet

skog rata nisu teki' pravocrtno, v e su na

sve

m o g u e

n a

n e

k o e n i i o n e m o g u a v a n i ,

sve do danas. l danas se javljaju novi oblici

hegemoni je i nasilja u obliku neokolonijaliz

ma, do pogreno s h v a e n o g l prlmljenjenog

s o c i j a l i s t i k o g

internacionalizma. Velike se

sile ne o d r i u hegemonije . Zbog toga je oba

veza svih progresvnih snaga. nesvrstanih i

progresiv.nih pokreta da pronalaze nove mo

g u n o s t i i metode j a a n j a politike aktivne

miroljubive koegzistencije, lntemaclonallzma l

nesvrstavanja u ostvarivanju nove drutve

nosti, z a k l j u u j e autor na kraju knjig

e

ko

jom se osmiljavaju navedeni problemi.

Savo

P e i


7/17

Re cem ije , prika

u

Poliri ka misao Vol. XIX / 19

82/

No. 4 srr . SZJ- 537

527

Recenzija

UOK

327.56

Managing In ternational Crisis

Edited

by

Dan

iel

Frei

SAGE

P u b

l l c a ~ t l o n 1982.

S u d e i po tematici prva dva sveska interna

cionalne serije Advances ln Polltlcal Selen

ce. od kojih se prvi bavi problemima hitne

potrebe stvaranja novog m e u n a

r o d n o g

P

retka. a drugi kao centralnu temu uzima

po-

naanje l donoenje odluka u kriznim situa

cijama, radi se o seriji koja daje veoma

zna

a a n doprinos u rjeavanju problema koji

se nalaze pred suvremenom p o l i t i k o m zna

noC U . Namjera

i z d a v a a

je da predstavi naj

bol je radove o

r l t l n i m

i kontroverznim tema

me

dananje

polit

ike kao i radove sa posve

novih

p o d r u j a

Istraivanja kojima politolozi,

sami i ll povezani sa n a u n i c i m a drugih dis

ciplina. stvaraju nove koncepte l metodolo

g

u

p o l i t k e

analize.

Drugi svezak. Managing International Crisis.

predstavlja zbirku radova sudionika okrug

log stola e u n a r o d n e krize 1 upravljanje u

kriznim situacijama, koji je odran na Univer

zitetu u Zurichu.

1981

godine.

Osnovnu karakteristiku ovog sveska

upravo reprezentativnost autora. To su s t r u

njaci. r a z l i i t i h profila, iz l i i t i h zemalja i

drutveno

pollti lh

u r e e n j a , a samim tlm

i

sa

r a z l i i t i m pristupom centralnoj temi: me

u n a r o d n o j krizi l ponaanju u kriznim situa

cijama. I z d a v a sa ponosom i s t i e

da

su pre

zentiran radovi s t r u j a k a zapadnih zemalja.

Iz SSSR-a kao l iz zemalja tzv.

T r e

e g svl-

1eta to o m o g u a v a i t o c u da sagleda pro

blematlku sa vie aspekata l olakava mu

uvid l analizu problema

m e u n a r o d n i h

kriz

nlh situacija.

Proteklih dvadeset godina u m e u n a r o d n i m

odnosima se p r i m j e u j e poseban Interes ls

t r a i i v a a za

p r o u a v a n j e

m e u n a r o d n i h k.rl

za.

Upravljanje, donoenje odluka l ponaa

nje u k1'iznim situacijama postaje sve vie

u o b i a j e n

n a i n

ivota u svijetu oblljeenom

ideolokim riva lltetom. konfrontacijom super

sila naoruanih nuklearnim orujem l pora

stom regionalnih i lokalnih ratova koji uzro

kuju porast nestabilnosti. Stoga je pred su

dionicima Okruglog stola bio zadatak da i

stra-

ivanja o krizama u m e u n a r o d n i m odnosima

doprinesu smanjenju stanja nesigurnosti

nu

d e i

analizu unutra inje logike kriza kao l

efekata djelovanja dr ava u kriznim situacija

ma. N a u n

pr

istup

i

istraivanje ove pro

blematike Ima veliku p r a k t

n u

vanost

n

dinamiku

kr

i

zn

ih situaci ja jasnijom i olak

a v a j u i

na

taj n a n

akci je donosioca odlu

ka .

Objavljeni radovi nude neka teoremka razmi.

ljanja l empirijska znan ja o m e u n a o d n i m

kriznim si tuacijama. Autori ko

j i

su dal i d

o-

prinos u teoretskom dijetu grupirani su oko

nekoliko problema.

Prvu grupu s a i n j a v a j u autori (K. W. Deutsch,

J Meiset i A Meritt) koji se bave komunici

ranjem i problemom donoenja odluka u kriz

nim situacijama. Problem

je

u tome da su

drave koje upotrebljavaju silu u

m e u n a r o d -

nim odnosima jo uv.ljek veoma daleko od

toga da prihvate pravila igre i li standardlzl

ra ne uzorke koji o z n a a v a j u namjere i m o u

nosti partnera. Na ime. politi

ka

koja se vodi

u kr.iznim situacijama u k l j u u j e osim upotre

be

sile

i ogromnu dozu nesigurnosti .

jer

su

partneri i z m e u kojih postoji Interakcija veo-

ma osjetljivi

na

sve disfunkcije u komunici-

ranju do kojih moe

d o i

zbog g

re

ke u tu

m a e n u poruke jednostavno zbog nem

o-

g u n o s t i vlade da odgovori namjerama

na


8/17

c n ~ i i n l ' ku.

r P o L r r i

misao, l ol. / 1981/ No. 4,

srr

521-537.

528

pravi

n a

n Osim toga

m e u n a r o d n

:ustem

je postao veoma kompleksan. Z a h v a l j u j u i po

rastu broja

driava

u postkolonijalnom perio

du. mnogo vie subjekata djeluje u

e u n a -

rodnoj

politic

i

to

t a k o e r

uzrokuje

visok

stu

panj n e u r a u n l o s t i i nesigurnosti. kako kod

donosioca odluka tako i kod javnog mnije

nja U suvremenom

sistemu

veza l komuni

kacija na globalnom planu javila sc l nova

opasnost m o u n o da nekoliko kriza na

stupa u

isto vr i

jeme. i n j e n i c a je da bi tak

ve

multlkrl78 s u o i l e

vlade sa

ve

oma kon

fuznim i opasn1rn s i tuac ijama. Stoga prof.

Deutsch smatra da krizne situacije treba

shvatiti

ne

prvenstveno kao pi tanje tko e

pobiJed

iti,

v e

kako ne Izazvati drugu stranu

na

postupke sa neprihvatljivim posljedicama

i kako p r o n a i rjeenJa prihvatljiva za obje

stre111e

Druga grupa autora bavi se u svojim radovi

ma konkretnim problem krize na Srednjem

Istoku

A

H.

E

Dessoukil ili

h i p o t e t k i m

po

naanje u s l u a j u nenamjerno Izazvanog nu

klearnog rata

D

Frei) konfliktnim situacija

ma. Za razliku od v e i n e generalnih poku

aja koj i tee da p r o n a u n a i n e l srodstva

da se

1a

ust

avi sukob

na

globalnom planu,

ovdje se s u s r e e m o

sa

posve d r u g a o m

situacijom

tj

. sa eskalacijom krize koja moe

zavriti jedi

no

nenamjeravanim nuklearnim

ratom d u da rizik od takvog sukoba sve

vie raste

n a u n i c i

trae da se ulo e ener

g i n i

napori na unllateralnom. bi lateralnom

i multilateralnom planu.

Akc

i je se moraju

koncentrirati oko 5

velikih

skupina problema:

zaustavljanja utrke u naomanju; s p r e a v a -

nja posljedica koje uzrokuje nuklearna proli

feraclja l

st

ra

teQ

i j

ska doktrina; uspostavlja

nJa komunikacija medu sukobljenim stranama

l potreba da se obrati panja na u e s t a l o s t

kriznih situacija u b u d u n o s t i Posljednji i

pravi odgovor na sve navedene probleme bio

bl o p o l potpuno razoruanje l stvaranje mir

nog m e u n a r o d n o g poretka. U n e m o g u n o s t

do se lo dvo cilja ostvare

n a u n

c l m o preo

staje predlaganje konkretnih k r a t k o r o n i h

mjero ne bi li tako barem o m i n o popra

vlll sltuaclju.

T r e a

skupina radova koncentrirana je oko

pokuaja da se slstamom

kolekt

ivne slgumo

st l, p o

a a n i m

djelovanjem OUN i nesvrstanih

temalja riJei v e i n a akutnih kriza u m e u

narodnoj zajednici. u d u da je ulaskom ma

lih

drlava

. uglavnom bivih kolonija i po

opredjeljenju nesvrstanih, stvoren mult ipolar

ni ststem ravnotee snaga p o v e a l a se i ulo

ga sistema kolekt

iv

ne sigurnosti, detanta l

aktivne koegzistencije. U radu K. Mushako

jla

posebno

je

naglaen stav da

bl

Ujedinje

ne

nacije trebale preuzeli ulogu v o d e e sile

u kriznim situac

ij a

ma p r i p r e m a j u se za to

putem

inte

ru ivnog istTalivanja krize u medu

narodnom sistemu. Prvi korak na tom putu

bio bi stvaranje plana za

mirnu

strukturalnu

transformaci ju m e u n a r o d n o g sistema. pr i

mu

bi se trebalo

orijentirati

na dva glavna

cilja: demilitarizaciju l denuklearizaciju me

u n a r o d n e strukture. Na operativnom nivou

UN moraju ostvariti posve nov pristup po

naanju u kriznim situacijama u skladu sa

funkcionalnim zahtjevima m e u n a r o d n o g sl

s-tema.

to

u stvari

z M i

da treba stav

iti

na

glasak na p r e g o v a r a k u l p o s r e d n i k u ulogu

diplomacije u medunarodnim odnosima. una

pr i

jed

i t

i mehanizme stvaranja. izgradnje l odr

~ a v a n j a mira l orijentirati se na istraivanja

na p o d r u j i m a

soc ijalnih inovacija. Dok OUN

tek treba dati svoj puni doprinos rjeavanju

problema i kriznih situacija. nesvrstane zem

lje su te koje

u

svakom trenutku mogu po

zi

ti

vno djelovati u m e u n a r o d n o j

za

jednici.

Nj

ihovo djelovan

Je

se moe o i t o v a t i putem

p r i h v a a n j a i dosljedne primjene principa ne

svrstanostl l miroljubive aktivne koegzisten

cije. putem

uzdravanja od upotrebe sile u

krlznlm situac ijama kao l

time

to

e

dati pri

oritet

mirn im pregovorima u s l u a j u konflikt

ne

situacije. to se same nesvrstane zeml je

budu

vi

e pridravala navedenih principa

to

e i utjecaj pokreta na m e u n a r o d n e odnose

vie j a a t i

P

re

mda

je

klasificiranje i sistematiziranje em

p

ir i j

skih saznanja o kriznim situac

i j

ama za

sada jo uvijek na p o e t k u ipak je nekoli

ko autora dalo svoj doprinos i na tom pia

nu. Dodue radovi s tog p o d r u j a su malo

brojni. ali z n a a j n i ]er predstavljaju pokuaj

da se putem laboratorijskih eksperimenata na

mali

m grupama npr. Cape lla eksperiment.

Sher iff eksperiment) pokuaju

otkriti

zakoni

tosti koje bi vrijedile u

m e u n a r o d n i m

r e l a c l

jam

a

Z a k j u k koji proizlazi iz tih e k s p e r l ~

menata

jest

da ponaanje u

konfliktnim

si

tuac ijama predstavlja vjebu racionalnosti, to

je napor kako bl linije komuniciranja ostale

otvorene, kako bi se kooperacija nastavila. a

konHtkt reducirao na t a k m i e n j e lli. kako

sam autor Jean A. laponce

kate

: Instrumen-


9/17

Recerllije

i prikaz

i

o l i t i

misao Vol. X IX /1

98 /

No. 4 s

tr

.

52

5 7.

529

ti komuniciranja kooperacij

e a k m

e n i

konfli kta m o r l bit i

tret

irani kao autonom

ne jedinice; svi moraju svirati all nije neop

hodno da sv i svi raju istu melodiju

Dvoj ica sovjetskih autora

V. B.

Lu

kov i V.

M . Sergeev. pokuali su d o do pri

mjera i n a

n a

razm iljanja donosioca odluka

u krizn im situacijama putem ana li ze

a n a

razmil janja v o d e krugova u N j e m a k o j od

1866- 1914. Njihov stav je da memoarska

a

i s v j e d o

e n

direk

tn

ih

u e s n

u ne

koj kri znoj si tuaciji iz prolosti moe poslu

iti da bl se izvukli teoretsk i i

p r a k t n i

zak

c za b u d u

n o s t

Njihov

z a k l

u a je da

proces interakcije

i z m e u

drava u kriznim

situacijama

l j u u j e

kao veoma vanu kom

ponentu interakciju

i z m e u

logike i n a i n a

razmiljanja v o d e krugova drava direktno

u k l j

e u kriznu situaciju.

Premda je doprinos ove knj ige sagledavanju

problematike kriznih situa cija nesumnj iv. slo

i t e m o se sa v

a e m

prof. Danijelom

Freiom da pred u n c m a t ek stoji detalj

no bavl jenje l anali za pojedinih problema na

e t i h u drugom svesku d u

da

BD-te go

dine otvaraju niz novih kriza u svijetu.

Jasmina P o p o v i

Recenzija

UDK 336.7453 338/ 77/

G.

Macesich:

The International Monetary

Economy

and the Third Wo rld

Praeger New York 1981 str. 296

Medunarodni razvojni trgovinski i monetar

ni problemi posljednjih godina zaokuplja

ju

pan ju mnogih e e

a i

rom svijeta i raz-

te

oretskih ori jentacija. Porast Interesa

ekonomske teor ije za k t i n e probleme me

dunarodne ekonomije obrnuto je razmjeran

m o g u n o s i m a s n e teori je odnosno nje

zine suvremene

o k

l a s i

e

varijante da od

govor i na pit

an

ja koja o r e u j u svjetsku

ekonomi ju. Nuime. to je

n e m o

tih teo

ri ja da prue odgovore koji se od nj ih t rae.

v e je interes d

ru

gih teorijskih orijentacija

za

deskripcijom novih pojava u svjetskoj pri

vredi i v e su nastojanja za pronalaenjem

zakonitos

ti

po koj ima se odv

ij

aju ekonomski

procesi u

svij

etu .

Rezult at mn

og

ih nastoj

an

ja u ovom pravcu

jest niz radova o problemima svjetske priv

rede o odnosima razvijenih i zemalja u raz

voju. o svje tskim moneta

rn

im problemima. o

problemima razvoja ltd. irokoj lepezl rado

va o m e u n a o d n o j ekonomiji pridruuje se i

knji

ga

G.

Macesicha

M e u n a r o d

n a

monetar-

na konom ja i

e

svijet U

toj knjizi Ma

ces ich

tr

ai odgovor

na

pi t

an

je kako se svjet

sk i monetarni sis tem reflekti ra na probleme

ruzvuja odnosno koliko

je

u f

un

kciji svjet

skog razvoja posebno zemalja u razvoju i

koje su m o g u n o s t zemalja u razvo

ju

da u

toj s teri meduna rodne ekonomije odgovore

na izazo

ve

razvij en ih zema lja.

Osim toga centralnog sadraja Macesicha

zaokupljaju i drugi problemi. problemi

zn

ano

sti i transfera tehnologije problemi planira

nja u kapitalizmu i so

ci j

alizmu problemi ne

zapos l

enos

ti itd. ko ji samo na prvi pogled

nemaju veze s monetarnim pitanjima. Pozna

vaoci

ma

monetarn ih fenomena znano je da

su monetarni problemi samo re fleksija o p i h


10/17

Rc.cenc.ijc i i k a c . i P o l i t i m sao Vol. X l f/982/ o . 4 5

37 .

53

odnosa u svjetskoj privredi i da p r a k t i n o ne

ma sadraja iz o p e g ekonomskog ivota koji

se ne reflektira u monetarnoj sferi.

M e u z a v i s n o s t

privrednog

ra

zvoja i monetar

ne sfere Macesich prati

o

velike ekonomske

krize do najnovijih zbivanj

a

Pri t ome poseb

nu panju poklanja bretonvudskom sistemu,

njegovim pozitivnim i negativnim stranama,

njegovim o g r a n i e n i m dosezima i raspadu.

Maceslch je k r i t i a n prema rezultatima koje

je

postigao taj sistem.

Medut

im. kad se go

v

or

i o sistemu Bretton-Woodsa, treba vodi

ti r a u n a da

je

on, uza sve nespretnosti i

formalne apstinencije socijal s t i k i h zemalja,

osim Jugoslavije, z a d o v o l j a v a j u e obavljao

funkciju svjetskoga monetarnog jedinstva,

te

da su pravi monetarni problemi nastupili s

njegovim ras.padom. Na razvalinama poslije

ratnoga monetarnog sustava nastala je mone

tarna zbrka i sistem a j u i h odnosa. to

je

p r a e n o n e v i e n i m protekcionizmom u suvre

menoj ekonomskoj povijesti. Vrijeme relativ

ne stabilnosti zamijenjeno je borbom svih

protiv svih, vjerovanjem i uzaludnim nasto

)anjem da se p o j e d i n a n dravnim akcijama

na tetu drugih zemalja moe s a u v a t i pro

speri

tet.

Problemima nove svjetske integracije bave

se mnogi t e o r e t i a r i o tome su napisane

mn


11/17

Re.cem.ijtl i prikaz.{ misao Vol. XI X/ 19

8l/

No. 4 sir. 521 SJl.

53

Recenzija

UDK 330.191.6

R.

J

Barnet:

The

Lean

Year

s

World Resources and

the

Po

l iti

cs

of Sc:arelty

Probable pub l ication, 198 str. 328

Kada

se

je

svojevremeno pojavila teorija

ta

kozvanog nultog rasta u znanstvenim kruga

vima s p o d r u j a privrednog razvoja l m e u

narodnih ekonomskih odnosa nastupilo je svo

jevrsno preneraenje. Zbunjeno st koju je u

p o e t ova teori ja Iza z

va

la nije dugo tra

jala. Nakon kratkotrajne konsternacije usll je

dila je estoka polemika koja je u e s n i k e u

polemici polarizirala na dva bloka.

Na

jednoj

strani nali su se oni t e o r e t i a r i koji su se

priklonili sudovima i u e e n u Granicama

rasta. a

na

drugoj strani

t e o r e t i a r i

koji nl

su

ht

jeli prihvati

ti

a p o k a l i p t k u

sl

iku budu

e g svijeta.

Teori ja takozvanog nultog rasta temelji se na

spoznaji da je zemlja (u r a z l i m aspekti

ma) o g r a n e n h m o g u n o s t l da ubrzo zbog

svoje o g r a n e n o s n e e m o zadovoljiti rs

e potrebe. pa prema tome n e e m o pra

titi r a s t u tempo industri jalizacije na tako

irokom frontu kao to je danas s l u a j Svo

Je j u k e ova je

teori

ja izvela Iz procjena

po

ko

ji

ma su osnovni materijali

za

industrij

ski razvoj na granici iscrpljivosti to je po

sebno

s l u a j

s naftom, danas glavnim ener

getsklm potencijalom, kojoj se u dobroj mje

ri moe zahvaliti industrijska ekspanzija u

posljednjim d e s e t l j e i m a

Iz takvih spoznaja pristae ove teori je Izvele

su z a

j u a k

o

potr

ebi razvoja bez rast

a

da

kle o potrebi prestrukturiranja prlvrednog

razvoja l tednji raspolo ivih resursa. koko

bl se l

b u d u i m

generacijama

o m o g u i l o

ko

ri tenje raspoloivih prirodnih bogatstava.

Svoje

z a k l j u k e teorija

nultog

rasta

proteg

-

la je na cijeli svjetski prostor, na razvijene

zemlje l zemlje u razvoju, pa su stoga najve-

e

zamjerke ovoj teoriJI dolazile od strane

e t i a nerazvijenih zemalja. Oni su od

mah u o i l i njenu

zam

ku l oci jeni li je kao teo

ri ju koja pledira za

p o s t o j e e

odnose u svjet

sk im prostorima dakle za

p o s t o j e u

polari

zaciju na razvijeno i nerazvijene i optuili su

je

da

je

objektiv

no u funkciji razvijenih ze

malja.

Na

pozicije t e o r e t i a r a zemalja u razvoju d

o

li su i neki uvaeni g r a a n s k i t e o r e t i a r

Ont se nisu dali Impresionirati

p o n u e m

vizijama.

v e

su nastojali pruit i i t a o c m a

svoju ocjenu razvoja svjetske pr ivrede u go

dinama koje sl ijede. U ovu skupinu moe se

uvrstiti i Samet, sa svojom knjigom Mrave

godine, s kojom u bit i ne negira o g r a n e n e

m o g u n o s t i zemlje.

1er

naa planeta zaci

jelo nije bunar bez dna, all dovodi u sum

nju zahtjev za nultim rastom.

Prema Barnetu osnovni problem u priv red

nom razvoju suvremenog sv ijeta je u tome

to

neki

troe prev

ie, pa stoga drugima

OS

taje malo za potronju. Ovo stajalite doka

zuje na primjeru potronje pet glavnih izvora

bogatstva (energije, ruda, hrane, vode i o

vjekovog

u m i j e a

Po Barnotovom sudu ne

ma nune oskudice bilo kojeg prirodnog bo

gatstva za osiguranje prlstojnog ivota l

e

d v i e n o m svjetskom stanovn

i

tvu krajem

ovog

s t o l

e e u m prirodnog bogatstva

nema dovol jno ako se nastavi jednostrano

b o g a

e e

ill daljnja ekoloka k a . Pita

nje oskudice Barnet

o k r e e

prema razvijenim

zemljama i u njihovom ponaanju vidi opas

nost za o p i privredni razvoj u svije

tu

.

Na

mnogim primjerima on dokazuje to se z

bi

va kad se i2 prirode uzimaju materije pod

pritiskom protita, pokazuje tamnu stranu tl l

k-


12/17

Ht C

tl,rJt

t prika:.i,

P

olit i l

ka misao,

Vol. 9 ZJ. No

. 4,

str.

521 W

53

vog ponaanja koja je

o b i n o

prikrivena bli-

stavim pokazateljima privrednog rasta i raz

voja .

U tom smislu. Barnet je na pravom tragu kad

tv

rdi da

Je

oskudica proizvod

p o l i t i k e

i eko

nomske organi

zac ije

suvremenog

svij

eta. On

je k r i t i a n prema dJelovanju svjetskih kor

poracija 1 nacionalnih birokracija koje svaka

a sebe P O t i u lou razdiobu bogatstva l

nanose ekoloku tetu . Pod uvjetima kako

Ih

n a m e u

ovi subjekti svjetska tvornica.

kako Bnmet s likovito

1 n a a v a

suvremenu

proizvodnu interferenciju razn ih

p r o i z v o d a a

z cijelog svijeta. ne moe efikasno funkc io

nirati. pa ga takav stav dovodi do

z a k l j u k a

o nunosti promjene

p o s t o

e e g

ekonomskog

poretka u svijetu.

Sadanji ekonomski poredak. prema Bametu.

utemeljen je na ideolog

iji

slobodne trgovine

l nesmetanog kretanja faktora proizvodnje

svjetskim prostorima On potencira neJedna

kosti l poloaj v e e g broja zemalja i naroda

u svijetu i n i sloenijim. Zato Barnet pledira

za

p r i h v a a n j e novog

m e u n a r o d n o g

ekonom

skog poretka i j u su ideologiju i osnovne de

termlnante postavile zemlje u razvoju.

Kod Barneta je z n a a j a n kva litet taj to su

vremene medunarodne ekonomske odnose

tretir

a kao klasne odnose pa

je

drugim rije

i m a

kod njega prisutna spoznaja da je po-

s t o j e e

odnose u svijetu

m o g u

mijenjali

klasnom borbom. U tom se pogledu on

raz-

likuje od mnogih suvremenih

g r a a n s k i h

eko-

nomista. koji iako su naklonjeni zemljama u

razvoju promjenu p o s t O

J e i

h medunarodnih

ekonomskih odnosa s m j e ~ t a j u u steru sub-

jektivizma i psihologije.

Treba naglasiti da Barnetove simpat ije za

zemlje u razvoju nisu ren1ttat neke lane so-

lidarnosti. One su Izazvane stanjem ekonom

skih odnosa u sv ijetu l

vidljivim

negativnim

trendovima svjetskog ekonomskog razvoja.

Barnet nije

ma

rksista all

ne

moe zanema

riti e n i c u da sc sviJOl ne moe razvijati

na n a i n

kako to danas i n i Zato on u po

e m razvoju svijeta vidi opasnosti

z

razvijene zemlje l zemlje u razvoju. pu kako

je

k r i t i k i

raspoloen prema doktrini libera

lizma

i m

pomak prema

m e u n a r o d n o m

spa

razumijevanju i pled1ra

za

formiranje niza

nadnacionalnih

Institucija koje bi

kroz me-

u n a r o d n i

konsenzus otvorile nove prostore

za daljnje funkcioniranje Svjetske tvornice .

Na

kraju Bametovu knjigu -

rave

godi

ne uskoro e objaviti d a v a k a k u a Glo

bus

iz

Zagreba pa

e

tako njeni nadasve

interesantni sadraji biti dostupni 3irokom

krugu

i t a l a c a

Vlatko ileta


13/17

Recent je

i

prikazi

Puliti.:kf1

m i ~ a o Vol. XIX

/

98

/

No. 4 str 521-531.

5

Recenzija

UDK 323 / 438/

Adam

Bromke:

Poland: The

Last

Decade

Ontario 1982 str. 189

Po

ljska zbivanja izazvala su poplavu literatu

re, u-glavnom u zapadn im sredinama, od koje

se

v e

danas moe sloiti opsena bib liogra

fija . Kn jiga Adama Bromkea u tom skupu raz.

l i i t i h djela zuuzima,

m e u t i m ,

posebno mj

e

sto. Pri

je

svega, r i j e

je

o autoru koji nije

postao

polonisl

v e je od svog rodenja,

preko varavskog ustanka l kasnije godina

emigracije. imao priliku pratiti poljska zbiva

nja na neto

d r u k i j i n a i n

Svojim dosada

njim djelima Bromke je pokazao da se, una

t o n j e n i c e

to ivi u drugom svijetu. oz

biljno trudi da razumi je poljska zb ivanja, te

da, na drugoj strani. upravo zbog svoje origi

nalne poljskost i t rai m o g u e putove izlaska

iz krize. Upravo to osiguralo je Bromkeu za

vidno mjesto m u r o m a t r a

i m

poljskih

kretanja i m o g u n o s t

nez

avisnog kontaktira

nja na raznim stranama, u u j u l njego

vu bivu domovinu .

Najnov ija Bromkeova knjiga sastoji se od se

damnaest eseja, pripremljenih u posl jednjih

nekoliko godina 1973

981),

u kojima anali

zira zb

iv

anja prije kri ze , p o e t k e kriznog

sta

nja i nastanak Solidarnosti te istodobno

daje prve ocjene te nove faze polj skog raz

voja.

O c j e n Glerekovo doba kao kraj jedne fa

ze poljskog

s o c i j a l i s t i k o g

razvoja i traenje

novih m o g u n o s Bromke

je

bio dukobo svje

stan i opasnosti koje donosi nov put . Eko

nomska sve

te

za situacija i preveliko osla

njanje

na

inozemne kredi

te

uvelike su

pot

ko

paval i autoritet voue koji je U toku deset gO

dina u i n i o dosta toga. No njegova o p a stra-

teg i ja djelovanja, koja se nije smjela dovo

diti u pitanje, kao 1 sve v e e udaljavanje od

ivotnih realnosti vodili su Giereka i njego

vu ekipu problemima koje se teko moglo

svladati na preteno starim instrumentima

djelovanja. Sve inovacije koje je Gierekova

ekipa unijela odnosile su se

na

ubrzani rast

stand arda. gradnju novih objekata e s t o

grandomanskog karaktera) i stvaranje dojma

da su posri jedi epohalna nova d o s t i g n u a .

Na drugoj strani.

ve

li ka mainerija propagan

de uspjeha trudila se da Glerekove akcije

pri kae kao izvanredno uspjene i dokraja

promiljene.

Ne v o d e i a u n a o potrebi mijenjanja dru

t v e n o - p o l i t i k i ob

li k

a djelovanja i siguran

da je nov kurs jedini ispravan. Gierek je sa

svojim suradnicima gotovo sasvim ispustio

iz

vida

djelovanje suprotnih snaga, koje su

se o e pojavlj ivati u raznim oblicima. no

s e i

sa sobom i

a z l i i t e

p o l i t i k e programe.

O p i s u j u i svoje kontakte s brojnim predstav

nicima te poljske opozici je, Bromke daje uv

jerlj ivu sliku stanja u o kr ize , iznosi razmi

ljanja

v o d e i h

djelatnika opozicije i nazna

u okvire, ako se

to

moe tako nazvati, po

k i h

programa .

Koo

vrstan poli to log, Bmmke uz analizu unu

tranjeg razvoja . ekonomskih t e k o a . nedo

statka jedinstvene lin ije unutar PURP-a za

postavljanja bi lo kakvih ob

li

ka demokratskog

dija loga, organiziranja snane opozicije, su

protstavljanja crkve i sve v e e g nezadovolj

stva naj irih slojeva drutva ne zaboravlja

ni

m e u n a r o d n

e uvjete.

U

s p

o r e d u j u i

m a a

ske

d o g a

a j e

1956 . l

e h o s l o v a k a

zbivanja

1968 Bromke osvjetljava i situaciju koju je

stvorila politi

ka

poputanja: normaliz< cija od

nosa sa SR N e m a k

o m p o j a a n i

tokovi me

u e v k i h

odnosa i u

t

ecaj Konferencije o

evropskoj sigurnosti i suradnj i, to je sve


14/17

R u m t i f ~

l

prika:zi, Po/ititistva

renja.

A

svi

likovi Dostojevskog

g r e v i t o

tee

samoostvarenju i u toj pomamnoj potrazi za

IskupljenJem (religijska terminologija Je

ov

dje primjerenija} ne prezaJU ni od krajnj

ih

sredstava - ideolokog ili stvarnog ubi

stva, samoubis

tva.

sadizma, kriminalnih i n a

svih vrsta.

leko je sfera predmetne d

jc

lat s

ti

u e n

iz prikazivanja. u romanima s u s r e e m o su

blimirane oblike konkurencije. odnose karak

t e r i s t i n e

za sferu predmetne djelatnosti na

lazimo transponirane u

sferu

duha, u medu

sobne odnose ljudi ko(l su osloboden1 kon

vencija.

Kako kaze

Feher. veliki

sistemi

objek-

tivacl)e svi jeta - konvencija, umjesto u d

ru

tveno) podjeli rada, drav

a

crkva, re ligi ja ,

politika

, projcktirani su t a k o e r u sf eru duha,

oni su duhovna a rita oko kojih se grupira

lu

l ikovi. n t i n o r n

a e l a

graden

skog drutva kod Dostojevskog s u s r e e m o

kao ideje

za

koje se u duhovno borbi 1alau

Idejno suprotstavljene l i n o s t i . M e u t 1 m

ne-

ma pobjednika. nema rjeenja. Egocentri7am

1 pobuna velikih egoista biva slomlJena. on i

ne pe>sti7u iskupljenJe i zavr5ava

ju

u pokaja

nju. samoubistvo Ill ludilu;

krotkost

i

bolan

ska dobrota kristovskilt likova pokazuje se

besplodnom l e o n o m U ustrojstvu gre

a n s k o g svijeta n e m o g u e je podraavati Kri

sta. DostOJevski

o s j e a da

su e t i k e dileme

u tom i takvom SVIJetu neuklonjive.

Tew l

antitezu pt>djednako je

n e m o g

u e pr ihvatili.

trajno s

njom

ivjeti 1 u njoj

n a i

mir

l Isku

pljenje

(l amoostvarenje). Temeljno

je

p1lanje

,gdje je sinteza. Dostojevski pr ibjegava poku

aju

m i s t i n e

sinteze. razrjeenja


17/17

RLC Im;.ije i prikazi. Po/it

itka mi

s

ao,

l ol. XIX /9811. No 4,

tr Sll 517.

5 7

tscheovom idejom n a t o v j e k a Premda je

opravdano u nektm t o k a m a

uputiti

na srod

nost Dostojevskog l Nletschea Dostojevski

nije propagator

n a t o v j e k a sto

bi se moglo

p o v r ~ n o

z a k l j u i t i

Iz njegova prikazivanja

li

.kova Velikih egoista. kae Feher). nego nje

gov

t i a r .

U g r a a n s k o m drutvu. po

miljenju

Dosto

jevskog, v e spomenuti llstemi drutvenih

objektlvaclja izgubi li su svoju eticku vanost.

te neme nikakve prirodne r e g u l < ~ c i o n e si le

J

Documents

Pol Valeri