ENVER HOXNA

TËRMETI LËKUND M^LET

POR JO SHQIPT^ ► ^ #N

ENVER HOXHA.

TËRMETI LËKUND

MALETPO.R JO SHQd^PTAI^IN

I'j^rlirrre të ^rlbajticra në rrethin e ShJcod.rës

Tetor 197g

srI i'CpIA BOTUES^ «g Nl^`.NTORI»

TIRANi?, 1979

^

TËRI^II^;TI L^KUND MALETPOR JO Z^:MRAT TONA

1^'julcc në r^aitingun e madh ië Bahçellëkut

19 tetor 1979

Të dashur shokë e shoqe, motra e vëllezër tërrethit të Shkodrës dhe të të gjithë Shqipërisë,

Përfundimi me sukses të plotë i të gjithandërtimeve në rrethet e Shkodrës, të Lezhës, tëMirditës, të Dibrës, të Krujës, të Matit, të Pukëse të Tropojes, që u dëmtuan rëndë nga tërmetii fortë i 15 prillit të këtij viti, është për të gjithëpopullin, për Partinë dhe për mua një gëzim ipapërshlcruar. 1^Të asnjë vend të botës nuk l^andodhur që paso,jat e një fatkeqësie të madhe sikjo, të zhduken brenda një kohe rekord, siç ndo-dlii në vendin tonë socialist.

Tërmetct ,janë një fennmen natyror që njihenshkencërisht, por pasojat e tyre nul^ mund të

^

parandalohen. Një numër zonash të globit tokë-sor, për shkaqe që dihen, preken nga lëkundje tëmëdha ose të vogla.

Vendi ynë nuk pëi'fshihet në zonat e veçantatë tërmeteve, por kjo nuk e përjashton atë n:;alëkundjet e tyre. Faktet historike trëgojnë se nëcdo kohë kanë ndodhur tërmete që janë ndier dhekanë shkaktuar dëme në vendin tonë, si edhc nëvende të tjera. Historia e lashtë flet sidomos përtërmetet e forta të Dyri'ahiumit të vjetër, të Te-

pelenës, të Gjirokastrës etj.Para Çlirimit të Shqipërisë, në kohcn c su-

ndimit të pushtuesve të huaj dhe të feudo-borgjc-zisë vendase, tërmetet përbënin një nga fatkeqë-sitë më të mëdha për pc^pullin tonë, sepse ai ishtci varfër, i rraskapitur dhe i shfrytëzuar n^^ kulmnga pushtuesit e nga klasat sunduese dhe, si i ti-llë. nuk ^;jentc as mundësinë m^^ të vogël për tëpërballuar sadopak fatkeqësinë q^ i binte në ko-kë. Kur ndonjërit i rrë^ohej shtëpia, në të l^alua-rën, kjo përbënte një gjëmë të madhe p^^r të dhcpër familjen e tij. Me vështirësi të mëdha, dheduke kursycr nga goja e vet dhe e fëmijëve kaf-shatën e bukës, atij do t'i duheshin me dhjetëravjet, që të rindërtonte çatinë sa për të mbuluarkokën. Megjithatë, edhe në ato kohë aq të rëndae fatkeqe, kur sundimtarët nuk i jepnin as ndih-mën më të vogël të dëmtuarit, nuk ka mw^gL ►ar

ndihma e njerëzve tanë të tlzjeshtë për sholtu-sho-kun, e vëllait për vëllanë, e mikut për mikun.

4

e shokut për shokun. Përkrahja në fatkeqësi, megjithë fukarallëkun dhe mjerimin c madh që ekzis-tonin në vend, ka qenë një nga vetitë karakte-ristike të popullit tonë. Dikush jepte një velcnxë,dikush një jorgan, i trcti një sahan apo një lugë,tjetri ndihmonte me punën e tij pëi° të n^> •një kasolle me baltë a një haur sa për t'u futurbrenda.

Pas Çlirimit, me fitoren e madhe historike tëLuftës Nacionalçlirimtare, me marrjen c fuqisënga populli, me vendosjen e shtetit të diktaturëssë proletariatit. nën udhëheqjen e Partisë si^ lati^-dishme të Punës, si në çdo drejtim tjetër edhenë drejtim të fatkeqësive natyrore, siç janë tër-mctet• gjendja ndryshoi krejtësisht. Rrënimet. ngatët•meti> që preknin krahina të tëra dhe ishin ngamë të rëndat, filluan të zhduken me vendosmë-ri të tnadhe, pa shumë dhimbje dhe brenda njëkohe shumë të shkurtër. Tani, për t'i ndihmuartë prekurit nga ndonjë fatlceqësi dhe për të zhdu-kur pasojat që sjell ajo, ngrihet në këmbë me-nj^'hei'ë gjithë populli, të cilit i bën thirrje Partia,ashtu sikurse edhe dje, në Luftën Nacionalçlirim-tare. Kur Partia i bëri thirrje popullit për çlirirnine atdheut, ai tt ngrit i tëri dhe iu përgjigj flakëpër flakc hushtrimit të saj. Kështu ka ndodhur tene edhe pas Çlirimit, kur kanë rënë tërmete. siato në Dibër e në Librazhd, në Tepelenë e në fsha-trat e Mallakastri^s, në Sai•andë e gjetlcë. dhe i:anisë fundi nc rrethet e Shlcodrës, të Lc^hës dhe në

5

qylete e n^ shumë fshat^•a të disa rretheve t^ Shqi-

përisë së Veriut. Mbarë populli ynë, tne thirrjene Partisë dhe me besim të pakufishëm tek ajo,u ngi^it menjëheLë dhe, si një trup i vetëm, umobilizua për të pët'balluar dëmet e shkaktua-t^a, për të lehtësuar c pëi' të ndarë dhimbjen einadhe së toku me vëllezërit e motrat e dëm-

tuara.Më 15 prill të këtij viti tërmeti na vt•au dhc

na pla^osi shumë vëllezër e motra, na preku 500fshatY'a e disa qytete, ku dolën jashtë përdot'imitmë tepër se 17 mijë shtëpi, objektc ekonomikee soeialkulturot^e dhe, si pasojë, rreth 100 tnijë ba-norë mbetën pa strehë. Për një c;ast u lëkundfort toka, u lëkundën kodrat, u lëkundën malettona, shtëpi e fshatra të tëra na u rrafshuan për-tokë, por rntk u 1'c.kund shqipiari. Ai qëndroi fortnë lcëmbë, ashtu siç ka qëndruat• l^urdohcrë për-para rt'ebc^heve që e kanë kërcënua>', ashtu siçka qëndruar kur armiqtë janë përpjckur t'i pt'ekin

lirinë dhe l^ufijtë e atdheut.Shqiptat^i asnjëherë, në asnjë rrethanë, nuk

ëslltë li;ështuar. por me s,yrin në thepin e pusll-kës e ka mbajtur di^ejt shtatin, l:a pëi•veshur

krahët, ka n;; ►^itur lat^t zemi•ën, ka vënë të gjithaforcat e ti; fizilce dhe mendore për të përballuart^reziqet. NTbi hirin. mbi rrënimet nga luftëratbarbare të pushtuesve të nd>^tishi'm. ^ti ka diturtc dt^narojë i pat^pur c të rindt^^tojë atd}^i^^un. l;dhenc kohët tona. n^c Lttftcn ^ri^anc Nacionalçlir'im-

G

lar^^ l:undër aasl^iist^ve italianë dhe nazistëve g^jei•_niani^, populli ynë e çliroi vendin dhe, pas kësajlufte, c^ rindërtoi atdheun e zhuritur nga armiq-të. E rindërtoi atë shpejt dhe ashtu siç dëshiron-te. Më vonë ndërtoi e po ndërton një shoqëri të

' vërtetë socialiste, ku rron i lirë, nc demokracidhe në sovranitet të plotë. Të bashkuar dhe nëdashuri të papërshkruar jetojnë njerëzit tanëme njcri-tjetrin dhe me Partinë e pushtetin e ty-

^Ne jemi një vend i vogël dhe një po ull ivo^;ël. Por popullin shqiptar e karakterpojnënjë forcë c një qëndrueshmëri e madhe, të pa-shembullta, për mbrojtjen e atdheut dhe përmbrojtjen e jetës së tij. Këtë forcë dhe qën-drueshmëri të popullit shqiptar i vërteton histo-ria.

Ne jemi pasardhësit c fiseve ilire. Në këtoti'oje të lashta të të parëve tanë kanë vërshuar^rekët, romakct, normandët, sllavët, anzhuinët,bizantët, venetikasit, osmanët e shumë e shumëpushtues të tjerë, por ata nuk i zhdukën dot aspopullin shqiptar, as kulturën e vjetër ilire, asvazhdimësinë e saj shqiptare. Kjo tre;on dashu-rinë e madhe të popullit tonë për jetën, tre^onvendosmcrinë shembullore të tij për të mbrojturvatrën, kulturën, bashkimin dhe çdo gjë të shenj-të të kombit shqiptar.

Edhe në kohët e reja populli shqiptar ka pë-stial' shumë fatkeqësi. Atë u përpoq^;n ta zhduknin

7

Si popull c si l^omb dhc ta shpai•tallonin si një

unitet të gjallc e veprues. Të huajt u pcrpoqëndhc c copëtuan vcndin, ata u përpoqën t'ia zhduh-nin edhe zakonet, t'ia bastardonin edhe hulturën,

edhe gjuhën, por më kot.Në kohët moderne, më 7 prill të vitit 1939,

populli dhe vendi ynë, i qeverisur nga një mbretxhelat feudal, armik e tradhtar, që e kishte shi-tur Shqipërinë tek Italia, u sulmua nga ushtriafashiste e Musolinit e më pas edhe nga ushtriae Hitlerit. Por populli dhe klasa punëtore e Shqi-përisë nxorën nga gjiri i tyre Partinë e lavdishmeKomuniste, sot Partia e Punës e Shqipërisë, ecila, që në ditët e para të themelimit të saj, lë-shoi kushtrimin: Në këmbë, o burra e gra të Shqi-përisë, në këmbë i madh dhe i vogël, për të për-balluar ri'ebeshet që na kanosen e për të dalëfitimtarë mbi armiqtë! Dhe ne dolëm fitimtarënë saje të udhëheqjes së drejtë të Par tisë sonë,në saje të luftës së lavdishmc të popullit shqiptar,në saje të patriotizmit të flaktë të bijve të këtijtrualli bujar, në saje të ideologjisë së pavdek-shme të marlcsizëm-leninizmit.

Lufta na shkatërroi, ajo rrënoi çdo gjë, mi-jëra vëllezër dhe motra na u vranë, por ne asnjë-herë s'e humbëm kurajën. Nuk ishte populli ynënga ata që qanin për fatkeqësitë, por ishte njëpopull triin që diti të luftojë e të fitojë dhe, pasfitores, të vazhdojë luftën për ndërtimin e njëshoqcrie të re, të shoqcrisë socialiste. Dhe ja, këtë

tt

shoqcri socialisle populli tash e^;ëzon, e je-ton, e mbron dhe e zhvillon gjithnjë e më për-para.

Sot, në saje të vijës së drejtë të Partisë dhetë shtetit të diktaturës së proletariatit, Shqipë-ria është e popullit punonjës dhe askush nuk ^u-xon ta prekë. Edhe një fatkeqësi kaq e madhenatyrore me pasoja të rënda, si kjo e tërmetit të15 prillit të këtij viti, që na rrafshoi përtolcc kra-hina të tëra. nuk e li ;ështoi popullin tonë.

Motra dhe vëllezër,

Kurrë ndonjëherë, në asnjë vend të botës,lcu kanë rënë e bien tërmete, nuk është parë qc,brcnda pesë muajve, të ndërtohen aq shtëpi ba-nimi sa të futet brenda një popullatë e barabart.ëme atë të dy qyteteve të mëdha, siç janë Durrësidhc Vlora të marra së bashku, pra të ristrehohennë shtëpi moderne, më të mira se ç'i kishin, afër100 mijë banorë.

Në vende të tjera, ku sundojnë borgje-zia dhc kapitali, tërmetet, për fat të keq, për-bëjnë, siç mund ta keni dë^juar, një fatkeqësitë tmer•rshme. të cilat u shkaktojnë të dëmtuarvepla;;ë të rënda që nuk i shërojnë dot as për shumëkohë.

Ka vende, të prekura n^a tërmetet, kti nje-rëzit e dëmtuar kalojnë me dhjetëra e dhjetëravjct në pritje për të siguruar të palctën një ka-

9

solle, por as këtë nuk c sigurojnë dot. Ata rrojnënë kushte të rënda, në çadra, në llucë, në shi enë borë. Për ndërt.imin e shtëpive të lcëtyre tëmjeruarve bëhet gjithë ajo bujë, caktohen edheshuma të mëdha të hollash, gjoja për t'i ndihmu-ar, por, në fakt, nuk bëhet gjë, sepse këto shu-ma në botën e kalbur kapitalisto-revizionistevidhen e grabiten nga të gjithë ata që ngarko-hen gjoja t'i drejtojnë e t'i administrojnë këtofonde dhe nga gjithfarë matrapazësh e speku-latorësh.

Në vendet kapitaliste dhe revizioniste, kurng jasin të tilla fatkeqësi, qeveritë në fuqi zgjatinduart e lypin nga të katër anët, ku të mundin csa të mundin, për të marrë ndihma në të holla,shtresa e mbulesa, veshmbathje, ilaçe e çdo gjëtjetër të nevojshme dhe megjithëkëtë, të dëmtua-rit e gjorë prapë mbeten në mjerim, në mes tëkatct• rrugëve. Kurse vendi ynë socialist, ashtusiç i ka përballuar tërmetet e mëparshme, edhepasojat e këtij tërmeti kaq shkatërrues i zhdukume forcat c veta, pa i ndet•ur dorën kurrkujt, papranuar asnjë ndihmë, nga cilado anë që mundtë vintc.

S1lteti i diktai:urës së proletariatit, shoqëriajonë socialiste, mc Partinë e Punës të Shqipërisënë krye, me mundësitë dhe me rezervat e tyreekonomikc të pashtershmc, me forcat e shpirtit.bujar të njerëzve të papërkulur, c mundën shpejttët•metin, ndërtuan çdo gjë që u shkatërrua, shko-

10

lla, shtëpi hulture, çerdhe e kot^shte fëmijësh,shtëpi lindjeje, r•ru^;ë, u•jësjellës e shtunë objcktetë tjcra të domosdoshme dhe ua dhtu•uan vëlle-zërve e motrave të zonave që pësuan këtë fat-lceqësi.

Familjet që u futën në shtëpitë e reja moder-ne, janë sot në festë, janë të ^ëzuara e të lumtura,^anë krenare për Partinë e tyre të dashur, përpushtetin e tyre të fuqishëm.

Të ^jitha këto shtëpi të buktu^a janë pronëpersonale e familjeve që u strehuan në to; të ci-lave u urojmë që t'i ^ëzojnë për mot e jetë! Shtetii pi-oletarëve nuk do të marrë nga ata asnjë shpër-blim, asnjë taksë dhe asnjë qira. Ja, vëllezër dhemotra, shokë dhe miq, ç'do të thotë socializëm,^'do të thotë dikiaturë e proletariatit, ç'do të thotëfitore e revolucionit socialist mbi armiqtë kapi-talistë, të jashtëm dhe të brendshëm. Kjo ështëvija e Partisë sonë, që shprch vullnetin dhe in-tcresat e popullit e të atdheut socialist. Këtë vijëtë drejtë, që udhëhiqet nga doktrina kurdoherëfitimtare e marksizëm-leninizmit, komt^nistëtshqiptarë, populli ynë, e pasurojnë, e zhvillojnë,e mbrojnë dhe e ruajnë të pastër si qclibari. Ja,ky është vitaliteti i rendit tonë shoqëror socialist,i forcës së madhe dhe i qëndrueshmërisë së eko-nomisë sonë socialiste.

Bot•;jezia dhe revizionistët janë përpjekurpër shtunë e shumë v,jet me radhë të ^ënjejnëbolën, dulcc i thënë të lcundëi•tën e asaj që lta ndo-

11

dhur n^^ Shqipëri; ata janc orvatur ta bëjnë tëbat•dhcn të zezë dhe tc tnoliojnc tc ^jitha ato që

po realiiohcn në vendin tonë, të shpifin se tëgjitha këto realizime nuk po arrihen nga popullishqiptar, i udhëhequr nya Partia e tij e lavdish-me e Punës, por nba të huajt! Qeveritë bor^;jezedhe revizioniste janë pët•pjekur dhe vazhdojnëtë përpiqcn që t'i tnbushin mendjen botës se gjojaShqipëria nuk mund të ndërtohet, të rrojë e lirëdhe c pavarur me forcat, me punën dhe me vull-netin c hekurt të popullit të saj. Por të gjithakëto ^ënjeshtra janc demaskuar dhe po demas-kohen njëra pas tjetrës nga vetë jeta. Popujt ebotës po i shohin g jithnjë e më tepër me sytëe tyrc fitoret qc arrin populli ynë, ata po dë^jojnëmc veshët e tyre zërin e fuqishëm të këtij populli,kurdoherë në mbrojtjc të së drejtës, në mbrojtjetë socializmit, në mbrojtje të interesave të tij dhctë popujve të tjerë të botës. Ata po dëgjojnë mel.ënaqësi zërin e fuqishëm të revolucionit prole-tar që do ia pët•mbysë një ditë nga themelet sho-qcrinë e vjetër borgjeze, kapitaliste, imperialiste,revizioniste.

Isapitalistët dhe rcvizionistët po gërthasinpër «ndjenja humanitare» dhe «për të drejtat enjeriut», por faktet tregojnë se, në vendet ku su-ndojnë ata, s'ka as humanizëm, as liri, atjc mbre-tëron mjerimi për popullin, për klasën punëtore,për fshatarësinë. Me miliona janc atje të papunëtc{i^ vdesin n:;a sëmLmdjet c n^a uria. Kudo lca

12

L;reva, anai•ki, inflacion, kriminalitct, demonsti•a-^a, l^udo ka pcrlcshjc me gjakpirësit c popullit,l^udo ka problemc e shqetësime të pantimërta përpunonjcsit, që regjimet në fuqi nuk janë në gjen-dje t'i zgjidhin. Në këto vende jeta e njeriut nukështë asnjëherë e sigui•t.

Në vendin tonë socialist është e kundërta,populli lufton, punon dhe rron i gëzuar. Çdo ditëe çdo vit jeta e tij përmirësohet. Këtu nuk kapapunësi, nuk ekzistojnë më taksat, nuk ngrihençmimet, nuk ka inflacion, dhe të tilla nevoja jetë-sore, si shërbimi shëndetësor e arsimi, janë tësiguruara falas. Qiratë e shtëpive te ne janë aqtë vogla, saqë gjetkë është e vështirë ta besojnëkëtë të vërtetë. Por faktet dhe realiteti ynë fla-sin vetë.

Këtë Shqipëri të bukur e të lulëzuar socia-listc c ka ndërtuar populli i saj dhe jo të huajt,atë nuk c kanë ndërtuar as titistët jugosllavë, asrcvizionistët sovjetikë dhe as revizionistët kine-zc. Imperializmi amerikan, vendet kapitalistc tëbotës, t•eviiionistët sovjetikë, revizionistët kinezëdhe tc gjithë revizionistët e tjerë i kanë pasurvazhdimisht halë në sy vendin dhe regjimin tonësocialist. Të gjithë këta armiq janë përpjekur menjë mijc mënyra të na dëmtonin, të na skllavë-ronin. Por nuh shllavërohet aq kollaj një popullsi yni, që e ka treguar trimërinë e tij në shekuj,që po e tregon atë edhe sot e do ta trcgojë vazh-dimi^ht në cdc^ çast të jetës së vet, me luftën e

13

ashpër• parimoi^c që bën, bashkë mc Partinë dhcpuslltetin, për të denlaskuar të ^jithc ata që hër-

piqeshin e që përpiqen ta dëmtojnë.Le të dalë ai shtct kapitalist-i•evizionist-im-

perialist që të mohojë këtë realitet të madh, ndër-timin e socializmit në vendin tonë, jetën e lum-tur e të gëzuar që po zhvillohet te ne, politikën edrejtë e të pavarur të shtetit shqiptar, miqësinëe madhe që ka shteti ynë i diktaturës së proleta-riatit me popujt e botës dhe, në mën,yrë të ve-çantë, me të gjithë ata popuj që luftojnë për çli-rimin e tyre kombëtar e shoqëror.

Le të përpiqen, në qoftë se do të mundin,shtetet kapitalisto-revizioniste ta errësojnë këtëfakt madhështor dhe të pamohueshëm, qc brendadisa muajve u rindërtuan në tërë Shqipërinë cVeriut të gjitha ato ndërtesa që u shkatërruan ngatërmeti. Kjo është një punë kolosale, një realiteti dukshëm, që armiqtë nuk mund ta mohojnëdhe ta errësojnë dot. .

Bota kapitalisto-revizioniste është shprehLU^se politika jonë do t'i nënshtrohej ndonjë fuqie tëmadhe dhe vendi ynë do të bëhej preja e tyre.Por kjo as nuk ngjau dhe as nuk do të ngjasëkurrë. Një predikim i tillë dritëshkurtër nxorikokë qëkur ne filluam luftën kundër revizionis-tëve jugosllavë. E njëjta histori u përsërit kur de-maskuam me ashpërsinë më të madhe dhe medrejtësi revolucionare tradhtarët revizionistë so-vjetilzë. Po Icjo gjë ngjau edhe kur ne, gjithashtu,

1 ^^

demaslcuam revizionistët kinezë dhe teorinë fa-mëkeqe të «maocedunidesë». Pritnin kapit.alistëte ndryshëm dhe revizionistët sovjetikë që, pasprishjes me kinezët, ne të lidheshim me ta, pritninata që Shqipëria t'u nderte dorën dhe pastaj zver-kun e të bëhej një koloni e tyre. Por, kot kanëpritur, kjo kurrë nuk do të ngjiste dhe kurrënuk do të ngjasë as në të ardhmen. Populli shqip-tar nuk pranon zgjedhë e zinxhirë të çfarëdo-lloji.

Popujt, njerëzit revolucionarë e përparimta-rë, shokët tanc marksistë-leninistë, le të kenë be-sim të patundur se Shqipëria socialiste do ta mba-jë kurdoherë lart e të papërlyer flamurin eMarksit, të Engelsit, të Leninit dhe të Stalinit.Josif Stalinit; këtij marksist-leninisti të lavdi-shcm, këtij revolucionari të madh proletar, që,me përjashtim të armiqve të socializmit, ^jithëpopujt dhe bota e përparuar e nderojnë dhe erespektojnë, këtë vit ne do t'i festojmë me ma-dhështi 100-vjetorin e lindjes.

Ne kemi mbajtur e do të mbajmë marrë-dhënie normale shtetërore, tregtare dhe kulturoren^e të gjitha ato shtete, me të cilat kemi marrë-dhënie të tilla, si dhe me të tjera që do të dëshi-rojnë të kenë marrëdhënie të drejta me ne, mepërjashtim të Shteteve të Bashkuara të Ameri-kës, të Bashkimit Sovjetik i°evizionist dhe të disashteteve të tjera, të cilat i kanë bërë dhe, sot ekësaj ditc. vazhdo;jnc t'i bëjnë padrejtësira Shqi-

15

përisë socialiste. Ne nuk do të kemi marrëdhënieas me ato shtete që, pa asnjë të drejtë, vazhdojnëtë mos ia kthejnë pasuritë e grabitura popullitshqiptar dhe të mos i paguajnë shpërblimet përdëmet e shkaktuara nga Lufta e Dytë Botërore.Ky ka qenë kurdoherë vullneti i popullit tonë, itillë është dhe i tillë do të jetë ky vullnet edhe nëtë ardhmen. Asnjë shpi•esë të mos ketë reaksionibotëror për ndryshimin e qëndrimit tonë lidhurme këto kërkesa të li^jshme.

Populli ynë edhe kësaj 'radhe e tregoi qartëforcën e karakterit të tij luftarak e të pamposh-tur, shpirtin e tij të paepur revolucionar, vendos-mërinë e^uximin e tij të pashembullt. Ai tregoiedhe një herë se ç'mundësi kolosalc fshch në ^;ji-rin e tij, ç'vepra madhështore është në ^jendjetë realizojë nën udhëheqjen c Partisë, me forcate me vullnetin e ti j të çeliktë, me mendjen e kthje-llët dhe me duart e tij të arta. I madh e i vogëlu ngritën në këmbë, u hodhën në sulm klasa jonëpunëtore, fshatarësia kooperativiste, rinia, inteli-gjencia, ushtarakët, të cilët me shpejtësi të rru-feshme dër;uan vullnetarë dhe ndihma materialenë zonat e dëmtuara nga tërmeti. Të gjithë ugjendën menjëherë pranë vëllezërve e motravetë tyre në ato çaste fatkeqësie. Në këtë gatishmë-ri e mobilizim të lartë spikati edhe një herë aisolidaritet i mrekullueshëm socialist që ka ka-litur Partia te njerëzit tanë, ai besim i patundurluftarak i popullit rreth Partisë. Dihet botërisht

lr

n{;a të t;jithë, sc të lëra këto nuk i ndërtuan aspapa i Vatikanit, as «fi•yma e shen,jtë», as easht.uquajtura zonja e papët'lyeme, pot' i ndët•tu-an krahët e fortë dhe mendja e mprchtë e klasëspunëtorc dhe e punonjësve të tjerë të Shqipërisë.Popujt dhe njerëzit e varfër nuh i shpëtojnë ngavuajtjet d'ne nga mjerimet as lutjet e papës së Va-tikanit, as gënjeshtrat e Uashingtonit dhe të Mos-kës dhe as ndërtimi i kambanoreve të kishavec i minareve të xhamivc. Është vetëm puna enjcrëzvc të çliruar nga skllavëria lcapitaliste qëmund të bëjë çudira. Vetëm lufta kundër reak-sionit, kapitalizmit e revizionizmit është ajo qëe shpëton njet•ëzimin. Vctëm socializmi, i ndëi•tu-ar sipas mësimevc të Marksit e ië Engelsit, tëLeninit e të Stalinit, është ai rend ekonomiko--shoqëror që, në çdo rast, çdo fatkeqësi e shndë-rron në forcë të madhe revolucionare që mposhtçdo dhimbje, që përballon çdo vështirësi dhc ibën njerëzit të lumtttr.

Ne. shqiptarët, rrojm^^ dhe do të rrojmi^ nëmiqësi me popujt e të gjithë botës dhe në mënyrëtë veçantë me popujt fqinjë. Na erdhi shumë keqqë popullit iqinj të Malit të 7i dhc popullatësshqiptarc që banon në këtë republikë u ngjau enjëjta fatkeqësi e rëndë nat,yrore sikurse cdheneve. Dëshiro;imë e shpresojmë që edhc në k^^tëvend. ku ne, tok me pai•ti^anët junosllavë, kemiderdhut• gjakwl ni^ luftën çlirimtarc n;a pushtue-sit na^ifashistë, më parë nga çdo gjë të ndërto-

3 - 245 1 !

hen shtëpitë e i•rënuara dhc l^jo fatkeqësi tc mosshkaktojë asnjë emigrim të njerëzve në vende tëhua•ja.

Vëllezër dhe motra,

Në emër të Komitetit Qendror të Partisë dhenë emrin tim përshëndes dhe për^ëzoj nga zemrapopullsinë c rretheve të dëmtuara nga tërmeti dhevullnetarët nga të gjitha anët c Shqipërisë, që, pau kursyer dhe pa ndier ç'është lodhja, derdhëndjersën e tyre për t^^ rcalizuar këtë vepër monu-mentale të Partisë; përshëndes dhe përgëzoj gji-thë punonjësit e vendit tonë që, me një frymë tëlartië revolucionare dhe me një disiplinë të çelik-të proletarc, duke qenë të ndërgjegjshëm për vë-shtirësitë e krijuara dhe të frymëzuar n^a ndje-nja e lartë e patriotizmit socialist, përballuan mesukses detyrat c planit, duke zëvendësuar pu-nën e mijëra shokëve të tyre vullnetarë, që shku-an në ndihmë të zonave të dëmtuara n^a tër-rneti; përshëndes dhe përgëzoj, gjithashtu, orga-nizatat e Partisë, organet e pushtetit dhe ato tëekonomisë, shtabet për zhdukjen e pasojave tëtërmetit, projektuesit e^jithë specialistët e tje-rë për organizimin dhe drejtimin e mirë, përkui°orëzimin me sukses të plotë të këtij aksio-ni të madh, që u bë një shkollë c vërtetë edu-kimi, kalit,jeje revolucionare dhc përvoje të pa-

Sllr.

]i

Punëtorë e kooperaLivistë, të rinj c të rejadhe punonjës të tjerë në të gjithë Shqipërinë,

Sivjet do të festojmë jubileun e lavdishëmtë 35-vjetorit të Çlirimit të Atdheut e të fitor°e>së revalucionit populloi•, prandaj, për nder të kë-ti j j ubileu, na vihet si detyrë e madhe dhe e vazh-dueshme që të përveshim llër•ët, të derdhim djer-së, të vëmë të gjitha forcat e zemrës e të men-djes për të realizuar det•yrat që na janë ngarkuar,qofshin këto detyra në fushën ekonomike, poli-tike apo të mbrojtjes. Të punojmë që ekonomia,jonë popullore vazhdimisht t.ë përparojë e të fu-qizohet, që fuqia jonë mbrojtëse të r•ritet dhe at-dheu ynë socialist të bëhet i paprekshëm nga çdoarmik. Asnjë shqiptar dhe shqiptare të mos ha-rrojë se me punë e me luf.të u krijuan këto mun-dësi për përmirësimin e jetës. Duhet të mendojmëpër sot, por edhe për nesër, prandaj të tejkalojmëplanet, të shtojmë rezervat dhe mbi çdo gjë të vë-më interesat e popullit, interesat e atdheut so-cialist. Populli shqiptar me këtë synim duhet. tagjykojë çdo punë që bën dhe çdo qëndrim politikqë mba^. Partia, populli dhe atdheu socialist mbitë gjitha!

Këto fatkcqësi, që janë bërë për ne prova tëmëdha të unitetit, të guximit, të trimërisë dhe tëhalitjcs i•evolucionare, ashtu si kurdoherë edhe nëtë ardhmen, po qe se na ngjasin, le t'i l:thejmënë forca të pashtershmc, t'i kthcjmë në fitrn'e.

19

Dhimbjet e mëdha që na shkaktuan humbja ei^,jcrcwe tanë nga t^ërmeti i 15 pi'illit dhe humbjae parakohshme e sliokut tonë të lavdishëm, udhë-heqësit të shquar të Partisë e të popullit tonë,luftëtarit trinl c heroik të Luftës Nacionalçlirin^z-tare dhe tc ndërtimit të socializmit, Hysni Kapos,që deri në ç astin e fundit të jetës së tij foli dhenlendoi për Partinë dhe për popullin e që pikë-►•isht këttt në F3ahçellëk, pak javë përpai•a se tëvdiste. vuri ^;tu•in e parë në themelet e këtij fsha-ti socialist që pc^ shfaqet përpara s•yve tanë, t'ikthejmë në një forcë të madhe për ndërtimin eplotë të socializmit dhe për forcimin e mëtejshëmtë mbrojtjes së atdhcut.

Të pavdekshme dhe të përjetshme qofshinpër Partinë dhe për popullin tonë figura dhe pu-na e ndi•itur e militantit të madh, Hysni Kapo!

Sukseset që kemi arritur, le të na shërbejnë,të na n^itin e të na fr,ymëzojnë që ta shtojmë^;jithnjë e më shumë dashurinë për njëi•i-tjetrin,që të shto•jmë dashurinë për Partinë tonë të ma-dhc, që na udhëhcq me aq urtësi, me aq ^;u^imc mc aq trimëri n^a fitorja në fitore në të ;jitha

fushat. 1'ë vëmë plc^tësisht në jetë amanetet emi jëra shokcve tanë të rënë në Luftën Nacional-^lirimtare dhc të shumë të tjerëve që ranë nëpunë e në luftë për ndërtimin c socializmit. dhcpër mbrc^jljen e atdheut; të ruajinë kujtimin cdë:^hmorëvc^ t^^ keinbit, të cilët. luftuan për këtoditë kaq tt^ ltnntc.lt•a që pn kalnn atdhcu ynt^ i

^^ii

fortc socialist, atdhcu ynë i lumt^u^ dhe i lulc-"Lllal'.

^7e këtë rast. ^;jithashtu, në emëi• të KomiietitC^endror^ dhe në emrin tim, dëshiroj të uroj ngazemr'a popullin e r^rethit të Shkodrës, të cilit Pre-;idii.^mi i Kt.avc^ndit Popullor•, me pr^opozimin eByr•osë Politike, i dha titullin më të lar•të: «Hejoi Pt_znës Socialiste». Shlcodl^a historike, Shkodrae luftëtarëve të shquar të pushkës e të penës, tël^ilindjes e të Pavarësisë Kombëtar'e, Shkodra cLuftës Nacionalçlirimtare, Shkodra e pt^nës së pa-lodhur• për^ ndëriamin e socializmit, për realizimine planeve ekonc^mike, kulturore dhe e vepravetë rnbrojtjes, e meriton plotësisht nderin e madhqë i bën sot mbarë atdheu ynë, Shqipëria.

IJdhe një herë, vëllezër dhe motra të Shko-drës dhe të të gjitha qyteteve e fshatrave që ul'r'ënuan nna tërm.eti i fortë i 1 ^ pr^illit, ju ui•ojt'i ^ëzoni shtëpitë e reja, të kaloni në to një jetëtë lcuntur° e të bukui• me fëmijët tuaj, të cilët t'irritim luftëtaY•ë trima e bcsnikë të Partisë, t'il:alitim e t'i bëjmë njerëz të vendosur°, punëtor^ëdhe të ihjeshië, ashtu siç është vetë populli ynë.Të ndezim në zemr^at e brezit të ri, me shembu-llin e popullit tonë të pavdekshëm në shekuj,ndjenjat më të pastt^a të lirisë, të pavai^ësisë, tëdashurisë për shol:u-shokun dhe, në radhë të pa-^°ë, ië dashurisë së pakufishme për Part^inë e Pu-nës të Shqipërisë, për shtetin e diktaturës së pro-lci^lr'iatit. T'i bëjmë fëmijët, tanë intel•nacionali^;lt^

^^ 1

të flakt^, që, kur ta dojë nevuja, të hidlicn nërjai•r për të mbrojtui• k^u•d^hcrë kufijtë c atdheut.revolucionin proletar dhe luftërat nacionalçlirim-tare antiimperialiste.

Rroftë Partia!

Rroftë populli!

'1'Ë PUNOJ^IIË ME ORGANIZIM TË FORTË,^IE DISIPLINË TË ÇELIKTË, ME METODË

SHKENCORE

Bi^sedë ^nzc Icuadro të Part^isë, të pushtetit, të eko-nonaisë, të lczclttcrës, të artit, të orqanizatavetë nzasa^ve e të ushtrisë të rretla^it të Shkodrësl

20 tetor 197J

Në f illi^m, sholcu Muho Asllani, sekretar i parë^^i Ko^mitet^it të Partisë të Rrethit të Shkodrës, in-formoi slzokun Envcr Hoxha për gjendjen dhe përpunën e Partisë në rreth. Midis shokut EnverHox)za dlae kuadrove drejtues të Shlcodrës, u zhvi-llzca kjo visedë:

SHOKU ML'HO ASLLANI: Në pë>•gjithësi^;jendja moralo-politike e komunistëve dhe e po-

] I^'ë l:ëtë tal.im shoku P;nvcr Ho^ha shoqërohej n^a sho-I.u Rami^ Alia. Kishin arclhur për të marrë pjesë ct3he disakuadro drejtues të rretheve të Lezhës, të Ktilcësit, të Tropo-jës, të blirditës e të Yulcës.

2^

pullit nc rrethin c Shkodrës është e shëndoshë.Me^jithëse rreth kufitar, me një territor mjafttë gjcrë, që liufizohet nga uji dhe nga toka, ngafusha e nga malësia me vijën e kufirit, këtu, nukl:emi pasur shqetësime. Populli i brezit dhe izonës kufitarc është i gatshëm të kryejë edhe de-t,yrat e prodhimit në të tëra fushat, por të ruajëedhe kufirin shtetëror të Republikës PopulloreSocialiste të Shqipërisë, ashtu si ushtarët e kufi-rit, si gjithë populli ynë i armatosw•.

Vendimet e Komitetit Qendror, të B,yrosë Po-litike dhe të Qeverisë, shoku Enver, l;,jithn^jë 1La-në ngjallur entuziazëm në organizatën e Partisëdhe në tërë popullin e rrethit të Shkodrës. Ncjemi përpjekur t'i zbërthejmë e t'i zbatojmë atome përpikëri, siç ndodhi edhe me rastin e tërme-tit. të 15 prillit. Të gjithë, komunistët dhe popullii rrethit të Shkodrës, u inobilizuan për ta zbatuarvendimin për likuidimin e pasojave të tërmetitpara afatit të caktuar.

Këtu, shoku Enver, sipas porosive tua,ja, un^;rit në këmbë për të ndihmuar e gjithë Shqipë-ria, tërë populli shqiptar ishte gati për të ardhurnë rrethin e Shkodrës. Gjatë këtij aksioni p: së-mujor ne kemi n^jerrë shumë mësimc. të cilat ikemi programuar se si mund ta çojmë punën mëtej për të realizuar detyrat. në të tëra fushat ejetës, dhe sidomos ato të këtij tremtijori, për tënlbyllur disa deficite që janë l:rijttar në ndërma-rrjet ekonomike. Po punojmë veçanërisht për të

^^

;i•u^^^bulluar para kohe dhe para al•atit prodhi-mc^ bujqësore e blegtorale që l:enzi në ri•ethinc Shkodrës.

Aksioni, shoku Enver, na shërbeu për t'ukalitur më tej, në radhë të parë nevc, l:omunistë-ve, kuadrove, tërë popullit të Shkodrës. Gjatëkëtij aksioni të madh u forcua mjaft uniteti iPartisë dhe i popullit me Partinë. Në këtë aksionështë shfaqur mc forcë solidariteti jo vetëm nëmes komunistëve e punonjësve të rrethit tëShkodrës, por kjo ndjenjë e lartë u materializuashumë mirë në tërë Shqipërinë.

Gjatë këtyre ditëve që janë larguar vullne-tarët nga rrethi i Shkodrës, ata kanë këmbyeredhe lctra dhe biseda telel•onike me Komitetine Pai•tisë, me familjarët që janë sti•ehuar në banc-sat e reja etj. Në këta pesë muaj kemi pasur edhefejesa e martesa në mes të rinjve e të rejave tëShkodi•ës me të rinjtë e të rejat e rretheve tëJubut.

SHOIiU ENVER HOXHA: Shumë mirë, tër-meti nuk na i pengoi dot gëzimet.

SHOKU MUliO ASLLANI: Punët mirë pona ecin.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë po na ecinedhe për fejesa e martesa. (Të qeshura.)

SHOKU MUHO ASLLANI: Organizata ePartisë e rrethit të Shlcodrës, shoku Enver, ështështrirë deri te njësia më e vo^ël e prodhimit, tebri^ada, sektori i ndërmarrjes apo i kooperativës

25

bujdësoce. lsudo militojnë komunistët. Në rbatim

•të vendimcve ti^ Kongresit t^ë 7-të historik lëPartisë, jcmi përpjekur që ta shti•ijmë Partinësa më në bazë dhe komunistët t'i kemi në frontetkryesore e më të vështira të prodhimit, atje kupunohet e prodhohet. Dhe, në përgjithësi, sipaskonkluzioncve që nxori edhe Konferenca c 20-tëe Partisë e Rrethit tonë, ne ia kemi arritur këtijqëlli^ni.

Por, në këtië drejtim, këtu, në rrethin tonë, nadalin disa probleme veçanërisht për dy koopera-tiva të zonave malore, kur shpërpjesëtimin eraportit komunistë-kooperativistë e kemi akomatë madh, në njërën kooperativë e kemi 1 me 24dhe në tjetrën 1 me 28.

SHOKU F.NVER HOXHA: Nuk ju lënëudhëzimet që t'i shtoni komunistët në këto koo-perativa?!

SHOKU MUHO ASLLANI: Jo, udhëzimet eKomitetit Qendror nuk na kanë penguar, shokuEnver. Ne do të përpiqemi ta rregullojmë këtëshpërpjesëtim përmes pranimeve të reja, por edheduke përmirësuar shpërndarjen e forcave të Par-tisë. Kemi shtruar detyrën të marrim disa komu-nistë edhe nga ndërmarrjet ekonomike e t'i çojmënë kooperativat bujqësore.

SHOKU ENVËR HOXHA: Keni mcnduarmirë, por lidhur me pranimet e reja në Partinuk duhet t'u qëndroni shumë strikt raportevec përqindjeve c{ë dërgojmë ne nga aparati i Ko-

`?fi

mitetit Qendror, se ato janë orientuese. Kur shi-koni se në një kooperativë bujqësorc duhen pra-nuar medoemos anëtarë të rinj ose anëtare të rejatë Partisi^, i pranoni pa u penguar nga orientimetdhe nga pcrqindjet që ju janë dhënë.

.SHOKU 1'17UHU ASLLA^^TI: Po, shoku Enver.Në aksionin pesëmujor për zhdukjen e pasc-

jave të tërmetit kemi pasur vazhdimisht 6000veta nga rrethi i Shkodrës, që kanë punuar meçekiç, me mistri e mc sqepar në dorë, veç vullne-tarcve të tjerë që kemi çuar herë pas here. Nëkëtë aksion u dalluan shumë të rinj e të re-ja dhe organi^atat e rinisë atje u bënë pro-pozim organizatavc të Partisë për t'i pranuar nëParti.

Siç thashË^. disa organizata partie m^k bëjnëjetë shumc tc gjallë e luftarake, veçanërisht nëndërmarrjet e gjcologjisë e të bonifikimit, të cilatas detyrat e nëntëmujorit nuk i reali^uan. Ne ikemi marrë në analizë edhe në byronë e Komitetittë Par•tisë, i kritikttam edhe në Konferencën ePartisë, hu bëmë autokritikë edhe për veten tonësi l.omitet partie. Sipas zotimit që kanë mari°ë dyorganizatat e Partisë të këtyre dy ndërmarr•je-ve, duket se do ta realizojnë planin në të ardh-men.

SHOIiU ENVF,R HOXHA: Edhe Drejtoria eGjeeloyjisë në qendër duhet të bëjë diçka për kë-tc^ d^^ nd^^i•n^ai•rjc^, duhet t'i ndil^m^jc, se i k^zl^^nc mënjanë.

^7

SHOKU MUHO ASLL,ANI: Punën politiho-

-idcologjike, shoku Enver, jemi përpjekur ta ndër-tojmë sipas zonave dhe sipas pël•bërjes së nje-rëzve, sepse Shkodra, siç c dimë, sht.rihct në ionëfushore, në zonë kodrinore, por edhe në ^onë ma-lore...

Po kështu, shoku Envcr, në realizimin c de-tyravc si ncntëmujor, nga 49 ndërmarrje c sektorcqë ka Shkodra vetëm dy nuk kanc^ ploti^suardet,yrën, ndërmarrja ^jcolo^jike dhe ajo e bo-nifikimeve, të tjerat i lcanë rcalizuar në për:;ji-thësi.

SHOKU ENVER HOXIIA: Si c matni rcali-zimin e detyrës së ndërmarr•jes ^;jeolo^;,jike?

SHOKU MUHO ASLLANI: Mbi ba-r.ën c për-qindjes, shoku Enver, se edhe aia kanë plan, pore matim edhe mbi bazën e shtrirjes e të shpërnda-rjes në zonat e ndryshme sipas detyrave që u kavënë Qeveria. Po kcshtu edhe ndërmarrja e boni-fikimit ka detyrën e vet për tharjen e kënetës sëVelipojës.

SHOKU ENVER HOXHA: Puna c saj csh-të më lconkrete. se do të shikosh iku apo nukiku ujët, kurse për ndërmarrjen ^^eolo ;jikc qëshpon dhe ikën e nuk pyet nëse doli apo nukdoli gjë, është vështirë matja c p:^nës. Apo,(1^

SHOIiU MUHO ASLLANI: Ne e matim pu-n^'11 (' S11,j 111e 11L1m1'lll (' llletl'wC' ('^E' fillpoll dh('

jo mc re^ultaiin qc arrihet,

'? U

tërmctit, do të punohet për t'i grumbulluar edheato.

Në i•rethin e Shkodrës janë bërë përparime,veçanërisht në frutikulturë, dhe kryesisht në vrc-shtari. Vreshtat nuk janë përqendruar vetëm nëfushën e Shtoit e në ndërmarrjen bujqësore «Per-lat Rexhepi», por, sipas vendimeve të Plenumit të6-të të Komitetit Qendror•, kemi filluar të kr•i-jojmë blloqe vreshtash dhe pemësh frutore edhenë disa kooperativa bujqësore. Në këtë drejtimkemi ecur mirë, por raportin e të ardhurave ngavreshtat, në kr•ahasim me kulturat e tjera, në di-sa kooperativa bujqësore e kemi 5-6 për qind,në një kohë kur duhej të ishte 15 apo 20 përqind më shumë.

Masivi i kodrave të pashfrytëzuara, që vijnënga ura e Bunës, rrëzë Taraboshit e deri në kufime Muriqanin, mund të shfrytëzohet në një si-përfaqe prej 1800 hektarësh. Para disa vjetëshka filluar shpyllëzimi i këtij masivi me forcat errethit, dhe kryesisht me të rinjtë e të rejat që ikemi dërguar të punojnë atje nga tre e nga gja-shtë muaj. Janë shpyllëzuar prej tyre gjer tanishumë hektarë dhe janë mbjellë me dru frutorë700 hektarë.

Në rrethin tonë po demonstrohen tri llojete pemëve frutore që kultivohen në Shkodër, du-ke filluar nga disa lloje të hershme të qershisëqë piqen ditët e para të majit e deri te ftoji qëpiqet në dhjetor. Ajo kulturë që shkon më mirë

31

at,je dhe që ka dhënë prodhim në vitin e gjashtëpas mbjelljes, është ulliri. Gjer tani janë mbjellënja 350 hektarë me ullinj. Edhe në të ardhmendo të vazhdojmë ta mbushim me pemë atë zonë,sepse edhe toka edhe klima janë të përshtatshme.Kjo zonë ka edhe një të mirë, se Taraboshi embron nga erërat.

Në sektorin e arsimit e të kulturës, si kudonë vendin tonë, edhe në Shkodër janë bërë për-parime. Një punë e mirë u bë tani me zhdukjene pasojave të tërmetit, sepse u r3paruan dhe undërtuan 97 shkolla të reja, që më 1 shtator ishingati për të pritur nxënësit. Tashti të tërë nevena del detyrë që këto shkolla të reja, kaq të bu-kura e të mira t'i pajisim me orenditë e nevoj-shme, sepse na kanë mbetur me ato banka e ta-volina që kishim më parë. Disa nga këto shkolla,që kemi ndërtuar në fshat, nuk i kemi as këtu nëqytet.

Natyrisht, si kudo, edhc tc ne ka problemeqë kërkojnë zgjidhje dhe që i diskutuam edhe iprogramuam në Konferencën e 20-të të Partisëtë Rrethit. Po përpiqemi që gjatë këtij viti tëshkojmë në 35-vjetorin e Çlirimit të Atdheutme detyra të realizuara dhe të mbyllim një pjesëtë deficiteve që kemi krijuar në disa sektorë.

SHOKU ENVEP,. HOXHA: Jo vetëm ti këtu,por edhe unë në mitingun e Bahçellëkut thashëqë ta presim me detyra të plotësuara 35-vjetorine Çlirimit, por 35-vjetori erdhi, vetëm një muaj

J ^..^i

e disa ditë na ndajnë. Tashti ^shtë f'jala që të për-piqemi për më tut, jc.

SHOKU MUHU ASLLANI: Pu, pu, ashtuështë, shoku Enver. Ne do t'i vazhdojmë përpje-kjet edhe për vitin 1980, që ta mbyllim pesëvjeça-rin me sukses dhe të shkojmë në Kongresin e 8-tëtë Partisë me detyra të realizuara.

Këtu, në këtë takim kemi ftuar shumë sho-kë e shoqe, që do t'ju informojnë për punën etyre sipas sektorëve ku punojnë. Unë përmcndashkurtimisht vetëm disa gjëra të përgjithshme.

SHOKU ENVER HOXHA: Shumë mirë. Fa-lemnderit shumë! Megjithëse unë nuk jam i pa-njohur me punën tuaj, prapë informimi që mëbëni, ma plutëson më tej kuadrin e njohurive.

SHOKU MUHO ASLLANI: Ja, shoku HysenLaçej mLmd të na njohë me punën kërkimore--shkencore që bëhet në Stacionin Qendror të Mis-rit për krijimin e farëravc të reja hibride meprodhimtari të lartë.

SHOKU ENVER HOXHA: Shoku Hysen ësh-të agronum dhe shkencëtar i Stacionit të Farërave.Unë kam dëgjuar për punën e mirë të tij, por nuke njoh për fytyrë.

SHOKU MUHO ASLLANI: Ja, është ky këtu.SHOKU ENVER HOXHA: (I drejtohet H^-

sen Laçejt). Të përgëzoj ty dhe bashkëpunëtorët etu që punoni në Stacionin Qendror të Misrit !

Mos na fol këtu për teorinë e Lisenkos apo tëndonjë tjetri, por na shpjego për punën seleksio-

3 - 245 33

nuesc që bcli^t në stacion për 1{rijimin e lii.bridc-ve të misrit.

SHOKU HYSEN LAÇEJ: Më lejoni, shokuEnver, që t'ju njoh shkurtimisht me punën selek-sionuese që bëhet nga Stacioni ynë Qendror përkrijimin dhe hapjen në prodhim të hibrideve tëmisrit. Misri, sipas mendimit tim, është kulturamë universale bujqësore, me vlera jashtëzakonishtt.ë mëdha ekonomike, me perspektivë kolosaledhe me gamë përdorimi shumë të gjerë.

SHOKU ENVER HOXHA: Më fal që po të

pres f jalën, por kam konstatuar edhe herë të tje-ra që, kur flet njeri nga salla, mikrofonat mbetenkëtu te ne dhe, sido që veshët i kam të fortë, unënuk po të dëgjoj mirë. (Të qeshura.) Këto që dis-

kutohen janë edhe probleme shkencore dhe, po tëmos i dëgjosh me kujdes, nuk i kupton dot, pra-ndaj një mikrofon t'i vihet përpara shokut

Hysen.

SHOKU HYSEN LAÇEJ: Them kështu j^

vetëm për faktin që misri është një nga kulturatbazë të drithërave të bukës, por edhe për arsyese asnjë shtet, që do të prodhojë qumësht e mish,nuk mund t'i prodhojë ato pa pasur sasi të cak-tuar misri. Misri bën pjesë, në masën 40-50 përqind, në strukturën e racioneve ushqimore për tëgjitha speciet e kafshëve, pa përmendur shpen-dët dhe derrat për të cilët ai përdoret në përqindjeshumë më të lartë. Ve^ këtyre misri po përdoretpër prodhimin e vajit, sepse, pas vajit të ullirit,

J'2

vaji i misrit është më i shijshmi dhe më i ushqye-shmi.

SHOKU ENVER HOXHA: 1Vlë duket s` ncjemi në fillim të punës për çembrionizimin. Apojo^

SHOKU HYSEN LAÇEJ: Ne çembrionizoj-më, prodhojmë edhe vaj, por, ashtu si thoni ju,jemi në fillim të kësaj pune.

SHOKU ENVER HUXHA: Misri ka vlerëedhe pcr prodhin^in e vajit, ashtu është.

SHOKU HYSEN LAÇEJ: Prej tij prodhohetalkool dhe niseshte. Kohët e fundit misri po m^rrn jë përdorim të gjerë edhe për prodhimin e bi-rrës.

SHUKU E1ITVER HOXHA: Do t'ju lutem qëdritarct këtej nga pas të mos na i lini hapur, senëna më ka pasë t.hcnë që erës dhe armikut mosua kthe ki•ahët. (Të qeshuras duccrtrokitje.)

SHOKU HYSEN LAÇEJ: Stacioni Qendror iMisrit. fillimisht, ka pasur për detyrë të krijojë dh^të përhapë në prodhim hibridc misri, që kanë aftë-si të larta prodhuese dhe që u përshtaten kushteveklimaiiko-tokcsore të kultivimit në zona të ndrv^-shme të vendit tonc. Pas një pune të ojatë sel^k-sionuese dhe pas kolaudimeve të disa mijëra hi-brideve, si dhe eksperimentimit. të një pjese tëtyre, në të gjitha i°reth^t e Rcpublikës u arrit qëtë përhapen në pr^dhim rreth dhjetë hibridc^ m^pc^riudhë pjekjeje tc ndryshme nya 90 deri në135 ditë, që mund tc kultivohen n^a ultësir•at

35

bregdetare deri në lartësinë 1000 metra mbi ni-

vclin e detit. Të gjitha hibridet, që i janë dhënëprodhimit, kanë aftësi biologjike mbi r0 kuintalëpër hektar. Kjo aftësi është vërtetuar jo vetëmnë eksperiment, por edhe në kushte prodhimi, nëbrigada, në sektorë dhe në ekonomi, ku misrit iështë shërbyer dhc i janë plotësuar kushtet e ne-vojshme sipas kërkesave biologjike. Natyi•isht,duke llogaritur që kapacitetet biologjike të misrittë shfrytëzohen në praktikë në masën rreth 70për qind, kjo kuliurë u përhap në prodhim, dhcsi potencë, siguroi plotësisht realizimin e planevetë shtetit.

Aktualisht. në vendin tonë mbillen shtatëlloje misri të ndara në tri ^;rupe. Këto janë «P^o-zafa 86-90». Më lejoni, shoku Enver, t'jua tre-goj për t'i parë të gjitha llojet, se i kam sjellëkëtu. Këto lloje misri mund të kultivohen derinë lartësinë 1000 metra dhe bëjnë pjesë në ^i•upine hibrideve të mesme, që piqen për 95 ditë.

SHOIiU F;NVER HOXHA: Afrojti një çikëkëtu pranë, ti Hysen, që t'i shoh nga afër misrat.

Më ngope me misra, lce alcoma të tjer•ë? (Tëqeshztira.)

SHOKU HYSEN LAÇEJ: Në këtë grup hi-bi•idesh, që aktualisht i kemi në prodhim, shumë tëpërshtatshëm janë për bukën e misrit vetëm tri.

Me porosi të Qeverisë ne pro:;i•amuam punëndhe filluam z^jidhjen e problen^it. për të krijt.^arhibride me k^l:^;rr të bardhë tip «Rozafa-127»,

3G

dhe mundësisht qelqore. Zgjidhjen e këtij pro-blemi e filluam në tri rrugë kryesore:

Rruga e parë ishte ajo e krijimit të hibri-deve të bardha, duke mbajtur tërësisht karakte-ristikat e hibrideve më të mira që kemi në pro-dhim sipas grupit 86 për grupin e hibrideve tëhershme. të 115-s dhe të 12?-s për grupin e hi-brideve të mesme. Shtruam detyrën që t'ua shpër-ngulim faktorët e trashëgimisë hibrideve të reja,duke ua zmadhuar^, sa të jetë e mundur, kallirin enumrin e rreshtave dhe duke i bërë më produkti-vë, se këta që kemi sot. Përfundimisht kemi arri-tur që, shkencërisht, këto t'i krijojmë e t'i kolau-dojmë.

Tani mbetet vetëm problemi i shumëzimit tëfarës së këtyre hibrideve. Misri i vendit. shokuEnver, që është kultivuar më përpara, është zë-vendësuar nga «Rozafa-86», që tashti do të fi-llojmë ta përhapim në prodhim, megjithëse edheatë të parin, po me atë cikël dhe me kokërr tëbardhë të kristalizuar, e pëlqejnë shumë.

SHOKU MUHO ASLLANI: Më tepër pëlqe-het buka e bardhë, shoku Enver, sesa e verdha.

SHOKU HYSEN LAÇEJ: Kjo është edheçështjc tradite. Pjesa e brendshme, veriore dhelindore e Shqipërisë më tepër konsumon bukën everdhë, se atë misër kanë pasur.

Këto janë grupi i mesëm i hibrideve, që për-faqësohen nl;a hibridi i bardhë. Kemi hibride tëbardha. qelqoi^e dhe dhëmbëklli. Ky i Sulovës

37

ka qenë lloji që kemi kultivuar ne më përpara në

këtë zonë.Për hibridet e vonshme kemi krijuar një hi-

brid më të hershëm se «Rozafa-127»• që ështëshumë i mirë për bukë, me potencë shumë të lar-të prodhimi që shkon deri në 140 kuintalë përhektar, dhe që ka një agx•oteknikë shumë të lartë,këtë e kemi emërtuar «Rozafa-123». Pcrveç kë-tij kemi edhe hibride të tjera më të kristalizuarapo të këtij grupi.

Kjo ka qenë rruga c parë për zyjidhjcn c kë-tij problemi, që, nga pikëpamja shlcencore, kadashur një punë nZjaft të gjatë e të ndërlikuar.

Tani jemi në fazën e shumëzimit tc farëravetë linjave prindërore të kët,yre hibrideve. R2e tcshumëzuar• këto farëra, do t'i futim në prodhim.duke prodhuar dhe një pjesc farc për kolaudim nëshl^allë Republike. Kështu, për dy-tre vjet, ne dotë jemi në ^jendje të plotëso,jmë tërësisht kërkesate ekonomive për llojet e farërave.

Rruga e dytë ka qenë ajo e krijimit t.ë hibri-deve të verdha, po me kokërr qelqore. Edhe lcëtopëlqehen për bukë, sepse një pjesë e Shqipërisëështë mësuar me bukë të tillë dhe me mis^r të tillë.Në këtë punë jemi mc tc avancuar. (^ë këtë vitkemi prodhuar rreth 1000 kuintalë farë dhe kLmishpërndarë afër 150 kuintalë në rrethe dhe nëekonomi të ndryshme. N^a bisedat që kemi bërë,kemi ^të dhcna që lcj^ farë pëlqehet shumë ngaprodhuesit, në radhë të parë, pcr arsye sc ështc^

33

relativisht më rezistente nda j thatësirës nga ç' ja-në misrat e tjerë, që aktualisht i kemi në pro-dhim. Kjo farë ka aftësi të larta prodhuese, kok-rrën e ka qelqore, është më e hershme se grupi ivet i mesëm dhe mund të përdoret mjaft sihibrid univei•sal për t'u mbjellë edhe si kulturëedhe si hamullore. Kështu, që këtë vit, natyi•ishtnë qoftë se do të planifikohet nga ministria dhenga ekonomitë, ne kemi mundësi të prodhojmëfarë për rreth 20 mijë hektarë në shkallë Repu-blike, kurse për vitin e ardhshëm problemi ështëkrejtësisht i zgjidhur për këtë grup misrash.

Për këto lloje misri flitet se janë të përshtat-shme edhe për birrë. Aktualisht, birra ka filluartë prodhohet kryesisht nga misri edhe në shtetëtprodhuese të elbit, siç; janë Franca, Holanda c Da-nimarka. Ato tani kanë filluar të heqin dorënga clbi dhe të përdorin misrin, sepse ky jep dy--ti•efishin e rendimentit në krahasim me elbin,birra e bërë prej tij, ka dalë shumë më e shij-shme, me garanci ruajtjeje për gjashtë muaj. Këtëgjë ia kemi kërkuar Ministrisë së Industrisë sëLehtë dhe Ushqimore për të na thënë ajo se ^farëhibridesh kërkon për teknologjinë e birrës që t'iaprodhojmë. Sot te ne, në masën 20 për qind, birra,që prodhohet në Kombinatin Ushqimor• të Tira-nës apo në Fabrikën e Birrës në Korçë, përzihetme miell misri. Ministria na ka kthyer përgjigjese është e vërtetë që nga misri bëhet birrë shumëe mirë, por ky prodhim ka një teknologji specifi-

•;s

ke që nuk e njohin. Ky problem mbetet për t'u

sqaruar nga shokët e ministrisë. Ne jemi të ga{;-shëm t'u japim hibride me ata pai•ametra, me atëpërbërje kimike dhe me atë konsistencë që do tëkërkojnë ata.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk paska nje-rëz kompetentë që t'i kuptojnë këto probleme nëministri? Ma thuaj një çikë shqip mendimin tënd,se përse mbahet ky qëndrim nga shokët e mi-nistr•isë?

SHOKU HYSEIV LAÇEJ: Ne jemi munduar

t'ua shpjegojmë dobinë e kësaj pune, shokuEnver.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ata, bëjnë për-pjekjc që t'i kuptojnë dhe t'i zbatojnë këto kër-kesa?

SHOKU HYSEN LAÇEJ: Ç'është e drejtaata interesohen, por kjo punë mund të bëhet njëçikë edhe më shpejt.

Rruga e tretë për krijimin e llojeve të misritqë janë të përshtatshme për bukë, është ajo e kri-jimit të hibrideve të pasura me aminoacide, lizinëdhe triptofan. Kjo, më duket mua, është një punëme perspektivë dhe me një rëndësi të jashtëzakon-shme. Dihet që misri është i varfër në aminoa-cide, që janë të domosdoshme për organizmin ekafshëve dhe të njeriut. Por këto nuk mund t'ishndërrojnë aminoacidet në organizmin e tyre,prandaj detyrimisht duhet t'i marrin nga jashtë.Misri i ^akonshëm ka 2,1 gram lizinë dhe 0,3-0,4

4Q

gram triptofan në 100 gram proteinë. Nc, dukepasur një burim misri pa vlera agronomike dheprodhuese të tilla nga jashtë, këtë faktor të rë-ndësishëm e kemi futur pikërisht në misrat tanëdhe kemi arritur të krijojmë hibride dyfish të pa-sura me lizinë e triptofan, në krahasim mc misrine zakonshëm.

Krahas kësaj, në bashkëpunim me Stacionine Zooteknisë, kemi bërë provën në të ushqyerite derrave si dhe të shpendëve për vezë. Nga pro-vat e bëra rezulton që, duke e zëvendësuar misrine zakonshëm në racionin ushqimor me këtë llojmisri lizinëlartë, që e quajmë ne, shtesa e peshësnë derra ka qenë 19 për qind më e madhe, kursepi•odhimtaria e vezëve të shpendëve 21 për qindmë e lar•të. Derrat kanë pasur shtesë mesatare nëpeshë 400-420 gram në ditë. Kështu është zëve-ndësuar në masë të konsiderueshme edhe mielli i

sojës.

Kemi bërë prova edhe në viça të moshave tëvogla. Zakonisht, pas lindjes, deri në moshën 90--ditëshe, viçi ushqehet me qumësht të skremuar.Ne qysh në moshën pesëditëshe u kemi dhënë vi-çave emulsion të miellit të këtij misri lizinëlartënë ato përmasa që jepet edhe qumështi i skre-muar. Praktika e dhënies së emulsionit ështëshumë e thjeshtë: Në një kovë me ujë të vakëthidhet mielli i misrit, bëhet emulsion dhe u jepetviçave për të pirë. Ka rezultuar që shtesa e pe-shës. zhvillimi dhe shëndeti i viçave kanë qenë

41

krcjtësisht nor•malë mc grupin e konti•ollit. Për

më tepër është shmangur edhe ajo faza tranzi-tore e adaptimit të stomakut, kui• viçi duhet tëkalojë nga të ushqyerit me qumësht në mai•rjene ushqimeve të ashpra. Kjo periudhë delikate endërrimit të ushqimit, që pasohet me disa dëm-time dhe shqetësime në viça, është evituar. Ataviça që janë ushqyer me emulsion të këtij misri,nuk e kanë ndiei• absolutisht këtë vështirësi dhejanë zhvilluar krejtësisht normalë. Nga disavrojtime të mëvonshme, që janë bërë, ka i•ezul-tuar se këta viça, femra, kur kanë h,yrë në kate-gorinë e lopëve, qysh në laktacionin e parë ka-në dhënë më tepër prodhim qumështi. Natyrishi,për ta zgjidhur çështjen më mirë, ky eksperimen-tim duhet thelluar e zgjeruar, duhet bërë mëkompleks, duke bashkëpunuar me Institut.in eBlegtorisë dhe me ekonomitë. Por një gjë ështëfakt, se në ato ekonomi ku e kemi përdorur nëshkallë të gjerë emulsionin tonë, qoftë në St.a-cionin e Zooteknisë në Shkodër ose në Ndërmarr-jen Bujqësore të Thumanës, dei•i edhe mjelëset ethjeshta thoshin: «Na jepni nga ai misri hopak(është faktori i trashëgimisë që quhet hopak), qëjep shumë prodhime në qumësht».

Mendimi ynë është që nga k,y lloj misri mundtë prodhojmë që këtë vit rreth 2500 kuintalë. Tëpaktën sipërfaqen për koncentrate të ble _̂ torisëta kemi me këtë lloj misri, sepse ka vlera të ,ja-shtëzakonshme,

4'?

Ky lluj misri ka filluar të përdoret. edhe ja-shtë në industrinë ushqimore për prodhimin emakaronave, për përmirësimin e vlerës biologjiketë bukës së grurit me lizinë e triptofan deri nëmasën 30 për qind. Në bashkëpunim me Institutine Kërkimeve Industriale dhe mc NI-Ushqimorennë Shkodër kemi bërë prova dhe ka rezultuar që,deri në masën 20 për qind të përzierjes së këtij,misri nuk e ul aspak cilësinë e bukës që kemi,për.kundrazi rrit vlerën biologjike të saj.

Kjo ka qenë rruga e tretë për zgjidhjen eproblemit të bukës.

Përveç kësaj ne jemi përpjekur të kapimedhe disa probleme të tjera që mendojnZë se janëtë perspektivës. Kështu, për shembull, mund tëpërmendim krijimin e hibrideve me përmbajtjetë lartë vaji. Deri sot nuk kemi krijuar hibride,por vetëm linja që, n^a 3,8 për qind vaj që kamisri i zakonshëm të shkojmë deri në 7 për qindvaj. Kjo do të thotë, se në qoftë se ne do të arrij-më të krijojmë në të ardhmen hibride të tilla,për të njëjtën sasi misri, do të prodhojmë rreth50 për qind më tepër vaj.

Synimi ynë është gjithnjë krijimi i hibride-ve pa ulur aftësinë prodhuese të llojeve që kcminë prodhim.

Përveç kësaj jemi përpjekur dhe kemi arriturdisa rezultate në rritjen e proteinave të misrit nga10-11 për qind, ne, aktualisht, kemi linja që kanc1G-17 për qind protcina. Në qofië se do të arrij-

^^ J

më të kombinojmë rimbajtjen lart t.ë protcinav^me aminoacidet lizinë e triptofan, atëherë hy mundtë jetë një misër i lartë.

Sa për të ruajtur traditën, edhe këtë vitkemi prodhuar dhe kultivuar misër për pufka, icili ka qenë quajtur dikur misër misiri. Po ky kanjë ndryshim të madh, se misri i misirit, kurpiqej, shpërthente rreth 40 për qind, kurse hibridiynë shpërthen 100 pëi• qind dhe c zmadhon vë-llimin 14 herë. Në qoftë se ka kërkesa, dhe këtodo të planifikohen, ne jemi gati të prodhojmë.Kemi prodhuar gjer tani 20 kuintalë far•ë.

SHOKU ENVER HOXHA: Shumë mirë keni

bërë.SHOKU HYSEN LAÇEJ: Ju prcmtojmë,

shoku Enver, që Stacioni Qendror i Misrit, nënudhëheqjen e organizatës-bazë të Partisë, do tëvërë të gjitha forcat e tij fizike dhe mendore qët'i japë prodhimit gjithmonë hibride të mira.

SHOKU ENVER HOXHA: Të shtrëngoj do-rën dhe të përgëzoj për këtë pasion të madh nëkrijimin e farërave hibride të misrit! Puna juajka një vlerë të pakufishme për ekonominë e at-dheut. Pasioni juaj është i bazuar në shkencë, pra-ndaj ka dhënë rezultate. Unë të dëgjova me shu-më vëmendje dhe biseda juaj m'u duk shumëinteresante. Ato që na shpjegove ti, Hysen, janëmendime të nxjerra nga studime të thella, që du-het t'i kuptojnë edhe të tjerët, dhc sidomos ata qëmerren mc këtë problem kaq të madh.

44

Përp,jekjet që po bëni ju, kanë vlcrë, kut• spc-cialistct e bujqësisë, dlie; në nlënyrë të veçantëspecialistët e misrit, i përvetësojnë eksperimentettuaja dhe ndjekin me seriozitet zhvillimin e tëgjitha hibrideve që keni krijuar.

Ju keni kryer një punë të lavdërueshme, porunë mendoj, ^^ nuk bëhen shumë përpjekje për tëzbatuar praktikisht në jetë konkluzionet shkenco-re. Kjo neglizhencë vërehct në ato kooperativabujqësore që kënaqen kur marrin 35 ose 40 kuin-talë misër për hektar, në një kohë kur kooperati-vat e tjera kanë marrë nga 8U kuintalë misër përhektar. Në qoftë se në kooperativat bujqësorepërgatitim njerëz, që kanë mbaruar shkolla dheqë e ndjekin shkencërisht zbatimin në jetë tëtë gjitha këtyre instruksioneve me vlerë, për for-mulimin shkencor të të cilave juve ju është dashurnjë kohë kaq e gjatë dhe një durim shumë imadh, atëherë ne do të kemi rezultate shumë tëmira në këtë lculturë kaq të nevojshme dhe kaqprodhuese, që do ta pasurojë shumë ekonominëtonë.

Mendoj se Ministria e Bujqësisë duhet tëzhvillojë jo një, por shumë seminare për këtoçështje. Sa dhe si e ka bërë këtë punë gjer tani,kjo ministri, unë nuk jam në gjendje të them, pordua të theksoj, se për këto probleme jetike tëvendit nuk duhet ecur veresie. Dituria juaj nëkëtë fushë duhet të përvetësohet nga të tje-►^^^r..

45

Në fillim,l^ur ti më tregove hibridet e misrit,unë buzëqesha, se m'u kujtua një bisedë që kampasur me Stalinin. Njëherë vajta te Stalini nëJaltë. Midis së tjerash, në bisedë e sipër, ai mëpyeti: «Ç'hani ju, shqiptarët, bukë gruri apo bu-kë misri?». I thashë se ne i hamë të dyja, por mëshumë konsumojmë bulcë misri. «Shumë bukur,më tha ai, po çfarë misri keni?». Unë u ndodhashumë ngushtë dhe iu përgjigja: Farë të verdhë.«Sa i madh rritct misri në Shqipëri?», më p,yetipërsëri Stalini dhe unë iu përgjigja me hamendje.«Nuk mund të shkohet kështu», më tha ai miqë-sisht. Dhe porositi gjeneralkolonelin që kishtepranë: «Nesër t'i japësh shokut Enver disa kilemisër hibrid!». Të nesërmen në mëngjes oficeri ilartë më solli disa qese me misër hibrid dhe m'idha në prani të Stalinit, i cili më tha: «Të ltrtem,merri këto lloje misri dhe i provoni si bëhen nëShqipëri». Falemnderit, i thashë unë, sigurishtkëto janë hibridc shumë të vlefshmc. Në atë kohë,të them të drejtën, unë nuk kisha shumë habcrpër hibrideti e misrit. Kur u ktheva në Shqipëri.ua dhashë specialistëve të Ministrisë së ^ujqësi-së që t^i shikonin dhe t'i provonin.

Shkuan kohë dhe unë vajta prapë te Stalini.Gjatë bisedimeve me të ai më pyeti: «Ç'e bëtë mi-srin që ju dhashë, shoku Enver, e mbollët apo ehodhët nga dritarja?». Prapë u zura ngushtë dhce ndjeva që u skuqa në fytyrë. Nuk më kishteva,jtur mc^ndja që ai do të më pyeste pcr misrin.

46

Shoku S^alin, i thashë, misrin c dorëzova në Mi-nistrinë c Bujqësisë, por nuk jam në gjendje të tëraportoj ekzaktësisht për fatin e tij.

Shikoni, shokë, sa rëndësi i jepte Stalini kul-tivimit të misrit! Është një kënaqësi e madhe qëkëtu, në Stacionin Qendror të Misrit në Shkodër,kemi njerëz të tillë të aftë e të pasionuar, si sho-ku Hysen Laçej, i cili po punon me kaq zell dhemc rezultate kaq të shkëlqyeshme për këtë kul-turë me rëndësi.

Sa bashlcëpunëtorë ke ti, Hysen, në stacion?SHOKU HYSEN LAÇEJ: Bëhemi gjithsej

gjashtë veta. Tre merremi me seleksionimin emisrit, n,jë e kemi kimist, një për mbrojtjen ebimëve dhe një fiziolog.

SHOKU ENVER HOXHA: Janë të mjaftue-shëm këta?

SHOKU HYSEN LAÇEJ: Unë mendoj se jo.SHOKU ENVER HOXHA: Misër duan, po

n jerëzit që të duhen nuk t'i japin. Ke njerëz tiqë ti dëi,gosh për të parë se ku shkon kjo farë eku shk^n tjetra, si i trajtojnë hibridet etj.? Sigu-risht nuk ke.

SHOKU HYSEN I,AÇ'EJ: Ne shkojmë nga-njëherë, por është e vështirë ta mbikëqyrim këtëpunë, se jemi pak. Po të shkojmë më shpesh, dotë na pcngohet puna në stacion.

SHOKU F,NVF,R HOXHA: Natyrisht.SIIOKU HYSEN LAÇEJ: Unë, shoku Envr^r,

desha të them se duhet menduar edhe për të ardli-

47

men, pëi• arsye sc ne që punojmë aktualisht, jemipak a shumë të një brezi, të një moshe dhe kjo pu-në prej një çerek shekulli, kjo ekspericncë që kemifituar, i duhet dhënë dikujt, pra duhen edheshokë të rinj, që të jenë të apasionuar për mi-si•in. Atë që jemi munduar ta bëjinë ne për 25vjet, ata do ta marrin për tre-katër vjet dhepastaj do të jenë në gjendje të çajnë në drejtimetë tjera.

SHOKU ENVER HOXHA: Ti eja në Institu-

tin e Lartë Bujqësor në Tiranë, hap regjistratdhe shiko cilët janë studentët që kanë rezulta-tet më të mira dhe, pastaj, po të jetë nevoja, tëvish deri në Komitetin Qendror të Partisë e të kër-kosh që këta studentë, duke i përmendur meemra, të vijnë për të punuar në Stacionin Qendrortë Misrit. Ne do të japim porosi që, kur të mba-rojnë institutin, ata të vijnë për të punuar ba-

shkë me ty.Mendoj se duhet të marrim vendim që ta

kthejmë stacionin i.uaj në institut.Edhe një herë të uroj nga zemra për sukseset

që ke arritur. Të lumtë, shoku Hysën!

SHOKU MUHO ASLLANI: Ky që dëshirontë flasë tashti, është Fadil Kraja, kryetar i Degëssë Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve për

rrethin e Shkodrës.

SHOKU ENVER HOXHA: E di. Fadili kashkruar drama të bukura, është shkrimtar dhepoet i mirë.

4^

SHOKU FADIL KRAJA: Edhe ne shlcrim-tarët, artistët dhe të gjitha forcat profesioniste eamatore të qytetit të Shkodrës jemi shumë tëgëzuar për vizitën tuaj në rrethin tonë, shokuEnver. Kjo ngjarje e shënuar na jep forcë e nafrymëzon për të ardhmen. Unë, natyrisht, ekam pak të vështirë të flas pas shokut HysenLaçej, i cili e bëri aq konkrete bisedën e tij, por,siç thotë Partia, siç thoni edhe ju, kur veprattona janë të mira, kur ato i qëndrojnë kohës dhekur populli i do, i krahason me hidrocentraletgjigante e fabrikat e mëdha.

SHOKU ENVER HOXHA: Ashtu është.SHOKU FADIL KRAJA: Këtë vlerësim të

lartë të Partisë dhe tuajin, jemi munduar ta me-ritojmë dhe të japim gjithnjë vepra më të mira.Ne kemi në Shkodër një degë lidhjeje të shkrim-tarëve e të artistëve, e cila sot, me kujdesin e va-zhdueshëm të Partisë, është rritur dhe forcuarshumë. Ajo ka 111 anëtarë e kandidatë, pra mëtepër se shkrimtarët që kishte e gjithë Shqipërianë vitin 1945.

Ne lëvrojmë në të gjitha gjinitë që nga ro-mani, opera, tablotë e deri te të gjitha të tjerat.Krijimtaria jonë letrare artistike jep një kontri-but edhe në fondin kombëtar. Vetëm këtë vit, idashur shoku Enver, janë botuar dhe priten tëdalin nga shtypi 13 vëllime, domethënë tri ro-mane, tri drama, dy komedi e disa vëllime tëi•injsh, që botojnë për herë të parë. .

4-24549

Po kështu edhe në artei. figural.ive kemi mjaft

arritje. Pas ekspozitës mbi punën për zhdukjen epasojave të tërmetit, do të hapim në nëntor njëekspozitë tjetër më të madhe për 35-vjetorin eClirimit të Atdheut. Çdo vit, në prag të përvjetorë-ve të Glirimit, ne hapim ekspozita dhe kjo tashmë

është bërë tradicionale.Edhe në muzikë kemi arritur suksese, janë

shkruar dy opera, dy opereta dhe dhjetëra këngë.Fshtë shtuar numri i këngëtarëve të rinj.

Natyrisht në punën tonë riuk shkon çdo gjësi në vaj. Edhe ne kemi detyra, kemi pro-bleme, që po përpiqemi t'i zgjidhim. Po mun-dohemi t'i realizojmë kritikat që na janë bër'ë,duke pasur ndihmën e Partisë dhe të pushtetit

në rreth.Ne kemi një lclub këtu në Shkodër, që na e

lcanë krijuar Partia dhe pushteti në i•reth dhe qëquhet Klubi i Shkrimt.arëve, i Artistëve dhe i Ve-teranëve. Klubi i përbashkët ka një qëllim. Nejetojmë me veteranët, rrimë bashkë me ta, i ndih-mojmë ata që të shkruajnë kujtimet e tyre, poredhe ata na ndihmojnë ne, duke na shpjel;uar

ngjarjet e mrekullueshme që kanë jetuar.Kur ju ishit në Teatrin e Shkodrës, para disa

vjetësh, na latë porosi që ne të shkojmë va^hdi-misht në malësi dhe në krahina të tjera, sepsekëto anë, thatë ju, ruajnë thesare të çmueshmengjarjesh të luftës për liri. Dhe ne jemi përpjekur

ta plotësojmë këtë poi'osi.

,c^

Shl^odra. i dashur shoku Enver, ashtu si l;ji-thë at.dheu ync, ka thellësi të madhe historike,ajo mban në gjirin e saj sa e sa n^jarje, sa e sa fi-gura të shquara, që njerëzit gjithmonë i ngulin nëkujtesë, në këngë, në toponime dhe i ruajnë sirelikc të çniuara. Një plakë ka ruajtur për 40 vjetrrobat e gjakosura të Luigj Gurakuqit, i cili, di-tën që vdiq, lcishte pasur në xhep vetëm një copëkrehëri. Dikush tjetër ka ruajtur për 60 vjet njëpeksimei., ku ka shkruar me dorën e tij :«Mekëtë kore të thatë mbanim frymën për një javë»,Njerëzit tanë i ruajnë këto vlera materiale si sytëe ballit dhe, kur u bëhet thirrje, ata i dorëzoj-në me loi. gëzimi në sy, sepse erdhi dita për tëcilën ëndërronin: këto relike të bëhen të pavdek-shm^^.

SHOKU EiVVER HOXHA: Shumc bukur!SHOKU FADIL KRAJA: Ne, i dashur shoku

I:nver, po mundohemi t'i mbledhim këto relike qëdhe t'i shfrytëzojmë për punën tonë dhe për tëgjithë. Në muzeun tonë ruhet shkopi i ShtjefënGjeçovit, në të cilin ai ka gdhendur gjithë emrate fshatrave që ka shëtitui• për të mbledhur nor-mat e Kanunit të Lekë Dukagjinit. Në dorezën eshkopit ai ka gdhendur shprehjen: «H,r•oftë Shqyp-nia!». Veprimtaria e Gjeçovit është një shembulli mirë për ne, sidomos sot kur Partia na këshi-llon vazhdimisht dhe na ka krijuar të gjitha ku-shtet që ne të shkojmë herë pas herc në krahi-na të ndryshme që të mblc>dhim objel:te të kul-

51

tiurës materialc, të njihemi me popullin, të rrimë^ju më gju me të dhe të përfitojmë prej tij. Ko-hët e fundit ne kemi zbuluar edhe dorëshkriminautentik të Gjeçovit për Kanunin dhe e ruajmë nëBibliotekën e Shkodrës.

Gjeçovi ka bërë një punë sistematike jo ve-tëm për mbledhjen, sistemimin dhe kodifikimin enormave të Kanunit, por ai ka mbledhtu• edhezakonet për dasmat e për ngjarje të i.jeru të jetës •së njerëzve. Në faqen c parë të dorëshkrimit të tijGjeçovi ka shkruar: «Rroftë Shqypnia!». Në njëletër të tij ai i sulet me tërbim F. Kordini^inos,që mohon kombin tonë. Kjo letër i përngjet pikë-risht testamentit të Dedë Gjo Lulit, i cili c^eshkruar dy javë përpara vdekjes së tij dhe për-mban porosin^ që Deda i lë të birit, Kolës, ku ithotë: «Njashtu siç e nxjerr pushkën kur ta shankush prindin, njashtu nxirre edhe kur të tashajë kush vatanin». Të tilla relike të mre-kullueshme ne duhet të vazhdojmë t'i kërkoj-më, përveç atyre që kemi gjetur, dhe t'i mbroj-më nga përvetësimi që mundohen t'u bëjnë të

tjerët.Ne kishim menduar se kishim pak valle në

rrethin tonë si atë të shtregullave, të Obotit endonjë tjetër me shpata. Tani, me përgatitjet qëbëmë për Festivalin Folklorik të Gjirokastrës,zbuluam dhjetëra vallc, dhjetëra këngë, këngënjëqindvjeçare, që nga koha e luftës për çlirimine Ulqinit. Zbuluam një këngë të vjetër ti^ l:ënduar

^?

mc lahutë në disa krahina të Shkodrës. Vargjet esa j thonë :

arbaneshi gropa-gropa,

po çuditet gjithë Evropa,

sulen shqypet përmbi topa.

^likollë Popi qafëleshi,

s'merret kollaj arbaneshi,

për pa pamë majën e veshit! (Ilaritet ni^ sallë.)

Ne duhet të bëjmë një punë shkencor•e tëpërgatitur për t'i ruajtur këto thesare, sepse të

/ huajt, ashtu siç janë munduar gjatë shekujve tëna vjedhin, të na grabitin, të na shtypin e të navrasin, po kështu kanë bërë edhe me këngët dhelegjendat tona.

Sa e sa legjenda të tilla ruan populli ynë dhepopulli i krahinës sonë! Është detyra jonë t'imbledhim këto, t'i ruajmë dhe t'i përjetëso,jmëpër t'ua lënë brezave që do të vijnë. Në bisedimee në lidhje të vazhdueshme me popullin dhe mekujdesin e përhershëm të Partisë e të pushtetit,ne kemi bërë punën tonë, shkojmë në popull, re-gjistrojmë kujtimet e njerëzve, kujtimet e pleq-ve patriotë, që gjërat me vlerë të na mbeten nedhe të mos i marrin ata me vete.

SHOKU ENVER HOXHA: Drejt e ke. Kjoështë punë shumë e mirë.

SHOKU FADIL KRAJA: Në punën e degëssë Lidhjes bën pjesë edhe ngritja ideopolitike

5'',

^^hc : stctiko-profesionalc e anëtarëve t,c saj. Ke-mi hapur dy kurse dyvjeçare ideoestetikc, një përshkrimtarë dhe artistë me stazh dhe një tjetërpër talentet e reja. Për^atitja e leksioneve bëhetn^a shkrimtarët dhe nga artistët më të mirë. Pomur.dohemi t'i konkretizojmë këto kurse me kri-jimtarinë në ri•eth. Ato janë shndëi^ruar në njëdiskutim krijues.

Ne kemi vendosur, i dashur mësues, qË: asnjëvepër letrare të mos dërgohet për botim pa u dis-l:utuar. Kjo punë na ka dhënë vetëm të mir•a.

Në përgjithësi ne nuk kemi shqetësime në kri-jimtarinë artistike e letrare të rrethit. Puna qëbëhet, është e shëndoshë në përgjithësi, dhe kështukemi bindjen se do të jetë edhe në të ardhrnen.

Ne, gjithashtu, po bëjmë çmos që humorine lzëndshëm shkodran ta kanalizojmë nc ujërat epastra të realizmit socialist. Këtë visar të kënd-shëm, që e kanc shkodranët, do të punojmë qëtë mos na mbetet vetëm në disa barceleta banalcapo në disa batuda. Kështu shkrimtarct dhc ai•-t istët e htunorit po shkruajnë më shumë, ata poshkruajnë komedi, vodëvile etj. Kërkesat për kë-t.o vepra janë më të mëdha tani.

Një punë më e mirë mendojmë se po bëhetedhe me talentet e reja.

. Nat.vrisht, ne kemi cdhe të meta dhe këtotë meta po mundohemi t'i përmirësojmë, që tëshkruajmë sa n1ë shumë për realitetin tonë tëshk^lq,yei•. për njeriun tonë të mrelcullucshëm.

54

Ju prerntoj që, ashtu siç u kënaqët mbrëmë nëkoncert, edhe në të ardhmen të kënaqeni me kri-,jimtarinë letrare artistike tc shkr•imtarëve dhe tëartistëve tanë.

,S'HOKU ENVER HOXHA: Shumë mirë, shu-më mirë! Ju falënderoj dhe ju për^ëzoj! Kam pa-sur dhe kam një besim të madh në zhvillimin etë ^jitha ^jinive të artit c të kultur•ës në Shkodër.Raportimi juaj ma përforcon edhe më shumë kë-të bindje. S'ka asnjë dyshim që ju do të koi•rnisuksese akoma më të mëdha.

SHOKU JtIP KASTRATI: Sipas direktivavetë Par•tisë dhe të mësimeve jetëdhënëse tuajat,shoku Enver, punonjësit shkencorë të rrethit tëShkodrës kanë zhvilluar një punë dhe veprimtaritë z^;jeruar nga pikëpamja lcërkimore-shkencorenë fusha të ndryshme të gjuhës. Unë e kam tëvështirë, i dashur shoku Enver, të pasqyroj bren-da pak minutash para jush këtë veprimtari, pordo të përpiqem të jap vetëm një ekspoze të ngje-shur duke u përqendruar sidomos në drejtimetkryesore të veprimtarisë shkencore, botuese dhekumtuese.

Ekzistenca që prej 22 vjetësh e Institutit iëLartë Peda^ogjik në Shkodër, ekzistenca që pr•ej10 vjetësh e filialit të universitetit në Shkodër,ekzistenca e një vargu të gjerë institucionesh ar-simore, kulturore, artistike dhe sidomos ekzis-tenca e dy bibliotel:ave të mëdha me afrn ?Op mi_jë vëllime, pjesa më e madhe c të cilave i përket

,^ ^^

fondeve albanologjike, si edhe ekzistenca e bib-liotekës së Institutit të Lartë Pedagogjik me 70e ca mijë vëllime, u kanë dhënë mundësi puno-njësve shkencorë të rrethit tonë që të punojnë,të hartojnë dhe të botojnë vepra me dinjitetshkencor në nivelin e shkencës botërore.

Duke i klasifikuar rezultatet e arritura si-pas fushavc të punës, më lejoni, shoku Enver, tëparaqes vetëm disa prej tyre.

Në fushën e shkencave historike është përt'u përmendur për mirë puna disavjeçare për har-timin e veprës kolektive të historisë së LuftësAntifashiste Nacionalçlirimtare për rrethin eShkodrës. Duke pasur parasysh ^jithmonë direk-tivat e Partisë, porositë tuaja të vazhdueshme,historianët e rrethit të Shkodrës janë përpjekurqë veprat e tyre të evidencojnë rolin e dijetarëvetë shquar shqiptarë për kulturën evropiane. Kë-shtu janë përfunduar dhe janë botuar dy studi-me mbi kontributin e humanistëve shqiptarë tëshekullit të 15-të dhe të 16-të mbi rilindjen evro-piane dhe konkretisht për Marin Barletin, Mak-sim Artiotin, Marin $eçikemin.

Për të evidencuar traditat e shëndosha të sëkaluarës së lavdishme tc historisë shqiptare, janëbotuar, gjithashtu, një varg artikujsh studimorë,sidomos për luftërat dhe përpjekjet për liri, pa-varë^i dhe demokraci të popullit shqiptar, përKryengi•itjen e vitit 1847, për Kryengritjen e vi-tit 1911 të Malësisë së Mbishkodrës dhe për

;^F,

Kryengritjen e popullit të i•rethit të Shkodrës më1912, për ngritjen e flamurit në Shkodër më 15mars 1914, si dhe për Revolucionin Demokratiko--borgjez të Qershorit të vitit 1924.

Këtu, në Shkodër, që nga themelimi i Insti-tutit të Lartë Pedagogjik dhe deri më sot, ështëbotuar buletini shkencor në 25 vëllime të ndry-shme, janë bër•ë dhe shtatë botime të posaçmeprej rreth 9 mijë faqesh. Këto botime janë bërë njëtribunë e lëvizjes mendore në rrethin e Shkodrësdhe u kanë dhënë mundësi punonjësve shken-corë, sidomos atyre të shkencave filologjike, që tënxiten në studimet e tyre.

Punonjësit shkencorë të rrethit tonë kanëvazhduar edhe bashkëpunimin me studiues tëtjerë. Kështu, në fushat e disiplinave të ndrysh-me linguistike, mund të përmendim bashkëpuni-min e suksesshëm në arritjet e leksikologjisë his-torike. Deri më sot janë botuar fjalori i Buzukut,i Matrangës, i Kazazit, i Bardhit, i Mjedës, sidhe neologjizmat e Kristoforidhit.

SHOKU ENVER HOXHA: Po Mati Logore-cin e keni parasysh?

SHOKU JUP KASTRATI: Po, shoku Enver,por unë po përmend botimet e bëra në Shkodër.Matinë ne e kemi studiuar për patriotizmin e tijtë madh, për neologjizmat, që ka sjellë në gjuhënshqipe, pavarësisht se këto neologjizma nuk i që-ndruan kohës. Te Matia ne kemi parë mësuesinpatriot dhe gjuhëtarin tonë.

a7

I^',jalorët e botuar dhc të tjerë që po vazhdoj-

më të botojmë, kanë paraqitur pasurinë e madheleksikore të shqipes. Në këtë mënyrë punonjësitshkencorë të rrethit të Shkodrës kanë vënë nëjetë porositë tuaja të 18 dhjetorit 1962, që tëmblidhet visari leksikor i shqipes dhe të pasqy-rohet kjo pasuri e madhe. Sot mund të themi sepamja e f jalorit të shqipes mbi kuadrin e këtyrematerialeve, si dhe të etimologjisë së profesorÇabejt, janë të ndryshme dhe krejtësisht të kun-dërta me tezën c Gustav Majerit, i cili fondit au-tokton të shqipes i nxirrte vetëm 400 fjalë. Sotkjo shifër, mund t'ju them me plot gojën, që ështëdhjetëfishuar. Ky sukses është arritur në saje tëpë^•pjekjeve për studimin dhe për evidencimin ekësaj pasurie leksikore.

Janë hartuar dy fjalorë termin^logjikë: fja-lori terminologjik i pëlhurës në rrethin e Shko-drës, që siç. dihet ka tradita, si edhe fjaluri ter-minologjik i mullirit në lumë.

Aktiviteti leksikor i rrethit nuk është për-qendruar veiëm në disa punonjës shkencorë tëafirmuar, por puna kërkimore shkencore edhe nëkëtë fushë është masivizuar. Kështu mund tëtheksojmë se këshilli shkencor, shoqatat shkenco-re dhe rrethet shkencore kanë bërë që mendi-mi shkencor të ecë edhe më tutje.

Arritje ka edhe në fushën e studimeve të sin-taksës, sidomos të studimeve të sintaksës popullo-re. F.dhe kjo është bërë sipas porosisë suaj.

53

Koha që ham në dispozicic;n nuk më lejon tëz^jatem më tepër, por, në emër të punonjësveshkencorë të rrethit të Shkodrës, ju premtoj, sho--ku Enver, se do të vëmë në jetë gjithmonë poro-sitë e Partisë dhe tuajat.

SHOKU F,NVER HOXHA: Falemnderit shu-më! Po shoh me kënaqësi të madhe përparimet qëjanë bërë nga shkencëtarët shkodranë si në fu-shën e historisë, të leksiko^rafisë, e në për^;jithësitë ^;juhësisë e të tjera. Ju për^ëzoj, shoku Jup!

SHOKU MUHO A.SLLANI: Shoku Adem,që do të flasë tani. është inxhinier në u^inën«Drini».

SHOKU ADEM GOLEMI: Do ti^ flas pak përpunën që bën kolektivi i uzinës «Drini» në zbatimtë disa porosive që na keni lënë ju, i dashur shokuEnver. ;•jatë viritës që keni bërë para disa vjetëshnë uzinën tonë. Kolektivi punonjës i uzinës «Dri-ni». si pjesë përbërëse e hidrocentraliL^ «Di•ita ePartisë», nën dritën e mësinzeve të Partisë dhetuajat, ka korrur suksese në punë. Vija e dre.jtëe Partisë sonë është n;ë burim fr^^mëzimi për me-ndimin krijues të punonjësvr.. teknikëv^ dheinxhinierëve, që janë mobilizuar për zyjidhjen eproblemeve të shumta tekniko-shkencore. përpërballimin e bllokadës impe^•ialisto-revizioniste^

Që nga koha e vizitës sua,j e deri më s^^t. pro-dhimi i për7jithshëm industrial i uzinës sonë ështërritur ti•i herë, rendimenti i punës dy herë, prodhi-mi i pjesëve të ndërrimit katër herë, ri^;jen^^rimi

59

i pjesëve shtatë herë dhe derdhja në fonderi shta-të herë.

Gjithashtu arritje të mira kemi edhe në vitete këtij pesëvjeçari dhe në plotësimin e dctyravc^të këtij nëntëmujori, se i kemi realizuar të gji-thë treguesit.

Nën udhëheqjen e organizatës-bazë të Par-tisë kolektivi ynë punonjës ka vënë si objektivkryesor që, mjetet që disponon sot Hidrocentralii Fierzës, t'i mbajë në gjendje punc dhe të ndih-mojë hidrocentralin e Komanit me të gjitha pje-sët e ndërrimit. Këtë objektiv e kemi mbështetur•kt•yesisht në vënien e riparimeve themclore mbibaza shkencore, që asnjë makineri, pavarësisht.nga shkalla e konsumit që do të ketë nga kërkesat.e larta teknike, të mos dalë jashtë përdorimit. Ijemi futur me guxim riparimit themclor të maki-nerive njëzet e tridhjetë tonëshe, riparimit të ma-kinerive të tjera universale vetëngarkuese, si edhetë atyre të shpimit ku, për disa pajisje, kemi pa-sur vërejtjc nga përdoruesit. Neve na del si dc-tyrë që t'i përvishemi punës lidhur me këto paji-sje dhe të plotësojmë kërkesat që shtroi Kon-gresi i 7-të i Partisë për prodhimin në vend të95 për qind të pjesëve të ndërrimit.

Vlerësimi që ju i keni bërë punës për lcom-pletimin me pajisje e makineri moderne të uzinëss^në, na ka frymëzuar dhe na ka nxitur që t'ifutc,mi mc f;l.lXllll prodhimit të pjesëve të ndërri-mit dhe pajisjeve nga më të lconiplikuarat, p^r

60

prodhimin e të cilave specialistët kinezë nuk ki-shin besim. Kështu mund të përmendim prodhimine kallëpit metalik të betonimit të tunelit, që men-dohej të sillej nga Franca ose të vishej i tëri nëc;elik. Or^anizata-bazë e Partisë, duke u bazuar nëobjektivat kr,yesorë të saj, realizoi me sukses pro-dhimin e këtij kallëpi me një sipërfaqe prej 54 m'^dhe një peshë prej 9 tonësh me një kusht tekniktë përshtatshëm shmangieje. Procesi teknologjiki tij u realizua në mënyrë të shkëlqyer. Në fakt,për të arritur këtë sukses, ne kërkuam ndihmën cspecialistëve kinezë, por ata nuk na përkrahën,duke na thënë se nuk mund të realizohct. Ne,me Partinë në ballë dhe me klasën punëtore, erealizuam me forcat tona.

Kapërcyem edhe një tjetër vështirësi, vë-nien në punë të makinave pesëtonëshe «Çentaur».Specialistët kinezë edhe në këtë drejtim u mu-nduan të na sabotonin, të krijonin situata shqe-tësuese, po nuk ia arritën qëllimit.

SHOKU ENVER HOXHA: Gjitiimonë punësabotuese kanë bërë ata.

SHOKU ADElY1 GOLEI'VII: Ata menduan qëne nuk do t'ia arrinim qëllimit, por ne e modifi-kuam komplet sistemin e transmisionit.

SHOKU ENVER HOXHA: Shumë mirë.SHOKU l1DF,M GOLEMI: Një drejtim tjctër

i punës sonë l:a qenë edhe rigjenerimi i pjesëve tëndëi•rimit. Iii^të det,yrë ne jemi përpjekur dhe popërpiqcmi va.zhdimisht ta vëmë në baza sa më

61

shkencore. Sot kemi arritur të restaurojmë 600

pjesë ndërrimi me të ^jitha karakteristikat e nc-vojshme, duke kiyer më së miri procesin që duhetpër këtë punë, si edhe për pjeset e tjera me me-todën galvanike.

Kolektivi ynë punonjës, nën udhëheqjc^n eor•^anizatës-bazë të Partisë, do të mobilizojë tëgjitha forcat për të vënë në jetë vendimet histo-rike të Kongresit të 7-të të Partisë dhe mësimetshumë të vlefshme tuajat, shoku Enver.

Dukc përfunduar, uroj nga zemra të na 1•rojëPartia, të na rroni ju, i dashur shoku Enver!

SHOKU ENVER HOXHA: Ju falënderoj,shoku Adem, për raportimin që më bëre dhe përsukseset qc keni arritur; të lutem falëndcro tët;jithë shokët e uzinës «Dr•ini» n^a unë. Para se tëvazhdoj bisedën, dua të them këtu s^ Shkodracshtë për të lavdëruar, dhe posaçërisht punonjë-sit e talentuai• të këtij qyteti hero, që kanë mbaj-tur barrën më të madhe të punës në hidroc^^n-tralin e Vaut të Dejës e të «Dritës së Partisë».Këta punët.orë e spccialistë duarartë do t'ua dalinnë kr^-e edhe dy hidrocentralevc të rcja, atij tëKomanit dhe të Bushatit. Gjithë ndërtuesit, n^,a tël:atër anët e Shqipërisë, që do të marrin pje:,ë nëndërtimin e kët^^re hidt ocentraleve, unë i për-gëzoj në emër të Partisë dhe timin!

Jam shumë i gëzuar, të dashur shokc dhcshoqe, që mora pjesë në këtë takim të përzem^^rt.me ju. Unë dëgjova me vëmendje diskutimet p^r-

G•^

mblccil^ësc dhe interesante t.ë shokëvc për pwlëne mirë që bëhet në rrethin e Shkodrës.

Këtu diskutuan pesë shokë, por mendimi impër punën e mirë të Partisë dhe të të ^;jithë pu-nonjësve të rrethit të Shkodrës nuk u krijua ve-tëm në këtë takim. Thelbi i diskutimeve të sho-këve ma forcoi akoma më shumë bindjen se pu-nonjësit dhe kuadrot e rrethit të Shkodrës janënjerëz revolucionarë, të hedhur në punë, me kul-turë të gjithanshme, të thellë dhe nie nivel tëlartë ideopolitik.

Ne shikojmë shndërrimin e madh që ka bërëShqipëria në zhvillimin e saj të gjithanshëm nëkrahasim me të kaluarën. Kur them kështu nukkam parasysh kohën para Çlirimit., por periu-dhën që nga Çlirimi e këtej. Përparimi ynë imadh dhc i vrullshëm vërtetohet nga realizimetkonkrete që janë arritur te ne në ië ^;jitha fushatc jetës c të veprimtarisë.

Shoku Muho foli këtu për rezultatet e Shko-drës në të gjithë sektorët dhe për mundësitë e^nëdha që keni ju për të ecur përpara. Ne kemibindjen se këto mundësi Shkodra do t'i shfrytë-zojë. Edhe shokët e tjerë folën për sukseset earritura në hibridet e misrit, për zhvillimin e ar-tit e të kulturës, për shkencat historike, për gju-hësinë, për teknikën, për uzinat tona, për zhvi-llimin e bujqësisë, për një agroteknikë të lartë dhepër rendimentet e mëdha në të gjithë sektorët epunës. Këto të dhëna janë jashtëzakonisht inktt-

O J

rajuese. Kttsh i solli t.ë gjit,ha këto rezultatc'? I so-

lli kujdesi i veçantë q^ tregoi e tregon Partia jonëpër zhvillimin e ekonomisë dhe të kulturës popu-llore, i sollën njerëzit e punës me mendime kri-juese. Në veprimtarinë e saj Partia udhëhiqet ngamësimet e Leninit e të Stalinit. Po të mos udhë-hiqej Partia jonë nga këto mësime, ne nuk do t'ikishim arritur kurrë këto rezultate, bile do tëkishim falimentuar.

Ne ndoqëm rrugën e drejtë shkencore, rru-gën e Marksit e të Leninit, prandaj dolëm në dri-të. Këmbët i kemi mbi tokë dhe, duke u mbështe-tur fort në kushtet e në mundësitë tona, po bëjmëpërparime të shpejta. Tashmë kanë kaluar atokohë kur i matnim hapat me arritje të vogla.Tashti hapat tanë janë më të mëdhenj, por edhenevojat për një zhvillim më të përsosur janë mëtë mëdha. Kërkesat e zhvillimit tonë bëjnë qëedhe detyrat për punonjësit, për kuadrot, për ko-munistët dhe për patriotët të jenë përsëri tëshumta.

Mund të them që këtu në Shkodër po bëhenpërpjekje të lavdërueshme për të ecur përparanë të gjithë sektorët. Mendimi i udhëheqjes është,se nga të gjitha rrethet e vendit tonë Shkodra da-llohet për stabilitet dhe progres të vazhdueshëm.Stabilitetin unë po e përdor këtu, jo në kuptimine termit statukuo, por në kuptimin që, në rrethintuaj, nuk vërehen oshilacione. Rezultatet e arri-

G4

tura te ju janë t.ë dukshme, në rrit.je të vazhdue-shme.

Ne kemi qenë edhe në rrethe të tjera dhenuk mund të them se atje nuk ka studime e kx•i-jues të aftë, por shokët e udhëheqjes gjykojnë semendimi krijues i klasës punëtore, i fshatarësisëkooperativiste dhe i inteligjencies shkodrane shqu-het në mes rretheve të tjera. Në Tiranë, naty-risht, ka studiues edhe më shumë se në Shkodër,por krahasimi me Tiranën nuk duhet bërë, seatje është kryeqyteti i atdheut tonë dhe janë mble-dhur njerëz nga të gjitha rrethet.

Nuk dua t'i bëj qejfin shokut Jup Kastrati,por shfrytëzoj rastin të shpreh këtu, në px•aninPtuaj, respektin e veçantë që kam për punën e tijstudimore. Siç më kanë thënë shokët, ai ë^htëme të vërtetë një n^a ata studiues që i ështc fu-tur punës me zell, duke skeduar. si shkencëtarëte mëdhenj, materiale në fushën c gjuhësisë sonëdhe në fusha të tjera. Jup Kastrati është një di-jetar me kulturë të gjerë, i cili ka hartuar një bi-bliografi të pasur. Ai u t.regud modest dhe nukfoli për punën e vet, numëroi vetëm arritjct ehistorianëve e të linguistëvc, p^n• ne e dimë dhee çmojmë vlerën e punës së tij, si edhe të ZijaShkodrës e të mjaft të tjerëve.

Edhe shoku Fadil Kraja. qc na bëri ekspozenëe punës së shkrimtarëve dhe të artistëve shko-dranë, po ashtu, është një dramaturg i mirë dhemodest. Ai vuri në duk je i•ëndësinë e punës kri-

5-245 li^)

juese kulturore dhe artistike në rrethin e Shko-drës dhe nevojën e lidhjes me masat popullorepër të mbledhur materiale gojorc të popullit përngjarjet historike, për legjendat, për përrallat,për këngët, për vallet etj. Diskutimi i tij ishtetërheqës.

Mua më bëri përshtypje shumë të mirë eks-pozita e arteve figurative e Iotografike që vizito-va pardje këtu, në qytetin tuaj. Ajo ishte e vogël,por përmbajtja e saj ishte e madhe. Natyrishtkam respekt për piktorët e mëdhenj shkodranë tësë kaluarës, që kanë lënë vepra të mira me njëkolorit të bukur, siç mund të thuhet për SimonRrotën, Ndoc Martinin e të tjerë, por dua të flaspak edhe për piktorët e rinj të talentuar të rrethittuaj. Subjektet e veprave të tyre shprehin shpir-tin e popullit tonë punëtor, patriot, luftëtar e tëpamposhtur, shprehin nd jenjat, perspektivën endritur, të cilën ata e shohin, ashtu siç është, plotdiell. Piktorët e rinj shkodranë i kishin kombinuarme mjeshtëri edhe ngjyrat, të cilat ishin të gë-zueshme, të çiltëra, të gjalla, të freskëta dhe op-timiste. Ata premtojnë shumë, prandaj duhet t'ikemi kujdes që t'i ndihmojmë dhe t'i përkra-him.

Një nga artistët e mësuar, që ka kontribuarpër Shkodrën, është edhe fotografi i vjetër e injohur Kel Marubi. «Shkrimet» e tij janë lexuarprej kohësh edhe nga ata që ishin analfabetë,ato kanë qenë më të dukshme se shkrimet e za-

ss

konshme dhe kanë shërbyer për edukimin patrio-tik të njerëzve. Kel Marubi s'ka qenë një fotografi thjeshtë, por një fotograf ine shije të hollë artis-tike dhe me njohui•i shkencore. Arkivi i tij, i ciliështë shumë i vlefshëm, ka interes jo vetëm përShkodr'ën, po për të gjithë vendin. Më të rinjtëduhet ta ndjekin rrugën e tij frytdhënëse.

Shkodrën dëshiroj ta shikoj akoma më lartnë drejtim të zhvillimit të letërsisë, të teatrit, tëmuzikës e të gjinive të tjera të artit, ku ajo meri-ton një vend të lavdërueshëm në të giithë Repu-blikën.

Shokë dhe shoqe,Tërësia e materialeve të fushave të ndrysh-

me të dijes, për të kaluarën dhe për të sotmen,duhet studiuar me qëllim që të zgjerohet horizon-ti i njerëzve. Studimet tona duhet të pasqyrojnëshoqërinë në zhvillimin e saj dinamik. Me gjithësukseset që kemi arritur në fushën e studimeve,ka dhe raste kur ndonjë studiues mbetet i mbër-thyer pas disa formulimeve të vjetruara, ndonjë-herë të pleksura me kuptimin borgjez të ngjar-jeve e të fenomeneve të ndryshme. Puna e mirë,që ka filluar të bëhet kudo në vendin tonë në kë=të drejtim, duhet të vazhdojë në mënyrë që ko-renti i pastër i teorisë sonë marksiste-leniniste tëndl'lçO^ë praktikën dhe të ushqehet prej saj. Kë-shtu studimet tona do të jenë më të kuptueshmee më të kapshme për masat.

s^

Ne kemi edhe libra të shkruar para Çlirimit

pë^° zakonet, për mënyrën e jetesës dhe për tri-mëritë e shqiptarit. në Veri e në Jug, të cilëtduhet të studiohen. Kështu mund të përmendimbotimin «Visaret e kombit» prej disa vëllimeshetj. Edhe folklori ynë, i vjetri dhe i riu, që ështëyrumbulluar nga Instituti i Folklorit, duhet stu-diuar e botuar që të mos mbetet i pashfrytëzuar

në institut.Shembujt e punës shkencore, kulturore dhe

artistike të Shkodrës janë inkurajuese dhe duhettë shërbejnë si nxitje për shumë rrethe të tje-ra, të cilat, me përjashtim të Tiranës, akoma nuk ijanë futur thellë dhe shkencërisht studimit të di-sa problemeve të mëdha që i dalin përpara Par-tisë.

Krijimi i farëi•ave të reja hibride me pro-dhimtari të lartë mund të ishte bërë, për she-mbull, edhe në Berat, por është fakt që u bë këtunë Shkodër, sepse këtu u bënë më tepër përpje-kje nga shokët studiues të rrethit. Kujdesi i Par-tisë për Stacionin Qcndror të Farërave të Misritdha fr•yte të mëdha. Edhe disa institute të tjeraqë kemi këtu për përmirësimin e gjedhit, të deles,të lopës e rë kuajve kanë dhënë rezultate shu-

më të mira.Orientimet e Partisë për revolucionin tekni-

ko-shkencor kanë një vlerë të madhe në r.ast seshkencëtarët tanë, që punojnë në sektorë tëndryshëm, i zbërthejnë këto orientime dhe i vi-

6 ^3

hen punës me pasion. Për zbërthimin dhe përzbatimin e direktivave të Partisë në hëtë fushëlcërkohet durim i madh në studim dhe në ekspe-rimentim, kërkohet punë për zhvillimin sistema-tik të njohurive për një problem konkret që me-rret përsipër të zgjidhet.

Në punën shkencore ndeshen pengesa, dalinvështirësi, që kanë të bëjnë me konceptet që ek-zistojnë për zgjidhjen ose programimin e proble-mit, pra vështirësi të karakterit. subjektiv; porndeshen edhe vështirësi objektive. Pikërisht nëkapërcimin e këtyre vështirësive qëndron forca edijetarit, e shkencëtarit, e elektricistit, e punëto-rit në park, i cili vret mendjen, thellori problemin,planifikon, studion, bashkëpunon me njei°ëz tëtjerë të mësuar, kombinon, gjersa del në rrugËtë drejtë.

Revolucioni tekniko-shkencor këi•kon që tëzhvillohet iniciativa krijuese e njerëzve, të mbë-shteten racionalizatorët dhe të gjithë ata që bëj-në propozime të vlefshme për ekonominë. Ky re-volucion duhet të udhëhiqet si duhet nga Partiaqë në të të marrin pjesë masat punonjëse dhe qëky t'i shërbejë detyrave të planit. Byrotë tekniketë ndërmarrjeve të drejtohen e të vihen në lëvizjenga oi°ganizatat-bazë të Partisë. Komunistët nëbazë duhet të prodhojnë vetë, të lidhen ngu-shtë me prodhuesit e tjerë dhc të jenë nëballë të luftës. Organizatat-bazë të Partisë nëndërmarrje t'i ndihmojnë b•yrotë teknilce, por të

69

mos i spostojnë në detyi•at dhe në funksionet etyre.

Kur themi se shkodranëve iu zë dora të bëj-në ^jëra me vlerë, kjo nuk do të thotë që ju kenilindur të mësuar ose që cilësitë tuaja kanë rënën^;a qiejt. Mundësitë tuaja krijuese i ka lindurzhvillimi progresist i shoqërisë këtu në Shkodër.Ky zhvillim është arritur në luftë kundër obsku-rantizmit. Kësaj lufte i dha një hov të madh Par-tia, por unë besoj se, sikur shtytja të kishte qenëmë e madhe, edhe rezultatet tuaja do të ishin ako-ma më të mëdha.

Në Shkodër ka një brumë të shëndoshë. Kyfakt duhet t'i tërheqë vëmendjen Partisë këtu, t'itërheqë vëmendjen Komitetit Qendror, Qeverisë.Akademisë së Shkencave dhe të gjitha dikasterevee institucioneve qendrore në Tiranë, me qëllim qëshkencëtarët shkodranë të gëzojnë një mbështe-t;je të fuqishme dhe t'u ngarkohen det,yra për t'udalë pëi-para problemeve që ng^•e zhvillimi ynë.

Situata e vendit tonë është shumë e shëndo-shë dhe e fortë. Këtë situatë e kanë krijuar vijadhe orientimet e drejta të Partisë. uniteti politikdhe ideologjik që ekziston në Parti. lidhjet shumëtë n^ushta të Partisë me masat e^jera të popullit,zhvillimi dialektik materialist. që udhëheq ve-primtarinë e Partisë dhe të shtetit të diktaturëssë prolctariatit.

Njerëzit. tanë e kuptojnë mirë që Republi-ka Popullore Socialiste e Shqipërisë rron në mes

70

shteteve të tjera, të cilat nuk kanë as sistemin tonëshoqëror. as ideologjinë tonë, përkundraci, atokanë sistemin kapitalist, revizionist, imperialistdhe ideologjinë idealiste kapitaliste. Duam apos'duam ne, jemi të detyruar të rrojmë të rrethuarnga shtetc me sisteme shoqërore të ndiyshme ngasistemi ynë. Natyrisht, duke e njohur këtë rea-litet, ne nuk jemi mbyllur në guaskën tonë, porkemi mbajtur marrëdhënie me ta. Këto marrëdhë-nie ju i dini si janë, prandaj duhet të jemi shumëvigjilentë dhe t'u qëndrojmë armiqve me guYime me heroizëm. Po u qëndruam kështu, ata nukna mposhtin dot, ashtu sikurse nuk kanë mun-dur të na mposhtin gjer më sot. Kjo nuk do të tho-të se ne jemi të imunizuar nga ndikimet negativedhe shkatërruesc të armiqve, të cilët as kanë he-qur dhe as heqin dorë nga qëllimet e tyre kundërnesh. Populli ,ynë me këtë patriotizëm të flakië qëe lcarakterizon dhe me kuptimin e drejtë të situa-tave, që Partia ia kthjellon ditë e natë, është plo-tësisht në gjendje të përballojë të gjitha ndikimetminuese të botës kapitalisto-revizioniste.

Të kemi parasysh kurdoherë, shokë dhe sho-qe, përse luftojmë dhe kundër kujt luftojmë. Eks-perienca e gjatë na ka mësuar, se në luftën ku-ndër armiqve duhet të mbajmë shkopin pranë.Po i qëndruam armikut, ai trembet, pse e shikonforcën tonë ideoloajike, politike dhe morale. Ar-miqt.ë tanë e kanë provuar se po të na ngacmojnë.ne u biem kokës. Lufta e suksesshme kundër ar-

71

miqve është një fitore e madhe që ka kori•urpopulli shqi^tar, Republika Popullore Socialistee Shqipërisë, Partia e Punës e Shqipërisë. Njerë-zit që mendojnë të kaluarën, të tashmen dhe tëardhmen c popujve, e ndiejnë se diktatura epr^^^etariatit është e vetmja formë e drejtë e pu-s?^tetit shtetëror të klasës punëtore në periudhëne ndërtimit të socializmit; ata e kuptojnë se aktua-lisht socializmi është i vetmi rend shoqëror i për-shtatshëm për njerëzimin përparimtar, se është ivetmi rend shoqëror i aftë për ta shkat.ërruar bor-gjezinë dhe pushtetin e kapitalit.

Detyra jonë e dorës së parë është sot plotë-simi i planeve në të gjitha fushat. Këtë çështjejetike të mos e kuptojmë në mënyrë burokratike.Sigurisht ka sektorë që ecin më përpara, ka dhesektorë që ecin javash, por e mira e popullit tonëështë e plotë kur të gjithë sektorët e ekonomisëe të kulturës zhvillohen fi•ontalisht.

Dihet se realizimet në fushën materiale ecinmë shpejt, kurse ato në fushën e ndërgjegjes mbe-ten më pas. Ne do të arrijmë të marrim 60 apo70 kuintalë misër, 45 kuintalë grurë apo 25-30kuintalë luledielli për hektar, por n;;ritjen poli-tikr-ideologjike të njerëzve dhe, rrjedhimisht,z'.-.c.ukjen e mbeturinave të së kaluarës në ndër-gje^jen e tyre nuk do t'i arrijmë me atë shpejtësiqë do të arrijmë kuintalët e prodhimeve. Naty-cisht me një punë shumë të madhe, të vazhdue-shme e me durim të Partisë, ndërgjegjja e njerëz-

1

i2

ve do të rritet, por në këtë fushë duhet një luftëmë e madhe.

Ne po përpiqemi t'i fcn•cojmë të gjithë sek-torët e jetës sonë që të mvs g,jendemi kurrë tëpapërgatitur e në befasi. Kjo punë e madhe kër-kon doemos që njerëzit tanë t'i kuptojnë situatatdhe t'i përvishen punës. Për të i•ealizuar det,yrate mëdha të planit, gjithsecili duhet t'u qepet pro-blemeve që i takojnë atij dhe kolektivit. Të mosna zërë gjumi për punën, të bëjmë përpjekje nëçdo sektor që ky të mos mbetet prapa të tjei•ëve.T'i shtojmë mundësitë për të siguruar përparimine vendit dhe mundësitë shtohen me punë c mestudim, me punë individuale dhe me punë kolek^-tive, me studim individual e me studim kolektiv,me organizim e me disiplinë të shëndoshë.

Te të gjithë punonjësit të krijojmë dashu-rinë dhe kënaqësinë për punën. Si m jeku i mirë,i cili ndien kënaqësi kur zbulon mikrobin e së-mundjes që e mundon njeriun, ashtu të përpiqettë zbulojë edhe specialisti i bujqësisë sëmundjene misrit, të g^^^shtenjës etj. Kënaqësinë kur rea-lizojmë e tejkalojmë planet duhet ta ndiejmë tëgjithë në mënyrë individuale dhe në mënyrë ko-lektive. Pla^iet, siç thashë, tejkalohen kur vihennë lëvizje masat, të cilat bëjnë çdo gjë.

1\e kemi shumë punë për të bërë, prandaj tëmos ne^;lizhojmë asgjë që i shërben çështjes sonë,duke filluar që nga vegla më e thjeshtë e deri tekombinati më i madh. Ashtu si Hysen Laçej, që

73

përpiqet dita me ditë të përmirësojë e të shto,jë

hibridet, të gjejë hibride të veçanta për toka tëveçanta, secili të vrasë mendjen për të z^jidhurproblemet e punës së tij. Të jemi të ndër ;je^j-shëm, se këto kombinate e fabrika nuk i kemi tëtëra me teknolo^ji të përparuar. 1\ie nuk jemi në;jendje që t'ua ndryshojmë përnjëherësh tekno-lo;jinë, duke bërë fabrika të tjera, por kemi mun-dësi që, me mendjen tonë, t'i përmirësojmë. Etheksoj që, në qoftë se ne i dël;jojmë mirë specia-listët, atëhei•ë fabrikave që kemi do t'u bëjmëpërmirësime. Dë^jimi i specialistëve dhe kujdesii madh që tre^ohet nba klasa punëtore për zba-timin e disiplinës shkencore dhe asaj në prodhim,do t'i vënë në lëvizje më mii•ë fabrikat që të nxje-i•rin prodhime të cilësisë së mirë.

Ne kemi shembuj të mirë në këtë drejtim.por kemi dhe shembuj negativë kur njerëzit tanënuk bëjnë përpjekje as për të shtuar prodhiminsi sasi. as për të përmirësuar cilësinë. Këtej deldetyra që të punojmë për për^;jithësimin e shem-bullit pozitiv dhe tc kritikojmë ata që s'punojnëmirë.

Kur unë e kam vizituar uzinën «Drini» vitcmë parë, ajo ka qenë e re. Tashti, sikurse raportoishkurtimisht in^hinieri i saj, shokt.z Adem Gole-mi, i cili kishte shumë për të thënë, por nuk iprenitoi koha, ajo uzinë është bërë aq e fuqish-me. sa mund të përballojë nevojat e hidrocentra-leve për të cilat është destinuar.

74

Uzina «Drini» tashti po zbaton një meiodëpune dhe njëfarë procesi teknulogjik që i ngjanKombinatit të Autotraktorëve në 'i'iranë. Ky ko-mbinat ka bërë përparime dhe uzina «Drini» vjenpas tij.

i\l jë forcë kolosale për ekonominë tonë ështëindustria mekanike. Në qoftë se industrinë me-kanikc nuk e zgjerojmë dhc nuk e përmirësojmëvazhdimisht, atëherë ajo nuk mund t'i përballojëdot nevojat e realizimit të planit të ardhshëm pe-sëvjeçar, i cili do të jetë i ngjeshur.

Këtë pesëvjeçar që vjen, kemi menduar tëndërtojmë me forcat tona hidrocentralin me rë-ndësi të madhe të Komanit dhe hidrocentralin eBushatit. Natyrisht turbinat nuk jemi në gjendjet'i bëjmë vetë, por do t'i sjellim nga jashtë, dukei zgjedhur me një teknologji të përparuar.

Këtë herë të huajt nuk na i hedhin dut meturbinat, siç na i kanë hedhur deri tashti. Ka pasurraste që kur i bije me çekan turbinës së kinezit,asaj i dilte stukoja. Prapa bojës me të cilën i kishinlyer kinezët këto makineri, dukej stampa: « Madein Germany-1941». Unë nuk po flas për të tëramallrat kineze, por vetëm për ato që na kanë që-lluar kështu.

Tani, shoqe dhe shokë, sht:rohet detyi^a që tëpun^jnë mendjet e njerëzve që të shtohet prodhiminë bujqësi dhe industri. që t'i krijohen të ardhuratë mëdha vendit tonë. Me kët.o të ardhura do tësubvencionohet plani ,ynë pc^sëv,jeçar. Ne do t'i

^r5

përfundojmë t'r^ gjitha ato punë, veçanërisht në Ko-mbinatin metalur^jik «Çeliku i Yartisë», që na ilanë në mes të rrugës revizionistët kir.ezë. Në K o-mbinatin metalurgjik kemi për të pajisui• n^ë ^Fi•ëc>bjektesh, të cilat janë shumë të nevoj<,hrre përekonominë tonë. Disa prej tyre, që lcusr;tajnë qi-ndra milionë dollarë, do t'i realizojmë këtë p^^së-vjeçar. Këta qindra milionë dollarë, që do të naduhen, do t'i grumbullojmë ve`ë nëpërm ^et treg-tisë sonë.

Shqipëria ^'merr kredi, ajo s^ia nder dorënasnjërit. Mc pwië dhe me d^ersë do t'i tregojmëcilitdo si e ndërtojmë nc: socializmin, duke u mbë-shtetur tërësisht në forcat tona. Kështu siç ngri-tëm për pesë muaj, pa asnjë ndihmë të huaj, shtë-pitë e rrënuara nga tërmet i, kështu, me forcattona, do ta plotësojmë planin pesëvjeçar dhe do tëndërtojmë objekte të reja. (Duartrokitje.)

Të gjitha vështirësitë e pengesat kapërcehenme sukses, veç të tjerave, kur Partia vazhdon tëkujdeset për njeriun. Njei^ëzit kanë mendime,ndjenja, aspirata, gëzime d^:e hidhëc•ime të ndrysh-me në jetë. Ata, siç thotë populli, nulc janë të prerëme thikë, pranc^aj Partia duhet t'i ndihmojë, t'ipërkrahë dhe t'i mësojë vazh ?imisht, duke u sjellënë mënyrc dashamirëse e t^^ ngrohtë ashtu siç diajo. Një kujdes i veçantë për njerëzit, për hallet etyre e afron më tepër Partinë me masat. Jetanuk është pa t:alle. item i halle kolektive si Re-publikë, si rre^h, si nd^^rmai°rje apo kooperativë,

7G

u

si sektor, brigadë apo skuadër. por kemi edhe ha-lle personalc. Në qoftë se të gjitha këto shqetësimetë njerëzve i shikojmë me syrin politik dhe meqartësinë ideologjike të Partisë sonë, ne do takalitim unitetin në radhët e Partisë dhe unitetin ePartisë me popullin dhe do të bëjmë që të kupto-het mirë pse interesi i përgjithshëm ka pëx•parësimbi interesin personal, pse interesi i përgjithshëmnulc vjen në kundërshtim me int.eresin perso-nal.

Kujdesi për njeriun dhe edukimi i tij meideologjinë e Partisë, krijojnë tek individët dhe tefamiljet e tyre një kënaqësi të veçant.ë. Pikërishtpse ne e respektojmë njeriun, lirinë dhe të drejtate tij, prandaj rendi ynë socialist dhe Shqipëriajonë socialiste, që i kanë halë në sy armiqtë, janëtë f ortë.

Kur flasim me qytetarët ose me fshatarët,duhet të jemi konkretë dhe bindës. Fjalët e për-gjithshme dhe frazat boshe nuk i mbushin men-djen asnjërit. Partia për edukimin e njerëzve kapërdorur vazhdimisht metodën e bindjes dhe kaarritur suksese.

Mendoni, shokë dhe shoqe, sa shumë ështëlodhur Partia, sa shumë ka djersitur ajo gjersa ebindi fshatarësinë tonë që të futej në rrugën ekolektivizimit. Njerëzit, sido që ishin me Partinëdhe hidheshin në zjarr për të, nuk e kuptoninpërnjëherë domosdoshmërinë e kolektivizimit tëbujqësisë. Vështirësi të mëdha kemi pasur jo ve-

77

tëm për bindjen e njerëzve mbi të mirat e kol^kti-vizimit, por edhe në di^ejt.ime të tjeia pëi^ kupti-min e shumë problemeve që shironte Yartia përtë mirën e popullit. Me punën e madhe që na udesh të bënim, pengesat u kapërcyen, populli nakuptoi drejt dhe na ndoqi pas. Vështirësitë u për-balluan për arsye se vija e Partisë ishte e drejtëdhe i mobilizoi njerëzit.

Është interesante që të huajt; të cilët kanëshumë respekt për Shqipërinë, nuk e kuptojnëku e ka burimin qëndrimi ynë parimor e i guxim-shëm për çështjet botërore. Këtu e kam fjalënpër ata të huaj që nuk janë marksistë-leninistë,sepse ata që janë të tillë e njohin doktrinën t.onëdhe e dinë se kush e kupton dhe e zbaton si duhetmarksizëm-leninizmin, arrin të krijojë një sho-qëri krejt të re, të krijojë bollëkun, unitetin dhetë lulëzojë shpirtin e njerëzve. Pra, ka elementëborgjezë, që janë përparimtarë dhe që nuk na eduan të keqen, por nuk arrijnë të na kuptojnë.Si është e mundur, pyesin ata, që ju, shqiptarët,një popull dhe një shtet i vogël, të mbani qëndrimepolitike kaq të guximshme, sa është e pamundurt'i mbajnë edhe popuj e shtete të mëdha?! Sho-kët tanë, që kanë kontakte me të huajt, i sqaroj-në se ky qëndrim shpjegohet, në radhë të parë,me sistemin tonë shoqëror dhe me ideologjinë to-në marksiste-leniniste.

Përveç detyrave që kemi për ndërtimin e so-cializmit në vendin tonë, ne duhet ti^ p^.mojmi^ që

7 ti

edhe të huajve t'u japim një kuptim më të plotëpër^ Shqipërinë, për popullin shqiptar dhe përvirtytet e tij, si^ janë ndershmëria, guximi, që-ndi•imet e drejta parimore politike, ideologjike emorale. Këto virtyte i ka zhvilluar më tej Partia^onë dhe është mbështetur në to. Brumi i shëndo-shë i popullit është një atu për Partinë, mësimet es^^ cilës kanë zënë rrënjë dhe janë mbrojtur embi•ujtur me kualitetet e shqiptarit. Bota ka nevo-jë për një shembull pozitiv, qoftë ky edhe nga njëpopull i vogël, siç është populli ynë.

Shembulli i Shqipërisë në botë është i madh.Këtë gjë nuk e themi ne për mburrje, por e kanëdeklaruar miqtë e dashamirët tanë kudo në botë.Ata e duan Shqipërinë dhe e respektojnë politikëne saj marksiste-leniniste, që po mbron të vërtetëndhe po demaskon armiqtë e popujve.

Borgjezia dhe, në radhë të parë, revizionistëtsovjetikë me Hrushwin në krye, kur sulmuanStalinin, përveç të tjerave, e akuzuan atë se gjojaai paska gabuar kur thoshte që «kuadrot vendo-sin gjithçka». Prej këtej, duke interpretuarmbrapsht idenë e Stalinit, ata dilnin me konklu-zionin që ai nuk e kishte kuptuar mirë se revolu-cionin proletar e bëjnë masat dhe se Partia Bol-shevike nuk përbëhet vetëm prej disa kuadroveelitë!

K,y është një interpretim i shtrembër, i bërëme keqdashje kundër Stalinit. Stalini nuk gabon-te aspak kur çmonte lart vlerën e madhe të kua-

79

N

drove, dhe thoshte «kuadrot vendosin gjithçka».

Këtë parullë, që është një parullë taktike e jo stra-tegjike, Stalini e ka thënë në kushte të caktuarapër zgjidhjen e detyrave të mëdha që kishte eko-nomia sovjetike në vitet 30. Duke thënë ashtu,ai jo vetëm nuk e ulte aspak rolin e Partisë dhe tëmasavc në revolucion e në ndërtimin socialist,por ngrinte lart vetë Partinë, e cila përbëhetprej anëtai•ëve, që duhet të jenë në pararojë tëmendimit e të aksionit të masave. Stalini, si nxë-nës besnik i Marksit dhe i Leninit, e ka theksuardhe e ka ritheksuar kurdoherë, se Partia ështëudhëheqësja e klasës punëtore, se pa klasën punë-tore nuk ka revolucion proletar dhe pa mbësh-tetjen e masave dhe sidomos pa aleancën e klasëspunëtore me fshatarësinë revolucioni nuk mundtë fitojë dhe socializmi e komunizmi nuk mundtë ndërtohen.

E përmenda qëndrimin e Stalinit lidhur mekuadrin për të treguar se Partia jonë, duke ndje-kur me besnikëri mësimet e Leninit e të Stalinit.i ka kalitur kuadrot politikisht, ideologjikisht dheshkencërisht, ka ndikuar fuqimisht për të zhvi-lluar mendimin e tyre dhe ka bërë që këta tëpërvetësojnë marksizëm-leninizmin, shkencat enatyrës dhe shkencat shoqërore dhe t'i vënë nëshërbim të popullit.

Edhe kuadrot janë pjesë e masës. Ato kanëdalë nga gjiri i masës dhe janë rritur me punë.Partia ka ngritur këtë mori kuadrosh me pëi•pje-

tici

kje të mëdha. Le të marrim një shembull sa përilustrim : Kur nuk kishim mësues për shkollat engritura pas Çlirimit, u detyruam të emërojmënë këtë det,yrë njerëz me shkollë fillore. Tashti tëtërë mësuesit i kemi me arsim të mesëm e tëlartë, sipas nivelit të shkollave ku japin mësim.Sot mësuesit dhe pedagogët janë kuadro me diturinë fushat e ndryshme të shkencës: në teknikë, nëmjekësi, në filologji, në histori, në agronomi etj.Nga viti në vit ne po e zgjerojmë rrethin e nje-t•ëzve të ditur.

,^. Kuadrove u bie detyrë e madhe imperative^^ që dituritë e tyre t'ua japin masave. Mund të

them se, përgjithësisht, kuadrot tanë janë modes-të, të devotshëm e të palodhur. Në fushën e di-jeve kuadrot bëjnë përpjekje për të mësuar samë shumë, për të plotësuar boshllëqet që kanëvetë dhe ato që kanë të tjerët. Ata nuk janëegoistë e fodullë. por të interesuar që dituritë etyre t'i vënë në shërbim të popullit.

C,,t Partia duhet të luajë një rol të madh që tëdyja palët, kuadrot dhc masat, të kapërcejnë vësh-tirësitë objektive dhe subjektive në procesin epunës. Për këtë qëllim Partia, në radhë të parë,duhet të njohë karakteristikat e veçanta të nje-rëzve, kapacitetet e tyre mendore, prirjet, aftë-sitë organizative e horizontin politik, dhe t'i in-kurajojë për rritjen e nivelit në këto drejtime. In-kurajimi i njerëzve është absolutisht i domosdo-shëm.

6 - 245 {^ 1

U

Shoku Hysen Laçej tha në diskutimin e tij seata janë brezi i parë i studimit të hibrideve nëShqipëri dhe eksperiencën e grumbulluar duhett'ua japin të rinjve për të siguruar vazhdimësinëe punës shkencore. Jam dakord me mendimin etij. Kjo gjë është e nevojshme të bëhet në të gji-thë sektorët e jetës e të punës sonë.

Partia i shikon çdo ditë njerëzit në punë, at,yi vëren ajo të mirat dhe të metat e tyre. Partia nde-shet edhe me ngurrime të ndonjë kuadri të vje-tër për sa i përket përkrahjes dhe inkurajimit tëktiadrit të ri. Disa herë vërehet dhe e kundërta.ka edhe ndonjë shfaqje sektarizmi nga kuadrote rinj për kuadrot e vjetër, me parti ose pa parti,që kanë kapacitete dhe eksperiencë të madhe.Partia, duke zbatuar mësimet e Leninit e tëStalinit, punon me durim për zhdukjen e këtyreshfaqjeve negative dhe, në këtë punë me përgje-gjësi, shikon se edhe ai që nuk ka menduar osenuk ka punuar mirë në fillim, korrigjohet dhevjen në rrugë të drejtë.

Për fat të mirë janë të rrallë njerëzit, pa për-jashtuar as ata të inteligjencies së vjetër, që tëmos kenë treguar një dashuri dhe respekt të madhpër Partinë. Shumica dërrmuese e inteligjenciesi është kushtuar tërësisht interesave të Partisë, tëpopullit dhe të atdheut.

Të tregohesh sektar dhe të mos e ngarkoshme punë krijuese inteligjencien e vjetër nën pre-tekste të pabazuara, do të ishie një gabim i madh,

8?

ashtu sikurse do të ishte gabim edhe nënvleftë-simi i një të riu 25 apo 30-vjeçar, i cili premtonshumë për të kryer punë të mëdha. Të rinjtë qëjanë të aftë, duhet t'i përkrahim e t'i ndihmojmë,shokë, se ata mund të mbajnë shumë mbi shpa-tullat e tyre.

Duhet të luftojmë borgjezinë, sistemin dhe- ideologjinë e saj, por ajo, për interesat e klasësJ së vet, i shfrytëzon mirë kuadrot e rinj, që janë' të aftë. Shtetet e Bashkuara të Amerikës, për

shembull, e kanë bërë praktikë të blejnë me do-llarë trurin e shkencëtarëve të rinj me kapacitetetë larta nga çdo vend qofshin, mjafton që ata t'ishërbejnë shtetit amerikan dhe i shfrytëzojnë përtë bërë bomba atomike e raketa të fuqishme. Pone, një shtet socialist, për ç'arsye duhet të presimqë të rinjtë tanë, që shquhen, të bëhen 45 vjeç epastaj t'i ngremë në përgjegjësi? Mos vallë tërinjtë tanë janë më pak të zotë se ata në Amerikëose gjetkë'? Aspak. Me sa kam lexuar dhe njoh de-ri diku disa nga programet e universiteteve tëhuaja, për mendimin tim, programet e shkollavetona të larta nuk qëndrojnë më poshtë se ato tëvendeve borgjeze e revizioniste, përkundra^i nëdisa drejtime janë shumë më lart, se mbështetennë shkencën marksiste-leniniste.

Ne kemi të rinj të moshës së pjekur, që kanë^' kapacitete të mëdha, pranda;j duhet t'i luftojmë

pikëpamjet bw^okratike, rutinë, që, për një arsyeose për një tjetër, shprehin mungesë besimi nda.j

3^

njerëzve që duan t'i japin sa më shumë atdheut, icili kërkon edhe grurë, edhe minerale, por edhezgjerimin e horizontit kulturor të njerëzve.

Shkodra ka nxjerrë mjaft studiues nga ataqë e kanë kuptuar mirë c;'do të thotë të krijoshme baza të forta shkencore. Ne duhet ta përgji-thësojmë punën e mirë që është bëi•ë e bëhet këtu.Shaku Fadil Ki•aja përmendi punën e mirë që ësh-të bërë edhe për teatrin, për muzikën e për kën-gën. Edhe në këtë drejtim ka suksese. Gjithë Shqi-përia i njeh artistët shkodranë, Tinka Kurti, YmerBala, Lec Bushati, Tano Banushi, Gëzim Kruja, sidhe këngëtarët popullorë, Bik Ndoja, Violeta Zefi,Shyqyri Alushi e të tjerë.

Shumë drejt u fol këtu edhe për ShtjefënGjeçovin dhe për Kanunin c Lekë Dukagjinit.Ka njerëz që mendojnë se Kanuni i Lekë Duka-gjinit është «kanuni më reaksionar!», që nuk du-het ta shahim me sy! Ligjet e kanunit janë ligjete kohërave të kaluara, të hidhura, të një shoqëriedhe të një mënyre jetese ku sundonin bajraktarët,rakonet e egra mesjetare dhe fetare mbi shtresate varfëra të malësorëve dhe të fshatarëve të Ve-riut. Kanuni është një përmbledhje zakonesh, qëvepronin në truallin tonë në kohën e mesjetës. Pi-I:ërisht për këtë duhet të jetë objekt shkencor istudiuesve që merren me shkencat historike dheme shlcencat e tjera shoqërore.

Shtjefën Gjeçovi i ka mbledhur këto normae z^tkone të pashkruara në disa krahina të Shqi-

^4

përisë së Veriut, i ka sistemuar dhe, ashtu si kamundur, i lca kodifikuar. Puna e tij e dobishmena ka lënë të shkruara cdhe zakonet për fejesat,për martesat, për dasmat etj. Puna e Gjeçovit përmbledhjcn e sistemimin e normave të Kanunit tëLekë Dukagjinit do ti ndihmojë studiuesit tanëpër analiza dhe koi^klu^.ione të frytshme në fu-shën e së dre jtës sonë zakonore.

Ne rrojn^c tash në një shoqëri tjetër, të për-paruar, në një shoqëri të vërtetë socialiste dhePartia na m^>son të gërmojmë, të studiojmë, tëanalizojmë dhe të konkludojmë në bazë të meto-dës materialiste- dialektike zhvillimin historik tëpopullit tonë, duke filluar nga e kaluara e tij ederisa erdhi këtu.

Disa mund të pretendojnë se nuk ka doku-mente të mjafttteshme për këto studime. Në tëvërtetë dokumente ka. E^he për ato periudhakur 1-:istoria nuk ka qenë e shkruar, ajo ështëfolur, është kënduar, zakonet. l;anë vepruardhe janë c aajtur brez pas brezi në gojëdhënaetj.

Partia na porosit t'i mbledhim të gjitha gojë-dhënat, këngët, përrallat për kreshnikët, përshtojzovallet etj., se këto janë me vlerë të madhepër studim. Jo vetëm të ekzaltohemi me madhësh-tinë e këngëve të vjetra patriotike, por nëpërmjettyre të zbulojmë kushtet e jetës shoqërore të po-pullit. Studimet në këto fusha kanë rëndësi tëjashtëzakonshme. Mc materiale të tilla mund të

^35

shkruhen monografi të veçanta, të cilat, në qoftëse nuk gabohem, nuk ekzistojnë në atë shkallëqë kërkon Partia. Këto pret.endime nuk mundt'i kishim përpara 10-1^ vjetëvc, por tashti men-doj se ka ardhur koha të vihemi në lëvizje, sepsene kemi shkencëtarë të vjetër dhe të rinj, që janëme kapacitet dhe mund t'u vihen këtyre punëve.Në Shkodër unë di që ka njerëz të pasi^nuar dhemetodistë në këto drejtime.

Shkencëtarët tanë këtu në Shkodër dhe nëtë tërë Shqipërinë duhet të gërmojnë jo vetëm përreliket, por edhc në shumë drejtime të tjcra qëtë zbulojnë si ka jetuar kapedani dhe si ka jetuarfshatari, malësori, i varfëri. Thonë se më përparanjerëzit e krahinave të largëta udhëtonin ditë enet të tëra për të vajtur në Vlorë që të bleninkripë. Sigurimi i kripës në kohën e mesjetës kaqenë një nga plagët më të mëdha për popullin evarfër. Ky fakt e shumë të tjerë të kësaj na-t,yre, duhen vënë re, duhen kapur e duhen shkru-ar, se tregojnë jetën e mjeruar të popullit tonënë të kaluarën dhe përpjekjet e tij të jashtëzakon-shme për të përballuar mjerimin që e kishte mbu-luar. Brezi i ri duhet të njihet me sakrificat ebrezave të mëparshëm që të njohë më mirë edhevetveten. Shumë gjëra të së kaluarës duhet të bë-hen objekt studimi, që nga gojëdhënat dhe ^?-^rite vendimet e gjykatave të kohërave të paraçli-•rimit, bile edhe më tej, në lashtësi. Të studiohenarkivat, të përcaktohen t,r.matikat, të p,yeten të

,^r,

moshuar•it. Kësaj i thonë të studiojmë jetën e po-pullit, me gë^imet dhe me hidhërimet e saj dhetë mos qëndrojmë në fraza të përgjithshme, tëmos rrumbullakosim fenomenet shoqërore të epo-kave të ndi,yshme. Shkencat, veçanërisht shken-cat e natyrës dhe materializmi dialektik e histo-rik nuk pranojnë pasaktësi.

Kështu do të krijojmë f^ndin e artë të studi-meve mbi zhvillimin e jetës së popullit tonë. Nje-rëzit me kulturë e dinë se këtë punë e ka bërëgjithë bota. Të tjerët kanë punuar imtësisht përtë nxjerrë në dritë se ç'është bërë në shekujtpara epokës sonë dhe të epokës sonë. Janë zbu-luar dhe po zbulohen kultura të mëdha, që kanëlulëzuar gjatë historisë dhe janë varrosur më pas.Ne duhet të mendojmë a e hedhim hapin si duhetpër të njohur sa më mirë e sa më thellë kulturëntonë, prejardhjen, lidhjet e saj me kulturën e fi-seve ilire dhe me kulturat e tjera? Nuk them qës'janë bërë përpjekje në këtë drejtim, por dua tëtheksoj nevojën e përpjekjeve akoma më të më-dha.

Ne kemi shkencëtarë, bile edhe këtu në Shko-dër, që kanë dhënë vepra, të cilat i përmendinme respekt shkencëtarët e huaj. Arkeologët fran-cezë dhe grekë. për shembull, kanë botuar libraqë flasin me një nderim të madh për kontributine arkeologëve tanë lidhur me zbulimet në fushëne kulturës ilire dhe të kulturës së popujve të tjerërreth nesh.

87

U rekomandoj shokëve, sidomos atyre që me-rren me studime historike, të gjuhës dhe të fu-shave të tjera të shkencave shoqërore, që të the-llohen në këto drejtime, sepse disa të hua j kanëinjoruar kulturën tonë dhe kanë dashur ta varro-sin atë.

Ne kemi respekt për të huajt, si Majeri, Jokli,Hani etj., që janë interesuar për ^juhën tonë.Hani ishte partizan i teorisë që shqiptarët janëpasardhësit e pellazgëve. Ai ka mcnduar se pe-llazgët, para ilirëve, para dakëve dhe helenëveishin fisi dominues në Ballkan. Edhe Homeri kashkruar për këtë çështje. Por krahas shumë tëhuajve mirëdashës e të ndershëm, ne kemi njo-hur edhe keqdashës e reaksionarë që kanë shpi-fur për Shqipërinë dhe për popullin shqiptar.

Literatura e huaj duhet shfrytëzuar për t'unjohur me disa fakte historike. Ka disa libra tëshkruar nga të huajt, që u referohen fakteve dhen^jarjeve të zhvilluara në truallin tonë të lashtë.Kështu mund të përmendim, për shembull, ve-pr•ën «Alcksiada» të Ana Komnenit, bija e pe-randorit Aleks të Bizantit, e cila përshkruan që-ndresën e të parëve tanë në shekullin e 11-të ku-ndër sulmeve të normanëve mbi Dyrrahin e vje-tër. Ka edhe disa monografi që provojnë se bata-lionet shqiptare kanë luftuar për unitetin e Fran-cës.

Për historinë e Skënderbeut, të këtij perso-naliteti të shduar të mesjetës, i cili shpëtoi qytetë-

^38

rimin evropian nga hordhitë e osmanëve, ështëshkruar nga të huajt, por ndikimin e këtij burritë madh në ngjarjet e kohës, ata nuk e kanëpasqyruar në inasën e duhur. Ne nuk e dimë salibra janë shkruar e sa dokumente arkivore janëshfrytëzuar nga të huajt;, se më përpara nuk ke-mi pasur shumë mundësi për të shfrytëzuar ar-kivat c huaja. Ne vazhdojmë akoma të kemivështirësi, që na pengojnë për të gërmuar c përtë zbuluar në këto arkiva, por duhet të punojmëpër t'i kapërcyer ato.

Të kaluarën tonë të lavdishme duhet ta nxje-rrim në dritë dhe ta vëmë në dukje për hir tëintei•esave tona kombëtare, prandaj të vëmë nëlëvizje mendjet e dijetarëve tanë. Edhe Partiaduhet shkundur pak në këtë drejtim. Rendimen-tet vërtet duhet t'i realizojmë që të forcojmë eko-nominë, por të merremi më tepër edhe me çësh-tjet e ideologjisë e të kulturës, të inkurajojmëmë tepër njerëzit që merren kryesisht me këtoprobleme, sepse kultura është ajo që hap hori-zonte të mëdha.

Në shkrimet tona me karakter historik, të ki-het parasysh gjithmonë që historia është histori,ajo duhet shkruar me objektivitet shkencor dheme karakter të partishëm. Historia shquhet përvërtetësinë c saj, në të nuk mund të tregohenpërralla.

Duke lexuar ndonjë shkrim, që i referohetkohëve të para ose kohës së sotme, kam vënë i•e

Y,9

se ka shokë që duan të futin «ca bar•ut» më shu-

^lë në ngjarjet! Në qoftë se në një betejë ^jatëLuftës Nacionalçlirimtare u vranë 15 gjermanë,ka ndonjë që i pëlqen t'i bëjë 150! Në estradë kamparë që i paraqesin ballistët sikur të ishin lepura.Nuk është aspak e drejtë që të veprohet kështu.Ballistët ishin të egër. Hysni Lepenica, për shem-bull, të vriste që ç'ke me të, Tahir Hoxha qe njerii lig dhe tepër i rrezikshëm, e kështu mund tëthuhet për Kaloshajt dhe për të tjerë e për tëtjerë. Në shkrimet e disa autorëve apo në shfaqjete ndryshme artistike gjermanin e paraqesin tëfrikshëm, mirëpo ç'është e vërteta, gjermani nukishte i frikshëm dhe nuk bënte lëshime në luftë.Gjermanët u trembën vetëm kur humbën luftën,po përpara ata nuk ishin frikacakë.•^ Kur paraqi-ten ballistët e gjermanët frikacakë, që fshihenvrimave si minjtë, jo vetëm që shtr•embërohet evërteta, por, pa dashur, nënvleftësohet edhc luftajonë, sepse del sikur ne paskemi luftuar dhe fituarlehtësisht kundër frikacakëve!^

Karakteristika e shkencës, dulce përfshirëedhe ato shoqëroret, është vërtetësia e fakteve kuajo mbështetet. Në qoftë se në shkencat e naty-rës, shkencëtari eksperimenton, mat dhe peshonme zigare, edhe historiani nuk është më pak ivëmendshëm për saktësinë e fakteve që shtjellon.Nuk them që të gjithë shkencëtarët e shkencaveshoqërore duhet të mendojnë e të shki°uajnë një-lloj. Natyrisht, në gjykimin dhe në vlerësimin e

sn

n^;jarjeve, fenomeneve e proceseve shoqërore, hynedhe ana subjektive, prirja, pasioni, niveli ideo-politik e kulturor etj. Njëri mund të ketë prirjedhe pasion për kulturën e vjetër greke dhe naty-risht i pëlqen të studiojë filozofët e Greqisë së}asht.ë. tjetri mund të ketë pririe për kulturën ara-be, për filozofët arabë, një i tretë mund të ketëdëshirë për studimin e kohës së rilindjes italianedhe për njerëzit e mëdhenj të saj etj. Dikujt i pël-qen të merret më tepër, për shembull, me Ibn--Sina Abu-Ali se me ndonjë filozof tjetër arab;një tjetri më tepër me Sofokliun se me Sokratin.Cdo studiues nuk mund të mos lërë gjurmët eindividualitetit të vet në studimet që bën, porasnjëri nuk ka të drejtë të deformojë realitetin.S,}lkencëtari i vërtetë nuk e deformon të vërtetën,por e kupt.on atë,, ashtu siç është, dhe nxjerr prëjsaj konkluzione të sakta e të drejta.

Këtu. në Shkodër, kleri katolik ka qenë imësuar, por ishte prapanik e reaksionar, kurselclerikët e tjerë ishin xhahilë. Kleri katolik nëShkodër ishte në shërbim të Vatikanit. Ai zba-tonte shprehjen e«shenjtorit» jezuit Ignac de Lo-jola, i cili thoshte: «perinde ac cadaver», dome-thënë besimtarët katolikë duhet të jenë veglatë bindura në duart e kishës, që të punojnë ve-tëm për Vat.ikanin dhe jo për interesin e atdhe^^t

të vet.Ni^ popujt e botës ka pasur edhe patriotë n^a

radhët e klerikëve. Tomas Mynceri ka qenë frat,

91