Voorwoord

De afgelopen maanden ben ik bezig geweest met het ontwerpen van deze nieuwe counselingmethodiek voor Antilliaanse jongens. Het heeft me veel plezier gegeven om creatief bezig te zijn met een onderwerp dat zo dicht aan mijn hart ligt.

Het blauwdruk is nu af, maar het huis moet nog gebouwd worden. Voor mij betekent dit dat ik het komende jaar deze methodiek wil gaan testen in de praktijk. Werkt hetgeen ik in mijn hoofd heb bij de client die voor mij zit?

Ik ben mij er terdege van bewust dat juist binnen de counseling je als counselor iedere keer weer te maken hebt met unieke mensen met unieke situaties, achtergrond, denkwijzen en problematiek. Er bestaat dus geen methodiek die op alle clienten van toepassing zal zijn.

In het schrijven van deze methodiek heb ik ook niet getracht om een geplavuisde weg aan te leggen waar elke counselor, die deze methodiek gebruikt, langs moet lopen. In tegendeel, ik heb getracht om een methodiek te ontwikkelen die counselors kunnen gebruiken als een kapstok, als stenen in een rivier waarover de counselor van de ene steen via een andere steen naar de overkant kan springen. Hopelijk zijn er voor de counselor genoeg stenen in deze methodiek om zonder het gevoel te hebben dat hij gedirigeerd wordt, zelf zijn route naar de overkant kan bepalen.

Zoals ik al schreef, ik ga het komende jaar met deze methodiek aan de slag. Testen of het werkt en hierbij voortdurend verbetering aanbrengen. Mijn hoop is dat ik na voldoende praktijkervaring deze methodiek kan overdragen aan andere counselors. Mijn droom is om naast deze editie, die specifiek gespecialiseerd is in het werken met Antilliaanse jongens, ook een editie te creeren die voor Nederlandse jongeren en volwassenen toepasbaar is. Tevens ben ik van plan om een christelijke editie te schrijven die gebruikt kan worden binnen kerkelijk jongerenwerk / jongerenpastoraat.

Naast de 26 kasteelavonturen die in deze versie beschreven zijn, ben ik bezig om een tiental anderen nieuwe sessies te schrijven, waarin ik onder andere wil kijken met de client naar de Roos van Leary, het maken van korte - en lange termijn doelen, de Kolb leerstijlen, kernkwaliteiten / kernkwadrant en conflictoplossing. Voldoende stof om mee vooruit te kunnen!

Maar nu eerst de praktijk in...

Matthijs VlaardingerbroekDen Haag, oktober 2007

1

De cirkel is bijna rond

Voor mij is deze scriptie een eindpunt, maar hopelijk ook een nieuw beginpunt van een cirkel die negen jaar geleden in de Haagse achterstandswijk Spoorwijk begon...

Op verzoek raakte ik in 1998 als vrijwilliger betrokken in een kerkelijke kinderclub op een woensdagmiddag. De club was een vrolijke chaos met een dertigtal kinderen uit de wijk Spoorwijk. Deel van deze dertig kinderen was een groep van een stuk of vijf Antilliaanse jongens en meiden van zeven en acht jaar oud. Twee jaar lang was ik als vrijwilliger bij deze club verbonden.

Om diverse redenen besloten wij als gezin om in 2000 in deze zelfde wijk Spoorwijk te gaan wonen en naast kerkelijke activiteiten het kinder- en jongerenwerk in de wijk verder uit te bouwen. In overleg met de leiding van de kinderclub op woensdag startten wij een nieuwe club voor met name de Antillaanse kinderen die te oud voor de huidige club geworden waren. Deze nieuwe club van Antillaanse kinderen / pre-tieners groeide al gauw uit naar een groep van twaalf Antilliaanse en Surinaamse jongens en meiden.

Vijf jaar heb ik samen met mijn vrouw Lindsey met deze tieners mogen optrekken. Naast een wekelijkse club en speciale kerkvieringen voor hen op zondag waren een groot aantal van hen kind aan huis. Met regelmaat kwamen ze door de weeks langs om te internetten om onze pc, te tafelvoetballen of gewoon te hangen. Ze gingen mee op weekenden weg, speciale uitjes, concerten of lekker zwemmen in de zee. Nachtelijke droppingen, met zijn allen logeren in de woonkamer en videos kijken - het waren vaak leuke tijden.

Maar in deze vijf jaar raakte ik ook steeds meer bewust van de problematiek waar deze jongens en meiden, maar vooral de jongens mee worstelden. Op de meest gekke tijden en momenten waarin je dat niet verwachtte, kwamen ze met verhalen over de dingen die ze meemaakten, de problemen die ze tegenkwamen of de vragen waar ze mee rondliepen. Ze vertelden mij dingen die ze niemand zouden vertellen, maar ik wist om eerlijk te zijn niet goed wat ik er mee aan moest of hoe ik hen hierin kon helpen.

2

Om hen toch te kunnen helpen en mijzelf verder te ontwikkelen, startte ik twee jaar geleden met de opleiding voor schoolcounselor. Ik wilde graag iets nuttigs kunnen doen met het vertrouwen dat ze mij gaven en de vragen en problematiek die ik zag of waarmee ze bij me kwamen. Ik realiseerde mij dat ik de instrumenten en de kennis miste om hen daadwerkelijk te kunnen helpen. Zo begon ik twee jaar geleden aan deze cursus ‘schoolcounseling’ met de hoop dat dit mij zou helpen om hen te kunnen helpen.

Over de afgelopen twee jaar heb ik op het gebied van counseling veel mogen leren, maar heb ik tegelijkertijd gezien dat de groep Antilliaanse tieners om ons heen uit elkaar gevallen is. Er ontstonden diverse ruzies binnen de groep en iedereen ging uiteindelijk zijn eigen weg. Voor sommigen is het hierna heel snel gegaan. Een van de jongens werd op zijn zestiende vader. Vier van de jongens zijn gestopt met hun middelbare school zonder een certificaat te hebben gehaald. Eentje is weggelopen van huis en logeert bij familie. Een groot aantal gebruikt softdrugs en hebben grootse moeite om een baantje vast te houden. Eentje is laatst opgepakt voor diefstal van een motor, terwijl een ander in zijn leeftijdsgroep onlangs Nederlands kampioen Taekwondo is geworden en binnenkort zijn Havo diploma gaat halen. Het gaat dus gelukkig niet altijd mis, maar het zijn teveel Antilliaanse tieners en jongeren die hun school niet afmaken en geen diploma’s halen, die op lange termijn geen baan kunnen vasthouden, uiteindelijk meegaan in de groepsdruk en te vaak binnen de lichte criminaliteit terecht komen. In mijn ogen is dit zonde, met name vanwege het feit dat de meerderheid van deze jongeren vaak van goede bedoelingen is, maar niet de juiste instrumenten heeft meegekregen om weerstand te kunnen bieden aan de negatieve beinvloedende stroom van de omgeving die hen met regelmaat meetrekt in een neerwaartse spiraal. Veel van deze jongeren missen de instrumenten om te kunnen reflecteren op hun gedrag, om bewust te worden van de gedachten die hun gedrag stimuleert en om vanuit dit reflectieproces met oog op een langer termijn doel bewust positieve keuzes te maken. Als ik met sommige van deze jongeren praat, doen ze het soms lijken alsof het leven hen gebeurt, zoals het gezegde ‘ze staan erbij en kijken ernaar’. Ze zien zich onbewust als speelballen die door anderen gekaatst worden zonder bewust verantwoordelijkheid te nemen voor hun daden of bewust de gevolgen van hun beslissingen op lange termijn te kunnen of willen overzien.

Vanuit wat ik heb geleerd in de cursus ‘schoolcounseling’ ben ik ervan overtuigd dat counseling deze jongeren kan helpen om op een positievere manier in het leven en in de maatschappij te staan. Counseling kan hen de instrumenten geven om allereerst bewust te worden van hun gedachten, gevoelens en gedrag, te reflecteren op hun gedrag en de keuzes die ze maken, te stimuleren om na te denken over de dromen en doelen die ze willen behalen en hen de middelen te geven om deze doelen ook te verwezenlijken. Counseling kan voor iemand die dit wil een middel zijn om op een nieuwe positieve wijze in het leven te staan.

3

Hierin lopen we gelijk tegen een grote barriere aan, met name in het werken met Antilliaanse jongens. Vanuit mijn ervaring met Antilliaanse jongens staat counseling net zo ver van hen vandaan als ballet. Als Antilliaanse jongen ga je niet bewust met een professional zitten om over je eventuele problematiek te gaan praten. Dat doe je niet. Het kan zijn dat je vanuit een disciplinaire maatregel vanuit school gedwongen wordt tot een gesprek, maar in de meeste gevallen leidt zo’n gesprek tot weinig openheid vanuit de client! Zelfs in mijn contact met deze jongens vond zo’n gesprek over hun problematiek nooit plaats in de setting van een counselingsafspraak of een officieus counselingsgesprek. Vaak gebeurde dit ‘s avonds laat in de auto als we terugreden van een concert en de andere jongens achterin lagen te slapen of tijdens het eten van een patatje tijdens een avonddropping. Het gebeurde altijd op momenten waarin het hen uitkwam en waarin ze zich veilig en vertrouwd voelden. Als counselor kon je dit niet plannen of een vervolgafspraak maken. Het gebeurde gewoon in het leven van alledag en het samen optrekken met elkaar.

Toch ben ik ervan overtuigd dat als een Antilliaanse jongen, die potentieel het risico loopt om op het gebied van onderwijs, werk of samenleving te ontsporren, bewust zou kiezen om een counselingstraject met een schoolcounselor aan te gaan, hij het ontsporringsrisico in zijn leven drastisch zou verlagen. Met een succesvol counsellingstraject achter de rug en een voortdurende positieve begeleiding is de kans dat hij succesvol zijn studie afmaakt, een leuke baan vindt en een positieve invloed op de maatschappij heeft vele malen groter dan in zijn huidige situatie. Maar de vraag is: hoe krijg je hem zover om op een positieve wijze hieraan mee te werken?

Vanuit deze vraag ben ik aan het denken gegaan. Hoe kan ik als schoolcounselor / jongerenwerker een Antilliaanse jongen meenemen op een counselingstraject waarin we samen gaan kijken naar bepaalde gebieden van problematiek in zijn leven? Dit is een vraag waar ik de afgelopen jaren mee heb geworsteld. Vanuit mijn zoeken en worstelen is er een idee ontstaan die ik graag in deze scriptie wilt uitwerken: een nieuwe werkmethode om op een positieve manier met Antilliaanse jongens in de leeftijd van 11 t/m 15 aan het werk te gaan met een werkvorm van counseling die bij hen past, waarin zij zich thuis voelen en die hen helpt om daadwerkelijk met de counselor aan de slag te gaan met de dingen waar ze bewust of onbewust tegen aanlopen.

Met het schrijven van deze scriptie en het ontwikkelen van deze nieuwe werkmethode is de cirkel bijna rond. Het doel om met deze opleiding van schoolcounselor te starten, was om Antilliaanse jongeren te kunnen helpen met hun vragen en specifieke problematiek. Met deze scriptie behaal ik hopelijk een manier om dit doel te verwezenlijken. Tegelijkertijd opent het ook een nieuwe cirkel; de cirkel van daadwerkelijk met deze werkmethode aan de slag gaan om te ontdekken of deze werkmethode Antilliaanse

4

jongens helpt om hun kans van slagen binnen het onderwijs, binnen hun toekomstig werk en binnen de maatschappij te vergroten.

Voordat ik deze nieuwe werkmethode verder ga toelichten wil ik in het volgende hoofdstuk eerst de specifieke problematiek, waar Antilliaanse jongens tegen aanlopen, uitwerken.

5

Hoofdstuk 1: Problemen waar deze doelgroep mee te maken heeft

Vanuit onze vijfjarige werk- en woonervaring in de achterstandswijk Spoorwijk herkennen we een aantal problemen die we bij meerdere van de Antilliaanse jongeren die we kennen, zien terugkomen. Deze observaties van de problematiek hieronder zijn gedeeltelijk gebaseerd op de 15 Antilliaanse tieners met wie we regelmatig optrekken en de verhalen die ze ons vertellen en gedeeltelijk op de inbreng vanuit de inzichten van Peter Jansen, directeur van Fundashon Yama’mi, een stichting voor kinder- en jeugdhulp op Curacao. In het beschrijven van de problematiek die ik signaleer, wil ik twee kanttekeningen plaatsen. Allereerst ben ik mij ervan bewust dat de lijst hieronder een simplistisch beeld schetst van de Antilliaanse problematiek gezienvanuit mijn referentiekader. In de werkelijkheid is deze problematiek veel complexer en nog niet duidelijk onderzocht. Peter Jansen schrijft in zijn artikel ‘Schaamte als kernconcept bij het Antilliaanse kind’ : “mijns inziens is dat de problematiek niet vanuit één benadering valt te beoordelen. Veel meer is er sprake van diverse omstandigheden die aan dit probleem bijdragen. Daarbij weten we eigenlijk nog heel weinig van de oorzaken van de problemen die deze doelgroep veroorzaakt. Dat ze veel problemen veroorzaken is algemeen bekend, de achterliggende oorzaken zijn ons veelal onbekend. Het is dan ook een goede ontwikkeling dat op kosten van de gemeenten Rotterdam en Amsterdam in februari 2007 op de Universiteit van de Nederlandse Antillen een leerstoelgroep "Jeugd en Educatie" met speciale aandacht voor de criminologie is geïnstalleerd.”

De tweede kanttekening is het feit dat de meerderheid van de Antilliaanse kinderen en tieners niet worstelen met deze problematiek en geen problemen veroorzaken. We praten hier dus over een kleine beperkte groep.

1. Er zijn weinig tot geen positieve mannelijke rolmodellen in hun leefwereld wegens een massale afwezigheid van vaders. Bovendien zijn ze vaak verslaafd aan een flitsende levensstijl.

2. Het beeld wat deze jongeren van hun vader hebben is bijna uitsluitend negatief. Zij zien hun vader als ‘een player’, iemand die van vrouw naar vrouw gaat, die vaak veel belooft en dan zijn afspraken niet na komt en er niet voor hen is.

3. De Antilliaanse mannen die in hun leefwereld komen, blijven hier slechts kort en zijn in het algemeen geen positief rolmodel. In sommige gevallen waarvan ik op de hoogte ben, brengen ze door relatieproblemen verbonden aan gebruik van drank een onveilige sfeer in het huishouden. Vanuit mijn Westerse referentiekader lijkt er bij deze mannen weinig aandacht en interesse voor de kinderen van

6

hun vriendinnen te zijn. Ze ondernemen weinig initiatief om met aandacht en liefde positief in het kind te investeren.

4. De moeders regeren thuis, maar laten hun kinderen buiten het huis vrij om langere tijd op straat rond te hangen. Er lijkt vanuit mijn referentiekader weinig tot geen structuur in huis te zijn, wat betreft het gezamenlijk eten, op tijd naar bed gaan en opstaan. Daarbij speelt wel mee dat veel Antilliaanse gezinnen in verhouding tot Nederlandse gezinnen in Nederland relatief arm zijn. Moeder moet hard werken voor haar inkomen en is daardoor niet in staat de kinderen afdoende op te voeden. Ik geloof dat de wil er wel is, maar de omstandigheden vaak moeilijk.

5. Antilliaanse jongeren lijken moeilijk om te gaan met Nederlands positioneel leiderschap, zoals bijvoorbeeld leraren, concierges, wijkagenten, etc. Voorbeeld hiervan zijn bijvoorbeeld een jongen die ik ken die tijdens een correctie door een lerares wordt aangeraakt en hierop heel agressief reageert. Of een andere jongen die door een leraar gesommeerd wordt om tijdens een persoonlijk gesprek zijn handen uit zijn zakken te halen en agressief verbaal hierop reageert en tijdelijk geschortst wordt.

De redenen voor deze moeite om om te gaan met Nederlands positioneel leiderschap zijn divers. Peter Jansen benoemt dit in de beide artikelen die ik als bijlage bij deze scriptie toevoeg als machogedrag en een agressieve reactie op schaamtegevoelens. Persoonlijk denk ik dat de afwezigheid van de mannen en de sterke leiderschapsrol van de moeder hierin ook een belangrijke rol spelen. Wegens de afwezigheid van mannen in hun leven leren Antilliaanse jongeren moeilijk omgaan met positioneel leiderschap. De vader in het gezin geeft de zoon de kans om te leren dat positioneel leiderschap ook veilig en vertrouwd kan zijn. Maar omdat de vader er niet is, blijft relationeel leiderschap het enige andere leiderschapsmodel wat ze kennen. Relationeel leiderschap is namelijk de leiderschapsmethode die hun moeder hanteert.

6. Dit probleem met positioneel leiderschap wordt nog eens versterkt door hun sterke eergevoel, hoewel eergevoel misschien niet de juiste verwoording is. Misschien is het beter om te spreken van een bepaalde vorm van trots dat zich uit in machogedrag. Zoals uit de literatuur blijkt is de Antilliaanse jongeren in wezen onzeker en veel hebben een laag zelfbeeld. Aan de andere kant zijn ze erg trots. Dat blijkt uit het feit dat ze graag aandacht aan hun uiterlijk geven.

In een emailgesprek met Peter Jansen reageert hij op mijn stelling van sterk eergevoel: “Je kunt bij hen wel spreken van machogedrag. Dat vind ik namelijk iets anders dan eergevoel. Bij machogedrag gaat het om show en indruk maken. Bij eer gaat het om meer denk ik. Eer is

7

een kwestie van iets hoog houden. Dit zie je bijvoorbeeld bij de Markokaanse cultuur heel sterk.”

Positioneel leiderschap dat op een verkeerde manier naar deze jongeren communiceert, leidt tot conflicten. Dit is een van hun grootste problemen die ze tegenkomen in het onderwijs. Neem een Antilliaanse vaderloze jongere, breng hem in aanraking met positioneel leiderschap en slechte communicatie, voeg hierbij een versterkt machogedrag en het gevolg is een conflict en vaak een padstelling. Het probleem voor deze jongeren is dat hun school, maar ook de maatschappij vol is van positioneel leiderschap dat niet altijd even tactisch of respectvol richting hen communiceert waardoor hun machogedrag getriggerd wordt. Om goed te kunnen functioneren op school, op straat of bij een baantje bij bijvoorbeeld Mc Donalds moeten ze hiermee leren mee omgaan, maar wie leert hen dit?

7. Er heerst een duidelijke eilandcultuur. Binnen deze cultuur wordt er zelden uitgereikt naar buiten dan naar hun uitgebreide familie. Sociologen stellen dat in deze doelgroep het veelvoorkomend is om een of twee vrienden te hebben en dat een persoon in de familie het meeste van de macht heeft.

Dit geeft twee problemen: Antillianen zijn als groep sterk op zichzelf en daardoor moeilijk beïnvloedbaar. Als hun familienetwerk in Nederland te klein is, vallen ze bij problemen in een gat, omdat er geen beschikbare familie is om zich over hen te ontfermen.

Peter Jansen geeft hierop in een emailgesprek en in zijn beide artikelen de volgende aanvullingen:

8. Veel Antilliaanse jongeren worstelen met een negatief zelfbeeld. Ze zijn vaak onzeker en faalangstig. Het niet zelfstandig leren leven en denken is daar denk ik een oorzaak van. De schuld van dit alles ligt mede in het koloniale verleden, maar zeker ook in de mentaliteit. De Westerling denkt met zijn hoofd, is rationeel in zijn denken en doen. De Antilliaan is een gevoelsmens en denkt met zijn hart. Relaties zijn hier belangrijker dan kennis. Daarmee bedoel ik dat als je hun hart weet te raken, je veel met ze kunt doen. Het klimaat op de eilanden is warm en redelijk relaxed. Dit vormt je en dat nemen ze mee naar Nederland.

9. Binnen de Antilliaanse cultuur zal men niet snel nee zeggen en een sociaal-wenselijk antwoord geven. Dit kan problemen veroorzaken in het maken van afspraken en de communicatie met mensen uit een Westerse mentaliteit. Ook kan dit een reden zijn voor een openheid voor groepsdruk.

Ik eindig deze lijst met een samenvatting van Peter Jansen vanuit het artikel ‘Schaamte als kernconcept bij het Antilliaanse kind”:

8

10. Veel Antilliaanse jongeren worstelen met schaamte; een pijnlijk gevoel dat we krijgen wanneer we sociaal en emotioneel volledig opzij gezet worden. Daarbij is schaamte ook de angst dat we sociaal en emotioneel worden geïsoleerd. Je zou dus kunnen zeggen dat schaamte een aantasting is, of sterker nog: een verlies van je persoonlijke waardigheid. Hierbij moet in de gaten gehouden worden dat schaamte binnen elke cultuur anders functioneert. Schaamte is niet hetzelfde als het hebben van schuldgevoelens. Wanneer je schuldgevoelens hebt, vraag je jezelf af wat voor schade jij de ander hebt berokkend door je handelen. Bij schaamte is het andersom: dan vraag je jezelf af welke schade de ander jouw heeft aangedaan. Dat krenkt een mens en veroorzaakt diverse emoties zoals verdriet, angst, boosheid, etc.

Schaamte hangt ook nauw samen met geborgenheid. Het Antilliaanse kind kent door matrifokale levensvormen weinig gevoel van geborgenheid. Als een kind zich dan ook nog afgewezen en buiten de groep geplaatst voelt, valt het zich geborgen weten makkelijk aan stukken. Hierop door redenerend is voor te stellen wat het Antilliaanse kind voelt, dat zich van huis uit al niet geborgen weet en buiten de familiekring evenmin waardering krijgt. Bij Antilliaanse kinderen en tieners is vaak sprake van een dubbele afwijzing. Naast gebrek aan geborgenheid is er ook veelal een uitzichtloze toekomst met weinig zicht op enige vorm van geborgenheid. Antilliaanse kinderen en tieners voelen zich buiten de (Nederlandse) samenleving geplaatst en weten dat zij weinig kans maken ooit te zullen worden ingelijfd. Rekeninghoudend met het feit dat een significante groep Antilliaanse jongeren geen schuldgevoelens toont, wat wetenschappelijk is bevestigd, is het gevolg voorspelbaar. Uitsluiting laat je niet gebeuren. Je vecht terug, je slaat terug, je beukt er op los.

Hoofdstuk 2: De Simba generatieIn het boek ‘De terugkeer van de koning’ van Ton van der Kroon stelt de schrijver dat als een zoon zijn vader niet kent, de zoon hieronder lijdt. Om een ‘volwassen’ man te kunnen worden, heeft de zoon een verbinding met de vader nodig. In de pubertijd is het belangrijk dat de jongen de overgang

9

ingaat van de vrouwelijke wereld naar de mannelijke wereld. Alleen op deze manier kan hij zelfstandig worden en in zijn eigen autoriteit staan. Bij een afwezige vader en een dominante moeder (stereotiep voor een Antillaanse familie) heeft de jongen geen positief rolmodel om te kopieren. Als gevolg zoekt hij dit bij zijn vrienden. De jongen maakt zich hoe dan ook los van de moeder. Hij zet zich desnoods af tegen alles wat ‘hoort’ en kan hierdoor in een wereld van drugs, criminaliteit en geweld komen. Wegens het gebrek aan een vader of een positief rolmodel ontbreekt er voor deze jongens, volgens deze schrijver, een veilige haven aan de andere kant van het losmakingsproces. Hierdoor blijft de jongen, zelfs al is hij volwassen, ronddolen, zich afzetten en heeft hij moeite eigen verantwoordelijkheid op zich te nemen.

Om dit toe te lichten, gebruikt de schrijver in het boek het voorbeeld van de leeuwenwelp Simba uit de film de Lion King. Samen met mijn vrouw heb ik vorig jaar de musical ‘Lion King’ gebaseerd op deze film gezien. Kijkend naar de musical trof het me weer hoe Lion King het verhaal van de vaderloze jongen beschrijft op zoek naar zijn mannelijkheid. De laatste tijd horen we vooral in Rotterdam, maar ook in andere steden veel over Antilliaanse hangjongeren, criminelen, bendes, groepsverkrachtingen, drugsdealers, rippers enz. Allemaal Antilliaanse jongens die opgroeien zonder hun vader te kennen

“ In de animatiefilm ‘Lion King’ moet de leeuwenwelp Simba op de vlucht. Scar, zijn gemene oom heeft hem ervan overtuigd dat hij zijn vader ‘de Leeuwenkoning’ heeft gedood en dat hij maar het beste kan weggaan. Simba vlucht weg; weg van zijn roeping en taak om zijn vader als koning op te volgen. In plaats daarvan neemt zijn slechte oom Scar de rol van de koning op zich. Simba vlucht het oerwoud in, waar hij vrienden maakt met Pumba en Timoon. Met zijn drieenen ontwikkelen ze een nieuwe manier van leven die ze ‘hakuna matata’ noemen: geniet van het leven en maak je geen zorgen.

Als Simba op een dag dan ook hoort hoe het land lijdt onder de slechte koning Scar, wil hij zijn gemakkelijke leventje in het oerwoud niet opgeven. Het is door Rafiki de aap die als een mentor naar hem toe komt om hem terug te brengen naar zijn roeping, taak en verantwoordelijkheid, dat Simba het oerwoud en zijn manier van leven wil achterlaten.

Rafiki laat hem een beeld van zijn vader zien en van het potentieel dat in hem zelf ligt. Dit geeft Simba de kracht om op reis te gaan. Maar om de troon toe te eigenen en zijn rechtmatige plaats in te nemen, moet hij wel zijn oom Scar verslaan.”

De ‘Simba’ generatie

Voor Simba zou het heel gemakkelijk zijn geweest om de rest van zijn leven te leven volgens het principe van ‘hakuna matata’. Veel Antilliaanse jongens leven hun leven op de ‘hakuna matata’ wijze. Lekker genieten van wat er te

10

genieten valt. Ze jagen de droom na van ‘veel geld verdienen en hier maar weinig voor hoeven te doen, een mooie snelle auto die ze nooit naar een garage hoeven te brengen, een prachtige vrouw die alles wil wat zij willen zonder dat ze iets hoeven te doen om de relatie te onderhouden en veel rondhangen met je vrienden; feesten, sporten en genieten zonder verantwoording op zich te nemen’.

In het beeld dat de aap Rafiki aan de leeuw Simba laat zien, verschijnt plotseling zijn vader die zegt: “Je bent vergeten wie je bent. Je bent meer dan wat er nu van je geworden is. Je moet je plaats innemen in de levenscirkel. Je bent mijn zoon, de enige ware koning. Herinner je wie je bent.”

Antilliaanse jongeren hebben iemand als de aap Rafiki nodig. Dit zijn mentoren, zoals positieve rolmodellen, relationele jongerenwerkers, succesvolle Antilliaanse mannen, enz. om hen uit deze houding van ‘hakuna matata’ te halen en hen te helpen hun plaats in te nemen in de maatschappij. Dit gaat verder dan alleen maar stage begeleiden en jeugdwerk op afstand doen.

Omgaan met het lidteken

Veel Antilliaanse jongeren zijn diep van binnen bang om deze maatschappij in te gaan Om hun plaats in te nemen, moeten ze net als Simba in het verhaal eerst Scar (engels voor lidteken) verslaan. Ze moet hun lidteken onder ogen durven komen en dit lidteken overwinnen, maar wat is dit lidteken?

Peter Jansen beschrijft in het artikel ‘Cultureel Mozaik van het Antilliaanse kind’ dit lidteken als een identiteits- en hechtingsprobleem veroorzaakt door een cultureel mozaik van factoren geworteld in het koloniale verleden:

“Voordat de Spanjaarden en later de Nederlanders in de 15e en 16e eeuw zich de Antillen toeeigenden, waren de eilanden in bezit van de Indianen. De twee grootste stammen waren de Arowaken en de meer strijdlustige Cariben. De Arowaken leidden een vreedzaam bestaan op de Benedenwindse eilanden, terwijl de Cariben zich meer richtten op de Bovenwindse eilanden. Toen de Spanjaarden de eilanden binnen vielen, werden de Indianen tot slaven gemaakt. Na kolonisatie door Nederland werden de Benedenwindse eilanden – Aruba, Bonaire en Curaçao – een doorvoer- en opslagplaats voor negerslaven uit West Afrika. In de tijd van de slavernij werden deze slaven slecht, zelfs onmenselijk, behandeld. De slaven waren het bezit van de (blanke) mensen, waarbij vaak ook hun seksuele relaties bepaald werden door hun meesters. De plantage-eigenaren konden opdracht geven relaties met andere slaven aan te gaan of relaties te verbreken. De mannelijk negers werden vaak door de plantage-eigenaren gebruikt voor de ‘productie’ van kinderen om zo te slavenhandel te vergroten. Omdat

11

de slaven ook nog ten allen tijde verkocht konden worden onderhielden ze vaak losse seksuele banden. De kern van een slavengezin werd zo veelal gevormd door de moeder-kind relatie. Het gezinstype dat zich zo ontwikkeld heeft, wordt vaak aangeduid als het ‘matrifokale gezinstype’ of als ‘extended family’.

Bij dit ‘matrifokale gezinstype’ keek men vooral op tegen de enige geïnstitutionaliseerde gezinsvorm die men kende, namelijk die van de plantage-eigenaren. Kenmerken van deze gezinsvorm waren het sterk patriarchale karakter en het veelvuldig buitenechtelijk contact van de mannen met hun slavinnen. De slaven keken hier tegenop. Deze gezinsvorm werd voor hen de norm voor een hogere status. Door de seksuele losbandigheid van de plantage-eigenaren werd de kiem gelegd voor het huidige seksuele moraal onder Antilianen. Een moraal waarbij het vrouwelijk geslacht vaak als moeder en opvoeder wordt gezien en een gezinsvorm waarbij de man veelal de grote afwezige is.

Het bovenstaande heeft tot gevolg dat er een patroon van losse relaties is ontstaan tussen man en vrouw. De reden voor velen om in (de nasleep van) het koloniale verleden om niet te trouwen had te maken met een verwrongen beeld van het huwelijk. Want:

het huwelijk paste niet bij het armoedig bestaan van veel negroïde mensen; trouwen was een privilege van welgestelden, voornamelijk van de hoge blanke klasse;

aan een huwelijkssluiting werden economische eisen gesteld van inkomen en een eigen huis; voor veel negroïde mensen waren deze eisen niet haalbaar;

bij de huwelijksceremonie werden door de plantage-eigenaren grote feesten gegeven; iets dat de draagkracht van de meeste negroïde mensen te boven ging.

Opvallend is om te zien dat de industrialisatie bijdroeg aan het sluiten van meer huwelijken. Mede door ondernemingen als Shell werd de bevolking gestimuleerd het Westers cultuurpatroon over te nemen. Zo stimuleerde Shell bijvoorbeeld in de begintijd het huwelijk door een aantal sociale maatregelen, zoals gratis medische verzorging voor gezinsleden, het instellen van een pensioenvoorziening en de mogelijkheid om via Shell een huur/koopwoning te krijgen als de woning door een wettig gezin zou worden bewoond. Mede door deze sociale maatregelen daalde het aantal buitenechtelijk geboren kinderen in circa 60 jaar met een kwart tot ongeveer 25%. Een tegengestelde reactie deed zich voor toen door de automatisering arbeidsplaatsen verloren gingen. Je zou hier uit de conclusie kunnen trekken dat de mate van sociale voorzieningen invloed heeft op de mate en vorm van buitenechtelijke relaties en het aantal in deze relatie geboren kinderen. Verder blijkt uit het feit dat de op Aruba wonende Indiaanse gezinnen die niet aan de slavernij onderworpen zijn geweest, over het algemeen minder trekken van het ‘matrifokale

12

gezinstype’ laten zien. Op Saba, waar het grootste gedeelte van de bevolking uit blanken heeft bestaan, is dit gezinstype nagenoeg niet terug te vinden. Conclusie: het voor de Antillen zo typerende ‘matrifokale gezinstype’ is een overblijfsel van het koloniale verleden en wordt beïnvloed door de sociaal-economische factoren.

De paradoxale houding van veel Curaçaoenaren ten opzichte van hun eigen identiteit heeft nog meer kenmerken. Zo is er het culturele concept van drecha rasa (“verbeter het ras”) waarbij men probeert, door relaties aan te gaan met een blanke, zijn “kleur te verbeteren”. De nakomelingen zullen hierdoor minder donker gekleurd zijn. De economische veranderingen, de veranderingen in sociale structuur, de betere toegankelijkheid van onderwijs en het gemakkelijker migratiepatroon, hebben dit wel enigszins verzwakt. Hoewel de lagere sociale klasse nog steeds zegt hende di tristu kolo (“droevig gekleurd”) te zijn. Het is nog steeds een tendens om de negroïde afkomst te negeren, terwijl het slavenverleden met een gevoel van schaamte wordt geassocieerd. Samenvattend kunnen we stellen dat het grote probleem met de Antilliaanse jongeren een identiteits- en hechtingsprobleem is, veroorzaakt door een cultureel mozaïek van factoren, geworteld in het koloniale verleden”.

Uitgaande van de stelling dat het grote probleem met de Antilliaanse jongeren een identiteits- en hechtingsprobleem, komen we op de vraag wat counselling voor deze jongeren kan betekenen.

Hoofdstuk 3: verantwoording van de wijze waarop counseling binnen de methodiek wordt toegepast.

13

De conclusie van hoofdstuk 2 is dat veel Antilliaanse jongeren met diverse problematiek worstelen. Dit is niet alleen een conclusie van ondergetekende, maar tevens van echte experts op dit gebied. De gemiddelde Antilliaanse jongere heeft vaak echter niet het reflectievermogen ontwikkeld om deze problematiek in zijn leven te kunnen herkennen of doorzien. Vaak is deze problematiek een blinde vlek waarbij de jongere misschien wel last heeft van de directe of indirecte gevolgen van de problematiek, zoals het niet hebben van een diploma, een zwangere vriendin, boetes, gevangenschap, verveling, enz, maar niet van de oorspronkelijke problematiek zelf.

Je zou hieruit de conclusie kunnen trekken dat een counselor die met deze jongeren gaat werken te maken heeft met een client die grotendeels onbewust is van zijn innerlijke problematiek, maar misschien wel last heeft van de gevolgen van deze problematiek. De counselor hierin dus al een aangrijpingspunt waarmee hij met de jongere aan de slag kan gaan.

Omdat de methodiek “Ridderik” zich voornamelijk richt op jongeren in de leeftijd van 11 - 15 jaar is de kans groot dat de client nog niet veel last ondervindt van de gevolgen van de problematiek. Vaak openbaren deze gevolgen zich wat later in het leven van de client. Dit betekent dat de counselor te maken heeft met een client die grotendeels onbewust is van zijn innerlijke problematiek en waarschijnlijk nog geen last heeft van de gevolgen van deze problematiek. Dit maakt het werken met deze jongeren extra lastig.

Je zou kunnen stellen dat het doel van de methodiek “Ridderik” daarom dan ook grotendeels preventief is. Hoe voorkomen we dat deze jongeren niet vroeg in hun leven van de rails afglijden? Om dit te voorkomen, gaat de counselor met de client aan de slag om de onzichtbare problematiek voor de client zichtbaar te maken, de blinde vlekken in het licht te brengen en hen te helpen zoeken naar een punt die ze kunnen aangrijpen binnen deze complexe probleemsituatie.

Deskundig hulpverlenen model van Gerard Egan

In elk van de 26 sessies in deze methodiek vinden deze drie stappen plaats. Deze drie stappen zijn gebaseerd op de eerste stappen in het deskundig hulpverlenen model van Gerard Egan waarin de client zijn verhaal kan vertellen, de counselor blinde vlekken helpt zichtbaar maken en met de client op zoek gaat naar een aangrijpingspunt.

Het deskunding hulpverlenen model van Gerard Egan zelf bestaat uit negen stappen. Deze negen stappen zijn:1. Het verhaal vertellen en verhelderen2. Het opsporen en aan de orde stellen van blinde vlekken3. Zoeken naar punten die aangegrepen kunnen worden4. Het ontwikkelen van mogelijke gewenste-scenario’s

14

5. Mogelijkheden vertalen in haalbare doelen6. Zich vastleggen op een programma voor het bewerkstelligen van constructieve verandering7. Het bedenken van allerlei mogelijke strategieen8. Het kiezen van een strategie9. Het omzetten van een strategie naar een plan

Normaliter gebruikt een counselor meerdere counselingsessies met een client om van punt 1 naar punt 9 te komen. In deze methodiek maak ik gebruik van 26 op zich los staande sessies en thema’s. Dit betekent dat het moeilijk, misschien wel onmogelijk is om in elk van deze 26 sessies van punt 1 naar punt 9 te komen. Hier heb ik ook niet naar gestreefd. Ik heb ernaar gestreefd om minimaal de eerste drie stappen van het model van Egan in elke sessie tot hun recht te laten komen en indien mogelijk meerdere stappen hierin te verwerken.

Verantwoordelijkheid van de counselor

Het is de verantwoordelijkheid van de counselor die deze methodiek gebruikt om in zijn vervolggesprekken met de client de verdere stappen van dit model te doorlopen. Mijn aanbevelig zou zijn dat de counselor na een eerste thema uit de methodiek een aantal vervolggesprekken met de client voert. In deze vervolggesprekken kan hij de client meenemen door de overige stappen van het model van Egan voordat hij het volgende thema uit de methodiek aansnijdt.

Op deze wijze hoop ik dat de counselor op alle 26 thema’s de client kan meenemen door de 9 fasen van Egan waardoor clienten werkelijke oplossingen kunnen vinden die passen bij de problematiek die zij in hun leven ervaren.

15

Hoofdstuk 4: Een voor de hand liggende valkuil

in deze methodiek op het gebied van counseling

Counselling heeft als een van de definities: “Counselling is een proces waarbij door middel van communicatie een hulpverlener een hulpbehoevende helpt om inzicht te verkrijgen in zijn niveau van ontwikkeling, hem helpt dat te accepteren en hem helpt optimaal te kunnen functioneren op eigen niveau.”

Uitgaande van de stelling dat het grote probleem met de Antilliaanse jongeren een identiteits- en hechtingsprobleem is, veroorzaakt door een cultureel mozaïek van factoren, geworteld in het koloniale verleden, lopen we op het gebied van counselling gelijk al tegen een mogelijke valkuil aan. Deze valkuil wil ik benoemen voordat ik wil gaan kijken naar hoe counseling Antilliaanse jongeren zou kunnen helpen die met een identiteits- en hechtingsprobleem worstelen.

Het feit is namelijk dat elk persoon inclusief de Antilliaanse jongeren een unieke persoonlijkheid is met unieke vaardigheden, karaktereigenschappen en problematiek. Je kunt dus niet stellen dat iedere Antilliaanse jongeren die in contact komt met een schoolcounselor met deze problematiek worstelt. Als counselor zul je naar iedere Antilliaanse jongere met wie je een counselingstraject aangaat goed moeten luisteren, open het gesprek ingaan en gaandeweg samen ontdekken tegen welke problematiek deze jongere aanloopt.

Wetende dat veel Antilliaanse jongeren worstelen met een identiteits- en hechtingsprobleem is geen excuus voor een counselor om er vanuit te gaan dat zijn client met deze zelfde problematiek zal worstelen en hem al bijvoorbaat in een hokje te stoppen.

16

In het schrijven van deze scriptie en het ontwikkelen van de werkmethode realiseer ik mij dat deze kennis en de uitgestippelde methodiek mij en enige ander counselor zou kunnen verleiden om deze methode en kennis op elke Antilliaanse client toe te passen. Dit zou een onjuiste en onproffesionele benadering zijn waarbij de counselor voorbij gaat aan het persoonlijke verhaal, de achtergrond en de problematiek van de client.

In het ontwikkelen van een nieuwe werkmethode wil ik op geen wijze ervan uit gaan dat elke Antilliaanse jongere met dezelfde problematiek en thematiek worstelt en dezelfde benadering vereist. Wat ik wel naar streef, is om mijzelf en eventuele andere counselors door middel van deze scriptie en de werkmethode kennis en tools in handen te geven die ons zou kunnen helpen in het begeleiden van Antilliaanse clienten. Hierin in acht nemend dat de werkmethode slechts een tool is die eventueel gebruikt zou kunnen worden om de client mee te nemen in een counselingstraject waarbij een groot aantal thema’s behandeld worden die eventueel wel of niet van toepassing kunnen zijn op de client.

Dit verduidelijkt te hebben, wil ik het volgende hoofdstuk gaan kijken naar de rol die counseling zou kunnen spelen in de problematiek rondom een identiteits- en hechtingsprobleem.

Hoofdstuk 5: Counseling binnen de problematiek

van identiteits- en hechtingsproblemen

Voor dit hoofdstuk maak ik gebruik van de gedachten van Peter Jansen verwoord in zijn beide artikelen: “Het cultureel mozaik van het Antilliaanse kind” en “Schaamte als kernconcept bij het Antilliaanse kind”.

Levensconcept

De stelling van Peter Jansen is dat veel Antilliaanse jongeren worstelen met een negatief levensconcept. Waarbij het de taak van de counselor is om in het counselingsproces de client te helpen een ombuiging te gaan maken naar een positief levensconcept.

17

“Veel jongeren die ontsporen, hebben in hun kindertijd negatieve ontwikkelingen meegemaakt. Bij het opsporen van deze ontwikkelingen is het goed iemands levensconcept helder te krijgen. Met levensconcept bedoelen we het verleden, het heden en de toekomst van iemands leven. Het kernprobleem van de ontsporing van veel Antilliaanse kinderen en jongeren ligt naar ons idee op het vlak van de identiteits- en hechtings problematiek. In de praktijk van het counseling wordt hiervoor ook wel het begrip negatief levensconcept gebruikt. De taak van het counseling is om dit negatieve levensconcept om te buigen naar een positief levensconcept. Te meer omdat iemands levensconcept de bron is waaruit hij put. Of dit levensconcept positief of negatief is, heeft dus gevolgen voor iemands levensdoel. Concluderend zouden wij daarom willen stellen dat counseling bij Antilliaanse kinderen en jongeren gericht moet zijn op het ombuigen van een negatief naar een positief levensconcept.”

Zelfaanvaarding

Hoe buig je als counselor een negatief levensconcept om naar een positief levensconcept? Volgens Peter Jansen ligt de sleutel in zelfaanvaarding en het werken met de client aan zijn zelfbeeld.

“Wat is het negatieve levensconcept van het Antilliaanse kind? In het voorgaande hebben we gesteld dat het koloniale verleden een stempel heeft gezet op het zelfbeeld van de Antilliaan. De problemen met zijn identiteit vinden hun oorsprong in het negatieve levensconcept van onwaardig voelen en het zich schamen om een Antilliaan te zijn. Dit leidt tot gebrekkige zelfaanvaarding. Gebrekkige zelfaanvaarding gaat vaak gepaard met negatieve gedachten. Niet zelden werken negatieve gedachten als een vicieuze cirkel: telkens weer wordt men er door aangetast. Dit is een belangrijk gegeven binnen counseling met Antillianen. Een negatief zelfbeeld en daardoor zichzelf niet kunnen aanvaarden, werkt verlammend op iemands functioneren. Je levensconcept heeft invloed op je levensdoel. Bij veel Antilliaanse kinderen en jongeren is dat levensdoel verdwenen of alleen latent aanwezig. Werken aan iemands levensdoel is daarom de kern van pastoraat met Antilliaanse kinderen en jongeren.”

Als we beseffen dat het kernprobleem van het Antilliaanse kind bij de zelfaanvaarding ligt, zal het duidelijk zijn dat er gewerkt moeten worden aan het zelfbeeld van het kind of de jongere. Hierbij is relatievorming de basis. Nu is dat in wezen bij elke vorm van counseling in enige mate het geval, maar zeker binnen de Antilliaanse cultuur zijn relaties de basis voor vertrouwen. Vertrouwen is weer de basis voor de counselingsrelatie.”

Werken aan de vertrouwensrelatie

18

In het ontdekken van een gebrek aan zelfaanvaarding kan het van belang zijn dat de counselor de client meeneemt in een traject waarin de client een duidelijker en positiever zelfbeeld krijgt. Met name binnen een counselingstraject met een Antilliaanse client is een vertrouwelijke relatie hierin van groot belang

“Binnen een vertrouwelijke relatie kan gewerkt worden aan het ombuigen een het negatief levensconcept. Kernpunt hierbij is werken aan het verleden en aan de toekomst. Met werken aan het verleden bedoelen we proberen duidelijk te krijgen waar het kind schade heeft opgelopen aan zijn zelfbeeld. Zoals in dit artikel beschreven, heeft dit diepe wortels. Dit impliceert dat zelfaanvaarding nauw samenhangt met waardeoordelen. Jezelf aanvaarden (of niet) komt voort uit een oordeel dat je velt over jezelf. Je vergelijkt jezelf met een norm en vindt dat je aan die norm moet voldoen. Jezelf niet accepteren, betekent dat je vindt dat je niet aan die norm voldoet. Deze norm kan voortkomen uit jezelf of zijn basis vinden in wat anderen denken en vinden. In het geval van het Antilliaanse kind, wordt zijn norm veelal bepaald door het verleden. Kernpunt in de counseling met Antilliaanse kinderen en jongeren is dit te onderkennen, te benoemen, te vertellen maar meer nog voor te leven dat blank zijn zeker niet beter is dan negroïde zijn. Dit proces krijgt vooral vorm door een respectvolle houding ten opzichte van het Antilliaanse kind. Het unieke in de persoonlijkheid van het kind moet benoemd, maar vooral ook ontwikkeld worden. Dan zijn we bezig met een positieve identiteitsvorming. Dat dit in de praktijk veelal een langzaam proces is staat buiten kijf.”

Volgens Jansen is het van belang dat de counselor de client helpt om inzicht te krijgen in de invloed van het verleden op de gedachten, gevoelens en gedrag van de client. Werken aan zelfacceptie is hierin een belangrijk doel.

“Om tot zelfacceptatie te komen – dat is het resultaat van een positief levensconcept – moet een heel proces plaats vinden. Gevoelens die het kind heeft, zijn vaak moeilijk te veranderen. Om gevoelens te veranderen is verandering van denken nodig. Nieuwe gedachtepatronen moeten worden aangeleerd en oude gedachtepatronen moeten worden vervangen. Het gaat er bij counseling met Antilliaanse kinderen om hen zo te begeleiden dat positieve karaktertrekken worden ontwikkeld en uitgroeien tot gewoontes. Dit is een metamorfoseproces Niet alleen je denken, maar ook het gedrag verandert. Zo werk je aan de toekomst van het kind. Een veranderd denkpatroon heeft ander gedrag tot het gevolg. Deze beiden zijn van invloed op iemands gevoelsleven.”

Counseling in de praktijk

De ervaring van Peter Jansen is dat de praktijk van counseling met Antilliaanse kinderen en jongeren weerbarstig is. De culturele mozaïek van

19

het Antilliaanse kind is complex. De problemen met en onder Antilliaanse kinderen en jongeren zijn groot. In de hoofdstukken 1, 2, 3 en 5 is deze problematiek uitgebreid aan de orde gekomen. In het volgende hoofdstuk wil ik aan de hand van mijn nieuwe werkmethode kijken hoe ik als counselor met de problematiek zou kunnen omgaan.

Hoofdstuk 6: Introductie van de methodiek “Ridderik”

“Ik wil je voorstellen aan Ridderik. Als jongetje woonde Ridderik in het Land van Onrust, maar daar merkte hij niks van, want zijn wereld is veilig. Hij woont namelijk in het ouderlijk kasteel. Op een dag zit Ridderik in de binnenplaats van het ouderlijk kasteel met een ballon in de zandbak te spelen terwijl hij een kasteel van zand maakt.”

In dit verhaal staat de ballon staat voor zijn kinderlijke onschuld. De muren van zand staan voor de muurtjes die hij aan het bouwen is.

“Plotsklaps vliegt er een vijandelijke pijl over de muur die dwars door zijn ballon gaat. BOEM! Even later rent een vijandige soldaat het voorhof van het kasteel binnen, trapt zijn muren van het zandkasteel kapot en verwondt zijn hart met een zwaard. Wat doet Ridderik? Hij voelt zich niet meer veilig. Hij is bedreigd en aangevallen. Zijn kinderlijke onschuld is hij kwijt, zijn muurtjes zijn misschien omgetrapt, zijn hart heeft een flinke wond opgelopen. Hij is onveilig.”

Het is woensdagmiddag. Vandaag zijn drie tieners van rond de 12 jaar op bezoek. Twee zijn van Antilliaanse herkomst. De derde is van Nederlandse afkomst. Terwijl we thee drinken, vertel ik een verhaal over mijn zoontje van vijf die samen met zijn vriendje in de auto elkaar kusjes geven en vertellen dat ze later gaan trouwen.

Geknalde ballon

De tieners lachen. Het mooie van het moment met mijn zoontje met zijn vriendje in de auto is dat hun ballon nog niet geknald is. Alles kan nog, alles is veilig, zij zijn nog zo onschuldig. De ballonnen van de tieners die hier thee met mij drinken zijn wel geknald. Maar wat knalt je ballon? Wat kan er in het leven van een kleine jongen gebeuren dat zijn ballon geknald wordt, dat zijn muren van zand omver getrapt worden en dat zijn hart verwond raakt?

20

Iedere jongens schaaft wel eens zijn knie of valt uit de boom of in de sloot. Deze dingen knallen je ballon niet. Vaak knalt je ballon wel als je door iemand pijn wordt gedaan en je beseft dat je ouders je niet kunnen beschermen. Natuurlijk werkt dit bij iedereen anders en heeft niet elke pijl hetzelfde effect. Er is een groot verschil of je geplaagd wordt op school en de juffrouw wil je niet helpen of dat er iemand in je omgeving overlijdt waarvan je veel houdt, of dat je ouders gaan scheiden, je vader verdwijnt uit je leven of iemand je misbruikt . De wond van gepest worden kan je niet vergelijken met de wond van iemand die al je muren omvertrapt en door misbruik je hart verwondt.

Alle drie de jongens die vanmiddag op bezoek zijn, hebben geen contact met hun vader meer. Na de scheiding of het beeindigen van de relatie met hun moeder is hij ook uit hun levens gestapt. We raken hierover in gesprek. Ik vraag hen hoe ze dit vinden? Twee zeggen dat ze blij zijn dat hij weg is. De derde zegt niets. Als ik hem vraag of hij zijn vader mist, antwoordt hij: “Alleen als hij bedriegt!” Wanneer ik hem vraag wat hij hiermee bedoelt, zegt hij: “Als hij zegt dat hij komt, maar niet komt. Mijn vader bedriegt altijd. Hij is een ‘player’. Iemand die er meerdere vriendinnen tegelijk op na houdt.” Kapotte ballonnen...

De gevolgen van een kapotte ballon is dat je je onveilig gaat voelen. In het ouderlijke kasteel weet je dat je niet meer zo veilig bent als vroeger. Wat doe je dan? Het gevolg is dat je een eigen kasteel wilt bouwen.

Je eigen kasteel bouwen

Je eigen kasteel bouwen, is iets wat ieder mens moet doen. Je eigen persoonlijkheid worden, keuzes maken en je leven opbouwen. Als iemand opgroeit in een liefdevolle veilige en ondersteunende omgeving, dan is de kans groot dat die persoon een sterk, positief, krachtig kasteel weet neer te zetten. In de situatie van deze jongens is de kans groot dat zij een kasteel bouwen met ingestorte torens, dunne half afgebouwde muren, grote kanonnen en een wijd openstaande poort. Niemand heeft hen tot nu toe de middelen gegeven om een veilig kasteel neer te zetten waar zij in kunnen leven.

Om een veilig en sterk kasteel te kunnen neerzetten, heb je torens, stenen, muren, poorten, putten, houtwerk en vooral hulp nodig. Veel mensen krijgen deze hulp van hun ouders, familieleden, vrienden en liefdevolle omgeving. Sommige mensen, waaronder veel Antilliaanse jongeren ontvangen deze hulp niet.

Voor een sterk kasteel is het belangrijk om positieve bevestigende antwoorden te hebben op vragen zoals o.a.:- waar kom ik vandaan? wat is positief aan mijn herkomst?- wie ben ik? Wat zijn mijn talenten en sterke eigenschappen?- waar wil ik naartoe? hoe voel ik mij veilig en geborgen?- hoe maak ik zelf keuzes? hoe aanvaard ik mezelf?

21

Als we deze vragen vergelijken met de problematiek die we in de vorige hoofdstukken bij Antilliaanse jongeren hebben gezien, zien we dat ook zij de antwoorden op deze vragen niet krijgen. De kans dat een groot aantal van hen een kasteel bouwt met ingestorte torens, dunne half afgebouwde muren, grote kanonnen en een wijd openstaande poort is zeer groot.

Werkmethode ‘Ridderik’

In mijn werkmethode ‘Ridderik’ wil ik middels een nieuwe methodiek gekoppeld aan counseling met name Antilliaanse clienten de torens, stenen, muren, poorten, putten, houtwerk en hulp bieden om een sterk gezond kasteel te bouwen.

Voor de methode ‘Ridderik’ heb ik een spelbord ontwikkeld in de vorm van een kasteel met in en rondom het kasteel 26 avontuurpunten. De 26 avontuurpunten staan voor 26 thema’s die ik met de client wil langslopen. Niet elk thema zal op elke client van toepassing zijn. Dit betekent ik misschien een langere tijd zal stilstaan met client A bij het ‘Kasteel van mijn Vader’ terwijl ik met client B hier misschien nauwelijks aandacht aan hoef te besteden, omdat zijn relatie met zijn vader geen deel is van de problematiek waar hij tegenaan loopt.

Per avontuurpunt krijgt de client één of meerdere spelkaarten te zien. Soms moet hij een opdracht voltooien, een keuze maken of kan hij bijvoorbeeld een nieuwe kaart winnen. Het doel van het spel is voor de client om het verborgen amulet in het kasteel te vinden. Het amulet staat voor het positieve levensdoel van de client. In zijn reis naar het vinden van het amulet komt hij langs vele andere thema’s die hieraan verbonden zijn. Lijst van avontuurpunten en thema’s

Hieronder vind je een lijst van de avontuurpunten op het spelbord en de thema’s die aan elk avontuurpunt verbonden zijn. De 26 thema’s die ik heb gekozen voor het spelbord zijn gelinieerd aan de problematiek die in de hoofdstukken 1, 2 en 4 besproken zijn:

1. Mijn eerste toren Imago / veiligheid2. Het Vaandel Positieve herkomst3. De Kasteelheer Positieve identiteit4. Torens Sterke eigenschappen5. De slotgracht Zwakke kanten6. Een sterke Muur? Waar ligt je kracht7. De Muur aangevallen Omgaan met conflict8. Wat doe ik met ‘Eer’ Macho / eer9. De Echo put Wie ben je?10. Het Kasteel van mijn Moeder Relatie moeder11. Het Kasteel van mijn Vader Relatie vader

22

12. De Kapel en het verborgen amulet Levensdoel13. Wie zit er in de Gevangenis Potentieel14. Het koppige Paard Faalangst15. Wat gebeurt er in de poort? Zelf keuzes maken16. Een veilig Kasteel? Geborgenheid17. De graaf voor de poort Positioneel leiderschap18. De Draak verslaan Zelfaanvaarding19. Op jacht met mijn vrienden Groepsdruk20. Bibliotheek / bewaker van het hart Omgaan met het verleden21. Een Feestdag Interesses22. Mentor Mentorschap23. De pratende Spiegel Zelfbeeld24. De Schatkamer Talenten25. Het familie schilderij Slavernij26. De gesloten Troonkamer Schaamte

Het spelbord

Op het spelbord zie je een afbeelding van een kasteel in zijn omgeving gezien uit de lucht. Op het spelbord bevinden zich 26 genummerde rondjes. Deze rondjes zijn aan elkaar verbonden middels een netwerk van lijnen. Bij de start van het counselingstraject begint de client met nummer 1. ‘Mijn eerste toren’.

Bij elk nummer op spelbord kan de counselor samen met de client kijken in welke mate dit thema van toepassing is op het leven en de problematiek van de client en welke mate van aandacht zij hieraan willen besteden.

Ik heb ervoor gekozen om twee spelborden te ontwikkelen. Ik heb hiervoor gekozen omdat beide borden hun eigen voordelen en nadelen bezitten. Elke

23

counselor die deze methodiek zou willen gebruiken, kan aan de hand van zijn eigen voorkeur het spelbord van zijn keuze kiezen:

Spelbord 1In spelbord 1 loopt de client langs een vaste route met zijn pion van nummer 1 naar nummer 2 en uiteindelijk zo naar nummer 26 om van daaruit nog eenmaal naar nummer 9 te gaan en hier te eindigen.

Nadelig:Het nadeel van deze benadering is dat het niet echt een spannende benadering voor de client is. Het is minder interactief dan mogelijk is en de client wordt gedwongen door het bord om de vaste route te lopen langs de thema’s te lopen.

Voordelig:Het voordeel van deze benadering is dat het voor de counselor gemakkelijk voorbereiden is. De counselor weet welk thema eraan zit te komen en kan dit meenemen in zijn voorbereiding op het gesprek. Het geeft hem de kans om de achtergrondinformatie goed door te lezen, stil te staan bij de doelstellingen en de beschreven werkwijze goed in zich op te nemen.

Spelbord 2In spelbord 2 start de client met zijn pion bij nummer 1. Van hieruit mag de client zelf kiezen hoe hij de lijnen volgt. Het is dus niet de counselor die het traject van de thema’s bepaalt, maar de client doet dit onbewust door zelf te mogen bepalen naar welk nummer hij wilt gaan. Hier is wel een voorwaarde aan verbonden. De client kan slechts naar een nieuw nummer reizen als dit rechtstreeks middels een lijn aan een oud nummer verbonden is.

Nadelig:Het nadeel van deze benadering is dat het voor de counselor misschien lastiger voor te bereiden is. Tenzij de counselor aan het eind van het gesprek de client zijn volgende stap voor een volgende sessie laat maken, weet de counselor niet precies van te voren welk thema eraan zit te komen. Dit maakt zijn voorbereiding op het gesprek moeilijker. Tenzij hij het slim aanpakt, door de client aan het eind van een gesprek zijn volgende bestemming te laten kiezen, geeft dit hem minder kans om de achtergrondinformatie goed door te lezen, stil te staan bij de doelstellingen en de beschreven werkwijze goed in zich op te nemen.

Voordelig:Het voordeel van deze benadering is dat het meer een spannende en interactievere benadering voor de client wordt; waarbij het niet de counselor, maar de client is die bepaalt wat er gebeurt.

24

1 2

3 10

13

912

7

8

14

25

24

26

23

20

415

16

21

19

18

17

11

22

Het kasteel vanRidderik

5

6

25

1 2

3

10

13

912

7

8

14

25

2426

23

20

415

16

21

19

18

17

11

22

Het kasteel vanRidderik

5

6

26

Hoofdstuk 7: Aan de slag met de methodiek

De methodiek “Ridderik” bestaat uit 26 thema’s en sessies. Voor elke sessie heb je als counselor de volgende onderdelen nodig:

- het spelbord en de pion- de spelkaarten- de achtergrond informatie bij dit thema- de doelstellingen- reflectie op vorige sessie- de beschreven werkwijze - het werkblad

Het spelbord en de pion

Het spelbord ligt tijdens alle sessies op de tafel in de werkkamer van de counselor. De counselor en client zitten samen om de tafel zodat voor beiden het spelbord duidelijk zichtbaar is. De client gebruikt de pion om naar het volgende thema te lopen. De pion is kleine stenen ridder.

De spelkaarten

De spelkaarten bevinden zich in een houten doos op de tafel. Elke spelkaart heeft op de achterkant een nummer verbonden aan het thema waarvoor hij ingezet kan worden. Dit maakt het gemakkelijk voor de counselor om in zijn voorbereiding op het gesprek met de client de juiste spelkaarten klaar te hebben liggen. De spelkaarten zijn een visueel middel om hetgeen dat besproken wordt voor de client zichtbaar, interessanter en hopelijk duidelijker te maken.

De achtergrond informatie bij het thema

Elk thema bevat achtergrond informatie die de counselor kan helpen in zijn voorbereiding op het gesprek met de client. Ik raad de counselor aan om deze achtergrond informatie in zijn voorbereiding goed tot zich te nemen met als doel dat het gesprek met de client beter tot zijn recht zal komen.

De doelstellingen

Voor elk thema heb ik een aantal doelstellingen opgesteld. Dit zijn persoonlijke doelstellingen die ik als counselor in zover dat mogelijk en haalbaar is met de client zou willen bereiken. Om mij te helpen in mijn voorbereidingen met de client lees ik deze doelstellingen door.

27

Reflectie op vorige sessie

Ik raad de counselor die deze methodiek gata gebruiken ter zeerste aan om aan het begin van een nieuwe sessie met de client te reflecteren op wat er in een vorig gesprek heeft plaatsgevonden. Hier kan de counselor het ingevulde werkblad van de client voor gebruiken om middels dit werkblad te kijken naar hoe de client deze sessie ervaren heeft, wat dit na verloop van tijd met hem gedaan heeft en hoe hij er momenteel instaat.

De beschreven werkwijze

Voor elk thema heb ik een werkwijze beschreven van hoe ik als counselor dit thema zou benaderen. In de werkwijze beschrijf ik:- wanneer welke spelkaarten op tafel worden gelegd- wat de counselor bij deze kaarten uitlegt- welke voorbeeld vragen de counselor de client hierbij kan stellen - wanneer het een goede gelegenheid zou zijn voor de client om met het bijgevoegde werkblad aan de slag te gaan.

Als counselor zou ik in mijn voorbereiding op het gesprek met de client deze werkwijze een aantal maal goed doorlezen om mij minimaal bekend te maken met de grote lijnen in deze sessie. Een counselor kan er tevens voor kiezen om deze beschreven werkwijze in het gesprek met de client als hersensteuntje bij zich te houden.

Het werkblad

Bij elke thema en sessie is een bijgevoegd werkblad. Het doel van het werkblad is om de client te stimuleren om voor zichzelf te verwoorden van dit thema met hem doet en duidelijke keuzes te maken. Tevens kan de counselor dit werkblad als hulpmiddel gebruiken om in een reflectiegesprek aan het begin van een volgende sessie op het besprokene terug te komen. Natuurlijk biedt het werkblad ook een blijvende herinnering voor de client. De client bewaart het ingevulde werkblad in een map zodat hij aan het eind van deze methodiek 26 ingevulde werkbladen in zijn map heeft.

Het werkblad wordt tijdens de sessie door de client of de counselor ingevuld. Dit invullen gebeurt wanneer hier in de beschreven werkwijze een opdracht voor wordt gegeven.

28

1. Mijn eerste toren - imago en veiligheid

Spelkaart(en) sessie 1:

1. De client krijgt een vijftal spelkaarten te zien met daarop een afbeelding van een gecamoufleerde toren, een neutrale toren, een toren vol flitsende sterren, een kleurig versierde toren vol smileys en een gevechtstoren vol kanonnen.

2. De client krijgt een drietal spelkaarten te zien met daarop een afbeelding van een toren met het woord ‘terugtrekken’, een afbeelding van een toren met het woord ‘goedkeuring’ en een afbeelding van een toren met het woord ‘overheersen’.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 1’.

Achtergrond informatie:

Veel Antilliaanse jongeren voelen zich onveilig. Om zich veilig te voelen en te overleven, creeren ze overlevingstechnieken. Je kunt deze overlevingstechnieken zien als een sterke toren waarin zij zich kunnen verbergen. Veel van het gedrag wat mensen van Antiliaanse jongeren zien, is ‘torengedrag’. Pas bij een vertrouwensrelatie en relationeel leiderschap durft zo’n jongere uit zijn/haar toren te stappen.

Je kunt deze torens vergelijken met vierkante torens waarvan de muren bestaan uit stenen van timide zijn, dominantie of clownsgedrag. De meeste torens die ze bouwen, bestaan uit twee of meerdere van deze aspecten.

29

Timide: terugtrekken, verstoppen achter / onder grote capuchon, verstoppen in grote groep, verlegen, angstig, terugtrekken in muziek luisteren / computer, terugtrekken uit interactie met andere jongens of de wereld. Gedachte achter muur van timide is om door terug te trekken van interactie je jezelf veilig kan stellen. De jongen maakt gebruik van een struisvogel- en kameleontechniek.

Dominantie: agressief, haantje de voorste zijn, imponeren, opkomen voor jezelf, anderen neerdrukken, vechten, bijdehand zijn, grote mond geven, bluffen, stoer zijn. Lichamelijk vaak: groot en sterk. Gedachte achter muur van dominantie is dat de aanval de beste vorm van verdediging is. De jongen maakt gebruik van een hond- en haantechniek.

Clown: grappenmaker door woorden of daden, je zelf in het spotlicht zetten, humor ten koste van jezelf of iemand anders, druktemakers, verbaal: snel en scherp. Gedachte achter muur van clown zijn is mensen willen behagen en daardoor hun houding naar jou veilig maken; wie valt er een clown aan? De jongen maakt gebruik van een kauwtjestechniek.

De reden achter dit torengedrag is een gevoel van veiligheid creeeren in een onveilige wereld. Dit geldt voor de jongen die zich terugtrekt in zichzelf en opgaat in de groep en de massa, om maar niet op te vallen.

Voor de jongen die een masker draagt van sociaal zijn, erbij horen. Voor jongens in de burcht van fantasie die verdwijnen in hun eigen droomwereld van fantasie, lezen of computerspelletjes. Voor de jongens in de stormram van agressie; jongens die andere jongens slaan of onderdrukken om door middel van dominantie een veilige wereld te creeeren.

De meeste jongens maken gebruik van twee of soms wel drie van deze muren die ze in hun toren verwerken. Deze drie muren van de toren zijn als drie hoofdkleuren. Kinderen kiezen een mengeling van verschillende overlevingstechnieken.

Rood, geel, blauw. Ze zijn zelden helemaal rood, blauw of geel. Meer een mengeling van groen, oranje, roze, paars, etc. Ook kunnen er lagen op elkaar zitten waarbij het gedrag verandert bij de grote en kracht van de aanval. Als de jongen op school of thuis in een veilige omgeving zit, zal hij veel minder deze toren hoeven en willen gebruiken. De jongen stapt pas in zijn toren als hij zich onveilig voelt / weet.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van zijn keuze in het ‘toren’gedrag- bewust te worden van wat hem triggert om in of uit zijn toren te stappen

30

- inzicht te krijgen in het torengedrag van anderen- beter leren omgaan met zijn torengedrag en het torengedrag van anderen door inzicht te verkrijgen en bewuster hier mee om te gaan.

Werkwijze sessie 1. Mijn eerste toren - imago en veiligheid

Spelkaart: De client krijgt een vijftal spelkaarten te zien met daarop een afbeelding van een gecamoufleerde toren, een neutrale toren, een toren vol flitsende sterren, een kleurig versierde toren vol smileys en een gevechtstoren vol kanonnen.

De counselor vertelt de client dat iedereen in zijn leven een kasteel moet bouwen. Het kasteel is het symbool voor je eigen leven opbouwen. Je begint met een eerste toren. Deze toren geeft je een gevoel van veiligheid. Het is vaak vooral een manier van hoe je je opstelt naar andere mensen toe.

De counselor wil de client laten nadenken over het gedrag van anderen dat aan de vijf afbeeldingen verbonden zijn.

31

Vraag: Als je naar deze vijf kaarten van torens kijkt, zou je per toren iets kunnen vertellen over hoe die persoon zich gedraagt naar anderen toe.

Ken je mensen in je omgeving die aan deze torens voldoen?

Herken jij jezelf in een van deze vijf torens? Waarom en hoe?

Spelkaart: Counselor legt de achtergrondinformatie van het torengedrag aan de client uit en laat de drie spelkaarten zien met daarop een afbeelding van een toren met het woord ‘terugtrekken’, een afbeelding van een toren met het woord ‘clown / goedkeuring zoeken’ en een afbeelding van een toren met het woord ‘overheersen’.

Counselor legt uit dat je de eerste vijf kaarten zou kunnen samenvatten in deze drie woorden: terugtrekken, goedkeuring zoeken, overheersen.

Vraag: Welke van deze drie torens past het beste bij jou? Waarom?

Counselor vraagt aan client of client spel ‘papier, steen, schaar’ kent. Dit spel zou je ook kunnen spelen, waarin de schaar de overheersing is, de steen het zoeken van goedkeuring is en het terugtrekken het papier is.

Counselor kan dit spel met client spelen. Na afloop legt de counselor uit dat in dit spel ‘overheersen’ ‘terugtrekken’ verslaat, ‘ het clown zijn’ verslaat ‘overheersen’, ‘terugtrekken’ verslaat ‘het clown zijn’.

Vraag: Klopt dit in de praktijk?

Wie denk jij dat sterker is; - iemand die overheerst in een groep of iemand die zich terugtrekt en niet opvalt? Waarom?

- iemand die de clown speelt in een groep of iemand die overheerst? Waarom?

- iemand die zich terugtrekt in een groep en niet opvalt of iemand die de clown speelt? Waarom?

Opdracht: Pak werkblad 1 erbij en vul samen met de counselor de vragen in.

De counselor kan aan de hand van de vragen ‘wanneer stap ik in en uit mijn toren?’ en ‘hoe ga ik om met het torengedrag van anderen?’ met de client hierover in gesprek te komen.

32

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client de spelkaart die het meest bij zijn torengedrag past. Die mag hij bewaren in zijn kaartendoosje.

33

Werkblad 1 - mijn eerste toren

Vragen:

Mijn eerste keuze in torengedrag is

Mijn tweede keuze in torengedrag is

Wanneer stap ik in en uit mijn toren?

Hoe ga ik om met het torengedrag van anderen?

Mijn eerste toren:

Schrijf de woorden die bijjouw toren passen in deze toren.

34

2. Mijn eigen wapen - Positieve herkomst

Spelkaart(en) sessie 2:

1. De client krijgt een aantal spelkaarten te zien met daarop diverse afbeeldingen van de wapens die ridders droegen op hun schilden en vaandels.

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een wapen met een vraagteken erin.

3. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een steen. In het spel zitten 9 van deze spelkaarten verborgen. De client moet alle negen steenkaarten vinden om het amulet te kunnen vinden.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 2’.

Stenen verzamelen:In deze sessie kan de client ‘steen nr.1’ vinden. Deze steen is een van de negen stenen die de client tijdens de 26 avontuurpunten kan vinden. De steen staat afgebeeld op het werkblad. De client of de counselor schrijft het sleutelwoord of de sleutelwoorden van het wapen van de client in de steen. De client krijgt daarnaast ook een steenspelkaart.

Achtergrond informatie:

In de middeleeuwen hadden veel kasteelheren hun eigen familiewapen. In dit wapen waren elementen verwerkt die iets zeiden over de geschiedenis, eigenschappen, naam en macht van de familie.

In deze sessie wil de counselor de client bewust laten worden van de positieve aspecten van zijn herkomst. De counselor wil hem stimuleren na te denken over:

- de goede en sterke eigenschappen van hem - de goede en sterke eigenschappen van zijn familie- de betekenis van zijn voornaam en achternaam- waar hij voor bekend wilt staan- hoe hij wil dat mensen naar hem kijken

35

Vanuit de antwoorden die de client hierop geeft, krijgt de client een werkblad met een leeg wapen erop. De client gaat met de hulp van de counselor een eigen familiewapen ontwikkelen waarin de antwoorden op de vragen in verwerkt zijn.

Als de client dit wapen gecreerd heeft, gaat de counselor samen met de client kijken naar welke sleutelwoord / sleutelwoorden er uit dit wapen gehaald kunnen worden. Als de client dit wapen met één woord zou omschrijven - welk woord zou dit zijn?

Dit woord wordt opgeschreven in de steen onder aan het werkblad. Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client bewust laten worden van de positieve elementen van zijn herkomst met als doel zijn zelfbeeld op te bouwen. De counselor doet dit door de client te laten reflecteren over positieve eigenschappen van hem en zijn familie. Door de client dit te laten verwerken in een wapen en uiteindelijk in een sleutelwoord hoopt de counselor dat de client in meerdere mate bewust kan worden van de positieve elementen van zijn herkomst.

36

Werkwijze sessie 2. Mijn eigen wapen - positieve herkomst

Spelkaart: De client krijgt een aantal spelkaarten te zien met daarop diverse afbeeldingen van de wapens die ridders vroeger op hun schilden en vaandels droegen.

De counselor geeft de client een korte introductie waarin hij vermeldt dat in de middeleeuwen veel kasteelheren hun eigen familiewapen hadden. In dit wapen waren elementen verwerkt die iets zeiden over de geschiedenis, eigenschappen, naam en macht van de familie.

Aangezien de client in dit spel ook een kasteelheer is, heeft hij een wapen nodig om af te beelden boven de poort, op zijn vaandels en op zijn schilden.

Spelkaart: De counselor laat de client een spelkaart zien met daarop een wapen met een vraagteken daarin zien.

Vraag: Als de client een wapen voor zijn eigen kasteel zou ontwerpen, hoe zou dit wapen eruit zien?

Een hulpmiddel om een wapen te creeren is om te kijken naar de volgende vragen: Wat zijn goede en sterke eigenschappen van mij?Wat zijn goede en sterke eigenschappen van mijn familie?Wat is de betekenis van mijn voornaam en achternaam?Waar wil ik voor bekend staan? Opdracht: De client krijgt werkblad 2 waarop deze vier vragen staan.

Counselor gaat met client kijken naar deze vragen.

37

Als de client over deze vragen gereflecteerd heeft en antwoorden voor deze vragen heeft gevonden, geeft de counselor hem de ruimte om het wapen op het werkblad te ontwerpen.

Als de client dit wapen gecreerd heeft, gaat de counselor samen met de client kijken naar welke sleutelwoord / sleutelwoorden er uit dit wapen gehaald kunnen worden. Als de client dit wapen met één woord zou omschrijven - welk woord zou dit zijn?

Spelkaart: Dit woord wordt opgeschreven in de steen onder aan het werkblad. De client krijgt van de counselor een steenspelkaart die hij mag bewaren in zijn kaartendoosje.

Werkblad 2 - mijn eigen wapen

Vragen:

Wat zijn goede en sterke eigenschappen van mij?

Wat zijn goede en sterke eigenschappen van mijn familie?

Wat is de betekenis van mijn voornaam en achternaam?

Waar wil ik voor bekend staan?

Mijn eigen wapen:

38

Steen 1: Sleutelwoord wapenSchrijf het sleutelwoord van je wapen in de steen hieronder

3. De Kasteelheer - zelfbestuurSpelkaart(en) sessie 3:1. De client krijgt een vijf spelkaarten te zien;

1. een spelkaart met een afbeelding van een oudere wijze adviseur2. een spelkaart met een afbeelding van een nar3. een spelkaart met een afbeelding van een kokkin4. een spelkaart met een afbeelding van een grijze generaal5. een spelkaart met een afbeelding van een stalknecht

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 3’. Achtergrond informatie:Voor deze sessie maakt de counselor gebruik van de Transactionele Analyse waarin er zes ego posities zijn: de kritische ouder, de voedende ouder, de volwassene, het vrije kind, het aangepaste kind en het rebellerende kind. Middels een innerlijke dialoog spelen deze ego-toestanden een beslissende rol in het maken van beslissingen.

39

In deze sessie zet de counselor de ego posities neer als vijf adviseurs binnen het kasteel. De adviseurs adviseren de volwassene (in de vorm van de kasteelheer), waarna als het goed is de kasteelheer de beslissingen maakt.

Vanuit de Transactionele Analyse wordt:De kritische ouder vertaald in een oudere wijze adviseur die zegt: Je moet...De voedende ouder vertaald in een zorgzame kokkin die zegt: Jij mag best wel...Het vrije kind vertaald in een nar die zegt: Ik wil...Het aangepast kind vertaald in een stalknecht die zegt: Ik ben bang dat als...Het rebellerende kind vertaald in een grijze generaal die zegt: We zullen ze eens...

In een volwassen situatie (een streven waarnaar de counselor de client wil meenemen) neemt geen van deze adviseurs de plaats van de kasteelheer in, maar kan de kasteelheer vanuit zijn volwassen rol kijken naar de diverse adviezen en zeggen: “Wat, hoe, waar, waarom, wanneer, wie? Wat zijn de feiten? Naar mijn mening... Na alles goed overwogen te hebben...” In de praktijk heeft een of meerdere adviseurs onbewust de plek van de kasteelheer in het leven van de client over genomen en laat hij die ego posities bepalen wat hij kiest, doet of zegt. In deze sessie wil de counselor de client helpen om opnieuw het zelfbestuur op zich te nemen, hier bewust voor te kiezen en sommige adviseurs minder invloed te geven dan dat ze nu misschien hebben.

Doelstelling sessie:In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van de vijf innerlijke adviseurs van de client- bewust te worden van de invloed van deze adviseurs niet alleen op hem, maar ook op zijn omgeving door de keuzes die hij maakt- bewust te worden welke adviseurs een grote of te grote rol in het maken van beslissingen in zijn leven speelt- opnieuw het zelfbestuur op zich te nemen en de invloed van bepaalde adviseurs in zijn leven te leren verminderen- door dit alles de client te stimuleren om bewuster vanuit zijn kasteelheer zijn goede keuzes te maken. Werkwijze sessie 3. De kasteelheer - zelfbestuur

Spelkaart: De client krijgt een vijf spelkaarten te zien; 1. een spelkaart met een afbeelding van een oudere wijze adviseur2. een spelkaart met een afbeelding van een nar3. een spelkaart met een afbeelding van een kokkin4. een spelkaart met een afbeelding van een grijze generaal5. een spelkaart met een afbeelding van een stalknecht

40

In de vroegere kasteeltijden had een kasteelheer in veel gevallen diverse adviseurs in zijn kasteel. In dit kasteel heeft de kasteelheer vijf adviseurs.

De eerste adviseur is een oudere wijzere man die de kasteelheer wijts op zijn verantwoordelijkheden en op wat goed was om te doen. De counselor wijst naar de kaart van de adviseur. De oude wijze adviseur gebruikt woorden als: nooit, direct, altijd. Je moet altijd... Hoe kon je.... Je herkent hem aan zijn opgestoken vinger, zijn hoofdschudden, zijn wenkbrauwen opgetrokken.

Vraag: Wat zou jij als kasteelheer van zo’n adviseur vinden? Zou jij naar hem luisteren? Waarom wel /niet?

Wat voor adviezen zou een wijze adviseur jou geven?

De tweede adviseur is de nar. De counselor wijst naar de kaart van de nar. De nar is niet iemand die op de verantwoordelijkheden van de kasteelheer wijst, maar op een hele andere wijze advies geeft. Door grappen te maken, dingen in een heel ander licht te zetten, kan een nar dingen doen en zeggen die de adviseur niet kan zeggen. De nar gebruikt woorden als: Ik wil! Geweldig! Te gek! Wow! Au! Shit!, “Ik, ik, ik” Je herkent hem aan zijn lichtende ogen, zijn ongeremd en speels zijn, zijn ontspannen zijn.

Vraag: Wat zou jij als kasteelheer van zo’n adviseur vinden? Zou jij naar hem luisteren? Waarom wel /niet?

Wat voor adviezen zou een nar jou geven?

De derde adviseur is de kokkin. De counselor wijst naar de kaart van de kokkin. De kokkin is liefdevol, troostend, zacht en zorgend. De kokkin gebruikt woorden als: Jij mag... Wat wil je? Kan ik je helpen... Alles komt weer goed! Maak je maar geen zorgen! Je herkent haar aan haar begrip, zorgzaamheid, uitgestrekte armen.

Vraag: Wat zou jij als kasteelheer van zo’n adviseur vinden? Zou jij naar haar luisteren? Waarom wel /niet?

Wat voor adviezen zou de kokkin jou geven?

De een na laatste adviseur is de grijze generaal. De counselor wijst naar de kaart van de grijze generaal. De generaal is in opstand. Klaar om zijn kanonnen op de vijand af te schieten. De aanval is de beste verdediging. Hij weigert om zich over te geven. Hij is in rebellie!

De generaal gebruikt woorden als: We zullen ze eens... Ik denk er niet aan! Bekijk het maar! Waarom ik? Ik ben toch niet gek! Dat laat ik mij niet zeggen of gebeuren! Schei toch uit! Dat kan me niet schelen! Je herkent

41

hem aan zijn uitgestoken kin en onderlip, gesloten vuisten, stampvoetend, lummelen, mokken.

Vraag: Wat zou jij als kasteelheer van zo’n adviseur vinden? Zou jij naar hem luisteren? Waarom wel /niet?

Wat voor adviezen zou de generaal jou geven?

De laatste adviseur is de stalknecht. De counselor wijst naar de kaart van de stalknecht. De stalknecht heeft niks van de rebellie van de generaal. Hij is angstig, schuchter. Hij komt over als een huilerig, angstig, bedelend mannetjes. De stalknecht gebruikt woorden als: Ik ben bang dat... Ik kan niet... Ik weet niet... Ik probeer... Altijd ik! De anderen... Wat zullen de anderen zeggen, doen, denken? Je herkent hem aan zijn hangende schouders, neergeslagen ogen, armen en benen over elkaar, schouders ophalen, treurig en gebogen.

Vraag: Wat zou jij als kasteelheer van zo’n adviseur vinden? Zou jij naar hem luisteren? Waarom wel /niet?

Wat voor adviezen zou de stalknecht jou geven?

Een goede kasteelheer had dus diverse adviseurs, maar geen van de vijf was de kasteelheer of mocht zijn plek innemen. De kasteelheer luisterde naar allen, maar nam zelf de beslissingen.

Als mens dragen wij ook deze vijf adviseurs in ons. Het zijn vijf verschillende innerlijke stemmen die ons adviseren. Ze zijn allemaal nodig en alle vijf zeggen ze wat anders. Maar naar wie luisteren we?

De nar zegt: Ik wil...De stalknecht zegt: Ik ben bang dat... De generaal zegt:Ze kunnen me wat!De adviseur zegt: Jij moet...De kokkin zegt: Jij mag best wel even...

De kasteelheer zegt: Ik kies!

Maar hoe werkt dit in de praktijk? Laten we het voorbeeld nemen van dat je thuis huiswerk moet maken voor de volgende dag.

Vraag: Wat zou de nar zeggen?

Laten we zeggen dat de nar zegt: “Ik wil lekker wat games spelen op mijn pc”.

Vraag: Wat zegt de wijze adviseur? (“Je moet je huiswerk maken, anders haal jij je diploma niet”)

42

Wat zegt de kokkin? (“Ach, je mag best even een half uurje lekker gamen. Dat huiswerk komt straks wel. Het is een drukke dag geweest. Zorg eerst maar even voor jezelf”!)

Wat zegt de stalknecht? (“Ik moet nu echt mijn huiswerk maken, straks krijg ik een SO. Wat zal de leerkracht dan zeggen?”)

Wat zegt de generaal? (“Joh, de school kan de pot op. Ik heb nu tijd voor mezelf. Het zou heus niet zo vaart lopen. Laat ze zeiken!”)

Naar wie luistert de kasteelheer? Wie bepaalt welke keuze de kasteelheer maakt?

Opdracht: Pak werkblad 3 erbij

Vraag: Kan je zelf een voorbeeld bedenken aan iets wat jij lastig vindt op school?

Opdracht: Vul het werkblad in en laat de client nog een voorbeeld bedenken ontrent wat hij lastig of moeilijk vindt aan zijn thuissituatie of wat er op straat plaats vindt. Laat de client voor beide opdrachten zelf bedenken wat de vijf adviseurs zouden zeggen. Help de client bewust te worden naar welke adviseur hij het meeste luistert.

In ons dagelijks leven beseffen we vaak niet dat deze innerlijke stemmen ons willen adviseren. Het lijkt wel of het helemaal onbewust gebeurt. Het gaat soms zo snel in ons hoofd. Voordat we het door hebben, kiezen we een van deze vijf adviseurs waarnaar we het meeste luisteren.

Vraag: Naar welke adviseur luister jij het snelst of het meest?

Waarom?

Wat gebeurt er als je naar de adviseur luistert?

Hoe zou je kunnen proberen om naar meer of andere adviseurs te luisteren?

Als je de vijf adviseurs in volgorde van belangrijkheid voor jou zou moeten neerliggen. Wie ligt dan op kop en welke ligt helemaal achteraan? Waarom?

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client de spelkaart die hij het meest gebruikt om zich te laten adviseren. Die mag hij bewaren in zijn kaartendoosje.

43

Werkblad 3 - zelfbestuur

Bedenk een voorbeeld:

Over wat je lastig vindt op school:

Advies Nar:

Advies Adviseur:

Advies Kokkin:

Advies Stalknecht:

Advies Generaal:

Keuze Kasteelheer:

Over wat je op straat of thuis lastig vindt:

Advies Nar:

44

Advies Adviseur:

Advies Kokkin:

Advies Stalknecht:

Advies Generaal:

Keuze Kasteelheer:

4. Torens - sterke eigenschappen

Spelkaart(en) sessie 4:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de vier sterke en hoge torens van zijn kasteel.

2. De client krijgt een spelkaart te zien van iemand die wijst.

3. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een steen. In het spel zitten 9 van deze spelkaarten verborgen. De client moet alle negen steenkaarten vinden om het amulet te kunnen vinden.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 4’.

Stenen verzamelen:In deze sessie kan de client ‘steen nr 2’ vinden. Deze steen is een van de negen stenen die de client tijdens de 26 avontuurpunten kan vinden. De steen staat afgebeeld op het werkblad. De client of de counselor schrijft de vier sterke eigenschappen van de client in de steen. De client krijgt daarnaast ook een steenspelkaart.

Achtergrond informatie:

Volgens Peter Jansen in zijn artikel over de culturele mozaik van het Antilliaanse kind ligt de kern bij counseling onder Antilliaanse kinderen en

45

jongeren in hen te helpen te wijzen op hun positieve eigenschappen. Hen te stimuleren om de talenten die ze hebben, te gebruiken, te ontwikkelen en hen duidelijk te maken hoe ze deze talenten maatschappelijk kunnen gebruiken.

In deze sessie kijkt de counselor met de client met de client naar vier sterke eigenschappen van de client die symbolisch weergeven zijn als sterke torens. De vier hoge sterke torens in het kasteel van de client staan voor vier sterke persoonlijke eigenschappen die iedereen mag zien en die niet alleen de client, maar ook zijn omgeving kracht bieden.

Hiernaast gaat de counselor met de client kijken de mensen in het leven van de client die hem bevestigen in wie hij is en in zijn sterke eigenschappen.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van een viertal sterke persoonlijke eigenschappen van de client- bewust te worden van de invloed van deze eigenschappen niet alleen op hem, maar ook op zijn omgeving- bewust te worden van mensen in zijn leven die hem bevestigen in wie hij is en in zijn sterke eigenschappen- door dit alles het zelfbeeld van de client te versterkenWerkwijze sessie 4. Torens - mijn sterke eigenschappen

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de vier sterke en hoge torens van zijn kasteel. De counselor vertelt de client dat deze vier torens voor vier sterke eigenschappen van de client staan en dat in deze sessie ze gaan ontdekken wat die eigenschappen zijn.

Vraag: Welke gedachten schieten je meteen te binnen als iemand jou zou vragen om vier sterke eigenschappen van jezelf te noemen?

Aan de hand van het antwoord gaat de counselor hier verder op in.

Spelkaart: De counselor laat de client een spelkaart te zien van iemand die wijst waarbij hij vertelt dat dit iemand in de omgeving van de client is die naar hem kijkt, hem kent, naar zijn sterke eigenschappen wijst en hem vertelt waarin hij goed is.

Vraag: Wie is die persoon / Wie zijn die personen in jouw leven?Wat zeggen ze over je?Wat doen die wo met je?

46

Soms is het moeilijk om zelf onze goede sterke eigenschappen te zien. Daar hebben we dan hulp van anderen bij nodig. Door goed naar hen te luisteren, worden wij bevestigd in wie wij zijn en wat wij kunnen.

Opdracht: Pak werkblad 4 erbij en vul samen met de counselor de vragen in.

De counselor kan aan de hand van de vraag ‘Welke positieve gevolgen hebben mijnsterke eigenschappen op anderen?’ met de client hierover in gesprek te komen.

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client een steenspelkaart die hij mag bewaren in zijn kaartendoosje.

Werkblad 4 - mijn sterke torens

Vragen:

Mijn vier sterke eigenschappen zijn

Mensen die mij hierop wijzen, zijn

Welke positieve gevolgen hebben mijn

47

sterke eigenschappen op anderen?

Mijn sterke torens:

Schrijf de sterke eigenschappenin deze toren.

Steen 2: Sterke eigenschappen in torens

Schrijf de vier sterke eigenschappen in de steen hiernaast

5. De Slotgracht - omgaan met zwakke punten

Spelkaart(en) sessie 5:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van de slotgracht rondom het kasteel met in het water grote cirkels als gevolg van vuilstorting.

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop 3 vuilniszakken.

48

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 5’.

Achtergrond informatie:

In de middeleeuwen ging het afval van het kasteel regelrecht de slotgracht in. Tegelijkertijd gebruikten de bewoners van het kasteel ditzelfde water om te wassen en misschien wel te drinken als de put droog stond. Het vuilnis leek dus onder het waterniveau te verdwijnen, terwijl het de hele slotgracht negatief beinvloedde.

In de vorige sessie heeft de counselor met de client met de client gekeken naar vier sterke eigenschappen van de client die symbolisch weergeven waren als sterke torens. In deze sessie kijkt de counselor met de client naar drie zwakkere eigenschappen van de client, wat zijn deze zwakke eigenschappen van de client, hoe is hij erachter gekomen en hoe zou je deze zwakkere eigenschappen kunnen versterken.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van een aantal zwakke kanten van de client- bewust te worden van zijn omgang met deze zwakke kanten- bewust te worden van de invloed van de zwakke kanten op zijn zelfbeeld- te ontdekken hoe deze zwakke kanten versterkt kunnen worden

Werkwijze sessie 5. De slotgracht - omgaan met zwakke punten

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van de slotgracht rondom het kasteel met in het water grote cirkels als gevolg van vuilstorting.

49

De counselor vertelt de client dat in de middeleeuwen het afval van het kasteel regelrecht de slotgracht inging. Tegelijkertijd gebruikten de bewoners van het kasteel ditzelfde water om te wassen en misschien wel te drinken als de put droog stond. Het vuilnis leek dus onder het waterniveau te verdwijnen, terwijl het de hele slotgracht negatief beinvloedde.

In de vorige sessie heeft de counselor met de client met de client gekeken naar vier sterke eigenschappen van de client die symbolisch weergeven waren als sterke torens. In deze sessie kijkt de counselor met de client naar drie zwakkere eigenschappen van de client.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop 3 vuilniszakken.

Vraag: Welke gedachten schieten je meteen te binnen als iemand jou zou vragen om drie zwakkere eigenschappen van jezelf te noemen?

Zou je een zwakkere eigenschap willen vergelijken met een vuilniszak? Waarom wel / niet?

Hoe zie jij een zwakkere eigenschap?

Als jij drie zwakkere eigenschappen van jezelf zou noemen, welke zouden dit dan zijn? Waarom?

Waaraan merk je dat dit zwakkere eigenschappen zijn?

Aan de hand van het antwoord gaat de counselor hier verder op in.

Spelkaart: De counselor laat de client opnieuw de spelkaart te zien van cirkels in de slotgracht.

In de middeleeuwen werd het vuilnis zo in de slotgracht gegooid zodat niemand het meer zag. Zo kunnen we als mensen ook met onze zwakkkere eigenschappen omgaan. Net doen of ze er niet zijn.

Vraag: Hoe handelen mensen als ze net doen alsof ze helemaal geen zwakkere eigenschappen hebben?

Wat zou kunnen gebeuren als ze dit heel lang doen?

Wat doe jij met je zwakkere eigenschappen?

Mensen kunnen net doen of hun zwakkere eigenschappen er niet zijn. Maar je zou ook deze ook sterker kunnen maken.

50

Opdracht: Pak werkblad 5 erbij en vul samen met de counselor de vragen in.

Vraag: Hoe zou je een zwakkere eigenschap kunnen versterken?

Zou je dit willen? Waarom wel / niet?

De counselor vertelt over hoe met name in sporten oefeningen mensen kunnen helpen om beter te worden of bepaalde dingen te versterken. Misschien dat de client zelf ook oefeningen moet doen in zijn tak van sport.

Vraag: Kan de client een oefening bedenken die hem zou helpen om een zwakkere eigenschap te versterken? Hoe zou hij dit doen?

51

Werkblad 5 - mijn zwakke kanten

Vragen:

Mijn drie zwakkere eigenschappen zijn

Dit is wat ik met hen doe

Ik kan ze versterken / sterker makendoor...

Dit is een door mij bedachte oefening

De slotgracht:

Schrijf de zwakkere eigenschappenin de cirkels in het water.

52

6. Een sterke muur - waar ligt je kracht?

Spelkaart(en) sessie 6:

1. De client krijgt drie spelkaarten te zien waarop drie keer een muur staat afgebeeld. Op de eerste spelkaart staat een muur in de steigers. Op de tweede spelkaart staat een afgebrokkelde half afgebouwde muur. Op de derde spelkaart staat een grote sterke muur.

2. De client krijgt een spelkaart te zien van iemand met gereedschap in zijn hand.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 6’.

Achtergrond informatie:

De muren van een kasteel hebben als taak het kasteel te beschermen tegen negatieve invloeden van buitenaf. De muren van het kasteel symboliseren de kracht van het kasteel. Als mensen hebben wij ook sterke muren nodig. Deze muren zijn niet onze verdedigingsmechanismes, maar ons vertrouwen in wie we zijn, in wat we kunnen, in waar we vandaan komen en in waar we naartoe gaan. De muren van ons kasteel worden gevormd door het innerlijke vertrouwen.

Deze muren van vertrouwen kan je niet zelf bouwen. Anderen helpen hieraan mee en leveren een belangrijke bijdrage. De mensen in je omgeving bouwen het vertrouwen in jezelf op. Mensen doen dit door elkaar verbaal en non-verbaal te bevestigen.

Als je vertrouwen in jezelf opgebouwd is, kan er heel wat op je muur afkomen.

53

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van de staat van zijn muren van innerlijk vertrouwen- bewust te worden dat hij anderen nodig heeft om zijn muren te bouwen- bewust te worden van degenen die zijn muren bouwen en welke signalen hem hier het meest in helpen- bewust te worden van hoe je als persoon zou kunnen werken aan het verstevigen van de muur van innerlijk vertrouwen.

Werkwijze sessie 6. Een sterke muur - waar ligt je kracht?

Spelkaart: De client krijgt drie spelkaarten te zien waarop drie keer een muur staat afgebeeld. Op de eerste spelkaart staat een muur in de steigers. Op de tweede spelkaart staat een afgebrokkelde half afgebouwde muur. Op de derde spelkaart staat een grote sterke muur.

Vraag: Welke van deze muren passen bij jouw kasteel?

Waarom vind je dat?

De counselor legt uit dat de muren van een kasteel als taak hebben om het kasteel te beschermen tegen negatieve invloeden van buitenaf. De muren van het kasteel symboliseren de kracht van het kasteel. Als mensen hebben wij ook sterke muren nodig. Deze muren zijn niet onze verdedigingsmechanismes, maar ons vertrouwen in wie we zijn, in wat we kunnen, in waar we vandaan komen en in waar we naartoe gaan. De muren van ons kasteel worden gevormd door het innerlijke vertrouwen.

Vraag: Als deze muren jouw geloof in jezelf voorstellen - welke van deze muren past dan bij jouw kasteel? Ben jij iemand die veel geloof en vertrouwen in jezelf heeft?

Waarom vind je dat?

54

Wat is voor jou geloven in jezelf?

De counselor legt uit dat je deze muren van vertrouwen niet zelf kunt bouwen. Anderen helpen hieraan mee en leveren een belangrijke bijdrage. De mensen in je omgeving bouwen het vertrouwen in jezelf op. Mensen doen dit door elkaar verbaal en non-verbaal te bevestigen.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien van iemand met gereedschap in zijn hand.

De counselor legt uit dat dit mensen in je omgeving zijn die tegen je zeggen: “Je kunt het! Zet hem op! Wij geloven in jou! Jij bent speciaal! Jij kan dit aan!”

Vraag: Wat doet het met je als iemand dit soort dingen tegen je zegt?

Wie zijn de mensen in jouw omgeving die dit tegen jou zeggen?

Wat zeggen ze tegen je?

Welke dingen die mensen tegen je zeggen, raken je het meest?

Opdracht: Pak werkblad 6 erbij en vul samen met de counselor de vragen in.

Er zijn ook mensen die hun muren helemaal alleen moeten opbouwen of juist veel mensen in hun omgeving hebben die zeggen dat ze het niet kunnen, dat ze niet speciaal zijn, dat ze ‘losers’ zijn.

Vraag: Wat zou je tegen deze mensen zeggen als ze toch hun muur van vertrouwen sterk willen bouwen?

Welke adviezen zou jij hen geven?

Zijn er sommige van deze adviezen die je ook zelf kunt gebruiken.

Aan de hand van het antwoord gaat de counselor hier verder op in.

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client een van de drie spelkaarten van de muur die hij heeft gekozen.

55

Werkblad 6 - een sterke muur

Vragen:

Ik vind het gemakkelijk om in mezelfte geloven, want

Ik vind het moeilijk om in mezelf

56

te geloven, want

Mensen die mijn muren bouwen, zijn

Als ze dit tegen me zeggen, maakt hetme extra blij

Een sterke muur:

Schrijf in de muur jouw beste advies op om de muur van innerlijk vertrouwen te versterken.

7. De muur aangevallen - omgaan met conflict

Spelkaart(en) sessie 7:1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop het woord ‘ATTACK!’

2. De client krijgt een spelkaart te zien waarop een ei staat afgebeeld.

57

3. De client krijgt twee kaarten. De groene kaart bevat de woorden ‘In Actie komen’. De rode kaart bevat de woorden ‘In Rust blijven’.

3. Afhankelijk van zijn reactie op de ‘ei’ kaart krijgt hij een spelkaart met daarop een afbeelding van een ‘blazende soldaat’ te zien. Of een spelkaart met daarop een afbeelding van een steen.

4. Afhankelijk van zijn reactie op de ‘blazende soldaat’ kaart krijgt hij een spelkaart met daarop een afbeelding van een ‘kijkende soldaat’ te zien.

5. Afhankelijk van zijn reactie op de ‘steen’ kaart krijgt hij een spelkaart met daarop een afbeelding van een ‘sloopmachine’ te zien..

6. De client krijgt een spelkaart te zien van een rokend kanon.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 7’.

Achtergrond informatie:In de vorige sessie heeft de counselor met de client gekeken naar de taak van de muren; het beschermen van het kasteel tegen negatieve invloeden van buitenaf. De muren van het kasteel symboliseren de kracht van het kasteel. Als mensen hebben wij ook sterke muren nodig. Deze muren zijn niet onze verdedigingsmechanismes, maar ons vertrouwen in wie we zijn, in wat we kunnen, in waar we vandaan komen en in waar we naartoe gaan. De muren van ons kasteel worden gevormd door het innerlijke vertrouwen.

Vandaag worden deze muren aangevallen door een vijandige invloed van buitenaf. Een bevriende Antilliaanse jongen die eens door een concierge werd vastgepakt tijdens een ruzie, zei na afloop: “Niemand mag mij aanraken.” Dit lijkt iets te zeggen over zijn muren. Als iemand niet aangeraakt mag worden, denk je algauw aan een patiënt met een gevoelige huid. Niemand mag mij aanraken, zegt meer over deze jongen en de toestand van zijn muren dan over degene die hem aanraakte.

In deze sessie gaat de counselor met de client kijken naar wanneer hij zich aangevallen voelt, wat dit met zijn muren doet of over zijn muren zegt. Tevens wordt er gekeken naar hoe de client zijn reactie is op een dergelijke aanval.

Doelstelling sessie:In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- te ontdekken wanneer hij zich aangevallen voelt- waarom hij zich aangevallen voelt- te ontdekken wat een aanval over de staat van de muren zegt- bewust te worden van zijn reactie op een aanval- na te denken of deze manier van reageren de beste aanpak is in deze situatie

58

Werkwijze sessie 7. De muur aangevallen - omgaan met conflict

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop het woord ‘ATTACK’.

Je muur wordt aangevallen door een vijandelijke soldaat. Terwijl je op de muur staat te kijken, zie je de vijandige soldaat steeds dichterbij komen en dan volgt ineens de aanval! Hij gooit ......ei naar je muur.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een ei.

Je muren worden aangevallen met een ei. Wat doe je?

Spelkaart: De client krijgt twee kaarten. De groene kaart bevat de woorden ‘In Actie komen’.De rode kaart bevat de woorden ‘In Rust blijven’.

Vraag: Wat is jouw reactie op deze aanval met het ei?

De client moet een van de kaarten tonen om zijn keuze duidelijk te maken.

Niet in actie:Spelkaart: Als de client ervoor kiest om niet in actie te komen, krijgt de

client een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een steen.

Je wordt aangevallen door de soldaat met een steen.

Vraag: Wat is jouw reactie op deze aanval met de steen?

De client moet een van de kaarten tonen om zijn keuze duidelijk te maken.

Spelkaart: Als de client er nog steeds voor kiest om niet in actie te komen, krijgt de client een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een sloopmachine.

Je wordt aangevallen door de soldaat met een sloopmachine?

Vraag: Wat is jouw reactie op deze aanval met de sloopmachine?

Wel in actie:Spelkaart: Als de client ervoor kiest om niet in actie te komen, krijgt de

client een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een blazende soldaat.

59

Je wordt aangevallen door de soldaat die tegen je muur staat te blazen.

Vraag: Wat is jouw reactie op deze aanval?

De client moet een van de kaarten tonen om zijn keuze duidelijk te maken.

Spelkaart: Als de client zelfs op deze provocatie van de vijandelijke soldaat kiest om in actie te komen, krijgt de client een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van de kijkende soldaat.

De vijandige soldaat staat naar je muren te kijken.

Vraag: Wat is jouw reactie hierop?

De counselor inventariseert met de client wanneer hij bij een aanval door een vijandelijke soldaat wel of niet in actie komt.

Vraag: Waarom kom je bij een bepaalde aanval niet in actie en bij een andere aanval wel?

Bij welke aanval voelde jij je bedreigd?

Wat zegt dit over de muren van je kasteel?

Hoeveel aanval kan je muur houden?

In ons echte leven voelen wij ons soms ook aangevallen, misschien door je ouders, je vrienden, je leerkrachten, jongens op straat. Het kan eigenlijk iedereen zijn?

Vraag: Wanneer voel jij je in het echt aangevallen?

Wat moet er gebeuren voordat jij in actie komt?

Wat zegt dit over jouw muren?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien van een rokend kanon.

Op de toren van jouw kasteel staat een kanon waarmee jij op de vijandige soldaat kunt schieten. Je geeft bevel om het kanon te laden en de soldaat af te schieten.

Vraag: Hoe schiet jij in het echt op mensen die je aanvallen?

Waarom kies je voor deze manier?

Wat gebeurt er als je hier voor kiest? Wat zijn de nadelen en voordelen?

60

Wat zou er gebeuren als je niet het kanon op hen zou afschieten? Wat zouden daar de nadelen en voordelen van zijn?

Opdracht: Pak werkblad 7 erbij en vul samen met de counselor de vragen in.

Werkblad 7 - de muur wordt aangevallen

Vragen:

Ik voel mij aangevallen wanneer

Dit voel ik wanneer ik aangevallen word

Als ik aangevallen word, zijn mijn muren

Mijn reactie op een aanval is

Als ik anders zou willen reageren,zou ik ook dit kunnen doen

Een sterke muur?:

61

Mijn muur is sterk genoeg om een aanval te doorstaan met:

Een kijkende soldaat

Een blazende soldaat

Een ei

Een steen

Een sloopmachine

8. De lijfwacht ‘Eer’ - imago / eer

Spelkaart(en) sessie 8:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een grote sterke man met spierballen die een een grote zware houten stok vasthoudt.

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een iel mannetje met een twijgje in zijn handen.

3. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van het woord ‘bodyguard?’

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 8’.

Achtergrond informatie:

In een warme cultuur zoals bijvoorbeeld de Antilliaanse cultuur is ‘eer’ of het ‘eergevoel’ van groot belang. Over het algemeen is een Antilliaanse jongen erg gevoel voor zijn eer. Hij voelt zich snel in zijn eer aangetast. Een ongewenste aanraking van een leerling of een leerkracht, een denigrerende opmerking, een blik kan hem al aangetast voelen in zijn eer. Een negatieve referentie richting zijn moeder doet zijn eer volledig ontvlammen.

62

Als de eer eenmaal aangetast is, moet de Antilliaanse jongen actie ondernemen om zijn eer te herstellen. Hij kan de situatie niet zo laten, maar zal eerherstel zoeken door bewust actie te ondernemen. In de meerderheid van de gevallen is deze actie verbaal of lichamelijk agressief. Vandaar het beeld van de grote sterke man met de zware houten stok.

In deze sessie met de client over het thema ‘eer’ zou ik met hem willen reflecteren op een andere functie van ‘eer’, namelijk de interne functie. Ik ben ervan overtuigd dat de taak van eer grotendeels intern is - mij beschermen tegen mijzelf. In de situatie van menig Antilliaanse jongen is eer veranderd van intern naar extern. In plaats van gebruik te maken van zijn muren van kracht staat eer als een beschermer op de muren van zijn kasteel. “Kom niet aan mijn eer, anders geef ik je een klap met mijn stok.” In mijn optiek is de stok van eer niet bedoeld om klappen naar anderen mee uit te delen, maar om mijzelf tegen te houden.

De interne gerichte eer zegt: “Denk aan wie je bent, je positie en identiteit. Wat je nu gaat doen, denken of zeggen, past niet bij je, bij wie je bent. Past niet bij je plannen op lange termijn, bij je doelen en dromen. Het past niet bij je vaandel aan je kasteel, aan je leiderschap en aan je kasteelheer zijn.” Eer is een hele goede redenaar. “Denk aan mij. Doe het niet.” Zijn taak is om je te overtuigen van zijn gelijk en je hierdoor tegen verkeerde beslissingen en daden te beschermen. Het gaat mijn eer te boven!

Maar… de kasteelheer is uiteindelijk de baas over alle dienaren en bewakers in het kasteel, ook over eer. Als het erop aan komt, moet eer naar de kasteelheer luisteren en hem gehoorzamen. Dus als de geïrriteerde kasteelheer van die lastige eer af wil zijn, zet hij hem op de muur met als taak om het kasteel te beschermen. ‘Eer, ga weg!’ Hier blijft hij staan totdat hij van deze taak verlost wordt en weer zijn eigen taak van interne bewaker mag uitvoeren. Eer is een lijfwacht, maar wordt vaak tot verdediger van het kasteel gebombardeerd in plaats beschermer van de kasteelheer tegen zichzelf.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil ik de client helpen reflecteren om bewuster in zijn leven om te gaan met het thema ‘eer’. Mijn doelen in deze sessie is om hem bewust te laten worden:- van de rol die eer in zijn leven speelt- van de criteria van een ‘eer aantastende’ daad- van de reden waarom dit hem aantast in zijn eer- van de reden waarom eerherstel nodig is- van de manier waarop de client eerherstel zoekt- van de interne functie van eer- hoe de interne functie van eer in zijn leven versterkt kan worden

63

Werkwijze sessie 8. De lijfwacht EER - omgaan met imago en eer

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een grote sterke man met spierballen die een grote zware houten stok vasthoudt. De spelkaart kan rechtop staan.

Vraag: Ik geef je een spelkaart. Zoals je kunt zien, staat daarop een grote sterke man met spierballen die een grote zware houten stok draagt. Heb je enig idee wie deze man is?

Deze sterke man stelt de lijfwacht ‘eer’ voor. Wij hebben allemaal in het kasteel van ons leven eergevoel. Bij sommige mensen is dit eergevoel niet zo heel sterk aanwezig.

64

Spelkaart: De counselor laat de client een kaart zien van een iel mannetje met een twijgje in zijn handen..

Counselor wijst naar de staande kaart op tafel:

Bij anderen juist heel sterk. Dat kan ook te maken hebben met de cultuur waaruit je vandaan komt. Voor sommige culturen is ‘eer’ en ‘aantasting van eergevoel’ veel belangrijker dan bij andere culturen. Waar ik benieuwd naar ben, is hoe ‘eer’ in jouw kasteel werkt.

Vraag: Hoe ziet de lijfwacht van eer in jouw kasteel eruit?

Ik zal mijn vraag wat toelichten. Stel dat iemand naar je toekomt. Bijvoorbeeld een lerares en die pakt je beet bij je schouder als je niet luistert in de klas - wat gebeurt er dan in jou?

Stel dat een leerling iets lelijks zegt over je moeder - wat doe je dan?

Veel jongens ervaren dat als de eer eenmaal aangetast is, ze iets moet doen om hun eer te herstellen. Vaak ontstaat er dan een scheldpartij, ruzie of een vechtpartij. Vandaar het beeld van de grote sterke man met de zware houten stok op kaart.

Vraag: Hoe reageer jij als zoiets gebeurd?

Ken jij jongens in jouw omgeving die hun eer als een sterke man met een stok gebruiken om mensen aan te vallen als zij zich aangevallen voelen?

De counselor pakt de spelkaart van de man van ‘eer’ en plaats die op de muur naar buiten kijkend.

Veel jongens zetten hun eer op hun muren om zich zo extra te beschermen tegen aanvallen van buitenaf. Maar wat zou er gebeuren als je de eer naar binnen toe zou draaien. Counselor draait de spelkaart om met de afbeelding richting de binnenkant van het kasteel.Eer kan je gebruiken om jezelf te beschermen tegen mensen die je aanvallen, maar eigenlijk zou je eer ook kunnen gebruiken als bodyguard die jou tegen jezelf beschermt.

Spelkaart: De kaart krijgt een kaart te zien met daarop het woord ‘Bodyguard?’.

Een bodyguard is een beschermer van mensen. Soms moet een bodyguard ook iemand tegen zichzelf beschermen. Bijvoorbeeld dat iemand niet gaat autorijden als hij teveel alcohol opheeft. Een bodyguard beschermt aan beide kanten.

65

Vraag: Hoe zou ‘eer’ als een bodyguard jou tegen jezelf kunnen beschermen?

In plaats van ‘eer’ te gebruiken als een beschermer op de muren van je kasteel die roept: “Kom niet aan mijn eer, anders geef ik je een klap met mijn stok.”, zou hij deze stok kunnen gebruiken om jou tegen te houden.

Dan zegt eer: “Denk aan wie je bent. Wat je nu gaat doen, denken of zeggen, past niet bij je, bij wie je bent. Past niet bij je plannen, bij je doelen en dromen. Het past niet bij je vaandel aan je kasteel, aan je leiderschap en aan je kasteelheer zijn.”

Vraag: Kan je voorbeeld geven waarin jij iets wilde gaan zeggen of doen, maar dat je eer zei dat het beter was om dit niet te doen?

Hoe reageerde jij hierop? Wat gebeurde er toen?

Vind je het gemakkelijk of moeilijk om naar je eer te luisteren? Waarom?

Hoe zou je, als je dat zou willen, beter naar je eer kunnen luisteren?

Eer kan heel goed kletsen. “Denk aan mij. Doe het niet.” Zijn taak is om je te overtuigen van zijn gelijk en je hierdoor tegen verkeerde beslissingen en daden te beschermen.

Maar… de kasteelheer is uiteindelijk de baas over alle dienaren en bewakers in het kasteel, ook over eer. Als het erop aan komt, moet eer naar de kasteelheer luisteren en hem gehoorzamen. Dus als de geïrriteerde kasteelheer van die lastige eer af wil zijn, zet hij hem op de muur met als taak om het kasteel te beschermen. ‘Eer, ga weg!’ Hier blijft hij staan totdat hij van deze taak verlost wordt en weer zijn eigen taak als bodyguard mag uitvoeren. Eer is een bodyguard, maar wordt vaak tot verdediger van het kasteel gebombardeerd in plaats beschermer van de kasteelheer tegen zichzelf.

Opdracht: Pak werkblad 8 erbij en vul samen met de counselor de vragen in.

66

Werkblad 8 - bodyguard ‘Eer’?

Vragen:Mijn eer lijkt het meest op: De sterke man met de stok

De zwakke man met de twijg

Als mensen mij in mijn eer aanvallen, dan

Vanuit mijn eer zal ik deze vijf dingen nooit doen 1.

2. 3.

4. 5.

Ik kan wel / niet goed naar mijn eer luisteren

Als ik (nog) beter naar mijn eer zou willen luisteren, dan zijn dit een aantal goede tips

67

Eer als bewaker:

Kruis jouw keuze aan.Ik plaats ‘Eer’ naar: Buiten toe als bewaker tegen anderen

Binnen toe als bewaker tegen mijzelf

9. De Echoput - wie ben je?

Spelkaart(en) sessie 9:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een put

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding een profiel van een gezicht in een pasfoto.

3. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de afbeelding van een lange weg

4. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een steen. In het spel zitten 9 van deze spelkaarten verborgen. De client moet alle negen steenkaarten vinden om het amulet te kunnen vinden.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 9’.

Stenen verzamelen:In deze sessie kan de client ‘steen nr. 3’ vinden. Deze steen is een van de negen stenen die de client tijdens de 26 avontuurpunten kan vinden. De steen staat afgebeeld op het werkblad. De client of de counselor schrijft twee statements in de steen die verbonden zijn aan de woorden “Ik ben...” en “Ik wil worden...”. De client krijgt daarnaast ook een steenspelkaart.

Achtergrond informatie:Peter Jansen schrijft:

“Veel jongeren die ontsporen, hebben in hun kindertijd negatieve ontwikkelingen meegemaakt. Bij het opsporen van deze ontwikkelingen is het goed iemands levensconcept helder te krijgen.

68

Met levensconcept bedoelen we het verleden, het heden en de toekomst van iemands leven. Het kernprobleem van de ontsporing van veel Antilliaanse kinderen en jongeren ligt naar ons idee op het vlak van de identiteits- en hechtings problematiek. In de praktijk van het pastoraat wordt hiervoor ook wel het begrip negatief levensconcept gebruikt. De taak van het pastoraat is om dit negatieve levensconcept om te buigen naar een positief levensconcept. Te meer omdat iemands levensconcept de bron is waaruit hij put. Of dit levensconcept positief of negatief is, heeft dus gevolgen voor iemands levensdoel. Concluderend zouden wij daarom willen stellen dat het pastoraat bij Antilliaanse kinderen en jongeren gericht moet zijn op het ombuigen van een negatief naar een positief levensconcept.”

In deze sessie gaat de counselor met de client kijken naar de drie vragen: waar kom ik vandaan? Wie ben ik? Wie wil ik worden?

Doelstelling sessie:In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- te reflecteren over het verleden, heden en toekomst van de clients leven- bewust na te gaan denken over een positief toekomstig levensconcept

Werkwijze sessie 9. De Echoput - wie ben ik?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een put.

Midden in de binnenplaats van jouw kasteel ligt een diepe waterput. Je haalt hier al je water uit, dus je komt hier regelmatig. Op een warme dag ontdekte je echter iets speciaals aan deze put. Het is een echoput. Dus als je erin schreeuwt hoor jij jezelf terug. Dat is niet echt speciaal, zul je misschien denken. Maar je ontdekte dat het wel een echte speciale echoput is, want soms, heel soms geeft de put zelf antwoord op een vraag die je stelt.

Toen je dit eenmaal ontdekte, probeerde je natuurlijk allerlei soorten vragen uit. Uiteindelijk ontdekte je dat de echoput alleen maar antwoorden geeft op deze drie vragen:

Spelkaart: De client krijgt drie spelkaarten te zien met op elke kaart een vraag:

“Wie ben ik?”“Waar kom ik vandaan?”“Wie wil ik worden?”

Bekijk deze drie vragen maar. Dit zijn de vragen waarop de echoput elke keer een antwoord geeft.

69

Vraag: Welke van deze drie vragen vind jij het interessants?

Van welke van deze drie vragen weet jij gelijk het antwoord?

Hoe kom je achter de antwoorden op deze vragen?

1. Je gaat met deze kaarten naar de echoput in je kasteel en stelt hem de vraag: “Wie ben ik?”

Vraag: Wat voor antwoord zou deze put jou geven?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding een profiel van een gezicht in een pasfoto.

Hier zie je een mislukte pasfoto. Je kan net zien dat het iemand is, maar je kan niet zien wie deze persoon is. Stel dat jij met woorden zou moeten beschrijven wie jij bent. Kan jij 5 dingen noemen die jou maken die je bent. Opdracht: De counselor schrijft deze vijf dingen op in het werkblad.

Vraag: Wat doet het met je als je over deze vijf dingen nadenkt?

Wat voel je erbij?

De counselor kan hier verder met de client over door praten.

2. Als je nu opnieuw naar de echoput in je kasteel gaat en hem de vraag stelt: “Waar kom ik vandaan?”

Vraag: Wat voor antwoord zou de put jou dan geven?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een lange weg.

Hier zie je een lange weg. Dit is de weg waarop jij, maar ook je familie al lang hebben gewandeld. Waar is deze weg begonnen? Wat heb je tijdens deze weg allemaal meegemaakt.

Vraag: Zou je vijf punten kunnen noemen waar jij vandaan komt, waar je weg is begonnen en wat je hebt meegemaakt op je reis?

Opdracht: De counselor schrijft deze vijf dingen op in het werkblad.

Vraag: Wat betekenen deze punten voor je?

De counselor kan hier verder met de client over door praten.

70

3. Je gaat een laatste keer met deze kaarten naar de echoput in je kasteel en stelt hem de vraag: “Wie wil ik worden?”

Vraag: Wat voor antwoord zou deze put jou geven?

Spelkaart: De client pakt opnieuw de spelkaart met daarop de afbeelding van de lange weg erbij en draait de kaart op zijn kop.

We hebben net gekeken naar waar je vandaan komt, maar deze lange weg gaat ook ergens heen.

Vraag: Wie zou je willen worden?

Zou je vijf dingen kunnen noemen die te maken hebben met wie je wordt in de toekomst.

Opdracht: De counselor schrijft deze vijf dingen op in het werkblad.

Vraag: Waar moet je aan denken als ik deze vijf dingen opnieuw voorlees?

Wat voel je hierbij?

De counselor kan hier verder met de client over door praten.

Opdracht: Onderaan je werkblad zie een steen. Deze steen staat voor waar jij vandaan komt, wie jij bent en wie je wilt worden. Kan je van elke van deze vijf woorden 1 woord kiezen die het best voor jou laat zien waar je vandaan komt, wie je bent en wie je wilt worden. Schrijf dit op in de steen.

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client een steenspelkaart die hij mag bewaren in zijn kaartendoosje.

Werkblad 9 - de echoput

Vragen:

71

Vijf dingen over wie ik ben:

Vijf dingen over waar ik vandaan kom:

Vijf dingen over wie ik wil worden:

Steen 3: Antwoorden uit de echoput

Deze steen staat voor waar jij vandaan komt, wie jij bent en wie je wilt worden. Kan je van elke van deze vijf woorden 1 woord kiezen die het best voor jou laat zien waar je vandaan komt, wie je bent en wie je wilt worden. Schrijf dit op in de steen.

10. Het kasteel van mijn moeder - relatie moeder

72

Vandaan:

Ik ben:

Ik wil:

Spelkaart(en) sessie 10:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de woorden: “Het kasteel van mijn moeder”

2. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een steen. In het spel zitten 9 van deze spelkaarten verborgen. De client moet alle negen steenkaarten vinden om het amulet te kunnen vinden.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 10’.

Stenen verzamelen:

In deze sessie kan de client ‘steen nr. 4’ vinden. Deze steen is een van de negen stenen die de client tijdens de 26 avontuurpunten kan vinden. De steen staat afgebeeld op het werkblad. De client of de counselor schrijft het toekomstbeeld van de client in de steen. De client krijgt daarnaast ook een steenspelkaart.

Achtergrond informatie:

Peter Jansen schrijft het volgende:

“Binnen veel Antilliaanse gezinnen wordt het vrouwelijk geslacht vaak als moeder en opvoeder gezien en is de gezinsvorm er een waarbij de man veelal de grote afwezige is. Omdat de vader vast houdt aan zijn status (mooie auto, meerdere vrouwen, etc.) is er minder tijd en geld voor de vrouwen en kinderen. Antilliaanse mannen zijn vaak verslaafd aan een flitsende levensstijl. Hierdoor wordt de moeder gedwongen om te werken om aan geld te komen, zodat indien zij aanwezig zijn een groot deel van de opvoeding neer komt op de oma of een tante. Het kind groeit op in een wirwar aan opvoeders, waarbij de opvoedingsstrategie zich kenmerkt door gehoorzaamheid, respect voor ouderen en afwachtendheid. De moeder bemoeit zich weinig met de opvoeding, omdat ze niet gemakkelijk ingaat tegen de maatregelen die door de oma genomen zijn. Ze gaat er vanuit dat de opvoeding van oma goed is, omdat ze zelf door haar is grootgebracht. ”

In een Nederlandse setting ontbreekt echter vaak dit relationele opvoedingsvangnet omdat oma op Curacao woont en de familieleden van de moeder over heel het land verspreid zijn. In deze situatie is het nog moeilijker voor de moeder om voor een goede opvoeding te zorgen.

“Binnen de Antilliaanse context is de opvoeding één van de kernproblemen. Veel vaders zijn niet aanwezig. De opvoeding komt

73

dan voornamelijk neer op de moeder. Het valt op dat de moeders vaak een defensieve manier van opvoeden hanteren. In de hulpverlening en pastorale counseling is het uiteraard belangrijk om Antilliaanse kinderen en tieners te helpen als zij problemen hebben of veroorzaken. Maar het werken aan een gezonde en stabiele opvoeding is vanuit preventief oogpunt nog belangrijker.

Werken aan een veilige omgeving waar het kind zich geboren voelt; zodat het weet dat het erbij hoort en waarbij ruimte is om over zijn schaamte- en andere gevoelens te praten. We kunnen veel praten over problemen die de Antilliaanse jongeren veroorzaken en ik wil ze niet ontkennen. Wel denk ik dat we het accent bij de aanpak van deze problemen moeten leggen bij het aanbieden van opvoedingsondersteuning.

Vragen als: wat is een gezin, wat is de rol van vader, wat is de rol van moeder, wat is een kind eigenlijk, hoe ga je met elkaar om, zijn voorbeelden van vragen die hierbij centraal kunnen staan. Ingaan op deze vragen en het praktisch aanleren van oudervaardigheden zijn de pijlers van goede opvoedingsondersteuning.”

Marcha Valdemar schrijft in haar boek “de Curacaose man” het volgende:

“ Mannen zouden wel vaker na het verlaten van hun moeder de overstap van jongen naar man niet kunnen zetten, omdat vrouwen, hoewel ze het gedrag van de man niet goedkeuren, dat gedrag voortdurend legitimeren en stimuleren door hun eigen gedrag. Moeder en vrouw maken het gedrag van mannen mogelijk en roepen het op. Vragen dragen er toe bij dat mannen niet in staat zijn en niet geleerd hebben verantwoordelijkheid te nemen.

Creeeren vrouwen dan de afwezigheid van de mannen; een afwezigheid die ze eigenlijk niet willen...

....De vrouwen hebben inderdaad de hand in deze afwezigheid door hun rol in de opvoeding. Jongens worden geen verantwoordelijkheid geleerd en ze worden verwend. Hen wordt niet geleerd emoties te delen. Moeders laten hun zonen niet los en bemoeien zich overal mee, ook al is de zoon getrouwd. Ze bieden altijd weer een veilige thuishaven als de zoon ruzie heeft met zijn vrouw. Bovendien stellen vrouwen geen grenzen aan hun man en accepteren teveel. Maar natuurlijk zijn vrouwen ook kinderen van hun cultuur waarin aan jongens niet en meisjes wel grenzen worden gesteld. En de afwezigheid van de man brengt vrouwen er natuurlijk toe zich meer te hechten aan degenen die er wel zijn om liefde te geven en van te krijgen, namelijk de kinderen.”

Doelstelling sessie:

74

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- stil te staan bij de relatie tussen de client en zijn moeder- te reflecteren op zowel goede als minder goede eigenschappen van de moeder- het effect van deze eigenschappen op de client- bewust te worden van de rol die de moeder in het leven van de client speelt

Werkwijze sessie 10. Het kasteel van de moeder - relatie moeder

Vandaag gaan we door een geheime tunnel het kasteel uit en op weg naar het kasteel van je moeder. Dit is misschien een kasteel dat je heel goed kent of misschien ook niet zo goed. We moeten even kruipen dan de tunnel en... we zijn er.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de woorden “Mijn moeders kasteel”

Op deze kaart staat alleen maar de woorden ‘Mijn moeders kasteel’. Er is geen tekening bij, want ik ken het kasteel van je moeder niet.

Vraag: Zou je mij je moeders kasteel kunnen beschrijven? Sommige jongens hebben een hechte relatie met hun moeder, anderen misschien een relatie die niet zo hecht of goed is.

Vraag: Hoe zou jij je relatie met je moeder omschrijven?

Welke rol speelt jouw moeder in je leven?

Hoe ervaar je dit?

Aan de hand van het antwoord van de client kan de counselor hier verder met hem over in gesprek gaan.

75

Opdracht: Pak werkblad 10 erbij en laat dit aan de client zien.

Op dit blad zie een plattegrond van een kasteel. Het kan het kasteel van iedereen zijn, maar laten wij voor nu zeggen dat dit het kasteel van je moeder is; met torens, muren, een grote binnenplaats. Dit is een kasteel waar je als kind misschien lang deel van bent geweest, waar jij je misschien veilig hebt gevoeld en waar jij je thuis voelt of voelde.

Vraag: In jouw kasteel staan jouw torens voor jouw goede eigenschappen. Ook jouw moeders kasteel heeft sterke grote torens. Wat zijn volgens jou haar grootste vier sterke eigenschappen?

Schrijf deze vier eigenschappen in het kasteel op het werkblad op.

Wat betekenen deze goede eigenschappen voor jou?

Wat doet dit met jou?

Vraag: De muren van jouw kasteel staan voor innerlijk vertrouwen. Vaak gaat innerlijk vertrouwen samen met betrouwbaar zijn. Als jij de muren van je moeders kasteel zou tekenenen, hoe zien die eruit? Waarom?

Schrijf de woorden die bij de muren van de moeder horen op in het kasteel op het werkblad.

Waarom kies je voor deze woorden?

Vraag: Wat maakt je moeder speciaal? Schrijf dit op in het kasteel op het werkblad.

Vraag: Waarin lijk je het meest op je moeder? Waarom?

Waarin zou je het meest op je moeder willen lijken? Waarom?

Waarin zou je niet op je moeder willen lijken? Waarom?

Wat doet dit aspect van je moeder met jou?

Welke rol speelt dit in jouw leven?

Als je een ding aan je moeder mocht veranderen, wat zou dat zijn?

Onderaan je werkblad zie een steen. Deze steen staat voor het beste wat jij uit het kasteel van je moeder zou willen meenemen. Als je een ding vanuit het voorbeeld, leven, kasteel, goede eigenschappen, karakter van je moeder

76

zou mogen meenemen naar je eigen kasteel, wat zou dat zijn? Schrijf dit op in de steen.

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client een steenspelkaart die hij mag bewaren in zijn kaartendoosje.

Werkblad 10 - het kasteel van mijn moeder

77

Vragen:Hierin lijk ik het meest op mijn moeder

Hierin zou ik op mijn moeder willen lijken

Hierin zou ik echt niet op mijnmoeder willen lijken

Als ik een ding aan mijn moeder mocht veranderen, dan zou ik willen

Steen 4: Het beste van mijn moeder

Deze steen staat voor het beste wat jij uit het kasteel van je moeder zou willen meenemen. Als je een ding vanuit het leven van je moeder zou mogen meenemen naar je eigen kasteel, wat zou dat zijn? Schrijf dit op in de steen.

11. Het kasteel van mijn vader - relatie vader

Spelkaart(en) sessie 11:

78

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de woorden: “Het kasteel van mijn vader”

2. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een steen. In het spel zitten 9 van deze spelkaarten verborgen. De client moet alle negen steenkaarten vinden om het amulet te kunnen vinden.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 11’.

Stenen verzamelen:

In deze sessie kan de client ‘steen nr. 5’ vinden. Deze steen is een van de negen stenen die de client tijdens de 26 avontuurpunten kan vinden. De steen staat afgebeeld op het werkblad. De client of de counselor schrijft het toekomstbeeld van de client in de steen. De client krijgt daarnaast ook een steenspelkaart.

Achtergrond informatie:

Er zijn weinig tot geen positieve mannelijke rolmodellen in hun leefwereld wegens een massale afwezigheid van vaders. Bovendien zijn ze vaak verslaafd aan een flitsende levensstijl. Het beeld wat deze jongeren van hun vader hebben is bijna uitsluitend negatief. Zij zien hun vader als ‘een player’, iemand die van vrouw naar vrouw gaat, die vaak veel belooft en dan zijn afspraken niet na komt en er niet voor hen is. De Antilliaanse mannen die in hun leefwereld komen, blijven hier slechts kort en zijn in het algemeen geen positief rolmodel. In sommige gevallen waarvan ik op de hoogte ben, brengen ze door relatieproblemen verbonden aan gebruik van drank een onveilige sfeer in het huishouden. Vanuit mijn Westerse referentiekader lijkt er bij deze mannen weinig aandacht en interesse voor de kinderen van hun vriendinnen te zijn. Ze ondernemen weinig initiatief om met aandacht en liefde positief in het kind te investeren.

In het boek ‘De terugkeer van de koning’ van Ton van der Kroon stelt de schrijver dat als een zoon zijn vader niet kent, de zoon hieronder lijdt. Om een ‘volwassen’ man te kunnen worden, heeft de zoon een verbinding met de vader nodig. In de pubertijd is het belangrijk dat de jongen de overgang ingaat van de vrouwelijke wereld naar de mannelijke wereld. Alleen op deze manier kan hij zelfstandig worden en in zijn eigen autoriteit staan. Bij een afwezige vader en een dominante moeder (stereotiep voor een Antillaanse familie) heeft de jongen geen positief rolmodel om te kopieren. Als gevolg zoekt hij dit bij zijn vrienden. De jongen maakt zich hoe dan ook los van de moeder. Hij zet zich desnoods af tegen alles wat ‘hoort’ en kan hierdoor in een wereld van drugs, criminaliteit en geweld komen. Wegens het gebrek

79

aan een vader of een positief rolmodel ontbreekt er voor deze jongens, volgens deze schrijver, een veilige haven aan de andere kant van het losmakingsproces. Hierdoor blijft de jongen, zelfs al is hij volwassen, ronddolen, zich afzetten en heeft hij moeite eigen verantwoordelijkheid op zich te nemen.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- stil te staan bij de relatie tussen de client en zijn vader- te reflecteren op zowel goede als minder goede eigenschappen van de vader- het effect van deze eigenschappen op de client- bewust te worden van de rol die de vader in het leven van de client speelt

80

Werkwijze sessie 11. Het kasteel van de vader - relatie vader

Vandaag gaan we door een geheime tunnel het kasteel uit en op weg naar het kasteel van je vader. Dit is misschien een kasteel dat je heel goed kent of misschien ook niet zo goed. We moeten even kruipen dan de tunnel en... we zijn er.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de woorden “Mijn vaders kasteel”

Op deze kaart staat alleen maar de woorden ‘Mijn vaders kasteel’. Er is geen tekening bij, want ik ken het kasteel van je vader niet.

Vraag: Zou je mij je vaders kasteel kunnen beschrijven? Sommige jongens hebben een hechte relatie met hun vader, anderen misschien een relatie die niet zo hecht of goed is.

Vraag: Hoe zou jij je relatie met je vader omschrijven?

Welke rol speelt jouw vader in je leven?

Hoe ervaar je dit?

Aan de hand van het antwoord van de client kan de counselor hier verder met hem over in gesprek gaan.

Opdracht: Pak werkblad 10 erbij en laat dit aan de client zien.

Op dit blad zie een plattegrond van een kasteel. Het kan het kasteel van iedereen zijn, maar laten wij voor nu zeggen dat dit het kasteel van je vader is; met torens, muren, een grote binnenplaats. Dit is een kasteel waar je als kind misschien lang deel van bent geweest, waar jij je misschien veilig hebt gevoeld en waar jij je thuis voelt of voelde.

Vraag: In jouw kasteel staan jouw torens voor jouw goede eigenschappen. Ook jouw vaders kasteel heeft sterke grote

81

torens. Wat zijn volgens jou zijn grootste vier sterke eigenschappen?

Schrijf deze vier eigenschappen in het kasteel op het werkblad op.

Wat betekenen deze goede eigenschappen voor jou?

Wat doet dit met jou?

Vraag: De muren van jouw kasteel staan voor innerlijk vertrouwen. Vaak gaat innerlijk vertrouwen samen met betrouwbaar zijn. Als jij de muren van je vaders kasteel zou tekenenen, hoe zien die eruit? Waarom?

Schrijf de woorden die bij de muren van de vader horen op in het kasteel op het werkblad.

Waarom kies je voor deze woorden?

Vraag: Wat maakt je vader speciaal? Schrijf dit op in het kasteel op het werkblad.

Vraag: Waarin lijk je het meest op je vader? Waarom?

Waarin zou je het meest op je vader willen lijken? Waarom?

Waarin zou je niet op je vader willen lijken? Waarom?

Wat doet dit aspect van je vader met jou?

Welke rol speelt dit in jouw leven?

Als je een ding aan je vader mocht veranderen, wat zou dat zijn?

Onderaan je werkblad zie een steen. Deze steen staat voor het beste wat jij uit het kasteel van je vader zou willen meenemen. Als je een ding vanuit het voorbeeld, leven, kasteel, goede eigenschappen, karakter van je vader zou mogen meenemen naar je eigen kasteel, wat zou dat zijn? Schrijf dit op in de steen.

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client een steenspelkaart die hij mag bewaren in zijn kaartendoosje.

82

Werkblad 11 - het kasteel van mijn vader

83

Vragen:

Hierin lijk ik het meest op mijn vader

Hierin zou ik op mijn vader willen lijken

Hierin zou ik echt niet op mijnvader willen lijken

Als ik een ding aan mijn vader mocht veranderen, dan zou ik willen

Steen 5: Het beste van mijn vader

Deze steen staat voor het beste wat jij uit het kasteel van je vader zou willen meenemen. Als je een ding vanuit het leven van je vader zou mogen meenemen naar je eigen kasteel, wat zou dat zijn? Schrijf dit op in de steen.

12. Het Kapel en het verborgen amulet - het Levensdoel vinden

Spelkaart(en) sessie 12:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een middeleeuwse kapel.

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een amulet

3. De client krijgt een spelkaart te zien van bandieten in het bos

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 12’.

84

Achtergrond informatie:Peter Jansen beschrijft het volgende in zijn artikel ‘Cultureel mozaiek van Antilliaans kind’:

“Veel jongeren die ontsporen, hebben in hun kindertijd negatieve ontwikkelingen meegemaakt. Bij het opsporen van deze ontwikkelingen is het goed iemands levensconcept helder te krijgen. Met levensconcept bedoelen we het verleden, het heden en de toekomst van iemands leven. Het kernprobleem van de ontsporing van veel Antilliaanse kinderen en jongeren ligt naar ons idee op het vlak van de identiteits- en hechtings problematiek. In de praktijk van het pastoraat wordt hiervoor ook wel het begrip negatief levensconcept gebruikt. De taak van counselling is om dit negatieve levensconcept om te buigen naar een positief levensconcept. Te meer omdat iemands levensconcept de bron is waaruit hij put. Of dit levensconcept positief of negatief is, heeft dus gevolgen voor iemands levensdoel. Concluderend zouden wij daarom willen stellen dat counselling bij Antilliaanse kinderen en jongeren gericht moet zijn op het ombuigen van een negatief naar een positief levensconcept.

ZELFAANVAARDINGWat is het negatieve levensconcept van het Antilliaanse kind? In het voorgaande hebben we gesteld dat het koloniale verleden een stempel heeft gezet op het zelfbeeld van de Antilliaan. De problemen met zijn identiteit vinden hun oorsprong in het negatieve levensconcept van onwaardig voelen en het zich schamen om een Antilliaan te zijn. Dit leidt tot gebrekkige zelfaanvaarding. Gebrekkige zelfaanvaarding gaat vaak gepaard met negatieve gedachten. Niet zelden werken negatieve gedachten als een vicieuze cirkel: telkens weer wordt men er door aangetast. Dit is een belangrijk gegeven binnen het pastoraat met Antillianen. Een negatief zelfbeeld en daardoor zichzelf niet kunnen aanvaarden, werkt verlammend op iemands functioneren. Je levensconcept heeft invloed op je levensdoel. Bij veel Antilliaanse kinderen en jongeren is dat levensdoel verdwenen of alleen latent aanwezig. Werken aan iemands levensdoel is daarom de kern van counselling met Antilliaanse kinderen en jongeren.

Binnen een vertrouwelijke relatie kan gewerkt worden aan het ombuigen een het negatief levensconcept. Kernpunt hierbij is werken aan het verleden en aan de toekomst. Met werken aan het verleden bedoelen we proberen duidelijk te krijgen waar het kind schade heeft opgelopen aan zijn zelfbeeld. Zoals in dit artikel beschreven, heeft dit diepe wortels. Dit impliceert dat zelfaanvaarding nauw samenhangt met waardeoordelen. Jezelf aanvaarden (of niet) komt voort uit een oordeel dat je velt over jezelf. Je vergelijkt jezelf met een norm en vindt dat je aan die norm moet voldoen. Jezelf niet accepteren, betekent dat je vindt dat je niet aan die norm voldoet. Deze norm kan

85

voortkomen uit jezelf of zijn basis vinden in wat anderen denken en vinden. In het geval van het Antilliaanse kind, wordt zijn norm veelal bepaald door het verleden. Kernpunt in counselling met Antilliaanse kinderen en jongeren is dit te onderkennen, te benoemen, te vertellen maar meer nog voor te leven dat blank zijn zeker niet beter is dan negroïde zijn. Dit proces krijgt vooral vorm door een respectvolle houding ten opzichte van het Antilliaanse kind.

Om tot zelfacceptatie te komen – dat is het resultaat van een positief levensconcept – moet een heel proces plaats vinden. Gevoelens die het kind heeft, zijn vaak moeilijk te veranderen. Om gevoelens te veranderen is verandering van denken nodig. Een veranderd denkpatroon heeft ander gedrag tot het gevolg. Deze beiden zijn van invloed op iemands gevoelsleven.”

In de kapel staat het zoeken van het levensdoel centraal. Tijdens de methodiek komt de counselor twee keer met de client in de kapel:

1. De eerste keer gaat de counselor de client bekend maken met het feit dat er in de kapel een verborgen amulet is; het levensdoel van de client. De client moet tijdens zijn reis door het kasteel negen stenen verzamelen. Als hij alle negen stenen verzamelt heeft, kan hij het amulet proberen te vinden.

2. Aan het eind van deze methodiek heeft de client negen stenen verzameld. Deze negen stenen worden opgeschreven in het werkblad 12. De stenen zijn:1. Het vaandel - waar wil de client voor bekend staan2. Sterke torens - goede eigenschappen3. Echo put - dit is wil ik worden4. Kasteel moeder - het beste van je moeder in eigen leven5. Kasteel vader - het beste van je vader in eigen leven6. Draak verslaan - ik mag .... zijn van mezelf7. Feestdag - mijn interesses8. Pratende spiegel - dromen over mijzelf9. Schatkamer - mijn talenten

Kijkend naar het ingevulde werkblad krijgt de counselor en client een beeld van het levensdoel van de client. Dit levensdoel kan in een aantal zinnen beschreven worden in het amulet. Het doel van deze zinnen is niet om een definitieve uitdrukking te geven aan het levensdoel van de client. Dat zou onmogelijk zijn. Het doel van deze zinnen is om de client een aantal positieve schetsen te geven van zijn levensdoel die hem zouden kunnen helpen als leidraad in de komende tijd. Doelstelling sessie:In deze counselingssessie wil ik de client helpen reflecteren om bewuster in zijn leven om te gaan met het thema ‘levensdoel’. Mijn doelen in deze sessie is om hem:- bewust te laten worden van een negental positieve elementen in zijn leven

86

- bewust te laten worden van de rol die deze positieve elementen spelen in het vormen van je levensdoel- bewust te laten worden van de mogelijkheid van een levensdoel- te stimuleren om over zijn levensdoel na te denken en dit te verwoorden- te stimuleren om te reflecteren over wat het vinden van een levensdoel doet in relatie met andere mensen en de invloed die zij hierop kunnen uitoefenen.Werkwijze sessie 12. Het kapel en de verborgen amulet - het levensdoel vinden

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een middeleeuwse kapel.

Je komt de kapel van het kasteel binnen. Het is een plek van stilte en van rust. In deze kapel ligt een schat verborgen. Dit is een gouden medaillon. In dit medaillon staat een geheime inscriptie. Deze inscriptie gaat over jouw bestemming, jouw unieke roeping, jouw levensdoel.

Dit medaillon is niet makkelijk te vinden. Het is verborgen achter negen stenen in deze kapel. Je moet eerst de negen stenen vinden, wil je het amulet kunnen vinden. Tijdens je avontuur en reis door het kasteel zal je negen stenen vinden. Als je deze stenen allemaal hebt gevonden, moet je terugkomen naar de kapel en vind je het verborgen amulet. Keer dus hier terug aan het eind van al je avonturen om het amulet te vinden.

Einde van deze werkmethode:Als de client alle negen stenen heeft gevonden, keert hij terug naar de kapel.

Werkblad: Pak werkblad 12 erbij en vul alle stenen in op het werkblad

Vraag: Waar moet je aan denken als je deze negen stenen met woorden ziet?

Wat voel je erbij?

Welke spreken jou het meeste / minste aan?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een amulet / medaillon

In dit medaillon staat een geheime inscriptie. Deze inscriptie gaat over jouw bestemming, jouw unieke roeping, jouw levensdoel.

Vraag: Waar moet je aan denken bij het woord ‘levensdoel’?

Counselor legt het eventueel verder uit.

87

Vind jij het wel of niet belangrijk om eventueel iets van je levensdoel te weten?

Waarom?

Wat gebeurt er als je dit hebt in je leven?

Wat kan er gebeuren als je dit wel hebt in je leven?

De inscriptie in dit medaillon is niet makkelijk te vinden. Het is verborgen in de negen stenen in deze kapel. Als je goed naar de negen stenen kijkt, kan je misschien deze verborgen boodschap over je levensdoel vinden. Deze inscriptie is iets wat met de jaren duidelijker wordt. Vandaag kunnen we misschien al ideeen uit deze negen stenen over je levensdoel vinden.

Vraag: Welke gedachten over je levensdoel komen bij je op als je deze negen stenen ziet?

Wat zou jij in het medaillon schrijven over je levensdoel?

Opdracht: Schrijf het levensdoel op in het medaillon

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van bandieten in het bos

Als je het medaillon eenmaal gevonden heb, hang je het om je nek, maar pas op! Hang het wel binnen je kleding, want anders loop je kans dat je medaillon gestolen wordt door bandieten en rovers zoals de mannen ‘onzin’, ‘mafkees’, ‘ongeloof’ of ‘op de plaats’ die in de bossen rondom je kasteel leven. De bandieten ‘ongeloof’ en ‘op de plaats’ zouden jouw medaillon afpakken door jou te laten denken dat je medaillon onzin is. Ze zouden jou weer op je oude plaats als kind plaatsen zodat je uiteindelijk je medaillon aan hen zou geven. Natuurlijk kan je jouw medaillon wel aan je vrienden, de ridders van de ronde tafel laten zien.

Er komt een tijd in je leven dat je weet dat het goed is en dat je sterk genoeg bent om dit medaillon voor iedereen zichtbaar om je nek te hangen. Jouw bestemming en uniekheid hoef je dan niet meer te verbergen, maar mag je duidelijk laten zien.

Vraag: Hoe zouden bandieten jouw medaillon in het echt kunnen afpakken?

Kunnen mensen jouw positieve levensdoel van je afpakken?

Hoe voorkom je dit?

88

Werkblad 12 - mijn levensdoel

89

13. In de gevangenis - wat doe je met potentieel?

Spelkaart(en) sessie 13:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de gevangenis in zijn kasteel.

2. De client krijgt vijf spelkaarten te zien met daarop vijf verschillende gezichten en de woorden:“Ik wil het”, “Ik kan het”, “Ik doe het”, “Ik houd vol”, “Ik maak het af”.

3. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de afbeelding van het rondje met de vijf woorden en de pijlen uit de achtergrondinformatie

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 13’.

Achtergrond informatie:

90

Ik wil het Ik kan het

Ikmaakhet af

Ik doe het

Ik houd vol

Om een doel of een droom te verwezenlijken, gaat een ieder door een proces van vijf benodigde stappen: “Ik wil het, ik kan het, ik doe het, ik houd vol, ik maak het af”. In deze sessie gaat de counselor met de client kijken naar hoe dit proces in het leven van de client verloopt. Je zou dit proces kunnen zien als een voortdurende cirkel van doelen verwezenlijken. In een ideale situatie zou je deze cirkel voortdurend kunnen laten doordraaien. In de praktijk echter ontstaan er remmingen bij elk van de vijf stappen. De remmingen vinden zowel onbewust als bewust plaats in het leven van de client waardoor hij de kans loopt te blijven steken in een van de stappen.

In deze sessie gaat de counselor met de client aan de slag om te kijken waar de client remmingen ervaart in de cirkel, wat die remmingen inhouden en hoe de client voorbij deze remmingen kan komen om verder te komen in dit proces.

Doelstelling sessie:In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van de vijf stappen die ervoor nodig zijn om een doel te verwezenlijken- bewust te worden bij welke van deze vijf stappen de client blijft steken- bewust te worden waarom de client bij deze stap blijft steken- te ontdekken hoe hij hier verder mee kan gaan.

Werkwijze sessie 13. In de gevangenis - wat doe je met potentieel?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een gevangenis.

In jouw kasteel is een kerker. Daar kunnen vijf verschillende mensen gevangen inzitten. Ze kunnen er alle vijf zitten. Er kunnen een paar gevangenen in de kerker zitten of misschien wel helemaal niemand.

De gevangenis in jouw kasteel heeft een aparte naam. Het heet de gevangenis van potentieel.

91

Vraag: Als je het woord ‘potentieel’ hoort, heeft dat een betekenis voor jou? Wat?

Potentieel heeft te maken met iets wat er nu nog niet is, maar wel kan komen. Vaak slaat dit op goede eigenschappen of talenten die nu nog misschien heel klein in je zijn, maar kunnen uitgroeien naar volwassenheid. De gevangenis heet potentieel omdat je hier niet kunt doen wat je wilt. Je bent beperkt. Je komt niet tot je recht. Zo zit jouw potentieel ook te wachten totdat jij het vrij gaat zetten.

Spelkaart: De counselor laat de client vijf spelkaarten zien. Op elke kaart staat een gezicht van een man met een zinnetje erbij.

Spelkaart 1: Ik wil het! Spelkaart 2: Ik kan het!Spelkaart 3: Ik doe het!Spelkaart 4: Ik houd vol!Spelkaart 5: Ik maak het af!

De counselor gaat met de client in gesprek over deze vijf zinnen. Vraag: Zou je voor elke zin een voorbeeld uit je eigen leven kunnen geven?

Welke van deze vijf kaarten zitten in de kerker van jouw gevangenis?

Opdracht: Gebruik werkblad 13 om hier verder over na te denken

Vraag: Op het werkblad zie je dezelfde vijf zinnen staanGeef een cijfer van 1 t/m 10 om aan te geven hoe sterk je bent

per zin.

Welke van deze vijf zinnen vind jij het meest belangrijk? Waarom?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de afbeelding van het rondje met de vijf woorden en de pijlen uit de achtergrondinformatie

De client legt de cirkel uit: Om een doel of een droom te halen, gaat een ieder door een cirkel van vijf stappen: “Ik wil het, ik kan het, ik doe het, ik houd vol, ik maak het af”. In een ideale situatie zou je deze cirkel voortdurend kunnen laten doordraaien. In het echte leven remt de cirkel bij een van deze vijf punten tot stilstand. Het is alsof de rem op je scooter of fiets in eens vastloopt. Je moet dan de rem losmaken voordat het wiel verder kan draaien. In ons leven loopt deze rem ook vast op een van deze vijf stappen.

92

Vraag: Bij welke van de vijf stappen loopt bij jou soms de rem vast? Waarom?

Hoe merk je dat?

Als je opnieuw de vraag zou moeten beantwoorden ‘welke van deze vijf kaarten zitten in jouw gevangenis?’ Wat zou je nu antwoorden?

Welke kaart of kaarten zou je vrij van de gevangenis of de rem willen zetten?

Hoe zou je dat doen? Wat voor hulp heb je daar bij nodig?

De counselor kan de kerker van potentieel hierna gebruiken om te kijken naar eventueel ander potentieel dat zich in de kerker bevindt.

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client de spelkaart die hij heeft bevrijd en die hij mag bewaren in zijn kaartendoosje.

93

Werkblad 13 - In de gevangenis

Vragen:

Hieronder staan vijf zinnen. Geef een cijfer van 1 t/m 10 om aan te geven hoe sterk je bent in elke zin.

1. Ik wil het!

2. Ik kan het!

3. Ik doe het!

4. Ik houd vol!

5. Ik maak het af!

Welke van deze 5 zinnen vind jij het meest belangrijk?

Welke vind je het moeilijkst?

Welke van deze 5 zinnen zit / zitten in jouw gevangenis?

Welke van deze zinnen zou je vrij willen zetten? Hoe?

Gevangen potentieel:

Schrijf de woorden die bij jouw gevangen potentieel horen opin de gevangenis.

94

14. Het koppige paard - omgaan met faalangst

Spelkaart(en) sessie 14:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de afbeelding van een steigerend paard

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop het woord: “faalangst”

3. De De client krijgt een zestal spelkaarten met daarop de zinnen:- Een spelkaart met de zin: “Ik kan het niet” - Een spelkaart met de zin: “Het lukt me niet” - Een spelkaart met de zin: “Ik faal altijd” - Een spelkaart met de zin: “Anderen zullen me dom vinden” - Een spelkaart met de zin: “Ik kan het niet perfect doen” - Een spelkaart met de zin: “Ik ben te dom om dit te kunnen”

4. De client krijgt een viertal spelkaarten:- Een spelkaart met de afbeelding van een hoofd- Een spelkaart met de afbeelding van een buik- Een spelkaart met de afbeelding van een hart- Een spelkaart met de afbeelding van benen

5. De client krijgt een zevental spelkaarten: - Een spelkaart met de afbeelding van een suikerklontje - Een spelkaart met de afbeelding van een opstapje- Een spelkaart met de afbeelding van een teugel - Een spelkaart met de afbeelding van de stalknecht die het paard vasthoudt - Een spelkaart met de afbeelding van een zadel- Een spelkaart met de afbeelding van aanmoedigende dienaren - Een spelkaart met de afbeelding van zaagsel

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 14’.

95

Achtergrond informatie:Op de website Sociaal emotionele ontwikkeling in het basisonderwijs staan de volgende adviezen die betrekking hebben op het werken met clienten met faalangst: (http://www.sociaalemotioneel.nl/)

“De volgende technieken kunnen bij het verminderen van faalangst behulpzaam zijn:

Reinforcement Leer de client zich te belonen voor gedrag dat niet faalangstig is.

ShapingLeer de client stapje voor stapje omgaan met faalangstsituaties. Het principe van de geleidelijkheid

Rationeel leren denkenFaalangst kan een gevolg zijn van gedachten en gevoelens van een client die meestal irrationeel zijn. Een client dat denkt dat het slecht is als het een minder goed cijfer heeft, denkt irrationeel. Je kunt de client stimuleren de irrationele gedachten te vervangen door rationele gedachten.

Zorg ervoor dat faalangstige clienten veel informatie weten te vinden over hun werkClienten met faalangst hebben veel behoefte aan informatie en feedback op hun werk. Probeer hen daarom te stimuleren als ze aan het werk moeten. Vraag of ze begrijpen wat ze moeten doen en of ze weten hoe ze gaan beginnen. Loop even bij ze langs om even te kijken hoe het gaat. Geef ook na afloop van het werk direct en duidelijke feedback.

Positieve verwachtingen ten aanzien van de clientAls een client merkt dat mensen vertrouwen in hem hebben, zal hij zich zekerder gaan voelen. Zijn zelfbeeld wordt gunstiger en het zelfvertrouwen neemt toe. Hierdoor kunnen de prestaties ook verbeteren.

Zorg voor helderheid en structuurFaalangst is een cultuurbepaald fenomeen. De eisen van onze samenleving kunnen zeer hoog zijn en zijn vaak, zeker voor allochtone kinderen niet transparant. Het is belangrijk dat een client weet wat van hem verwacht wordt.

Door een duidelijke structuur te geven aan een bepaalde situatie, worden faalangstige mensen minder onzeker. De client krijgt daardoor het gevoel dat het meer grip heeft op de situatie

96

Zorg voor een veilige omgevingClient met faalangst hebben behoefte aan een veilige omgeving. Een veilige omgeving is een omgeving waarin de client zich geaccepteerd voelt en zichzelf kan zijn met al zijn gevoelens van onzekerheid. Dat betekent dat de omgeving begrip moet kunnen opbrengen voor het feit dat de client faalangstig is en de client niet moet veroordelen.”

In deze sessie zet de counselor deze zeven suggesties om in zeven begrijpbare tips die de client bij eventuele faalangst zou kunnen inzetten om beter met de faalangst te kunnen omgaan.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van de eventuele rol van faalangst in het leven van de client- bewust te worden van achterliggende reden(en) betreffende faalangst- te reflecteren hoe hij omgaat met (faal)angst- door middel van zeven tips beter met faalangst om te kunnen gaan

Werkwijze sessie 14. Het koppige paard - omgaan met faalangst

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een steigerend paard.

Op de binnenplaats van je kasteel staat je paard op je te wachten. Het is een nieuw paard - helemaal wild en nog niet ingereden. Je hebt gisteren geprobeerd om op het paard te rijden, maar het paard gooide je er in een paar seconden vanaf. Je hebt je flink bezeerd. Vanmorgen toen je wakker werd, zat je onder de blauwe plekken en voelde je benen gekneusd.

Je staat nu op een veilig afstandje naar het paard te kijken en denkt bij jezelf: “Hoe moet dat nou?” Je weet dat een ridder zonder paard niet kan, maar dat als je er weer op gaat zitten je misschien wel weer en weer kan vallen.

Vraag: Hoe los je dit op? Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met het woord ‘faalangst’

97

Het gaat in deze sessie om het thema ‘faalangst’.

Vraag: Waar moet je aan denken bij ‘faalangst’?

Waar zijn mensen bang voor bij faalangst?

Heb jij weleens ergens faalangst voor gehad? Waarvoor?

Zijn er dingen die jij nu heel moeilijk vindt en waar je erg tegen op ziet?

Hoe reageer jij hierop? Hoe ga je hiermee om?

Spelkaart: De client krijgt een aantal spelkaarten met daarop de zinnen:“Ik kan het niet” “Het lukt me niet” “Ik faal altijd” “Anderen zullen me dom vinden” “Ik kan het niet perfect doen” “Ik ben te dom om dit te kunnen”

Vraag: Welke van deze kaarten vind jij een goede reden voor faalangst? Waarom?

Welke van deze kaarten vind jij absurd? Waarom?

Welke gebruik jij zelf ook weleens?

Spelkaart: De counselor wijst opnieuw naar de spelkaart met het steigerende paard.

De kasteelheer staat naar het wilde steigerende paard te kijken. Hij weet dat hij er binnenkort weer op moet klimmen. Hij voelt zich bang. Hij voelt de angst door zijn lijf stromen.

Spelkaart: De client krijgt een viertal spelkaarten met daarop een afbeelding van een hoofd, een buik, een hart, benen.

Hier zijn vier kaarten waar je angst of faalangst zou kunnen voelen.

Vraag: Herken je deze gevoelens bij jezelf?

Welke van deze vier kaarten past bij jou als je bang bent of last van faalangst hebt?

Kan je hier wat meer over vertellen?

Hoe voelt dat?

Spelkaart: De counselor wijst opnieuw naar de spelkaart met het steigerende paard.

98

Zoals je ziet, is het paard nog helemaal niet klaar om bereden te worden. Gelukkig zijn er in het kasteel verschillende dingen die de kasteelheer kunnen helpen om het paard te berijden.

Spelkaart: De client krijgt een zevental spelkaarten: Een spelkaart met de afbeelding van een suikerklontje Een spelkaart met de afbeelding van een opstapjeEen spelkaart met de afbeelding van een teugel Een spelkaart met de afbeelding van de stalknecht die het paard vasthoudt Een spelkaart met de afbeelding van een zadelEen spelkaart met de afbeelding van aanmoedigende dienaren Een spelkaart met de afbeelding van zaagsel

Hier zijn zeven dingen die de kasteelheer kan gebruiken in het leren paardrijden op het wilde paard.In deze zeven dingen zitten tegelijkertijd zeven tips die mensen kunnen helpen om faalangst aan te kunnen.

Tip 1: Beloon jezelf

Spelkaart: De counselor wijst naar de kaart met de afbeelding van het suikerklontje

Vraag: Wat kan de kasteelheer met het suikerklontje doen?

Het suikerklontje kan de kasteelheer gebruiken om het paard te belonen. Tip 1 in het leren omgaan met faalangst is om jezelf te belonen als je een overwinning behaalt over faalangst.

Vraag: Hoe zou jij dit kunnen doen?

Zou dit wel of niet helpen? Waarom?

Tip 2: Leer stapje voor stapje omgaan met faalangstsituaties

Spelkaart: De counselor wijst naar de kaart met de afbeelding van het opstapje.

De kasteelheer heeft ook een opstapje gevonden zodat hij niet in een keer van de grond op het paard hoeft te springen. Met een opstapje kan hij in een paar stappen rustig op het paard plaats gaan nemen.

Voor mensen die moeite hebben met faalangst is het belangrijk dat zij leren om stapje voor stapje om te gaan met hetgene waar ze bang voor zijn in plaats van in een keer op het paard te springen.

99

Vraag: Waarom denk jij dat dit zou kunnen helpen?

Hoe zou jij dit in jouw situatie kunnen toepassen?

De counselor praat hier verder met de client over.

Tip 3: Vervang negatieve storende gedachten met positieve behulpzame gedachten

Spelkaart: De counselor wijst naar de kaart met de afbeelding van de teugel

Het paard staat maar te steigeren in de binnenplaats van het kasteel, maar om op het paard te kunnen rijden, heeft de kasteelheer een teugel nodig. Deze teugel gaat aan het bit in de mond van het paard zodat de rijder het paard kan besturen.

Net zoals een paard zonder teugel moeilijk te berijden is, zo is het heel moeilijk om goed met faalangst om te gaan als er storende gedachten bij komen. Iemand die bijvoorbeeld denkt dat hij heel slecht is als hij een minder goed cijfer op school haalt, heeft last van storende gedachten. Deze gedachten zijn niet waar en helpen hem niet.

Vraag: Herken je dit soort storende gedachten in jezelf?

Kan je hier een voorbeeld van geven?

Hoe zou iemand deze gedachten kunnen vervangen door gedachten die wel helpen?

Wat zouden bijvoorbeeld voor helpende gedachten kunnen zijn?

Tip 4: Verzamel veel informatie over wat je moet gaan doen

Spelkaart: De counselor wijst naar de kaart met de afbeelding van de stalknecht die het paard vasthoudt.

De kasteelheer weet niet zoveel van paarden, maar gelukkig heeft hij in zijn kasteel een stalknecht die hier alles over weet. Hij weet hoe je een paard moet rustig krijgen, hoe je hem moet vasthouden, verzorgen, je leren vertrouwen en ga zo maar door. De kasteelheer heeft de stalknecht met al zijn kennis gevraagd om te komen en het voorwerk te doen.

Vraag: Wat voor verschil zal deze stalknecht op de kasteelheer hebben?

100

Voor mensen die last hebben van faalangst is het belangrijk dat ze de stalknecht met al zijn kennis aan het werk zetten. Makkelijk gezegd, betekent dit dat het een goede tip is om veel informatie te verzamelen over wat je moet doen. Soms heb je net als de kasteelheer iemand anders voor nodig. Iemand die je stimuleert als je aan het werk moet. Iemand die vraagt of je begrijpt wat je moet doen en of je weten hoe je moet gaan beginnen. Vaak zijn er wel mensen die ons hierin willen helpen, maar moeten wij dit zelf vragen.

Vraag: Wie zou jij in jouw situatie kunnen vragen om jou te helpen?

Waar zou die persoon jou mee kunnen helpen?

De counselor kan hier met de client verder over door praten.

Tip 5: Zoek mensen die vertrouwen in je hebben en je willen aanmoedigen

Spelkaart: De counselor wijst naar de kaart met de afbeelding van de aanmoedigende dienaren

De hele binnenplaats van het kasteel staat vol met aanmoedigende dienaren. “Je kunt het!”, roepen ze. “We geloven in je!”

Vraag: Wat doen deze aanmoedigingen met de kasteelheer? Waarom?

Als je merkt dat mensen vertrouwen in je hebben en je aanmoedigen, ga jij je zekerder voelen. Wat je denkt over jezelf wordt beter en je zelfvertrouwen neemt toe. Hierdoor kunnen de prestaties ook verbeteren. Mensen die vertrouwen in je hebben en je aanmoedigen, is dus een hele handige stap.

Vraag: Hoe kom je aan mensen die vertrouwen in je hebben en die je aanmoedigen?

Zijn er mensen die dit al doen?

Hoe merk je dit?

Helpt dit tegen je faalangst?

De counselor kan hier met de client verder over door praten.

Tip 6: Zorg dat je het gevoel krijgt dat je grip hebt op wat je moet gaan doen

101

Spelkaart: De counselor wijst naar de kaart met de afbeelding van het zadel

Tenzij je een hele goede rijder bent, is het heel moeilijk om zonder zadel paard te gaan. Je hebt geen grip en kan zo van het paard vallen. Een zadel geeft vastigheid, structuur en grip. Nu zit je steviger en veiliger.

Ook met faalangst is het belangrijk dat je het gevoel krijgt dat je grip hebt op wat je moet gaan doen. Soms is het gewoon erg onduidelijk wat je nu precies moet gaan doen en dat maakt je onzeker. Soms is het wel duidelijk uitgelegd maar zo’n warboel in je hoofd dat alles door elkaar loopt en ook dit kan je heel onzeker maken. Hoe los je dit op?

Vraag: Hoe kan je ervoor zorgen dat als iets onduidelijk voor je is en je niet precies weet wat van je verwacht wordt, hier grip op te krijgen?

Wat doe jij in deze situaties?

Hoe beleef je dit?

Welke tips zou jij jezelf hierin geven?

Zou je deze tips ook echt doen? Waarom wel of niet?

De counselor kan hier met de client verder over door praten.

Tip 7: Zorg voor een veilige omgeving

Spelkaart: De counselor wijst naar de kaart met de afbeelding van het zaagsel

De dienaren hebben overal in de binnenplaats van het kasteel een dikke laag zaagsel gestort. Als de kasteelheer weer van het paard zou vallen, zou hij hopelijk zachter landen dan op de harde stenen van de vloer.

Vraag: Zou dit zaagsel effect hebben op de faalangst van de kasteelheer, denk je?

Waarom wel / niet?

De laatste tip in het beter leren omgaan met faalangst is er voor te zorgen dat je in een veilige omgeving bent. De laatste is wel een moeilijke, want de kasteelheer kon niet zelf al het zaagsel uitstrooien. De dienaren deden dit voor hem en zorgden zo voor een veilige omgeving.

102

Een veilige omgeving is een omgeving waarin jij je geaccepteerd voelt en jezelf kan zijn met al je gevoelens van onzekerheid. Dat betekent dat de omgeving begrip moet kunnen opbrengen voor het feit dat je soms last van faalangst hebt en je hierop niet moet afwijzen.

Vraag: Zou een veilige omgeving waar jij gewoon jezelf mag zijn helpen? Waarom?

Heb jij zo’n veilige omgeving?

Waar ervaar je deze veilige omgeving wel? Waar niet?

Kan je zelf iets doen om iets een veilige omgeving te maken? Hoe

De counselor kan hier met de client verder over door praten.

Opdracht: De client gaat het werkblad invullen

Werkblad 14 - het koppige paard

Zeven tips om beter om te gaan met faalangst:

Tip 1: Beloon jezelf

Tip 2: Leer stapje voor stapje omgaan met faalangstsituaties

Tip 3: Vervang negatieve storende gedachten met positieve behulpzame gedachten

103

Tip 4: Verzamel veel informatie over wat je moet gaan doen

Tip 5: Zoek mensen die vertrouwen in je hebben en je willen aanmoedigen

Tip 6: Zorg dat je het gevoel krijgt dat je grip hebt op wat je moet gaan doen

Tip 7: Zorg voor een veilige omgeving

Deze tip(s) vind ik bruikbaar in mijn situatie:

Deze tip(s) vind je helemaal niet bruikbaar:

Deze vind ik voor mij de allerbeste tip:

Hoe ga ik deze tip gebruiken om mij te helpen:

15. Wat gebeurt er in de poort? - zelf keuzes maken

Spelkaart(en) sessie 15:

1. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een poort te zien waar door heen allemaal mensen lopen. Op de poort staan de woorden ‘Poort van de keuze’.

104

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van 9 mensen die door de poort lopen en daarbij het woord ‘onbewust’.

3. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van 1 persoon die door de poort loopt met daarbij het woord ‘bewust’.

4. De client krijgt een spelkaart met daarop een afbeelding van een ridder die bij twee poorten de wacht houdt.

5. De client krijgt een spelkaart met daarop het woord ‘verantwoordelijkheid’.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 15’.

Achtergrond informatie:

Negentig procent van al onze keuzes vallen in het onbewuste vlak. Dit is nog een gematigd cijfer, sommige experts spreken over een percentage van 99% van onze keuzes die we onbewust maken. Sommige van deze keuzes hebben een negatief effect op het leven en de doelstellingen van de client en zijn omgeving. In deze sessie gaat de counselor met de client kijken naar het maken van keuzes: hoe gaan we om met bewust en onbewust kiezen, hoe zorgen we ervoor dat meerdere van onze keuzes bewust gemaakt worden, wie maakt de keuzes in het leven van de client, wat zijn juiste keuzes en hoe gaat de client om met verantwoordelijkheid.

Doelstelling sessie:

De doelstellingen in deze sessie zijn om de client:- bewust te laten worden van de vele keuzes die hij maakt- bewust te laten worden van het verschil tussen onbewuste en bewuste keuzes- bewust te helpen worden om onbewuste keuzes bewuster te gaan nemen- te laten reflecteren op wat juiste keuzes zijn- te laten reflecteren op wie de keuzes in zijn plaats maakt en waarom- te laten reflecteren over het thema ‘verantwoordelijkheid’ rondom het maken van keuzes

Werkwijze sessie 15. Wat gebeurt er in de poort - zelf keuzes maken

105

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een poort te zien waar door heen allemaal mensen lopen. Op de poort staan de woorden ‘Poort van de keuze’.

Hier zie jij de poort van je kasteel. Zoals je kunt zien, lopen er allemaal mensen je poort in en uit. Als kasteelheer heb je eigenlijk geen goed zicht op wat er in de poort gebeurt en wie er allemaal naar binnen en naar buiten gaat.

Vraag: Hoe vind je dat als kasteelheer?

Wie beslist wie zomaar door jouw poort mag lopen? Dat ben jij! Nu staat de poort met de grote doorstroom mensen voor de keuzes die wij elke dag maken. Daarom heet het op de kaart ook de poort van de keuzes.

Vraag: Wat voor keuzes maken we als mensen allemaal op een dag?

Hoeveel keuzes zouden we op een dag maken?

Spelkaart: De client krijgt twee spelkaarten te zien met daarop een afbeelding van 9 mensen die door de poort lopen en daarbij het woord ‘onbewust’ en een kaart met daarop 1 persoon die door de poort loopt met daarbij het woord ‘bewust’.

Hier zie je twee kaarten met daarop bij elkaar 10 mensen die door de poort lopen. Deze 10 mensen staan voor 10 keuzes. Nu is er ontdekt dat wij als mensen van elke 10 keuzes 9 onbewuste keuzes maken en maar 1 bewuste keuze.

Vraag: Wat denk jij dat een onbewuste keuze is?

Dus 90% van al onze keuzes zijn onbewust, die gebeuren zomaar zonder dat wij erover nadenken. 90% van alle mensen in jouw poort heb je als kasteelheer geen oog voor.

Vraag: Hoe vind jij dat?

Heel veel van onze keuzes gebeuren automatisch. Dit betekent dat wij vaak gelijk reageren zonder hierover na te denken. Dit hoeft vaak geen probleem te zijn. We stoppen als we een rood licht zien zonder na te denken ‘zal ik stoppen wel of niet?’. We zeggen ‘Hoi!’ tegen onze vrienden zonder na te denken ‘zal ik hem vandaag wel of niet gedag zeggen?’ Dat zijn automatische reacties die het leven eenvoudig voor ons maken. Soms brengen automatische reacties ons ook wel eens in problemen.

Vraag: Zou jij iets kunnen bedenken wanneer een automatische reactie een probleem zou kunnen zijn?

106

Hoe zou iemand kunnen proberen om meer onbewuste keuzes te veranderen in bewuste keuzes?

Keuzes maken, vinden we vaak als kasteelheer niet moeilijk. Goede keuzes maken, vinden we soms juist wel moeilijk.

Vraag: Hoe maak je een juiste keuze?

Wanneer is iets volgens jou een juiste keuze? Hoe weet je of het juist is?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop een afbeelding van een ridder die bij twee poorten de wacht houdt.

Soms dan gaan we naar een andere kasteelheer, zoals een broer, zus, vriend of ouder en zeggen tegen die persoon: “Maak jij maar de beslissing!” Deze kasteelheer beslist dan voor zijn poort en jouw poort.

Vraag: Kan jij een voorbeeld geven waarin jij iemand anders een keuze laat maken?

Wanneer is dat goed en logisch? Wanneer zou jij eigenlijk zelf een keuze moeten maken?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop het woord ‘verantwoordelijkheid’.

Vraag: Waar moet jij aan denken als je het woord ‘verantwoordelijkheid’ leest?

Wat voel jij bij dit woord?

Hoe ga jij om met verantwoordelijkheid?

Is er iemand voor wie jij je verantwoordelijk voelt?Hoe uit zich dat?

Is er iemand die van jou verwacht dat je verantwoordelijke keuzes maakt?Wie en waarom?

Hoe vindt jij dat? Hoe gaat dat?

Opdracht: Ga naar werkblad 15

107

Werkblad 15 - poort van keuzes

Vragen:

Keuzes maken, vind ik

Goede keuzes maken, vind ik

Mensen die mij hierbij helpen, zijn

Deze persoon laat ik soms keuzesvoor mij maken

Als ik meer bewuste keuzes wil maken, dan zou dit een slim idee zijn

Poort van keuzes:

Schrijf rondom de poorteen aantal woorden die volgensjou te maken hebben met verantwoordelijke / juiste keuzes maken

108

16. Een veilig kasteel? - geborgenheid

Spelkaart(en) sessie 16:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een bouwmeester

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop het woord ‘geborgenheid’

3. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een meetlint

4. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van allerlei wapens

5. De client krijgt een aantal spelkaart te zienen met daarop woorden zoals “wapens” “de groep” “vrienden” “verkering” “imago”

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 16’.

Achtergrond informatie:

Peter Jansen schrijft in zijn artikel “Schaamte als kernconcept”:

“De kern van een slavengezin werd zo veelal gevormd door de moeder-kind relatie. Het gezinstype dat zich zo ontwikkeld heeft,

109

wordt vaak aangeduid als het ‘matrifokale gezinstype’ of als ‘extended family’. Bij dit ‘matrifokale gezinstype’ keek men vooral op tegen de enige geïnstitutionaliseerde gezinsvorm die men kende, namelijk die van de plantage-eigenaren. Kenmerken van deze gezinsvorm waren het sterk patriarchale karakter en het veelvuldig buitenechtelijk contact van de mannen met hun slavinnen. De slaven keken hier tegenop. Deze gezinsvorm werd voor hen de norm voor een hogere status. Door de seksuele losbandigheid van de plantage-eigenaren werd de kiem gelegd voor het huidige seksuele moraal onder Antilianen. Een moraal waarbij het vrouwelijk geslacht vaak als moeder en opvoeder wordt gezien en een gezinsvorm waarbij de man veelal de grote afwezige is.

Schaamte hangt ook nauw samen met geborgenheid. Het Antilliaanse kind kent door matrifokale levensvormen weinig gevoel van geborgenheid. Als een kind zich dan ook nog afgewezen en buiten de groep geplaatst voelt, valt het zich geborgen weten makkelijk aan stukken. Hierop door redenerend is voor te stellen wat het Antilliaanse (en Marokkaanse) kind voelt, dat zich van huis uit al niet geborgen weet en buiten de familiekring evenmin waardering krijgt. Bij Antilliaanse kinderen en tieners is vaak sprake van een dubbele afwijzing. Naast gebrek aan geborgenheid is er ook veelal een uitzichtloze toekomst met weinig zicht op enige vorm van geborgenheid. Antilliaanse kinderen en tieners voelen zich buiten de (Nederlandse) samenleving geplaatst en weten dat zij weinig kans maken ooit te zullen worden ingelijfd.”

Veel Antilliaanse kinderen en jongeren worstelen volgens deze conclusie hierboven met een geringe mate van geborgenheid. Waarschijnlijk is dit bij vele van hen een probleem waarvan zij grotendeels onbewust zijn. In de sessie wil de counselor met de client gaan kijken naar wat geborgenheid voor de client betekent, hoe het staat met geborgenheid in zijn leven en van hieruit samen met de client te kijken naar hoe deze geborgenheid verder opgebouwd kan worden.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van de rol van geborgenheid in het leven van de client- bewust te worden van de acties die misschien onbewust onderneemt om geborgenheid in zijn leven op te bouwen of vast te houden- bewust met het thema geborgenheid aan de slag te gaan

110

Werkwijze sessie 16: Een veilig kasteel? - Geborgenheid

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een bouwmeester.

Je krijgt vandaag bezoek van de bouwmeester. De bouwmeester is een expert op het gebied van kastelen. Je wist dat hij kwam, want je hebt hem ingehuurd om naar jouw muren, torens en poorten te kennen.

De bouwmeester weet dat kastelen heel belangrijk zijn voor een gevoel van veiligheid en geborgenheid.

111

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop het woord ‘geborgenheid’.

Vraag: Wat betekent geborgenheid voor jou?

Wat vind je van het woord?

Welke andere woorden zou je voor geborgenheid kunnen bedenken?

Wat is voor jou het tegenovergestelde van geborgenheid?

Wanneer voel jij je geborgen en veilig?

Wanneer zou jij je niet geborgen voelen?

Weet je gebeurtenissen vanuit het verleden waarin jij onveilig en niet geborgen voelde?

Bij wie voel jij je geborgen en veilig?

Kan jij voor jezelf ook een gevoel van geborgenheid creeren? Hoe?

De bouwmeester begint met zijn vragenlijst. Hoe staat het met de muren, meneer? Hoe staat het met de torens? De kasteelheer zegt gelijk...

Vraag: Wat zeg je tegen de bouwmeester?

Wat zouden de muren, poorten en torens met geborgenheid te maken hebben?

De kasteelheer zegt: “Alles is goed!” Is hij er tenminste vanaf, maar de bouwmeester neemt hier geen genoegen mee.

De bouwmeester vraagt je waar je bang voor bent.

Vraag: Wat antwoord je hem?

Waar ben je bang voor?

Wat doe jij als je bang bent?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een meetlint.

Met een meetlint meet de bouwmeester de dikte, hoogte, kracht van de muren, torens en poort op.

112

Vraag: Wat is zijn conclusie?

Waarom zou de bouwmeester wel of niet tevreden zijn?

De kasteelheer neemt de bouwmeester mee naar zijn wapenkamer.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van allerlei wapens

Kijk, dit is mijn wapenkamer. Ik hoef nergens bang voor te zijn, want ik kan me goed verdedigen.

Spelkaart: De client krijgt een aantal spelkaart te zienen met daarop woorden zoals “wapens” “de groep” “vrienden” “verkering” “imago”

Vraag: Welke van deze kaarten uit je wapenkamer gebruik jij om je veilig te voelen?

Welke geven geen gevoel van veiligheid of geborgenheid aan jou?

Waarom is het zo belangrijk om je geborgen te voelen en te weten?

Wat gebeurt er als je je niet geborgen voelt?

113

Werkblad 16 - geborgenheid

Vragen:

Wat betekent geborgenheid voor mij? Schrijf deze woorden op in de muur...

Geborgenheid heeft voor mij wel / niet te maken met een gevoel

Geborgenheid heeft voor mij wel of niet te maken met wat ik weet.

Ik voel mij het meest geborgen als ik

Geborgenheid en je veilig weten, is voor mij moeilijk omdat:

Geborgenheid en je veilig weten, is voor mij belangrijk omdat:

Een tip aan mezelf om mij te helpen hierin:

114

17. De Graaf voor de poort - Positioneel leiderschap

Spelkaart(en) sessie 17:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een deftige graaf.

2. De client krijgt een elftal spelkaart te zien met daarop namen van mensen naar wie je misschien moet luisteren

3. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een sleutel

4. De client krijgt twee spelkaarten met op de ene kaart het woord: ‘boos worden’ en op de andere kaart het woord: ‘doel voor ogen houden’

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 17’.

Achtergrond informatie:

Veel vaderloze jongens lijken met positioneel leiderschap te worstelen. Vooral als er ook nog onduidelijke of slechte communicatie door dit leiderschap gebruikt wordt. Vaak leidt dit tot een innerlijk of daadwerkelijk conflict bij de jongere. Het probleem hier om heen is dat niemand zijn omgeving kan controleren. De huidige maatschappij is vol van positioneel leiderschap die nu en dan slecht communiceert. Hoe gaat een Antillaanse jongere hiermee om? Het kan de magazijnchef zijn van een winkel waar hij vakken vult, de manager MC Donalds, een leraar op school, de wijkagent, de jeugdleider, de sportcoach, de concierge, een straattoezichthouder.

Rinaldo (niet zijn werkelijke naam), een van de Antilliaanse jongens met wie ik veel optrok, kwam regelmatig in conflict met name leerkrachten die hem aanraakten bij een conflict. Zijn stelling was: “Niemand mag mij aanraken.”

In veel Antilliaanse gezinnen ligt het leiderschap binnen het gezin bij de moeder. De vader is in grote meerderheid niet aanwezig in het gezinsleven

115

en het leven van de jongens. Veel Antilliaanse jongens groeien op als vaderloze jongens. De leiderschappositie van de moeder in het gezin is sterk, maar bestaat voornamelijk uit relationeel leiderschap. De leiderschap komt voort uit de moederrelatie en vanuit liefde. De leiderschap is wel dominant en gezaghebbend, maar met name gebaseerd op de relatie: relationeel leiderschap.

Een grote meerderheid van vaderloze jongens kunnen moeilijk omgaan met positioneel leiderschap. Traditioneel gezien heeft een aanwezige vader in het gezin zowel een relationele als een positionele leiderschapsfunctie. Bewust of onbewust neemt de vader niet alleen relationeel leiderschap op zich, maar ook positioneel. Hij leidt en beschermt het gezin. “Ik ben het hoofd en uiteindelijk gebeurt het!” Dit geeft de zoon de kans om te leren dat positioneel leiderschap ook veilig en vertrouwd kan zijn.

Vanuit mijn observaties merk ik dat vaderloze jongens goed reageren op relationeel leiderschap. Ze kunnen goed opschieten met de aardige leraar, voetbalcoach, jeugdleider, etc. Maar ze reageren slecht op positioneel leiderschap zoals bijvoorbeeld op een strenge leraar, een veeleisende baas, een corrigerende wijkagent, etc. Bij een conflict met een relationele leider komt de relatie tijdelijk onder druk te staan. Het gevolg is dat de coach of de jeugdleider moet terugvallen op positioneel leiderschap. Wat interessant is dat je dan dezelfde reactie krijgt als bij de leraar of de wijkagent. De vaderloze jongen loopt dan soms weg van de relatie of zoekt snel herstel. Dit ligt aan zijn eer en zijn verlangen naar relatie en erkenning.

De omgeving kan een jongere niet veranderen, maar wel hoe hij of zij omgaat met deze omgeving? In deze sessie wil de counselor met de client kijken naar zijn reactie op positioneel leiderschap, de gedachten die de client hier omtrent heeft en ideeen om beter of anders op positioneel leiderschap te reageren.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- stil te staan bij het woordje ‘onderwerping’- te reflecteren over naar wie de client ervaart te moeten luisteren- bewust te worden van goede redenen om wel naar anderen te luisteren en hierin het eigen doel voor ogen te houden- bewust te worden van zijn sleutel in het wel of niet onderwerpen aan andere mensen- bewuster te worden van hoe om te gaan bij een slechte communicatie

116

Werkwijze sessie 17. De Graaf voor de poort - omgaan met positioneel leiderschap

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een deftige graaf.

Je staat op de muur en kijkt uit naar een grote legermassa voor. Het is de graaf van het nabijgelegen land. De graaf stapt af van zijn paard en gaat voor de poort staan. Hij begint te roepen: “Wij zijn het overwinningsleger. Je mag met ons mee doen, maar dan moet je je wel aan mijn graafschap onderwerpen.”

Je staat voor een probleem. Je kent deze graaf nog niet zo goed. Je weet dat het leger al grote overwinningen heeft behaald, maar dat de graaf regeert met een strakke hand. Zolang ridders meedoen met het leger en goed naar de graaf luisteren, is hij vrijgevig met lof en complimenten, maar als de ridder zijn eigen weg gaat, hoort die ridder er niet meer bij.

Je vraagt je af wat onderwerping inhoudt. Alles doen wat die graaf vraagt?

Vraag: Wat wil die graaf van je?

Wat denk jij dat onderwerping inhoudt?

Ben jij bereid om te doen wat die graaf wilt? Waarom wel of niet?

117

Je kiest ervoor om je niet aan de graaf te onderwerpen - wat dat ook mag betekenen. De graaf reageert lachend: “Dat is je eigen keuze! Je kunt altijd in je kasteel blijven zitten waarin jij je eigen baas bent, maar weet wel dat als jij iets wilt bereiken in dit land jij zult moeten luisteren naar wat ik tegen je zeg en opdraag. Wat wil jij eigenlijk bereiken?”

Dat is een goede vraag van de graaf.

Vraag: Wat wil jij bereiken in dit land?

Heb jij mensen in je leven waarnaar je moet luisteren? Wie zijn dit?

Waarom moet je naar ze luisteren?

Wat gebeurt er als je ervoor kiest om niet naar ze te luisteren en niet te doen wat ze zeggen?

Spelkaart: De client krijgt een elftal spelkaart te zien met daarop namen van mensen naar wie je misschien moet luisteren- de magazijnchef zijn van een winkel waar je vakken vult- de manager van de MC Donalds waar je werkt,- mijn moeder- mijn vader- mijn oma- een leraar op je school- de wijkagent- de jeugdwerker

- de sportcoach- de concierge- een straattoezichthouder.

Vraag: Je ziet hier een aantal personen die misschien een ‘graaf’ zijn in je leven - die willen of eisen dat je naar hen luistert. Kan jij twee stapels maken van mensen naar wie jij wel moet luisteren van jezelf en mensen naar wie jij niet moet luisteren van jezelf.

De client maakt twee stapels. De counselor kijkt eerst naar de reactie van de client op de eerste stapel van wel luisteren:

Vraag: Allereerst; wie mis jij in dit rijtje? Zijn er mensen die niet op deze kaarten staan en naar wie jij moet luisteren van jezelf?

Waarom moet je van jezelf wel luisteren naar de eerste stapel?

Waarom zijn deze mensen het waard om te doen wat ze zeggen?

Wat bereik je ermee als je wel naar hen luistert?

Wat kan je mis lopen als je niet naar hen luistert?

118

De counselor kijkt nu naar de tweede stapel:

Vraag: Waarom hoef jij van jezelf niet te luisteren naar deze mensen?

Hebben deze mensen invloed op je?

Wat zou je er mee bereiken als je wel naar hen zou luisteren?

Wat kan je mis lopen als je niet naar hen luistert? Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een sleutel

Vraag: Wat is voor jou de sleutel in het wel of niet hoeven luisteren naar wat andere mensen van je vragen of eisen?

Vaak ligt deze sleutel bij mijn doelen. Wil ik mijn diploma op school halen, dan doe ik wat de leerkracht van mij vraagt. Wil ik blijven werken in de winkel of bij de Mac, dan doe ik wat de manager zegt. Wil ik geen bekeuring, dan ben ik gehoorzaam aan de wijkagent.

Spelkaart: De client krijgt twee spelkaarten met op de ene kaart het woord: ‘boos worden’ en op de andere kaart het woord: ‘doel voor ogen houden’

Vraag: Maar wat doe je nou als iemand het op een hele dwingende manier of rot manier tegen je zegt. Een manier die je kwetst in je eer, die je boos of geirriteerd maakt. Waar luister je dan naar? Naar je boosheid en word je boos en gooi je je kop in de wind? Of luister je naar je einddoel: ik wil hier blijven werken. Ik wil dit geld verdienen en blijf je rustig? Waar ligt de balans tussen deze twee? Wanneer is het goed om boos te worden?

Wanneer is het goed om rustig te blijven?Hoe zorg je ervoor dat je niet ontploft?

Opdracht: Vul werkblad 17 in

Werkblad 17 - een dwingende graaf?

Vragen:

119

Ik doe wat deze persoon tegen mij zegt:

- de magazijnchef zijn van een winkel waar je vakken vult wel /niet

- de manager van de MC Donalds waar je werkt wel /niet

- mijn moeder wel / niet- mijn vader wel / niet- mijn oma wel / niet- een leraar op je school wel / niet- de wijkagent wel / niet- de jeugdwerker wel / niet- de sportcoach wel / niet- de concierge wel / niet- een straattoezichthouderwel / niet

De sleutel voor mij om wel of niet te doen wat een ander zegt, is:

Ik word wel / niet gemakkelijk boos als iemand naar wie ik normaal luister op een nare of dwingende manier tegen mij praat.

Als dit gebeurt, dan doe ik...

Mijn doel om naar iemand te luisteren, verlies ik snel / nooit / soms uit het oog.

Hier is mijn tip aan mij om beter te kunnen luisteren naar mensen van wie ik vind dat ik naar ze moet luisteren:

120

Doe wat ik tegen je zeg!

Nu luister jij naar mij!

18. De Draak verslaan - Zelfaanvaarding

Spelkaart(en) sessie 18:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een vuurspuwende draak

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een goudkleurig harnas

3. De counselor laat een spelkaart zien met dezelfde afbeelding van een goudkleurig harnas als daarnet met daarop de woorden ‘Ik mag er zijn. Het is goed zo’.

4. De counselor laat een spelkaart zien met een afbeelding van een smit

5. De counselor laat een spelkaart zien met daarop een toverstok.

6. De client krijgt een spelkaart met daarop de woorden: “Liefde voor jezelf krijg je door de liefde van een ander voor jou”

7. De client krijgt een aantal spelkaart met vlammen erop. Op elke spelkaart staat een ander negatief woord of zin: “Je bent niet goed genoeg” / “Je hoort er niet bij” / “Niemand houdt van je” / “Niemand wil je” / “Je bent lelijk” / “Je bent waardeloos” / “Kijk nou naar jezelf” / “Wat een lachertje”

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 18’.

Achtergrond informatie:

In deze sessie gaat de counselor met de client kijken naar het thema ‘zelfaanvaarding’. Volgens Peter Jansen is dit niet slechts een belangrijk thema in het werken met Antilliaanse jongeren, maar het kernprobleem waar Antilliaanse kinderen meeworstelen. Hij schrijft hierover in zijn artikel ‘Cultureel mozaik van het Antilliaanse kind’:

“De problemen met zijn identiteit vinden hun oorsprong in het negatieve levensconcept van onwaardig voelen en het zich schamen om een Antilliaan te zijn. Dit leidt tot gebrekkige zelfaanvaarding. Gebrekkige zelfaanvaarding gaat vaak gepaard met negatieve gedachten. Niet zelden werken negatieve gedachten als een vicieuze cirkel: telkens weer wordt men er door aangetast. Dit is een

121

belangrijk gegeven binnen het pastoraat met Antillianen. Een negatief zelfbeeld en daardoor zichzelf niet kunnen aanvaarden, werkt verlammend op iemands functioneren. Je levensconcept heeft invloed op je levensdoel. Bij veel Antilliaanse kinderen en jongeren is dat levensdoel verdwenen of alleen latent aanwezig. Werken aan iemands levensdoel is daarom de kern van pastoraat met Antilliaanse kinderen en jongeren.

Als we beseffen dat het kernprobleem van het Antilliaanse kind bij de zelfaanvaarding ligt, zal het duidelijk zijn dat er gewerkt moeten worden aan het zelfbeeld van het kind of de jongere. Hierbij is relatievorming de basis. Nu is dat in wezen bij elke vorm van pastoraat in enige mate het geval, maar zeker binnen de Antilliaanse cultuur zijn relaties de basis voor vertrouwen. Vertrouwen is weer de basis voor het pastoraat.

Binnen een vertrouwelijke relatie kan gewerkt worden aan het ombuigen een het negatief levensconcept. Kernpunt hierbij is werken aan het verleden en aan de toekomst. Met werken aan het verleden bedoelen we proberen duidelijk te krijgen waar het kind schade heeft opgelopen aan zijn zelfbeeld. Zoals in dit artikel beschreven, heeft dit diepe wortels. Dit impliceert dat zelfaanvaarding nauw samenhangt met waardeoordelen. Jezelf aanvaarden (of niet) komt voort uit een oordeel dat je velt over jezelf. Je vergelijkt jezelf met een norm en vindt dat je aan die norm moet voldoen. Jezelf niet accepteren, betekent dat je vindt dat je niet aan die norm voldoet. Deze norm kan voortkomen uit jezelf of zijn basis vinden in wat anderen denken en vinden. In het geval van het Antilliaanse kind, wordt zijn norm veelal bepaald door het verleden. Kernpunt in het pastoraat met Antilliaanse kinderen en jongeren is dit te onderkennen, te benoemen, te vertellen maar meer nog voor te leven dat blank zijn zeker niet beter is dan negroïde zijn. Dit proces krijgt vooral vorm door een respectvolle houding ten opzichte van het Antilliaanse kind. Het is belangrijk vanuit de Bijbel te vertellen dat we allemaal ‘uit dezelfde lap gescheurd’ zijn, maar ook dat ieder kind in Gods ookg uniek is. Dit unieke in de persoonlijkheid van het kind moet benoemd, maar vooral ook ontwikkeld worden. Dan zijn we bezig met een positieve identiteitsvorming. Dat dit in de praktijk veelal een langzaam proces is staat buiten kijf.”

De counselor wil deze sessie benutten om met de client op een speelse en begrijpbare wijze stil te staan bij het komen tot een zelfaanvaarding. De counselor realiseert zich dat dit niet binnen een sessie opgelost kan worden. Het is misschien meer een introductie tot het thema. Dit geldt trouwens voor alle sessies. Geen van deze sessies heeft het potentieel in zich om een probleem op te lossen, laat staan het kernprobleem van het Antilliaanse kind. Hopelijk is het een hulpmiddel in de weg tot volwassenheid.

122

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- stil te staan bij zijn zelfbeeld en zelfaanvaarding- te ontdekken wat zelfaanvaarding inhoudt- te ontdekken hoe je dit zou kunnen vinden- te ontdekken waarom en hoe hij reageert op de vurige woorden van de draak- beter om te leren gaan met het thema ‘zelfaanvaarding’

Werkwijze sessie 18. De Draak verslaan - zelfaanvaarding

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een vuurspuwende draak

Hoog in de bergen in een grot zit er al een lange tijd een grote groene vuurspuwende draak. Jij hebt vanuit jouw kasteel weinig last van de draak, maar de boeren om je heen hebben je gevraagd om als een echte ridder deze draak te verslaan. Ze bedoelen niet een potje voetbal of tafeltennis, maar ze willen dat jij hem doodt. Je eer als ridder verplicht je om naar de boeren te luisteren, dus ga jij je klaarmaken voor de reis naar de draak. Klaar om hem te verslaan.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een goudkleurig harnas

123

Je weet dat de grot van de draak volligt met de botten van dode ridders en lege harnassen. De draak waar je tegen moet gaan vechten, is niet zomaar een draak. Het is een hele gevaarlijke draak. Een vuurspuwende draak...

Vraag: Hoe voel jij je? Wordt het niet te spannend?

Om de draak te kunnen verslaan, heb je een speciaal harnas nodig. Het harnas van ‘Ik mag er zijn’

Spelkaart: De counselor laat de client een spelkaart zien met dezelfde afbeelding van een goudkleurig harnas als daarnet met daarop de woorden ‘Ik mag er zijn. Het is goed zo’.

Je hebt alleen een probleem. Je hebt dit harnas niet. Je hebt wel een mooi ijzeren harnas, maar daar gaan die vlammen van de draak zo door heen en word je gebarbecued.

Vraag: Waar zou je dit harnas van ‘Ik mag er zijn’ kunnen vinden?

Wie maakt deze harnassen?

Spelkaart: De counselor laat de client een spelkaart zien met een afbeelding van een smit

Je gaat naar de smit in het dorp en vraagt hem om dit harnas. De smit kijkt je lachend aan en vraagt je of je soms het harnas van zelfaanvaarding bedoelt.

Vraag: Wat is dat? Zelfaanvaarding?

Wat zou de smit hiermee bedoelen?

Hoe kom je hieraan?

De smit vertelt dat hij je hierin niet kunt helpen. Je hebt een soort toverstok nodig om dit pantser te vinden. Een toverstok? Waar vind je nu weer een toverstok?

Opdracht: Ga naar werkblad 18 en vul de vragen in tot de streep - ga daarna hier verder...

Spelkaart: De counselor laat de client een spelkaart zien met daarop een toverstok.

De smit geeft je een toverstok. Je begint er gelijk mee te zwaaien en probeert drie dingen aan jezelf te veranderen. Dit lukt helemaal niet. Je verandert niet. De toverstok lijkt niet te werken. De smit begint te lachen. Hij legt het uit: “Deze toverstok verandert niet hoe je bent, maar verandert hoe jij denkt over jezelf. Zodat jij jezelf gaat aanvaarden, dat jij er mag zijn van jezelf.”

124

Vraag: Nu begrijp je er helemaal niks meer van, of wel?

Hoe verander je hoe je denkt over jezelf?

Je gaat naar de smit en zegt dat je niet weet hoe dit moet. Hij geeft je een kaart:

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop de woorden: “Liefde voor jezelf krijg je door de liefde van een ander voor jou”

De smit vertelt je dat als je weet dat andere mensen van je houden en blij met je zijn zoals je bent je automatisch dit harnas van ‘ik mag er zijn’ om kan doen. Denk aan de liefde en de aanvaarding van die persoon voor jou en het harnas heb je aan.

Vraag: Welke persoon in jouw leven houdt heel veel van je?

Bij welke persoon in jouw leven mag je zijn zoals je bent?

Als je dit gelooft en vasthoudt, draag je het harnas van ‘Ik mag er zijn’.

Jij gaat op reis naar de draak. Het is een lange reis, maar als je eenmaal hoog in de bergen bent, ruik je de zwawel al. Ergens uit een grot zie je grote donkere wolken rook naar buiten komen. Je hebt je draak gevonden.

Je stapt de rokigere grot binnen. De draak ziet je en begint zijn vurige vlammen te spuwen.

Spelkaart: De client krijgt een aantal spelkaart met vlammen erop. Op elke spelkaart staat een ander negatief woord of zin: “Je bent niet goed genoeg” / “Je hoort er niet bij” / “Niemand houdt van je” / “Niemand wil je” / “Je bent lelijk” / “Je bent waardeloos” / “Kijk nou naar jezelf” / “Wat een lachertje”

Vraag: Welke van deze woorden doen je helemaal niks?

Voor welke van deze woorden ben je gevoelig?

Welke van deze woorden zou je het ergst vinden als iemand die tegen je zou zeggen?

Waarom?

Waarom zou het pantser van zelfaanvaarding / van ‘Ik mag er zijn’ je tegen deze vlammen helpen?

Je laat de vlammen van de draak over je heen komen. Vanwege het pantser / harnas doen deze vlammen je niets. Maar...

125

Vraag: Hoe zou je deze draak nu kunnen verslaan?

Wat voor zwaard heb je hiervoor nodig? Hoe zou je dit zwaard noemen?

Opdracht: Ga verder in het werkblad

126

Werkblad 18 - harnas van zelfaanvaarding

Wat vind jij moeilijk / lelijk / vervelend Aan jezelf

Welke drie dingen zou je aan jezelfveranderen als je een toverstokje had

Wat zou er gebeuren in je leven als dit verandert?

Wat zou er gebeuren als deze dingennooit zouden veranderen?

Wie in jouw leven houdt heel veel van jeen mag je zijn zoals je bent / mag je er zijn?

Welke van deze woorden raken je? (Omcirkel het beste antwoord voor jou)

Je bent niet goed genoeg Niet Wel Beetje

Je hoort er niet bij Niet Wel Beetje

127

Niemand houdt van je Niet Wel Beetje

Niemand wil je Niet Wel Beetje

Je bent lelijk Niet Wel Beetje

Je bent waardeloos Niet Wel Beetje

Kijk nou naar jezelf Niet Wel Beetje

Wat een lachertje Niet Wel Beetje

Je stelt niks voor Niet Wel Beetje

Hoe kan ik deze draak verslaan?

19. Op Jacht met mijn Vrienden - Groepsdruk

Spelkaart(en) sessie 19:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van drie ridders te paard.

2. De client krijgt vier spelkaarten zien:Spelkaart 1: Deze spelkaart bevat het woord: “Nee” Spelkaart 2: Deze spelkaart bevat het woord: “Ja” Spelkaart 3: Deze spelkaart bevat het woord: “Nee.... ja!” Spelkaart 4: Deze spelkaart bevat het woord: “Ja... nee!”

3. De client krijgt een aantal groene spelkaarten te zien en een aantal rode spelkaarten. De kaarten lijken op geldpapier.De groene spelkaarten bevatten woorden zoals ‘cool’ of ‘respect’ of ‘erbij mogen horen’.De rode spelkaarten bevatten woorden zoals ‘afwijzing’ of ‘kleinerend’ of ‘buitengesloten’

4. De client krijgt twee spelkaarten te zien met op elk een afbeelding van een weegschaal.

Spelkaart 1: Op deze spelkaart zie je de weegschaal met aan de linkerhand de woorden ‘Ik doe wat ik zelf kies’ en aan de rechterhand het rood en groene geld. In deze kaart is ‘Ik doe wat ik zelf kies’ zwaarder dan het geld.

128

Spelkaart 2: Op deze spelkaart zie je de weegschaal met aan de linkerhand de woorden ‘Ik doe wat ik zelf kies’ en aan de rechterhand het rood en groene geld. In deze kaart is ‘het geld zwaarder dan ‘Ik doe wat ik zelf kies’.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 19’.

Achtergrond informatie:Groepsdruk kan bij veel jongeren een grote rol in hun leven spelen, vooral in het maken van keuzes. De druk die de groep op een client kan uitoefenen, is bij voorkeur verbaal, niet verborgen, maar luid en duidelijk. Toch lijkt het er op dat een jongere in deze situatie zich niet realiseert: er wordt nu druk op mij uitgeoefend, maar ik kan ‘nee’ blijven zeggen. Het zijn toch vrienden. Automatisch lijkt de jongere mee te gaan met de druk zonder dat hij hier bewust bij heeft stilgestaan en een duidelijke bewuste keuze heeft gemaakt.

In deze sessie wil de counselor met de client gaan kijken naar hoe de dynamiek van groepsdruk werkt. Wat de valuta is waarmee de ‘vrienden’ de client betalen, voor welke valuta de client gevoelig is en extra waarde aan toekent, hoe de weegschaal van de keuze werkt. Het doel is om de client te helpen om bewuster om te kunnen gaan met groepsdruk en in deze situatie bewuster keuzes te kunnen maken.

Doelstellingen:In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van hoe groepsdruk werkt- bewust te worden van de valuta waarmee betaalt wordt- bewust te worden van de invloed van de valuta met waarde voor de client- te ontdekken hoe en wanneer de client keuzes maakt om wel of niet mee te gaan met groepsdruk- bewuster om te kunnen gaan met groepsdruk en in deze situatie bewuster keuzes te kunnen maken.Werkwijze sessie 19. Op Jacht met mijn Vrienden - Groepsdruk

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van drie ridders te paard.

Een aantal vrienden van je staan voor de poort van je kasteel. Ze nodigen je uit om lekker een eindje te gaan rijden. Jij vindt het altijd leuk om je vrienden te zien en gaat dus gauw met ze mee. Halverwege de rit stelt een van de vrienden voor om op rooftocht te gaan, een ander kasteel te beroven of een reiziger in elkaar te slaan. Jij weet dat je eigenlijk niet mee wilt, maar ze oefenen druk op je uit.

Vraag: Wat doe je?

129

Spelkaart: De client krijgt vier spelkaarten zien:Spelkaart 1: Deze spelkaart bevat het woord: “Nee” Spelkaart 2: Deze spelkaart bevat het woord: “Ja” Spelkaart 3: Deze spelkaart bevat het woord: “Nee.... ja!” Spelkaart 4: Deze spelkaart bevat het woord: “Ja... nee!”

Vraag: Welke kaart laat jij aan je vrienden zien? Waarom?

Jij wilt niet mee gaan op rooftocht met je vrienden, maar zij willen wel heel graag dat je mee gaat. Jouw vrienden betalen je om mee te gaan. Ze betalen helaas niet met geld, maar met...

Spelkaart: De client krijgt een aantal groene spelkaarten te zien en een aantal rode spelkaarten. De kaarten lijken op geldpapier.De groene spelkaarten bevatten woorden zoals ‘cool’ of ‘respect’ of ‘erbij mogen horen’.De rode spelkaarten bevatten woorden zoals ‘afwijzing’ of ‘kleinerend’ of ‘buitengesloten’

Je riddervrienden willen je betalen om toch met hen mee te doen met dit groene en rode geld. Het groene geld zijn positieve dingen die ze je bieden. Als je wel meegaat, dan ben je ‘cool’. Dan hebben ze ‘respect’. Dan ‘hoor’ je er helemaal ‘bij’. Het rode geld waarmee ze je willen betalen, zijn negatieve dingen die ze je bieden. Als je niet meegaat, dan ben je een ‘sukkel / afwijzing’, dan ben je een ‘mietje / kleinerend’, dan ‘hoor je er niet bij / buitengesloten’.

Opdracht: Pak werkblad 19 erbij en vul de vragen in.

Vraag: Welk van dit rode of groene geld heeft voor jou helemaal geen waarde / doet je niets?

Welk van dit geld heeft voor jou de meeste waarde?

Waar kunnen ze je mee omkopen?

Spelkaart: De client krijgt twee spelkaarten te zien met op elk een afbeelding van een weegschaal.Spelkaart 1: Op deze spelkaart zie je de weegschaal met aan de linkerhand de woorden ‘Ik doe wat ik zelf kies’ en aan de rechterhand het rood en groene geld. In deze kaart is ‘Ik doe wat ik zelf kies’ zwaarder dan het geld. Spelkaart 2: Op deze spelkaart zie je de weegschaal met aan de linkerhand de woorden ‘Ik doe wat ik zelf kies’ en aan de rechterhand het rood en groene geld. In deze kaart is ‘het geld zwaarder dan ‘Ik doe wat ik zelf kies’.

130

Hier zie je twee kaarten met daarop een allebei een weegschaal. Aan de ene kant van de weegschaal zie je de woorden ‘Ik doe wat ik zelf kies’. Ik laat mij niet ompraten of omkopen door mijn vrienden. Ik doe niet met ze mee. Ik kies mijn eigen weg. Aan de andere kant van de weegschaal zie je het geld - alles wat je vrienden zeggen of doen om je toch mee te krijgen.

Vraag: Welke van deze twee kaarten past het best bij jou? Waarom?

Hoeveel geld moet er in de weegschaal liggen om zwaarder te worden dan zelf te blijven kiezen?

Bij welke hoeveelheid geld gaat de weegschaal om van je eigen keuze naar doen wat je vrienden willen?

Kan je een voorbeeld geven van wanneer je wel of niet bent meegegaan met de groepsdruk van je vrienden?

Wanneer en waarom kon je wel duidelijk ‘nee’ zeggen tegen je vrienden?

Hoe zou jij jezelf sterker kunnen maken tegen groepsdruk?

131

Werkblad 19 - Omgaan met groepsdruk

Kruis aan welk geld waarde voor jou heeft:Mijn vrienden vinden me cool / stoer

Mijn vrienden hebben respect voor mij

Ik hoor er helemaal bij

Mijn vrienden lachen me uit

Mijn vrienden noemen mij een mietje / watje

Ik lig er uit volgens mijn vrienden

Waar kunnen ze je mee omkopen?

Welke kaart van de weegschaal past bij jou?

Wanneer kunnen je vrienden je wel of niet omkopen?

Ik kan mijzelf versterken / sterker makenin het niet meegaan met de groepsdruk door...

Dit is een door mij bedachte oefening

132

20. Bibliotheek en de bewaker van het hart - omgaan met het verleden

Spelkaart(en) sessie 20:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een bibliotheek.

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een kleurrijk boek

3. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een heel donker boek

4. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een bewaker

5. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van de poort

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 20’.

Achtergrond informatie:

Het doel van deze methodiek is om een negatief levensconcept om te buigen in een positief levensconcep. Kernpunt hierbij is zowel het werken aan het verleden als aan de toekomst. Met werken aan het verleden bedoelen we proberen duidelijk te krijgen waar het kind schade heeft opgelopen aan zijn zelfbeeld. In deze sessie wil de counselor met de client gaan kijken naar het verleden en hierin leuke, maar ook met name nare of verdrietige dingen uit belichten. De gedachte hierachter is om de client te helpen bewust te worden van het effect van nare elementen vanuit het verleden om het heden en op een hele speelse wijze te kijken naar hoe de client hier (nog) beter mee om zou kunnen gaan.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- te reflecteren om zowel leuke als nare en verdrietige aspecten vanuit zijn verleden

133

- bewust te worden van het effect van met name de verdrietige aspecten op zijn functioneren nu- op een speelse wijze na te gaan denken over hoe hij hier beter of anders mee om zou kunnen gaan.

Werkwijze sessie 20. Bibliotheek en bewaker van het hart - omgaan met het verleden

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een bibliotheek.

Je komt nu je bibliotheek binnen. Ja, dat wist je misschien niet. Maar in jouw kasteel is er een enorme bibliotheek vol met boeken. Misschien vraag jij je af wat er allemaal in deze boeken staat. In deze boeken staat alles wat je ooit gezien hebt, gehoord hebt, geproefd hebt, gevoeld hebt en meegemaakt hebt. Elke avond wordt alles wat je die dag hebt meegemaakt door een bewaker in de boeken van de bibliotheek bij de geschreven.

Vraag: Hoe zou jij deze bibliotheek noemen? Waarom?

Hoe zou je hem nog anders kunnen noemen?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een kleurrijk boek

In jouw bibliotheek staan allemaal verschillende soorten boeken. Hier heb je bijvoorbeeld een heel kleurrijk boek. Daarin staan allemaal hele leuke dingen in die jij hebt meegemaakt.

Vraag: Als jij drie van de leukste dingen zou moeten noemen die in dit boek staan, die jij hebt meegemaakt. Welke drie zouden dit zijn?

Waarom maakte dit zo leuk?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een heel donker boek

Zoals ik net zei, staan er in jouw bibliotheek allemaal verschillende soorten boeken. Hier heb je bijvoorbeeld een heel donker boek. Dit is een boek

134

waarin je misschien niet zo vaak wilt kijken. Hier staan allemaal nare en verdrietige dingen in die jij hebt meegemaakt.

Vraag: Zou je iets willen vertellen uit dit boek. Over vervelende dingen praten is nooit leuk. Maar zijn er dingen die in dit boek staan of is het misschien gelukkig nog helemaal leeg?

Wat zouden voor jou drie vervelende of verdrietige dingen zijn die in dit boek staan?

De counselor kan aan de hand van de antwoorden van de client hier verder op in gaan.

In elke bibliotheek staan boeken op hun vaste plek. Misschien je favoriete boeken vooraan, waar je ze snel kunt vinden. Misschien andere boeken die je veel inkijkt op een plek waar je ze zo kan pakken. Misschien de vervelende boeken op een geheim verborgen plekje achteraf.

Vraag: Waar staan deze donkere boeken in jouw bibliotheek? Waarom?

Zoals ik net vertelde, komt er elke avond een bewaker die alles wat je die dag hebt meegemaakt, opschrijft in een van de boeken.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een bewaker

Vraag: Wie zou deze bewaker kunnen zijn? Hoe zou hij kunnen heten?

Ik noem hem maar de bewaker van het hart. Deze bewaker van het hart staat de hele dag bij de poort van het kasteel.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van de poort

Vraag: Waar zou deze bewaker opletten?

Wat is de taak van deze bewaker?

Wat zou deze bewaker doen met alles wat hij ziet en opschrijft?

De dingen die wij in het verleden meemaken, dragen we met ons mee in ons geheugen. Maar ook in ons hart. Dit betekent dat als wij vervelende of nare dingen hebben meegemaakt de bewaker van ons hart de volgende keer extra op zijn hoede is. Als jij je vinger hebt gebrand aan een kaars, zorgt de bewaker van ons hart ervoor dat we voortaan extra op ons hoede zijn als je een kaars ziet.

135

Dit werkt niet alleen met het branden van onze vinger aan een kaars, maar ook met verdrietige of nare dingen die wij meemaken. Jij noemde net een of meerdere nare dingen die jij hebt meegemaakt.

Vraag: Hoe zou de bewaker van het hart reageren op de nare dingen die jij hebt meegemaakt?

Waar is hij extra voorzichtig voor?

Hoe vind jij dat? Ben jij het met de bewaker eens? Waarom?

Stel dat jij de bewaker mocht helpen om beter hiermee om te gaan - wat zou jij tegen deze bewaker zeggen?

Welke tip zou jij hem geven?

Opdracht: vul werkblad 20 in

Werkblad 20 - de bibliotheek en de poort

Vragen:

Dit is iets verdrietigs of naars dat ik in het verledenheb meegemaakt

Kan de bewaker van je hart jou helpen zodat dit niet meer gebeurt? Ja / Nee

Ja: De bewaker van mijn hart zorgt ervoor dat dit nooit meer kan gebeuren door

136

Nee: Dit kan niet, want

Ik denk... SOMS / NOOIT / VEEL aan dit verdrietige of nare

Ik denk dan

Bewaker in de poort:

Schrijf een tip aan de bewakerin de poort hoe hij om kan gaanmet nare dingen uit het verleden:

21. Een feestdag - interesses

Spelkaart(en) sessie 21:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een wapperende vlag

2. De client krijgt een spelkaart te zien van daarop een droomwolk

137

3.. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een steen. In het spel zitten 9 van deze spelkaarten verborgen. De client moet alle negen steenkaarten vinden om het amulet te kunnen vinden.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 21’.

Stenen verzamelen:In deze sessie kan de client ‘steen nr. 6’ vinden. Deze steen is een van de negen stenen die de client tijdens de 26 avontuurpunten kan vinden. De steen staat afgebeeld op het werkblad. De client of de counselor schrijft het toekomstbeeld van de client in de steen. De client krijgt daarnaast ook een steenspelkaart.

Achtergrond informatie:In deze sessie gaat de counselor met de client kijken naar de interesses van het kind. Interesses zijn aspecten in het leven van het kind waarin het zich goed, veilig en thuis voelt. Hopelijk zal een kind dat bezig is met zijn interesses zich hierbij prettig en op zijn / haar gemak voelen. Het doel van deze sessie is om het kind te laten stilstaan bij zijn / haar interesses en hem / haar hierin te bevestigen of aan te moedigen.

Peter Jansen in zijn artikel over de culturele mozaik van het Antilliaanse kind schrijft het volgende : “Oefen vooral met vaardigheden die hun zekerheid kunnen geven en hun zwakheden en negatieve gevoelens compenseren. Liefde, acceptatie en stimulans zijn belangrijke ingrediënten binnen het pastoraat met Antilliaanse kinderen. Maar ook speciale persoonlijke aandacht en hulp om te ontdekken wie het kind zelf is en wat het kind zelf kan, is van essentieel belang.”

Als de client zijn / haar interesses ontdekt of hier beter bewust van wordt en hierin op lange termijn aangemoedigd wordt, zal dit een positief effect op het zelfbeeld en uiteindelijk ook op het levensdoel van het kind hebben. Vandaar dat ook in deze sessie een steen verborgen zit.

Doelstelling sessie:In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van de interesses van de client- bewust te worden van hoe de client met deze interesses omgaat- te reflecteren op de toekomst en hierin te kijken naar eventuele geprojecteerde veranderingen in de interesses- zich verder te ontwikkelen in deze interesses - door dit alles het zelfbeeld van de client te versterken

Werkwijze sessie 21. Een feestdag - interesses

138

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een wapperende vlag

Het is vandaag feestdag in jouw kasteel. Het is een groot feest ter ere van jouw kasteelheerschap. Jij mag vandaag op deze feestdag gaan doen wat jij wilt.

Vraag: Wat ga je doen?

Wat zijn je interesses?

Wat doe jij met ze?

Wanneer beoefen je deze?

Hoe voel jij je als je hiermee bezig bent? Wat doet dit met je?

De counselor neemt hierna de tijd om de client te bemoedigen in zijn interesses en met de client te kijken naar hoe hij zijn interesses kan ontwikkelen.

Opdracht: Pak het werkblad erbij en schrijf deze woorden in de vlag van de feestdag.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een droomwolk

Vraag: Ik heb hier een kaart met daarop een droomwolk. Dit is zo’n wolk waarop je heerlijk weg kunt dromen. Nu denk ik dat er misschien ook wel een aantal dingen zijn die je heel graag in de toekomst zou willen doen. Waar jij misschien van droomt. Kan jij er drie bedenken?

Hoe zou jij dat vinden om deze dingen te doen?

Wat zou je ervoor moeten doen om deze interesses ook echt op te pakken?

De counselor neemt hierna de tijd om de client hierin te bemoedigen en met hem over door te praten.

Opdracht: Pak het werkblad erbij en schrijf deze woorden in de spiegel van Later

Vul de rest van het werkblad in

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client een steenspelkaart die hij mag bewaren in zijn kaartendoosje.

139

Werkblad 21 - mijn interesses

Schrijf drie interesses in de vlag van je feestdag:

Schrijf drie toekomstige interesses in de wolk van de toekomst:

Steen 6: Mijn interesses

140

Kies de twee favoriete interesses van hierboven uit en schrijf deze in de steen hiernaast

22. Mentor op bezoek - mentorschap

Spelkaart(en) sessie 22:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een jonge volwassen Antilliaanse man in een net pak.

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop het woord ‘Mentor’

3. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een weg met op deze weg een aantal vraagtekens

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 22’.

Achtergrond informatie:

Een antilliaanse jongere, maar eigenlijk elke jongere heeft naast zijn ouders een of meerdere mentoren in zijn leven nodig die hem op sleeptouw nemen, in hem investeren, hem nieuwe dingen voorleven en leren en hem helpen om zijn plaats in de maatschappij te nemen. In de tijd van de kasteelheren werden hier vroeger speciale leraren voor ingehuurd om de jongere al deze dingen bij te brengen. Je zou kunnen aan de zwaardmeesters die de jonge kasteelheer leerden strijden en de monniken die hem leerden lezen. In sommige gezinnen wordt deze rol onbewust of bewust door ooms ingevuld. In andere situaties zijn het kennissen of vrienden van de ouders, sportleraren of sporttrainers. In veel gevallen hebben jongeren helaas geen enkele volwassen mentor die zij kunnen vertrouwen en die in hen investeert.

Jongeren zoeken dit dan bij elkaar in bendes of in vriendengroepen. In de film de Lion King zie je dat de leeuwenwelp Simba die vindt in zijn bende met Pumba en Timoon:

141

“ In de animatiefilm ‘Lion King’ moet de leeuwenwelp Simba op de vlucht. Scar, zijn gemene oom heeft hem ervan overtuigd dat hij zijn vader ‘de Leeuwenkoning’ heeft gedood en dat hij maar het beste kan weggaan. Simba vlucht weg; weg van zijn roeping en taak om zijn vader als koning op te volgen. In plaats daarvan neemt zijn slechte oom Scar de rol van de koning op zich. Simba vlucht het oerwoud in, waar hij vrienden maakt met Pumba en Timoon. Met zijn drieenen ontwikkelen ze een nieuwe manier van leven die ze ‘hakuna matata’ noemen: geniet van het leven en maak je geen zorgen.

Als Simba op een dag dan ook hoort hoe het land lijdt onder de slechte koning Scar, wil hij zijn gemakkelijke leventje in het oerwoud niet opgeven. Het is door Rafiki de aap die als een mentor naar hem toe komt om hem terug te brengen naar zijn roeping, taak en verantwoordelijkheid, dat Simba het oerwoud en zijn manier van leven wil achterlaten.

Rafiki laat hem een beeld van zijn vader zien en van het potentieel dat in hem zelf ligt. Dit geeft Simba de kracht om op reis te gaan. Maar om de troon toe te eigenen en zijn rechtmatige plaats in te nemen, moet hij wel zijn oom Scar verslaan.”

In het beeld dat de aap Rafiki aan de leeuw Simba laat zien, verschijnt plotseling zijn vader die zegt: “Je bent vergeten wie je bent. Je bent meer dan wat er nu van je geworden is. Je moet je plaats innemen in de levenscirkel. Je bent mijn zoon, de enige ware koning. Herinner je wie je bent.” Antilliaanse jongeren hebben iemand als de aap Rafiki nodig. Dit zijn mentoren, zoals positieve rolmodellen, relationele jongerenwerkers, succesvolle Antilliaanse mannen, enz. om hen uit deze houding van ‘hakuna matata’ te halen en hen te helpen hun plaats in te nemen in de maatschappij. Dit gaat verder dan alleen maar stage begeleiden en jeugdwerk op afstand doen. Veel Antilliaanse jongeren zijn diep van binnen bang om deze maatschappij in te gaan. Om hun plaats in te nemen, moeten ze net als Simba in het verhaal eerst Scar (engels voor lidteken) verslaan. Ze moet hun lidteken onder ogen durven komen en dit lidteken overwinnen, maar wat is dit lidteken? Dit lidteken is verbonden aan hun historische achtergrond, de afwezigheid van de vader, het negatieve zelfbeeld. Je zou een hele lijst kunnen maken.

Deze jongeren hebben een mentor nodig, die hen helpt om hun eigen identiteit te vinden; los van ouders. Mentoren zijn mensen die zich voor langere tijd aan het leven van een jongere verbinden en hen voorleven en leren wat het is om een volwassen Antilliaanse man te zijn.

Een ieder komt op zijn levenspad vragen tegen waarop hij een antwoord moet vinden.

Een goede mentor:* helpt bij het vinden van deze vragen en antwoorden

142

* brengt de jongere bij zijn eigen kracht en kwaliteit en verschaft helderheid over de rol van de jongere in het leven en de maatschappij* Stemt hetgeen hij brengt af op de jongere en de lessen die deze jongere nodig heeft.* helpt hem verantwoordelijk dragen* is een helpende hand* begeleidt de jongere, wijst hem op valkuilen en laat hem niet vallen bij een gemaakte fout* leert de jongere: - omgaan met macht en onmacht

- hoe je jezelf in de wereld zet- hoe je volwassen om kan gaan met het andere geslacht- hoe je omgaat met je eigen agressie en onvermogen- hoe je duidelijk en volwassen communiceert- hoe je fouten onder ogen kan zien zonder eigenwaarde

verliezen- hoe je om kunt gaan conflicten

* Zegent jongeren en geeft hen de plek die hen toekomt

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor bij de client het idee van een mentor introduceren. Hij wil de client uitleggen wat de rol van een mentor inhoudt. Hij wil samen met de client gaan kijken welke mentoren zich al in het leven van de client bevindenHij wil samen met de client gaan kijken hoe de client een mentor kan vinden.

Werkwijze sessie 22. Mentor op bezoek - mentorschap

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een jonge volwassen Antilliaanse man in een net pak.

Vraag: Waar moet je aan denken als je deze man ziet?

143

Wat roept dit plaatje voor gedachten of gevoelens bij je op?

Je staat op de muur en kijkt uit naar het pad voor de poort. Je krijgt vandaag bezoek. Bezoek van deze meneer op de spelkaart.

Vraag: Wie zou dit kunnen zijn?

Ik zal hem aan je voorstellen. Zijn naam is Mentor.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop het woord ‘Mentor’

Vraag: Waar moet je aan denken als je het woord ‘mentor’ hoort?

Heb je bijvoorbeeld weleens op school een mentor gehad?

Wat doet een mentor?

Deze mentor komt niet van je school, maar komt elke week op bezoek bij jou in je kasteel. Deze mentor weet dat iedere jongen naast zijn ouders een of meerdere mentoren in zijn leven nodig die hem op sleeptouw nemen, in hem investeren, hem nieuwe dingen voorleven en leren en hem helpen om zijn plaats in de maatschappij te nemen. In de tijd van de kasteelheren werden hier vroeger speciale leraren voor ingehuurd om de jongere al deze dingen bij te brengen. Je zou kunnen aan de zwaardmeesters die de jonge kasteelheer leerden strijden en de monniken die hem leerden lezen.

Vraag: Wat zou deze mentor jou in jouw kasteel kunnen leren?

Mentoren zijn mensen die zich voor langere tijd aan het leven van een jongere verbinden en hen voorleven en leren wat het is om een volwassen Antilliaanse man te zijn.

Vraag: Wanneer ben je volgens jou volwassen? Heeft dit alleen met leeftijd te maken?

Wat is volgens jou een volwassen Antilliaanse man?

Hoe ziet zijn leven eruit?

Ken jij mannen die echte volwassen zijn? Wat spreekt je in hun leven aan?

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een weg met op deze weg een aantal vraagtekens

Een ieder komt op zijn levenspad vragen tegen waarop hij een antwoord moet vinden.

144

Een goede mentor helpt je bij het vinden van deze vragen en antwoorden

Vraag: Zou jij een of meerdere vragen kunnen bedenken waarbij een mentor jou zal kunnen helpen?

Een goede mentor brengt helpt een jongere te ontdekken waar hij goed in is en wat zijn talenten zijn en helpt de jongere om later een eigen leven op te bouwen.

Vraag: Wie zou jou hierin goed kunnen helpen? Ken jij iemand die je misschien hierin al helpt of dit zou willen doen?

Hoe zou je zo iemand kunnen vinden?

Zou je zo iemand in je leven willen? Waarom?

145

Werkblad 22 - een mentor

Opdracht: lees deze 12 stellingen goed door. Begrijp ik elke van deze stellingen.

Kruis hierna de rondjes aan.

Een mentor is Dit vind ik Deze persooniemand die: belangrijk heb ik in mijn leven1. mij helpt bij het vinden van vragen en antwoorden in mijn leven

2. mij helpt ontdekken waar ik goed in ben en wat mijn talenten zijn en helpt mij om later een eigen leven op te bouwen

3. mij helpt om verantwoordelijkheden te dragen

4. een helpende hand biedt

5. mij wijst op fouten en valkuilen en mij niet vallen als ik een fout maak

6. mij leert om goed om te gaan met macht en onmacht

7. mij leert hoe ik goed om kangaan met meisjes en vrouwen

8. mij leert hoe ik goed om kangaan met mijn agressie en frustratie als dingen niet lukken of gaan zoals ik dat wil

9. mij leert hoe ik goed om kangaan met ruzies en conflicten

10. mij leert hoe ik op eigenbenen kan gaan staan

146

11. mij leert hoe ik goed om kangaan met mijn fouten zonder datik daardoor mijn waarde verlies

12. die mij leert hoe ik goed kanvertellen wat ik denk en wil

23. De Pratende Spiegel - Zelfbeeld

Spelkaart(en) sessie 23:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een gouden spiegel

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de woorden: “Spiegeltje, spiegeltje, lieg toch niet. Wat denk jij als je me nu zo ziet?”

3. De counselor laat de client drie spelkaarten zien met daarop de woorden: “10 jaar verder” / “20 jaar verder” / “50 jaar verder”

4. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een steen. In het spel zitten 9 van deze spelkaarten verborgen. De client moet alle negen steenkaarten vinden om het amulet te kunnen vinden.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 23’.

Stenen verzamelen:In deze sessie kan de client ‘steen nr. 7’ vinden. Deze steen is een van de negen stenen die de client tijdens de 26 avontuurpunten kan vinden. De steen staat afgebeeld op het werkblad. De client of de counselor schrijft het toekomstbeeld van de client in de steen. De client krijgt daarnaast ook een steenspelkaart.

Achtergrond informatie:

Peter Jansen in zijn artikel over de culturele mozaik van het Antilliaanse kind schrijft het volgende over het zelfbeeld van het Antilliaanse kind:

“In het voorgaande hebben we gesteld dat het koloniale verleden een stempel heeft gezet op het zelfbeeld van de Antilliaan. De problemen met zijn identiteit vinden hun oorsprong in het negatieve levensconcept van onwaardig voelen en het zich schamen om een Antilliaan te zijn. Dit leidt tot gebrekkige zelfaanvaarding. Gebrekkige

147

zelfaanvaarding gaat vaak gepaard met negatieve gedachten. Niet zelden werken negatieve gedachten als een vicieuze cirkel: telkens weer wordt men er door aangetast. Dit is een belangrijk gegeven binnen het pastoraat met Antillianen. Een negatief zelfbeeld en daardoor zichzelf niet kunnen aanvaarden, werkt verlammend op iemands functioneren. Je levensconcept heeft invloed op je levensdoel. Bij veel Antilliaanse kinderen en jongeren is dat levensdoel verdwenen of alleen latent aanwezig. Werken aan iemands levensdoel is daarom de kern van pastoraat met Antilliaanse kinderen en jongeren.

Als we beseffen dat het kernprobleem van het Antilliaanse kind bij de zelfaanvaarding ligt, zal het duidelijk zijn dat er gewerkt moeten worden aan het zelfbeeld van het kind of de jongere. Hierbij is relatievorming de basis. Nu is dat in wezen bij elke vorm van pastoraat in enige mate het geval, maar zeker binnen de Antilliaanse cultuur zijn relaties de basis voor vertrouwen. Vertrouwen is weer de basis voor het pastoraat.

Binnen een vertrouwelijke relatie kan gewerkt worden aan het ombuigen een het negatief levensconcept. Kernpunt hierbij is werken aan het verleden en aan de toekomst. Met werken aan het verleden bedoelen we proberen duidelijk te krijgen waar het kind schade heeft opgelopen aan zijn zelfbeeld. Zoals in dit artikel beschreven, heeft dit diepe wortels. Dit impliceert dat zelfaanvaarding nauw samenhangt met waardeoordelen. Jezelf aanvaarden (of niet) komt voort uit een oordeel dat je velt over jezelf. Je vergelijkt jezelf met een norm en vindt dat je aan die norm moet voldoen. Jezelf niet accepteren, betekent dat je vindt dat je niet aan die norm voldoet. Deze norm kan voortkomen uit jezelf of zijn basis vinden in wat anderen denken en vinden. In het geval van het Antilliaanse kind, wordt zijn norm veelal bepaald door het verleden. Kernpunt in het pastoraat met Antilliaanse kinderen en jongeren is dit te onderkennen, te benoemen, te vertellen maar meer nog voor te leven dat blank zijn zeker niet beter is dan negroïde zijn. Dit proces krijgt vooral vorm door een respectvolle houding ten opzichte van het Antilliaanse kind. Het unieke in de persoonlijkheid van het kind moet benoemd, maar vooral ook ontwikkeld worden. Dan zijn we bezig met een positieve identiteitsvorming. Dat dit in de praktijk veelal een langzaam proces is staat buiten kijf.”

In deze sessie kijkt de counselor met de client naar het zelfbeeld van de client. Wat is dit zelfbeeld? Hoe is dit ontstaan? Welke gedachten heeft de client voor zichzelf en zijn zelfbeeld in de toekomst? Hoe zou hij zich graag willen zien en ontwikkelen?

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:

148

- bewust te worden van het huidige zelfbeeld van de client- bewust te worden van hoe dit zelfbeeld ontstaan is- te reflecteren op de toekomst en hierin te kijken naar eventuele geprojecteerde veranderingen in het toekomstig zelfbeeld- te reflecteren op wat er nodig is om deze veranderingen ook echt werkelijkheid te laten worden - door dit alles het zelfbeeld van de client te versterken

Werkwijze sessie 23. De pratende Spiegel - Zelfbeeld

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een gouden spiegel

In de burcht van jouw kasteel hangt een pratende spiegel aan de muur. In het sprookje van Doornroosje heb je ook een pratende spiegel die antwoord geeft op de vraag: “Spiegeltje, spiegeltje aan de wand; wie is het mooiste in het land.” De spiegel in jouw kasteel geeft antwoord op een andere vraag. De vraag is deze:

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de woorden: “Spiegeltje, spiegeltje, lieg toch niet. Wat denk jij als je me nu zo ziet?”

“Spiegeltje, spiegeltje, lieg toch niet. Wat denk jij als je me nu zo ziet?”

Vraag: Wat antwoord de spiegel tegen de kasteelheer?

Wat zegt de spiegel tegen jou als jij dit aan de spiegel zou vragen?

149

Opdracht: Pak het werkblad erbij en schrijf deze woorden in de spiegel van Nu.

Vraag: Waarom denk jij dat de spiegel deze woorden tegen jou zegt?

Geloof jij deze woorden? / Ben jij het met deze woorden eens? Waarom?

Heb je deze woorden wel eens in het echt gehoord? Wat deed dit met je?

Hoe ben jij er achter gekomen wat deze spiegel tegen je zegt?

Heeft deze spiegel dit altijd al geroepen sinds je geboren bent of is daar tijdens je leven verandering in gekomen? Waarom?

Spelkaart: De counselor laat de client drie spelkaarten zien met daarop de woorden: “10 jaar verder” / “20 jaar verder” / “50 jaar verder”

Vraag: Counselor laat client spelkaart met daarop de woorden “10 jaar verder...” zien.

Stel dat we vandaag in een keer 10 jaar verder waren en je zou deze zelfde vraag aan de spiegel stellen. Hoe oud ben je dan?

Wat zou de spiegel dan tegen je zeggen?

Hoe zou je graag willen zijn over 10 jaar? Hoe zou jij je graag willen zien over 10 jaar?

Wat zou je willen doen? Wat zou je bereikt willen hebben?

Hoe zou je hier naar toekomen?

Counselor laat client spelkaart met daarop de woorden “20 jaar verder...” zien.Stel dat we vandaag in een keer 20 jaar verder waren en je zou deze zelfde vraag aan de spiegel stellen. Hoe oud ben je dan?Wat zou de spiegel dan tegen je zeggen?

Hoe zou je graag willen zijn over 20 jaar?

Hoe zou jij je graag willen zien over 20 jaar?

Wat zou je willen doen? Wat zou je bereikt willen hebben?

Hoe zou je hier naar toekomen?

150

Counselor laat client spelkaart met daarop de woorden “50 jaar verder...” zien.Stel dat we vandaag in een keer 50 jaar verder waren en je zou deze zelfde vraag aan de spiegel stellen. Hoe oud ben je dan?

Wat zou de spiegel dan tegen je zeggen?

Hoe zou je graag willen zijn over 50 jaar?

Hoe zou jij je graag willen zien over 50 jaar?

Wat zou je willen doen? Wat zou je bereikt willen hebben?

Hoe zou je hier naar toekomen?

Opdracht: Pak het werkblad erbij en schrijf deze woorden in de spiegel van Later

Vul de rest van het werkblad in

Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client een steenspelkaart die hij mag bewaren in zijn kaartendoosje.

Werkblad 23 - de pratende spiegel

151

Vraag:

“Spiegel van Nu” “Spiegel van Later”

Wat zie ik nu in de spiegel?

Wie of wat zou ik later willen zijn?

Wat zou er anders aan ‘hoe ik nu ben’ zijn?

Hoe kom ik daar?

Steen 7: Toekomstig spiegelbeeldSchrijf jouw toekomstbeeld in de steen hiernaast

24. De Schatkamer - talenten24. De schatkist - mijn talenten

152

Spelkaart(en) sessie 24:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een gesloten houten schatkist

2. De client krijgt een spelkaart te zien van iemand die wijst.

3. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een liniaal

4. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een steen. In het spel zitten 9 van deze spelkaarten verborgen. De client moet alle negen steenkaarten vinden om het amulet te kunnen vinden.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 24’.

Stenen verzamelen:In deze sessie kan de client ‘steen nr. 8’ vinden. Deze steen is de een van de negen stenen die de client tijdens de 26 avontuurpunten kan vinden. De steen staat afgebeeld op het werkblad. De client of de counselor schrijft drie sterke talenten van de client in de steen. De client krijgt daarnaast ook een steenspelkaart.

Achtergrond informatie:

Volgens Peter Jansen in zijn artikel over de culturele mozaik van het Antilliaanse kind ligt de kern bij counseling onder Antilliaanse kinderen en jongeren in hen te helpen te wijzen op hun positieve eigenschappen. Hen te stimuleren om de talenten die ze hebben, te gebruiken, te ontwikkelen en hen duidelijk te maken hoe ze deze talenten maatschappelijk kunnen gebruiken.

In deze sessie kijkt de counselor met de client met de client naar een drietal sterke talenten van de client die symbolisch opgesloten zijn in de schatkist. Hiernaast gaat de counselor met de client kijken naar de mensen in het leven van de client die hem bevestigen in wie hij is en in zijn talenten. Ook besteedt de counselor aandacht aan het verder ontwikkelen van de talenten en het prijskaartje wat hier aan kan hangen.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van een drie sterke talenten van de client

153

- bewust te worden van mensen in zijn leven die hem bevestigen in wie hij is en in zijn talenten- te reflecteren over hoe de client zijn talenten kan vergroten en wie of wat hij hiervoor nodig heeft- door dit alles het zelfbeeld van de client te versterken

Werkwijze sessie 24. De Schatkist - Talenten

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een grote houten gesloten schatkist.

Vraag: Wat denk je dat er in de schatkist zit?

De counselor vertelt dat deze schat hele waardevolle dingen bevat. Geen goud of zilver, maar talenten. De counselor maakt de client duidelijk dat in deze schatkist de talenten van de client zitten en dat in deze sessie ze gaan ontdekken wat deze talenten zijn en hoe ze de schatkist kunnen openen.

Vraag: Welke gedachten schieten je meteen te binnen bij het woord ‘talenten’?

Welke talenten zitten in jouw schatkist?

Hoe weet je dit?

Opdracht: Pak het werkblad erbij en schrijf de talenten in de schatkist

Spelkaart: De counselor laat de client een spelkaart te zien van iemand die wijst waarbij hij vertelt dat dit iemand in de omgeving van de client is die naar hem kijkt, hem kent, naar zijn sterke talenten wijst en hem vertelt waarin hij goed is.

Vraag: Wie is die persoon / Wie zijn die personen in jouw leven?Wat zeggen ze over je? Wat doen die woorden met je?

Soms is het moeilijk om zelf onze goede sterke talenten te zien. Daar hebben we dan hulp van anderen bij nodig. Door goed naar hen te luisteren, worden wij bevestigd in wie wij zijn en wat wij kunnen.

Vraag: Je hebt een aantal van je talenten van je beste talenten in de schatkist geschreven. Hier zitten ze veilig opgeborgen. Nu kan ik me voorstellen dat je deze talenten niet alleen in de schatkist wilt laten zitten, maar dat je ze hieruit wilt halen om ze te gebruiken. Hoe doe je dit?

Spelkaart: De counselor laat de client een spelkaart met daarop een liniaal.

154

Met een liniaal kun je van alles meten. Ook bijvoorbeeld of iets groeit. Talenten zijn ook dingen in je leven die kunnen groeien.

Vraag: Hoe kan je meten of je talenten groeien? Hoe kan je een talent helpen groeien?

Wie of wat heb je hiervoor nodig? Veel dingen in het leven hebben een prijskaartje. Het kost je vaak wat om iets te bereiken.

Vraag: Wat zou het je kunnen kosten om je talenten te gaan ontwikkelen? Spelkaart: Aan het eind van deze sessie krijgt de client een steenspelkaart

die hij mag bewaren in zijn kaartendoosje.

Werkblad 24 - mijn talenten

Schrijf je talentenin de schatkist

Vraag:

Wat doe ik met mijn talenten?

Hoe zou ik ze sterker kunnen maken?

Wie of wat heb ik daarvoor nodig?

Wat kost mij dit?

155

Steen 8: Sterke talenten in de schatkist

Schrijf de drie van je sterkste talenten in de steen hiernaast

25. Het familieschilderij - invloed van slavernij

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 25’.

Achtergrond informatie:

Peter Jansen in zijn artikel ‘Cultureel Mozaik van het Antilliaanse kind’ schrijft het volgende:

“Voordat de Spanjaarden en later de Nederlanders in de 15e en 16e eeuw zich de Antillen toeeigenden, waren de eilanden in bezit van de Indianen. De twee grootste stammen waren de Arowaken en de meer strijdlustige Cariben. De Arowaken leidden een vreedzaam bestaan op de Benedenwindse eilanden, terwijl de Cariben zich meer richtten op de Bovenwindse eilanden. Toen de Spanjaarden de eilanden binnen vielen, werden de Indianen tot slaven gemaakt. Na kolonisatie door Nederland werden de Benedenwindse eilanden – Aruba, Bonaire en Curaçao – een doorvoer- en opslagplaats voor negerslaven uit West Afrika. In de tijd van de slavernij werden deze slaven slecht, zelfs onmenselijk, behandeld. De slaven waren het bezit van de (blanke) mensen, waarbij vaak ook hun seksuele relaties bepaald werden door hun meesters. De plantage-eigenaren konden opdracht geven relaties met andere slaven aan te gaan of relaties te verbreken. De mannelijk

156

negers werden vaak door de plantage-eigenaren gebruikt voor de ‘productie’ van kinderen om zo te slavenhandel te vergroten. Omdat de slaven ook nog ten allen tijde verkocht konden worden onderhielden ze vaak losse seksuele banden. De kern van een slavengezin werd zo veelal gevormd door de moeder-kind relatie. Het gezinstype dat zich zo ontwikkeld heeft, wordt vaak aangeduid als het ‘matrifokale gezinstype’ of als ‘extended family’.

Bij dit ‘matrifokale gezinstype’ keek men vooral op tegen de enige geïnstitutionaliseerde gezinsvorm die men kende, namelijk die van de plantage-eigenaren. Kenmerken van deze gezinsvorm waren het sterk patriarchale karakter en het veelvuldig buitenechtelijk contact van de mannen met hun slavinnen. De slaven keken hier tegenop. Deze gezinsvorm werd voor hen de norm voor een hogere status. Door de seksuele losbandigheid van de plantage-eigenaren werd de kiem gelegd voor het huidige seksuele moraal onder Antilianen. Een moraal waarbij het vrouwelijk geslacht vaak als moeder en opvoeder wordt gezien en een gezinsvorm waarbij de man veelal de grote afwezige is.

Het bovenstaande heeft tot gevolg dat er een patroon van losse relaties is ontstaan tussen man en vrouw. De reden voor velen om in (de nasleep van) het koloniale verleden om niet te trouwen had te maken met een verwrongen beeld van het huwelijk. Want:

het huwelijk paste niet bij het armoedig bestaan van veel negroïde mensen; trouwen was een privilege van welgestelden, voornamelijk van de hoge blanke klasse;

aan een huwelijkssluiting werden economische eisen gesteld van inkomen en een eigen huis; voor veel negroïde mensen waren deze eisen niet haalbaar;

bij de huwelijksceremonie werden door de plantage-eigenaren grote feesten gegeven; iets dat de draagkracht van de meeste negroïde mensen te boven ging.

Opvallend is om te zien dat de industrialisatie bijdroeg aan het sluiten van meer huwelijken. Mede door ondernemingen als Shell werd de bevolking gestimuleerd het Westers cultuurpatroon over te nemen. Zo stimuleerde Shell bijvoorbeeld in de begintijd het huwelijk door een aantal sociale maatregelen, zoals gratis medische verzorging voor gezinsleden, het instellen van een pensioenvoorziening en de mogelijkheid om via Shell een huur/koopwoning te krijgen als de woning door een wettig gezin zou worden bewoond. Mede door deze sociale maatregelen daalde het aantal buitenechtelijk geboren kinderen in circa 60 jaar met een kwart tot ongeveer 25%. Een tegengestelde reactie deed zich voor toen door de automatisering arbeidsplaatsen verloren gingen. Je zou hier uit de conclusie kunnen trekken dat de mate van sociale voorzieningen invloed heeft op de mate en vorm van buitenechtelijke relaties en het aantal in deze relatie geboren kinderen. Verder blijkt uit het feit dat de op Aruba

157

wonende Indiaanse gezinnen die niet aan de slavernij onderworpen zijn geweest, over het algemeen minder trekken van het ‘matrifokale gezinstype’ laten zien. Op Saba, waar het grootste gedeelte van de bevolking uit blanken heeft bestaan, is dit gezinstype nagenoeg niet terug te vinden. Conclusie: het voor de Antillen zo typerende ‘matrifokale gezinstype’ is een overblijfsel van het koloniale verleden en wordt beïnvloed door de sociaal-economische factoren.”

In het boek ‘De Curacaose man’ laat Marcha Valdemar een antropologe aan het woord die het volgende zegt:

“De hechtheid van de relatie van een Curacaose man met een vrouw is meer gericht op het ‘bezitten’ van de ander dan op een sterke emotionele binding. Het is iets dat best wel een koloniale erfenis kan zijn. De zoons van de plantage-eigenaren, de handelaren, de belangrijke rijke blanke families leerden vroeger van hun vaders en ooms dat het hebben van veel vrouwen belangrijk was. Dat bepaalde hun mannelijkheid... De afwezigheid van de man is volledig te wijten aan een sociaal patroon. Het is niet natuurlijk, maar aangeleerd. Naar mijn idee liggen de wortels van dit gedrag sterk in de koloniale situatie.... De koloniale periode heeft mensen veel geweld aangedaan. Op het moment dat iemand getraumatiseerd raakt, in meerdere of mindere mate, heb je vaak als resultaat dat het moeilijk wordt om langdurige relaties te onderhouden. Je hebt te veel problemen om je aan iemand te kunnen binden. Je bent aan het vluchten voor een hele hoop emoties, je hebt niet echt meer het gevoel dat je toekomstmogelijkheden hebt, je durven binden aan iemand gaat dan heel moeilijk. Dit creeert een bepaald gedragspatroon; ouderen brengen hun verdriet en hun gewoontes over op hun kinderen zonder dat ouder of kind zich daarvan bewust is. Een trauma kan daarom, wanneer het niet wordt opgelost, veranderen in een gedragspatroon, dat onderdeel wordt van een cultuur. Het gaat dan van generatie op generatie over en bestaat na tientallen jaren nog steeds.”

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen reflecteren om bewuster in zijn leven om te gaan met het thema ‘effect van de slavernij’. Mijn doelen in deze sessie is om hem bewust te laten worden:- van wat de slavernij inhield voor zijn volk - van de rol die het effect van slavernij in zijn leven speelt- van hoe de client hiermee om kan gaan

158

Werkwijze sessie 25. Het familieschilderij - invloed van slavernijIn de eetzaal van het kasteel hangt een eeuwenoud schilderij van jouw familie. Het schilderij is al generaties lang in het bezit van je familiel; een echt erfstuk. Op dit schilderij staat een afbeelding van het ergste dat jouw familie, voorouders en jouw volk in de slavernij heeft meegemaakt.

Vraag: Als je dit schilderij in je hoofd gaat bekijken, wat staat er op dit schilderij?

Kan je mij dit schilderij beschrijven?

Opdracht: Teken of schrijf deze woorden in het schilderij op het werkblad

Vraag: Wat doet het met je als hieraan denkt?

Op een gegeven moment was de slavernij over en waren de mensen vrij. Nu konden ze leven zoals ze zelf wilden. Toch had de slavernij een sterke stempel op hun gezet. Wat denk jij dat de gevolgen waren van de slavernij voor de mensen in de Antillen toen ze eenmaal vrij waren?De counselor kan vanuit de achtergrondinformatie een toelichting geven over verschillende gevolgen van de slavernij. Vraag: Zouden er nu nog steeds effect van de slavernij te zien zijn?

Waaraan merk je dat?

Heeft het effect op jou?

Hoe ga je hiermee om?

Wat vind jij ervan dat dit schilderij al eeuwen in jouw kasteel hangt?

Zou je het laten hangen?

Waarom wel of niet?

159

Werkblad 25 - het familieschilderij

160

26. De gesloten troonkamer - Schaamte

Spelkaart(en) sessie 26:

1. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een grote gesloten deur

2. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een afbeelding van een sleutel

3. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de afbeelding van een reusachtige enge spin

4. De client krijgt een achttal spelkaarten met zinnen zoals: “Ik ben niet goed genoeg” “Ik ben niks waard” “Ik kan niks” “Niemand is trots op mij” “Het is allemaal mijn schuld” “Ik doe alles verkeerd” “Een Antilliaan is minder dan een Nederlander” “Ik wou dat ik blank was”

5. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de afbeelding van een troon

6. De client krijgt een spelkaart te zien met daarop de afbeelding van een zwaard

7. De client krijgt een spelkaart met daarop de afbeelding van een steen. In het spel zitten 9 van deze spelkaarten verborgen. De client moet alle negen steenkaarten vinden om het amulet te kunnen vinden.

Werkblad:De client gebruikt in deze sessie ‘werkblad 26’.

Stenen verzamelen:

161

In deze sessie kan de client ‘steen nr. 9’ vinden. Deze steen is de laatste van de negen stenen die de client tijdens de 26 avontuurpunten kan vinden. De steen staat afgebeeld op het werkblad. De client of de counselor schrijft het toekomstbeeld van de client in de steen. De client krijgt daarnaast ook een steenspelkaart.

Achtergrond informatie:

Peter Jansen schrijft in zijn artikel: “Schaamte als kernconcept bij het Antilliaanse kind” het volgende:

“Wat is schaamte? Volgens het reclasseringsrapport is het een pijnlijk gevoel dat we krijgen wanneer we sociaal en emotioneel volledig opzij gezet worden. Daarbij is schaamte ook de angst dat we sociaal en emotioneel worden geïsoleerd. Je zou dus kunnen zeggen dat schaamte een aantasting is, of sterker nog: een verlies van je persoonlijke waardigheid. Hierbij moet in de gaten gehouden worden dat schaamte binnen elke cultuur anders functioneert. Schaamte is niet hetzelfde als het hebben van schuldgevoelens. Wanneer je schuldgevoelens hebt, vraag je jezelf af wat voor schade jij de ander hebt berokkend door je handelen. Bij schaamte is het andersom: dan vraag je jezelf af welke schade de ander jouw heeft aangedaan. Dat krenkt een mens en veroorzaakt diverse emoties zoals verdriet, angst, boosheid, etc.

Schaamte hangt ook nauw samen met geborgenheid. Het Antilliaanse kind kent door matrifokale levensvormen weinig gevoel van geborgenheid, schreef ik in een eerder artikel. Als een kind zich dan ook nog afgewezen en buiten de groep geplaatst voelt, valt het zich geborgen weten makkelijk aan stukken. Hierop door redenerend is voor te stellen wat het Antilliaanse (en Marokkaanse) kind voelt, dat zich van huis uit al niet geborgen weet en buiten de familiekring evenmin waardering krijgt. Bij Antilliaanse kinderen en tieners is vaak sprake van een dubbele afwijzing. Naast gebrek aan geborgenheid is er ook veelal een uitzichtloze toekomst met weinig zicht op enige vorm van geborgenheid.

Antilliaanse kinderen en tieners voelen zich buiten de (Nederlandse) samenleving geplaatst en weten dat zij weinig kans maken ooit te zullen worden ingelijfd. Rekeninghoudend met het feit dat een significante groep Antilliaanse jongeren geen schuldgevoelens toont, wat wetenschappelijk is bevestigd, is het gevolg voorspelbaar. Uitsluiting laat je niet gebeuren. Je vecht terug, je slaat terug, je beukt er op los. Als ik dat op mij in laat werken, voel ik in mij weer bewogenheid voor het Antilliaanse kind en de Antilliaanse tiener. Geen geborgenheid en geen toekomst. Tja, wat heb je dan te verliezen? Niets! Met geweld houd je dan je schaamte op afstand.

162

EmpathieHierboven heb ik omschreven dat het gebrek aan geborgenheid er mede debet aan is dat Antilliaanse kinderen en tieners last hebben van schaamte. Uiteraard is dit generaliserend gesproken. De meerderheid van de Antilliaanse kinderen en tieners veroorzaakt geen problemen. Vooral de groep die geen empathie, invoelingsvermogen is bijgebracht, doet dat wel.

Het is essentieel dat we werken aan een veilige omgeving waar het kind zich geboren voelt; zodat het weet dat het erbij hoort en waarbij ruimte is om over zijn schaamte- en andere gevoelens te praten. We kunnen veel praten over problemen die de Antilliaanse jongeren veroorzaken en ik wil ze niet ontkennen. Wel denk ik dat we het accent bij de aanpak van deze problemen moeten leggen bij het aanbieden van opvoedingsondersteuning. Vragen als: wat is een gezin, wat is de rol van vader, wat is de rol van moeder, wat is een kind eigenlijk, hoe ga je met elkaar om, zijn voorbeelden van vragen die hierbij centraal kunnen staan. Ingaan op deze vragen en het praktisch aanleren van oudervaardigheden zijn de pijlers van goed opvoedingsondersteuning.”

In deze sessie wordt schaamte gepersonaliseerd door een grote enge spin in de troonzaal van de kasteelheer. Om als kasteelheer koning te worden en plaats te kunnen nemen op de troon van de troonzaal zal de client zijn schaamte onder moeten komen, de leugens achter deze schaamte ontmaskeren en vervangen door woorden van waarheid. In dit proces heeft de client hulp nodig van een mentor of een counselor die hem keer op keer terugbrengt bij de spin / bij zijn schaamte om door positieve woorden van waarheid deze schaamte te ontkrachten, zodat het niet langer een belemmering zal zijn in zijn groei naar volwassenheid.

Doelstelling sessie:

In deze counselingssessie wil de counselor de client helpen om:- bewust te worden van blinde vlekken op het gebied van schaamte in het leven van de client- deze schaamte onder woorden te brengen- positieve woorden van waarheid tegenover deze schaamtegevoelens te plaatsen- uiteindelijk de macht van schaamte in zijn leven te ontkrachten zodat het de client niet langer zal belemmeren in zijn groei naar volwassenheidWerkwijze sessie 26. De gesloten troonkamer - schaamte

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart te zien met daarop een grote gesloten deur.

163

Lees voor: “In de afgelopen maand is het je al een paar keer opgevallen dat er een deur in zijn burcht is met daarop de gouden letters ‘troonzaal’. Elke keer als je deze deur probeert open te doen, merk je dat de deur op slot zit. Hoe je ook duwt en wrikt, de deur gaat niet open. Volgende keer in de bibliotheek vertel je dit aan de adviseur. De adviseur knikt. “De deur naar de troonzaal is een hele belangrijke deur en zoals je zei, zit deze deur op slot.” “Kan ik die deur dan niet open maken?”, vraagt je gefrustreerd. “Dat kan wel, maar ik zal het niet alleen doen, als ik jou was. Het slot op de deur is namelijk een slot van angst en dat slot hangt daar niet voor niets. Er zit iets geweldig moois, maar ook iets angstaanjagends en vreselijks achter die deur. Daarom is het slot zo sterk. Het klopt dat jij de enige bent die deze deur kan openen, maar de sleutel heb je nog niet gevonden. De sleutel die je hiervoor nodig hebt, is de sleutel van vertrouwen. Ik kan jou deze sleutel geven, maar ik raad je sterk aan te wachten totdat Mentor er is.” De adviseur geeft je de sleutel van vertrouwen die je snel in je zak steekt.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop een afbeelding van een sleutel

Vraag: Wat denk je dat er achter deze deur zit?

Lees verder: “Natuurlijk kan je niet wachten totdat Mentor komt, dus diezelfde middag ga je naar de deur van de troonzaal. De sleutel past en er klinkt een duidelijke klik. Je trekt de deur langzaam open. Het eerste wat je opvalt, is dat het donker en schemerig in de zaal is. Als jouw ogen aan de duisternis gewend zijn, zie je dat de zaal veel groter is dan je had gedacht. Tot je verbazing hangt de zaal vol met stroperige witte draden en enorme spinnenwebben die van het plafond tot de vloer reiken. In het midden van de zaal staat een troon met daarop jouw naam. De troon is helemaal bedekt met kleverige draden en met spinnenwebben. Als je een stap de zaal in zet, raak je met jouw voet een van de draden.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop een afbeelding van een reusachtige enge spin

Lees verder: “Ineens zie je een beweging in de zaal. Wat is dat? Van achter de troon verschijnt een enorme metersgrote zwarte spin die langzaam dichterbij lijkt te komen. Voorzichtig en met je hart in de keel trek je jouw voet terug, maar deze zit vast aan een draad. Er schiet een trilling door de draad en de spin blijft ineens doodstil zitten. Met een van zijn poten voelt hij aan de draad. Alle acht rode ogen draaien zich naar je. Twee grote giftanden verschijnen uit zijn mond. Aan een van de tanden ziet je het gif al druipen. De spin is nu nog maar tien meter van je

164

verwijderd. Je verstijft van angst. Je kan je niet meer bewegen. Je kan alleen maar staren naar die grote harige spin die meter bij meter dichterbij schuift. Iets in je roept: “ren, ren”. Die stem klinkt eindelijk door in je hoofd. Je draait je om en duikt de zaal uit. Ineens is de spin niet meer op de grond, maar vliegt hij met een grote sprong op je af. Je trapt de deur met een knal dicht; net op tijd. Dan hoor je de spin met een knal tegen de deur klappen. De impact van de klap is enorm. Het hele kasteel schudt ervan.

Lijkbleek en misselijk van angst zit je in de gang. Jouw benen voelen als gelei. Je bent nog nooit zo bang geweest. Nooit, maar dan ook nooit meer ga jij die zaal weer binnen.”

Vraag: Wat denk jij dat de spin in jouw troonzaal is? Wat zou die spin voorstellen?

De troonzaal in jouw kasteel is de plek waar jij vanuit wie je bent, vanuit al je talenten leiding mag geven aan je leven, waar de jongen een man wordt.

Spelkaart: De counselor wijst naar de spelkaart van de gesloten deur.

Veel jongens komen nooit voorbij het slot van angst op de deur van hun troonzaal. Zo ontdekken ze niet dat ze meer zijn dan wat er nu van ze geworden is. Ze zijn vergeten wie ze zijn. Ze kunnen niet de overstap van jongen naar man maken. Om de plaats in te nemen op de troon, moet je de troonzaal durven binnentreden en de spin durven te verslaan. Je moet de spin onder ogen durven komen, maar wat is die spin?

Spelkaart: De client krijgt van de counselor een spelkaart met daarop het woord ‘Schaamte’.

Schaamte is iets waar we niet graag over willen praten.

Vraag: Wat betekent schaamte voor jou?

Wat zegt schaamte tegen iemand?

Spelkaart: De client krijgt een achttal spelkaarten met zinnen zoals: “Ik ben niet goed genoeg” “Ik ben niks waard” “Ik kan niks” “Niemand is trots op mij” “Het is allemaal mijn schuld” “Ik doe alles verkeerd” “Een Antilliaan is minder dan een Nederlander” “Ik wou dat ik blank was”

Vraag: Wat denk je als je deze kaarten leest?

Wat doet elke kaart met je?

Welke kaart of kaarten slaan helemaal niet op jou? Waarom?

165

Welke kaart of kaarten slaan wel op jou? Waarom?

Wat doet het met je als je deze woorden echt tot je door laat dringen?

We hebben net gekeken naar een aantal dingen die de spin “Schaamte” tegen je zegt.

Vraag: Zou jij andere dingen kunnen bedenken die de spin specifiek tegen jou zegt?

Opdracht: Schrijf deze dingen in het werkblad

De counselor gaat hierover verder met de client in gesprek

De spin in jouw troonzaal valt je aan met de kaarten waar jij gevoelig voor bent. Als mensen ontlopen wij dit liever en sluiten we de troonzaal af met een groot slot van angst.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop een afbeelding van een troon

Vraag: Wat is volgens jou het doel van deze troon in je troonzaal?

Om van een jongen een man te worden en je plaats op de troon van je leven in te nemen, moet je de spin doden.

Vraag: Hoe zou jij het doden van de spin ‘Schaamte’ aanpakken?

Dit is niet een klus om alleen te klaren. Een mentor kan je helpen om de kracht van de spin te ontdekken. De kracht van de spin ligt in leugens die je over jezelf gelooft .

Lees voor: Samen met Mentor ga je opnieuw de donkere troonzaal in. Daar zit de spin op jouw troon. De spin kan Mentor niks doen, maar Mentor kan de spin ook niks doen. De taak om de spin te doden ligt bij jou. Als Mentor samen met jou de troonzaal binnenkomt, komt de spin dreigend op je af, maar valt niet aan. Je weet nu de naam van de spin. Je weet wat de spin tegen je zegt. Met het zwaard van de waarheid moet je de spin verwonden.

Spelkaart: De client krijgt een spelkaart met daarop een afbeelding van een zwaard

Vraag: Dit zwaard is het zwaard van de waarheid. Welke waarheid zou jij tegen de spin van schaamte zeggen?

166

Kan jij voor elke kaart die je net hebt aangewezen, een waarheid kunnen plaatsen die deze spin verwondt?

Opdracht: Schrijf deze woorden van waarheid in het werkblad.

Lees voor: “Keer op keer ga je met Mentor troonzaal in om naar de spin te kijken, naar de leugens van de spin te luisteren en de spin te verwonden met je zwaard; de woorden van waarheid. Elke keer als je de spin ziet, voel je de angst weer. De spin is een ondragelijk gevoel waar je van wegloopt. Je bent bang. Misschien is het wel beter om hem daar te laten zitten. Mentor pakt je bij de schouders beet. “Kijk me aan. Dit beest heeft jouw plaats op de troon ingenomen. Jij moet kiezen. Loop je weg uit je troonzaal of dood je dit beest en neem jij je plaats op de troon in. Je pakt het zwaard. Je aarzelt nog, maar dan steek je het zwaard diep in het beest. Er klinkt een harde gil. Op dat moment voel je een stekende pijn in je hart alsof jij jezelf gestoken heeft.

Mentor slaat zijn arm om je heen. “Dat was een dappere daad. Er zijn maar weinig ridders die de spin op hun troon willen doden omdat het henzelf ook pijn doet. Maar uiteindelijk is de spin dood.” De zaal wordt opgeruimd. De gordijnen gaan open. Je bent klaar om gekroond te worden en plaats te nemen als koning op de troon van je troonzaal.

Vraag: Wat zou het betekenen om koning te worden?

Hoe ga je op de troon in de troonzaal zitten?

Opdracht: Ga na het beeindigen van sessie 26 terug naar de kapel om het Amulet van het Levensdoel te vinden.

Werkblad 26 - de gesloten troonzaal

Dingen in mezelf waar ik schaamte bij voel, zijn:

Woorden van waarheid die je in kanzetten tegen de spin van Schaamte:

167

Koning zijn en op de troon gaan zitten, betekent voor mij:

Steen 9: Koning zijn en op de troon zittenSchrijf wat het voor jou betekent om koning te zijn in je leven en op de troon te gaan zitten in de steen hiernaast

Literatuurlijst

Literatuur die ik in deze scriptie gebruikt heb en waar vanuit ik quote:

Boeken:

- De Curacaose man Marcha Valdemar / Paul Verweel

- Deskundig Hulpverlenen Gerard Egan

- Het constructieve gesprek - een praktische Manfred Guhrs / Claus Nowak

168

leidraad voor overleg, onderwijs en leidinggevenvanuit de Transactionele Analyse

- De terugkeer van de koning Ton van der Kroon

Artikelen:

- Het cultureel mozaik van het Antilliaanse kind Peter Jansen / Ilona Berggraaf - Karsters

- Schaamte als kernconcept bij het Antilliaanse kind Peter Jansen

Website:

Sociaal emotionele ontwikkeling in het basisonderwijs (http://www.sociaalemotioneel.nl/)

Geraadpleegde literatuur in mijn voorbereiding op deze scriptie:

Boeken:

- Wie ik? (Transactionele Analyse voor jongeren) Alvyn Fred- Iron John; men and masculinity Robert Bly- Wild at Heart; discovering the secret of a man’s soul John Eldredge- Boys becoming men; creating rites of passage Lowell Sheppard- Manhood Steve Biddulph- Healing the masculine soul Gordon Dalbey- Als man je eigen weg vinden Anselm Grun

- Mentoring Walter C Wright

Bijlage 1: Cultureel mozaiek van het Antilliaanse kind Artikel in het 2e kwartaal (april, mei en juni) 2006 gepubliceerd in:

169

TIJDSchrift, jrg. 16, nr. 70, p. 31-34

Dat de Nederlandse Antillen een ‘overzees gebiedsdeel’ is, hebben de meeste van ons op school geleerd. Maar wat we van de Antillen weten is vaak niet meer dan wat we via de media voorgeschoteld krijgen. Steeds vaker horen we dat de problemen met de Antilliaanse jongeren in Europa, zeker na de recente groepsverkrachtingen in Nederland, een sociale achtergrond hebben op de Antillen zelf. Maar van de problemen die daar werkelijk spelen kunnen we ons nauwelijks een voorstelling maken. Het is een problematiek die sterk geworteld ligt in de ambivalente verhouding tussen Nederland en de Antillen. In dit artikel willen wij proberen het probleem met de Antilliaanse jongeren vanuit de culturele setting toe te lichten. Ook voor Bijbels pastoraat en Bijbelgetrouwe counseling is informatie over de cultuur van mensen belangrijk.

PETER JANSEN & ILONA BERGGRAAF – KARSTERS

In het verleden hebben diverse sociologen, psychologen en pedagogen het Antilliaanse gezin bestudeerd. Globaal zijn er drie benaderingswijze te onderscheiden:

de cultuurhistorische benadering, deze gaat uit van de culturele erfenis vanuit de uit (West) Afrika aangevoerde slaven;

de slavernijbenadering, deze gaat uit van de omstandigheden van het negergezin gedurende de slavernijperiode;

de functionele benadering, deze gaat uit van de sociaal-economische factoren in de huidige Antilliaanse samenleving.

In dit artikel zal blijken dat van wat wij gemakshalve ‘het Antilliaanse probleem’ noemen, niet vanuit één benadering valt te bezien. Veel meer is er sprake van diverse omstandigheden die tot dit probleem bij dragen. In dit artikel gaan wij ervan uit dat zowel het verleden als de nu geldende sociaal-economische factoren de opvoedingsstructuur hebben bepaald. Als we het in dit artikel gaan hebben over de opvoeding binnen de Antilliaanse cultuur, zullen we eerst moeten kijken naar de gezinsrelaties, de gezinsstructuur en de culturele context van het gezin.

VERLEDENVoordat de Spanjaarden en later de Nederlanders in de 15e en 16e eeuw zich de Antillen toeeigenden, waren de eilanden in bezit van de Indianen. De twee grootste stammen waren de Arowaken en de meer strijdlustige Cariben. De Arowaken leidden een vreedzaam bestaan op de Benedenwindse eilanden, terwijl de Cariben zich meer richtten op de Bovenwindse eilanden. Toen de Spanjaarden de eilanden binnen vielen, werden de Indianen tot slaven gemaakt. Na kolonisatie door Nederland werden de Benedenwindse eilanden – Aruba, Bonaire en Curaçao – een doorvoer- en opslagplaats voor negerslaven uit West Afrika. In de tijd van de slavernij werden deze slaven slecht, zelfs onmenselijk, behandeld. De

170

slaven waren het bezit van de (blanke) mensen, waarbij vaak ook hun seksuele relaties bepaald werden door hun meesters. De plantage-eigenaren konden opdracht geven relaties met andere slaven aan te gaan of relaties te verbreken. De mannelijk negers werden vaak door de plantage-eigenaren gebruikt voor de ‘productie’ van kinderen om zo te slavenhandel te vergroten. Omdat de slaven ook nog ten allen tijde verkocht konden worden onderhielden ze vaak losse seksuele banden. De kern van een slavengezin werd zo veelal gevormd door de moeder-kind relatie. Het gezinstype dat zich zo ontwikkeld heeft, wordt vaak aangeduid als het ‘matrifokale gezinstype’ of als ‘extended family’.

GEZINSVORMBij dit ‘matrifokale gezinstype’ keek men vooral op tegen de enige geïnstitutionaliseerde gezinsvorm die men kende, namelijk die van de plantage-eigenaren. Kenmerken van deze gezinsvorm waren het sterk patriarchale karakter en het veelvuldig buitenechtelijk contact van de mannen met hun slavinnen. De slaven keken hier tegenop. Deze gezinsvorm werd voor hen de norm voor een hogere status. Door de seksuele losbandigheid van de plantage-eigenaren werd de kiem gelegd voor het huidige seksuele moraal onder Antilianen. Een moraal waarbij het vrouwelijk geslacht vaak als moeder en opvoeder wordt gezien en een gezinsvorm waarbij de man veelal de grote afwezige is.

BUITENECHTELIJKE KINDERENHet bovenstaande heeft tot gevolg dat er een patroon van losse relaties is ontstaan tussen man en vrouw. De reden voor velen om in (de nasleep van) het koloniale verleden om niet te trouwen had te maken met een verwrongen beeld van het huwelijk. Want:

het huwelijk paste niet bij het armoedig bestaan van veel negroïde mensen; trouwen was een privilege van welgestelden, voornamelijk van de hoge blanke klasse;

aan een huwelijkssluiting werden economische eisen gesteld van inkomen en een eigen huis; voor veel negroïde mensen waren deze eisen niet haalbaar;

bij de huwelijksceremonie werden door de plantage-eigenaren grote feesten gegeven; iets dat de draagkracht van de meeste negroïde mensen te boven ging.

Opvallend is om te zien dat de industrialisatie bijdroeg aan het sluiten van meer huwelijken. Mede door ondernemingen als Shell werd de bevolking gestimuleerd het Westers cultuurpatroon over te nemen. Zo stimuleerde Shell bijvoorbeeld in de begintijd het huwelijk door een aantal sociale maatregelen, zoals gratis medische verzorging voor gezinsleden, het instellen van een pensioenvoorziening en de mogelijkheid om via Shell een huur/koopwoning te krijgen als de woning door een wettig gezin zou worden bewoond. Mede door deze sociale maatregelen daalde het aantal buitenechtelijk geboren kinderen in circa 60 jaar met een kwart tot

171

ongeveer 25%. Een tegengestelde reactie deed zich voor toen door de automatisering arbeidsplaatsen verloren gingen. Je zou hier uit de conclusie kunnen trekken dat de mate van sociale voorzieningen invloed heeft op de mate en vorm van buitenechtelijke relaties en het aantal in deze relatie geboren kinderen. Verder blijkt uit het feit dat de op Aruba wonende Indiaanse gezinnen die niet aan de slavernij onderworpen zijn geweest, over het algemeen minder trekken van het ‘matrifokale gezinstype’ laten zien. Op Saba, waar het grootste gedeelte van de bevolking uit blanken heeft bestaan, is dit gezinstype nagenoeg niet terug te vinden. Conclusie: het voor de Antillen zo typerende ‘matrifokale gezinstype’ is een overblijfsel van het koloniale verleden en wordt beïnvloed door de sociaal-economische factoren.

PRAKTIJK VAN OPVOEDENAls we het bovenstaande op ons in laten werken, is de vraag gerechtvaardigd hoe dit zich verhoudt tot de praktijk van opvoeden. Veel Antilliaanse gezinnen, met name in de sociaal-economisch wat armere situaties, relatief groot. Door de hierboven geschetste situatie zijn de kinderen vaak van verschillende mannen, de werkloosheid is groot, de behuizing relatief klein en men leeft vaak in familieverband; er is vaak een oma, een opa en/of een tante in huis. Vooral in de wat armere wijken komt het wel voor dat kinderen niet naar school gaan omdat er geen geld is voor kleding, schoeisel en schoolmateriaal.

Op de Westpunt van Curaçao is het percentage niet naar schoolgaande kinderen ruim 70%. Een grote oorzaak hiervan is het feit dat de Overheid vanuit financiële motieven de enige school daar onlangs heeft gesloten. De kinderen moeten hierdoor naar scholen meer richting het midden van het eiland. Ook op andere delen van het eiland gaat een percentage van 40-50% van de kinderen niet naar school.

Op sommige scholen wordt begonnen met een maaltijd, omdat er anders kinderen zijn die nooit ontbijten. Dergelijke situaties leiden vaak tot spanningen in de opvoeding. Als de vader vast houdt aan zijn status (mooie auto, meerdere vrouwen, etc.) is er nog minder tijd en geld voor de vrouwen en kinderen. Hierdoor moet de moeder vaak werken om aan geld te komen, zodat een groot deel van de opvoeding vaak neer komt op de oma of een tante. Het kind groeit op in een wirwar aan opvoeders, waarbij de opvoedingsstrategie zich kenmerkt door gehoorzaamheid, respect voor ouderen en afwachtendheid. De moeder bemoeit zich weinig met de opvoeding, omdat ze niet gemakkelijk ingaat tegen de maatregelen die door de oma genomen zijn. Ze gaat er vanuit dat de opvoeding van oma goed is, omdat ze zelf door haar is grootgebracht. De relatie ouder-kind is relatief. Van een hechtingsproces, vooral met de vader, is nagenoeg geen sprake. In de Antilliaanse opvoeding heeft een kind niet het recht een gesprek tussen ouderen te onderbreken of een opmerking te maken over het gesprek dat gevoerd wordt. De manier van opvoeden is vrij autoritair. Dit vindt zijn oorsprong in de autoritaire behandeling van de slaven in het verleden. Het leidt tot het probleem dat een kind niet gemakkelijk tot een eigen mening

172

kan komen. Opmerkelijk is trouwens wel dat de relatie tussen de kinderen onderling veelal goed en hecht is. Ondanks dat vaak verschillende vaders hebben, bindt het feit dat ze dezelfde moeder hebben hen blijkbaar sterk aan elkaar.

“Als een onderdrukte aan de macht komt (op het werk, op school, in de opvoeding, e.d.), wordt hij nog erger dan zijn vroegere onderdrukker. Hij wil het beter doen. (…) Op het moment vindt machtsuitoefening op een andere manier plaats, het is als het ware in een modern jasje gestopt” (Marcha & Verweel, 2003; p. 116).

BELEVINGSWERELDHet onderwijssysteem op de Antillen is voor een groot deel gelijk aan dat van Nederland. Het probleem wat dan direct speelt, is dat het Antilliaanse onderwijssysteem niet is aangepast aan de sociaal-culturele omstandigheden op de Antillen. Dat komt de ontwikkeling van een kind niet ten goede, omdat het dus niet aansluit bij de belevingswereld van het kind. Omdat het onderwijssysteem geënt is op Nederlandse methodieken moeten kinderen dingen lezen en leren die hij niet herkent in zijn omgeving en in zijn thuissituatie. Lees- en leerboekjes gingen tot voor kort over appel- en perenbomen, over ijs, sneeuw en hagel, over mutsen en wanten, over rivieren, sloten en grachten en over cadeautjes die via een schoorsteen naar beneden gleden. Zo ontstonden voor het kind twee belevingswerelden: één op school, zijn belevingswereld, en één thuis, zijn werkelijkheid. School- en gezinsleven stonden tot voor kort geheel los van elkaar. Gelukkig komt hierin langzaam verandering in en worden er eigen methoden ontwikkeld. Het spreekt voor zich dat het leven in twee werelden niet bijdraagt aan een goede identiteitsontwikkeling van het kind.

MACHOGEDRAGWe hebben hierboven al even gezien dat veel Antilliaans kinderen in twee werelden leven: die van thuis en die van school. Daarnaast is ook nog de wereld van de straat. Veel Antilliaanse jongeren zoeken aansluiting bij elkaar. De norm van de straat is er een van de recht van de sterkste. Er is veel machogedrag onder Antilliaanse jongeren. De wortels vanuit het verleden zijn ook op straat zichtbaar. De omgang met elkaar is veelal respectloos en seksueel georiënteerd. Het voorbeeld van “thuis” wordt opgevolgd: de jeugd heeft veel wisselende seksuele contacten. Of, zoals een jongen dat formuleerde: “Echte mannen slaan niet en gaan respectvol met vrouwen om. Maar ik ken eigenlijk geen echte mannen.

Ik ben zelf ook eigenlijk geen echte man, want ik sla ook wel eens en ga ook niet respectvol met meisjes om.” Daarbij gaan de meisjes vaak vrijwillig met jongens mee, omdat het hebben van kinderen als een bepaalde vorm van status wordt gezien.

RASVEREDELINGDe paradoxale houding van veel Curaçaoenaren ten opzichte van hun eigen identiteit heeft nog meer kenmerken. Zo is er het culturele concept van

173

drecha rasa (“verbeter het ras”) waarbij men probeert, door relaties aan te gaan met een blanke, zijn “kleur te verbeteren”. De nakomelingen zullen hierdoor minder donker gekleurd zijn. De economische veranderingen, de veranderingen in sociale structuur, de betere toegankelijkheid van onderwijs en het gemakkelijker migratiepatroon, hebben dit wel enigszins verzwakt. Hoewel de lagere sociale klasse nog steeds zegt hende di tristu kolo (“droevig gekleurd”) te zijn. Het is nog steeds een tendens om de negroïde afkomst te negeren, terwijl het slavenverleden met een gevoel van schaamte wordt geassocieerd. Samenvattend kunnen we stellen dat het grote probleem met de Antilliaanse jongeren een identiteits- en hechtingsprobleem is, veroorzaakt door een cultureel mozaïek van factoren, geworteld in het koloniale verleden. Welke plaats hebben deze jongeren in uw gemeente (en in uw hart)?

PASTORAATHet is belangrijk voor Gods gemeente om een visie op pastoraat te hebben. Hoewel de term ‘pastoraat’ niet letterlijk in de Bijbel voorkomt, staat het buiten alle discussie dat het verlenen van pastoraat tot een van de wezenskenmerken van de christelijke gemeente behoort. De zielszorg, een ander woord voor pastoraat, vinden we in het Oude Testament vaak uitgebeeld door de profeten. In het Nieuwe Testament komt Christus nadrukkelijk naar voren als Iemand die met ontferming met de mensheid bewogen was. In Mattheüs 9:36-38 en 10:7-8 vinden we een pastorale opdracht die wij als christelijke gemeente van de Heere God gekregen hebben. Een schare wordt voortgedreven door van alles en nog wat, maar de herders ontbreken. Herderlijke zorg, kernachtiger kan pastoraat niet worden omschreven! Een vorm van zorg die zijn essentie vindt in het feit dat we in navolging van Jezus met de mensheid bewogen (moeten) zijn.

TWEE KANTENPastoraat brengt ons bij twee kanten van de zaak. Aan de ene kant betekent pastoraat dat er nood is of zijn kan. Dit bepaald ons bij de realiteit van de zonde. Simpel gezegd: pastoraat zou niet nodig zijn als de zonde geen realiteit zou zijn in het dagelijkse leven. Pastoraat verlenen kan daarom niet gebeuren zonder een geestelijke dimensie, d.w.z. de oorzaak van alle problemen ligt bij de zonde, de oplossing ervan in het bloed van de Heere Jezus Christus. Uiteraard moeten we de inzichten van deskundigen binnen de hulpverlening serieus nemen. Bij semi-hulpverlening is niemand gebaat. Deskundigen betrekken bij het pastoraat is daarom alleen maar aan te bevelen. Maar daarbij mag nooit vergeten worden dat denken, voelen en handelen van christenen sterk verweven zijn met het geloof. Lichamelijke en geestelijke stoornissen beïnvloeden indirect ook het geloofsleven. Daarbij speelt dat niet alle problemen vanuit de pedagogiek, psychologie of medische wetenschap verklaarbaar zijn. Problemen op in de frontlinies van de geestelijke strijd laten zich niet wetenschappelijk vatten. Verder zijn niet alle behandelmethodes even verantwoord. De stelregel “beproef de geesten of ze uit God zijn” (1 Joh. 4:1, vergl. Ef. 5:10 en 1 Thess. 5:21) is ook op het gebied van de hulpverlening van toepassing. Als we dit allemaal in ons achterhoofd houden, is de tweede kant van pastoraat verlenen een logisch

174

gevolg: pastoraat betekent verantwoordelijkheid. Als christenen zijn we geroepen om in navolging van Christus onze verantwoordelijkheid te nemen en onze medemens te helpen. Niet alleen primair met betrekking tot het heil van onze medemens –zeker belangrijk –, maar ook in zijn totale wezen. De vraag is dan of wij onze verantwoordelijkheid hierin nemen, als persoon maar ook als gemeente. De mogelijkheden van pastoraat m.b.t. het Antilliaanse kind willen wij in dit artikel de revue laten passeren. Dit in het besef dat als wij onze hand van hen afhouden, zij ter doding wankelen (Spr. 24:11)

LEVENSCONCEPTVeel jongeren die ontsporen, hebben in hun kindertijd negatieve ontwikkelingen meegemaakt. Bij het opsporen van deze ontwikkelingen is het goed iemands levensconcept helder te krijgen. Met levensconcept bedoelen we het verleden, het heden en de toekomst van iemands leven. Het kernprobleem van de ontsporing van veel Antilliaanse kinderen en jongeren ligt naar ons idee op het vlak van de identiteits- en hechtings problematiek. In de praktijk van het pastoraat wordt hiervoor ook wel het begrip negatief levensconcept gebruikt. De taak van het pastoraat is om dit negatieve levensconcept om te buigen naar een positief levensconcept. Te meer omdat iemands levensconcept de bron is waaruit hij put. Of dit levensconcept positief of negatief is, heeft dus gevolgen voor iemands levensdoel. Concluderend zouden wij daarom willen stellen dat het pastoraat bij Antilliaanse kinderen en jongeren gericht moet zijn op het ombuigen van een negatief naar een positief levensconcept.

ZELFAANVAARDINGWat is het negatieve levensconcept van het Antilliaanse kind? In het voorgaande hebben we gesteld dat het koloniale verleden een stempel heeft gezet op het zelfbeeld van de Antilliaan. De problemen met zijn identiteit vinden hun oorsprong in het negatieve levensconcept van onwaardig voelen en het zich schamen om een Antilliaan te zijn. Dit leidt tot gebrekkige zelfaanvaarding. Gebrekkige zelfaanvaarding gaat vaak gepaard met negatieve gedachten. Niet zelden werken negatieve gedachten als een vicieuze cirkel: telkens weer wordt men er door aangetast. Dit is een belangrijk gegeven binnen het pastoraat met Antillianen. Een negatief zelfbeeld en daardoor zichzelf niet kunnen aanvaarden, werkt verlammend op iemands functioneren. Je levensconcept heeft invloed op je levensdoel. Bij veel Antilliaanse kinderen en jongeren is dat levensdoel verdwenen of alleen latent aanwezig. Werken aan iemands levensdoel is daarom de kern van pastoraat met Antilliaanse kinderen en jongeren.

Waar in dit artikel het woord pastoraat gebruikt wordt, zou eigenlijk het woord kinder- en tienerpastoraat gebruikt moeten worden. Het is onze overtuiging dat pastoraat voor kinderen en tieners een eigen aanpak verdient. Kinder- en tienerpastoraat vormt een belangrijke schakel in het totaal van het pastoraat. De reden is eenvoudig, maar wel van essentieel belang: kinderen zijn de gemeente van de toekomst, maar ook de gemeente van vandaag! In 1 Kor. 12 schrijft Paulus over het feit dat allen leden zijn

175

van één lichaam en dat als één lid lijdt, alle leden lijden. Hij schrijft ook dat ook de kleinste leden volledig tot het lichaam behoren. Ook de kinderen en jongeren horen volwaardig bij de gemeente. Als we daarbij beseffen dat de gemeente in de (nabije) toekomst door hen gebouwd zal moeten worden, is het haast vanzelfsprekend dat de gemeente aan kinder- en tienerpastoraat doet. Wanneer we ook nog denken aan de lessen van Jezus uit Mattheüs 18– worden als een kind! – dan wordt kinder- en tienerpastoraat tot hoge prioriteit verheven. Meer informatie over kinder- en tienerpastoraat: info@chris.nl of www.chris.nl

Als we beseffen dat het kernprobleem van het Antilliaanse kind bij de zelfaanvaarding ligt, zal het duidelijk zijn dat er gewerkt moeten worden aan het zelfbeeld van het kind of de jongere. Hierbij is relatievorming de basis. Nu is dat in wezen bij elke vorm van pastoraat in enige mate het geval, maar zeker binnen de Antilliaanse cultuur zijn relaties de basis voor vertrouwen. Vertrouwen is weer de basis voor het pastoraat.

WAARDEOORDEELBinnen een vertrouwelijke relatie kan gewerkt worden aan het ombuigen een het negatief levensconcept. Kernpunt hierbij is werken aan het verleden en aan de toekomst. Met werken aan het verleden bedoelen we proberen duidelijk te krijgen waar het kind schade heeft opgelopen aan zijn zelfbeeld. Zoals in dit artikel beschreven, heeft dit diepe wortels. Dit impliceert dat zelfaanvaarding nauw samenhangt met waardeoordelen. Jezelf aanvaarden (of niet) komt voort uit een oordeel dat je velt over jezelf. Je vergelijkt jezelf met een norm en vindt dat je aan die norm moet voldoen. Jezelf niet accepteren, betekent dat je vindt dat je niet aan die norm voldoet. Deze norm kan voortkomen uit jezelf of zijn basis vinden in wat anderen denken en vinden. In het geval van het Antilliaanse kind, wordt zijn norm veelal bepaald door het verleden. Kernpunt in het pastoraat met Antilliaanse kinderen en jongeren is dit te onderkennen, te benoemen, te vertellen maar meer nog voor te leven dat blank zijn zeker niet beter is dan negroïde zijn. Dit proces krijgt vooral vorm door een respectvolle houding ten opzichte van het Antilliaanse kind. Het is belangrijk vanuit de Bijbel te vertellen dat we allemaal ‘uit dezelfde lap gescheurd’ zijn, maar ook dat ieder kind in Gods ookg uniek is. Dit unieke in de persoonlijkheid van het kind moet benoemd, maar vooral ook ontwikkeld worden. Dan zijn we bezig met een positieve identiteitsvorming. Dat dit in de praktijk veelal een langzaam proces is staat buiten kijf.

Om tot zelfacceptatie te komen – dat is het resultaat van een positief levensconcept – moet een heel proces plaats vinden. Gevoelens die het kind heeft, zijn vaak moeilijk te veranderen. Om gevoelens te veranderen is verandering van denken nodig. Bijbelse gedachtepatronen moeten worden aangeleerd en oude gedachtepatronen moeten worden vervangen. Hierbij draait het in de kern om de aanvaarding van Christus. Je weet namelijk pas echt wie je bent in Christus (Gal. 2:20). Hij aanvaart ons op het meest diepe en wezenlijke punt: de duisternis van de zonde. God is namelijk een rechtvaardig God – Hij haat de zonde – maar ook barmhartig – Hij heeft de

176

zondaar lief –. Het gaat er bij pastoraat met Antilliaanse kinderen om hen zo te begeleiden dat de karaktertrekken die tot eer van God strekken, worden ontwikkeld en uitgroeien tot gewoontes. Dit is het metamorfoseproces waar Paulus het over heeft in Rom. 12:2. Niet alleen je denken, maar ook het gedrag verandert. Zo werk je aan de toekomst van het kind. Een veranderd denkpatroon heeft ander gedrag tot het gevolg. Deze beiden zijn van invloed op iemands gevoelsleven.

PRAKTIJK VAN PASTORAATDe praktijk van pastoraat met Antilliaanse kinderen en jongeren is weerbarstiger dan we in dit artikel kunnen beschrijven. De culturele mozaïek van het Antilliaanse kind is complex. De problemen met en onder Antilliaanse kinderen en jongeren zijn groot. Verschillende socialiseringsprojecten worden door de overheden op poten gezet. Maar waar blijft de christelijke gemeente? Zij staan op dit moment voor de geweldige uitdaging (of is het een missionaire opdracht?) om het Antilliaanse kind op te vangen en een plaats te geven binnen de gemeenschap van gelovigen. De kern bij pastoraat onder Antilliaanse kinderen en jongeren is hen te helpen te wijzen op hun positieve eigenschappen. Stimuleer hen de talenten die ze hebben, te gebruiken en te ontwikkelen. Maak hen duidelijk hoe ze deze talenten maatschappelijk, maar bovenal binnen Gods koninkrijk kunnen gebruiken. Geef ze daar binnen uw gemeente de ruimte voor! Stimuleer ze bij het vormen van een eigen mening en overtuigingen. Help ze hun interessen te onderkennen. Oefen vooral met vaardigheden die hun zekerheid kunnen geven en hun zwakheden en negatieve gevoelens compenseren. Liefde, acceptatie en stimulans zijn belangrijke ingrediënten binnen het pastoraat met Antilliaanse kinderen. Maar ook speciale persoonlijke aandacht en hulp om te ontdekken wie het kind zelf is en wat het kind zelf kan, is van essentieel belang. Daarbij, fungeer zowel op praktisch als op geestelijk vlak als een mentor. Pastorale hulp dient dan ook steeds door dezelfde persoon of personen gedaan te worden. Laat de kernpunten van Bijbelse counseling hierbij voor u richtinggevend zijn.

De kernpunten voor Bijbelse counseling zijn dat het op God gericht is (Hand. 17:28, 1 Kor. 10:31), Christus verheerlijkend en Zijn werk centraal stellend (Joh. 16:14, Joh. 17:5, Gal. 6:14), afhankelijk van de werking van Gods Geest (Rom. 8:6, Gal. 3:5, Gal. 5:22-23, 1 Petr. 4:11), zijn fundamenten liggen in de Bijbel (Matth. 4:4, Rom. 15:4, Hebr. 4:12) het is gericht op verandering (1 Thes. 3:12, Fil. 1:9). Daarnaast moet het gedaan worden door iemand met empathie (Deut. 32:2, Rom. 12:15, Hebr. 4:15, Hebr. 13:3), door iemand die cultureel goed geïnformeerd is (Job 38-41, Spr. 6:6-8, Hand. 17:23) en die zichzelf niet centraal wil stellen (Fil. 1:25, 2 Kor.1:24, 2 Kor. 16:14, 1 Tim. 1:5, Gal. 5:6). Meer informatie over deze kernpunten: www.desiringGod.org of mail@desiringGod.org.

TENSLOTTEIn dit artikel hebben we niet meer kunnen doen dan aanwijzingen geven. We weten dat de realiteit ingewikkelder is. Maar God heeft ook het

177

Antilliaanse kind en de Antilliaanse jongere geschapen. Zij behoren ook tot Zijn alles omvattend koninkrijk! De vraag is of wij bereid zijn met hen de Koninklijke weg te bewandelen. Niet vanuit superioriteit – het verleden heeft bewezen hoe verwoestend dit werkt – maar vanuit een dienende houding. Dient elkander door de liefde (Gal. 5:13). Ook het Antilliaanse kind? Zeker weten!

Peter Jansen is projectleider van Stichting Chris op Curaçao en Ilona Berggraaf-Karsters is als orthopedagoge werkzaam bij Sentro pa Guia Edukashonal, de schoolbegeleidingsdienst van Curaçao.

178

Bijlage 2: Schaamte als kernconcept bij het Antilliaanse kind PETER JANSEN

De inmiddels bekende Nederlandse politicus, Geert Wilders, spreekt veelvuldig over het gevaar van andere etnische groepen. Vooral de aan de islam gerelateerde volken, zoals de Marokkanen en Turken, moeten het hierbij vaak ontgelden. In dit artikel wil ik niet oordelen over de politieke aanpak van Wilders, maar ik wil wel een opmerkelijk fenomeen schetsen. Het gaat om de relatie die er wordt gelegd tussen etnische achtergrond en (crimineel) gedrag. Het hoeft geen betoog dat ook de Antilliaanse gemeenschap in Nederland vaak in verband gebracht wordt met probleemgedrag, zoals drugsgebruik, criminaliteit, groepsverkrachtingen, e.d. Hoewel ik niet pretendeer in dit artikel pasklare antwoorden te kunnen geven voor deze problematiek, wil ik wel op een verkennende wijze ingaan op een naar mijn overtuiging nog te weinig onderkend probleem onder de Antilliaanse jeugd: het schaamteconcept.

KRIJGSCULTUURIs er een verband tussen islam en criminaliteit? Naar de mening van velen vloeit het criminele gedrag van met name Marokkaanse jongeren vooral voort uit hun religie en cultuur. De islam wordt vaak gezien als een religie die haat en geweld promoot. Niet zelden doen wij als christenen hieraan mee. Als je de cijfers bekijkt, zou je ook bijna in een relatie gaan geloven. Eén op de vijf Marokkaanse jongeren staat bij de politie als verdachte geregistreerd. Maar het is feitelijk onjuist om het criminele gedrag van de Marokkaanse jongeren te koppelen aan religie. Bij heel veel misdrijven die door moslimjongeren gepleegd worden, speelt religie niet of nauwelijks.

Toch blijft het opmerkelijk dat vaak niet-moslims, joden, homo's en vrouwen slachtoffer zijn van het gedrag van criminele Marokkaanse jongeren. Daarnaast, waarom laten zij zich in het openbaar moeilijk corrigeren door autochtone Nederlanders? Binnen de culturele antropologie/criminologie wordt vaak een verband gelegd tussen etnische achtergrond en geweld. De meeste Marokkanen in Nederland zijn afkomstig uit het Rif-gebergte. Daar is, zo betoogd onderzoeker Werdmöller van de Universiteit van Utrecht, sprake van een krijgscultuur. In zo'n cultuur zijn mannelijke deugden kenmerkend. Het gaat dan bijvoorbeeld om het tonen van moed, het verdedigen van eer, het afdwingen van respect, een krachtig normbesef, autoritair en krijgshaftig optreden, een bijzondere gevoeligheid voor krenking en een sterke achterdocht naar buitenstaanders. Deze krijgscultuur, zo zegt men, zorgt ervoor dat de mannelijke deugden botsen met onze feminiene cultuur. De clanstructuur werkt in de hand dat een sterk onderscheid wordt gemaakt tussen insiders en buitenstaanders. In de eigen groep is sprake van sterke angst voor schaamte en eerverlies. Buiten de eigen groep heerst wantrouwen en achterdocht. Het is deze autoritaire

179

wijze van handelen die voortdurend botst met onze feminiene en gedogende sociale stijl. Ons openbare leven gaat uit van zelfbeheersing en tolerantie en dat wordt als vrouwelijk, soft en slap ervaren. Uiteraard kunnen we dit niet algemeen van elke Marokkaanse jongere stellen. De manier van opvoeden (autoritair of toegeeflijk) en de thuissituatie blijken ook een grote rol te spelen.

Hebben deze problemen te maken met een slechte integratie van Marokkaanse jongeren in de Nederlandse samenleving? Is dit de prijs die we gezamenlijk betalen voor onze tolerante houding en het tolerante overheidsbeleid ten aanzien van andere culturen? Ik weet het eerlijk gezegd niet. Het is wel boeiend en het vraagt doordenking. In hulpverlening en pastorale counseling zullen we tegen het feit aanlopen dat de samenleving multicultureel is. Inzicht in deze thematiek is daarom zeker belangrijk. Vandaar dat ik in dit artikel aandacht wil geven aan een bevolkingsgroep waarin het gedrag van jongeren niet veel anders is dan dat van Marokkaanse jongeren. Ik heb het over de Antilliaanse gemeenschap. Net als de Marokkaanse jongeren schijnen zij geen schuldgevoelens te kennen. Vaak wordt vanuit Nederland met een beschuldigende vinger naar de Antillen gewezen. Daar zou zich het kernprobleem bevinden. Maar Curaçao, waar de meeste in Nederland wonende Antillianen vandaan komen, heeft niet, zoals Marokko, de krijgscultuur gekend. Dus dat kan niet de oorzaak zijn voor hun gewelddadige gedrag. Maar wat dan wel?

CULTUURDETERMINISMEEen rapport dat is opgesteld voor de reclassering in Nederland probeert een antwoord te geven op al deze vragen. Allereerst rekent het af met de stelling die ik hierboven beschreef naar aanleiding van een onderzoek van de Universiteit van Utrecht. De onderzoeker van de reclassering typeert het idee dat religie en etnische achtergrond bepalend zouden zijn voor geweld als cultuurdeterminisme. Cultuurdeterminisme leert dat het gedrag van de mens geheel en al door omgevingsfactoren als etniciteit, cultuur, religie en sociale context wordt bepaald. De onderzoeker van de reclassering betoogt dat crimineel gedrag eens van enige afstand bekeken moet worden, los van bovengenoemde omgevingsfactoren. Hij komt dan tot de conclusie dat elk mens, ongeacht cultuur en religie, in zijn emotionele huishouden op elkaar lijkt. Emotionele processen zijn, dwars door alle culturen heen, niet zo verschillend als wij menen en verwachten. Het rapport van de reclassering legt in het verlengde van deze constatering de vinger bij een interessant gegeven. Het criminele gedrag dat we bij de Marokkaanse, maar ook bij de Antilliaanse jeugd tegenkomen, wordt volgens het rapport van de reclassering primair gevoed door schaamte. Geweld wil schaamte op afstand houden!

KERNCONCEPTHet gezichtspunt dat het rapport hier voor het voetlicht haalt, is interessant: schaamte als oorzaak voor geweld. In een eerder artikel in dit blad (2e kwartaal 2006, 16e jrg., nr. 70) heb ik erop gewezen dat wat ik gemakshalve 'het Antilliaanse probleem' genoemd heb, mijns inziens niet

180

vanuit één benadering valt te beoordelen. Veel meer is er sprake van diverse omstandigheden die aan dit probleem bijdragen. Daarbij weten we eigenlijk nog heel weinig van de oorzaken van de problemen die deze doelgroep veroorzaakt. Dat ze veel problemen veroorzaken is algemeen bekend, de achterliggende oorzaken zijn ons veelal onbekend. Het is dan ook een goede ontwikkeling dat op kosten van de gemeenten Rotterdam en Amsterdam in februari 2007 op de Universiteit van de Nederlandse Antillen een leerstoelgroep "Jeugd en Educatie" met speciale aandacht voor de criminologie is geïnstalleerd. Vaak wordt – ik denk niet geheel ten onrechte – gezegd dat het koloniale verleden een stempel heeft gezet op het zelfbeeld van Antilliaanse kinderen en tieners. Deze stempel heeft voor een negatief levensconcept gezorgd. Met levensconcept bedoel ik het verleden, het heden en de toekomst van iemands leven. Als iemand een negatief levensconcept heeft, betekent dit dat hij problemen gaat ondervinden met zijn identiteit. Ik schreef in mijn vorige artikel dat dit ervoor kan zorgen dat het Antilliaanse kind zich onwaardig gaat voelen en zich gaat schamen een Antilliaan te zijn. Omdat nu uit het rapport van de reclassering schaamte weer bovenkomt, is het goed om dit concept wat nader uit te werken. Mogelijk dat schaamte te bezien is al een kernconcept bij de problemen in het leven van het Antilliaanse kind. Zeker als je schaamte gaat zien in relatie tot geweld, kunnen belangrijke gedachten boven tafel komen.

SCHAAMTEWat is schaamte? Volgens het reclasseringsrapport is het een pijnlijk gevoel dat we krijgen wanneer we sociaal en emotioneel volledig opzij gezet worden. Daarbij is schaamte ook de angst dat we sociaal en emotioneel worden geïsoleerd. Je zou dus kunnen zeggen dat schaamte een aantasting is, of sterker nog: een verlies van je persoonlijke waardigheid. Hierbij moet in de gaten gehouden worden dat schaamte binnen elke cultuur anders functioneert. Schaamte is niet hetzelfde als het hebben van schuldgevoelens. Wanneer je schuldgevoelens hebt, vraag je jezelf af wat voor schade jij de ander hebt berokkend door je handelen. Bij schaamte is het andersom: dan vraag je jezelf af welke schade de ander jouw heeft aangedaan. Dat krenkt een mens en veroorzaakt diverse emoties zoals verdriet, angst, boosheid, etc.

Schaamte hangt ook nauw samen met geborgenheid. Het Antilliaanse kind kent door matrifokale levensvormen weinig gevoel van geborgenheid, schreef ik in een eerder artikel. Als een kind zich dan ook nog afgewezen en buiten de groep geplaatst voelt, valt het zich geborgen weten makkelijk aan stukken. Hierop door redenerend is voor te stellen wat het Antilliaanse (en Marokkaanse) kind voelt, dat zich van huis uit al niet geborgen weet en buiten de familiekring evenmin waardering krijgt. Bij Antilliaanse kinderen en tieners is vaak sprake van een dubbele afwijzing. Naast gebrek aan geborgenheid is er ook veelal een uitzichtloze toekomst met weinig zicht op enige vorm van geborgenheid. Antilliaanse kinderen en tieners voelen zich buiten de (Nederlandse) samenleving geplaatst en weten dat zij weinig kans maken ooit te zullen worden ingelijfd. Rekeninghoudend met het feit dat een significante groep Antilliaanse jongeren geen schuldgevoelens toont,

181

wat wetenschappelijk is bevestigd, is het gevolg voorspelbaar. Uitsluiting laat je niet gebeuren. Je vecht terug, je slaat terug, je beukt er op los. Als ik dat op mij in laat werken, voel ik in mij weer bewogenheid voor het Antilliaanse kind en de Antilliaanse tiener. Geen geborgenheid en geen toekomst. Tja, wat heb je dan te verliezen? Niets! Met geweld houd je dan je schaamte op afstand.

EMPATHIEHierboven heb ik omschreven dat het gebrek aan geborgenheid er mede debet aan is dat Antilliaanse kinderen en tieners last hebben van schaamte. Uiteraard is dit generaliserend gesproken. De meerderheid van de Antilliaanse kinderen en tieners veroorzaakt geen problemen. Vooral de groep die geen empathie, invoelingsvermogen is bijgebracht, doet dat wel. Met empathie worden we niet geboren, maar als mens, geschapen naar Gods beeld, hebben we wel de mogelijkheid om te leren ons in te leven in een ander. Het is de taak van de opvoeders om een kind in zijn vroege jeugd empathie aan te leren. Als iemand eenmaal volwassen is, is het aanleren van empathie een lastige zaak, als het al mogelijk is. Het aanleren van empathie is van essentieel belang in de (christelijke) opvoeding, omdat het de sleutel is voor morele ontwikkeling. Kinderen komen namelijk niet vanzelfsprekend en automatisch tot moreel inzicht en moreel verantwoord handelen. In dat proces speelt het aanleren van empathie een belangrijke rol. In de morele opvoeding en ontwikkeling is het van groot belang een kind te leren aanvoelen en begrijpen wat de ander ervaart. Hierbij moet de rol van de ouders niet onderschat worden. In de jonge jaren van het kind zijn het vooral de ouders die invloed hebben op het gedrag van het kind. Als zij aandacht geven aan het perspectief en de gevoelens van de ander en de uitwerking van het gedrag van het kind, leveren ze een bijdrage aan een positieve morele ontwikkeling.

OPVOEDINGSONDERSTEUNINGBinnen de Antilliaanse context is de opvoeding één van de kernproblemen. Veel vaders zijn niet aanwezig. Bovendien zijn ze vaak, zoals de titel van een in januari gepresenteerd onderzoek in Rotterdam treffend verwoordde, verslaafd aan een flitsende levensstijl. De opvoeding komt dan voornamelijk neer op de moeder. Het valt op dat de moeders vaak een defensieve manier van opvoeden hanteren. In de hulpverlening en pastorale counseling is het uiteraard belangrijk om Antilliaanse kinderen en tieners te helpen als zij problemen hebben of veroorzaken. Maar het werken aan een gezonde en stabiele opvoeding is denk ik vanuit preventief oogpunt nog belangrijker. Werken aan een veilige omgeving waar het kind zich geboren voelt; zodat het weet dat het erbij hoort en waarbij ruimte is om over zijn schaamte- en andere gevoelens te praten. We kunnen veel praten over problemen die de Antilliaanse jongeren veroorzaken en ik wil ze niet ontkennen. Wel denk ik dat we het accent bij de aanpak van deze problemen moeten leggen bij het aanbieden van opvoedingsondersteuning. Vragen als: wat is een gezin, wat is de rol van vader, wat is de rol van moeder, wat is een kind eigenlijk, hoe ga je met elkaar om, zijn voorbeelden van vragen die hierbij centraal kunnen staan. Ingaan op deze vragen en het praktisch aanleren van

182

oudervaardigheden zijn de pijlers van goede opvoedingsondersteuning. Misschien behoort het wel tot één van de diaconale taken van de christelijke gemeenten in grotere steden om hiermee te beginnen. Het heeft een pastorale en missionaire werking als we uit de brief van Jakobus hoofdstuk 1 vers 5 centraal stellen. "En indien iemand van u wijsheid ontbreekt, dat hij ze van God begere, die een ieder mildelijk geeft, en niet verwijt; en zij zal hem gegeven worden." Opvoeden hoef je niet in eigen kracht te doen!

TENSLOTTENog even terug naar het begin: is er dan helemaal geen verband tussen religie of etniciteit en geweld? Ik denk dat er zeker wel verbanden te leggen zijn. Zo'n verband alleen als cultuurdeterminisme bestempelen, is volgens mij niet terecht. Religie speelt mijns inziens een belangrijke rol bij de morele opvoeding. Zoals ik in dit artikel aangegeven heb, zie ik een belangrijke schakel tussen de morele opvoeding en –ontwikkeling en de problemen onder de Antilliaanse jongeren. Ik denk dat dit ook algemener te stellen is en dat het ook geldt voor Marokkaanse jongeren, over wie ik in het begin schreef. Vanuit dat gezichtspunt is er wel degelijk een verband tussen religie en geweld. Daarbij weet ik uit ervaring door het wonen en werken binnen de Antilliaanse cultuur dat religie Antillianen niet ongemoeid laat. Vaak heb ik Antillianen horen zeggen dat "ze in het Westen met het hoofd denken, maar wij voelen met het hart." Het illustreert de emotie die kenmerkend is voor deze cultuur. Deze emotie laat zich ook zien in een gevoeligheid ten aanzien van God. Een Curaçaose pastor die ervaring heeft met het werken onder "zware" probleemjongeren zei het eens zo: "Als je over God begint, raak je het hart van elke Antilliaan." Als ik dit op mij in laat werken, kom ik op een relatie tussen religie en geweld die ik pastoraal gezien belangrijk vind. Het is misschien niet de relatie waar we in dit het begin van het artikel snel aan zouden denken, maar het is wel een relatie die mede onze attitude ten aanzien van het probleem onder de Antilliaanse jongeren bepaalt. Het is de inspirerende houding van Jezus zelf. Hij was Iemand die als er op Hem gescholden werd niet terug schold en als Hij leed geen dreigende taal gebruikte (2 Kor. 5:7). Zijn hele leven kenmerkte zich door liefde. Niet in de zin van zoetsappig (denk alleen maar aan Zijn scherpe bewoordingen ten aanzien van de Farizeeën) maar een liefde die zich uitte door innerlijke bewogenheid (bijv. Matth. 9:36). Hij sluit niemand buiten, iedereen mag zich bij Hem geborgen weten. Is dat niet een prachtige boodschap voor Antilliaanse kinderen en tieners die worstelen met hun gevoelens van schaamte? "Liefdevol en genadig is de HEER, Hij blijft geduldig en groot is Zijn trouw" (Psalm 103:9).

Peter Jansen is directeur van FundashonYama’mi, een christelijke stichting voor kinder- en jeugdhulp op Curacao en de zusterorganisatie van Stichting Chris in Nederland.

183