s

D

l

POSTMODERN KELİMELER SÖZLÜGÜ

Alametifarika Reklam Tasarım Yapım Yayın A.Ş.

Süleyman Seba Caddesi

Akaretler Sıraevler Na: 33 Beşiktaş 34357 İstanbul T: (0212) 310 44 33 www.alametifarika.cam.tr

YAYINA HAZIRLAYAN

Burcu Atış

TASAR iM

Işıl Döneray

BASK! ÖNCESİ HAZIRLIK

IDD

DÜZELTİ

Alametifarika

BASIM

Ofset Yapımevi Yahya Kemal Mahallesi Şair Sokak Na: 4 Kağıthane 34410 İstanbul T: (0212) 295 86 01

ISBN 9944-5228-1-3 İstanbul, 2006

POSTMODERN KELİMELER SÖZLÜGÜ

Ancak şans olarak nitelendirilebilecek

sabır ve şefkatlerinden dolayı aileme;

anlatması güç bir anlayış ve sevgi ile beni destekleyen

ve çalışanla ilişkilerde daha insancıl yaklaşım olabileceğini kanıtlayan

şirketim Ford Otosan'a;

kendi özel zamanlarından ödün vererek yanımda olmayı

tercih eden dostlarıma ve

çevresine her konudaki farkını hemen hissettiren

yayınevim Alametifarika'ya:

Sizler olmasaydınız, bana kazandırdığınız "bonus" zamanda yazılan

bu kitap da hiç olmayacaktı. ..

Hakan Yaman, İstanbul'da doğdu. Tarsus Amerikan Lisesi

sonrası Boğaziçi Üniversitesi'nde ekonomi öğrenimi gördü.

İş hayatına yiyecek-içecek ve otelcilik ile başladı.

Müşteri ilişkileri, pazar araştırmaları, satış ve dağıtım ağı

konularında çalıştı. İnternet siteleri ve dergilerde,

ekonomi ve insan kaynakları yazıları yazdı.

Hakan Yaman'ın, Ahmet Şerif İzgören ile birlikte yazdığı

"Eyvah! İş Görüşmesi" isimli ilk kitabı Nisan 2004'te,

"Hamili Kitap Yakınımdır!" isimli ikinci kitabı ise

Ağustos 2005'te yayımlandı.

"Postmodern Kelimeler Sözlüğü" yazarın üçüncü kitabıdır.

MUMYAYLA KARŞILAŞMA

"Fikirler yazıyla ölür; okurken yeniden doğarlar" der Platon.

Bu sav doğruysa, kitaplar da fikirlerin bozulmadan saklandığı

mumyalar olmalı.

Düşünün, bir taraftan dolmuşunuzun, otobüsünüzün hareket

etmesini bekliyorsunuz, bir yandan da çocukların evden ısmarlanan

turfanda ekmeği ucundan tırtıklama lan gibi, satın aldığınız kitabı

sümen altından okuyorsunuz.

Bu arada mumya da, fikirlerini bir an önce paylaşmak için, mürüvvet

bekleyen bir sabırsızlıkla sizi gözlüyor ...

Orada olsaydım, mumya ile insanın eğreti tanışmalarına ne çok

sevinirdim ...

Hakan Yaman

SÖZLERİN ÖZÜ-TERİMLERİN SESSİZLİGİ

Bırakın şimdi surat asmayı. Niyetim, keyif kaçırmak değil.

Ama sözünü etmeden geçmek de olmaz: Bizim "neoloji",

yani yeni terim bulma performansımız doyurucu seviyenin

altında. Türkçeyi özgün, akıllı ve komik kelimeler ekleyerek

zenginleştirmeyi ve güncel tutmayı beceremiyoruz.

Oysa, son on beş yılda hayatımıza giren devşirme veya saf kan

yabancı kelimeler öyle bol öyle bereketliler ki, toplasanız o

sözcükleri burdan köye yol olur. Çevrenize göz atın, butik, şirket,

kavram, marka, trend isimleri. .. Hepsi çalışma izinleri olmayan

birer mülteci gibiler. Yakında, geleneksel ev yemeği yapan aşçı

lokantalarını bile lüks restoranlardan ayırt etmek güçleşecek.

Kelime dağarcığımızın sığlığı bizi en çok şu postmodern* dünyayı

ve züppe raconlarını anlamaya çalıştığımızda zorluyor. Konuya

hakim olabilmek için önceden de hazırlansak, yüzlerce zeka şınavı da çeksek nafile!

Tek başınıza kaldığınızda düşünüyorsunuz: Madem yelkenlerini

şişirecek rüzgarın yok, sen de bi zahmet küreklere asıl be kardeşim!

"Persona non icraata" yani, söylediklerini eyleme geçiremeyen, dil

veya çenesinden aşağısı felç, bir tür "Persona non grata" olacağına,

olmayacak kelimeye amin de! Sen yaptın oldu, kime ne7 Kendi

kelimeni kendin bul. Kelimeleri ke ... lime lime et, postmodern

felsefelere çapraz aşıla, mutant bir şeyler yarat.

Köylük yerde dedikleri gibi "Madem düğün bizim. E, oynasana

kızım!"

Postmodern: 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başlannda geçerli modernist arayışın canlılığını

kdybetmesinden sonra ortaya çıkan çeşitli üslup ve yönelişlerin genel adı. Bu döneme ait yaşam biçimi

(www.tdk.gov.tr).

Huysuz ve protest; ama şirin Biz de o niyet ve sevdayla oturup, piyasaya sürülmeye hazır 1. 000 adet yeni kelime, kavram veya terim ürettik ve hepsini bu sözlükte bir araya getirdik . . . Sözlük, "kelimelerin ve ortamların sessizliği" rumuzlu iletişim krizlerimizin tümüne ilaç olmasa da azıcık nefes aldıracak. insani hallerimizden aşk ve ilişkilere; beyaz yakalı cefakar ofis marabalarından trafiğe; sırf piyasa yapmak için çıkan trafik kazmalarına televizyon ve magazinden Avrupa Birliği'ne ... Toplam yirmi üç bölüm. Anlayacağınız her köşeye bir parmak dokunduracak.

Elime doğdular diye söylemiyorum; kelimeler, daha önce gördüğünüz hiçbir sözcük veya terimle karşılaştınlmayacak kadar dumanı üstünde ve fıldır fıldır. Bu zilliler, lifli ve posalı yiyeceklerin sindirim sistemimizde yaptığı etkinin aynısını zekamız üzerinde yapıyorlar. Her gün kafamıza ittire kaktıra sokulan, saman tadında boş inanç ve anadan "dogma" bir dolu yargıdan ve kl işeden tez zamanda kurtulmamıza yardım ediyorlar ...

Aynca statükocu otoritenin, "Kadehinizde iyi bir fikir olsa, biz bakanı, bize getirin" veya "Memleketin ve bölünmez bütünlüğümüzün klişelere ve boş inançlara ihtiyacı varsa, onun da

en şahanesini biz yapanı" türünden yaklaşımlarına da alternatif su nuyorlar.

Metro ne? Neolojiye birkaç örnek verelim de işler kolaylaşsın: On yıl önce; düzenli spor yapan, modayı takip eden, insan içine jölesiz çıkmayan erkek "şehro-cinseller"i tarif ederken upuzun ve yorucu cümleler kurmamız gerekirdi. Geçen yıl uygun kelime bulundu: "Metroseksüel" (l 994'te Mark Simpson adında İngiliz bir gazeteci bulmuş).

Bizim sözlükte de benzer hikayeler var. 2004'ün son aylarında kamuoyu gündeminde, Güney Asya'da meydana gelen ve yüz binlerce kişinin ölümüne yol açan "Tsunami" (deprem seli) felaketi ilk sıradaydı . İkinci sırada da, Türkiye'nin AB'ye tam üyeliği. Üyeliğe karşı çıkan ülkelerin kabusu; serbest dolaşım hakkı kazanacak Türklerin, kısa zaman içinde dalga dalga Batı'ya akmaları ve Avrupa emek ve yetenek pazarını işgal ederek boğmalarıydı. İşte iki yakayı bir araya getiren kelimemiz; yani, Türklerin Avrupa'ya ani ve yoğun akını: Türk+Tsunami; "Türksunami".

Ama kelimelerin hepsi böyle oturaklı ve ciddi değiller. Aslında sözlüğün çoğu eğlendirmeyi ve gıdıklamayı amaçlıyor. Buyrun size müesseseden böyle iki örnek: Eşi hamile olduğu için cinsel açlık çeken müstakbel babaya ne denir? "Babaza" ... Ya "Kiss oğlan kiss" kimdir? Çok kolay; henüz hiçbir erkek tarafından öpülmemiş genç kız ...

Bu kadar zahmete ne hacet? Peki, kelimeler bu kadar eziyete ve angaryaya eyvallah demeye değerler mi? Neden paşa paşa yerimizde oturup elimizdekilerle yetinmiyoruz?

Yetinmeyiz, yetinebilemeyiz. Çünkü, o kel - imelerin merhemleri olsa önce kendi başlarına sürerlerdi. Hem, siz sıkılmad ın ı z mı, bir şey tartışırken, düşünürken aciz kelimelerle müebbet yatmaktan? En son ne zaman bir nesneye , düşünceye veya bir kavrama yakışan bir kelime uydurdunuz? Boş verin kelimeleri; siz en son ne zaman herhangi bir şey uydurdunuz? Sonra da karşısına geçip hayran hayran seyrettiniz, dinlediniz, dokundunuz? Başkalarının alaylarına burun büküp, bilmeden kıkır kıkır kıkırdadınız! .. İnadına ...

Top1u1uk karşısında yazı yazma beceriniz mi yok? Şu üzü1düğünüze

bakın. Varsın oımasın! Hem yazı, ke1ime dediğiniz nedir ki;

yazarın e1inin kiri. Yaratıcıhk, yazı yazmak, resim yapmak, beste

düzmek veya şarkı söy1emek1e sınırıı deği1dir. Yaratıcıhk bir işin,

şirketin, pozisyonun veya çahşan tipinin teke1inde hiç deği1dir.

Birisi satışta başarıhysa, diğeri sporda, bir diğeri de insan

ilişkilerinde iyi o1abilir. Herkesin, kendisiy1e övüneceği bir

"numarası", bir yeteneği, yaratıcı eseri veya bir fikri vardır .. .

Dakika bek1emeyin. Her uğraşta sabah bü1bü11eri gibi döktürmeye

gerek yok, çatra patra da işimizi görür .. . Hedef, ne Al DS'e çare

bu1mak, ne de Mars'a adam kondurmak. Hedef, yaratıcı hücreıere

daha çok kan gitmesini sağlamak.

Unutmayın, rüzgar yoksa, eı altında her zaman kürek1erimiz var! ..

Hakan Yaman

Ara1ık 2005, Beşiktaş, İstanbul

Önemlidir: Neoloji çalışmalarının Türkçe için yapılanına hiç denk gelmedim. Bu kelimeleri daha önce başka bir yerde okuduysanız veya gördüyseniz bana da haber verin ki, gerçek yaratıcılarının isimlerini daha sonraki baskılara yazalım, yanlış yapmayalım, kalp kırmayalım!..

Her şeyin başı sağlık. Bu, kitap için de geçerli.

SAGLIK • 19

Ama benim asıl ilgilendiğim, sağlığın başının ne olduğu. Sağlık, bizim için, doğru beslenme, düzenli egzersiz gibi alışkanlıklardan çok acil durum de­mektir. Acil durum da kalp krizleri, trafik kazaları veya doğum gibi vuku­atlarda, kişiyi yaka paça bir ambulan­sa uzatmak veya arka koltuğa bagajla­yıp en kuş uçuşu hastaneye dertop et­mektir.

Acili yet, yükte hafif pahada ağır vaka­dır. Sallan-nazlan-yuvarlan tavırları hiç hazmetmez. İnsan hayatıdır; bek­letilesi değil, hemen el atılasıdır. Bu yüzden de acil servisin çemberinden geçmiş, huyu huyuna uygun uzman ki­şi, mekan, donanım ve araç ister.

Bizim aciliyet ise, sıra faaliyete gelin­ce, biraz inada binince cıvıtır, bulanık-

20 • SAGLIK

laşır. Aciliyet acze, o pahalı donanım da çöpe dönüşür. İşte o zaman acil servisin tanımı şöyle bir şey oluverir:

Aciz servis Nöbetçi doktoru ve personeli bulun­madığı veya bir yerde uyuyakaldıkları için, acil hastalara hemşirelerin ve hasta bakıcıların müdahale ettiği ye­tersiz sağlık birimi. Peki ya ambulans­larımız!..

Aciz servis ambulansı Haber.· "Ambulansa benzin için yaralı­lar para topladı. Klima şirketinin per­soneli, günü birlik tatil için Karataş sa­hiline geldi. Denize giren klimacılar dalgalı denize rağmen yaklaşık 300 metre açıldı. Rüzgarlı havanın kabart­tığı dalgalar nedeniyle zor durumda kalan gençlerin imdadına avdan dönen balıkçılar yetişti ve 11 kişiyi sudan çı­kardı. Aşırı derecede su yutan klimacı­lar, sahile çıkartılıp sağlık ocağına gö-

SAGLIK • 2 1

türüldü. Gençlerden durumu ağır olan­ların Adana Devlet Hastanesi'ne sevk edilmesi kararlaştırıldı. Ancak, yaralı­ları taşıyacak ambulansın benzini ol­madığı anlaşılınca, olaya tepki göste­ren gençler kendi aralarında 30 milyon lira toplayarak ambulansa benzin alın­masını sağladılar." (Hürriyet)

AJternaif tıp Bilimin yıllardır çare bulamadığı di­rençli ve ölümcül hastalıkları; şifalı bitkiler, baharatlar, mineral, maden ve taşlar, tütsüler, maneviyat, m oral ve test edilmemiş bir dolu şüpheli ilaçla tedavi ettiğini iddia eden şarlatanla­rın, naif ve bilgisiz hastalara, modern tıbba alternatif olarak önerdikleri te­davi rejimleri.

Alternaif tıp, özellikle kanser hastaları arasında çok popülerdir. Garip garip adamlar her ay başka bir abuk kanala

ZZ • SAGLIK

çıkıp, kanserin çaresinin aslında bu­lunduğunu, ama büyük ilaç firmaları­nın para kazanmak için bu haberi bü­tün dünyadan sakladıklarını ispiyon­larlar. O programı seyreden eğitimsiz ve saf hastalardan bazıları da inanıp tedavilerini yarım bırakırlar.

Tıbbın ve pozitif bilimlerin alternatifi olabilir mi? Olsa olsa tamamlayıcı, ba­ğışıklık sistemlerini güçlendirici, yan etkileri azaltıcı ilaç veya tekniklerden söz edilebilir.

Hapistane Tedavi masraflarını ödeyemeyen has­tayı rehin alan sağlık kuruluşu.

Her gün yenisini duyduğumuz için ar­tık kanıksadığımız haberlerden birisini geçenlerde okudum: "Parayı getir be­beği al. Acil sezaryenle doğan Berat bebek, ailesi 3 milyar liralık borcu ödeyemediği için 6 aydır özel bir has-

SAGLIK • 23

tanede rehin kaldı. Borç ise 25 milyara çıktı . . .

il

Not: özel hastane mevzuatında, hastanın alıkonulmasıyla i lgili bir mad­

de bulunmuyor.

Tıpokrat yemini Doktorların mesleklerini icra ederken uymak zorunda oldukları yemin. Diğer adı "Hipokrat yemini".

Hipokrat (MÖ 460-370), yaklaşık 2500 yıl önce tıbbın özel bir sanat ol­duğu fikrini benimseyerek, bu yemini gelecek kuşak hekimlere bırakmış. Yeminde modern tıp ile çelişebilecek üç hassas konu var:

Ötenazi: "Benden ağı (zehir) isteyene onu vermeyeceğim gibi, böyle bir ha­reket tarzını tavsiye bile etmeyece­ğim . . . " Zehir içerek intihar etmek, o zamanlarda, ölümcül hastalıklara ya­kalanan kimselerin sık başvurdukları bir yöntemdi.

24 • SAGLIK

Kürtaj: "Gebe kadına çocuk düşürmesi için ilaç vermeyeceğim."

Ameliyat: "Bıçağımı mesanesinde taş olan mustariplere bile kullanmayaca­ğım." Zamanın hijyenik olmayan şart­larında ameliyat çok tehlikeli bir mü­dahaleydi.

Biradoks Sıcak bir günde susuzluk gidermek için art arda kafaya dikilen biraların daha çok susamanıza neden olması. Nedeni basit: Alkol bir idrar söktürücüdür ve yüksek miktarda alınan alkol, su kay­bına neden olur. Günün sonunda, bira ile birlikte aldığınız sıvıdan daha faz­lasını idrar ile kaybedersiniz. (Para­doks: Birbirine zıt iki ya da daha fazla unsuru barındıran ifade veya durum.)

Bel fibgrafiti Dünyada sadece bu topraklarda görü­len bir grafiti türü.

SAGLIK • 25

Ülkemizde bel fıtığını, hastanın bacak­larını, kafasından kıçından sündürerek tedavi etmek gibi bir teknik geliştiril­miştir. Bu sektör yol kenarındaki duvar­lara "Bel Fıtığı 5 67 XY 40" türünden nu­maralar yazarak müşteri çekerler. Yazı­lar her yerde karşımıza çıktıklarına göre birileri bu adamlara gidiyor demektir. Hayır, ya bu kimseler işleri ilerletir de stent takma, by-pass, lenf-ödem tera­pisi, akciğer ameliyatı, lazerle prostat işine filan girerlerse ne olacak?

Burunkoskopi İnsanların yalnız kalır kalmaz işaret parmakları yardımıyla gerçekleştir­dikleri tanı, temizleme ve tedavi işle­mi. (Bronkoskopi: Işıklı bir tüpün -bronkoskop- akciğerlere sokularak, hava yollarının içeriden incelenmesi.)

Termam kesilmek Sıcak mevsimde aşırı terleyerek su kaybetmekten insanın tansiyonunun

26 • SAGLIK

düşmesi, dizinin bağının çözülmesi, soğuk soğuk terlemeye başlaması . Tuzlu ayran iyi gelir . . . Yoksa durumu­nuz serumluktur.

Tozenfekte etmek Bir kimsenin, elinden yere düşen yi­yeceği, üzerine yapışan tozları üfle­yerek ve silerek mikroplardan arındır­maya çalı şması. Bilimsellikten uzak olduğu kadar komik bir hijyen tekniği.

İşengeç Kalkıp gitmeye üşendiği için uzun süre tuvaletini tutan, bu yüzden de böbrek ve idrar yolları sorunları yaşamaya namzet tembel kimse.

Çekamp Olgun kişinin yoğun tetkikler yaptır­mak üzere bir iki günlüğüne, genelde çevresinin baskısıyla, özel bir hasta­neye yatması. Sonunda kim bilir hangi sorunların çıkması. E, sağlık bu. Ba-

SAGLIK • 27

kımsızlığa, ihmale hiç gelmez . . .

Yaşka1aşım geçirmek Yaş ilerledikçe insanın, fiziki ve karak­ter özelliklerinin gözle görünür bir hız­la değişmesi, farklılaşması.

Akraba ziyaretlerinde veya bayık talk­show'larda, seksenini deviren birisini yakalamasınlar; hemen o klasik soru gelir: "Sağlığınızı ve uzun yaşamanızı neye borçlusunuz?" Sonra, garibanın üzerine öyle bir abanılır ki, adamacağız uzun yaşadığına pişman olur. Oysa, çoğu zaman bu kişi, görmüş geçirmiş, başarılı ve birçok konuda derinliğine bilgi-deneyim edinmiş bir zattır. Sen böyle başarılı ol, onca feyz biriktir; sonra aptalın biri gelip sana, "Sizin za­manınızda hormonlu domates var mıy­dı? Kayısının tadı bu kadar yavan mıy­dı?" türünden abuk sorular yöneltsin . . .

Çoğu kimse uzun yaşamanın iksirini,

28 • SAGLIK

çeşmesini zaten çoktan keşfetmiştir: 11Abi, yüz sene öncesinde her şey do­ğalmış da o yüzden, şimdiki gibi stres, trafik, bizim patron gibi yaratıklar fi­lan yokmuş." Peki, o zaman neden or­talama yaş kırkmış? Ona yanıt yok!

Gen-kaz (devralmak) Bir kimseye atalarından miras kalan arızalı genler. Bu kişi, sağlığına ne ka­dar dikkat ederse etsin, gen havuzun­daki arızalı genlerin sorun çıkarmasına engel olamaz, çünkü o bir tür "enkaz" devralmıştır.

Ne demiş adam, "Bizim sülalade kimse uzun yaşamıyor. Birisi ailenin gen ha­vuzuna mı işedi nedir?" (Gen havuzu: Bir türün bütün özelliklerini barındıran küme.)

Bazı hastalıklarda genetik etki çok kuvvetli, bazılarında ise o kadar değil. Gazete ve televizyonlar ise bu ayrıma

SAGLIK • 29

bakmadan bilmem ne geni bulundu haberleriyle doluyor. İşte birkaç ör­nek: Allah'a inanç geni, zina geni, ya­lancılık geni, kötü adam geni. . . Yok artık!

Depreşyon Bir kişinin, geçmişte yaşayıp atlatma­yı başardığı depresyonunun nükset­mesi, depreşmesi.

Dölçümlemek Çocuğu olmayan erkeğin sperm sayısı, hareketliliği gibi kriterlerin ölçülmesi; teknik ismiyle, "spermiogram anali­zinin" yapılması. . . Eğer bu ölçümde "menimum" sperm sayısı çıkmazsa sorunların başlaması .

Döngesi bozulmak Kendi etrafında hızla ve uzun süre dö­nen kişinin dengesinin bozulması, mi­desinin bulanması, yürürken yalpala­maya başlaması.

30 • SAGLIK

Gaz1msuhk Sindirim güçlüğü nedeniyle mide ve bağırsaklarda gaz birikmesi. İnsanı ra­hatsız etmesi.

Bilgi: İnsan vücudunda gıdalardan olu­şan gazların hemen hepsi kal ınbağır­sakta üretilir. İncebağırsakta sindirile­meyen gıdalar kalınbağırsağa geçer; burada yaşayan yararlı bakteriler bu gıdalarla beslenirken gaz çıkarırlar. (Lüzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi-4, Tamer Korugan)

Kalp sekstesi Olgun beyefendinin hararetli bir seks seansı sırasında geçirdiği kalp krizi.

Geyik uleması tarafından rivayet olu­nur ki; kalbi sabıkalı olan kişi, cinsel ilişkiye girip giremeyeceğini merdi­ven çıkarak kontrol edebilir. Eğer ağrı­sızı olmuyorsa sorun yok demektir. O işi merdiven çıkarken yapmak ise hiç kimseye tavsiye edilmemektedir.

SAGLIK • 31

Menipoz (menipoza girmek) Erkeğin ileri yaş veya başka bir orga­nik nedenden dolayı, eşini hamile bı­rakacak minimum spermi üretemediği için kısır olmaya başladığı dönem. Spermin azalma nedenleri: • Genetik arazlar. • Zaman içinde geçirilen ve iyi tedavi edilmeyen enfeksiyonlar. ·Yumurtalıktaki varisler. • Kemoterapi. • Olumsuz çevre ve işyeri şartları, ör­neğin çok sıcak fırınların olduğu cam ve çelik tesislerinde uzun süreler ça­lışmak. • Kötü ve yetersiz beslenme.

Silinçaltı Unutmak istediğimiz hatalarımızı, ye­tersizliklerimizi, komplekslerimizi ve­ya nahoş anılarımızı , içine atarak sil­meye ve yok etmeye çalıştığımız gi­zemli zihin bölgesi.

3 2 • SAGLIK

Memeroid Basurun çok ileri aşamasında ortaya çıkan anal kasların şişmesi ve sarkma­sı durumu. Çok acı verdiği söylenir.

Nanestezi Nanenin ağızda ve solunum yollarında neden olduğu serinletici ve uyuşturu­cu etki.

Nane (mentha haplocalyx briq ) , ana vatanı Orta-Güney Avrupa ve Asya olan çok eski bir kültür bitkisidir. İştah açıcı, çeşni ve lezzet verici olmasının yanı sıra nane, ilaç sanayiinde de anestezik, antiseptik, serinletici, fe­rahlatıcı özelliklerinden dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır.

Nikofein Kahvelerini sigarasız içemeyen kişile­rin bağımlı oldukları madde, karışım. Nikotin ve kafein bir araya geldikle­rinde daha fazla zarar veriyor. Bilim

SAGLIK • 33

adamları, kalp ve damar hastalıkların­dan korunmak için yapılabilecek en önemli şeyin bir an önce sigarayı bı­rakmak olduğunu söylüyor. Sigarayı bırakma konusunda isteksiz veya ira­desiz davrananlara, en azından sigara­yı kahve gibi kafeinli içeceklerle bir­likte içmemeye özen göstermeleri tavsiye edilir.

Liposarkşm İleri yaş, kötü beslenme veya hareket­sizlik nedeniyle sarkan vücut bölge­rindeki yağların emilerek alınması operasyonu.

Ürelog/üreloji Erkeklere has kısırlık veya iktidarsızlık gibi üreme sorunlarında uzmanlaşmış doktor ve tıp dalı.

Kozmedikal Kozmetik markaların, ürünlerini pa­zarlarken, laf arasına seksi medikal

34 • SAGLIK

terimler sıkıştırarak, bilimsel yöntem­ler kullanmışçasına yarattıkları aldatı­cı ve aptal-komik izlenim.

Örneğin selülit önleyici bir kremin ka­pağında şunlar yazıyor: "Bir ayda cilt­te sağlanan gözle görülür sıkılaşma artı % 40." Şöyle: "36 bayan tarafın­dan yapılan kişisel değerlendirme." O ne deneme süresi uzunluğu ve örnek­lem genişliği; "bir ay ve 36 bayan" ve o ne bilimsel yaklaşımdır; "kişisel de­ğerlendirme." Helal olsun yani!

Normal şartlarda herhangi bir ilacın, uzun ve pahalı araştırmalar yapılma­dan ve insanlar üzerinde denenmeden piyasaya çıkması mümkün değildir. Oysa kozmetik ürünler bugün üretilip yarın rafa çıkabilirler.

Elbette her yeni ürün "daha etkili bir formüle" sahiptir, çünkü içine bilmem ne çiçeği özü (! ) eklenmiştir. İşte bil-

SAGLIK • 35

diğimiz sabun. Paketin üstüne öyle şeyler yazılmış ki insan etkileniyor: " İ çerdiği hidra-antistres bileşimi has­sas saç derisini yatıştırır . . . "

Histiap haddi Bir kimsenin kafayı sıyırmadan, keçi­leri kaçırmadan kaldırabileceği maksi­mum duygusal baskı. Bireye göre farklılık gösteren bu kritik sınır aşılır­sa sinir sistemi çöker, kişi kendini kaybeder ve sonradan pişman olacağı şeyler yapar.

Destetik cerrahi Yaş ilerledikçe sarkan, dökülen vücut parçalarını botoks, silikon türü yapı malzemeleriyle destekleme ilkesine dayanan tıp dalı.

Doktris Kadın doktor.

Çalışma hayatındaki bütün terimlerin

36 • SAGLIK

erkeklere ayarlı olması, günümüzde, kadın profesyoneller arasında sıkıntı yaratmaktadır. Bu yüzden bütün te­rimlerin dişisi de yaratılmalı ve kulla­nılmalıdır. Madem "aktör" ve "aktris" var, örneğin neden "direktör" yerine "direktris" demiyoruz?

Dişpanser Diş hastalıklarının tedavisinde uzman­laşmış sağlık birimi.

Neandental Dişlerini düzenli olarak fırçalamak ve senede bir diş doktoruna görünmek gi­bi medeni alışkanlıkları olmadığı için, 40 yaşından itibaren dişleri dökülmeye ve sararmaya başlayan ilkel insan tipi. (Neandertal insanı: Günümüzden 130.000-30.000 yıl önce yaşamış insansı varlık. Dental: Dişle ilgili. )

Eskimo Beyaz kadının, eşinin dondurularak

SAGLIK • 37

saklanmış spermleriyle hamile kalıp doğurduğu çocuk.

Kanvertibilite

Bir kan grubunun diğer gruplardan kan alabilme ve verebilme özelliği.

Not: A-B-0 grup sistemine göre, kan grupları A, B, AB ve O grubu olarak dörde ayrılırken, Rh sistemi, RhD ( +) ve RhD (-) olarak ikiye ayrılır. Her iki sistem birlikte kullanıldığından, ortaya sekiz farklı kan grubu çıkar. Hangi kan grubunun, hangisine kan verebileceği sorusunun yanıtı "aynı grup"tur. Yani, A Rh ( +) bir hasta sa­dece A Rh ( + ) kan alabilir.

Gözel sektör

Göz doktorlarının ve lens, gözlük üre­ten, satan kişilerin ait oldukları işkolu.

Haprika

İlaç fabrikası.

38 • SAGLIK

Havva yastığı Önden ve öne yakı n çarpmalarda yara­lanmaları azaıtmak amacıyla tasarlan­mış ve sadece kadınlarda bulunan do­ğal güvenlik donanımı. Kadınlarda standart erkeklerde opsiyondur . . .

Kanserve İ çinde gıdadan çok ne idüğü belirsiz bir dolu zararlı ve kanserojen kimyasal madde bulunan hazır yiyecek.

Kıromozom Görgüsüzüğün anne-babadan çocuğa geçmesine neden olan arızalı ONA.

Klonserve İçinde gelecekte klonlanmak isteyen insanların ONA örneklerini barındıran kutu. Biliyorsunuz günümüzde insan klonlamak yasak. Ama elli yıl sonra ne olacağını kimse bilemez. Sakla ONA'nı gelir zamanı. . .

SAGLIK • 39

Suzaryen doğum Suda doğurma tekniği.

Uzmanlar, son yıllarda artan sayıda ka­dının sezaryeni normal doğuma tercih etmelerinden endişeli. Onlara göre normal doğumdan sonra en sağlıklısı suda doğum. Su, doğum sırasında ka­dının rahatlamasını sağlıyor, ağrılarını ve ağırlığını hafifletiyor. Doğum son­rasında da çok rahat şekilde ayağa kal­kıp hareket edebiliyor.

Toktor Dünyalığı doğrulttuğu için mesleki hırsını, hevesini ve başarıya olan açlı­ğını uzun süre önce yitiren, bu yüzden tıptaki gelişmeleri yakından takip et­meyen tehlikeli hekim tipi.

40 • BİLİM İRFAN

UFOrükçü UFO gördüğünü veya uzaylılar tarafın­dan kaçırıldığını söyleyerek saf insan­ları dolandırmaya, ilgi çekmeye ve menfaat elde etmeye çalışan düzenbaz kişi.

Bir de, dünyanın uzaylılar tarafından ziyaret edileceğine, insandan çok daha zeki yaratıkların bizi, yaşadığımız kar­maşadan kurtaracağına inanmış tari­katlar ve dernekler vardır. Bunlar, bü­tün zamanlarını uzaydan gelen sinyal­leri dinleyerek ve gökte UFO takip ede­rek geçirirler. Devletlerin ve NASA'nın, şimdiye kadar dünyayı ziyaret edip yakalanan uzaylıları halktan sakladık­larına inanırlar.

Aslına bakarsanız ben de, insanlardan daha zeki uzaylıların varlığına inanan­lardanım. Zekalarının kanıtı ise, şim­diye kadar bize hiç bulaşmamış olma­ları!

BİLİM İRFAN • 41

Selzele Bildiğimiz Tsunami. (Tsunami: Okya­nus veya denizlerin tabanında meyda­na gelen deprem, volkan patlaması veya zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucunda oluşan deniz dalga­sı. )

Japonca'da l iman dalgası demek olan tsunami kelimesi, 26 Aralık 2004 tari­hinde Güney Asya'da meydana gelen ve yaklaşık 300 bin kişinin ölümüne yol açan deprem felaketi sonrası da­ğarcığımıza yerleşti. Bazı ları da bu ke­limeye öz Türkçe bir karşılık bulmak için çok uğraştılar, ama alternatiflerin hiçbiri "selzele" kadar iyi oturmadı. E, o kadarcık da farkımız olsun artık . . .

Aerozyon Atmosferdeki bir gazın veya bir katma­nın aşınması ve azalması. Örneğin ozon tabakasındaki incelme ve delik. (Aero: Ön ek; hava, atmosfer ve gazla ilgili.)

42 ·BİLİM İRFAN

Not: Stratosferdeki ozon, Güneş'ten gelen zararlı ışınların tamamını filtre ederek Dünya yüzeyindeki yaşamı ko­rur. 1985 yılında İngiliz bilim adamla­rı, Antarktika üzerindeki ozon tabaka­sındaki aşırı incelmeyi veya "deliği" keşfettiler (1980'lerdeki seviyesinden % 40 daha az). Ozon tabakasındaki tü­kenmenin temel kaynağının kimyasal kirlenme olduğu biliniyor. Ancak, ozon tabakasındaki tüm bu değişiklikleri, Güneş aktivitelerinin yanı sıra, büyük volkanik patlamalar gibi doğal neden­ler de geçici olarak etkilemektedir. (Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Ensti-

tüsü web sitesi.)

Geçlecek (zaman) Çok ileri bir zaman. Erken gelecek kar­şıtı.

Yıllar sonrası gelecek bir tarihi veya gerçekleşecek bir olayı anlatmak için kullanılan zaman kipi. 11Geç olsun da güç olmasın."

BİLİM İRFAN • 43

Eksi mum Rakamlarla ifade edilen bir büyüklü­ğün sıfırın altında eriştiği en düşük değer.

Örnek: Bugüne kadar Türkiye'de ölçü­len eksimum sıcaklık 9 Ocak 1990 tari­hinde -46,4 derece ile Van'da yaşan­mış.

UHUşturucu Koklandığı veya solunduğu zaman uyuşturucu etk isi yapan yapıştırıcı, tutkal, zamk benzeri madde.

Huafiyet Teorisi Albert Einstein'ın, zaman algısının hı­za bağlı olduğunu kanıtlayan ünlü te­orisi. Bu sava göre, bir cisim hızlan­dıkça üzerindeki zaman yavaşlar. Yani hız arttıkça zaman kısalmakta, sıkış­makta; daha ağır, daha yavaş işleye­rek "durma" noktasına yaklaşmakta­dır. Konu, literatürde " İzafiyetTeorisi"

44 • B İ L İM İRFAN

olarak da geçmektedir; ama "Hızafiyet Teorisi" daha doğru bir tercümedir! Bu sayede bir dil yanlışını daha düzeltmiş oluyoruz . ..

Einstein'ın örneği şöyle: Aynı yaştaki ikizlerden biri Dünya'da kalırken, di­ğeri ışık hızına yakın bir hızda uzay yol­cuğuna çıksın. Uzaya çıkan kişi, geri döndüğünde ikiz kardeşini kendisin­den çok daha yaşlı bulacaktır. Bunun nedeni, uzayda hızla seyahat eden kardeş için zamanın daha yavaş akmış olmasıdır.

Kuramsar Sürekli gelecekle ilgili olumsuz ku­ramlar uydurarak enseyi karartan, fe­laket tellalığı yapan, moral bozucu ka­ramsar kimse. Bu tiplerin en popüler teorileri arasından birkaçı: Dünya'ya bir meteor çarpacak, küresel ısınma insanları kavuracak, bütün yeşil alan­lar çöle dönüşecek, deniz kıyısındaki

B İ L İM İ R FAN · 45

şehirler su altında kalacak ...

Fenatizm/fenatik Kişisel hayat görüşü ve felsefede aşı­rıya varan bilimsellik, fenni fetişizm.

Hangi temele dayanırsa dayansın, farklı yaklaşımlara, düşüncelere ve açılara kapalılığın adı bağnazlık ve tu­tuculuktur. Örneğin Aristo'ya göre Gü­neş'ten gelen alev ve sıcak gazlar, asıllarına dönmek için göğe yükseli­yorlardı. Buna karşılık katı cisimler toprağa dönmek için Yer'e düşüyorlar­dı. O tarihlerde bu sav bilimsel kabul ediliyordu.

Bugün Aristo'nun teorisi Karadeniz fık­rasına benziyor. Çünkü bizim artık bam­başka inançlarımız var. İnançlar gibi bilim de değişir ve önemli olan neye inandığınızdan çok, sizin yeni fikirlere ne kadar açık olduğunuz ve inançları­nızı ne kadar sorgulayabildiğinizdir.

46 • BİLİM İRFAN

Yelektrik santralı Rüzgar enerjisi kullanarak elektrik üreten santral. En ucuz ve çevreye en dost enerji kaynaklarından birisi.

Danimarka, toplam elektrik tüketimi­nin % 18'ini rüzgardan karşılamakta­dır. Danimarka hükümetinin planlarına göre 2030 yılında, rüzgardan elde edi­lecek elektrik üretimi oranı % SO'yi aşacaktır.

Dönamo Dönen bir parçadan elde edilen me­kanik enerjiyi elektrik enerjisine çe­viren alet. Çocukluk bisikletlerimizin ışık kaynağı.

Marstronot Mars'a ayak basacak ilk insan. Roket yakıtları teknolojisinde devrim niteli­ğinde bir ilerleme olmazsa, daha uzun bir süre bir marstronot çıkaramayaca­ğız.

BİLİM İ R FAN • 47

Yürüngen hayvanlar

İki ayağı üzerinde yürüyebilen hay­vanlar. Örneğin insan. Bazı maymun türleri de yarı dik olarak ayakta dura­bilirler.

İlkel insan, iki ayak üzerinde yürüme­ye başladıktan sonra diğer türlere kar­şı belli avantajlar kazandı. Öncelikle, ufku daha iyi izleyerek düşmanlarına üstünlük sağladı. Bunun yanı sıra vü­cut alanını güneşe göre küçülttüğü için sıcaktan daha iyi korunmuş oldu. Ayrı­ca yiyecek toplamak, taşımak ve ken­disini savunmak için ellerini boşaltma fırsatını yakaladı.

Anadan dogma

Doğuştan sahip olduğumuz değişmesi imkansız fikir, inanç ve felsefeler bütü­nü. Genlerimize kazınmış güçlü inanç­lar. Zihinsel iskeletimizin omurgasını oluşturan genetik mirasımız . . . (Dogma: Doğruluğu sınanmadan benimsenen

48 • BİLİM İRFAN

öğreti, anlayış veya felsefe.)

Arakeolog / arakeoloji

Türkiye gibi tarih mirasına sahip çıka­mayan ülkelerde kazı yaparak eski çağlardan kalma eserleri bulan, çıka­ran ve gizlice ülke dışına kaçırarak yüksek fiyatlara müzelere ve kolleksi­yonculara satan sözde bilim adamı veya bilim dalı.

Dava ve görüşmeler yoluyla iadesi is­tenen eserlerden en önemlileri: • 1873 yılında Çanakkale-Hisarlık'ta kazılar yapan H. Schliemann'ın bul­duktan sonra Atina'ya ve daha sonra Berlin'e kaçırdığı ve bugün Rusya'da Puşkin Müzesi'nde sergilenen Troya Hazinesi. • Almanya'da çeşitli müzelerde bulu­nan diğer Troya eserleri. • Helenistik dönemin başeserlerinden biri olarak nitelendirilen Bergama Zeus Sunağı.

BİLİM İRFAN • 49

• Eski Hıristiyanlık dönemine ait en önemli belge niteliğini taşıyan Corydalla eserleri ve Boğazköy Sfenksi. (Milliyet, Yasemin Bay'ın haberi.)

50 · AŞK- İ L İ ŞK İ L ER-C İNSELL İ K

Madem h e r iş i n başı sağh k, n eden e n çok a ş k v e y a ci nsi i l i şki l e ri n giz l i-si nsi a y rı ntı l a rı i l g imizi çeke r?

Bil mi y o rum . Ama şundan emi nim , i n ­sanoğ l u , son y üzy ı lda aşna fişneye sarf etti ği fizi ksel ve zi hi nsel e n e rj iy i , ö rn e ­ğ in , bi r uzay teknol oj isi alan ı na yatı r­sa yd ı , b ugün Gre enpeace , Ma rs'ta çev­re ki rl i l i ğ i n i protesto edi y o r o l u rd u .

Metrosevsüel Hamama gid i p kurnaya , d ü ğ üne gi d ip z u rna ya aşı k ol an , sı k sevgi l i d e ği şti ­re n , sı ğ ve a y ra n gönül l ü b ü y ü k şeh i r i nsan ı . M etropo l ü n ke nd isi n e özg ü aşk meşk k u ra lla rı ve marji na l tarzın ı b e ­n imsemiş kişi .

Ailerji Bi r kimsen i n , evl eni p a i l e k u ra ra k ço­l uk ç ombağa ka rışmakta n köşe bucak ka çması , böy l e b i r hayat ta rzı n ı k end i ­si ne u y g u n gö rmemesi . An n e babadan

AŞK- İ Lİ ŞKİ LER- CİNSELLİ K · 5 1

gel e n baskı l a ra rağmen b e ka r kalmak­ta d i re nmesi .

Refah topl umla rı nda ai l e g i d e re k öne ­min i y i ti ri y o r. H e r geçen y ı l daha çok çocu k ya evl i l i k dışı d o ğ u yor ya da te k e beve y nl e yaşamaya başl ı yo r. Çiftl e r b i rl i ktel i kl e ri n i evl e nme d e n sü rd ü r­meyi te rci h ed i yo rl a r.

Bay kire Yaşı o tuzl a ra y a kl aşması n a rağme n h e n üz b i r ci nse l d eney im yaşayama ­mış erkek .

Çevremizde tahmi n edi l e n d e n çok da ­ha fazla örneği olan bir profil. Bi r tür gaysbe rg .

Bekar kör Yı l l a rca h a y a l i n d e ki k iş i y i a ra y a n , am a b u a rada y a n ı başı n d a ki kı smet­l e ri ka çı ra n , o l g u n , d i kkatsiz ve müz­m i n b e ka r.

5 2 · AŞK- İ Lİ ŞK İ L ER-C İNSELL İK

Çıktidarsız Çı kacak bi r kı z bu lmay ı be ce remeyen , be ce rse bi l e ra nd evu sı rası nda ne ya ­pacağ ı n ı , n e söy l e y eceğ in i bi l emedi ğ i i ç in o rtamı soğ uta n , g e ren , b i r çuval i nciri b e rbat e d en e rkek . G en ç e rke k­l e rin en çok ko rktu kla rı ci nsel so ru n ­l a rdan b i risi .

Uzun sü re b i r kızla çı kma yan e rkeğ in ra ndevu pe rfo rmansı gi d e rek düşmeye başl a r. Bazısı çı kma tekl i f etmekte zor­l anı r. Diğ e ri randevul a rda çok sı kı cı dı r; n e doğ ru dü rüst b i r resto ran bil ir, n e de hangi filme gidil e ce ğini. Kızla ya ln ı z kal ı n ca i ki lafı b i r a raya geti remez. Sı ­kı ntısı n ı aşmak i çi n i çki ye sa rı l ı r, i y i ce tozutur, kontrol ü hepten ka ybede r.

Bacı gard Nişan l ı sı veya sözl üsüy l e ya ln ı z d ışa rı ­y a çı kmas ına anca k yan l a rında birisi ol u rsa i zi n ve ri l e n genç kıza eşl i k eden , aşı rı korumacı kı z ka rdeş .

AŞK- İ L İŞK İ LER-C İ NS ELLİ K · 53

Mazbut a i l es i ta rafı ndan g ö revl e nd i ri ­l e n bacı g a rd , gözl e ri n i çiftten b i r a n o lsun a y ı rmaz. E l e l e tutuşmak gi bi ma ­sum ya ramazl ı kl a rı affetmez. He r da im uyan ık d u ru r. Rüşvete ka nmaz, tehdite boyun e ğmez . . .

ŞehrocinseJ M etrose ksüe l . Yan i kentl i , ka ri y e rl i , mode rn ve bakıml ı e rke kl e ri a n latan teri m i n öz Tü rkçesi .

Çantada kek Saf ol d u ğu ve kol a y ca kand ı rı l a b i l d iğ i i çi n , sad ı k ka l ması na kesi n gözüy l e bakı l a n kı z-e rke k a rkadaş , eş veya ça ­l ı şan .

OfiseksüeJ Gece g ü nd üz çal ı ştı ğ ı i çi n ka rşı c inste n a rkadaş edi n emeyen , bu y üzden de sü­re kl i ofis i çi i l i şki l e re g i rme k zorunda kal a n e rke k veya kad ı n .

54 · AŞK- İ Lİ ŞKİ LER-C İNSELL İK

Uzman la r ofis i çi romanti k i l i şki l e ri h i ç tavsi y e etmemekted i rl e r. İ şte bi rkaç neden : • Eğe r çı ktı ğ ı n ı z kişi size ra po r ed i y or­sa ve ya si z ona bağl ı ça l ış ı y o rsa nız , vere ceğ i n iz ka ra rl a rı n obj e ktifl i ğ i za ra r göre bi l i r . Böy l e ol masa bi l e , i l i şki y i öğ re nen a rkadaşl a rı n ı z ve y öneti ci l e ­ri nizi n a kl ı n a i l k bu ge l e c e kti r . • Bu tür i l işki l e r cinsel taciz daval a rı n a ç anak tutar . • İ l i şki bitti ği nde ka rşı ta rafı n ki me ne an l attı ğ ı n ı bi l emezsi n iz . • İ l i şki i ş ve rimi ni zi düşü rebi l i r. Sonuçta i ş ve özel ha yat fa rkl ı konsa n ­trasyon l a r g e re kti ri r .

Çapraz kur İ ki a rkadaşı n a y nı kı za ası l mal a rı . Kızı n i ki arada b i r d e rede kal ması , ne yapa­cağ ı n ı şaşı rması .

Dirseks teması Yeni y etmel e rin , si n emada y an y ana

AŞK- İ L İŞK İ L ER-C İNS E LL İK · 5 5

oturd u kl a rı ka rşı ci nsl e yaşad ı kl a rı i l k ci nse l d e n e yim l e ri . l sl a k rü yal a rı n se ­nary o öğesi .

Çarşı cins E rke kl e ri n ka rşı ci nsi ta n ım l amak i ç in , ka d ı n l a rı n a l ı şve riş yapma eğ i l im l e ­ri n d en ve zaafi y etl e ri n d en i l h am a la ­ra k ya rattı kla rı terim .

Ex-zorsist Ex'i n i , yan i eski sevgi l i si n i ; kafası n ­dan , kal bi n den ve ru h u n da n atmakta zo rl a n an ke de rl i aşı k . . . Veya o u ğ u rsuz işe soyunan y e ni sevgi l i . ( E ksorsist : i nsa n l a rı n i ç i ne g i rd iğ i n e i n anı l an şey­tan ı ve kötü ru h l a rı kovan kimse . )

Feminant Baskı n kadı n ka ra kte r. Dom inant türü n ne e rkeğ i ne de kad ı n ı ç eki l i r .

Erektroşok Erkeğin , o rtada hiçbir n e d e n y okken ,

5 6 · AŞK- İ L İŞK İ LE R-C İNSELLİ K

bekl e nmed ik şeki l d e u y a rı l ması . E ğe r ci dd i ve sosyal b i r o rtamdaysan ız zor d u rumda kal ı r, ne yapacağ ı n ız ı , d u ru ­mu nası l kamufl e ed eceği n izi bi l emez­s in iz .

Erosantrik Yata kta sa de ce kend i i ste kl e ri n i ve zevkl e ri n i düşü nen , ke nd isi n i c inse l d ü n yası n ı n me rkezi sa nan , b e n ci l ve h ödük e rkek .

Eşdinse1 Sadece kend i di n i nden ol a n kimsel e rl e i l i şki y e gi re n kimse .

Ergen boşa1ma Genç ve dene yimsiz e rkeğ i n , i l i şki sı ­rası nda aşı rı h e y e ca nl a n a ra k kontrol ü ­n ü ka y betmesi . Ön eml i d e ği l , zaman la ve bol a nt re nman la geçe r . . .

Trav(k)esti İ şe ön ce makyaj yapı p kad ı n g iy i si l e ri

AŞK- İ Lİ ŞK İ L ER-C İNSELLİ K · 57

g i y e re k başl ayan , son ra da pa ra b i ri k ­ti ri p ci nsi y e t değ işti rme ame l i yatı o l an eski e rkek , yen i kadı n .

Fante-zina Yavanlaşan evl i l i ğ i nden sı kı l a n , ama a ksi y ona ge çemeyen ka rı ve ya koca ­n ı n eşi n i kafaca a l datması .

Feminengelli Karşı ci nsl e di ya l oğa g i rme özürl üsü e rke k . Han ıml a rı n ka rşısı nda d i l i da­mağ ı kuruyan, d izl e ri n i n bağ ı çözül e n utangaç adam .

Friciddi Çevresi n d e çok ci dd i ve ağ ı rbaşl ı b1r kişi i zl e nimi ya rattı ğ ı i çi n , e rke kl e ri n ci nse l yönden iste ksiz v e soğu k sand ı ­ğ ı kad ı n .

Gay-rimeşru ilişki Topl umun , ö rf ve ananel e re ay kı rı b ul ­d u ğ u alte rnatif yaşam b i çim i .

58 · AŞK- İ L İŞK İ LER-C İNSELL İK

Gaysberg Bi r ortamdaki gay n üfus . Size gö rü ­nenden ç o k d a h a fazl ası giz l i kal a n ke­sim .

Batı 'da i nsa n l a rı n kafası nda , d ü nyada ­ki h omose ksüel l e ri n o ran ı i l e i l g i l i b i r % 10 ra kamı do l aşı r . Bu o ran , Ameri ­kal ı bi yo l og Al fred Charl es Ki nse y 'i n ( 1 894- 1 9 5 6) , 1 948 v e 1 9 5 3 'te yay ı m­l anan " E rke kl e rde Ci nse l Davran ı şl a r" ve " Ka d ı n l a rd a Ci nse l Dav ra n ı şl a r" is iml i kita p la rı ndan ka ynakl a n ı r.

Bazı bi l im adaml a rı , Ki nse y'i n bu l g u l a ­rı n ı n yan l ı ş y o rumland ı ğ ı n ı i l e ri s ü rü ­yo r. B u o ran ı çok düşük bu l an kişi l e ri n te p kisi i s e , şa ka y l a ka rış ık , " E ğe r hep­s i topu topu % 10 i s e b en b ütün gay 'l e ­ri ta nı y o rum" ol u yo r . . .

Ge(y)lin Gay- l ezbi y e n evl i l i kl e ri n d e çiftl e rd en he rhang i bi ri si .

AŞK- İ Lİ ŞK İ LER -C İ NSE LL İ K · 5 9

2005 Hazi ra n i ti b a rı y l a d ü n yada , Ka ­nada , Ho l l anda , Be l çi ka ve son ol a ra k d a İ s p a n y a h omo s e ksüe l evl i l i k l e re i zi n veri y o r.

Körücü usulü çıkma "Bl i nd date" olay ın ın öz Türkçe karşı l ığ ı .

Bu yöntemde , bi r a rkadaşı n ızı n k ız a r­kadaşı veya eşi , s ize u y g u n ol d u ğ u n u düşü n d ü ğ ü kan ki si ni , mesl e ktaşı n ı -a rtı k o a n kimi b ul d u ysa - randevuya geti ri p " Had i ba kah m ka y naşın" di y e ­re k sizi n l e tan ıştı rı r. Ama çoğ u nl u kl a gel e n ki şi sizi b eğe nmez, si z d e o n u . B u n d a n son ra g e ce nizde b o l bol e ğ reti d u rum l a r o l u r; kaçamak bakı şl a r, zo ra ­ki m u habbet g i ri şi ml e ri , a rkadaşl a rı nı ­zı n " Had i Yasemin 'i eve se n bı ra ksa na" türü nden ucuz n uma ra l a rı fi l a n . E rtesi g ü n a rkadaşl a rı n ı zda n m utl a ka aza r işiti rsi n iz : " N e o öy l e bütün g e ce s u ra ­tı n ı ası p otu rd un , ters ya n ı tl a r ve rdi n , kızı b i r de d övseyd i n ba ri . "

60 · AŞK- İ LİŞK İ LER-CİNSELL İK

Mehteroseksüel Heterose ksüe l mi yoksa homose ksüel mi o lmak i sted iğ i ne ka ra r ve remediğ i i çi n i l işki l e ri n de bi r o yana bi r bu yana hare ket eden , i ki i l e ri b i r ge ri gi d e n , kafası ka rı şı k b i re y .

Nikahet dönemi Yeni evl i çifti n n i ka h , d üğün , bal a y ı , ev kurup -taşı nmakl a ge çen y o ğ u n ve yo ­rucu a y l a rı n ı n a rdı ndan , no rmal y a ­şamla rı na dönebil me k i ç i n h i çb i r şe y yapmadan di nl e nd i kl e ri sa kin dönem .

Türk topl umunda çiftl e r bu ezi yete ve masrafa daha çok a i l e l e ri ve a krabal a rı i ç i n katl a n ı rl a r. O an l amsı z koşuşturma sı rası nda , ke nd i l e ri n d en başka he rkes eğ l e nmiş ve i y i va kit g e çi rmişti r. On l a r bu ha ra la g ü re l en i n ağ ı rl ı ğ ı n ı üze rl e ­ri nden e n a z i ki a y da ata bi l i rl e r. Bo rç­l a rı ö d emek ise çok daha uzun b i r sü re alı r. N e g e re ksiz şey! ( N e kahet : Hasta ­l ı k sonrası dinl e nme . )

AŞK-İ L İŞK İ LER-C İNSELL İK · 61

Gebekondu Kadı n ı n bir ge cel ik, kaça k ve d e rme çatma b i r i l i şki y l e hami l e kalması .

Hijyenik red Kad ı n l a rı n a yı n be l l i g ü n l e ri n d e , be l l i te kl i fl e ri g e ri çevirmesi . E , tab i i ya ni.

(Ho)biseksüel Boş zaman la rı nı fa rkl ı ci nse l d e n e yim­l e r peşi n d e koşara k d eğe rl e nd i re n l i­bi dosu y ü kse k kimse .

Hormonolog Kadı n veya e rkeğ i n , ho rmonl a rı n ı n et­kisi a ltı n d a y ke n eşiy l e veya sevgil i ­siy l e s ü rd ü rmeye çal ı ştı ğ ı tek ta rafl ı , nafi l e i l etişim . Asl ı nda , sa dece ke nd i ­sin i n sö y l e yi p ke ndisi n i n d in l ed iğ i ko­nuşma .

Kiss oğlan kiss H e n üz h içb i r e rke k ta rafı ndan öpü lme­miş genç kız .

62 · AŞK- İ LİŞK İ LER-C İ NSELL İK

Hüllezbiyen H ete roseksüe l olmal a rı na rağmen , yal ­n ız kal ı p kafa d inl e yebi lmek i çi n , bar­da , sokakta veya plajda otu ru rken ken ­dil e ri ne askı ntı o lan e rkekl e re l ezbi y e n ol d u kl a rı n ı söy l eyen kad ı n (l a r) .

Monafaka Lisa Ze ng i n kocası n ı n çıtı r bi r kı zl a bi rl i kte olmak i ç i n boşad ığ ı , dava sonunda ev­l eri, a rsala rı kapan , mahkeme ta rafı n ­d a n da y ü kl ü bi r nafa ka bağ lanan , d ı ­şa rı y a m utsuz b i r gö rü ntü vermesi n e rağmen b ı y ı k a l tı n dan h ı nzı r bi r ifa ­d e y l e çevresi n e g ü l ü mse y e n ku rnaz kadı n . Ne ti l ki d i r o , b i r b i l se niz . . .

Öpsezi Romanti k bi r o rtamda çı ktı ğ ı oğ lan la yal n ız kal an kızı n , öpül eceğ in i sezmesi , i çi n e doğması .

Prezülvatif En güven l i doğum kontrol y ö ntemi o l-

AŞK- İ L İŞK İ LER-C İNS ELL İ K · 63

ması na ve b i rçok ci nsel so runa ça re ol a ra k sunul ması na ka rşı n , Tü rk e rke k­l e ri n i n bi r t ü rl ü ke ndi l e ri n e ya kı ştı ra ­mad ı kl a rı , ku l la nmay ı a y ı p sa yd ı kl a rı nesne . (Zül sa ymak : Küçü ltücü , a l çal ­tı cı ol a ra k d eğe rl e nd i rmek . )

İ şte küçük b i r ö rn e k: " E rci y e s Ü n iver­sitesi Tı p Fa kültesi Ü rol oj i Anabi l im Da l ı Öğ retim Ü yesi Do ç . D r. O ğ u z E k ­mekçi oğl u , Anado lu i nsan ı n ı n p rezer­vati f ta kı ntısı n ı n şaşı rtı cı ol ay l a r y a ­rattı ğı nı sö y led i . Ekmekçi oğl u , e rke n boşal ma so ru n u na ka rşı p reze rvatif tavsi y e etti kl e ri ni a n ca k sorun l u e rke k­l e ri n p rezervatif ku l l anmaya yanaşma­dı kla rı n ı ka ydetti . Araştı rmala ra gö re Anado lu 'da h e r 1 00 e rkekten 3 0'unda e rken boşalma soru n u va r . . . "

Plajtonik aşk Cesa reti topl a y ı p , p lajda aşı k ol d uğu kızı n y an ı n a g id i p konuşamayan gen ­ci n yaşad ığ ı d e ri n v e giz l i sevgi .

64 · AŞK- İL İŞKİ LER-C İNSELL İK

A I DS fi l a n yan ı nda halt etmiş; en kor­kutucu ve en yayg ı n ci nse l hastal ı k aşktı r.

Romantikizm Ti ki ve züppe e rke ğ i n , te levi zy o n da g örüp h eves l e n d i ğ i Bat ı l ı k u rl a şma tekni kl e ri n i ha yata ge çi rmesi . Roman ­ti k ol a cağ ım d i ye komi k ve sal a k d u ­rum la ra d üşmesi . (Ti ki : Argo, Pa ral ı , g ö rg üsüz ve d ı ş g ö rü n üş ü n e fazl a ö nem vere n yapmacı k kimse . )

Şampanya ba rdağı i çi nde y üzük , ke ­mancı eşl i ğ inde a kşam yemekl e ri , h e r g ü n çiçek gönde rmek, d i z çöküp evl en­me te kl i fl e ri fil a n .

Rölativi-terk İ l i şki l e rd e te rk etmen i n ve e di lm e nin gö re ce l i o l d u ğ u n u savunan teori .

Ke nd i aç ın ı zdan "ex"i n i zi siz b ı rakmış­sı n ızd ı r. O ysa onun aç ıs ı ndan d u rum

AŞK- İL İŞKİ LER-C İNSELLİK · 65

tam tersi d i r. Olay ı d ı şa rı d a n gözl eml e ­y e n bi ri si i s e bambaşka bi r izl e n im ed ineb i l i r. Kon u o ldukça ka rmaşı ktı r.

Sevkronize, sevkronizasyon i ki kişi n i n bi rbi rl e ri n e a y nı a n da aşı k o lma ları d urumu . Düşük b i r olası l ı k, nad i r rastla n an bi r doğa ola y ı .

D a h a çok aşk , pa rt ne rl e rde , fa rkl ı za ­man la rda ve değişi k şi ddetl erde ge r­çe kl e şi r. Baze n bi r ta raf hi ç aşı k olmaz. Ama Tü rk fil ml e ri başka. O rada bütün sü re ç eşzama nl ı i l e rl e r.

Sarkadaş Genç ve g üzel kıza, dost ol al ım d i ye y akl aşı p yüz bul u n ca ufakta n sa rkmaya başl a y an kötü ni yetl i ha i n oğl a n . E rke k mi l l eti i şte . . .

Sürprisk Ko ca n ı n , s ü rp ri z y a pma k n i y e ti y l e , eşi n e habe r ve rmeden iş gezisi n den

66 · AŞK- İ L İŞK İ LER -C İ NSE LL İK

e rken dönmesi . Kötü du rumla rl a ka rşı ­laşma riskin i g öze alması . i nsan la ra sa ­dece bekl ed i kl e ri şeyl e rl e sürpriz y ap ­mal ı . D i ğe rl e ri fela ketl e sonuçlan ı r.

Taraknofobi Ta ra kta kala n saç tel l e ri n e ka rşı d u y u ­l an i rras yone l ti ksi nti . Bu y üzde n baş­kal a rı n ı n ta rağ ına dokunamama , hatta bakamama .

Oysa bi raz önce a y nı saçl a ra şarkı l a r, şi i rl e r yazı l ı y o r, a h e n kl e dans etti ğ i n ­d en söz e di l i y o rd u . Şimd i n e ol d u da böy le ol d u ? (Araknofob i : Ö rümcekl e re ka rşı d u y ul a n aşı rı ti ksi nti ve ko rku . )

Viagreenkarnasyon Ci nsel hayatı b i r n edenl e sona e re n ki ­şi n i n t ı b b i d este k s o n ras ı y e n i d e n doğması .

Y-atmasyon E rkekl e ri n , bi rl i kte ol d u kl an kad ı nl ann

AŞK- İ LİŞK İLER -C İ NSE LL İK · 67

sa y ı sı ve ci nse l pe rfo rmansl a rı g ib i ko­nu l a rda söyl e d i kl e ri ya l an l a r.

Genel k u ra l : G e rçe k p e rfo rmans data ­sı n a u laşabi l mek i ç i n , e rke kl e ri n dek ­l a re etti kl e ri ra kamı dö rd e böl ü n üz. Bun u n bi r de kad ı n depa rtman ı va r. Ka d ı n l a r da sevg i l i l e ri n i n sa y ı l a rı n ı d üşü k göste rme e ği l im i nded i rl e r. O n ­l a rı n verd iğ i sa y ı y ı da dö rtl e çarpmak ge re ki r !

Zamkpara Önün e çı kan h e r kad ı na ası l an , zamk g ib i yapı şa n , "hay ı r" ke l imesi n i asla kabu l etmeyen y üzsüz ve çap kı n e rkek .

68 • EV HALLER İ

Duyd u k ki , komşul u k ölmüş, n e rde o eski m u habbet, samimi y et ve dayanı ş­maymış . Boş laf.

B ugün i nsa n lar bı rak ın komşul a rı yl a , eşl e ri y l e , ço cukl a rı yl a bi l e doğ ru d ü ­rüst g ö rüşem i yo r. Ça l ı şma şartları d e ­ğ işi rken , a l ı şkan l ı kl a rı n , yaşam bi çim ­l e ri n i n v e adetl e ri n de değişmesi n o r­mal d eği l mi ? Komik . N e d e nse bu mu ­habbeti e n çok, paza r g ü n ü evde çek iç­l i , kazmal ı tami rat yapan , gecen in bi r y a rı sı müzi ğ i n sesi n i kan ı rta n , bütün ma ha l l e y i m a n ga l d u ma n ı n a b o ğ a n düşüncesizl e r yap ı y o r.

Bence on la rı n ası l özl e d i kl e ri , komşu ­l a rı n g ö rg üsüzl ü kl e ri n e katl a nması , k ı l l ı k yapmaması v e i da re etmesi .

Komşunikasyon Apartman veya mahal l e d e ki komşul a ­rı n ı zl a ku rd uğunu z i l etişi m .

EV HALLER İ • 69

Ağ1t helva Öl üsü o lan a i l e n i n pişi ri p ma hal l e d e ki komşul a ra ve eve baş sağl ı ğ ı n a gel e n ­l e re dağıttı ğ ı helva . Kağıthe lvası i l e ka ­rı ştı rı lmamal ı d ı r. O , Boğaz gezi l e ri nde , a rası na d o n d u rma konu l a ra k y enen , mesut zamanlara ait bir mamu ldür.

Ameleyat Kendisi n i size "usta" d i ye ta n ıtan , b i r i nşaatta amel e ol d u ğ un u ancak çı kar­d ığ ı i şi n kal i tes in i gö rd ü kte n son ra a n ­l ad ı ğ ı n ı z d ü ze n baz şahsı n , evi nizde g i ­ri şti ğ i ka n l ı ope rasyon .

Bal konferans Mahal l e o rtamı nda yaşayan ev kadı n ­l a rı n ı n , sabah bey l e ri ni i ş e u ğ u rl ad ı k ­ta n sonra bal kona çı ka ra k yaptı kl a rı ru ­ti n topla ntı l a r.

B u t opl a ntı l a rda g e n e l l i kl e maha l l e g ündemi gö rüşül ü r, kısa ve uzun d ö ­nem proj e l e rl e i l g i l i p lanl a r ta rtı şıl ı r,

70 • EV HALLER İ

farkl ı konu la rda fi ki r a l ışve riş i nde b u ­l u n u l u r. G e zme veya ça rşı pazar p roj e ­l e ri masaya yatmla ra k b i riml e r a rası koord i nasyon sağ lan ı r.

Bekaristokrasi Bekar ki ra cı n ı n , evl e n i p başka b i r ye re taşı n ı rken , mü l k sa h ib i n d e n gizl i o la ­ra k, eve bekar bi r a rkadaşı n ı y e rl e şti r­mesi . Bu sa yede , düşük ki ra ava ntaj ı ­n ı n ve a yn cahkl ann beka rdan be ka ra geçmesi . Ev sah ibi n i n ifri t olması .

Bezolasyon Kışı n soba yakı l a n odada , kapı a ltl a rı ­na ve pence re l e re çap ut, bez g ib i mal ­zeme l e r tı ka ya ra k ı sı n ı n d ışa rı y a ka ç­ması n ı ö nl emeye ça l ı şmak .

Erginomik Özel l i kl e ol g u n ve d ol g u n y etişki n l e ri n ku l l an ı şl ı bu lması v e rahat etmesi i ç in tasa rl a nmı ş mobi l y a ve ya eşya.

EV HALLERİ • 71

Örneğ i n "lazy cha i r, " tembe l koltuğu (a y a kl an mzı uzatab i l e ceğ i n i z yata k be nze ri y umuşak koltuk , yan ı nda bat­ta n i yesi bi le va r) .

Bi -yaz eşya Hevesle a l ı p ton la pa ra bay ı l d ığ ı nız; ama daha bi r yaz bi l e do lmadan , vap u ­r u n maki n e dai re si kadar sesl i ça l ı ş­maya başl ayan buzdolab ı , sü re kl i b i r ye ri a rızal a nan kombi -fm n veya en sı ­ca k g ü n l e rd e gazı kaçan kl ima vb . eşyan ı n ye r a l d ı ğ ı ü rü n kategoris i .

Nü müsait Üze ri n d e g i ys i l e ri b u l u nmad ı ğ ı i çi n u yg unsuz d u rumda kal an kimse. ( N ü : Çı pl a k; resi m , h e y kel ve ya fotoğ raf gi ­bi sanatl a rda çı p lak i nsan beden i n i ko­n u a l an ese r . )

Pencereyan yapmak Ka rş ı l ı kl ı a çı l a n pence rel e r a rası nda ol uşan hava akım ı . Kura nde r.

72 • EV HALLER İ

Evonomist Kocasından al d ığ ı kısıtlı parayla, evi n ve çocukl ann i hti yaçla rın ı ka rşı lamaya ça ­l ışan tutuml u ev kadı n ı .

Kıhkbık G i y im-moda zevki , k ı l ı k k ıyafet kültü ­rü , re n k hassasi y eti o lmad ı ğ ı ve b u ko ­nu l a rı da fazla kafaya takmadığ ı i çi n , g i y eceğ i h e r şey i e şi n e so rmak zoru n ­da ka l a n , te k başı na al ı şveriş b i le y a ­pamayan g e l e n e kse l e rke k p ro fi l i : " Ben g i y im kuşamdan pek an l amam; o konu l a rı bizim hanım hal l eder . . . " Sı kı ­cı adam ; em i ni m evl e n e n e kada r da seni a n n en g i yd i rmişti r .

Girdnop Alla h a rtı rsı n , ha l i va kti y e ri n d e ev sa ­hi bi n i n bi r y e rl e re sı ğd ı ramad ığ ı gi y e ­c e kl e ri n i , a y a k ka bı l a rı n ı , a kse suva r vb . eşyası n ı koyduğu , i ç e ri y e g i ri p d o ­l aşabi l e ce ği niz kada r ge n iş oda- do lap ­d e p o karı şımı a la n .

EV HALLER İ • 73

Ame ri ka n fi l ml e ri n de o rta sı n ıf evl e ri n d eğ işmezi ; daha mı g üven l id i r ned i r, ko rku fi l ml e ri n d e ki mazl um ka ra kte r­l e ri n e n son sı ğ ı nd ı ğ ı meka n .

Akrabasi Yoğ u n ça l ı şa n şeh i rl i Tü rk insan ın ı n , ç e ki rd e k a i l e temel l e ri üze ri n e ku rul u yaşam ta rzı y la , gel e n e ksel b ü y ü k a i l e ve y akı n a kra bal ı k i l l şki l e ri n i bi r a rada y ü rü teb i l m e k i çi n y a pma k zo ru n d a ka l dı kla rı cambazl ı kl a r.

S ü re kl i a ra mad ı ğ ı n ızda n , g e lmed i ğ i ­n izd e n şi ka y et e d e n a n n e - baba l a r, işe sokman ı z iste n e n hay laz y eğen l e r, çat ka pı ge l i p g e ce ya rı l a rı n a kada r otu ra n ra hat hal a l a r, e l l e ri n i c epl e ri n e atma­dan bütü n yaz ı siz i n yazl ı kta g e çi re n l e r fi l a n .

Koku-ntrol etmek Bi r g i y si n i n t em iz ol u p olmad ı ğ ı n ı , ko kl a y a ra k kontrol e tme ve g i y i p gi y -

74 • EV HALLER İ

memeye ka ra r verme i şi . B eka r kimse ­l e ri n favori hij y e n krit e ri .

Dulayen Bi r mahal l e n i n ve ya bir ofi si n yaş, d e ­n e y im v e kıdemce e n ü s t sevi y e d e ki du l kadm veya e rkeğ i .

Cipservatif Ci ps paketl e ri ni n i çi n d e n çı kan ve i l k bak ışta prezervati fi a nd ı ra n sos veya be nze ri t o z ka rı şı m paketi .

Asl ı n d a kötü fi ki r d e ği l ; n e d en ci ps m a rka l a rı y l a p re ze rvati fçi l e r, b ö y l e o rta k b i r paza rl ama kampanyası baş­latmaz ! . .

Çamaşmdırmak Bi r gi ys iy i çok sı k y ı ka ya ra k eski tmek, y ı p ratmak .

Klozet jakuzisi Taharet musl u ğ u .

EV HALLER İ • 75

Yabancı ü l ke l e rd e yoktur, şaşı rmayı n , üzü lmey i n . . .

Koomaperatif Ü ye l e ri n d e n h e r a y düzen l i pa ra a lma­s ı na rağmen , kaba inşaat biti ri l d i kten so n raki y ı l l a rda , bi r çivi bi l e ça kı lma­dan , h i çbi r y a şam be l i rti si g öste rme ­d en d e ri n b i r ha re ketsizl i k d önemi n e gi re n , i y i ni y etl i ama saf i nsanl a rı n sa htekar müteah hitl e ri n e l i nde o y u n ­cak o l d u ğ u ev ed i nme o rganizasyonu .

Kreathane Kitap okumak, hobi l e rl e uğ raşmak, mü­zi k d inl e y i p düşünmek, yazmak, çizmek g ib i yaratıcı çal ışmalar i çin ayrı lan , evin sessiz, sak in ve sevim l i , key if odası .

Tuzuna mi Kapağ ı n ı n gevşemesi veya şakacı ar­kadaşl a rı n ı z ta rafı nd a n g evşeti l mesi sonucu , bi raz se rpme y e kal ktı ğı n ızda tuzl u kta ki bütün tuzu n b i r anda y eme -

76 • EV HAL1ER İ

ğin i çi n e boşalması , fe l a ket bi r d u ruma n eden o lmas ı . Eşe k şa kası dal ı n ı n sı k rastl a n an b i r ti p i . (Tsunami : Okyanus ya da d e n izl e ri n taban ı nda meydana ge l en dep rem , vol kan patl aması veya zemi n kayma l a rı g ib i tekton i k ol ay l a r sonucunda o l uşan d e ni z da lgası . )

Mikrocips Ci ps pa keti n i n d i b i n d e kal a n küçü k pa rça l a r. Atsa n yazı k, avu ca dol d u rup katı r ku tu r y esen a y ı p ve gö rg üsüzl ük .

Deforalize olmak Bi n b i r hevesl e satı n a l d ı ğ ı nı z gi y si y i eve g eti rd i ğ i n izde , defos u n u fa rk edi p mora l i n izi n bozulması .

Şimd i i şi n y o ksa y a rı n te kra r mağazaya git , satı cı y ı defoy l a i l g i l i i kna et, a y nı re ng in a yn ı b edeni n i bu l (ki , g i ysi i n ­d i rim d e yse as la bu lamazsı n ız) y e ri n e i çi n e si nme y e n başka b i r ş e y a ra .

EV HALLER İ • 77

Pervan ne Aske rl i k, ü n iversite veya evl i l i k gi bi n eden l e rl e çocu kl a rı ndan uza k kal a n a n n e ni n , o n l a r i zi n i çi n e v e ge l d i kl e ­ri nde se rgi l e d iğ i aşı rı sevece n , i l g i l i ve bunalt ıc ı tutum . İ l k gün i y i d i r d e son ­rası feci sı ka r . . .

Zi1armoni orkestrası Bastı ğ ı n ızda tam teşekü l l ü bi r o rkestra ta rafı n d a n ça l ı n a n u z u n b i r me l od i d inl eme k zorunda bı ra kı l d ı ğ ı n ı z a ptal kapı zi l i .

Zi l e basa rsı n ız , kapı a çı l ı r i ki çi ft l a f et­mek iste rsi n iz, ama b u sı rada "eser" çal maya d evam etmekte d i r. M e cbu r, susar b e kl e rs in iz .

Zil piyanisti Apartman ı n g i riş kap ısı n ı açtı rmak i çi n kafası na gö re da i rel e ri n zi l l e ri n e basan d ü ş ü n ces i z p osta cı , d o ğa l gaz/e l e k ­tri k/su gö revl is i veya ku ry e .

78 • EV HALLER İ

Ziyanfet Akşam y emeğ i nde misafi r ağulayan ev han ım ın ı n aba rtı p , o lay ı küçük çap l ı b ir zi yafete dönüştü rmesi . Yen i l e b i l e cek­ten çok daha fazl ası n ı masaya geti r­mes i . Gece sonunda da güze l im y i y e ­cekl e ri n çoğ u n u n zi y an olmas ı , çöpe dökü lmesi .

Ti p ik Tü rk davran ış ı . San ki b ir çorba, bi r salata b i r d e ana y emek y etmezmiş g i ­bi a kl ı n ı za gel e n he r şeyden i ki po rsi ­y on y apı l ı r . Tamam, amaç misafi ri etki ­l emekti r; ama madal yonun b i r y üzünde bu amaç ve i yi n i y et va rsa , d i ğe rl e ri n d e de görgüsüzl ü k ve b i r d i rh em de aşağı ­l ı k komp l e ksi yata r. (Evet, y u rd um ma­dal y o n u ü ç yüzl ü dü r . )

Yatalizör U y k u y a da l may ı h ı zl a n d ı ra n mad d e ve ya a l ı şkan l ı k . (Katal i zö r: Bi r kimyasal tep kimenin başlaması n ı veya hızı n ı et­kil emek i çi n kul l an ı l an madde . )

EV HALLERİ • 79

U y kusuzl u k ç e k e n ki mse g e n e l l i kl e yata kta kitap , d e rgi oku r, te l evizyon sey re d e r v eya ı l ı k s ü t i ç e r; on l a r da işe ya ramazsa mecbu re n u y ku i l a cı a l ı r . Bi r d e koy un sa yma k g ib i b i r tekn ikten söz e di l i r ki, bana sora rsan ı z tamame n saf­satadan i ba retti r.

Vüzstüpü Kadı n l a rı n a kşam makyaj l a rı n ı si lmek v e yüzl e ri n i temizl emek i ç i n kul l a nd ı k­l a rı pamu k, bez tü rü malzemel e r.

B i l m e y e n han ım l a r i ç i n a ç ı kl a ya l ım , üstü pü , öze l l i kl e otomobi l tam i rci l e ri ­n in e l l e ri n d e ki yağ ı si l mek i ç i n ku l l a n ­d ı kl a rı pa rça parça ed i l miş kend i r.

80 • BEBEK-ÇOCUK- PET

Türki y e ' de ul u o rta "Bebek, çocuk sev­mem" d emeye ka lkmay ı n , va l l ah i sa­tanist muamel esi görürs ü n üz . Ben ço ­c u kl a rd a n ne fret etmem , ama ö y l e aman aman sevdiğ im i d e söyl e y emem . Asl ı n a bakarsa n ız on l a rı sadece ağl a ­d ı kl a rı nda sevi y o rum; ç ü nkü o zaman b i ris i h emen y etişi p söz konusu şahsı ö n ü n üzd en a l ı y o r ve a rka odal a rdan bi ri n e kaçı rı p b i r şe kil d e sustu ru y o r . . . O h b e d ü n ya va rm ı ş !

Bi r yaştan son ra ya çocuğa ka rı şı y o r­sunuz ya da çol uğa , yan i pe tl e re . . . Bi r te rci h , kiş isel b i r a rzu nesnesi s e çi ­mi . . . Seç iml e ri so rgu l amak boş iş ; ama seçiml e r hangi a kı l l a ra h i zmet yapı l ı ­y o r, işte o i n cel emey e d e ğ e r . . .

Pedofiks Evl e n i r e vl e nm ez , s on ras ı n ı d ü şü n ­m e d e n , pla n l amadan fi ks ço cuk y apan a i l e . ( P edo : Çocu kl a rl a i l g i l i . )

BEBEK-ÇOCUK- PET • 81

Son ra g e çi msizl i k başl a r, çiftl e r boşa ­n ı r. O g a riban çocukl a r da o rtada kal ı r. Hafta son u babaya (ki , bu p rofi l e "Cu ­martesi Babal a rı " t e rim i y a kış ı r) g id i p ge l i rl e r . . .

Tüh! bebek İ ki y a ka l a rı bir a raya zor ge l e n ve çoğu zaman anne ve baba lardan d este k al ­mak zo ru nda kal a n y e ni evl i çal ı şa n çifti n istemeden yaptı ğ ı b e b e k . D o ­ğ um kontro l sü rçmesi . . .

Babaza Eşi b e b e k b e kl e di ğ i i ç in c inse l aç l ı k çeken m üstakbe l baba .

Adraksiyon Ente l e ktüe l t ip l e ri n ve ya ün l ü a n n e ­baban ı n n e kada r sı ra d ış ı , b i lg i l i ve özgü n k işi l e r o l d u kl a rı n ı c üm le al eme kan ı tl amak i çi n , çocukl a rı n a az b i l i n e n ve zor te laffuz ed i l e n isiml e r vermel e ­ri . M itol oj i k ka ra kte rl e r, e ski Tü rk ve ya

82 • BEBEK- ÇOCU K-PET

İ sl am kah ramanla rı , b i l i nmed i k çi ç e k, böce k isiml e ri . . . Kusura ba kması n la r, ama ben ce b u da bi r t ü r postmode rn kı rol u k . . .

Gari p i sim l e ri n a rkası nda , çocu kl a rı n ı , kend i l e ri n i i fa d e e tme a ra cı vey a b i r tü r ü rü n amba laj ı g i b i gö ren a n n e ve ba bal a r va r. Yoğun a raştı rmal a r yap ıp d e ri n a nlaml ı ve duyan ı n " Pa rdon , i s ­min izi te kra r a l ab i l i r mi y im" d emesi ga ranti isim l e r bu l u rl a r. H atta bazı l a rı sı rf, kita p oku rken rastl a d ı kl a rı e ksa n ­tri k b i r ismi kul l a nabi l m e k i çi n çocuk yapmay ı düşünü yo r bi l e o l a bi l i rl e r.

İ şte b u tü rd e n seçti ği m bi rka ç i sim ve an l am la rı : Açkı n g ül : Açı lm ı ş g ü l . Al sevi n : Ta n rı s e n i bize a l sevi n di y e ve rd i . Bezek : Ta kı . Bü rüm cü k : İ p e kte n dokunmuş kumaş . D in iz : Sessiz .

Mü ldüz: D u ru su . Acatay : Gü çl ü ta y . Öğ üş: To run . Sağ u r: Aka rsu .

BEBEK-ÇOCUK- PET • 83

Sı ğr na y : Ala g e y i k g ib i güze l .

Bebelgesel Bebekl e ri n e aşı rı düşkün a n n e ve ba ­ban ı n , o n u n h e r a n ı n ı kame ra y a ka y ­dederek hazı rl ad ıkları , misafi rl e re zor­l a s ey re tti rdi kl e ri sı kı cı d o kümante r fi l m .

(S)evlilik dışı çocuk Bi rbi ri n i sevme y e n a n n e babanı n yap­tı ğ ı b e b e k. Böy l e çocuk la r bütün ha­yatl a rı b o y unca mutsuz ol u rl a rmış ; ö y ­l e d e rl e r.

Velikopter Sokağa çı ktı kl a rı n da , çocuğundan g ö ­zün ü b i r kez bi le ay ı rmayan , hak im bi r noktaya çı ka ra k yaptı ğı h e r şey i , gitti ­ğ i h e r y e ri ta ki p e d e n aşı rı koruma cı ve

84 • BEBEK-ÇOCUK- PEY

vesvesel i a n n e - baba ti pi . O y u n pa rk­l a rı n ı n dem i rbaş ka ra kte rl e ri .

Göçebe-bek Anası babası çal ıştı ğ ı i çi n sabah büyü ­kannesi n in v e ya başka bi r y akı n a kra ­ban ı n evi n e bı rakı l an , a kşam iş çı kışı al ı n an , sü re kl i bir y e rden öteki n e ta ­şı nmaktan fe l eğ i şaşan zamane bebeğ i .

Campon bölge Yeni emekl emey e veya ayağa kal kma­ya başl a yan b i r bebek b ul u nan evde , cam tü rü kı rı l a cak eşyada n a rı n d ı rı lmış bol yastı kl ı ve g üven l i böl g e .

Ağlarm saati Gecel e ri , sa n ki ku rulm uş g ib i , i ki saat­te bi r ağ l aya ra k uyanan y e ni doğan .

Pipirezantasyon G el e n e kse l Tü rk ai l esi n i n , misafi r ge l ­d i ğ i nde evi n küçük oğ l una zorl a y ap ­tı rdı ğ ı a nl amsız su n um .

BEBEK-ÇOCUK- PET • 85

Esbeberanto Mi l l i y etl e ri , ı rkl a rı n e ol u rsa ol s un , d ü nyadaki tüm bebekl e ri n , a n a d i l l e ri ­n i öğ ren i n c eye kada r konuştuk la rı o r­ta k l i sa n . ( Esperanto: 1 887 'de Pol o n ­ya l ı g ö z doktoru Ludwi k Lejze r Zamen ­h o f ta rafı n d an i cat ed i len v e ana d i l l e ­ri fa rkl ı i nsan la rı n a nlaşmal a rı n ı amaç­l ayan yapay di l . )

Bebe kl e r agu g ugu şekl i n d e gari p ses­l e r çı ka rtara k çevrel e ri yl e i l eti şim kur­maya çal ı şı rl a r. B i raz pa lazl a nı n ca da h emen h emen her l isa nda benzer ses­l e rd e n o l uşa n anne , baba , dede , mama g ib i basit kel imel e re te rfi e d e rl e r. H a ­d i be l l i b i r yaşa kadar kol ay konuşsun ­l a r, d i l l e ri dönsün d i y e on l a rı hoş gö ­rü yo ruz . Pe ki ya b ü y ü kl e re n e d eme l i ? Onl a rı n daha a kl ı başı nda kel ime l e r kul la nmaları g e re kmez mi ? N e d e n biz y etişki n i nsan la r, ke l i me haznemizi n çol u k çocuk ta rafı ndan şe ki l l e n d i ri l ­mesi n e izi n ve ri riz?

86 • BEBEK-ÇOCUK-PET

Kreşit olmak Çocuğ u n , b ü y ü y üp ana o ku l una kabu l ed i l e cek yaşa ge lmesi . İ şe g iden a nne ve babası ta rafı ndan he r sabah " kreş­me keşi n " i çi n e atı l mas ı , a kşam mesai dönüşü g e ri topl anması .

Arabuluğcu Bu l Oğ çağ ı na g i re n g e n ç i l e a n n e ve babası a rası nda orta ya çıkan so run l a ­rı n çözülmesi n e ya rd ımcı o l an re hbe r öğ retmen , psi ko l og , pedag og ; evde b ü y ü ka nn e , b ü y ü kbaba veya b i r a i l e y a kı n ı g i bi o l g u n ve uzl aştı rı cı kimse .

Bebeveyn Kı rsa l y ö re l e rimizde 1 3 , 1 4 gi bi yaşl a r­da , töre l e ri n zoru y la evl e n di ri l e n , he ­men son ra da a n n e - baba o l an , asl ı n da ken di l e ri çocuk kişi l e r.

Petler / evciller i nsan l a r ga ri pti r . Bi risi n i yo l dan çevi ­ri p " H a yvan seve r mis in iz" di y e soru n ,

BEBEK-ÇOCUK- PET • 87

sa n i y e düşünmeden " Evet" d e r. Ama a y nı kişi y i evi n d e i zl e y i n ; bütün haya­tı , ağ ı y l a y uvası a rası nda ge çen gari ­b a n b i r ö rümceğ i d e gözü n ü kı rpmadan öl d ü re bi l i r . Çünkü postmode rn i nsa n i çi n ha yvan ked i , kö pek, a kva r yum ba­l ı ğ ı ve ya kafeste ki kuş d emekti r. Sizi n a n l a y a cağ ı n ı z mode rn i nsa n sa d e ce evci l hayvan l a rı , yan i petl e ri sever.

Petl e r, h a yvanseve rl e ri n a ğ ı zl a rı n a pe lesen k etti ğ i g ib i , g e rç ekten a i l emi ­zi n bi r fe rdi g ib i mid i rl e r? H i ç sanm ı ­yo rum . Siz a i l e n izi n b i r fe rdi n i n , ço ­cukl a rı n ızı n veya d edenizi n ö n ü nd e çı ­rı l çı p l a k d ol aşabi l i y o r veya isted iğ i niz gi bi davranabi l i y o r musunuz?

Evci l hayvan l a r a i l e nizi n b i r fe rdi d e ­ğ i l d i r, o n l a r bi zzat k e n d i e g o n uzun dö rt a y a kl ı izd üşüml e ri d i r. Petseve rl e ­ri n böy l e dudak ti rya kisi ol d u kl a rı baş­ka lafl a r da va rd ı r: "Ha yva n sevmey e n i nsa n sevemez" veya " İ nsan l a rı ta n ı -

88 • BEBEK-ÇOCUK-PET

dı kça hayvan l a rı da ha çok sevmeye başl ad ım" de rl e r. O ysa, i nsan şefkati b en cf ldi r. Petl e ri de asl ı n da hiç e leş­ti rm ed i kl e ri ve kend il e ri n e koşu lsuz bağla nd ı kl a rı iç in seve rl e r.

Bazı ra hatsı z i nsan la r da , san ki eve saf kan olmayan bir pet geti ri rl e rse ke ndi şece re si l e ke l e ne ce kmiş g ib i , a l a cağ ı canl ı n ı n mutla ka "ci ns" olması n ı i ste r­l e r. Petl e ri otomobil ve ya a yakkab ı l a r­l a a y n ı kefe y e koyarla r . D e rgil e rd e söz ed i lm ese de petl e ri n modası vard ı r : "Şeke ri m , bu sene gol d e n retriever'la r ç o k revaçta . Ki r d e göste rmi y o rl a r . Dalmaçya l ı m ı ? On la r g e ç en sene aut ol du l a r. "

Petişizm Kedi köp e k gi bi evci l hayvan l a rı aşı rı sevmek , a deta tapmak . Petl e ri hayatı ­n ın yegane amacı hal i n e geti rmek; fe ­tişizmi n b i r ve rsi y o n u .

BEBEK- ÇOCUK- PET • 89

Kedi Kadın (Cat Woman) Maha l l e d e ki ke di l e ri n ka h raman ı ve hamisi . Ağaç dip le rine , a raba a l tla nna onl a r i ç i n su ve y i y e cek bı rakan ; so­ka kta peşi ne kedi l e ri n takı ld ığ ı , hami­le kedi le ri n kap ısı n ı n önü ne yavruladı ­ğ ı kad ı n .

Hayvandalizm Ha yvanl a rı n , topl umun orta k kul l a nd ı ­ğ ı alan lara verdikleri zarar ve neden ol d u kl a rı y ı kı m . Asl ı n da suç on la rı n sa­h i b i i nsa n l a rd a d ı r ; g a ri ban h a y va n van dal izmi mandal izmi n e rd e n bi lsi n . . .

Şeh i rde : Öze l l i kl e pet nüfusunu n y o ­ğ un ol d uğu ze ng i n semtl e ri n d e , evci l h ayvan l a rı n kal d ı rım , y ol g i b i o rta k a lan l a rdaki p isl i kl e ri hayvan sah i pl e ri ta rafı nd an öy l e ce bı rakı l ı r . Sa h i pl e ri n e sora rsanız ; hayvan sevmek v e besl e­m e k m e d e n i y et g ö st e rg esi d i r; ama o nl a r, a i l e l e ri n d e n b i ri g i bi gö rd ü kl e ri ca n l ı l a rı n a rd ı n d a n n a y l o n to rba y l a

90 • BEBEK-ÇOCUK- PEY

basit b i r temizl i k yapmaktan i ğ ren i rl e r v e y a a kı l e d emezl e r.

Kı rsal da : Bi r ki l i se y e veya ta ri h i b i r ka ­l ı ntı y a g i rd i ğ i n izd e , i çe ri si y ö re d e ki çoban la r ta rafı ndan ah ı r o la ra k ku l la ­n ı l mıştı r. Bu sı ra da da boş d u ru lmamış , i ç e ri d e ateş yakı l mış , d uvard a ki i ko n ­l a rı n gözl e ri o yu lmuş, haçl a rı n üze ri kazı nm ış veya resim l e r si l a h tal im l e ri ­ne hedef yap ı l a ra k tah ri p ed i lm işti r.

Köpegzersiz Köpe k sah i pl e rin in , köpekl e ri ni gezdi ­ri rken fa rkı nda olmadan y aptı kl a rı y ü rüm e - koşu , tasma çekme -b ı ra kma , y e rd e n maJ Um ş ey l e ri a lma - p oşete koyma g i b i ha re ketl e rd e n ol uşan e g ­ze rsizl e ri . Sağl ı kl ı b i r a l ı şkanl ı k . . .

i nsan l a rı n d üzen l i ola ra k egzersiz yap­mak i l e i l g i l i e n büyük so run l a rı tem ­be l l i k v e motivasyo n -d isi p l i n e ksi kl i ­ğ id i r. O ysa köpeğ i ol a n bi r kişi h e r

BEBEK-ÇOCUK- PET • 9 1

gün , e n az b i r sefe r hayva nı n ı tuval et i çi n sokağa çı ka rmak zorundad ı r. İ şte s i ze ha r eke t e tm e k i çi n k e y i fl i b i r mecbu ri y et . H a yva n besl emek i ç i n d e i y i b i r n e d en . . .

Kuyruklu yıldız Dizi ve ya fil ml e rd e rol a l an , sa h i pl e ri ­n e bol s ıfı rl ı pa ral a r kazand ı ra n , sta r sevi y e si n e te rfi etmiş ked i , a y ı , y u nus , fa re , su samu ru veya köpek . Ö rn eğ i n Lassi e .

Petwork Ev köpeğ i n i n , i hti yaç g i d e rmek i ç in ta ­kı l d ı ğ ı pa rk veya a rsa g ib i me kan l a rda tanı ştı ğ ı ve düzen l i ol a rak g ö rüştüğü h emci n sl e ri n d e n o l uşan sosyal çevre ­si , a rkadaş n etwork'ü .

Se-petlemek Canl ı bir varl ı ğ ı o y u ncak sa nan al ı k i n ­sanoğl u nun , satı n a l ı p eve geti rd iğ i yavru y u , i şl e ri y o ğ u nl aşı n ca , çocu k

92 • BEBEK-ÇOCUK- PEY

yapmaya ka ra r ve ri nce veya hayva n sevmey e n b i r sevgi l i e di ni n ce sokağa bnakması , şutl aması . Şe h ri n soka kl a rı , ka ri y e rl eri b u şeki lde s ıca k b i r evde başl a y ı p çöpl ü kl e rd e devam e d e n ci ns kedi ve köpekl e rl e d ol ud u r.

Asl ı n da , evcil hayvan la rı n bi r n umaral ı d üşman ı i nsan h evesid i r . Petl e re yap­tı ğ ı muame l e y e bakı p i n san ı "heves e d en hayvan" o la ra k tan ım layabi l i rsi ­n iz . B u n u gayet i yi b i l e n petl e r d e ev­rim geç i re re k i1 e ri d e re cede hayatta kalma tekn ikl e ri ge l i şti rmişl e rd i r. Ö r­neğ i n ked i l e r y e n i d en doğuşa i nan ı r ­l a r. i n an çl a rı na gö re h e r y e ni semt, ev veya i nsan , on l a r i çi n y e ni b i r hayat an l am ına ge l i r . Sokağa b ı ra kı l d ı kla rı y e rde (k i , b u y e r ge ne l l i kl e evl e ri n d en çok uzakta, ö b ü r yakadad ı r) ta n ıştı kla ­rı ked i l e re h eme n sora rl a r: Sen i n eski hayatı nda ad ın n e yd i ? B i r önceki ya­şam ında hangi y a kada yd ı n ? Peki , i n ­san ı n sen i n e d e n te rk etti ?

BEBEK-ÇOCUK-PET • 93

Kuçuaför Köpe kl e ri y ı kama ve tüy l e ri ni kesme ala n ı nda uzman laşmış b e rb e r.

Kumikaze Bal i na ve y u n usl a rı n ke ndi l e ri ni kum ­sala atara k i nti har e tme le ri . B i r a cay i p b i l mece .

Tartı şma konusu : Acaba bal i na la rı n ve y u n u sl a rı n amaçl a rı g e rçe kte n i nti ha r etmek mi d i r? Acaba bu gizeml i fe n o ­mend e b i z insan l a rı n kaçı rd ı ğ ı , an l a ­yamad ığ ı bi r şey l e r y o k mu? Bu kadar a kı l l ı ol d u kl a rı söy l e n en bal i n a ve y u ­nus la r, in t ihar e tme k i ç i n n e d e n ka ra ­d a n d a h a u y g u n b i r y e r seçemezl e r?

Bence işi n i çi n de başka b i r iş va r. Tel e ­vizyo n habe rl e ri n d e sı k rastla rız ; d ü n ­y a n ı n bi r y e ri n d e bal i nal a r kumsala vurmuşlard ı r. O rtaya h emen hayva nse ­ve rl e r, çevre ci l e r ve bi l im adamları çı ­karl a r ve bu seviml i ya ratı kla rı i te kaka

94 • BEBEK-ÇOCUK-PET

okyanusa döndü rmeye çabala rla r. Hat­ta ola y i nada bi le bi nebi l i r. Okyanus bi l im le ri kürsüsü başka n ı p rof'u takma­yan bi r bal i na . Gitmez mi hocamı n bü­tün karizması !

Daha ö n eml isi ya bal i nal ar ve y u n usla r sadece evrim i n ke nd i l e ri n e verd iğ i g ö ­revi y e ri n e geti rmek ad ı na karaya çı k­maya ça l ış ı y o rl a rsa ? Mi l y on l a rca y ı l ö n cesi n d e, atal ann ı n yaptı ğ ı gi b i , ka ­raya çı kara k can l ı tü rl e ri n i ze ng in leş­ti rmey i amaçl ı y o rl a rsa ?

Bal i na ve y u nusl a rı n i ç güdüse l evrim p lan ı şöy l e o lab i l i r mese l a : İ l k d e ne ­mede kumsal da i ki g ü n kal ı nacak , şans zorl a nmaya ra k suya g e ri d ö n ül e cek . H e r sefe ri n de kumsal da kal ı n a n zaman kademe kademe a rtı rı l a cak . B u şeki l d e s ü r e ç i şl e y e cek . Kı smetse , b e l l i b i r b i n y ı l son ra , ö n ce amfib i , son ra da ka ­ra hayvan ı ol u naca k . . .

BEBEK-ÇOCUK-PET • 9 5

Eğe r teorim doğruysa, o i y i n i y etli i n ­san lar aptal d u rumuna düşüyo rl a r ve daha kötüsü, evrim in doğal ak ışı n ı sek­te y e uğ ratı y o rl a r demekti r. İ şte i nsan böy l ed i r; i yi n i y etl e b i rçok şey e zara r ve ri r. Bı ra kı n yahu hayvan ları i sted ik­l e ri g i bi çı kartma yapsı n la r. Evrim in yol u n u kesmey in , g ü nah ı b ü y ü ktür !

Zoosyoloji Grup hal i n d e yaşa yan ha yvan tü rl e ri ­n i n i ç di n ami kl e ri ni ve topl um-bi re y i l i şki l e ri ni i n cel e y e n bi l im dal ı . Sosyo ­l oj i n i n , hayvan la ra u y a rl anm ış alt di ­s ip l i n i .

Lökomotif Bi r ke rvanda e n önde g iden deve . (Lök : Yedi yaşı ndan b ü y ü k e rkek deve . )

Ana-onim Hayvanlar dün yas ında ; doğan yavru­nun , g ru b u n b ütün dişi bi re y l e ri ta ra ­fı ndan sah iplen i lmesi , emziri l mesi ve

96 • BEBEK-ÇOCUK- PET

koru nması . Ö rn eğ in Afri ka asl a nl a rı n ­da bebe l e ri , g ru ptaki te yze ler, ha la la r da emzi ri r. Böy l e ce a nne l e r avl an ı rken yavrul a r emn i y ette kal ı rl a r . . . Anae rkil i nsan topl u l u kl a rı n da da gö rül e n b i r davran ı ş b i çim i .

Yatak takozu Evi n i ked i y l e pay laşan l a rı n d em i rbaşı .

Yata rke n sı rtı n ı za yasl ana ra k v e y a ba ­cakl a rı n ı zı n d ib i ne kıvrı l a ra k dönmen i ­z i e ngel l e y en , sizi b ü t ü n ge ce te k bi r pozisyo na mah kum ede n sı ca kseve r y a ratı k . San ki bi risi üze ri n e çi kol ata sü rm üş g ib i s ü re kl i ya lan ı r . M ı rm ı r da m ı rm ı r. N ed i r bu kard eşi m ?

Sağdist i n e k, k e çi g ib i hayva n l a rı sağa rken hoy rat davranan , on la ra a c ı verm ekte n rahatsı z olmayan kimse .

Bi r de b u tü rü n hafta son u ge l i p , san ki

BEBEK-ÇOCUK-PET • 97

kı rsal bir o y u n veya adetmiş g ibi süt sağmaya ça l ı şa n şeh i rl i versi y onu va r­d ı r . Resim çekti rmek i çi n ga ri ba n ha y ­van ı n memesi n i çe kişti ri p d u ru rl a r. B i ­risi a y nıs ı n ı sa na yapsa ne h isse de r­si n ?

Atenazi veya Atanazi Ayağ ı kı rı l a n atı n hayatı na son veri l ­mesi i şl em i .

Bu ç ok üzücü o lay ı sözl üğe e kl emem i n n e de n i , a rkası n d a ki b i l i mse l t eme l i a raştırmak ve b i r d e i y i h abe r a ktara ­bi l m e k: Sa n ı l d ığ ı nı n a ksi n e , atl a rı n da kemi kl e ri , d i ğe r can l ı l a r g ib i kı rı l d ı ­ğ ı n da ka y n ayabi l i r. H atta küçük atl a rı n i yi l eşme o lası l ı ğ ı ol d u kça y ü kse kti r . Ası l so run , ağ ı rl ı k la rı o rta lama 400-500 ki l o ola n büyük atla rı n kı rı kl a rı n d a yaşa n ı r. Bi r a y ağa y a klaş ı k 1 00 ki lol u k ağ ı rl ı ğ ı n b i nmesi , kı rı ğ ı n ç o k parça l ı ol uşması na yo l açar. Ay rı ca , kı rı k a y a ­ğ ı n a l çı y a a l ı nması v e o şe kil d e uzun

9 8 • BEBEK-ÇOCUK- PET

sü re d u rması b i rçok p rati k zo rl u k y a ra ­tı r. Bu s ü re çte kı rı k a yağ ı n y ü kü d i ğ e r­l e ri n e b i ne ceğ i i ç i n , başka y e rl e rd e ki sa katl a nma ri ski d e y ü kse kti r.

Çok uzun sü re ce k, pa ha l ı ve canl ı y a ezi y et ve re cek bi r tedavi y e başl amak y e ri n e , zate n ge çiml e ri n i zor sağl a y a n çiftçi l e ri n y a ra l a nan atl a rı n ı n hayatı na son ve rmesi b u y üzde ndi r. G ü n ümüzde ise bi l im , vete ri n e rl e re bi rço k ge l i şmiş tedavi ve ce rrahi y öntem sunmaktad ı r. Çe l i k p l a ka la r, vi dal a r ve b ü y ü k çi vi l e r y a rd ı m ı y l a kı rı kl a r toparl a nmakta ve i y i bi r ba kımla at sa ğl ı ğ ı n a kavuşa bi l ­mekted i r. (www. ccmr. cornell . edu)

Telepeti Evci l h a yvan sah i pl e ri n i n , köp e k veya k e d i l e ri y l e k u rd u kl a rı na i n a n d ı kl a rı sezgise l , bi l i n çaltı i l et işi m . Düşü nsel a l g ı .

BEBEK-ÇOCUK- PET • 99

Peki bu ke l ime habe rde sözü edi l e n y e n i te kno loj iye d e u ymaz m ı ; uya r e l ­bette .

Haber: Köpekl e r i ç i n cep te l efonu : "ABO 'de köpekl e r i ç in ü reti le n ve satı ­şa sunu l an kemi k şekl i n d eki cep te l e ­fon un a i l g i b ü y ü k. Tasmaya y e rl e şti ri ­l e n cep te lefonu i le sah ibi köpeğ iy l e i l etişim sağ la yacak . Köp e k cep te lefo ­n u n u n mucid i Came ron Robb , uza kta ol a n ve köpekl e ri n i özl e y e n sahi pl e ri ­n i n b u sa y ede on l a rl a i l etişim ku ra bi ­l e ceğ i n i be l i rtti . Kö pekl i a rama - ku r­ta rma e ki pl e ri d e te l efon l a yakı n dan i l g i l e n i y o r. Bi r a rama - ku rtarma uzma ­n ı , ' Köpe k, sesimizi d u yamayacağ ı b i r u za kl ı kta çal ı şı rke n , o n u nl a i l et işi m ku rabil m e k çok önem l i . Bu , bi rço k so­ru n u aşmamızı sağ la r' d i ye konuştu . Cep te l efonuna kame ra y e rl eşti ri l mesi d e g ü nd emde . Böy l ece te l e fo n un y a ­ra rı n ı n katl a nacağ ı be l i rtil i y o r . . . "

(Hürriyet, 1 . 2. 2005)

1 00 • BEBEK-ÇOCUK- PET

Tren-sandantal meditasyon Öküzl e ri n , ö nl e ri n d e n bi r tre n geçe r­ke n u y g ul ad ı kl a rı misti k meditasy o n tekn i ğ i .

Hayvan l a r d ü n yası n ı n e n y a nl ı ş an l aşı ­l a n fenomen l e ri n d e n bi ris i d e ö küzl e ­ri n tre n l e ri b o ş gözl e rl e , b o ş amaçl a rl a izl e d i kl e ri ö n y a rg ıs ı d ı r. O ysa öküzl e ri n san ı l d ı ğ ı n d a n ç o k d a h a ka rmaşı k i ç d ü nyal a rı v e ge l i şmiş z ekala rı vardı r. Ö küzl e r, b i r tre n g e çe rken g özl e ri n i ha ya l i bi r n o kta ya di ki p , d e ri n bi r kon ­sa ntrasyona dal a r v e böy l e ce ru h l a rı nı d ü n y evi ka y g ı l a rd a n u zakl a şt ı rı rl a r . D i ng i n b i r i ç zi nde l i ğe kavuşu rke n , a y ­n ı zamanda be l l i a n ahta r ke l ime l e ri m ı rı l d a n ı rl a r; ki bu d ı şa rı da n bakan l a­ra , ö küz gevi ş geti ri y o rmuş izl e n im i veri r . . .

DİYET YAPMA-N EFS İ N E HAKİ M O L(AMA) MA • 1 0 1

Yazar E ri c Schl osser, Fast Food U lusu (Fast Food N ati o n ) isim l i kita b ı n da şöy l e d e r: "B i r topl umu yakı n dan ta n ı ­mak isti y o rsan ız , e konomi , sanat ve edebi yatı nd an çok ne yed iğ i ne bakı n . "

İ nsan eski d e n y ü ksekte n ko rka rmış . Bugün , meden i y eti n e n çok korktuğ u ş e y i s e g e n işl i k . . . Özel l i kl e d e b e l , ka l ­ça ve göğüs civa rı n da ki gen işl i k . . . İ ki omuz üzeri n d e , g ünah ve seva pl a rım ı ­zı sa yan mel e kl e r o l d uğunu zate n bi l i ­y o rdu k . B ugün o e ki be , ye d iğ i miz ka ­l o ri l e ri n h esabı n ı yapan b i r d e uzman di y etis y e n me lek e kl e ndi . Yakamızı n üze ri n d e n h a bi re konuşup d u ru yo r . . .

Diyet 1 - İ sl ama gö re , öl d ü rme veya ya ra l a ­malarda suçl u n u n ödemek zo runda o l ­duğu para veya ma l . 2 - Kışı n i ste d iğ i gi bi y i y ip i ç en ki şi n i n baha rda ödemek zorunda kal d ı ğ ı ac ı bede l .

ı o z . DİYET YAPMA- N E FS İ N E HAKİ M O L(AMA) MA

Tartışma konusu : Evrim ne ta rafa doğ­r u i l e rl i y or? El bette ka radan okyan usa doğru . Yani g e ri y e . M i l yon l a rca y ı l l ı k emeğ i n boşa gitmesi n i n tek so ru ml usu da i n sa n ı rkı d ı r.

O kada r çok y i yo r, tü keti y o r ve yay ı l ı ­y o ruz k i , bu g id işl e , karada , havada ve kı y ıda y i yecek h içbi r şe y kal mayacak . Dahas ı , i nsan la r o rta lama 300-400 ki ­l oya çı kacakl a r. Böy l e ağ ı r bi r türün ya­şayabi l mesi i çi n te k u ygun o rtam deniz ve okyanusl a rd ı r. Yoksa y e rçe kim iy l e kend i kemi kl e ri mizi kı rı y o r o lacağ ız .

Yengeli beslenme B i r ba yan di y etisy en i n h e r l o kmamzı sa y d ı ğ ı , ka rb o n h i d ratı n ı , p rotei n i n i , tuzu n u -ş e ke ri n i , m e yves i n i e n i n ce a y rı ntısı na kadar hesap ed i p el i n ize ve rdi ğ i reçete y e gö re besl e nmeniz .

Son zaman la rı n en popü l e r a kımı b i r uzman d i y eti syen g özetim i nde denge -

D İYET YAPMA- NE FS İ N E HAKİ M OL(AMA) MA • 103

l i besl e nmek ve za y ı fl amak . Artı k h e r­kesi n bi r di y eti syen i va r; on l a rl a sı k sı k bu luşup d u rum- ki l o d e ğ e rl e nd i rmesi yap ı y o rsunuz . Eğe r rejime u ymamış­sa n ız sizi eşek sudan ge l i n ce y e kada r aza rl ı y orl a r ve ne h i kmetse , b u uzman ­l a n n h emen h e psi kad ı n . Han i n e re ­de yse e rke k di y etis yen sa y ı sı e rke k hemşi rel e rd e n bil e daha az .

Perhizmet sektörü Aşı rı kil ol u i nsa n la rı n tal e pl e ri n i ka rşı ­l amak i çi n o rtay a ç ıkan ve son y ı l l a rda sa y ı l a rı h ı zl a a rta n d i y et uzman l a rı , besl e nme te ra pi stl e ri , d i yet kita bı y a ­za rl a rı v e l i g ht ü rü n satı cı sı fi rmal a rı n y e r a ld ığ ı i şkol u .

Besikoloji Psi kol oj i b i l im i n i n besl e nme a l ı şka n ­l ı kl a rı n ı i ncel e y e n d al ı .

Besikoterapi Mode rn i nsan ı n , sadece aç ol d u ğ u i ç i n

1 04 • D İYET YAPMA- N EFS İ N E HAKİM O L(AMA) MA

değ i l , key i fl e nmek, eğ l e nme k, h e y e ­canı nı y e nmek ve ya stres atmak i çi n d e y emek y emesi . B i r tü r tedavi .

B i r -araştı rmaya göre kadı nl a r yo rg u n v e sı kı ntı l ı döneml e ri n � e aşm yemeye yatkı n ke n, e rkekl e r d a h a çok kend i l e ­ri ni i y i hissetti kl e ri n d e abu r cubu rl u ­y o rl a r . B ö yl e d u rum l a rda kad ı n l a rı n te rci h i şeke rl i , e rke kl e ri n ki ise tuzl u besi nl e r . . .

" Kad ı n l a rı n mo ral l e ri bozu l un ca y a y e ­mek y e rl e r ya da a l ı şve rişe çı ka rl a r; e rke kl e r i se h emen başka bi r ü lkey i i ş­ga l e d e rl e r. " (Elayne Boosler , Amerikalı komedyen.)

i nsa n vücudu hayati ri sk alt ı nda "corti ­son" a d ı ve ri l e n bi r ho rmo n sal gı l ı y o r. Bu ho rmon , kal p atışı n ı h ı zl a nd ı ra ra k ve ka n ı kasl a ra y öne l terek , vücudun te h l i k e y e ka rşı hazı rl a nması n ı sağ l ı ­y o r. N o rma l bi r d u rumda te hl i ke g e çti -

D iYET YAPMA-N EFSİ N E HAKİM DL(AMA)MA • 1 05

ğ i nde hormon sal g ı l anması da d u ru ­y o r. Kroni k stres v e de p resyondan şi ­kay et e den kişi l e rde ise vü cut, h i ç b it­meyen b i r ol ağan üstü d u rumda ta kı l ı p kal ı y o r. H e r a n ka rşı l aşı la ca k b i r "ha­yati te h l i ke y e " hazı rl ı k yapmak ama­cı y la , şekerl i , y ağ l ı ve y ü ksek kal o ri l i y i y e cekl e ri n sisteme a l ı n ı p sa kl anma­s ı mesaj ı n ı b e yne gönde ri y o r. Bu y e ­dek kal o ri l e r, g e re kti ğ i nde e n kısa za ­manda e n e rji y e çevril mesi i çi n de ka ­raciğ e re e n yak ın bö l ge l e r o lan , gö­bekte ve kal çal a rda d e pola n ı y o r. (www. psychol ogytoday .com, Hara Estroff Marano 'nun "Stress and Ea­

ti ng" is iml i ma kalesi)

İşmanlamak P rofes y o n el y a şam ı n d üze ns i zl i ğ i , u zun ça l ı şma saatl e ri , y a ş i l e rl e di kçe yavaşl a yan metabol i zmaya ka rşı n h ız­lanan y i ye cekl e r (fast food ) , kebapl ı ­i ç ki l i iş y emekl e ri y üzü nden dengel i ve sa ğl ı kl ı besl e n emeyen kişi n i n kısa sü­re i çi n de kil o al ması , yağ l anması .

1 06 • D İYET YAPMA-N E FS İ N E HAKİM O L(AMA) MA

Yaşl and ı kça ve o rganizasyonda y ük ­se ld i kçe katı lman ı z g e re ken kokte y l ­l e ri n, y eme kl e ri n say ı sı ve sı kl ı ğ ı a r­ta r . Bi r d e baka rsı n ı z k i , daha geçen ya z a l d ı ğ ı n ı z o g üzel im ve paha l ı ta ­kım l a r, e l b ise l e r d a r ge lme ye başl a ­m ı ş .

Doygusal zeka B i r kimsen in , restora n da ı smarl ayaca­ğ ı y emeğ i n , aç ı k büfe den a l acağ ı y i ­yeceğ i n mi kta rı n ı veya sofradan kal k­mas ı g e re ke n zaman ı , mantı k y ü rüte ­rek, o bje ktif d ü şü n e re k saptama y ete ­n e ği , d i ra y eti .

Bazı l a rı n da b u z eka tü rü y eteri n ce g e ­l i şmemişti r; o n l a r a kı l y ü rütme k y e ri ­n e i çg ü d ü l e ri y l e ha re ket e d e rl e r ve y i ­yeb i l e cekl e ri n d e n çok daha fazlası n ı ö nl e ri n e ko ya rl a r. So n u ç , zi yan o lan y emekl e r, a rta n ki lo l a r ve zaman i çi n ­de ge l i şen hasta l ı kl a rd ı r. Bi r de gö rg ü e ks ik l i ğ i n d e n kay na kl a nan d o y g usal

D İYET YAPMA- NE FS İN E HAKİM O L(AMA)MA • 107

ze ka g e ri l i ğ i va rd ı r ki , ona ö rn e k ol a ra k da "çeki rg e k a i l e" t ip i göste ri l e bi l i r.

Bedeni cesaret Kişi n i n fi zi kse l g ö rü n üm ü y l e i l g i l i d u yduğu özg üven . P laj , havuz , s po r sal o nu , sa una g ibi hal ka a çı k y e rl e rd e g öğsü n ü ge re g e re soy u nması . Çı pl a k ­ken ke nd isi n i ra hat hissetmesi .

G enel l i kl e g e n ç i nsa nl a rda daha bol bu l unan d u y g u . Yaş i l e rl e d i kçe "bede­n i cesa ret" azal ı r, o n un y e ri ni "medeni cesa ret" a l ı r .

Mide büfesadı Açı k büfe al ı şkan l ı ğ ı ol mayan gö rg üsüz kişi n i n , taba kla rı n ı tepe l em e dol d u ­ru p , b i rbi rl e ri y l e u y umsuz bi r d ol u y i ­y e ceğ i m idey e i nd i rd i kten son ra y aşa ­d ı ğı si n d i ri m bozukl u ğ u ve e kşime . Özel l i kl e ote l l erde ve tatil k öyl e ri n de sı k rastl a n an bi r fe nomen .

108 • D İYET YAPMA- N E FS İ N E HAKİM OL(AMA) MA

O bezi yet Aşı rı k i l o l u k iş i n i n , e vde , s o ka kta , i şye ri n d e , kısaca g ünl ü k hayatı n ı n h e r san i yesi n d e katl anmak zorunda kal d ı ­ğ ı fizi ksel ve psi kol oj i k ezi y et .

Yap ı l an o nca egzersiz, d e nenen bi r d o ­l u d i y et son rası y i n e a y nı ki l oya çı ka n kişi a rtı k "obezg in" ha le ge l i r. Boy n u ­n u büküp , kade ri n e razı ol u r, p e s ede r.

Kilori saymak Di y eti n u c u n u kaçı ra n dol g u n kişi n i n , h e r l o kma öncesi " B unda acep kaç ka ­l o ri va rdı r?" tü rü i nce so ru l a r so rmak­tan vazge çi p , a l d ı ğ ı ki l o l a rı saymaya başl aması . İ şi , topl amdan ta ki p etme­si . . . Rej im mantı ğ ı nda ; t ümeva rı mı bı ­ra kı p t ümdenge l ime d ö nmesi .

Kal o ri , kal o ri d i yo ruz da , bu ke l imen i n ne an lama g el diğ i ni bil i y o r mu y uz? 1 kg suyun bi r d e re ce y ü kselmesi i çi n g e re ken e n e rj i y e 1 kg kal o ri den i r.

DİYET YAPMA-NEFS İ N E HAKİM O L(AMA) MA • 1 09

Bazı y i yecekl e ri n 1 00 g ramı ndaki kal o ­ri l e r: Üzüm su y u : 74 H i n dista ncevizi : 400 Be yazpe y ni r: 300 Arpa : 360 Domates: 2 5 Yağsız kı y ma : 200 Kaz eti : 364 .

90-60-90 diyeti 90 ki l oya çı ktı ğ ı n ı öğ re n diğ i n i n sabah ı çok sı kı bi r d i yete başl a y an kişi n i n , i ki a yda h ı rs yap ı p 6 0'a d üşmesi ; ama ya­şam b içi mi n i ve yemek a l ışkanl ı kl a rı n ı d eğ işti rm e di ğ i i çi n ü ç haftada eski ki ­l osuna dönmesi . Mo ral bozucu bi r d u ­rum . . .

Sem(iz)patik Şi şman ol d u ğ u i çi n i nsan la r ta rafı ndan sempati k bu l u nan kişi .

Kısa boy lu ve ki l o l u kimsel e rin , tekn ik

1 1 0 • DİYET YAPMA- NEFS İN E HAKİ M O L(AMA)MA

dey im le "pi kn i k ti p" l e ri n d i ğe r i nsan ­l a ra gö re daha d ışa d ö n ü k v e ra hat ol ­d u kla rı düşü n ül ü r. B e n em in deği l i m .

Buzdolap beygiri Sı rf ca n sı kı ntısı n ı g i d e rmek i çi n buz do lab ın ı aç ıp i çi n d e ki l e re boş boş ba­kan , son ra da a ç o lmad ığ ın ı hatı rl a ya ­ra k kapata n , h e r a kşam otu rma oda­sı y l a m utfa k a ras ı n d a d ö n ü p d u ra n kimse .

Kışa dönük kişilik Fazl a ki l ol a rı n ı kafa ya ta ktı ğ ı i çi n yazı n d e niz , y ü zme o lay l a rı n a g i rmey ip eve kapa nan , k ış ge ld i ğ i n d e te kra r sosyal ­l eş en ve d ı şa d ö n ü k b i r k işi l i ğ e bü rü ­n e n kimse .

Kamuflarj Tombul kişi n i n bütün gi ysi l e ri ni "la r­ge" ve ya "X- la rge" s ize 'l a rd a n seçe re k vücu d u n u n beğe nmediğ i bö l üm l e ri n i sa klaması .

D iYET YAPMA-NEFS İNE HAKİM OL(AMA)MA • 1 1 1

Popokondriyak Giysi l e ri n i n base n l e ri n i b ü y ü k göste r­d iğ i n e sap la ntı d e recesi n d e i n andı ğı i çi n i ki daki kada b i r a y na nı n ka rşısı na geçip a rkası n ı ko ntrol e d en , eşi n e ­partn e ri n e sürekl i " B u ete k-pa ntol o n p opomu b ü y ü k göste ri y o r mu " d i y e sora n takı ntı l ı kad ı n . (H ipokond ri y a k: Hastal ı k hastası . )

Popolitik cevap Popokond ri y a k kad ı n ı n so rd u ğ u zo r so rul a r ka rşısı nda köşe ye sı kı şa n eş veya pa rt ne ri n verd iğ i çevi r- kazı - y a n ­ması n y an ıt. Ö rneği n ; "Pa ntol o n u n ke ­simi de b i raz da r" veya "Asl ı n da sen i n ke mikl e ri n i ri ha yatı m . . . "

İşört veya i -shirt Önden ve yandan ki l o a l d ı ğ ı i ç i n vücu ­d u n u n T şekl i bozu l a n ol g u n ki şi n i n g iyd iğ i tişö rt. ( İ ' n i n noktas ı kişi n i n ka ­fasıd ı r. ) Ay nı g iysi y e yandan bakı l ı rsa ad ı Dişö rt (D-sh i rt) ol u r.

1 1 2 • D İYET YAPMA-N E FS İ N E HAKİ M O L(AMA)MA

Vejetaryem Öl d ü rse n hayvansal g ı da y emey e n ki ­şi n i n sebze , meyve ve ta h ı l l a rdan ol u ­şa n d i y eti .

Muzkoza Muza özgü yumuşa k ve ı sl a k madde .

Ye rken i nsan ı n e l l ne bu laşı r. E ğe r muz fazla ol g u nsa bu madde d e i y i ce cı vı k­l aşı r . ( M u koza : Bu run ve ya mi d ede bul u na n s ümüksü madde . )

Portakalça Selü l i t d e ni l e n esteti k ve sağ l ık i l l e ­tl n d e n musta ri p kiş i n i n v ü cu d u n da , po rta kal kabuğu gö rü n ümü al a n böl g e .

Se lü l it , tı pta ki a d ı y l a " H i d rol i pod is­trofi ", b i r hastal ı k o l a ra k kabu l e di l i yo r ve genel l i kl e uy luğun üst kısm ı , d i zi n v e b i l e ğ i n i ç kısım la rı , k aba et ve bal ­d ı rl a rı n a rkası ve üst bacakl a rda gö rü ­l ü y or.

D İYET YAPMA- NEFS İ N E HAK İM O L(AMA) MA • 1 1 3

San ı l a n ı n a ksin e za y ı f kişi l e rd e de se­l ü l i t o labi l i y o r.

Doktorl a r se lü l i t i çi n şu ü ç teme l önl e ­mi ö n e ri y o rl a r: • Ki l o n uzu koru y u n . • Ç o k ha re ket ed i n . Ö rneğ in j ogg i n g yap ın , bisi kl ete b in i n , yüzün , j imnas­ti k y apı n . • Tuz, şeke r, a l kol , si gara , d eml i ça y , ka hve , çi ko l ata , k ıza rtma ve u n dan uza k d u ru n .

Aynaliz Kad ın l a rı n a yna ka rşıs ına g e çi p , d aki ­kal a rca öne , a rka ya , yana , son ra y i ne öne döne re k yaptı kla rı a y rı ntı l ı b e ­d e n - gi y si ta h l i l i ve çözüml emesi .

Ki mse ye söyl emezl e r, ama h e r ka dı n ı n favo ri bi r a y nas ı va rd ı r. i n ce , u z u n göste re nl e ri , ı şı ğ ı a rkadan al an l a rı v e l o ş o rtamda o lan la rı revaçtad ı r. H a ­nım la r, b u a y na la rı i y i bi l i rl e r v e mo ral

1 14 • D İYET YAPMA- N EFSİ N E HAKİM O L(AMA) MA

topl amak i çi n zaman zaman g id ip , te ­rapi n i ye ti n e , on l a ra gö rü nmeyi i hmal etmezl e r . . .

GECE HAYATl -MEKANLAR-EGLENCE • 1 1 5

Eğl e nmek, a rtı k, b i r seç im d eği l , b i r zo run l ul u k . Tö re miz, ö rfümüz, ra co nu ­muz . Sefe r g ö rev em ri y l e , h e r a y d ü ­zen l i i fa etti ğ imiz vata n bo rcumuz . . . U ymad ı ysa ; bi r sosyal me rdive n , sa ­baha ka dar sü rü p sü rmemesi y l e a rşı n ­l anan bi r p e rfo rmans v e dayanı kl ı l ı k krite ri . . .

Yen i i nsan i çi n daha çok eğl e n ce , yaza ait bi r e y l em . Hapla , al kol l e te rbi y e edi l e n ve a n cak eş iğ i g e çi l i n ce patl a ­yan b i r " y ı kı l ı y o" d e n e yim i . . . Bi l i n ç alt ı - üstü d e ği l , i çi al ı nmış e kmek a rası b i r kıvam . . .

Al kolaj Şu z ıkk ımı e d e bi y l e i çmey ip , ba r a y na ­s ı ö n ünde gö rd üğü h e r şişe d e n bi r ka ­deh d e n emek. Sonra da iç i i çi n e sı ğ ­mamak ! V e o rta ya , fa rkl ı desenl e rd e n ol uşan , b o l re n kl i b i r e s e r çı ka rmak . Se ntezi n böy l esi olmaz ol sun . . .

1 16 • GECE HAYATl-MEKANlAR-EGLENCE

"B i r ma rti n i i yi gi de r, i ki n cisi fazl a g e ­l i r, ü çte n son rası i se y etmez . . . " James Thurber

Memleket mezelesi İ çk i sofral a rı n ı n vazge çi l mez çeşni si .

E n çok , " N e o laca k bu mem le keti n ha ­l i " , " Bi z adam o lmay ı z" ve " E ğiti m şart ab i " g i bi t ü rl e ri te rci h ed i l i r. Soğuk ve bayat o l an la rı n da n uza k d u ru lmahd ı r.

Açresif Aç old u ğ u i ç in no rmald e n daha a g resif ve ka ba davranan kimse .

Öze l l i k l e l o kan ta , ote l , hava y ol l a rı g ib i i şl etmel e ri n , m üşte ri i l i şki l e ri n d e ö n p l a n da tutmal a rı g e re ke n bi r i n sa n1 öze l l i k .

Açl ı k n eden i y l e ka n şeke ri düşen kişi ­l e r, n o rma le g ö re daha sab ı r.sız, h u y ­suz v e si ni rl i o l u rl a r:

6ECE HAYATl -MEKANLAR -EGLENCE • 1 1 7

Haber: İngiliz polisi 12 bin paket çiko­lata dağıtacak. " İ ngi l te re ' n i n gece yaşantı sı e n hızl ı şeh i rl e ri n d e n Bourn emouth 'da bu haf­ta sonu baş latı l a n u y g ul amada po l is in ,

şeh ri n e n popül e r beş barı n dan çı ka n ­l a ra 1 2 bi n paket çi kol ata dağ ıtacağ ı açı kl and ı . Ha fta son l a rı 8 0 b i n kişi n i n e ğl e nmek i ç i n a kı n etti ğ i kentte suçl a ­rı n ç o ğ u cuma-cumartesi saat 22 . 00 -03 . 0 0 a ras ında işl en i yo r. Pol is ye tki l i ­l e ri 'Al kol e bağ l ı şi ddet, y i y e c e k ve ta ksi sı rası b ekl eme stresi y l e o rta ya çı kı y o r. B u kişi l e ri n teme l i hti y a cı o lan yi y e ceğ i ka rşı l ay ı p şi d deti ö n l emey i umuyo ruz' ded i l e r. " (Daily Telegraph, 02.05. 2004)

Hat drink Bara girer g i rmez a y n ı i çki d e n a rka ar­ka ya ü ç ta ne kafaya di kme k. Aman ya­vaş , adamı çarpar ! . . (Hat tri c k, spo r: Bi r futbol c u nun b i r maçta ü ç veya daha fazla g ol atması . )

1 1 8 • G ECE HAYATl - M EKANLAR-EGLENCE

Barkadaş Sizi n l e a yn ı ba ra takı l a n; a ma kl asi k bar muhabbeti n i n d ışı nda kişisel şey ­l e r konuşmad ığ ı n ı z, yete ri n ce tan ıma­d ığ ı n ız , n e i ş yaptı ğ ı n ı fi l a n bi l med iğ i ­n iz kimse .

Bi r kıs ım genç ve b e ka r çal ı şan , hafta ­n ı n h e r g ü n ü ofi s çı kı şı fi ks ba ra ta kı l ı r . Gece y a rıs ı na kada r b i r i ki meka n do la­şı p eve g i de r. Bu d üzen 3 0 yaş ı na ka ­da r so ru n ol maz ; ama s on ra b ü n y e tempo y u kal dı rmaz . İ ş y e ri n d e ki so ­rum l u l u kl a r da a rtmaya baş la y ı n ca , e l eman ı n p i l i d a h a ça rşambadan bite r.

Ödenazi Arka daşl a rı yl a gece paha l ı b i r me ka n ­da eğ l e n en k imsen i n , g ece sonunda al kol ü n etkisi altı n da y ken , aşka ge l i p masa n ı n hesab ı n ı te k başı n a ödemesi . Bi r t ü r bütçese l i nti ha r. Del i kan l ı l ı k , racon ad ı n a i ki a y l ı k maaşı o rada b ı ­ra kması . E rtesi sabah u y andı ğ ı n da da

GECE HAYATl -M EKANLAR-EGLENCE • 1 1 9

- h el e bi r de evli yse- işi n fa rkı na va rı p öl üml e rd e n öl üm beğenmes i .

Darp-ukac1 Bi raz kafa y ı çe ki n ce , masa ya g e l en Roman çal g ı cı l a rı n e l i n d e n darb u kay ı ka p ıp , ça l ı y o rum di ye a le te si l l e to kat gi ri şen , ri tim duyg usu y oksunu , müzi k yete n e ksizi şah ıs .

N e d ense h e rkes da rb u ka çal abi l e ceğ i ­ni zannede r. Kimse bi r obuaya veya k emana d o k u nmaz; ama o rta y a b i r d ümbe l e k b ı ra kı n , h emen bi risi a l ı p kafası na estiğ i g i b i çalmaya başla r .

Yağh sazlar Canl ı m üzi k yap ı l an resto ran l a rda , ba ­yi topla nt ı la rı n da vey a gazi n ol a rda , sa hnede şa rkı söy l e y e n şa rkı cı ya ses­l e ri y l e eşl i k ede n çata l , b ı ça k, kaşı k g ibi a letl e r. Kendi l e ri ne has b i r tı n ı l a rı ve ri timl e ri va rd ı r. Şa rkı cı l a r doğal ol a ­ra k bu çal g ı l a rdan h i ç haz etmez, ama

1 20 • GECE HAYATl-MEKANIAR- EGLENCE

iste r i stemez katl anmak zoru nda kal ı r­l a r . . .

Yeveze Ağzı nda y i y e cek va rken konuşacak ka ­dar çenesi düşük ve g ö rg üsüz kimse . Bu kişil e r l o kmala rı n ı avu rtl a rı n ı n b i r ta rafı n a a l a ra k k o n u şmaya d evam ed e rl e r; o rtamda iti ci bi r g ö rü ntün ü n o luşması na n ed en ol u rl a r, masadak i i nsan l a rı n da i ştah la rı n ı kapatı rl a r . . .

Batı l ı topl uml a rda y emek y e rke n ko­n uşmak ve ses çı ka rma k gö rg üsüzl ü k kabu l e d i l i rke n , J a p o n ya ' d a n o o d l e (bi r çeşit e rişte) y e rken h öpü rd etme k ay ı p sayı lmazmış; te rsi n e n e kadar h ö ­p ü rde ti rsen i z o kadar l e zzetl i o l d uğunu ifade e d e rmişs in iz . (www.mini kjaponya. com)

Efkaraoke Efka r dağ ı tmak , d e rdi tasay ı u nutmak i çi n i çki l i , şa rkı l ı bi r l o ka ntaya veya

liECE HAYATl -MEKAN LAR-EGLENCE • 1 2 1

pavyona gi d e n ti pl e ri n , bi r i ki kadeh devi rd i kten son ra kafay ı bu l up i y i ce h isl e n i p şa rkı l a ra eşl i k etmel e ri . Deto­n e ol u p ya rı ağ lamakl ı b i r sesl e şa rkı ­l a rı n ı rz ına geçmel e ri . . .

İçki -ilenmek 2005 y ı l ı nda 25 kişi n i n ö l ümün e neden ola n sahte rakı faciası ndan son ra a k ­şamcı la rı n i çki masası na otu rd u kla rı n ­d a h e r ş eyden ş üphe l e nmel e ri , pi re ­l e nmel e ri . Şişe y i masal a rı nda a çtı ra ­ra k sahte ra kı i çmed i kl e ri n d e n em i n o lmaya çal ı şmak g ibi çok ga ra nti ol ­mayan yönteml e re başvu rmala rı . . .

D i ye l im ki şişey i sizi n ö n ü n üzde a çtı ­l a r. Ya açı l an şi şe sa hte yse ! H em işl et­mel e r, özel l i kl e de kadehl e i ç ki satan barl a r h e r masa i çi n bi r ta ne açarl a rsa a çı lmış ya rı m şişe l e ri n e yapaca k lar?

A-damsız girilmez! Çol u k çoc uğun , y an la rı nda a nne ve ba -

ı z z . GECE HAYATl - M EKANLAR-EGLENCE

ba ları ve ya bi r yetişki n olmadan bi r me kana ka bu l e di l memel e ri u y g ul a ­ması . "Damsız g i ri lmez"i n s ü b y a n a l e ­mi versi y on u .

Ö rneği n zi n c i r s üpe rmarketl e r, ci dd i top lantı l a r, futbol ka rşı l aşma la rı vb .

Danserojen madde Alan ki şi n i n y erinde d u ramad ığ ı , m ü ­zi ksiz dans etmeye başl ad ı ğ ı u ya rı cı ve ene rj i a rtı rı cı madde ve y a hap .

Donfeti Gen ç k ızl a rı n , h a y ra n ı o l d u kl a rı ido lün konseri n d e sah n e y e attı kl a rı i ç çama­şı rl a rı .

Rocks etmek Tü rk kişi n i n , a latu rka ve otanti k fi gü r­l e rl e se ntezl e y e re k Ro c k müzi ğ i y l e d a n s etmesi . Tü rk- İ sl am- Rock sentezi . (Rockkas: Bu dansı mesl e k ed inmiş Türk adam, Rockkase : O profi l in kadı n ı . )

G ECE HAYATl - M EMN LAR- EGLENCE • 123

Dozpembe Ağ rı kesi ci d en , anti d ep resandan , kı r­mızı reçete i l a çl a rdan fazl a doz a l ı p ka ­fa y ı bu l an kişi n i n d ü nyay ı ge çic i bi r s ü re i çi n aş ı rı i y imse r a lg ı l amas ı .

Dumanyetik çekim Siga ra dumanı n ı n, ke n di si n d en kaç ­mak i çi n masa etrafı nda sü re kl i y e r d eğ işti re n kişi y i ta ki p etmesi . D uman bu , a d ama bi r ta ktı mı kötü takar .

Sigargara Si gara i ç e n kişi n i n , i çi n e ç ekmeden d uman ı ağzı nda bir sü re tutup son ra da d ı şa rı ya , g e ne l l i kl e d e çevres i n d e ki ki şi l e ri n su ratı na üfl emesi . İ l l eti b ı rak­maya çal ı şan ümitsi z ti ry a ki l e ri n ve ta ­d ı ndan hoşl a nmasa da si ga ra i ç e rke n kar i zmati k ol d u kl a rı n ı d ü şü n e n l e ri n sı k başvu rd uğu bi r tekn i kti r.

H e r d u rumda siga ra , h em i ç en , h em de çevre d e ki l e r i çi n za ra rl ı d ı r . Si garga ra

124 • GECE HAYATl - M EKANLAR- EGLENCE

y a pa n l a r i s e daha za ra rl ı d ı r. Ç ü n k ü n o rmal bi r i çi ci ze hi rl i d uman ı ci ğe rl e ­ri n d e fi l t re e d e rken bu a rka daşla r doğ­rudan d ışarı veri rl e r.

Pressmi geçit Fil m gala la rı veya ödül töre nl e ri n de , davetl i l e ri n , h e r i ki ta rafı n d a bası n m ensup l a rı n ı n kame ral a rl a b e kl e d iğ i kı rmızı ha l ı üzeri n d en ke nd i l e ri n i ka ­sa ra k etrafa yapmacı k gü l ü cükl e r saça ­ra k y ü rü y üp i çe ri y e g i rme l e ri . Anl am­s ız ve sı kı cı "Kasabamızı n ku rtul uş gü­nü" töre nl e ri n i n kı ra şeh i r ve rsi y o nu . . .

S1rtmaç G e ce el b ise l e ri n d e kul l an ı l an d e ri n sı rt d ekoltesi .

Hey -vah am Kala ba l ı k ve ka ra n l ı k o rtam da , hafi f ça kı rke y i fke n , bi r ta n ı d ı ğ ı n ı za be nzet­ti ğ i n i z kişi y e " H e y, n ' abe r l a n hay ı r­sı z ! " ş e kl i n d e sesl e n d i kt en b i r san i ye

GECE HAYATl -MEKANlAR-EGLENCE • 125

s o n ra , o n u n a rkadaş ı n ı z ol mad ı ğ ı n ı a n l a y ı p utand ığ ı n ı z a n . Gece mekan la ­rı n ı n ti p i k ol ay l a rı n ı n başı nda ge l i r . İ nsa nı zor d u rumda b ı ra kı r.

Kokanta M utfa ğ ı n d a p i şe n y eme kl e ri n i şta h a çı cı ko ku la rı n ı ö n ü nden geçen ka l a ­ba l ı k kal d ı rıma ve re re k i n san l a rı avla ­maya çal ı şan l o ka nta .

Oturite L ü ks resto ra n l a rda rez e rva s y o nl a rı a ya rl a yan , g eld iğ i nizde ne re y e otu ra ­cağı n ı za ka ra r veren v e bu konuda pat­rondan bi le d a ha yetki l i ve etki l i dav­rana bi l e n kimse .

E ğ e r rest o ra n ı n e n g üze l masas ı na otu ra ra k, misafi rl e ri n ize , kı z a rkadaşı ­n ıza , a i l e nize hava atmak isti y o rsanız , b u ki şi l e rl e iy i g e çi nme l i , on l a rı bah ­şişl e ri n i zl e kend i n ize bağl ama l ı s ın ı z . E n kı zd ı kl a rı şey , kü rsül e ri n i n ö n ü n d e n

1 26 • GECE HAYATl -M EKAN LAR- EGLENCE

yü r üyüp geçmeniz ve on la rı ta km ı yo r tri p l e ri atman ızd ı r. D ikkat ed i n , ço­ğunda "Şef Ga rson Kompl e ksi " va rd ı r.

Aşvaryum M e n ü d e ki y eme kl e ri vi t ri n ö n ü n d e se rgi l e y e n l o ka nta .

Butdist Ke ntucky Fri e d Chicke n ı smarl and ı ğ ı n ­da butl a rı seçi p di ğ e r pa rçal a rı b ı ra ­kan ; butun , bi r tavuğ u n e n l e zzetl i y e ­ri o ld u ğuna sı kı s ı kı ya i n anmış kimse .

Reistoran Bal ı k -ekmek satan tekn e . Re is ve e ki ­bi b i r g e ce ön cesi n d e n avl ad ı kl a rı ba­l ı kl a rı öğl e den son ra ı zgara ya da tava yap ı p sata rl a r.

1 5 0 y ı l d ı r ista n bu l ' un simge l e ri n d en bi ri si o l a n Em inönü 'de ki bal ı k e kmek teknel e ri g üven l ik ri ski ol uştu rd u kla rı ve tari hi dokuya zara r ve rd i kl e ri g e -

GECE HAYATl -MEKANLAR-EGLENCE • 127

re kçesi y l e Ey l ü l 2004'te maalesef kal ­d ı rı l d ı .

Meksinema dalgası Fuaye muha bbeti n i zaman ı n da kese ­med i ğ i i çi n a n ca k fi l m başl a d ı kta n son ra sal ona teşri f e debi l e n ra hat i n ­sanı n , y e ri n e geçe rken sı ra boyunca neden ol d u ğ u da lga ha re keti .

Ezervasyon Kodaman amcam ın , başkası n ı n ti yatro , film , resto ra n , u ça k veya otobüs i ç in yaptı rd ı ğ ı reze rvasyonu te k b i r tel e ­fon la si l d i rmesi . Son ra da o y e ri n ken­d isi n e veya bi r dostuna tahsis ed i lm e ­si n i sağlaması . Yukarı da n gel e n emri n s ı ra d a n b i re y i n gari b an reze rvasyo n u ­nu ezmesi .

Türki y e 'd e sı radan meden i vata n daş paşa paşa reze rvasyon yaptı rı r. "Se n ben im kim ol d uğumu bi l i y o r musun" i nsanl a rı , ü st d üze y bü rokratl a r veya

1 28 • GECE HAYATl -MEKANLAR-EGLENCE

o katman l a rda ta n ıd ı kla rı o l an kimse ­l e r ise " Eze rvasyon" y ö ntemi n i te rci h e d e rl e r . . . Böy l e b i r d u rumda , i şl etme de n e yapacağ ın ı şaşı rı r . Çoğu zaman size şöy l e b i r ya lan söyl e ni r: " Bi l g isa ­ya r ka y ı tl a rı mızda b i r hata olmuş, çok özü r di l e riz . Kendimizi s i ze affetti re ­ceğ iz , söz . . . "

Menüpülasyon Resto ra nda menü y ü i nce l e y e re k y e ­mek seçmeye çal ı şan kişi ni n , masada­k i bi r a rkadaşı ta rafı ndan "Bak şunu mutla ka d ene , ço k g üzel " g ibi i fa de ­l e rl e y ö nl e n di ri l meye çal ı şı l ması , ka ­ra rı na etki e di lmesi . . .

Mumbiyans Akıp kokması na , mekan ı n o ksij en i ne asala k olması na rağmen , sal aş gençl i k kafel e ri nde , e ntel evl e ri nde he r köşe y e zorl ama koyu lmuş b i r sürü mumla- tüt­süy le ya ratı lmaya çal ı şı l an , eğ reti bi r zevki n kreasyonu sı kıc ı hava, atmosfe r.

GECE HAYATl - M E KAN LAR- EGLENCE • 1 29

i n san l a rı n , tütsü , mum gib i duman çı ­kara n madde l e ri , ateşi s e y re d e rken k e n d i l e ri n i ka y b e tmel e ri n i , b i r t ü r transa geçmel e ri n i h i ç a n l amam . Sa n ki ateşi n , d uman ı n , tüts ü n ü n Şaman ist b i r gücü va rd ı r . . .

Pizzave� Ge n çl e ri n ta kı l d ı ğ ı pi zza cı l a rd a , fast food 'cul a rda dolaşı p toy de l i ka n l ı l a rl a arkadaşl ı k kuran , sonra da on la ra u yuş­turucu ve kadı n satan kara nl ı k şah ıs .

Renrvasyon Çok ön ce d e n bi l et al ı p y eri n izi a y ı rt­man ıza rağmen , ö n ce gel e n i n i sted iğ i y e re otu rd uğu a latu rka reze rvasyon u ygul aması . ö rneğ i n futbol maçl a rı , bazı konserl e r v e resto ra n l a r.

Saperitif Romanti k bi r bul uşma, özell i kl e de i l k bu l uşma i çi n , restorana saati n d en e r­ken g i den e rkeği n , hanı m a rkadaşın ı

130 • GECE HAYATl -M EMNLAR-EGLENCE

bekl e rke n ba rda tek başı na i çtiğ i , işta h ve cesa ret aç ıc ı , h e y e can yatıştı rı cı i ç ki .

Epiliçasyon Bi r tavu ğu , tüy l e ri n i yo l a ra k pişi rmeye hazı r hal e g eti rme işi .

Si -fon müziği Lü ks otel veya resto ran l a rı n tuva letl e ­ri n de , i ste nmey e n sesl e ri bastı rması ve ambians katması i ç i n ça l ı n an , sı k sı k ezgisi n e doğaçl ama si fon sol o l a rı n ı n v e doğal sesl e ri n ka rı ştı ğ ı a rka p l an müziğ i .

lrzbandut Ba r gi bi mekan l a rı n kap ısı nda nöbet tu tup , yan l a rı n da b i r han ım o lmadan i ç e ri g i rm e k iste y e n e rke kl e ri g e ri çe ­vi re n , i ç e ri d e ki b a ya n mü şt e ri l e re sa rkmaya çal ı şan bey l e ri d ışarı atan , i şgüza r n amus be kçisi , i ri y a rı ve sal ­d ı rgan adam .

GECE HAYATl -MEKANLAR-EGLENCE • 1 3 1

Sonradan gurme Çevresi n e gel işmiş bir damak zevki ol ­d u ğ u imaj ı n ı y e rl eşti rme k i ç i n , y aban­c ı restora n l a ra g iden , tatl a rı n dan nef­ret etmesi n e rağmen en ma rj i na l y e ­mek, şa ra p v e pu rol a rı ı smarl a y a n y e ni ze n gi n ve gö rgüsüz i nsa n . (G u rme :

Damak zevki ola n v e y i y e cek l e r i n i ti ­tizl i kl e seçe n kimse . )

Son y ı l l a rda p i yasa ya , son radan g u r­mel e ri n yan ı sı ra , bi r d e havai fi şek hastal a rı çı ktı . Çaya ço rbaya havai fi ­ş ek; mekan , zaman , yaz- k ış öneml i de ği l .

Sa n ı rı m bi r şey l e ri kaçı rdı m : Bu moda­da devri l me n o ktası ne zaman ve n e re ­de yaşa nd ı ? Ge re ksi z l ü ksl ü kte otomo­bi l l e r, ev eşyas ı , Teşvi ki ye ' de meka n ­l a rı tavaf etmek bizim sosy o -mobi l l e ri n e d e n kesmi y o r? O laya anti pe rsone l ma y ı n ve kitl e u y ku ka çı rma sil ah l a rı e kl eme k şa rt mı ? H em bi r so r ba kal ı m ;

1 32 · G ECE HAYATl -MEKANLAR-EGLENCE

ben sen i n sa kil eğl e n cene h isseda r ol ­mak , sosya l mobi l ite a y i n i n e şahit y a ­zı l ma k i sti y o r mu y um?

Purovoke etmek Ye meğ i n i zi n en g üze l y e ri n d e , y a n masada otu ra n ensesi kal ı n v e gö rg ü ­s ü z b e y efend i n i n , kol kal ı n l ı ğ ı n d aki p u rosu n u y akı p d uman ı y l a si zi ra hatsı z ed ip kı ş kı rtması . Siz kı şkı rı p d u rumu "pu rotesto" ed i n ce d e tı nmaması .

Kavatye Bi r ka d ı na , dansta ve ya sosya l bi r top­l antı d a eşl i k eden ka ba sa ba , sevimsiz e rkek .

Tiplomasi Restora n , ku l üp , otopark gi bi y e rl e r­de , gö revl i ki msel e re bo l ti p (bahşiş) dağıtara k h ız l ı ve kal i te l i h izmet a lma i l kesi n e daya l ı g e ce ha yatı ta rzı . Bu sa natı üst düze yde u y g ul a y an zeng in şa h ıs : Ti p l omat .

GECE HAYATl -MEMNLAR-EGLENCE • 1 3 3

Velet Parking "Va let parki n g hizmetimiz vardı r" d i y e re kl am yapan l ü ks resto ra n v e e ğl e n ce mekan ı na yanaştı ğ ı n ızda 1 4 - 1 5 yaşl a ­n nda , e hl i y etsiz v e t ipi y am u k bi r ço ­cuğun , ağzı n da si ga ra , a raban ı zı a l ı p gö tü rmesi . Çı kı şta kü l tab l as ı d ol u ,

\ tamponu ezi k veya çizi l m iş hal d e tes ­l im etmesi ; i ç e ri de öded iğ i ni z hesap kada r da bahşiş i stemesi . (Val et par­ki n g : Lü ks mekan l a rda a ra cı nı zı bi r g ö ­revl i y e bı ra kı rsı n ız . Size bi r kart ve ri l i r . Çı ka rken kartı ve ri rsi n iz a ra cı n ı z g e ri ge l i r. M e de ni b i r u ygul amad ı r. )

Bölizyonist Te k ve e n ö n em l i n uma rası , y ı rtı k fi l e ço ra pl ı se ksi bi r ka d ı n ı n teste re y l e i ki y e böl ü n d ü ğ ü o kl a si k ve u c u z gös­te ri o l a n , d a nd i k si h i rbaz .

1 34 · TE LEVİZYON - RADYO- MÜZ İK- MAGAZİ N

Sem realite Türk kad ın ı n ı n Semra Han ım şekl i nde temsi l etti ği a cı realitesi . (Real i te : Ger­çek du rum . )

"Semran ım" orta yaşl ı b i r ev kad ı n ı . N e iç ine sı ğmayan ene rj is i n in ha kkı n ı ve ­re cek bi r h obisi va r, n e eğ iti mi , ne de mesl e ğ i . Te k meşgal esi ev , çocukl a r, komşul a r, i l i şkil e r; az düşünmel i , bol konuşmal ı ve tel evizyonl u bi r hayat.

Son beş y ı l da , ev kadı n l a rı n a yöne l i k rea l i ty p rog ram la rı n da ve kad ı n l a rı n s unduğu tal k show'l a rda ö n eml i bi r a r­tış var: "Top l um b u n u isti y o r". Su lu d u y g usal l ı ğ ı n ve basitl i ğ i n i şpo rta ser­g isi n de s u n ul d u ğ u b u p rog ram la rda , i nsanl a r bi r eve kapan ıp , i ki hafta gi bi kısacı k zaman l a rda b i rbi rl e ri n e kö rkü ­tük aşı k ol u p evl e n e bi l i y o rl a r. Son ra da , pi kni k yapa r g ib i , kana l l a rı n sabah kuşa kl a rı n a g e l e n i zl e y i ci kad ı n l a r, stü d yoda saatl e rce "O b u n u dedi , b u

TELEVİZYON - RADYO-MÜZ İK-MAGAZ İN • 135

şuna baktı , o onu a rkadan b ı ça kl ad ı " mu habbeti yap ı yo r.

Semreality TV Korkunç ka y n a na , e rkek evl at fetişi sti S em ra H am m 'ı n başrol ü n ü o y nad ı ğ ı "Ge l i n im Ol u r musun" tü ründen yavan ,

\ kabu l g ü n ü banal i tesi n de , sı ğ l ı ğ ı n zi r­ve yaptı ğ ı rea l i ty show p rog ram l an . (Real ity Show: Gerçek i nsan larla , he r şey in tel evizyon stüdyosunda ol up , he r daki kanı n kamera larl a kaydedi l ip ya­y ım land ığ ı , e rtesi sabah da kad ın tal k show'l anna taşa n , kanse roj e n p rog ­ram. )

Semra Han ım ' ı n p rog ram ı n ı n fi na l i , 1 7 Arah k 2004 ta ri hi n d e Brü ksel ' d e ki kri ­ti k AB zi rvesi y l e ça kı şmıştı . O gece , Türk izl e y i ci si n i n büyük çoğ un l u ğu ül ­ke i çi n h a yati önem taşı y an ü ye l i k gö­rüşme l e ri n i d eği l , Semra Han ım 'ı izl e ­m e y i te rci h etti . "Ge l i n im Ol u r musun" fi na l i , o rta l ama y üzde 7 1 i zl e nme pa-

1 3 6 · TELEVİZYON -RADYO -MÜZ İK-MAGAZ İN

yına u laşa ra k AB gö rüşmel e ri n i n re y ­ti ng in i d örde katl ad ı . 1 5 d a ki kal ı k d i ­l im l e rd e ise p rog ra m yüzde 78 ' e u l a ­şa ra k re kor kı rdı .

E y l ü l 2 00S 'te , S emra H a n ım 'ı n oğ l u Ata , b i r otel odası nda ö l ü b ul u n d u . Otopsi ra porunda , öl üm nedeni n i n aşı ­n d ozda a l ı n an uya rı cı hap ol d u ğ u açı k­l a nd ı .

Radyolcu Sabah işe gi d e rke n , a kşam döne rken yoğun trafi kte zaman geç i rme k i çi n rad y o d i nl e y e n kimse .

Tel evizy on l a rı n e n çok izl e n diğ i zaman d i l im i ne denk gel e n "p rime time" ın rad yocu l u kta ki i zd ü şümü "d rive time" , y a ni "sü rüş zaman ı "dı r. Başka b i r d e ­yi şl e " ra d y ol zaman ı " . B u d a , sabah y a klaş ı k 07 . 0 0 - 0 9 . 0 0 ve a kşam 1 7 . 00 - 2 0 . 0 0 saatl e ri a rası ndad ı r .

TELEVİZYON -RADYO -MÜZİ K-MAGAZİ N • 137

Kadı'nın Sesi Kend i l e ri n i , ka rmaşı k a i l evi so run l a r ka rşısı nda ezil e n kadı n ı n sesi ol a rak tanıtan ; ama as ı l amaç la rı ai l e i çi ça ­tı şma la rı kaşı y ı p , i nsan la rı stüd y ol a r­da fişekl e y i p kavga etmel e ri n e çanak tutmak ve re yti n g a lmak o lan ; y etkisiz,

\ y ete n e ksiz , b ı ra kı n çözüm b ul may ı , \

daha i ki l a fı bi r a raya geti rme kten aciz , ze ka ge ri si s unucu l a rı n maha l le kad ısı ­nı o ynad ı kl a rı , aptal tel evi zyon prog­ram ı .

H e r kana l da gezi ci si rk n iy eti n e bi r ta ­ne b ul u na n b u p rog ram la rda y a y ı nl a ­nan h i ka y e l e r son rası (Kasım 200 5'e ka da r) 6 kişi y a kı nl a rı ta rafı n d an vu ru ­l a ra k veya b ı çakl a na ra k öl d ü rül d ü . Ya ­ralanan l a rı n ve başka tü rd e n zara r g ö ­re n le rin b i r l istesi n i n yap ı l d ı ğ ı n ı ise h i ç sa nm ı yo ruz . Bi r i ki p rog ram gitti , d i ğe rl e ri n e g öste rme l i k a ral a r ve ri l d i ; ama benze rl e ri a y n en devam ed i y o r.

138 · TE LEVİZYON - RADYO - M ÜZ İK-MAGAZ İ N

Basparmak Tel evizy on kumandası üze ri n d e ki d ü ğ ­mel e re basmak i çi n ku l l a ndı ğ ım ı z e l i ­mizi n e n büyük ve dol g u n parmağ ı .

Zapsama alam Bi r te l eviz y onun sa h ip ol d uğu kanal s a y ı sı n ı n z eng i n l i ğ i , za pl a n a bi l e c e k al a n ı n g e ni şl i ğ i . Bazı u y d u sisteml e ­ri nde zapsama al a n ı i ki y üzün üze ri n d e kana l la i fade ed i lmekted i r.

Vampir-ime time Tel evizy on kanal l a rı n da , gece y ansı i l e s abaha ka rşı 0 5 . 0 0 saatl e ri a ras ı n a denk ge l en , eski , paspal ve i çi kimse ­n i n sey retmed iğ i p rog ram l a rl a d ol d u ­rul a n y a y ı n zaman ı .

Bi r de p rime time va rd ı r : 20 . 00- 2 2 . 0 0

CNNtelektüel Olay l a rı , ge l i şmel e ri tek b i r te levi zyon ka nal ı n ı n d a r b a kı ş aç ı sı n d a n ta ki p

TELEVİZYON -RADYO-MÜZİ K- MAGAZ İN • 139

eden , o rada d u y d u kl a rı n ı kend i fi kri y ­miş g ib i ç evresi ne satan sözde a yd ı n .

Bil dozer 1 - Tel evizyondaki b i lg i y a rı şma la rı n da önüne çı kan h e rkesi ez ip g e çe n, her gece başka b i r ka nal da a rzı e n dam ed ip

\ mil y a rl a rı götüre n , ı vı r zıvı r b i lg i l e ri n e fendisi , i l i m i rfan kumkuması , sa kal ı , b ı y ı ğ ı v e lafı uzun kimse .

2 - B i r ta rtı şma açı l dığ ı n da her şey i b i l ­di ğ i n i i dd i a ed i p etrafı n daki l e ri bastı ­ra n , ki mse y e i ki ç ift l a f söy le tmeyen u ka la v e sal d ı rgan kimse .

Jestpiker Konuşu rken i ki ke l ime a rası na on beş jest sı kıştı ran , söz-jest koo rd i nas yonu kuramad ığ ı ve e l - kol ha re ketl e ri n i i z -1 em e kt e n söy l e d i kl e ri n e konsa ntre ol unamad ı ğ ı i çi n sey i rc iy i y o ra n , Barı ş Manço e kol ü nden ge l en TV sp ike ri .

140 · TELEVİZYON - RADYO - M ÜZİK-MAGAZ İN

Bu p rofi l i n en i yi ö rneğ i C N N Tü rk'te " Pa ra met re" i s im l i e k o n omi - fi n a n s p rog ram ın ı sunan han ımd ı r. Anlattı k­l a rı i y i ve g üzel d i r; ama o kada r aba rtı ­l ı ve i l g i siz j e st ve mim ikl e ri va rd ı r ki , i nsan an l atı l an l a rı ta ki p edemez, ko ­nudan d üşe r.

Telefüzyon Tel evi z y onun , s ü re kl i a çı k tutul a ra k evde ki b ütün faa l i y etl e rl e ka y naşma ­sı n ı n sağ l anması .

Bazı l a rı te l evi z y on ka rş ıs ı n d a kita p okur, kimisi ev işi yapar ve ya de rs çal ı ­şı r. Akşam y emek y e rken , misafi rl e rl e sohbet e de rken bi r g ö z h e p e krandad ı r. H i çb i ri n e tam konsantre ol u nmaz. Mo­de rn ev hayatımız i şte böy l ed i r.

Ticareyting Tel evizy o n kanal l a rı n ı n sad e ce re yti ng a l ı n ı p satı l an mecral a r ha l i ne dönüş­mesi . Re yti n g a la n p rog ram ı n kanal -

TE LEVİZYON - RADYO -MÜZ İK-MAGAZ İN • 141

dan kana la t ra nsfe r olması . Bu sı rada p rog ram la rı n ve habe rl e ri n kal itesi ni n düşmesi , yava n laşması ve bana l l eş­mesi , "ha l k bunu isti y o r, b iz ne yapa­l ım" martaval ı y l a e n sevi y e siz i ç e ri ğ i n b i l e e krana geti ri lmesi .

Tel evi z yon y a y ı nc ı l ı ğ ı n d a te k başarı kri teri n i n re yti n g ol ması , bi r kişi y i sa ­dece kazand ığ ı pa ra i l e öl çmeye ben ­zi y o r. Tamam , ka na l l a r b i re r ka r me r­kezi . Tamam , TRT kadar vu rd umdu y ­ma z olmay ı n ; ama be l l i sta nda rtla rı n v e i l kel e ri n v e pa ra d ışı nda da hed ef­l e ri n gözeti lmesi g e rekmez mi ?

Ağ11na bip-her sürmek Tel evi zyonda veya rad yoda ağz ın ı b o ­za n kişi n in savu rduğu küfü rü , üstü ne "b ip" ses i ko ya ra k sansü r etme k. G ü ya izl e y i c i y i uta nd ı rmamak, küçükl e ri ko ­rumak . . .

Oysa küfü r eden in , hal i nden ve tavrı n -

142 · TELEVİZYON -RADYO -MÜZ İK-MAGAZ İN

dan ne söyl ediğ i çok aç1 ktı r; o y üzde n de bu te kni k gene lde pek işe ya ramaz.

(Radyo) frekanseri Siz a ra bamzda , evi n i zde tath tath rad ­y o d i n l e rken , a b u k sa buk müzi k çala n veya gey i k b i r h e rifi n sü re kl i kon uştu ­ğ u a ptal i stasyon un , kend i fre kansı n ­d a n smp sizi n kanahnm bozması , işgal ve taciz etmesi , keyfi ni zi kaçı rması .

Esnek porno İ l k bakışta çok fazl a çı pla kl ı k, seks gö­rünmediğ i i çi n y umuşak veya se rt por­n o sı n ı fı n a g i rmeyen ; ama d iya log la rı esneti l d i ğ i nde satı r a ra l a rı n da n orta ya gayet aç ı k saçı k an l am la r ve i ma l a r ç1 -kan fi l m ve ya te l evi z y o n p rogram ı . Ü n l ü b i r showman ' i n su n d u ğ u y a rışma program l a rı bu katego ri y e i y i bi r ö r- · n e kti r.

Di-zikir ayini Bağım l ı sı ol u n an dizi y i , o d izi y e körü

TELEVİZYON- RADYO - M ÜZİ K-MAGAZ İN • 143

kö rüne bağ lanmış mü ritl e rd e n bi ri n i n evi n de topl a na rak, çıt çı ka rmadan h u ­şu i çi n d e s e y retme me rasimi .

Sit-com: Oturak komedisi Ucuza mal ols u n d i y e sadece kapal ı mekan l a rda çeki l e n , b u yüzden d e ka -

\ ra kte rl e ri n bütün senaryo bo y un ca ya resto ra n , y a kafe , y a ofi s masası ya da evd e ki ka n e pe d e otu rma k zo ru n da kal dı kl a rı si n emada d i ki ş tutt u ramamış o y uncu l a rı n ro l a ld ı ğ ı d izi .

Üryantal Ze rre kada r riti m d u y g usu , m üzi k kul a ­ğ ı ve y a vücut kıvrakl ı ğı o lmayan , sı rf o rası n ı b u rası n ı g öste rmek i çi n sa h n e ­ye , e kra na çı ka n kadı n ı n yaptı ğı dan ­d i k göbek dansı .

Eski d e n , özel te levi zyonl a rı n az sa y ıda o l d u ğ u y ı l l a rda , ka rşım ı za b u kada r faz la o ry antal çı kmazdı . Ama çı ktı kla rı zaman da sizi ke ndi l e ri n e hay ra n bı ra -

144 · TELEVİZYON - RADYO-MÜZ İK-MAGAZ İN

kı rl a rd ı . N e rde şimd i ki kal as vücutl u , magazi n botoksl u y ete n e ksizl e r n e rde o sanatçı l a r . . .

Zaptallaşmak Ne yi , n eden se y retti ğ i n i bi l meden , b i r programda ik i san iye bi l e d u rmadan saatl e rce b i r kanal dan öteki n e geçti k­te n son ra , beyn in i sya n ed ip vitesi kendi l iğ i nden boşa alması . Bu a rada , e l in izde kumanda , ba rdak veya si ga­ray la u y u y aka lmanız . Bi r g ünde o n saat çal ışan ki şi l e ri n sı k yaşad ığ ı bir ev hal i .

Zanlı müzik / zanlı yayın Etn ik l isan , ı rk, ü lken in b i rl i k ve b ü ­tünl ü ğ ü g ib i "hassas" konu l a ra dokun­duğu ve tabu a l an l a ra g i rd iğ i i çi n , ca n ­l ı y ay ı n ı bite r bitmez, sanatçı n ı n , or­ga nizatörü n ve ya yapımcı n ı n bi ri l e ri ta rafı n dan kol l a rı n a gi ri l e re k b i r y e rl e ­r e davet ed i l d iğ i , hakkı n da yasal i şl em başlatı lması ga ra nti o la n konser ve ya tel evi z yon pro g ram ı . (Za n l ı : San ı k . )

TELEVİZYON - RADYO-M ÜZİK- MAGAZ İN • 145

Best(e) Seller Yavru kuşl a rı n y uvada a nal a rı n da n so­l u ca n bekl emesi g ib i , h e rkesi n ke nd i ­si n den beste b ekl e diğ i , e n çok satan fantezi şa rkı l a rı n ya ratı c ıs ı , u l u , m ü ­zi kl e ri n efendis i , beste tücca rı kimse . Şarkı cı kısmı ndan süre kl i a y nı şey l e r: "Bu şa rkı y ı ben im i çi n yazdı , y e ni al ­b ümüm iç in i ki şa rkı sözü al d ım . . . "

Yazsa na ka rdeşi m kend i şarkı l a rı n ı . Anlatsana kend i ha yat gö rüşünü , d u y ­gu l a rı nı , fel sefen i . Ama yapamazsı n çünkü sen in ne m üzi k bi l gi n , ne bi ri ki ­m in , n e d e ri n l i ğ i n ne d e başka bi r be­ce ri n va r. Se n a nca k magazi n mekan l a ­ra a kmay ı , te levo le pro g ram la rı n a çı k­mayı b i l i rsi n .

Video kliptomani Türk popçusunun , zate n i çi n deki şa rkı ­l a r da başka pa rçal a rdan kopya ol a n a l ­b ümüne çe kti ğ i kl i pl e ri n sena ryo ve gö rü ntül e ri ni yabancı kl i pl e rd en a lması

146 · TELEVİZYON -RADYO -M ÜZİK- MAGAZ İN

ve b unun i l e ri d e bi r tür çalma hastal ı ­ğ ı na d ö nüşmesi .

Sesmaye Ses sanatç ıs ı n ı n y egane se rma y e si . Ama b u ü l kede şa rkı cı d eni l i nce a kl a , sa rı şı n , i ri göğüsl ü, min i etekl i g en ç kad ı n ge l i r.

Sestetisyen Ses g üzel l i ğ i uzman ı . Yete ne ksi z ama pa ra l ı bi r dostu ol a n şa rkı cı aday l a rı nı n e ğitim a l d ı kl a rı m üzi kçi .

Popnografi Aşı rı d e rece seks öğe l e ri i ç e ren popü ­l e r müzi k.

Dekorkestra Sesi can l ı pe rfo rmansa y etmed iğ i i ç in p l a y b a ck 't e n baş ka şans ı ka lmay an d a nd i k şa rkı cı n ı n a rkası n da çal a rm ış gi bi yapan müzi s yen g ru b u .

TELEVİlYON - RAOYO -MÜZİK-MAGAZİ N • 147

Cazınhk Caz d i nl e y e n kişil e rd e n ol uşan azı nl ı k top l u l u k .

Küçük Emrap Va roşl a rı n ve ezi l mişl e ri n sözcül ü ğ ü ­nü , 1 980 - 1 99 0 y ı l l a rı a rası nda popül e r ola n sübyan a rabeskçi l e rden d evra l ­maya çal ı şan g e n ç, kı zgı n ve asi ra p ' çi .

Çekvando U yg u nsuz bi r d u rumda yakal an ı p fo­toğ rafı çe kil e n veya görü ntüsü kamera ­y a a l ınan kimsenin , özel l i kl e de maga­zi n şahsı n , "Çekme kardeşim" tehditl e ­ri eş l iğ inde obje ktife v e kame ramana doğ ru ya ptı ğı sert ve seri el -te kme ha­reketl e ri .

Ke l im emiz in i l hamı tekvan d o; ya n i Ko­rece "Tae kwon do" . "Tae" tekmel e ­m e k "Kwon" y um ru k atmak "Do" d a , , y ö ntem an l am ına gel i y o r.

148 · TELEVİZYON - RADYO -MÜZİK- MAGAZ İN

Kitleyici Di n l e y i ci kitl e si . Şa rkı cı Cey l an 'ı n "Be ­nim kitl e y i cim tü rkü söy l ememi isti ­yo r" sözü . (Saçmalama isimli kitaptan . )

Evcil hayran Yaş i l e rl e yi nce, o konser senin b u kon ­ser ben im gezmeye zamanı v e ene rjisi kalmayan ; o saatten sonra da beğend i ­ği müzi k sanatçısı nı ancak evde tel eviz­yondan ta ki p edebi l e n , ol gun hay ran .

Fan-keş-tayn Arabesk , fantezi ha l k konse rl e ri n e i ç ­ki l i , hap l ı kafay l a g id ip kavga çı ka ran , o da y etmey i n ce kend in i j i l etl e y e n , sözde h a y ran asl ı nda ucu be v e te h l i ­ke l i ka ra kte r. Yoksa y a ratı k mı deme l i ?

Narabesk müzik Şa rkı d an , ezgi d e n çok g e ce y a rısı sar­h oşl a rı n soka kta attı kl a rı n a ra l a rı ha­tı rl ata n ; ağ l amakl ı - yan ı k sesl i , kal ı n

TELEVİZYON - RADYO-MÜZİ K- MAGAZİN • 149

kaşl ı , göğsü k ı l l ı b i r ti p in sözl e ri ni b i r­b i ri n e ka rı ştı rı p h a ykı ra ra k söy le d iğ i , bayg ın ve d etone nağme l e rd e n o luşa n popü l e r müzi k türü .

Global on Türki ye ' de hasbe l kade r meşhur olma­sı na g üven ip , d ünya sta rl ı ğ ı n a heves­l e ne n ; i l k y u rtd ışı d enemesi n d e d e h a ­vası fe na hal de sönen , y e rl i m üzi k ve ­ya si n ema sa natçısı .

Andropopz Yaşı hay l i g e çmiş ve popü l e rl i ği ni y ı l ­l a r ön ce kaybetmiş o lması na ka rşı n , e ski g ü n l e ri n e öze n i p sı kı c ı , yavan şa rkı l a rı n ı ı s ra rl a söyl e y en ; bağ la ntı ­l a rı nı ku l l a n ı p ke ndis in i m üzi k p rog­ramla rı na davet etti re n , kel i n i 1 980 model komi k pe ru kl a rl a , kı rı şı kl a rı n ı ağ ı r makyaj l a kapatmaya çal ı şan kada­y ı f kıvam ı nda e rke k pop şarkı cısı . Artı k çı ksal a r i nsa n la rı n hayatla rı nd a n . . .

1 5 0 · TELEVİZYON - RADYO-MÜZİ K- MAGAZ İN

Sesisatçı Çeşit l i ko nser ve sa hne etki n l i kl e ri nde ses te�sati n ı ku ra n ; hopa rl ö rl e ri , ka b ­l o l a rı v e mi krofon l a rı a y a rl a y an tekn ik kimse .

Setropol Dizi seti ol a ra k kul l a n ı l a n b ü y ü k şeh i r meka n ı ; öze l l i kl e d e kalabal ı k böl g e ­l e r, sokakl a r.

Son d izi fu ryası ndan son ra Tü rki y e 'n i n e n b ü y ü k metropol ü İ sta n bu l b i r setro ­pol ha l i n e d ö n üştü .

İ şte bi r ö rn e k . 3 0 E kim 2004 ta ri h l i Sa ­bah gazetesi n de Şe ri f E rca n 'ı n habe ri : "Tel evi zyon dizi si ve re kl am fi l mi y a ­pı mcı l a rı , ta ri h i d o kusun u koru d u ğ u i çi n doğal bi r p lato ol a ra k gö rd ü kl e ri Kuzgun c uk'a ak ı n e di n ce semt saki n l e ­ri ' Kuzgun c uk semtti r, s e t d e ği l ' di y e ­re k i syan ba y rağ ı a çtı l a r. Kuzgun c uk, i l k kez 1 986 y ı l ı n da ' Pe ri h an Abl a ' d izi -

TELEVİZYON - RADYO- MÜZİK- MAGAZ İN • 1 5 1

si n e p lato gö revi y aptı . Son ra 1 E kmek Teknesi ' Kuzgun c uk1u seçi n ce gözl e r y i n e bu ra ya çevri l d i . Şu a n da , 1 E kmek Te knesi 1 n i n yan ı sı ra 1 Ha yat B i lg is i • , 1Aşk O lsu n ' , 'S i l Başta n ' , 'Şeytan Ay rı n ­tı d a Gizl i d i r' , 1 B i r Di l im Aşk' , •sı rl a r D ü nyası ' v e 1G iz l i D ü nya l a r' g i b i diz i l e ­ri n i n çe kim l e ri bu rada yapı l ı y or .

Bu a rada Pepsi , Akbank, Co la Tu rka , İ d daa , Al g i da ' n ı n re kl am fi l mi de y i n e b u rada çeki l i y o r. B u d u rumun a rta ra k devam etmesi Kuzg u n c u kl ul a r'ı çi l e ­d e n ç ıkarmış : E n b ü y ü k ra hatsı zl ı kl a rı çek im e ki pl e ri ni n sayg ısız davra n ışl a ­rı : 1 B u radan geçemezsi niz , başka y e r­d e n y ü rü y ü n , g ü rü l tü yapmay ı n , seti boşal tı n ' d i y e re k bağ ı rı y o rl a r . . . "

R-oltaya düşürmek Ha i n y önetme ni n , g üzel ama yete nek­s i z sa f g en ç kı z ı , b i r fil mde rol verme, ü nl ü bi r o y u n cu yapma gi bi vaatl e rl e ka nd ı rı p o n d a n fa ydal a nması .

1 5 2 · TELEVİZYON - RADYO -MÜZİK- MAGAZ İN

Sünaryo Fi l m hemen bitmesi n veya te l evi zy o n d izisi n de re klama bo l y e r a y rı l s ın d i y e yapay sa hne l e rl e , o l a y ve d i ya log l a rl a g e re ği n d e n fazla uzatı l an ucuz sena r­yo . Ye rl i d izi l e ri n çoğu sette yazı l a n böy le süna ryo l a r kul l a n ı r.

D izi l e ri n te levi z yon kanal l a rı n ı i sti l a etti kl e ri son dönemde ; bi r böl üm o rta ­l ama 1 3 0 - 1 5 0 daki ka sü rü y o r, b unun en az 3 0 daki kası re kl am olmak zoru n ­d a . Anl a y ı n a rtı k . . .

Sinetik enerji Bi r s i n ema fi l mi n i n temposu , a kı şı ve se y i rci y i h e ye can l andı ra n , s ü rü kl e y e n ene rj isi . (Ki n eti k e ne rj i : H a re ket e d e n cisiml e ri n sa hi p ol d u kl a rı e n e rj i tü rü . )

Star-ihi eser Yı l l a r ö n ce hasbe l kad e r sta r ol d u ğ u i ç in , b u g ü n de a y nı i l g i y i gö rmey i bek­l e y e n , a ra y a adam so k up ke n d isi n i

TELEVİZYON - RADYO -MÜZİ K- MAGAZİ N · 1 5 3

TRT' n i n sı kı cı n ostalj i p ro g ram l a rı na davet etti ren , ha b i re vefasızl ı ktan dem vura n eski zaman ün l üsü . Yaşl a nmış ama ol g u n laşmamış sı ğ kad ı n ka rak­te r . . . "And ropopz"un d işi ve rsi y onu .

Filmece Sey re d e n "Aman ne kada r zek ice , n e kada r sofisti ke b i r sena ryo ve ku rgusu va r" des in d i ye , hi ka yesi i çi n d e n çı kı ­l amaz d e recede kanştı rı l m ış, bil mece gi bi fil m .

Şokümanter film İ ç i n d e aşı rı vahşi ve bol kan l ı sa hne l e r b u l u nan be l gese l fi l m .

Korkmedi filmi Ko rku fil ml e ri y l e da lga geçen komed i fi lm i . Ö rneğ i n , "Sca ry M ovi e " .

Alt yazgı Li sa n bi lme y e n kişi l e ri n yabancı si n e ­ma sey re d e rken ka çamad ı kl a rı makus

1 54 · TELEVİZYON - RADYO -MÜZİK-MAGAZ İN

kad e rl e ri . H el e te rcüme kötüyse fi l m i nsana zeh i r ol u r.

Aşksiyon filmi Hem ka dı n hem e rkek sey i rci l e r ge ls in , hası lat y ü kse k ols un d i ye klasi k vu rd u ­l u kı rd ı l ı bombal ı se na ryosuna e ğ reti d u y g usal sa h n el e r e kl e n en ; ama so­n u çta kimse y e y a ra n amay a n u c u b e fi l m .

Jönabet Porno fi l ml e rd e baş rol o y nayan g e n ç ve yakı şı kl ı e rkek . Veya , b u ka ra kte ri n i çi n d e b ul u n d u ğ u g a y ris ı h h i d u rum . Artı k hang is in i daha ç o k beğen i rsen iz .

Yavan-garde İ l e ri ci , absü rd ve avan t -ga rd e ol a ca ­ğ ım d i y e e steti k , bütünl ü k, a nl am ve i ç e ri k g özetmeden ya ratı l a n sı radan ve sı kı cı sanat ese ri .

Bazı sa natçı l a r sı rf u y umsuz gö rü nmek

TELEVİZYON - RADYO -MÜZİ K- MAGAZİN • 1 5 5

i çi n u y umsuz olmaya çal ı ş ı rl a r. Eğe r b i ri l e ri yaptı kl a rı n ı b eğenmezse , k en­d i l e ri n e d e ri n ve a y kı rı bi r hava veri p , zaman l a rı n ı n çok ötesi n d e ol d u kl a rı i çi n a n laşı l amad ı kl a rı n ı söy l e rl e r. O y ­sa, öncül ü k sadece değ işi k şey l e r y a ­para k el d e ed i l emez; fa rkı y a rata n b i ­çimsel yap ıdan çok, özd ü r.

Sitand-up komedi Türk i şi sta n d - u p . "Sta n d - u p", ana va ­ta n ı Ameri ka 'daki ta rzı y la , bi r komed­yen i n sa hnede ç o k h ızl ı bi r t empoda a rd ı a rd ı n a s unduğu , "mono l og" da d e ni l e n e s p ri ve fı k ral a rd a n o l uşan şovdu r. Adı üzeri n d ed i r, a yakta yap ı l ı r.

Tü rki y e ' de sta n d - u p d i y e se rgil e n e n versi y o n u i s e d a h a u z u n ve yavaştı r. Kome d y e n g öste ri sı rası n d a otu ru r, kal ka r; b u fo rmat, sta n d - u p 'ta n daha çok tek kişi l i k bi r ti yatro o y u n u veya bizim sözl ü kteki g ib i "sita n d - u p" te ri ­mi n e y akı şı r . . .

1 5 6 · TELEVİZYON - RADYO -MÜZ İK-MAGAZİN

Rol bot Boy , pos , kemi k - kas yapıs ı y e rl i y e ­ri nde olması na rağmen , i ş kame ra kar­şısı na g e çi p ro l yapmaya ge l i n ce vücu ­d u kaskatı kesil e n , h a re ketl e ri yapa y ­laşan , kekel e y e n , e l i n i kol u n u n e re y e koyacağ ı n ı b il emeyen , y akış ı kl ı ol d u ­ğ u kada r ye te n e ksiz a ktör .

Gen el l i kl e e rkek mankenl e r a rası ndan çı ka n b u ti pl e r, b i r i ki fil m son rası , bi ­ze ve ken di l e ri n e b ü y ü k bi r i y i l i k y apı p o y un c ul u k ka ri y e rl e ri ni biti ri rl e r . . .

5-oyuncu Hasbe l kad e r bi raz e l i y üzü düzgün , b o ­y u u z u n v e a l ı ml ı d i y e bi r fi l mde ve ya abuk bi r d izi d e min i ete k, d e kolte kı ­yafetl e rl e o rtal ı kta sal ı n d ı ğ ı kü çük b i r ro l kapa n ; kapa r kapmaz da kendi si n e " o y u n c u " d emeye başla y an y ete n e k­siz, bi ri kimsiz a l ı k g e n ç kad ı n .

Bi raz y ü zl e ri ta n ı n ı n ca i l k i şl e ri bi r e r-

TELEVİZYON - RADYO -MÜZİ K- MAGAZ İ N • 1 57

kek d e rgisi n e soyunmaktı r. Ma gazi n röpo rtajla n nda ka ri y e r hedefl e ri so ­ru l d u ğ unda , klas ik , "Oyu ncul u k e ğiti ­mi a l ı p ka rakte r ro l l e ri o y namak i sti ­y o rum" yan ı tı n ı ve ri rl e r. O y u ncu o lmak bu kada r kola y mı ? Evet, bu ü l kede te k bi r d izi y l e o y uncu , te k bi r şa rkı y la şar­kı cı , hatta sta r bi l e o la bil i rsi n iz . Sta n ­da rtl a r o kada r düşüktü r ki , hal k yad ı r­gamaz, e ğ reti l i k ra hatsız etmez . N e versen i z y e r . . .

Seviş ki Magazi n d ü nyası nda sı k d u y d uğ umuz "Sevi y el i b i r i l i şk i " ifa desi n i n , ke l ime ­l e r a rası na gizl e nmiş g e rç ek an l am ı , deşifre ed i lmiş hal i . . .

Mankene Hayatta ki t ek amac ı , h e n üz ge nçke n ve o ras ı b u ras ı sa rkmaya başl amadan , ze ng i n b i r a d ama yap ış ıp , b i r köşe y e ü ç beş ku ruş d ü n yal ı k atmak o l a n , iş in i bi l e n g e n ç kadı n .

158 • TELEVİlYON - RADYO -MÜZİK- MAGAZ İN

Trend istasyonu Ke n di l e ri n i sü re kl i te kra r e d e n moda­l a rı n ve tre nd 'l e ri n be l l i zaman a ral ı k ­l a rı y l a d üzen l i o la ra k uğ rad ı kl a rı a kım v e y a ta rz . Ö rn eğ i n h e r beş s enede b i r moda ol a n u z u n sa çl a r, kısa ete kl e r, bo l paça la r, parl a k re n kl e r vb .

Gaforizma Ka rşı sı nda bası n ve ya kame ray ı bu l u n ­c a fi l ozof d ama rı ka b a ra n magazi n şahsı n y umu rtlad ığ ı saçma sapan söz . (Afori zma : Özl ü , d erin söz . )

İ şte bi rkaç ö rn e k: • Gü l b en E rg en (evi n d e ki taş kol e ksi ­y o n u n u m uhab i re g öste ri rke n ) : " B u taşl a rı n h e psi d oğadan koptu . . . " · Çe l i k E rişçi : "Siz düşük yapma hal i n i , h e r şey i ol a n R ichard G e re ' i n mutl u l u ­ğu H i nd ista n ' da a raması na da benze ­tebi l i rsi n iz . D üşünsen ize , h e r şey in i z va r ama m utl u d eği ls i n iz . . . "

• Yasem in Bozku rt : " H e rkesi n di l i n d e

TELEVİZYON -RADYO - MÜZİK- MAGAZİN • 1 59

tüy bite r, b en im di l imde Amazo n o r­man la rı b itti . . . " (www.shockhaber.com)

Şıkla ban Şı k o lacağ ım , modaya u yacağ ım d iye u y umsuz re n kl e ri , kumaşl a rı bi r a rada kul l anan , e l i n e geçen bütün u cube ak­sesuva rl a rı ta kı p ta kıştı ran ; o rtaya çı ­kan rü küş son u çla h e rkesi ke ndisi n e gü l dü re n zevksiz kimse .

J (h)ippi Cool , ma rj i nal , d üze ne ka rşı şa h ıs ima­j ı y a ratmak i çi n sal aş ve de rb ede r g i ­y i nmesi n e ra ğmen 1 5 0 mi l y a rl ı k l ü ks j i pl e rl e gezen , asl ı nda d üze ni n ta ken ­d isi sa hte hi pp i .

Fotoyontaj Magazi n fotoğrafçı sı n ı n , h e ykeltı raş­l a rı n taş veya me rme re yaptı kl a rı i ş­l eml e ri n be nze rl e ri n i , yaşı g eçmiş ka ­d ı n ü nl ü l e ri n resim l e ri n e u y g ul aması .

1 60 · TELEVİZYON - RADYO-MÜZ İK-MAGAZİN

F ı ş kı ra n fazl a ki l o l a rı n y o ntu l mas ı , sarkan g ıd ı lara rötuş atı lması , k ı rış ı k ­l ı kl a rı n zı mp a ra l a n ı p yok e di lm e si . Böy l ece , ü nl ü hatun la h i ç i l gisi olma­yan y e p y e ni , n e re d eyse sanal bi r kişi ya ratı lması . Sağ olas ı n Ph otosho p !

Artkuyruğu Sanatı n h e rhang i b i r dal ı y l a u ğ raşan e rke kl e ri n saçl a rım uzatı p başl a rı n ı n a rkası nda topl ad ı kl a rı s a ç bi çim i ; bi r mesl e ki zorun l ul u k, bi r n evi racon . . .

Ya ratı cı l ı ğ ı n somut ha l i , ka n ı tı , o rta ya çı kan ese r mid i r y oksa saç-sa kal kesi ­mi m i? H em bazı l a rı n da o saç kesiml e ­ri ö y l e çi rki n du ruyor ki , i nsan iste r i s­temez "Madem bu kada r rafi n e esteti k krite rl e ri va r, n e d e n a rada bi r a y nada ke ndi l e ri n e de bakmazla r" d iye düşü­n ü yo r . . .

Ünzivaya çekilmek Ü n l ü k i şi n i n , k ü p ü n ü d o l d u r d u kta n

TELEVİZYON - RADYO -MÜZİK-MAGAZ İN • 161

son ra , papa razzi ve hay ra n i l g isi n d en kaçı p , üc ra b i r y e rde te k başı na veya ai l esi y l e yaşamaya başlaması . Çiftl i k ve ya çok g en iş a razi l i bi r mal i kane sa ­tı n a l ı p g e ri kal a n hayatı n ı topl umdan uza k geçirmesi .

1 6 2 • M EDYA-YAYIN

Postmode rn i nsan ı n kitab ı a rtı k, i ç e ri ­ğ i nden i l h am veya fe yz a l ı naca k, ke ­y ifl e okunacak bi r bi l g i n esnesi ve ya refe ra ns ka y nağ ı d eği l . Ya ha y ran l a ra imza dağ ı tmak n iyeti y l e bası l an fotoğ­raf-poste r mutantı bi r vesi ka l ı k ya da aşkı n -se ksi n en yavan a y rı ntısı na ka ­da r yazı lm ı ş t e ra nesi . O da d eği lse , m utl a ka , b i r şifre p e y g ambe ri veya mil l i y etçi bi r kompl o şa rl ata n ı .

Ha bi r d e " Book y ol u na g i d en" saf ve ga ri ban yaza rl a rı mız var, on l a r a y rı . . .

Book yoluna gitmek Anayasada ve müh im adamla rı n n u ­tu kl a rı nda ismi geçen , i fa d e v e düşü n ­c e özg ü rl ü ğ ü g ib i lafl a ra kan ı p yazd ığ ı kita pta ; devl eti n hassas ç izgi l e ri n e ba ­sı p çi zmey i aşan saf ve i dea l i st yaza ­rı n , y ı l l a rca o so ruştu rma sen i n bu ha­p i s cezası ben im sü rü n d ü rü lmesi . Bi r do l u tazminat ödemesi . D u ru p d u rur­ken başı n ı be laya sokması . . .

M EDYA-YAYI N · 163

Ne i şi n var sen i n o rala rda ? E ğ e r o çok sata n konu l a rı başka la rı na ka ptı rd ı y ­san , se n de dal mi l l i a rşivl e re ; Tü rk' ü n n e kada r üstü n bi r ı rk ol d u ğ u n u an latan be lge l e ri sondaj la , patl at haması b i r kita p . Olmad ı mı ; süpe r g ü çl e ri n pet­rol ümüzü , bor maden imizi çı karı p ze n ­gi n olmamıza i zi n vermemesi ni d id i k­l e . Ba k o zaman nası l e l üstünd e tutu ­l u y o rs un . . .

Dilozor Dil d e ki g el i şme l e re a y a k u y d u ramadı ­ğı i çi n ha la N u h N e bi ' d en kal ma kel i ­mel e rl e k onu ş up yazan kimse . E n fa ­vori sözc ükl e ri ; b inaenal e y h , zi ra , ha­leti ru h i y e , fi l h a ki ka , rei si c umhu r vb .

Memedya So rd u ğ u n uzda mesl e kl e ri n e " bası n ­yay ı n " di y e n ; ama ası l ya ptı ğ ı üstsüz kad ı n resiml e ri n i n altı na a b u k sabuk h i ka y e l e r u y d u ra ra k sayfa d ol d u rmak ol a n tı rı ş kadan gazete .

1 64 • M EDYA-YAYIN

Köşe yazaran Yazd ığ ı yavan , s ık ıc ı , d emode ve s ığ konu l a rl a dol d u rd uğu gazete satul a rı ­n ı n zi y an o lması na n e d e n ola n sözde yazar .

Ta rtışma konusu : 2004 rakam la rı y l a , Türki y e ' d e İ sta n b ul ka y n a kl ı gazete sayıs ı 20 , yaza r say ıs ı ise 6 9 5 . Yan i ; gazete başı na 35 köşe yazarı düşüyo r. Bi r gö rüşe gö re "Habe r g e rçe kl e rd i r, köşe yazı sı ise y o rumdu r. " Bu rakam­l a rı g ö rü nce , i nsan ı n a kl ı n a şu soru g e ­l i yo r: Sı n ı rl ı say ı d aki habe ri y o ru mla ­mak i çi n bu kadar fazla köşe yaza rı n a g e re k va r m ı ? Yoksa, topl umumuz n i ­hayet, çoksesl i l i ğ e mi kavuşu yo r?

Bana kal ı rsa köşe yazarl a rı mızı n bol l u ­ğu , y o rum zeng i n l iğ i y l e v e ya çok ses­l i l i kl e a çı kl anamaz. Ç ünkü b izde köşe ­cil e ri n ö n eml i bi r böl ümü , g ü n d emi y o rum l amak i ç i n değ i l , y a kı n d u rduk­l a rı k u ru ml a rı n veya çı ka r g rup la rı n ı n

MEDYA-YAYIN · 1 6 5

sesl e ri ni d u y u rma k i çi n yazı y orl a r. O n ­l a r; b ü ro k rasi d e n , aske rd e n , p a rti l o rd l a rı ndan , şi rketl e rd e n veya futbol ku l üp l e ri nden , b iz sı radan vata ndaşla ­ra mesaj taşı y an b i re r medyum gi bi l e r. Say ı l a rı da , h e psi a y rı b i r ce p h e y e y e r­l eşmiş k u rum la r ve g ru pl a r kada r fazl a .

H ugo You ng , Haz i ra n 2003 'te The Gu­a rdi an 'da y ay ımlanan yazı sı nda şöy l e d emiş : " H ab e rcil i k, gazete ci l i ğ i n te ­me l id i r; köşe yazarl a rı n ı n i şi y se ge l ­gitl e rd e n a rta kal a n toprağ ı kal d ı rma­ya b e nzer. Dis ip l i nsiz, g üve ni lm ez ve bel ki de en ge ne l an lamıy l a düşünü r­se k, g e re ksiz b i r i şti r b u . "

H e psi b ö y l e d eği l e l bette . O l ayl a ra d e ­ri n l i k v e fa rkl ı boyutl a r katan köşe ya ­za rl a rı da y o k d eği l . Ama, b ugün gaze ­tel e rimizde tek b i r g ü n bi l e se kti rme ­d e n d ü kka n a ça nl a rdan ç o ğ u , y a rı n yazmay ı b ı ra ksal a rd ı , acaba e ksi kl i k ­l e ri n i h issed e r miyd ik? . .

1 66 • MEDYA-YAYI N

Kaşe yazan Bi r şe kil d e (genel l i kl e tel e vi z yon a ra ­cı l ı ğ ı y la ) meşhu r ola n , b i r gazeten i n ı s ra rı y l a yazması iste n en ; ama yazı ye­te n eği veya b i r konuda y etki n l i ğ i , b i ri ­kimi b ul u nmad ığ ı i çi n a n ca k başkala rı ­n ı n yazd ığ ı i ç e ri ğ i n altı na imzası n ı ata ­bil e n magazi n köşe yaza rı .

Paşaraui Te k işi popü l e r g ene ra l l e ri n peşi n d e n koşmak v e on l a rı n tören l e rde , davet­l e rd e söy l e d i kl e ri n i o ku ra a kta rma k o lan köşe yazarı .

Gözü nüzün ö n ü n e b i ri si ge ld i m i ? B e ­nim a kl ımda bi r i ki tan e var. İ şte size b i r i p u cu ; yazı l a rı na h e p şöy l e başlar­la r: " D ü n X Paşa çok ö n eml i a çı kl ama­l a rda bul u n d u . . . " ve ya "Y Paşa, konuş­ması y l a g ü nd eme bomba g i b i d üştü . "

Fostradamus Ge l e cekl e i l g i l i kehanetl e ri h e r defa -

M EDYA-YAYIN • 167

sı nda fos çı kması na rağmen , a b u k sa ­b u k kita pl a r yazara k ta hm i n yapmaya ve i nsa n l a rı ya n ı l tma ya devam eden şa rl ata n yaza r.

Komplozisyon Bütü n hayat g ö rüşünü komp lo teo ri l e ri üze ri n e ku rd uğu i çi n , asl ı nda çok ka r­maşı k etke nl e ri n rol o ynad ığ ı si yasi ve e konomi k ge l işmel e ri , b i r i ki basit ve s ığ fa ktö re bağ la ya ra k açı kl a yan ; bu sayede ken disi gibi işi n kol a y ı na ka çan bi rçok oku ru da i kna etmey i başa ra n , kişi y e a i t kita p v e y a makal e .

Bi l mem n e şifresi , bi l mem n e fı rtı nas ı ; son zaman la rda en kol a y şey bi r komp ­lo teo ris i yazı p me ş h u r o lmak , b in l e rce kita p satmak, parsa yı topl amak . Fra n ­s ı z gazeteci Antoi n e Vitki n e , "Yen i H i ­l e bazl a r" ("Les N o uveaux lmposte u rs" Ed i ti ons de La Ma rti n i e re , Şubat 2005) başl ı kl ı a raştı rma kita b ı n da 1 1 E y ­l ü l ' d en b u yana ge l işti ri l e n komp lo te-

1 68 • M EDYA-YAY IN

o ri l e ri n i e l eşti ri y o r . Vitk i n e ' e g ö re , g e çmişte kompl o teori l e ri esas o l a ra k sağ ı n te ke l i n d e b ul u n u yo rd u ; a n ca k k ü re se l l e şme ve i l et iş i m o l g u s u y l a bi rl i kte bun l a rı n , " d ü n y a n ı n çetrefi l l i ­ğ i n i an l amaktan aciz , d ı ş po l iti ka bi l ­g i si n d e n y o ks u n ve kiş i ru h i yatl a n travmati k a raz taşı yan tembe l , cah i l ve küçük ç ı ka rcı a ptal l a rı n mi l i ta n tahak­kümü a l tı na g i rd i . "

F ra ns ız yaza ra g ö re , söz kon usu komp­l o teorisyen l e ri n i n o rtak özel l i kl e ri d e şöy l e sı ral a n ı y o r: • Dün yay ı Si y onistl e ri n veya Masonl a ­rı n g i�l i c e y ö n etti ğ i n e ; b u nlyn n da ABD , l s ra i l , I M F ve " b ü y ü k s e rma ­y e " y l e b e ra b e r k umpa s k u rd u ğ u n a i n anmak. · Sağ y a da sol ; İ sl amcı yahut H ı risti y an kökten d i n ci , g e n el o la ra k kü resel l eş­me ol gusunu re ddetme k ve muhteme ­l e n , ona zıt o l a ra k "anti - kü resel l e şme­c i " eğ i l im l e re yakı n d u rmak .

MEDYA-YAYI N • 1 69

• İ nte rnet ku l l anacak kada r "be y n e n g el işmiş" o lmak .

Lighteratür Be l l i b i r konuyl a i l gi l i ; fazla emek ve zaman ha rca nmadan ezbe re hazı rl a n ­m ı ş yazı v e y a ese rl e ri n bütü n ü .

Magarazin, mağarazin Eski i nsan la rı n mağara d uva rl a rı na ç iz­d i kl e ri ve g ün l ü k hayatla rı ndan kesit­l e r y a n sı ta n ; res iml e r, i şa retl e r ve re n kl i , süsl ü fi g ü rl e rd e n ol uşa n şeki l ­l e r bütü n ü . İ nsa nl ı k ta ri hi n i n i l k gö rsel yay ı n l a rı . . .

O g ü n d e n b ugüne yay ı n cı l ı k tekn iğ i n i n çok i l e rl emiş olması na ka rşı n ; bol re ­sim l i , s ı ğ k o n u l u , p o p ül e r magazi n d e rg i ci l i ğ i a nl a y ışı aşağı y u karı a yn ı .

Keli menü Bi r l i sandaki kel imel e ri n ve d e yiml e ri n y e r al d ı ğ ı kitapçı k; bi l d iğ imiz sözl ü k.

170 · M EDYA-YAYI N

Self-sorvis Bi r yazarı n yazısı i çi n d e ve ya konuş­macı n ı n s u n uşu sı ras ı n d a ko n u l a rı bağl amak , a kışı y umuşatmak i ç i n ken ­d isi n e soru l a r yönelti p y i n e ke nd i si n i n yan ı tl aması . Ö rneğ i n , " Pe ki bu n eden böy l e ol u y o r; çünkü . . . " veya "Öy l e yse n e yapma l ı ; h emen şu ö nl eml e ri a lma-] i l ı . . .

Şom business Yazı l ı ve gö rse l bası n ı n , yal a n y anl ı ş habe rl e rl e sena ryol a rı n e n kötül e ri n i g ü nd eme taşıması , e n se y i kara rtması . Bu sı rada medyan ın bedavadan reyti ng , borsacı l a rı n da al -sat karl a rı elde e t ­me l e ri . Günün sonunda vatandaşı n pa ­n i kl emesi , b i re ysel yatı rı mcı n ı n para ka ybetmesi . . . N o busi n ess l i ke şom busi n ess . . .

Övsöz Ta n ı nm ış şahsi y eti n kend i si n d e n daha az ta n ı nmı ş yaza rı n kita bı na yazdı ğ ı ,

M EDYA-YAYIN · 1 7 1

zorl ama ve aba rtı l ı övgü cümle l e ri y l e do l u ö nsöz. Çok ge re ksi z bi r u ygul ama , torpi l i n bi r başka çeşid i .

Yaza rı n , övsözl e ve rmek iste d iğ i mesaj ş udu r: " Ba kı n , bu öneml i zat b e ni ve kita b ı mı nası l beğ e nmiş . E ğ e r siz sev­mezsen i z so ru n u kend i n izde a ra y ı n . . . "

İ şte bi r ö rn e k: "X'i rad y oda d i n l ed i kte n sonra yazamaz ol muştum; çü n kü o n u n çe y re k sa n i y e a ral ı kl a rl a ku rd uğu akı l a lmaz cüml el e ri ben i ki satte yazman ın ezi kl iğ i i l e bedbahttı m . . . Son ra b i r gün o y a ratı cı l ı ğ ı n a , kavgacıhğ ı na , y ete­neğ ine h a y ra n kal d ı ğ ım genç X, be n ­den , işte b u okud uğ u n uz ö nsözü yaz­mamı i ste di . . . "

Soru y orum size, b i r yazar, h e l e d e ga­yet a y kı rı , a s i ve cool ta kı l ı y o rsa , kita ­bı na l i se l i l e ri n hatı ra defteri n e yazd ı k ­l a rı n a benze y e n böy l e b i r övsözü ne­d e n koy a r?

17Z · M EDYA-YAYI N

Demek ki , n e kada r asi ve kavga cı ol u r­sa k ol ahm , iş övülme y e ge l i n ce , b i r ked i ka da r munis ve i ste kl i davra na bi ­l i y o ruz . . .

Yazarlamacı Bi r yazarı n daha g e n iş o kuyu cu kitl esi ­ne u laşması n ı sağl amak ve yazd ığ ı ki ­ta p l a rı n satı ş ın ı a rtı rma k i ç i n g e re kl i paza rl ama faal i y etl e ri n i be l i rl e y e n ve ge rçe kl e şti re n p rofesyone l .

Okuryaşar Okud uğu romandan fazl a etki l e n i p , hi ­ka y edeki ka ra kte rl e r g i bi kon uşmaya ve davra nmaya başl a y a n ki mse .

Okuryatar Kitap o kumadan u y u y amayan kimse .

Bükmark Kita p sa yfası n ı n u c unu b ü ke re k ka l ı ­n a n sa y fay ı işa retl em e y ö ntem i . Eski ­d e n boo kmark mı va rdı . (Bookmark:

M EDYA-YAYIN • 173

Kitapta o kunan sa yfa y ı b u lmak i çi n a raya konu l an işaret veya h e rhangi b i r a y ı rı cı . )

Yazminat Bi r köşe yazı sı nda veya b i r kitapta ifa ­de etti ğ i düşünce l e ri v e y orumla rı y ü ­z ü n d e n y a za rı n ma h k eme ka ra rı y l a ö d emek zorunda bı ra kı l d ığ ı pa ra .

Son dönemde bası n la i l g i l i çı ka n yasa ­l a ra ve si y asi l i d e rl e ri n a rtan hoşgö rü ­süzl ü ğ ü n e bakı l ı rsa, kal em e rbab ı kişi ­l e ri n yazd ı kla rı h e r yazı i ç i n b i r ta rafa tazm ina t p a ras ı a y ı rma l a rı y e ri n d e o l a c ak . B i zd e ki si y as i ka ra kt e rl e ri n ego l a rı o kada r i ri k i , bi r e l eşti ri n i n o n ­l a ra ça rpmadan etrafl a rı n d a n d olaş­mas ı mümkün olmuyo r . . .

Kan -katür Topl um u n d e ği ş en esp ri an l a y ı şı ve a baza o ku ru n ta l e b i y ö n ü n d e , h e r ka resi n d e çı p l a k ka rı vücu d u çizim i

1 74 • M EDYA-YAYI N

mutl a ka y e r a l an , esp rı n ı n , mizah ı n i ki n ci pla nda kal d ığ ı ; çoğu zaman d i ­ya l og l a rı n bo l küfü r ve be l a ltı ifa d e ­l e rl e d opi n gl e nd i ği , a pol i ti k karikatü r. Eski d en miza h d e rg i l e ri n de , ö rn eğ i n G ı rgı r'd a bu tü r ka ri katü rl e r h e p azı n ­l ı kta yd ı . Ş imdi konuşma-dü şü nme b a ­l o nl a rı n da n e ana kal ı y o r n e avrat . Ya ­kı nda miza h d e rgi l e ri y l e po rno maga­zi n l e ri ka rı ştı racağ ız .

/

İ STANBUL KOZMOPOLİT M İ ,

KAZMAPOLİT M İ? YOKSA YOZMOPOLİT M İ?

İSTANBU L • 176

Kozmopo l it : Çeş itl i u l u sl a rı , d i nl e ri , ı rkla rı veya kü ltür g rup l a rı nı i çi n d e ba ­rı n d ı ra n ve u y umla b i rl eşti re n şeh i r ve ya i nsan .

İ sta n bu l kozmopol i t b i r şeh i r m id i r? H i ç sanm ı yo rum . . .

İ sta n bul ö n eml i d i r. Nası l teyze a n n e ya rıs ıysa , İ sta nbu l da Tü rkl e r i çi n hac y a rı sı d ı r, i k i n ci bi r kı bl ed i r . . . Yurtdı ­şı ndan g el e n dostl a rı mı za e n çok bu şeh ri g ezdi ri ri z . M i safi rl e re l af a rası n ­da meze ni y eti n e ş u kl işe mutla ka su ­n u l u r: " İ sta n bul çok kozmopol i t b i r şe ­hi rdi r ."

İ sta nbu l ' da çok fa rkl ı i nsan ti p l e ri ya­şı y o r ola bi l i r; ama b i r ş eh re kozmopo­l i t ku rde l esi ta kaca ksanız , h emşeri l e r,

176 • İ STANBUL

kü l türl e ri bi rbi rl e ri n e ka rı şı y orla r mı , o na bakmanız lazım . Bu aç ı dan d eğe r­l e n d i ri l d i ğ i n d e İ sta n b u l ' u n p e k d e kozmopol i t bi r şeh i r ol mad ığ ı a n laşı l ı r . Ö rn eğ i n , s iz U l us 'ta otu ra n b i r a i l e i l e , Ku rtul uş l u ö ğ re n ci l e ri n Bebe k'te b i r kafede ta n ı şı p mem leket veya d ün y a üze ri n e sohbet etti kl e ri n e ta n ı k ol d u ­n u z m u h i ç? Veya , y ı l l a rca iti l e ka kı l a sa y ı l a rı aza ltı lm ı ş g a y rim üsl üm l e ri n , g ü n ümüzde adetl e ri ni g izl emek zoru n ­da kalmadan , i stedi kl e ri gi bi yaşa yaT bi ld i kl e ri n i söyl e y e bi l i r m i y iz?

Ge rçe k şu ki , i stanbul 'da h içb i r g ru p d i­ğe rl e ri i l e o rta k bi r mekan ı pay laşmak istemez, he rkes sadece kend i böl g e ­si nde turl a r. Bi r g rup , yan l ı şl ı kl a sı n ı r­l a rı n ı n d ış ına çı ka rsa, di ğ e ri n i n bakı ş­l a rı , ona o raya a i t o lmad ı ğ ı n ı hatı rl atı r. Öneml i ol a n başka p rofi l l e rl e a y nı şe­h i rde yaşamak değ i l ; k endi nden sı y rı ­l ı p on la rı n kü l türl e ri n e i l g i d u ymak ve fa rkl ı l ı kl a rdan i l ham a labi l me kti r.

İSTANBUL • 177

İ sta n bul ' u n bambaşka kü l tür ve ge l i r sevi y e l e ri n e a i t semtl e ri , çocukl a rı ol ­d u ğ u i çi n boşanamay ı p yava n b i r evl i ­l i ğ e katl a nan mutsuz eşl e r g i b i . "Ço­cuk" n e yi mi temsi l ed i yo r? Bazı l a rı i ç in ekmek paras ı , d i ğe rl e ri i ç in İ sta n ­b u l sevgisi . O rta k b i r şe h i rl e bi rbi rl e ­ri n d e n a y rı l a n i nsan l a rı n mekan ı d ı r İ s ­ta nbul . . .

Kazmapol i t : Şe h i r magandası . Yı l l a rd ı r b ü yük ş e h i rd e y aşaması na ra ğmen , ka rşı l aştı ğı y e ni kültü rl e rd e n ze rre ka ­da r bi r medeni y et ka pmamış, y o ntul ­mamış, hödükl üğ ü n d e n zı rn ı k kaybet­memiş za ra rl ı şa h ıs .

Yozmopol it : Kozmopol i t o lacağ ım d i ye ö n ü n e g el e n bü tün yabancı kü l türl e ri b e nimse y e n ; h i çb i ri n i d e ri n l i ğ i n e öğ­re nmed iğ i ve an l amadı ğ ı i ç i n de sı k sı k d e n g esi bozu l a n , y an l ı ş y a p a n boş kimse .

178 • İSTANBUL

Aloturka Tü rkl e ri n i nsan ı i l l e t e d e n te l e fon adetl e ri .

Tel efon çal a r açarsı n ız . Bi r s e s kend in i ta n ı tmadan lata dal a r: " Kimsi n " veya "O rası n e resi b i ra de r" veya "Mehmet'i ve rsen e bana . "

Arandıkça Yakınlaşan Niyazi İ ki p e rdel i k yan l ı ş n umaraskop o y u n . Sa h n e : Ka rl ı bi r paza r g ü n ü . E rke n d e n tel efo n um çal a r. . . ) - N i yazi se n misi n ? - H a y ı r b e yefe n di d e ği l im . H a ngi n u -ma ray ı a ramıştı n ı z? - O 2 1 2 236 SX YZ - N umara doğ ru , ama bu rada N i y azi B e y u nva nl ı bi risi y ok ! - Kusura bakmay ı n . - Rica ede ri m . . .

İ ki n ci Pe rd e : İ ki daki ka g e çmez . Te l efon y i n e çala r.

Ses a y n ıd ı r : - N i yazi ?

İ STANBUL • 179

- Be yefe n di , b i raz ö n ce söy l emiştim . Yi n e y anl ı ş n uma ra çevi rdi n iz . - Peki N i yazi y a kı n l a rda bi r y e rde mi acaba? - H a y ı r d eği l ; ç ünkü "yan l ı ş n uma ra " kavram ı , a ra d ı ğ ı n ı z kiş i n i n y a kı n da o labi l e ceğ i i htimal in i i ç e rm i yo r. Ay rı ­ca , siz bu numa ray ı h e r a ra y ı şı nızda N i yazi Bey de y akı n laşmı y o r. Lütfe n N i y azi Bey 'e dönüp , a ld ığ ı n ı z n umara ­y ı kontrol ed in i z . - Kusu ra bakma ka rdeş . . . - N e demek, b i l aki s !

Eko-mando E kol oj i aşkı na , n ü kl e e r atı k taşı y an gemi l e re çı kı p panka rt asma, kend in i köp rü y e zi nc i rl eme g i bi teh l i ke l i e y ­l em l e ri g e rçekl eşti re n , h em i dea l ist ve bi l g i l i ; hem de fizi ksel ol a ra k fo rmda , gözü ka ra kimse . G re e n peace ö rg ütü n ­de ö rn e kl e ri ç o k gö rül e n p rofi l .

180 • İSTANBUL

Ashnda yaptı kl a rı ta kdi re d e ğ e r. G ü ­nümüzde o kada r fazl a çevre so ru n u va r ki ; y iti ri l e n top ra k, çöl l e şme , ka y ­bol a n bitki ö rtüsü v e hayv.aruürl e ri , a pta l i zma ri tl e ri n y a ktı ğ ı o rma n l a r, bozkı rl a r, ça y ı rl a r; fa b ri ka la rı n ki rl et­tiğ i su ka y n a kla rı . Tu rizm le beton laşa n kı y ı ş e ri d i , ima ra a çı l a n doğal a l an l a r. Bi l i n çsiz sanay il eşme . Bi n a düzensi zl i ­ğ i . Ça rpı k ve sapı k ke ntl e şme , a ltyapı , trafi k , atı lmay ı p sa kl a n a n bi y o l oj i k, n ü kl e e r atı kl a r . . .

Azabımuaşeret Aşın ve yapmacı k görgü , p rotokol , neza­ket budalal ı ğ ı . . . Adab ımuaşeret adı na , i nsana ezi y et çekti re n kural l a r bütünü .

Zaman ı nda i nsa n l a rı n çok önem verdi ­ği ku ra l l a rdan bazı l a rı g ü n ümüzde g e ­çe rl i l i ğ i n i y i ti rd i . Çünkü i nsan l a r a rtı k topl um i çi n d e y ke n daha ra hat davra n ­ma k isti y o rl a r. Bu ku ra l l a rı n bazı l a rı ise e ğ reti , ra hatsız e dic i , hatta aşağ ı daki

İSTANBUL • 181

ö rn e kl e rde ol d uğu g ib i , kaba . . .

Kad ı n restoranda si pa riş vermez . O n u n y e ri n e masadaki e rke k menü y e bakar ve ı smarl a r. Tuva l ete g id e n kad ı na eş­l i k ed i l i r . . . N e d e n ?

İmamplifikatör imamı n sesi n i y ü kseltme k i çi n kul l a n ­d ı ğ ı v e eza n sı rası nda a l eti d i b i ne ka ­dar a ça ra k tüm mahal l e y i teme l i n d en sa rstı ğ ı e l e kt ron i k sistem . Bu devi rd e g e re k va r m ı ? Artı k h e rkes namaz za ­man l a rı m saati n d en taki p ed i y o r . . .

Ezan-gudamak Yakı nı nda bi r cami bu l u n an evde , eza n saatl e ri n d e , eşya la rı n , d uva rl a rı n güç­l ü ti tre şim l i , y ü ksek vol üm l ü ve çoğu zaman d etone bi r ses i l e sa rsı l ması , ta bak çanağ ı n y e ri nd e n oy naması . . .

Damfiteatr Doğu ve G ü n e y d o ğ u böl g e l e rimizde

182 • İSTANBUL (

i nsan l a rı n yazı n üze ri n e çı ka ra k, ya­kı ndaki yazl ı k si n ema sal o n u nda o y n a ­yan b i r fi l m i ve ya so ka kta n g e l i p g e ­çen l e ri se y retti kl e ri ev d am ı . Bi r nevi a ç ı k hava ti yatrosu , i nsan l a rı bu l uşt u ­ra n bi r sosya l tesis .

Canavaroluşçuluk İ n s an ha tas ı n ı n , y ete rsi zl i ğ i n i n ve tembe l l i ğ i n i n neden ol d uğu kötü d u ­rum la rı , u y du ru l an sembol i k canavar­l a ra atfe d e re k, özel e şti ri y apmaktan , değişme kten ve b i reyse l g el i şimden y ı rtmay ı amaçl ayan Şa rk fe l sefesi ve düşüncesi . . .

E n popül e r örn e kl e r: Trafi k Ca nava rı , Enfl a syon Canavarı . İ şsizl i ğ i n so rum lusu : Torpi l Canava rı . Faki rl i ğ i n ka y nağ ı : Kürese l l e şme ve Batı Canava rı . Baş a ğ rıs ı , sa ç dökülmesi , ü lse r, y ü re k e nfarktı , kanse r fi l a n yapa n : Stres Ca ­nava rı .

ISTAN BUL • 183

İşkentce Tü rki y e ' d e b ü y ü k kentl e rde yaşa y a n ­l a rı n çekmek zoru nda kal d ı kl a rı zo r ve ezi y et do l u ha yat .

Metroselsüel Bü y ü k şeh i rd e yaşamay ı se çti ğ i i çi n doğa l afetl e rd e n uzak kal acağ ı n ı za n ­neden ; ama en basit bi r sağanakta bi l e otu rd u ğ u ev b i r metre se l s u y u n u n a l ­tı nda kal a n , bi ri kim l e ri "sel i nd i r" g ib i ezi l e n İ sta n b ul l u . Sözümona b ü y ü kşe ­h i r sa ki n i .

Kuraklama Devri Bi r böl g e ni n , ş eh ri n uzu n sü re l i yaşa ­d ı ğ ı k u ra k d ö n em . İ sta n bu l ' d a 1 990 '1 a rı n s onuna doğ ru şi d detl e nen , şe h ri , susuzl ukta n kı rı p geç i re n kurak­l ı k zaman l a rı n ı hatı rl a y ı n : Su , bazen haftada bi r ge l i r, bazen h iç ge lmez . Ge l d i ğ i n d e s ic i m g i b i i n ce ci k a ka r, y ü ksek se mtl e re ç ıkmaz .

184 • İSTANBUL

Selodram i sta nbu l ' u n bazı semtl e ri n i n h e r y ağ ­mu r so n rası se rgi l emek zoru nda ka l ­d ı kl a rı s e y retmesi ac ı ve re n d u y g usal o y u n . S en önce oy ka rşı l ı ğ ı n da d e re y a ta kl a rı n a g e c e k o n d u y a p ı l ması na izi n ve r; so n ra da a y nı bö l g e yi istim l ak e t , i nsanl a rı evl e ri n d e n a t . Buna da be l e d i y e ci l i k, kamu y ö netim i d e . . .

Faydmlanmak i stanbu l ' un y akı nı ndan geçen fay l a rı n yapısı v e kaç pa rça kı rı l aca kl a rı g ibi ko­nu la rda bi l i n çl e nmek. Dep rem muhab­beti a çı l d ı ğ ı nda söy l e y ecek sözü ol ­mak . Deprem Dede gib i " Fa y dı n " kim­sel e ri takip e d i p on la rdan fe yzalmak .

Ritz Karton Evsiz ki msen i n , çöp l ü kte n top l ad ı ğ ı s e rt k a rton ma lzem e d e n i nşa ed i p ; köp rü a l tı , a ra so ka k üc rası ve ya met­roya y e rl e şti rdiğ i tek kişi l i k konakl ama tesisi . . . Evsizl e ri n son y ı l l a rda e n çok

İ STAN BUL • 185

ra ğbet etti kl e ri y e rl e r metrol a r: Yazı n se ri n , kışı n sı cak . 3 6 5 gün , 24 saat aç ı k . Ve n ispete n güven l i .

(U)statik proje Yönetmel ikl e re gö re , y etki l i i nşaat mü ­hendisl e ri n i n hazı rl aması ge reken ve bir i nşaat için hayati ö nem taşı yan çi ­zim ve hesap lardan ol uşan dosya y e ri ­n e , b i r i nşaat ustası nı n ayaküstü hazı r­lad ığ ı izl e n imi veren , ba kkal defte ri gi ­bi kanşık , başka b ina ları n hesap ları nı n fotokopi çe kti ril i p i çi n e konul d uğu söz­de stati k proje dosyası . Rüşvet ka rşı l ığ ı ruhsat veren be l ed i yel e ri n ay ıb ı . Dep­rem kay ı pl anmızı n g e rçek nedeni . . .

Gökdalan Gökkafes i siml i çi rki n gökdel e n i n g e r­ç ek ismi . . .

Haber: " 24 May ı s 1 9 83 ' te , Do lmabah ­çe ' d e otel i nşa i z n i a l a n fi rma, böl g e ­d e ki ta ri h i Taşkı şl a b inası n ı n boyunu

1 86 • İSTANBUL

aşmamak ka yd ı y la , 24 metre ya da se ­kiz kat y ü ksekl i ğ i nde inşaat onay ı al d ı . Ancak, y ap ı yoğun l uğu , mevcut ima r plan la rı n ı n tan ıd ığ ı sı n ı rı n çok üze ri nde ol u n ca bölge , Bakan la r Ku rul u ka ra rı y la 'tu rizm a lan ı ' i l an edi ld i . 1 984 -89 y ı l l a ­r ı a rası nda İ stanbul Bü y ü kşeh i r Bel ed i ­y e Başkan l ığ ı yapan Bed retti n Dal an döneminde p rojesin de değiş ik l ik yap ı ­l an Gökkafes ' i n boyu 1 34 metre ye , i ş y e ri o ran ı ysa y üzde 20 ' d en y üzde 80 'e çı ka rı l a ra k yoğunl u k a rtı rı l d ı . " (Radikal)

Kazızede Bel e d i y e ni n , Su la r İ da resi ' n i n , Tel e ­kom ' un v e y a doğal gazcı l a rı n , kafal a ­rı na g ö re kazı p a çtı kla rı ç uku rl a ra d ü ­şere k ya ra lanan yaya veya a ra ç.

Sabah b i r kamyon do l usu i şçi ge l i p hal d ı r hu l du r kazmaya başl a r. Akşam ol u n ca da h i çb i r ı şı kl ı i şa ret ve ya u ya rı levhası koymadan , çuku ru ö y l e anadan

İSTANBUL • 187

ü ry a n bı ra kı p pa ydos ede rl e r. Gece ka ­ra n l ı ğ ı nda evi n e dönen bi risi de açı l a n krate re düşe r.

Şi kayet etmek iç in bel ed i yeye gide rsi ­niz, on la r sizi Ka rayol l a rı 'na veya d iğer ku rumla ra gönde ri r. Mahkemeye baş­vurursun uz, dava en i yi i htimal l e beş yı l sü re r. H ukuksuzl u k sizi kend i y öntem­l e ri y l e te rbi y e etmeye çal ı şmaktadı r. Sonunda h e r gece çukura düşmek bu ezi yeti çe kmekten daha i y id i r di ye re k ha kl ı mücade l e nizden vazgeçersi n iz . . .

Çarpık şirkentleşme Şeh ri n be l l i bir se mti n i n kısa bir sü re i çi n d e şi rket ofisl e ri y l e ve ya koca koca p lazala rl a d ol ması . H azı rl ı ksı z y a kal a ­n a n böl g e n i n y oğun t rafi k, y etersiz altyapı h izmetl e ri ve otopark gibi so­ru n l a rl a boğ uşmaya başl aması .

Görültü Görse l g ü rü ltü . Ara l a rı n da u y um bu -

188 • İSTANBUL

l u nmayan re n kl e r, g ö rü ntü l e r bütü n ü . Ö rneğ i n yo l ke na rl a rı n da gö rd ü kl e ri ­miz . B ina la rı n re n kl e ri , sal kı m saçak kl ima l a r, a nte n l e r, damda re klam pa­n ol a rı , pasl ı tabe la iske letl e ri . . . Gözü ra hatsı z e d e n b i r karmaşa, b i r patı rtı . . .

Kederşahi toplum Kede r ve e l em i n ağ ı rbaşl ı l ı k, g ü lmen i n ve eğl e nmen i n i s e hafifl i k ve hoppal ı k kabu l ed i l d i ği e rke k e g emen Şark top­l umu .

Barbarbekü Ku rban bay ramla rı nda sı k te kra rl a nan i l ke l a latu rka ri tüe l : Kurban kesi l e n m e ka n ı n h em e n y a n ı n da , h a yva n ı n kan ı v e pa rça l a rı etra fta y ke n , ai l e c ek y ap ı l a n mangal partisi .

lsrarkeş ı s ra r bağ ım l ı sı kimse . Şa rk top l um l a ­rı nda sı k gö rül e n i nsan ti pi .

İ STAN BUL • 189

Şa rk kü l tü rü ı sra r etmey i bir g örgü ku ­ra l ı h al i n e g eti rmişti r. O rta o y u n u na b e n ze y e n b u y a kl aş ı mda , k işi d e n , ke nd isi n e yap ı l an i l k te kl ife hay ı r d e ­mesi , ka rşı sı ndaki ısra r etti kçe , ö nce nazl a n ı p son ra da ye l ken l e ri s uya i n ­d i rmesi b e kl e n i r.

Öze l l i kl e bi r misafi rl i ğ e g i tti ği n i zde maruz ka ld ı ğ ı n ız y eme -i çme ıs ra rı i n ­san ı çi l e d e n çı ka rı r. S e n bana b i r şey i iste y i p istemediğ imi sord u n , b e n de sana te rci h imi bi l d i rdim, bundan son ra uzatman ı n , s ü re kl i a yn ı şey i te kra rl a ­man ı n a l emi v a r mı ? "Va l l a b ı ra kmam", "bak ö l ümü gö r" , "had i beni m hatı rı m i çi n , da rı l ı rı m son ra" . . .

Hak-raba Zeng i n kişi hayatta y ke n hiç a ra y ı p sor­mayan , sağ l ı ğ ı yl a i l g i l e nmeyen , a n ca k öl ümünde n son ra mi rasta n hak tal e p etme k i ç in o rta ya çı kan , hay t rsız , uza k ve i ki y üzl ü akraba .

190 • İSTANBUL

Ceddua etmek Bi r ki mse n i n g el m işi n e , g e çm ı ş ı n e sövmek . Atala rı yl a i l g i l i kötü ş e yl e r söy l emek . Ayı p etme k.

Evgelli H i ç b i r e n g el i , özrü b u l u n maması n a ka rşı n sı rf kad ı n ol d u ğ u i çi n d ışarı y a çı kması na izi n verilmeyen , bu yüzd e n d e bütün hayatı n ı evde geç i rme k zo ­ru nda kal a n ga ri b a n . " H a n ed i kaph" kimse . Türki ye ' n i n a cı g e rçeğ i .

Gördek gecesi Kı rsal kesimde , başl ı k pa rası ka rşı l ı ğ ı tan ımad ığ ı bi r adamla zo rl a evl e n di ri ­l e n çocuk yaşta g e n ç kızı n kocası n ı i l k kez gö rd ü ğ ü gece .

Ü l ke mizde kad ı n l a rı n zorl a evl e n di ri l ­mesi ci dd i bi r sosyal so ru n : "Araştı r­mal a r, Tü rki y e ' n i n Doğu ve Güneydo ­ğ usu ' nda kadı n l a rı n 1 2 - 1 3 yaşl a rı nda evl e ni p , 35 y a şı n da y aşl a n d ı kl a rı n ı

İSTANBUL • 1 9 1

o rta y a koy u y o r. Tü rki y e ' n i n 1 986 'da ta raf o l d u ğ u Kad ın l a ra Ka rşı Her Türl ü Ay rı mcı l ı ğ ı n Ö n l e nmesi Sözl eşmesi ( C E DAW) , e vl i l i kl e ri n ta ra fl a rı n h ü r i ra desi y l e y apı l ması n ı ö ne ri rke n , böl ­g ede yap ı l an evl i l i kl e ri n y üzde S S 'i n e ai l e l e r ka ra r veri y o r . . . "

("Batman'da Kadınlar Ölüyor", Müjgan Halis, Metis, Mayıs 2001 )

Ahçıvan H em y emek yapan , h em de bahçe işl e ­ri n e bakan emekta r köşk hizmetl i si .

Etopsi Kasapla rı n ö nl e ri n e gel e n bütü n eti i n ­cel e d i kten son ra , si n i ri n i , yağ ı n ı sı y ı ­rı p , i ç o rga n l a rı nı çı ka rı p , h a yva nı n fa rkl ı b öl üm l e ri n i fa rkl ı b i çi m l e rd e (bonfi l e , kı y ma , p i rzo la vb . ) d eğe r­l e nd i rme k üze re ay ı rmal a rı ve satışa hazı rl ama l a rı işl emi . . .

Kocavüz Evl i kadı n ı n kocası tarafı ndan ci nsel i l iş-

192 • İ STANBUL

ki ye zorl anması . Evl i l i k i çi ci nsel taciz.

"ABD ' de , h e r yed i kadı n d an b i ri n e eşi ta rafı ndan tecavüz e di l i y o r. " (Hürrtyet, 1 5 . 0 1 . 1 999)

Ge l işmiş ül ke l e r tecavüzü "zorl a ci nse l i l i şk i" veya "ci n sel sal dm" o l a ra k ta rif e d e rken , bizde a y nı e yl em, " ı rza ge ç ­me" yan i kad ı n ı n n amusuna ka rşı i şl e ­n en b i r s u ç şe kl i n d e ta n ım lan ı y or . B u d u rumda evli kad ı na kocası tarafı n d an y öne l ti l e n ci nse l sal d ı rı tecavüz say ı l ­mamaktad ı r. G el e n e ksel g örüş le r ev ve yatak odası n ı n mah rem i y eti ni kişi l i k hak la rı na sa y gı o la ra k gö rüyor .

Kingren Top l um d o kusu n u o l u şt u ra n g rup l a r a rası n d a d i n , ı rk ve y a e konom i k çı ka r g ib i n eden l e rd e n kay n a kl a n an ka rma­şı k bi r so ru n un , uzun sü re çözülmeden k end i ha l i n e b ı ra kı l d ı ğı i ç i n , önce de ­ri n bi r ki n e son ra da kan l ı çatışma la ra

İSTANBUL • 193

dönüşmesi . Bel l i bi r aşamadan so n ra da tedavisi im ka nsız bi r ha l a lması . Kö kte n müdaha le ed i lme k zo runda ka ­l ı nması .

Elitnik azmhk Dün yan ı n h e r ül kesi n de rastl anan et­n ik azı nl ı k türü .

Bi r topl umun , kült ü r sevi y e si y ü ksek , gene l l i kl e y u rtd ışı nda eğ i ti m gö rmüş, e konom i k g ü cü ye ri n de , kendi i na n ç v e g el e n e kl e ri n i o luşturmuş ve çoğu n ­l u kla halktan a y rı v e uzak yaşa y a n seç­ki n ve kal bu rüstü kesi mi .

Katçakçı i m a r i zn i olmad ığ ı hal d e bi ri l e ri n e rüş­vet y e di re re k e vi n e kaçak kat(l a r) çı ­kan gözü a çı k vata ndaş .

An ka ra Ti ca ret Odası ' n ı n geçtiğ imiz y ı l ­l a rda yaptı ğ ı b i r a raştı rmaya göre , Tü r­ki ye ' deki her 1 00 konuttan 40 'ı kaçak . . .

1 94 • İSTANBUL

Kısırdövgü Kocası n dan dayak y i y e n kad ın ı n h ı n c ı ­n ı çocukl a rı n dan çı ka rması , o çocukl a ­rı n da y etişki n ol d u kl a rı n da ; ka rı l a rı na , çocukl a rı na , öğ retmen l e rse öğ re n ci l e ­re , aske rl e rse em ri n d e ki l e re a y n ı fi ­z ikse l şi d deti u ygu l ama la rı . Böy l ece b u çağ d ışı d ö ngünün kı rı lmadan sü rü p g i tmesi .

İ şte b i r habe r: Dayak yiyen kadın ço­cuğunu dövüyor. "Çocukl u ğ unda ya da evl i l i ğ i n d e şi ddet gö re n kad ı n la rı n y a ­rı s ı , çocukl a rı na da şidde t u ygu l u yor. Ege Ü n ive rsitesi ' nde 1 00 evl i kadı n la yap ı l an 'a i l e i çi şi d det' konul u a raştı r­mada , kad ı n l a rı n y üzde 42'si n i n hem çocukl u kl a rı n da , h em de evl i l i kl e ri n de a i l e i çi şiddete maruz kal d ı kla rı sap­ta nd ı . Araştı rma, fi z iksel şi ddete ma­ruz kal an kad ı n l a rı n y üzde S l 'i n i n de , kend i çocu kl a rı na dayak attı kla rı nı o r­ta ya ç ıkard ı . " (Hürriyet, 30.04 . 2005)

İ STANBUL • 195

Mitastaz Basit b i r o la y ı n , i nsa n la rı n cehal eti ve ­ya b i lg i e ksi kl i ğ i neden i y l e , mite , ef­san e y e dönüşe re k topl umun tüm do ­kul a rı n a v e katman la rı n a si ra y et etme ­si . Kul a ktan ku lağa h e r geçi şte daha da g ü çl e nmesi . (Metastaz: O rganizman ın b i r y e ri n d e ki hastal ı ğ ı n başka b i r y e re s ıçraması . )

Nicheantaş1 Türki ye ' n i n e n "n i che" , e n ti ki ve en marj i nal semti . (N i che - N iş - : Ge rçe k an l am ı , d uva rdaki küçük o y u k. Paza r­l amada ku l l a n ı l a n a nl am ı , ü st g e l i r g rubuna ait , az kişi y e hita p eden , p a ­hal ı ve öze l l i kl e ri spesi fi k ü rü n l e rden ol uşan paza r se gmenti . )

Bu semti mizi n sokakl a rı nda öy l e y o ­ğ u n bi r e n e rj i va rd ı r ki , sizi h e r y e rde b i r ü nl em işa reti ta ki p ed i y o rmuş g ib i h i ss ede rsi n i z . H e rkes bi r a l ım l ı , b i r şı ktı r . i n san , semte ad ım ı n ı atı n ca , e l i

196 • İSTANBUL

i ste r istemez pasapo rtuna g i de r; a ca ba bu ge l işmiş ül keye tu rist o l a ra k g i re r­ke n vizede bi r soru n çı ka r m ı d i ye e n ­dişel e n i rsi n iz .

Öpsesyon i nsa n l a rı y a nakta n öpme sap la ntı sı . Tü rkl e rd e sı k rastl a nan bi r sosyo - psi ­kol oji k ra hatsızl ı k .

Bu i l l ete y akal anan kimse bi r mekanda ve ya soka kta ta nı d ı k b i r g ru pla ka rşı ­laştı ğ ı n da , h i ç üşe nmeden he rkesi sı ­ra y la ö pe r. G ru b un b ü y ü kl ü ğ ü n e gö re b u ritüe l daki ka l a rca s ü re bi l i r. Me rak ed i yo rum ; acaba öpme ad etimiz ol ma ­sa yd ı n e kadar zaman kazanı rd ı k ? Ve o a rtı s ü re e konom iye n e kada r katma değe r sağ l a rdı ?

Şirket İsviçre Çalası O rta öl ç e k ve kü çük şi rketl e ri n , e l i h e r şe ye y eten , bece ri kl i , b i lg i l i ve çal ış­kan e l eman ı . Bütün çetrefil l i ve i çi n -

İ STAN BUL • 197

de n çı k ı lmaz gö revl e ri en i y i on l a r y e ­ri n e ge ti ri r . B i l g i sa y a rsa b i l g i sa y a r, şara psa şa rap . . . Makas , d i k iş y i ne o n ­l a rı n i şi d i r . . . Bi r soru n ol d uğu nda pat­ron h emen o n u çağ ı rı r.

Prolotarya Bütün ümi di ni ve ku rtul uşunu ; İ d daa , Alt ı l ı Ga nyan ve be nze rl e ri ne bağl ayan şans o y u nla rı emekçisi . Lota ryadan ka ­zanacağ ı b ü y ü k i kram iyel e rl e topl umda hakim sı n ı f konumunu e lde etmek içi n müca del e vere n sosyal ta baka .

Protestyonel P rotesto g österi l e ri n e katılmay ı mes­lek ed i nmiş ki mse . E n popü l e r çal ışma meka nl a rı Ta ksim M eydanı ve İ sta nbul Ü nive rsitesi ö nüdü r . . .

Barbeköy Hafta son la rı n da , yakı nda ki b ü y ü k şe ­h i rd e n a raba la rı y l a gel e n p ikn i kçi l e re b a h çe l e ri n d e y e r g öste ri p ; o n l a ra

198 • İ STAN BUL

manga l , kömü r ve et g ib i ba rbekü mal ­zemel e ri sata ra k e k ge l i r el de eden kü­ç ü k y e rl eşim bö lgesi .

Şeyhvet Di n sömü rüsü yapan ta ri kat l i d e ri n i n kad ı n mü ritl e ri n e d u yduğu c insel i l g i .

N e redeyse h e r ta ri kat ska n da l ı y l a b i r­l i kte , ş e yh i n ta ri kat i çi n d e ki aşm a ktif ci nse l h a yatı da kamuo y u na ma l Um o l u r. Çevresi n e topl ad ı ğ ı m ü ri tl e ri n i baskı alt ı na a l ı p , on l a rı a kl a ge l e n he r türl ü sapı k i l i şki y e zorl a y a n sahte ta ri ­kat l i d e rl e ri n i n g e rçek y üzl e ri d e böy­l e ce o rta ya çı ka r.

Şarklatan Doğu fe lsefe l e ri y l e i l g i l i b i r i ki ta n e kita p o kuduktan son ra ke n dis in i uz­man i lan edip çevre d e ki l e re de şi fa dağ ıtma ya soyunan üçka ğıtçı , sa hte ­ka r kimse . Bu kimsel e r Batı ' dan ge l e n bütün b i l imsel y aklaş ım la rı reddede r-

İSTANBUL • 199

l e r. i nsan l ı ğı n , ru hsal temizl e nme yl e , y ogay l a veya meditasyon l a bü t ün so ­runl a rı n ı aşa bi l e ceği ni i d d i a e de rl e r.

Sürü-nnet düğünü On la rca , bazen yüzl e rce çocu ğ u n a y nı g ü n sünne t ed i ld iğ i d ü ğ ün o rgan izas­y on u .

Haber: "Atatürk Ü nive rsitesi Tı p Fakül ­tesi Çocuk Ce rra hi Anabi l im Dal ı Başka ­nı Prof. Dr . Bedi i Salman , topl u ola ra k yap ı lan sünnet şöl e nl e ri n i n yasakl a n ­ması n ı isted i . Top lu sünnetl e ri n p ropa­ganda amaçl ı yap ı l d ığ ın ı ve çocukl a rı n si yasete a let e di ld iğ in i söyl e y e n Prof. Salman , bu sünnetl e rde hata oran ı n ı n da ço k fazl a ol d uğunu ve ci dd i e nfe ksi ­y o n soru n u bul u nduğunu bel i rtti . " (Hürri yet, 1 3 . 06 .2005)

Rontevu evi M üşte ril e ri n , camla a y rı l a n bi r odada stri pti z yapan hayat ka d ı n l a rı n ı se y -

200 • İSTANBUL

retti kl e ri g e ne l ev çeş i d i . . . H e r şe y se rbest, dokunmak yasa k . . .

Müritmik cimnastik Ta ri kat a y i n l e ri n d e mü ritl e ri n kend i l e ­ri ni ka y bed i p misti k müzi k eşl i ğ i nde yaptı kla rı ve dansa b e nze r fi g ü rl e rd e n ol uşan vücut ha re ketl e ri . . .

Din Kişot Hi çbi r tehl i ke yokke n ud in el den gidi ­yo r" yaygarası y la ortaya fı rl ay ıp , kendi ya rattı ğı hayal i hedefle re ve kişi l e re sal d ı ran ; a rt n iyetli si yasetçi veya i y i ni ­yetl i ama fanati k ve dar gö rüşl ü kimse .

TD K'ya gö re Don Kişot'l u k: Ge re ksiz y e ­r e kah ramanl ı k göste rmeye çal ışmak .

N ot: Ce rvantes' i n b u başya pıtı nda yaş­l ı bi r İ spa n y ol soy l usu , Man ça l ı Don Kişot, o ku d uğu şöval y e roman la rı n ı n ka h raman l a rı y l a ö y l e si n e özdeşl e şi r ki , k e ndis i n i o n l a rd a n b i ri sa n maya

İ STAN BUL • 201

başla r. Tavan a rasmda pasl a nmış d u ­rumda ol a n zı rhı v e mi ğfe ri g i y e r; atı Rossi nante ' ye bi n e r; ha in l e ri cezal a n ­d ı rmak i çi n y ol a koyu l u r. Don Kişot, şa n l ı g e çmi şi n , g ö rkem l i g e l e c e ğ i n b ü y üsüne ka pı l mış , g e rçek d ü n yay la bağ la rı n ı koparmış bi r ka ra kterd i r.

Sentezlektüel Kül tü rü n ü n Doğu i l e Batı ' n ı n , Asya i l e Avrupa 'nm bi r sentezi o l d uğuna i nanan Tü rk ayd ı n ı .

Tü rki y e ' d e d üz en l e n e n u l u sl a ra ras ı zi rve l e rde hep a y nı te ra ne g ündeme gel i r; Boğazi çi Köp rüsü ' n ü n altmdaki beş y ı l d ız l ı sa ray yavrusu meka nl a rda ve ri l e n resepsi y o nl a rda , " Köp rü l e rimiz n ası l Asy a i l e Avru pa 'y ı b i rl eşti ri y o r­l a rsa , Tü rki y e de Doğu i l e Batı ' y ı b i r­l e şti ri r, i ki ta rafm da u y um l u b i r se n ­tezi d i r" d en i r. Ama n e gari p , o resmi zi rve y emekl e ri n e sı rf başörtül ü ol ­d u kl a rı i çi n , başba ka n ve Me cl is baş-

202 • İ STANBUL

kan ı n ı n eşl e ri davet e di l mez . Daha bir pa rça bez üze ri n de bi l e uzl aşamayan b i r kü l t ü r, koskoca i ki k ıta y ı nas ı l u y umla b i rl e şti ri yo r, an l ayan va r mı ?

Vasatandaş O rtalama özel l i kl e re sa hi p vatandaş . Sokaktaki i nsan .

Parkaşüt Büyükl e rimiz boşu boşuna "aman çocu ­ğum sı kı gi y i n " demiy or. İ şte bu öğü­dün ispatı şu haberde : 1 6' ncı mucize : "Boğaziçi Köprüsü ' nden i nti har etmek i ç i n atl ayan 3 0 yaşı n daki te kstil ci n i n pa rkası , rüzgarda paraşüt g ibi şişi nce i n işi ni yavaşl attı ve öl ümden dönmesi ­ni sağl ad ı . Bugüne kadar köprüden at­l ayan 1 6 kişi bu şeki l de kurtul d u . " (Hürriyet, 1 . 2 . 2005)

Sarlateri Tabe l ası nda i nsan ı etki l e y e c ek b i r bi ­çi mde "Şa rküte ri " yazması na ra ğmen ,

İSTANBUL • 203

üst katı nda otu ra n apartman sa ki n l e ri ­n i n bi l d i k y öntem le , bal kondan sepet sa rkı tı p "Recep Efend i . . . " d iye sesl e n ­d ikl e ri v e Sa na , e kmek, sucuk, 1 00 g ram ze yti n , y umu rta, gazete , si ga ra g i bi g ü nl ü k i hti yaçl a rı nı satı n a labi l ­d i kl e ri , b i l d i ğ i m i z maha l l e bakka l ı (ge ne l l i kl e Laz) .

B u eski d ü kkana y e ni is im verme a deti son y i rmi y ı l da orta ya çı ktı . Ye n i mo­daya gö re d ü kkan la rı n eski ve y e ni i siml e ri aşağ ı daki l e r g ib i d i r:

Ba kkal : Şa rküteri Genç i ri si bakkal : Ma rket Kasap : Etevi E rke k be rbe ri : Kuaför Kad ı n be rbe ri : G üzel l i k sal o n u Pi d e ci : Pizza house Pasta ne : Cafe Ha yat kad ı n ı : Eskort Gene l ev: Masaj sal o n u Kamyoncu : Loj i sti k şi rketi

204 • İ STAN BUL

Sürermarket Ara cı n a dol d u rduğu ma l la rı soka k so­ka k g ezere k satmaya çal ı şan küçük es­nafı n mobi l bakka l ı . . .

Semtşeri Sizi n l e a y n ı semtte otura n kişi .

Teenerci 1 3 - 1 9 yaşl a rı nda , s oka kta yaşa y an , i nsa n la rı n y a n ı n d an geçe rken sal avat geti ri p ad ımla rı n ı h ı zl a nd ı rd ı kl a rı ti n e r bağı ml ıs ı g e n ç i nsan .

İ şte b u gen çl e rl e i lg i l i i ki ça rpı cı a raş­tı rma sonucu : 1 - Ki msesiz Çocukl a rı Ko ruma De rn e ­ğ i ' n i n 1 0 i l i ka psayan a raştı rması na gö re , a n kete yan ı t ve renl e ri n ü çte b i ri kimsesiz çocukl a r ko nusunda peşi n e n ol umsuz tutum i çi n d e : • Katı l ımcı l a rı n b ü y ük çoğun l uğu kap ­kaç, hı rs ızl ı k gi bi suçl a rı n çoğ un l uğunu ti ne rci çocukla rı n işl e di ğ in i düşünü y or.

İSTAN BUL • 205

• Soka kta yaşayan çocukl a r ko nusunda e n b ü y ü k sorum lu bu çocukl a rı n a i l e l e ­ri g ö rü l ü y o r. (cnnturk. com, 1 6 . 03 . 2005)

Acaba en b ü y ü k soruml u g e rçekten de bu çocu kl a rı n a i l e l e ri m i ? Bakal ım : 2 - Başa k Kültü r v e Sa nat Vakfı ' n ı n Ara ­l ı k 2003 'te başl ay ı p b i r y ı l boyunca sü rd ü rd ü ğ ü "Soru n Etme Sah ip Ç ık" p roj esi , 1 989-99 y ı l l a n a rası nda zo­ru nl u göç le i stanbu l ' a ge lm iş ai l e l e ri n ha la ekonomik, sosyal v e kültü rel güç­l ü kl e rl e boğuştuğunu ; öze l l i kl e çocuk­l a rı n bu sü reçte n çok kötü etki l e n di ğ i ­n i o rta ya çı ka rdı . Proje kapsam ında , Doğu ve G üne ydoğu ' dan zorl a göç etti ­ri l e re k Ka d ı k ö y , Ü m ra n i y e , B e y koz, Pend i k gibi d okuz i l ç eye y e rl eşen 500 a i l e ve 3 69 çocu k i l e gö rüşü l d ü . Rapo­ru n zorun l u göçün sonuçl a rı o l a ra k be­l i rl e d iğ i başl ı kl a rdan bazı l a rı şun l a r: • Zate n y ete rl i isti h d am a lan ı olmayan ve d üzen l i ke nt hal i n i a l amayan böl ge

206 • İSTANBUL

kentl e ri n de bu probl eml e r a rttı . • Göç etme k zorunda kal an l a r asga ri düzeyde a ld ı kl a rı eğ itimden de mah ­rum kal d ı . Çocukl a r a i l e e ko nomisi n e katkı i çi n çal ı ştı rı lmaya başl and ı . · Göç etme k zoru nda ka l an l a r potansi ­ye l suçl u ola ra k a lg ı l a nmaya başl a nd ı . Göç a l an kentl e rde ı rkçı l ı k, şoven l i k, etni k a y rı mcı l ı k a rttı . (B İA Haber Merkezi, 22 .02 .2005 , Erhan Üstündağ)

Köy makam Muhta r. B i r kö y ü n e n b ü y ü k i da ri g ö ­revl is i . Ke nd i o rtam ı nda ö n eml i i n sa n . Ka yma kamı n v e devl eti n köy l ü k y e r­d e ki temsi l cisi .

Çiğmento H e n üz tam se rtl eşmemiş ı sl a k çimen ­to .

Bazı kimsel e r, i ç güd üsel b i r eğ i l im le , üze ri n e basmak i ste rl e r. Daha ga ri pl e ­ri isim l e ri n i yaza r, ta ri h ata r, e n i l e ri

İ STAN BUL • 207

sevi y e d e ki ra hatsızl a r ise h i ç üşe nme­y i p e l i zl e ri ni çı ka rı rl a r. B i r ga ri p dav­ra n ı ştı r.

208 • D EVLET- İ ALİ İ LE İ LİŞK İ LER-S İYASET

Kamu Sutra İ şi n i b i l e n özel sektör şi rketi n i n ; d oğu kü l t ü rü n e has te kn i kl e r ku l l a n a ra k, a l tta n g i ri p üstten çı ka ra k, uzun y ı l l a r b i r kamu ku ru l uşu n u n bal l ı i h al el e ri n i a la bi l mesi . İ nşaat, pe rsone l se rvisi ve y emeğ i , temizl i k ve güven l i k h izmet­l e ri g i bi i şl e rde sı k rastl a n ı r. ( Kama Sutra : Uzakdoğu köken l i sevi şme ve e roti zm öğ retisi . )

Kıdemokrasi Akl ı n , b i l i m i n v e y a h u k u ğ u n d eğ i l , y aşça ve rütbece üstte o la n kişi l e ri n sözü n ü n ge çti ğ i y ö netim bi çim i .

Bürokrant Kamuda çal ışa n üst d üzey gö revl i n i n , pozisy o n u n u köt ü ye ku l l a n a ra k e l de etti ğ i h a ksız ge l i r.

Afbone Si yasi l e ri n çı kardı kl a rı afl a rdan yarar­l a n ı p se rbest kal dı kta n h emen son ra

DEVLET- İ ALİ İ LE İ LİŞK İ LER-S İYASET · 209

b i ri si n i n ca n ın ı yak ıp te kra r i ç e ri g i ren , af-suç- hapi s abonesi azı l ı sabı kal ı . . .

İ statisti kl e r, ge ne l afl a sal ı ve ri l e n suç­l u l a rı n y üzde 23 ' ünün te kra r suç işl e ­y e re k ceza evi n e döndüğünü ortaya koy uyo r.

Asıker Bi r aske ri n h e r zaman h e r y e rde ci dd i ve sert ol ması g e re kti ğ i ne i nanan eski kafa l ı o rd u mensu bu . O y sa mode rn a n ­l amda , aske rl i k d e b i r mesl e kti r. O rta ­l ı kta ası k s u ratl a gezmen i n , i n san la ra h öt-zöt yapman ı n b u mesl e kte başa rı -l ı o lmada bi r rol ü y oktu r.

·

Buz Cumhuriyeti Yı l ı n sekiz ay ı yo l l a rı kar ve buz a ltı n da kal d ı ğ ı i çi n u l aş ı l amayan , ta rı mdan başka d i şe d okunu r ge l i ri o l mayan , uzun dönem le r t e r ö r ve olağanüstü hal i çi n d e yaşamış, y olsuzl u ğun , fa ki rl i ğ i n ko l g ezd iğ i doğudaki kasaba ve köy -

z ı o . DEVLET- İ ALİ İ L E İ LİŞK İ LER-S İYASET

l e ri miz . (Muz Cumhu ri y eti : M uz, ka hve gibi ta rım maddel e ri n i ge l i şmiş ü l ke­l e re sata ra k hayatta kalmaya çal ı şan , d emokrasi l e ri sı k sı k da rbe l e rl e kesi ­l e n G ü n e y Ame ri ka ve Afri ka ü l kel e ri . )

Etrafta sı k sı k "Tü rki y e bi r M uz Cumhu­ri y eti d eğ i l d i r" kl i ş esi n i d u y a rsı n ı z . Doğ ru d u r, ç ünkü ü lkemiz daha çok b i r "Buz C umhu ri y eti "d i r.

Demodegoji Miad ı 1 980 ' l e r d e d o lm u ş i d e ol oj i k kavra ml a rı v e söyl em l e ri ku l l a n a ra k y apı l a n popül i zm , hal k ya l akal ı ğı . . .

Demokraşitizm Eme kl e m e d ö n em i n d e , g e re kl i sisteml e ri y e rl e şti remed iğ i i çi n , iske ­l e ti o l uştu ra n sivil ku rum l a rı g ü çl e n e ­meyen v e d i re n ç kazanamayan ü l ken i n mu sta ri p o l d u ğ u ra hats ızl ı k . Raşiti k s ü re ç u y g u n tedavi l e rl e d u rd u ru l a ­mazsa, ü l ke b ü y ümeye v e ha re ket et-

DEVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İLER-S İYAS ET · 2 1 1

meye başl ad ı ğ ı nda b ü y ü k sorun l a r y a ­şa r. Demokrati k rej im , yaşıtl a rı na kı ­yasl a daha g e ç y ü rü r, daha çab u k y o ­rul u r. B üny esi hasta l ı kl a ra d a h a çab u k y en i k düşe r.

KİT (Kamu İktisadi Tevekkülü) i n san l a rı n n eden ol d uğu kazal a rı Al l a h 'ı n ta kdi ri n e bağl a yan kamu kuru­l uşu .

22 . 07 . 2004 ta ri hi nde Sakarya Pamuko­va ' da yaşanan (36 öl ü , 8 1 ya ra l ı) h ı z ­l and ı rıl mış tre n kazası sonrası nda Dev­l et Dem i r Yol l a rı müdü rü n ü n yaptı ğ ı resmi açı kl ama : " Kaza Al l ah ' ı n ta kdi ri . "

Hata limanı/hata meydanı (DH M İ: Devlet Hata Meydanlan İşletmesi) Me y dan ı boş bu lan si yasetçi l e ri n 2, 5 mi l ya r do l a r ha rca ya ra k " H e r i l e bi r ha­va l im a n ı " sl o g a n ı y l a y a ptı rd ı k l a rı , ama tal e p e ksi kl i ğ i n den , i l i n THY'n i n g ü z e rga h ı n d a o lmaması n d a n y a da

212 • D EVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İ LER-S İYASET

tekn i k n e d e n l e rd e n do l ay ı ku l l a n ım d ışı kal a n hava a l an ı .

· Eski b i r u laştı rma bakan ı n ı n ku l l a nd ı ­ğı ifadey l e , "Sebze ku ru tmak i çi n ku l ­l an ı l a n" b u hava meydan l a rı n da n 6 'sı (Si n op , Tokat , Z o n g u l d a k/Ça y cuma , U şa k, Sivas ve Bal ı kesi r/Me rkez) 2002 y ı l ı n d a kapatı l dı . • Türki ye ' de , bütün meyda n la ra g e r­çekl eşen d ı ş hat ve i ç hat trafi ğ i n i n y üzde 9 2 'si n i sad ece 4 b ü y ü k hava l i ­manı karşı l ı y o r. • Tü rki y e ' n i n hava trafi ğ i n i n y üzde SO 'si Atatürk H ava Liman ı ' nda g e rçek­l e şi y o r.

Beleştrik Kaçak ku l l a n ı l a n e l e ktri k .

N ot: 1 4 Oca k 2004 ta ri h l i gazete habe­ri n d e n : TEDAŞ, Türki y e g e ne l i nde y ap ­tı ğı 1 2 mi l y o n 427 bi n 839 abone tara ­ması nda , 66 1 bi n 290 abonen i n

DEVLET- İ ALİ i LE İ L İŞK İ LER -S İYASET · 213

(% 5 , 3) kaça k e l ektri k kul l a ndı ğ ı nı tes­pit etti . Bazı doğu i l l e ri n de % 60 'l a ra kada r çı ka n e le ktri k h ı rsızl ı ğ ı n ı n e ko­nomide yol a çtı ğ ı zara r y ı l l ı k 1 , 5 - 2 mi l ­y a r dol a r o la ra k tahm in edi l i yo r. E lbet­te bu zara r, fatu ra la rı n ı d üze n l i ödeyen abonel e ri n sı rtı na bi nmektedi r . . .

İstihbayat Gün cel l i ğ i n i , önem in i ve d e ğ e ri ni y i ­ti rmiş g i z l i s e rvis h abe ri .

GAPlumbağa 1 97 0' l e rd e teme l i atı l a n , b i tmesi i çi n i hti yaç d u y ul a n mi l y a r dol a rl a rı n ancak bi r kı smı bu l u nabi l d i ği i çi n d e çok ya­vaş i l e rl e y e n , Tü rki y e ' n i n e n b ü yük, d ü n ya n ı n ise 8 'i n ci b ü y ü k p roj esi . . . Öd e n e k ya ratı l a bi l i rse GAP' ı n e n e rken 20 1 0 y ı l ı nda biti ri lmesi h edefl e ni y or.

GAP' ı n proje a lan ı Fı rat ve Dicle havza ­l a rı i l e y u ka rı Mezopotamya ova l a rı n da y e r a l an 9 i l i kapsı y or:

Z14 • D EVLET- i ALİ İ LE İ L İŞK İLER-S İYAS ET

Adı yaman , Batman , Di y a rbakı r, Gazi ­antep , Ki l is , Mard i n , Si i rt , Şanh u rfa ve Şı rna k (ü lkemizi n top lam y üzöl ç ümü­n ü n yakl aşı k % l O' u ) . P roj en i n geci k­mesi n i n e n öneml i neden l e ri n i n başı n ­d a ; s o n on b e ş y ı l d a yaşa n an krizl e r ve terörl e mücade l e i ç i n a y rı l a n askeri ha rcamal a rı n e konomiye geti rd iğ i y ü k sayı l ı y o r. (Sabah, Necmiye Uçansoy, GAP Dosyası . )

Fişgüzar Kimse ondan böy le b i r şey yapması nı istememişken, yasala rı ve y etkisi n i aşı p i nsan ları sağcı , sol cu, Batı yanl ıs ı , ge ri ­ci vb. di y e fişl eyen , bu y öntemle ül ke bütün l üğünü ve bağımsızl ı ğ ım korudu ­ğunu zanneden fazla gayretl i kimse .

Soyurtsever Yu rt sevg is i n i k o n u şmad a n e y l eme dökemey e n sözde vatanpe rve r. U l u su­n uzu sevmekten daha ö n eml is i , sev­mesi n i bi l me kti r.

D EVLET- İ ALİ İ L E İ L İŞK İLER-SİYASET · 2 1 5

Sevkreter Bazı resmi ku rumla rı n g i ri ş katı nda y e r a l a n dan ı şma böl ümünde , küçücük b i r pence re n i n önünde otu ra n ve gö revi , vata ndaşı üstü n kö rü d i n l ed i kte n s o n ­ra , o n u i l g i l i böl üml e re y ö nl e n di rme k o lan ba yan y etki l i .

Sü re kl i si g a ra i ç e rl e r. Kend i l e ri n e "ab ­l a , bacım" d i y e hitap e d e n ga ri ban l a rı haşl amaktan hoşl a n ı rl a r.

Yasa-lak Çok çal ı ş ıp , e kmeğ i ni e meğ i nden , ze ­kası ndan , bi ri kim i nden çı kara cağ ına ; hayatı n ı , mevzuatı n boşl u kl a rı n d an ve a çı kl a rı n d a n y a ra rl a n a ra k kaza n a n topl um asal ağ ı , pa razit şah ıs .

H e rkesi saf, b i r te k ke ndi l e ri n i a kı l l ı , daha doğ rusu ku rnaz zanneden b u ki ­şi l e r s ü re kl i Resmi Gazete o k u rl a r. E n kaşa r avu katl a rı tuta rl a r. H o rt um , zim ­me t ve ya hı rsı zl ı k g ib i yap ı şka n - ki rl i

2 1 6 • D EVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İLER-S İYAS ET

i şl e ri n i hal l etti kte n son ra d a sızdı kla rı çatl a kl a rdan dışa rı y a a kı p sı rra kad em basa rl a r.

Devl et, kam u ya ta ktı kla rı mi l y a rl a rca dol a rı y u rtd ışı ndaki kasal a rı na zu lal a ­y a n bu til ki a rkadaşl a rı e r ve ya g e ç y a ­kala r. Kaçarke n g e ri d e kal a n bi rkaç parça l ü ks mal ı sata ra k mi l y on dol a r sevi y esi nde tahsi lat yapa r. G ö re n de ada let y e ri ni b ul d u , b u rası bi r h u k u k devle ti d i r, s u ç, y a p an ı n y an ı n a kalmaz za n n ed e r.

TMSF (Tapon Mallar Satış Fonu) Mi l ya rl a rca dol a rl ı k batı k b anka borç­l a rı n ı , ho rtumcu la rı n kaçarke n g e ri de bı ra ktı kl a rı e l d en düşme ma l l an sata ­ra k kapatmaya çal ı şan kam u ku rul uşu . İ şte bi rkaç habe r:

"TMSF ' n i n 24 mil y a r dol a r za ra rl a dev­ral d ı ğ ı bat ı k ba n ka l a rı n , fa i zl e ri y l e bi rl i kte kamu y a topl am mal i y eti 4 6

D EVLET- İ ALİ İ LE İ Lİ ŞK İ L ER-S İYASET · 217

mil y a r d ol a rı b ul d u . Bu mal i y eti n 2004 son u iti b a ri y l e 1 , 8 mi l y a r d ol a rl ı k kıs ­mı ta hsi l e d i l d i . B undan son ra da t op ­l am 6 , 3 mi l y a r d ol a rl ı k ta hsi lat y apı l a ­cağ ı h e sapl a n ı y o r. B u n a g ö re batı k banka mal i y eti e n fazla 37 , 6 mi l y a r d ol a ra düşü rül e bi l ecek . Başka b i r ifa ­dey l e , b u mi kta rda za ra r kamu ta rafı n ­d a n karşı l a nmış ol a ca k . " (Milliyet, 1 6 Mart 2005)

• "TMSF , U za n ve Dem i re l a i le l e ri n d e n haczed i l e n i çk i , p u ro ve p u ro a ksesu ­va rl a rı n ı n satışı ndan 5 7 bi n 2 5 5 YTL ge l i r e l de etti . . . " (ntvmsnbc.com, 2 1 Mart 2005)

• "TMSF, Uza n G rubu ve e l kon ul a n Egeba n k' ı n eski sa h ib i Yah y a M u rat D emi re l 'd e n haczed i l e n spor a l e tl e ri i l e 1 1 a ra cı satışa çı ka ra ca k. " (Sabah, 5 Ocak 2005)

• "TMSF , Uzan Ai l esi ' n i n otu rd u ğ u

ZlB • DEVLET- İ Ali İ LE İ L İŞKİ L ER-S İYAS ET

Ahmet Afif Paşa Yal ı sı ' n daki kiş isel eş­ya l a rı 9 Nisa n 'da a ç ı k a rtı rmay la sata ­cak . Eşya l a r a rası nda bu l u nan Kemal ve M ela hat Uza n ' ı n ka ry olası 600 YTL bedel l e satışa ç ıkarı l d ı . " (Vatan, 4 Nisan 2005)

Bu h ızda ve tempoda g i de rse k 37 , 6 mi l y a r dol a r bo rcu kapamak kaç pu ro veya ka ryo la a l ı r acaba?

Hemşo-venist H emşeh ri l e ri n i ü l ke n i n d i ğe r böl g e l e ­ri n d e n g el e n i nsan l a rda n üstün gö re n ; patro nsa işy e ri n de sad e ce köy l üsün ü ça l ı ştı ra n ; b i r ş i rkette y ö n eti c i y s e mem le ketl i si n e torpi l y apan , kı rsa l l ı ğ ı üze ri n d e n atamamış bağ naz kimse .

İsimilasyon Bir ü l ken i n , etn i k kökenl i vata ndaşl a ­rı n ı , çocukl a rı n a ana di l l e ri n d e ve kü l ­tü rl e ri n d e y e r al a n i si ml e ri ve rmel e ri n i e ngel l e y e re k asimi le etmesi .

D EVLET- İ ALİ İ LE İ LİŞK İ LER-S İYASET · 219

Zaman ı nda Bu l ga rista n 'da Tü rk azı n l ı ­ğ ı n i sim l erin i n zo rla değ işti ri lmesi b u ­na i yi bi r ö rne kti v e ül kemizde b ü y ü k i nfia l e n e d en olmuştu . O ysa s o n y ı l l a r­da benze r d u rum la rı Tü rki y e i ç i n de d u y ma y a baş l a d ı k . N e yse k i e tn i k i siml e r konul ması y la i l g i l i yasak , AB zoru y la da olsa, kal d ı rı l dı . Şimd i sı ra u yg u lamada !

Krizmatik lider Hal kl a rı n veya şi rketl e ri n , şavaş, eko­nomik bunal ım g ibi zor a nl a rı nda o rta ­ya çı ka n ; soğ ukkanl ı l ı k ve üstün d ikkat kal itesi , se rt yönteml e ri u y g ul ayabi l ­me becerisi , e n e rj i ve ka rizması say e ­si n de i nsan l a ra önde rl i k e d en l i d e r ti pi .

B u g ün ül kel e ri n re ka beti , savaş me y ­dan l a rı n d an bi l im , sa nat ve tekno loji a l a n l a rı n a taş ı n d ı . İ n d ra Gandh i ' n i n ifadesi y l e , " Li d e rl i k, eski d e n kas gücü d emekti , şimd i i se i nsan l a rl a a nl aşa ­bi l me k an l am ına ge l i y o r. "

220 • DEVLET- İ Ali İ L E İ L İŞKİ LE R -S İYASET

5-iJahi adalet Çağdaş h ukuk sistem ine alte rnatifl e r a ra y a n i n san l a rı n , e l l e ri n e b i r si l a h ge çi ri p ke nd i l e ri n e yap ı l a n ha ksızl ı ğ ı veya sal d ı rı y ı hemen an ı nda ve y e ri n ­de ceza l andı rma e ği l im i . i l ke l h u k uk a nl ay ı şı . . .

Son zaman l a rda evi n e g i re n h ı rsı zı vu ­ra n ki şi n i n ceza a l ı p al maması ta rtı şı l ı ­y o r. Eve g i re n adamı i nfaz etmeyi sa ­vunan l a rı n e n ateşl i si , daha ı l ıml ı ve i nsan cı l ol ması b ekl e nen , sol kanatta n b i r bayan mi l l etveki l i . Sah ip ol d u ğ u ta bancal a rı ge ri n e g e ri n e kame ra l a ra göste re n bu mi l l etve kil i n e gö re , dev­l et ca n ve mal g üve n l i ğ i n i koruyam ı ­yo rsa , vata n daş ke n di iş i n i ke n d is i ha l l e debi l mel i ve eğe r ül ke "Vahşi Ba ­tı "ya dönmüşse, yasal a r da bu düzene u y um sağ lama l ı . . .

B u mantı kl a , a rka kol t ukta n ça ntamızı çal a n ka p ka ççı çocuğu ve ya a rac ım ıza

DEVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İLER-S İYASET · 221

ça rpan sü rücü y ü de, torpid o gözü nde sakl ad ı ğ ımız sil a hı mızla vu rma hakkı ­mız doğuyo r. Son u çta a rabamız da ki ­şi sel a l an ı mız de ği l m i?

Muhayalefet partisi Bi ri n ci l gö revi h ü kümeti n ic raatı n ı e leş­ti rme k, aşı rı l ı kl a ra karşı çı kmak ve d en ­ge kurmak olması na rağmen kendi i çiş­l e ri , hizi pl eşme ve güç çe kişmele ri y ü ­zünden Mecl is'te ağ ı rl ı ğ ı nı koyamayan , va rl ı k göste remeyen , a rada bi r gö rü n üp y i n e kaybo lan muhal efet partisi . . .

Habralb etmek Kişi n i n , bi r suçu veya kusuru , bir a kra ­ba n ı n , ta n ı d ı ğ ı n , üst d üze y b ü rokratı n veya ensesi kal ı n bi r si yasi n i n hatı rı i çi n , b i l e re k ve iste y e re k ö rtbas etme­si , s akl amas ı . H a tı r i çi n ka n u nl a rı n çi ğ n e nmesi n e göz y umması . . .

Yargısız insaf Deri n devl eti n , be l l i amaçl a rl a ku l l a n -

222 • D EVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İ LER-SİYASET

d ığ ı ka ra nl ı k adaml a rı , ü l ken i n h u ku k sistemi d ışı nda bı ra ka ra k koruması ve kol l aması . N o rmal vata ndaş işl ed iğ i n ­de ağ ı r hap isl e cezala nd ı rı l a ca k suçl a ­rı n me rhametl e ka rşı l a nması .

Şiirtica Ge ri ci l i ğ i n ve bağ nazl ı ğ ı n , kend i d ü ­şünce l e ri n e u ymayan şii ri bi l e yasak­l a y abi l ece k kada r i l e ri aşaması , ümit­siz vakası . Kron i k i rti ca .

Efend im , kel imeye i l h am o l an ola y ımız şöy le ge l işi r: 25 May ıs 200S 'te , Muğ ­l a ' n ı n Mi l as i l çesi Anadol u Lisesi ' n deki şi i r d i n l etisi n d e Nazı m H i kmet'i n 1 1Va ­ta n Ha i n i " şi i ri n i o kuyan ö ğ re n ci Kay ­makam tal imatı yl a g özaltı na al ı n ı r. Li ­se l i ü ç saat sorg ul an ı r ve son ra se rbest b ı ra kı l ı r. Kon u yl a i lg i l i g ö rüşü soru l an başba ka n ı mız ise , 1 1 S i z ben im şii rime nası l ba ktı ysan ı z, ona da ö y l e bakı n . B e n , sad e ce , a y n e n o g e n ç g i bi şi i ri o kuyand ım . Bu tü r şey l e ri doğ ru bu l -

D EVLET- İ ALİ İ LE İ LİŞK İ LER-S İYASET · 223

mamız mümkü n deği l . Kal d ı ki , Kopen ­hag Siyasi Krite rl e ri ' y l e bu işl e r a rtı k o rtadan kal ktı " d e r.

Çifte(telli) standart Kura l l a rı ve ka n u nl a rı ta rafsı zca u y g u ­l amakl a y ü küm lü bi r oto rite n i n ve ya resm i k u ru m u n , k e n di si n e d üşman ol a n kişi l e r s u ç i şl e d i ğ i n de e n ağ ı r y aptı rı ml a rı y ü rü rl üğe koya rke n , y a n ­daşl a rı , dostl a rı a y n ı k u ral l a rı çi ğ ned i ­ğ i n d e b ambaşka y a rg ı y a va rma l a rı . N ed e ni ni kamuo y u na a çı kl amaya ge l ­d iğ i n d e de , göğüs ve göbek titreterek , g e rd a n kıv ı rta ra k kon u y u g ü rü l te y e geti rmel e ri . Şa rk to pl um la rı n da hakim o l a n h u k u k an l ay ı şı .

Böy l e sad e ce kend i n e müsl üman ol ma d u rumla rı n a b i r ö rn e k 2005 y ı l ı n ı n ba­şı nda yaşand ı . O kuduğu bi r şi i rd e n do­l ay ı ge çmişte başı yasal a rl a be l a ya g i ­re n ve o zaman özg ü r d üşünce , fi ki r s e rbestisi , d emokrasi hava risi kesi lmiş

2 Z4 • D EVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İLER-S İYASET

ol a n başbakan , iş ke nd isi n i h i cve den ka ri katü rl e.re ge l i n ce , işi g ü cü b ı ra kı p miza hçı l a ra tazminat daval a rı a çmaya başl ad ı .

Milisyoner Gö revi bi r d in i , öze l l i kl e de H ı risti y a n ­l ı ğ ı y a ymak o l a n , ama İ n ci l dağ ı tı p , i sa 'y ı ta n ı tma g i b i pasif p ropa ganda yöntem l e ri y e ri n e , i nsan l a rı zor ku l l a ­na ra k i kna etmeyi seçen sil a hl ı ve gö ­zü dönmüş kimse . He r di n i n fanat iğ i te hl i kel i d i r . . .

Terszkere Mart 2003 'te acemi AKP h ü kümeti ta ­rafı n d a n ümit ve ri l e n , b e kl e nti y e so­kul a n ABD ' n i n , "Ame ri ka n askerl e ri n i n ge l i şi ve Tü rk askerl e ri n i n Kuzey l ra k'a g id işi y l e i l g i l i tezke re " M ecl is tarafı n ­dan re ddedi l i n ce te rs köşey e yatması , b ütü n o p e ra sy o n p l a n l a rı n ı g ö zd e n ge çi rme k ve de ğişti rmek zoru n da kal ­ması . Bu a ndan son ra da Bush yöneti -

D EVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İLER-SİYASET · 2 25

miy l e Tü rki y e a rası nda soğ u k rüzgarl a ­n n esmes i .

Soyasi parti Be l l i b i r soy , ı rk ve ya etni k g ru p üze ­ri n d e n si y a se t yapan , b u z üm re n i n topl umdaki d i ğ e r g ru pl a ra üstü n o l d u ­ğ u na i nanan parti . Aşı rı mi l l i y etçi l i ğ i n ve muhafazaka rl ı ğ ı n teme l i nde yatan teh l i ke l i p ol i ti k felsefe .

Vetodoloji Son i kti d a rl a d evl eti n en üst makamı a ras ı n d a yaşa n a n g i zl i ç e ki şmed e , c um h u rbaşka n ı n ı n a kl ı n a ya tma yan yasa l a rı e n g el l em e k i çi n u y g ul ad ı ğ ı metot. Sü re ç ad ım ad ım şöy l e i şl e ­me kted i r: 1 - Ö nce yasa tasa rı sı M e cl i s 'e i ade e di l i r. 2 - Mecl i s, vi rg ü l ü n e dokunmadan y a ­say ı Köşk'e g e ri postal a r. 3 - Cumh u rbaşkan ı , son çare Anayasa Mahke mesi ' n e başvu ru r.

226 • D EVLET- İ ALİ İLE İ LİŞKİLER-S İYASET

Bi r tü r " yasa ten isi " o y u n u na dönen bu sü re ç h e r sefe ri n d e bi re b i r te kra rl a n ı r.

DavaJüasyon Kamu vi cda n ı n ı ra hatsız e d e n bi r ol a ­y ı n patl a k vermesi n d en h emen son ra , s u çl ul a r a l eyh i ne apa r topa r a çı l a n da­van ı n s ü re ç i l e rl e di kçe , y a rg ı n ı n kend i yavaşl ı ğ ı n dan veya b i ri l e ri ta rafı n d a n yavaşlatı l ması ndan do lay ı ö nem ini ve değe ri n i yiti rmesi . En so n u nda da za ­man aşım ı n a u ğ ra y a ra k g ü n d emde n tamamen d üşmesi . Suçl ul a rı n da fı r­satta n istifa d e se rbest kalması .

İ şkence , y ol suzl u k, i hmal , h ortum la ­ma , mafy a -devl et i l i şki l e ri ve i nsan hakl a rı i hla l l e ri i l e i l g i l i a çı l a n daval a ­rımızı n ti p i k kade ri . . .

l rktica I rk köken l i g e ri ci l i k .

İ rti ca, g e ri y e gitme , mevcut düzeni ve -

DEVLET- İ ALİ İ LE İ Lİ Ş Kİ L ER-S İYAS ET · 227

ya çağdaş, evrensel fi ki rl e re dayanan topl um ya p ısı n ı de ği şti rme k demek; ama i rti ca d e ni l i n ce bizim a kl ı mıza sa ­dece d in i esas a lan ge ri ci l i k gel i yo r.

O ysa aşı rı mi l l i y etçi y a kl aşım la rda da b e nze r kökte n ci y a kl aşım la r ve gel iş im ka rşı tl ı ğ ı söz konusu .

Aklanbaç T. C. d e ri n g ü çl e ri yl e , kal a ntor, hatı rl ı , ağ ı r ve su çl u abi l e r veya e nsesi yağ l ı ho rtumcul ann oynad ı kl a rı sakl a n -akl an o y u n u .

B u o y u n d a , b el l i odakl a rdan , hap is c e ­zası a lacağ ı tüyosun u ka pan kişi h e ­men y u rtd ışı n a kaça r v e sa kl a n ı r. Dev­l et ve güve nl i k g ü çl e ri ise o ka çarke n gözl e ri ni y uma r ve " 1 , 2, 3 . . . 1 5 g ün , ö n üm a rkam sağ ım sol um sakl a nma­yan ebe -sobe" şe kl i n de sa ya r. So n ra da b ü y ü k bi r h eves ve ci d di y etl e suç­l u y u a ramaya başla r.

ZZB • DEVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İLER -S İYAS ET

Böy lece ay l a r y ı l l a r geçe r. Bi r ta rafta dava kör topal devam ede rken , kend i ­si n d e n ancak g ı yabı n da h esa p soru la ­bil e n şa h ı s gü l g i bi g e çi nmekted i r. İ ş ­t e tam bu sı ral a rda ya bi r af çı ka r, ya de l i l l e r ad l i y ede yana r ya da şahitl e r o rtadan ka y bol uve ri r. H i çb i r ş e y ol ­mazsa "daval üasyon" g e rçek leşi r; h e ­sap d öne r sap d ö n e r . . . U y g u n o rtam sağl a n dığ ı n da söz kon usu k iş i ü l kesi ­ni n hasreti n e dayanamaz ( ! ) ve ge l i p tesl im ol u r; ama zaten bu s ü rede suç­l a rı n çoğ undan a kl a nmıştı r.

Mimliyetçi Mi l l i y etçl l i k, vata nseverl i k kisvesi a r­d ı na sa kl a n ı p h e r tü rl ü yasad ı şı ha l tı y e d i ğ i i çi n kamu o y u nca mi ml e n e n , am a h e r defası nda d e ri n d evl eti n h i ­mayesi n de se rbest kal a n şüphe l i ve te h l i ke l i şah ıs . Türki y e 'de bi r döneme damgası n ı vu ra n -ve vu rmaya d evam e d e n - su çl u p rofi l i .

D EVLET· İ ALİ İ L E İ L İŞK İ LER-SİYASET · 229

Yeşil pasaport Kanunl a başı d e rde g i re n ka ran l ı k şah ­sı n "a razi y e u ymak" amacı y l a y u rtdı ­şı na kaçarke n ku l l and ığ ı a y rı ca l ı kl ı pa­sa po rt ci nsi .

Oytobüs Si yasi l e ri n seçim öncesi n de y u rd u g e ­zi p ha l kta n o y i stemek i ç i n ku l l a n dı k ­l a rı , hopa rl ö rl e ri n den yay ı l an si ni r bo­cuzu u y d u ru k şarkı l a r, kı ra ano nsl a rl a g ü rü l tü ki rl i l i ğ i y a rata n , miti n g l e rde üstü ne çı kı l ı p hamasi n ut u kl a r atı l a n , b ü y ü k ve cafcafl ı seç im otobüsü .

Minnetvekili Si yasi ka ri y e ri veya b i ri kimi olmama­sı na ra ğmen , be l l i çı ka r g rup l a rı n ı n , g ü ç oda kl a rı nı n veya iş çevre l e ri n i n mal i v e si yasi deste kl e ri yl e M ecl is 'e g i rme yi başara n , on l a ra ol a n vefa bor­c u nu öd e yebi l mek i ç in de b ütün zama­n ı n ı , kam u ku ru l u şl a rı n d a ev ra k ve i hal e ta ki b i , bi ri l e ri n i işe sokma g ibi

230 • DEVLET- İ ALİ İ L E İ L İŞK İ LER-S İYASET

geti r g ötürl e re ha rca yan ezi k parl a ­me nte r. M i l l eti n d e ği l , başka l a rı n ı n ve ki l i , d emokrasi kambu ru kişi l i k .

Volitikacı Te k amac ı , Me cl is 'e g i rdi kte n son ra doku n ul mazl ı ğ ı n ı , mi l l etve ki l i n üfuzu ­n u ve bağ lantı l a rı n ı ku l l a n a ra k, ha ksız yo l l a rdan ve kı sa zamanda ba l l ı ka ­zanç l a r e l de etme k ol a n y oz si yasetçi .

Reyelan Bi r seçimde bi r parti y e ve y a si yasi g ö ­rüşe başka pa rti v e y a gö rüşl e rde n b ü ­y ü k sa y ı l a rda o y ka y ması , a kması . Se­çimi ka y beden pa rti n i n d i ri d i ri gömü l ­mesi , iş i n i n bitmesi .

Sütvansiyon Devl eti n süt ü reti cisi n i sü bvanse ede ­re k p lans ız ü retimi v e t embe l l i k i çi n d e ol a n se ktö rü ö d ül l e n d i rmes i . (Sübva n ­si y o n : Devle ti n bel l i bi r s ektörü koru ­mak amacı yl a yaptı ğ ı pa ra ya rdımı . )

D EVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İ LER-S İYASET · 231

İ şte bir s ütvansi y on habe ri : "Günde bi r mi l y o n eve üc retsiz süt . Ta rım Baka nl ı ­ğ ı , süt s ektörü n ü n ü retim fazlası i sya­n ı n ı n a rd ı ndan bi r süt kampanyası ha ­zı rl ad ı . Ü l ke ni n e n y oksu l y üzde 6 'l ı k böl ümü n ü ol uştu ra n bi r mi l y o n a i l e ye g ü nde b i r l i tre sü t dağ ı tı lacak . Bu ka p­samda 365 bi n ton sü t dağ ıt ı l ı rke n , sektöre 352 mi l y o n YTL kay n a k a kta rı l ­m ı ş o laca k . " (Hürriyet, 20. 04. 2005)

Kural : İ y i si yaset , yan l ı ş e konomid i r. Doğ ru e konomi kötü si yasetti r . . .

Soy kurum Bi r pa rti n i n i kti da ra ge l d i kten h emen son ra , bi r kam u ku rumunda , ön ceki i k­ti da rı n y andaşl a rı n a y ö n el i k başl attı ğı gen i ş çapl ı si nd i rme , tasfi y e etme ve işte n çı karma operasyonu .

Si yasi kad ro laşma, kamu ku rumla rı n ı a rpal ı k o l a ra k gö re n pa rtil e r ta rafı ndan

232 • DEVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İLER-S İYASET

bi r ge l e n e k hal i n e geti ril mişti r . i st is­nasız her i kti da r d eğişi kl i ği n de bu ac ı ­mas ı z k ı y ı m yaşa n ı r . B e kç isi n d e n müsteşa rı na , g e nel müdü r ünden sek­rete ri n e kada r değ i ş i k kademe l e rd e n kafa la r u ça r. i nsa n l a r d a h a kötü pozis ­yon l a ra ata n ı r veya ü l ken i n üc ra y e rl e ­ri n e sü rü l ü r, bi r nevi te h ci r u y g ul a n ı r.

Nüfuz patlaması Uzun y ı l l a r g en çl i k kol l a rı n da he r tü r anga rya i şi yapan sı radan ki şi n i n , par­t is i i kti d a ra ge l d i kten kısa sü re son ra ed i n diğ i iti b a r a rtı şı . Kend is in i ö n eml i bi r şahsi y et ol a ra k gö rmey e başl ama­sı . Devl et dai rel e ri n d e sa yg ı gö rmesi , ka rtviziti n i n p rim yapması .

Nepolitizm Bi r kişi n i n d e ney im, kapasite , pe rfo r­mans , b i ri kim g i bi n i tel i kl e ri d i kkate al ı nmadan , sadece sa h ip ol d u ğ u si yasi g ö rüş doğ ru l tusunda kay ı rı l mas ı , tor­pi l yap ı lması .

DEVLET- İ ALİ İ LE İ LİŞK İ LER-S İYASET · 233

Kamu ku rul uşl a rı n a e l eman seçmede b i r n uma ral ı k rite r. ( N e poti zm : Akra ­bal ı k i l i şki l e ri n e daya l ı adam kay ı rma . Day ı cı l ı k . )

Stalürkocu İ l k ba kı şta ü l ke n i n g e l i şmesi , ha k ve özg ü rl ü kl e ri n tüm to p l uma yay ı lması veya şeffafl ı k gibi çağdaşl ı k k ri te rl e ri ­n i savun u r g i bi g ö rü nmesi n e ra ğmen , asl ı n d a tek e nd işesi kendi h akim ko­n umun u ve statüsün ü ko rumak ola n ; b u u ğ u rda y e ri n e gö re Atatü rkçü (ki , bu ti pl e re "Statü rkçü" d i yo ruz) , y e ri n e gö re Batı /ABD/AB dostu ve ya düşma­n ı , l a i k, l i b e ra l , m uhafazaka r g i bi çok fa rkl ı p rofi l l e ri de h i ç çe ki nmeden , sı ­kı lmadan ben imseyeb i l e n Türk seçki ­n i , sivi l -asker b ü ro krat, sözde a yd ı n .

Oygazm Pol iti kacı n ı n bol oy a l ı p i kti d a rı e le ge­çi rd i ği a nl a rda yaşad ı ğ ı yoğun zevk.

234 • D EVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞK İ LER-S İYASET

Soltanat Sol partil e ri miz in uzun sü red i r b e nim ­s e d i ğ i , m utl a k e g e m e nl i ğ e ve t e k adaml ı ğa dayal ı i l kel y ö n etim b içim i .

Ge le n e kse l o l a ra k demokras in i n , d ü ­şünce s e rbestisi n i n ve değ i şi mi n tem ­si l i ol a n sol gö rüş, b u partil e ri mizde , ke nd isi n i hizi p ve i kti d a r mü cade l esi ola ra k y e ni d e n tan ımlad ı . So l pa rti l e r, son on y ı l da d ün y an ı n h emen h e r ü l ­kesi n de y e ni bi r söy l em ya ratmayı ve deği şen ekonomik şa rtl a ra u y um sağ ­l a yan mode rn bi r fel sefe ü retmey i ba ­şaramad ı l a r. Meydan da daha muhafa ­zaka r g ö rüşl e re kal dı .

Partinaj Si yasi pa rti n i n , çevre y e yayd ı ğ ı y o ğ u n d umana , bası nda çı ka rdı ğ ı y ü ksek s e ­se ve harcad ı ğ ı b i r do l u e n e rj i y e rağ ­m e n taban ı i l e ola n teması yit i re rek y e ri n d e sa yması , i l e ri y e g i d ememesi , hatta g e ri y e ka yması . Son y ı l l a rda sol

D EVLET- İ Ali i LE İ LİŞK İLER -S İYASET · 235

parti l e rimizi n d u rumuna cu k otura n si ­yasi terim .

Sözsyalizm Başa rısı sözde ve teori d e kalm ış, p rati ­ğe yansı yamamış ütop i k dü ze n .

Söy l em l e re , atı l a n n utukl a ra v e retori ­ğe baktı ğ ı n ızda hal kı n ; d i l , d i n ve ı rk gözeti l mede n eşit h a kl a ra sa h i p o laca ­ğ ı n ı , özg ü r ve ad i l bi r dü zende yaşa y a ­cağ ın ı vaat eden , ama a y rı cal ı kl ı g ru p ­l a rı n o rtaya çı kması n ı , y ol suzl u kl a rı ve baskı y ı e n g e l l e y e m e y e n to pl u msa l sistem . Sadece haki m sı n ı fı n p rofi l i , i sim l e ri ve d i ktatö rl e ri n sö yl e ml e ri d e ­ğiş i r, s ömü rü ise a y n en d evam ede r.

Poputlizm Topl um u n hassas ol d u ğ u bazı u nsu rl a rı ve konu la rı put hal ine geti re re k kolay yol d an ha l k da l kavukl u ğ u yapma a l ı ş­kan l ı ğ ı . B u y a kl aşım ı n en sı k rastl a nan fetiş obj e l e ri : ba y ra k, i sti kl a l Ma rş ı ,

236 • DEVLET- İ ALİ İ LE İ Lİ ŞK İ LER-S İYAS ET

Atatürk h e y ke l l e ri (asl ı n d a Atatü rk'l e i lg i l i h e r şe y . )

İ şte nesnesi bay ra k o lan k ü ç ü k bi r p o ­put l izm ö rneğ i : " Bi r işadam ına Alman ­ya Fa h ri Konsol osl u ğ u be ratı ve ri l e ­ce kti r . Resepsi y o n sı rası n d a o rta ya Türk ve Al man bay ra kl a rı ş ekl i n d e h a ­zı rl a nmı ş b i r pasta g eti ri l i r. Alman Bü­y ü ke l ç i s i Al m a n ba y ra ğ ı ş e kl i n d e ki bö l ümü kes ip y e rke n so ru n çı kmaz . Ancak Türk bay rağ ı kı smı kesi l e cekken bi r savc ı n ı n o rta y a çı kı p : ' B a y rağ ı n pasta şekl i n e dön üştürü lmesi ve kesi l ­mesi h oş değ i l , b e n b u n u y emem ' d e ­mesi üze ri n e hava g e rg i n l eş i r . O sı rada konsol osun yan ı na yaklaşan bi ri kul a ­ğ ı n a , ' E ksel a n s, pasta y ı a l tta n kesi n . . . Yoksa Türk ba y rağ ı n ı kesmiş ol u rs u n uz ki , Al l a h ko rus u n . . . ' d e r.

Konsol os pastay ı altta n kesmeye uğ ra ­şı r, fa kat başa ramaz; bay rağ ı n kı rmızı ren kl i böl ümünden küçü k bir pa rça ko-

DEVLET- İ ALİ İ LE İ L İŞKİ L ER-SİYASET · 237

parı r. Bu böl üme bayrağ ı mızı n re ng in i taşı d ığ ı i ç i n k imse el sü rmey i n ce kon ­solos pasta y ı mutfağa ge ri gönde rip , sadece a l t kı sım la rı n ı n kesi lmesi ni i s ­te r. Ha l i y l e ba y ra k şe kl i n deki üst taba­ka yı kimse kesemed iğ i g ib i b u böl üm dağ ıtı l amaz v e sonu çta y enemez . . . "

(Akşam, 29 Mart 2005, Yalçın Pekşen )

Komi k mi b u l d un uz, y oksa absü rd mü?

Postalji O rd u n u n ü l ke yönetimi n d e ki etki n l i ğ i ­n i n daha fazla ol d u ğ u ge çmiş zaman l a ­r a d u y u l a n özl em .

Sambargo Sam Amca 'n ı n , d üze n l i o la ra k dağ ı ttı ğ ı şe ke rl e ri ve cep ha rçl ı ğ ı n ı a n i d e n kes­mesi . Sözü n ü d i nl emey e n ya ramaz ço­cukl a rı böy l ece t e rbi y e etmesi .

Türbpanik atak Yoksul l u k, işsizl i k, ge l i r dağ ı l ım ı ada-

238 • D EVLET- İ ALİ İ L E İ L İŞK İLER-S İYASET

l e tsizl i ğ i , zay ı f e konomi , h u k u ksuzl u k, mafya , sağl ı k sorun l a rı , i nsan h akl a rı ve özg ü rl ü ğ ü g ib i hayati konu l a rda çıt­l a rı çı kmayan kimse l e ri n , tü rban ko ­nusu o rta ya g el i n ce se rgi l e di kl e ri i r­rasyone l tep� kri�e ri , n öbetl e ri . (Pa ­n i k ata k : Ani d e n ve çoğu zaman n e ­d ensizce , h e rhang i b i r y e rd e o rta ya çı ­kan y oğ un kayg ı - b unaltı ve korku ka ­rı şı mı n öbetl e rl e ke nd isi ni g öste ren psi kol oj i k bozukl u k . )

VI Potek etmek Ban kadan kred i a lmak ve ya bi r bo rcu ­na ka rşı l ı k temi nat ola ra k göste rmek amacı y l a hatı rl ı b i r kişi y i a raya sok­mak . B u çok öneml i zatı n i l g i l i makamı te lefon l a a raması n ı sağla y a ra k i şl em ­l e ri h ı zl a n d ı rmak .

Va-talan haini Mi l l i se rveti "devl eti n mal ı d e niz" d i ­y e re k gözünü kı rpmadan yağmal ayan , rüşvet ve ren , yasala rı çi ğ n e y e re k veya

DEVLET- i ALİ İlE İ L İŞK İLER-S İYASET · Z39

boşl u kl a rı n ı i sti smar ede re k şahsi ç ıkar sağl a yan , kam u ku rul uşl a rı n d a n ba l l ı i hal e l e r kap ı p mi l yon l a rca do lar za ra ra n eden o l an ; iş konuşmaya ge ld iğ i n de i s e vatan ı , bay rağ ı i çi n ölmeye hazı r ol d u ğ u n u söy l e y e n i ki y üzl ü kimse .

On lar i ç i n "vatan hai n i " kendi l e ri n d e n fa rkl ı fi ki rl e re ve kö ke n l e re sa h i p , yan l ı şl a rı e l eşti re n v e bu y ol l a Tü rk d üşmanl a rı n ı n el i n e koz ve re n kişi l e r­d i r. O ysa b i r topl uma veri l e bi l e cek e n b ü y ü k za ra r, zate n kıt o l an ka y n a kl a rı ­n ı tala n e tmekti r.

Yumurtaşlamak B i r si y asi ka ra kte ri y um u rta a ta ra k p rotesto etmek . Daha ç o k meden i top­l uml a rda g örül e n , n ispete n daha i n ­san cı l v e n az ik tepki y öntemi . B i r de son zama n l a rda çı ka n boya a tma va r ki , o e n az acıta n ı d ı r . . .

" İ nsa noğ l u mede n i y e te i l k a d ım ı n ı ,

240 • D EVLET- İ ı\Li İ LE İ L İŞK İLER-S İYASET

öfkesi n i aç ığa vu rmak i ç in taş atmay ı b ı ra kı p hakaret etmeye başlad ığ ı za ­man attı . " (Si gmund Fre ud )

E KONOM İ • 241

Bugün ül ke l e ri , e konomi l e ri ne ve sa ­nay i l e ri n e gö re i ki y e ay 1 rmah : 1 - i nsanay i ül kesi En ö neml i ze ng in l i ği y etişmiş , nite l i k­l i ve e ğitiml i i nsan gücü ola n sanay i ötesi ü l ke . Bu ü l kel e r, uzun sü re ön ce i nsan ka y n a kl a rı na yatı rım y aptı kl a rı i çi n , şimd i başka e konomi l e re yöneti ci ve uzman i h ra ç edecek d u ruma ge l ­mişl e rd i r. 2 - Ko rsa nay i ü l kesi Ge l i şmiş ü lkel e re a it ü rü n ve ma rkal a ­rı n ko rsa n l a rı m daha u c u za sata ra k ayakta d u rmaya çal ı şa n , emek - yoğun e konom ik sisteme sah ip ü l ke .

He r y ı l sad ece Ame ri ka n şi rketl e ri kor­sa n sa nay i neden i y l e 80 mi l y a r dol a r ka ybed i yo r. (www.fed-soc.org.)

Ağı r sanay i döneminde maki ne ve se r­maye - yoğun e konomi l e ri n ü rü n l erini tak l i t etme k, on l a rı i l k e l d e n ü ret-

242 • EKONOMi

mekten daha pahal ı y a ge l i yordu . Son yi rmi - otuz y ı lda o rtaya çı kan te knoloji ve bi l işim ü rünl e ri n i n ise taklit edi lme ­l e ri ç o k kol a y v e ucuz.

Ö rneğ i n , korsanay i n i n e n rağbet etti ğ i ü rün l e ri n başı nda gel e n bi yo-teknol oj i , i l aç sanay i i , bi l g isa ya r yazı l ım ı a ncak uzun ve pahal ı bi r ge l işti rme çal ışması sonrası p iyasaya sürül e bi l i yo r; ama bi r g ü nde ta kl i t ed i l mesi mümkün .

Ge l işmekte ol a n ü l ke l e ri n korsanay i ­l e ri de g i de re k gü çl e n i y o r. Çü n kü : • Marka koruma kavramı y e rl eşmemiş . Bu yüzd e n ya yasal a r y o k ya da yete ­ri nce etki n u y g ul a nm ı yo r. • Zaman i çi n de y e re l e konomi l e r kor­sana bağ ıml ı hale g el miş . Ö rneğ i n , Arja nti n ' de ta kl i t i l a ç sanay i n i n yı l l ı k hacmi 4 , 6 mi l y a r dol a r. • Ko rsa nay i ci l e r y e re l h ü kümetl e rl e ge l i rl e ri ni pay laşara k ken di l e ri n e ka r­şı n etki n bir mücade l e n i n y ü rütülme-

E KONOM İ • 243

si n i yavaşlatı y o r. • Bu sistem g el i şmiş ü l kel e ri n d e i şi n e g e l i y o r. M a rkal a rı d a h a ç o k i nsa na u l aşı y o r ve gö rü n ü rl ü ğ ü a rtı y o r.

MasTürkbasyon E l i n adamı 1 0 do l a ra ü retti ğ i ma rka ü rü nl e ri beş katı fi yatı n a okutu rken , Tü rkl e ri n , " B e yaz Saray ' ı n havl u l a rı Bu rsa 'dan . . . " t ü rü n d e n züğü rt tesel l isi satış habe rl e ri n e sevi nme l e ri , ke nd i ­l e ri n i ka nd ı rmal a rı .

Ge l i şmiş ü l kel e ri n çokta n terk etti kl e ri düşük katma d eğe rl i ma l l a rd a n mi l y a r­l a rca E u ro' l u k satsan n e ol u r ki . . .

Şaiberalizm Gere kl i yasal a r çı ka rı l madan , etki n ha­l e geti ri l meden ve su i istimal i ön l e y i ci m e ka n i zmal a r h a y ata g e ç i ri l m e d e n , sı n ı rs ız s e rb e sti sağ l a n dı ğ ı i ç i n , b i r dol u aç ıkgözün şüphe l i ve ka ran l ı k i ş ­l e r çevi ri p , yasal a rı n boşl u kl a rı nd an

244 • EKONOM İ

ya ra rl a n ı p , haya l i i h ra cat be nzeri ope ­rasyon l a rl a zeng i n olması na çanak t u ­ta n , y oz laşmış ve hedefi n d e n sa pmış e konomi k düzen .

Köpekl e ri n sal ı n ı p taşl a rı n bağ l and ığ ı sözde se rb est p iyasa o rtamı .

Copytalist/ copytalizm Za hmet e dip , kafay ı ça l ıştı rı p özg ü n bi r mal veya h izmet yaratmak y e ri n e ; pa­zarda isim yapmış , ye r ed i nmiş ma rka ­l a rı , kul l and ı kl a rı sl ogan l a rı , re kl am l a ­rı , hatta ambalaj l a rı n ı n re ng i n e varı n ­ca ya d e k bütün özel l i kl e ri ni ta kl i t ed ip pi yasa pay ı ndan pa rsa topl amaya çal ı ­şa n şi rket ve ya işadam ı . Bu t ü r kişi l e ­ri n y oğun b ul u nd uğu e konomi k si s ­tem . Tü rki y e , kapita l ist evre yi yaşa ­madan "copytal ist" e konomi y e geçen bi r ü l ked i r.

Alternakit para Çek ve ya kred i ka rtı .

E KONOM İ • 245

Kart topu Gözün üze ö n ce küçük ve seviml i m ik­tarl a rda gözüke n , ama zaman i ç i nde y uva rl ana y uva rl ana b ü y ü yen , son u n ­da da üstü n üze ç ı ğ ola ra k düşen kred i ka rtı borcu .

" Bi r y e rl e rd e n borç para bu lman ı z g e ­re kse bi l e , b ütçen izi n a ç ı k ve rmesi n e gö z y ummay ı n . " (Josh Bill i ngs, Amerikalı komedyen)

Banka kuredisi Ban ka l a rı n döviz bazı nda ve rd iğ i bo rç para . Ü l kemi z g i bi i sti k ra rsı zl ı ğ ı n sı k ve şi ddetl i yaşand ı ğı , ku rl a rı n saba h ­tan a kşama i ki katı na çı kab i ld iğ i eko­nomi l e rde e l de bomba misal i patl a y a ­bi l e n kred i tü rü .

Hatı rl aya l ı m . 200 1 y ı l ı 2 1 Şubat' ı n da yaşan a n ve bazı l a rı ta rafı n d a n "Cum­h u ri y et tari hi n i n e n b ü y ü ğ ü " ol a ra k n i ­tel e nd i ri l e n " Ka ra Çarşamba" kri zi n de ,

246 • EKONOM İ

gece l i k fa izl e r y üzde 7 , S OO 'e çı ka rke n , ABD do l a rı da (M B dövi z satı ş) 688 . 000 TL' d e n 9 6 2 . 000 TL' y e y ü ksel mişti . Kre ­di a n laşmal a rı n ı d öviz bazı nda yapa n ­l a r pe rişa n o lmuşl a rd ı .

Faizimeçhul cinayet Tefeci d e n ve ya mafyadan b ü y ü k m ik­tarda bo rç a l a n , ama çok y ü ksek fa iz n e d e n i y l e p a ra y ı g e ri ö d e y em e y e n işadamı n ı n kim vu rd u ya g i tmesi .

Donfeksiyon İ ç çamaşı rı üze ri n e uzman laşmış hazı r gi y im s ektörü .

Pahadigma Ha l k a rası nda y ayg ı n ol a n " Pa ha l ı mal daha kal ite l i d i r" i n a ncı . (Pa rad i gma : i nsan l a rı n zi h i nl e ri n de ol u şt u rd u kl a rı , çoğu zaman önya rg ı l a r ve g e n el l eme ­l e rl e şeki l l e n e n düşünce model l e ri v e ­ya sistem l e ri . )

E KONOM İ • 247

Sendikta İ şç i l e rd e n , a l ı n a n ka ra rl a ra kö rü körü ­ne u yma l a rı n ı b ekl e y e n bask ıcı sendi ­ka rej im i .

B i ri n ci l g ö revl e ri o l an işç i l e ri n ç ıkarl a ­rı n ı ko ru may ı b i r kena ra b ı ra kı p , kend i küpl e ri ni d ol d u rmaya çaba la y an kişi ­l e ri n y ö n eti mde o l d uğu send i ka l a r.

Ekorunomi Kal i te , fi yat , ve riml i l i k, ü rü n çeşitl i l i ğ i ve ü retim hacmi g ib i krite rl e rd e , y a ­bancı ü l ke l e rl e re kabet edemeyecek d e re cede g e ri kal d ığ ı i çi n , devl et ta ra ­fı ndan koruma alt ı na a l ı n an sektör ve­ya u l usal ekonomi .

Serbest ti ca ret i l e ko rumacı l ı k a rası n ­daki mücade l e n i n geçmişi mode rn i k ­tisat ta ri h i kada r eski d i r. Korumacı l ı k ta raftarı ol an l a r; u l usal güven l i k , b e ­bek e ndüstri l e ri n sağl ı kl ı b ü y üme l e ri , y e rl i i şg ü c ü n ün deste kl e nmesi , ö d e -

248 • EKONOM İ

me le r d e ngesi g i bi konu l a rı ka n ı t ola ­ra k suna rke n , se rbest ti ca reti savu­nan l a r; ve ri ml i ka ynak ku l l a n ım ı , t ü ­keti ci m emnu ni y eti , ka l i te i y i l eşti r­mesi n o ktal a rı n a di kkat çe ke rl e r . . .

Ağır (S)enayi hamlesi Bi lg i topl umu na çokta n ge çmiş i l e ri ü l ­kel e ri n , çevre y i ki rl et en ve katma d e ­ğ e ri d üşü k e n düstri kol l a rı n ı , a l l a y ı p pu l l a y ı p azge l işmiş ül kel e re ka kal a ­mal a rı . Azge l i şmiş ü l kel e ri n d e bu n u ­maray ı saf saf y eme l e ri . N u h N e bi ' d en kala n teknol oj i l e ri n imette n sa y ı p ha­vada kapma la rı .

"Ağ ı r Sa n a y i H aml esi " n i n çağ daşı " D ü n ya Markası " fetişizmi d i r. İ ki ü ç ü l ke y e katma değe ri düşük mal sata n fi rma , ken disi n e d ü n ya ma rkası o lma hedefi saptar . Ve riml i çal ı şmak, ka r etme k, ka l i tey i ge l i şti rme k, i şi b ü y üt­mek bi r kena rda d u ru r; a rtı k va rsa yok­sa ma rka laşmaktı r . . . Alte rnatifl e r ise

EKONOM İ • 249

"ame l e " ve y a "ta şe r on" ka l maktı r . Yaptı ğı n ı z i ş ü rküttüğünü z kurbağaya değm i yo rsa, a l ı şve ri şte sü re kl i ka y b e ­d en ta raf siz o l u yo rsa n ız ve b u dön g ü ­d e n b i r t ü rl ü ç ıkamı yo rsa n ız, fa çan ız " Evre nse l Ma rka" o lsa n e fa rk e de r? . .

Ku ral : Zen gi n v e y e re l taşe ron , g a ri ban d ünya ma rkası ndan daha i y i d i r . . .

Şirket birleşmesi Şi rketl e r a çısı n da n so nu cu 1 + 1 = 1 , ça ­l ı şan l a r a çısı ndan ise 1 + 1 = -%30-40 pe rsonel o l an ka rmaşı k ve sı ra d ışı ma­temati k i şl em i . B u eşitsizl i kl e ri çöze ­bi l e cek bi ri va rsa be ri ge l si n . . .

Paratik zeka Pa ra kaza nman ı n basit , ça b u k u y g ul a ­na bi l e cek, p rati k yol l a rı n ı bu l maya y a ­ra yan zi h i nse l bece ri .

Bu bece ri y e sah ip kimsel e rd e sokak­p iyasa ze kası üst düze y ded i r. İ ş fı r-

250 • EKONOM İ

satl a rı nı ve para kazan ı l acak a l an l a rı i y i kokl a rl a r . . . Pa rati k ze ka ya , esnaf­l a rda ve tü cca rl a rda daha sı k rastl a n ı r. On l a r d üşü nmekten , okumakta n çok , yapa ra k öğ re ni rl e r.

Tefeodalite Ağan ı n , köyd e ki fa ki r i nsan l a rı y ü ksek faiz l e bo rçl a nd ı rı p son ra da ü rü nl e ri n e , evl e ri n e ve ya a razi l e ri n e e l koyması . Böy l ece çiftçi n i n kısı r d ö ngü y e gi re ­re k, bütü n va rı n ı y o ğ u n u ka y betmesi . B u a rada ağan ı n da haki mi y eti n i g ü ç ­l e nd i rmesi , topra kl a rı n ı g en işl etmesi .

Süb-yan gelir Fa ki r ai l e d e çocu kl a rı n çal ı şı p bütçe ye ya ptı kl a rı katkı . Çocuk isti hdam ı . Ti pi k b i r ge l işmemişl i k gösterg esi .

Devl et i statisti k E nstitüsü 2004 ve ri l e ­ri n e gö re , Tü rki y e ' d e 1 2 - 1 7 yaş a ra ­sı nda tam 948 bi n çocuk isti hdam ed i ­l i y o r.

EKONOM İ • 2 5 1

Tekeline çomak sokmak Bi r fi rman ı n t ek satı cı ol d u ğ u paza ra ra ki p ma rkan ı n g i ri p , o n un yo l unda g i ­den i şl e ri ni bozması , ba l l ı ka rl a rı n ı azaltması .

Kamu-bur (kambur üstüne) İ l k g ü n d e n iti ba re n si yasi a rpa l ı k ol a ­ra k ku l l an ı l d ı ğ ı v e sü re kl i za ra r ed ip a çı kl a rı nı i ç - dı ş borçla rl a kapad ı ğ ı i ç in ü l ke e konomisi n i n sı rtı na y ü k ve kam­bu r o la ra k b i n e n , ve ri msiz kamu ku ru ­l uşu .

Rentiye Sa h i p o l d u ğ u re nt- a - ca r a ra çl a rı n ı n g e l i rl e ri y l e ra hat ra hat g e çi n e bi l d iğ i i ç i n çal ı şması na g e re k kal ma ya n hal i va kti y e ri n d e kimse . (Ra nti y e : Ga y ri ­me n kul ki rala rı n dan v e ba n ka fa izl e ­ri n d e n geç i nen ze ngi n . )

B ü y ü k re nt- a - ca r fi l osu sah ib i kimse­l e ri n yan ı sı ra , özel l i kl e t u ri sti k bö l -

252 • EKONOM İ

ge l e rd e yaşa y a n g i riş i mci l e r i ki - ü ç a ra ç satı n a l a ra k "köşe re nt - a - car" d e ni l e n küçük fi rma la ra ve ri rl e r. Ara ç­l a rı n pa rası i ki , bi l emed i n ü ç yazda çı ­ka r. Ondan son ra el de e di l e n ki ral a r a ra ç sa h i b i ne kal ı r .

Fason nefesini vermek Yüzd e 9 0 ' ı fason ü retim yapan Tü rk te ksti l i n i n , daha ucuz emek ku l l a nan Çi n g ib i ü l kel e r yüzü n d e n karşı l aşaca ­ğı teh l i ke l i o lası l ı k .

Kı rma ekonomi Kapita l i zm ve sosya l i zm , devl e tçi l i k g i bi çok fa rkl ı y a kl aşı m la ra v e fel sefe ­l e re sa h i p sistem le ri n b i rl eşmesi nden ol uşan me lez e konom i .

Bu sistemde devl et, e kon omide yön ­l e ndi ri ci rol oyna r. Bi r yandan özel sek­törü n ka rsı z ve riskl i bu l duğu i çi n g i r­meye iste ksiz ol d uğu a la n l a ra yatı rım yaparken , d iğe r ta rafta n ka ynak israfı -

EKONO M İ • 253

nı önl emek, sosyal ada l et i ç i nde hız l ı kal kı nmay ı başa rmak gibi amaçl a rl a u ygulanan me rkezi p lan lamay la pi yasa e konomisi n i n işl e y iş in i yön lend i ri r.

Ka rma e konom i ta rafta rl a rı , h e r i ki si s­temin ol umsuz yön l e ri n i n böy l ece gi ­de ri l d iğ in i i l e ri sürerl e r. Ama gene l l i k ­l e , d evl et yatı rım l a rı kontrolsüz ve ve ­rimsiz o l u r; özel sektör de zaten e n ka rl ı a l an l a ra yatı rım y apa r. N e Ali ' y e ne Vel i ' y e ya ran ı l ı r. . .

Caizsiz bankaahk Paran ı n ki ra l ama karşı l ı ğ ı ol a ra k fai zi kabu l etti ği i çi n d in ta rafı n dan caiz sa ­y ı lmayan banka cı l ı k an la y ışı . (Caiz: D in ve ah l ak aç ısı ndan yapı l ması n da , u y ­g ula nması nda sa kı nca o lmaya n . )

Bi r d e , bu an lay ışa alte rnatif o larak or­ta ya çı ka n ve "özel fi nans ku rumu" ad ıy la an ı l an "faizsiz ban kacı l ı k" ku ­rul uşl a rı va rdı r. On la r, kar-zara r ortakl ı -

254 · EKONOM İ

ğı yöntemini ben imserl e r; ama modern bankacı l ı k sistemi i çerisinde b i r ye rde mutla ka faize toslarl a r. O zaman da ke­l ime oyunl a rı yapıp , gel i rl e re "nema" fi l an d i ye re k iş i kitab ına uydu ru rl a r.

İmanonim şirket Di n ve iman sömürüsü yap ı p ; "fa izsiz ban kac ı l ı k b u rada , gavura pa ra verme­y i n " , "s izi şi rkete o rta k y a pı y o ruz" sl oganl a rı yl a i n a n çl ı i nsan l a rı dol and ı ­ra n d üzen baz şi rket tü rü .

Öze l l i kl e Al man ya 'daki Tü rkl e re dada­nan bu şirketl e rl e i l g i l i bi r habe r: "Sa ­y ı l a rı be l ki y üz b in l e ri bu l u y o r. Yü ksek ka r vaad i y l e İ sl ami şi rketl e re mi l y a r­l a rca E u ro ka pt ı rd ı l a r . 2 0 - 3 0 y ı l l ı k emekl e ri , b i ri kti rd i kçe ku rd u kl a rı h a ­yal l e r d e u çup gitti . Sustu l a r, cemaat­l e ri ne söz ge l mesi n di y e . . . Sustu l a r, para l a rı n ı kaptı rı p ' işsizl i k pa rası ' al ­d ı kl a rı ü l ke l e rde , yastı k alt ı n daki bu bi ri kiml e ri ni n ö ğ ren i l i p işsizl i k pa ra l a -

EKONOM İ • 255

rı n ı n kesi l mesi nden , hatta verg i açı ­sı n dan y a rg ı l a nmaktan ko rka rak sus ­tu l a r. Fa kat iş i y i ce çı ğ rı n d an çı ktı . . . Ç ü n kü , ka rı na o rta k olmak i ç i n pa ra yatı rd ı kl a rı şi rketl e r iş i , on l a rdan za ra ­r a o rta k olma la rı nı isteme y e kada r va r­d ı rd ı . Konuşmaya başl ad ı l a r ve o rta ya

i lbi n l e rce d ram , a i l e fac iası d ökü l d ü . . ·

(Mi l l iyet , 29 .04. 2005)

Pendüstri Son y ı l l a rda sa y ı l a rı a rtı p te k başı na bi r sanayi hal i n e ge l e n PVC kap ı , pe nce re ka p lama se ktö rü . Gi d e re k b ü y ü y e n bu paza rı n teme l ham madde si o l a n PVC'n i n , d ü n yada i ki n ci e n çok ku l la nı ­l a n ve çevre y e e n ç o k za ra r ve re n ka n ­se roj e n p lasti k o l d u ğ u n u bi l i y o r muy ­d u n uz? ( www. greenpeace. org/turkey)

Konsilidasgon Devl eti n ödeme zorl u ğ u i çi n e düşrn esi son rası ( ne redeyse i fl a s ba y ra ğ ı çe -

256 • EKONOM İ

ki p) i ç ve d ış kamuoyundan borçl a rı n ı n si l i nmesin i ve ya e rtel e nmesi n i tal e p etmesi .

Bi r kısı m bo rcu n b i rl e şti ri lmesi ve ya vad esi do l an l a rı n orta ve ya uzun va de ­ye yay ı l ması . Gene l l i kl e kısa va de l i hazi n e bonol a rı n ı al ı p y e ri n e uzu n va ­de l i d evl et tahvi l l e ri n i n ve ri l me si . Devl eti n he rkese "bo rcum bo rç" d e ­mesi ; ama ke nd i si n e ol a n g ü ve n i n azal ması n ı d a ön l e yememesi . . .

Kağıt dışı ekonomi Paha l ı satı na l mal a rı n , e n ö n emli ti cari a n laşmal a rı n b i l e i nsan l a rı n i ki d udağ ı a rası nda bitti ğ i , sözl e ri n sözl eşmel e r­den , ra conun tica ret h u ku kundan önde tutu l d u ğ u , i h til afl a rı n y e re l mahke­mel e r y e ri n e o böl g eden soruml u çek se net mafyası a ra cı l ı ğ ı y l a çözüml e n d i ­ğ i i l kel e konomi k sistem .

Pi yasada "ben im sözüm senetti r" saç-

EKONOM İ • 257

mahğı sü re rken şi rketl e rde de be l ge , ka y ı t hak get i red i r. İ şl e r ki şi sel bağ ­l a ntı l a rl a y ü rütül ü r, tel efonda bite r. Kay ı t ku y ut o lmad ığ ı i ç in o kişi şi rket­ten a y rı l ı n ca b i ri kimi de u ç up g i de r; y e ri n e ge l en , he r şey i sıfı rdan öğ re n ­mek zo ru n da kal ı r.

Nemadara olmak Devl eti n , pa ra n ı n pa ra ol d u ğ u dönem­l e rd e , ça l ışa ndan tasa rrufu teşvi k a d ı a ltı nda zorl a para tı rtı kl a y ı p bi r g üzel y ed i kten son ra , ana pa ra n ı n n eması nı e n düşük fai z o ran l a rı n dan g e ri öde ­mesi . Ça l ışa n ı n böy l e ce kötü ve komik d u ruma d üşmesi .

Ergen emeklilik İ nsa n l a rı n çok e rken yaşl a rda emekl i o l a b i l d i kl e ri a rı za l ı sosya l g üv e n l i k sistem i .

Po p ü l i st po l iti kal a rı n ü l ke n i n sı rtı na y ü kl e di ğ i kambu rl a rdan sade ce b i ri si .

258 • EKONOM İ

N ot : 2 0 . 0 2 . 1 994 ta ri hi n d e emekl i l i k i ç i n yaş sı n ı rı kal d ı rı l d ı . Bu d u rum e r­ke kl e ri n 4 3 , ka d ı n l a rı n 3 8 y a şı n d a emekl i olmal a rı n a imka n tan ı d ı . H atta , bazı kimsel e r 3 8 ve 43 yaşı ndan da ö n ­c e emekl i o l abi l e cekl e r. O y sa ekono­m ik ve sosyal göste rg el e ri ü l kemize gö re daha düşük d üzeyde o l an ü l kel e r­de bi l e emekl i l i k yaşı 3 8 - 43 yaşı n çok üzeri n d e . 1 99 9 y ı l ı nda , 4447 say ı l ı ka ­n u nl a e rken emekl i l i k u y g ul aması na son ve ri l d i . Anca k kademe l i ge çiş u y ­gu l aması n e d e ni y l e e rke n eme kl i l i k u ygul aması nı n e tki l e ri 2 0 5 0 y ıhna ka­da r d evam edecek .

Yapıtalist Kazand ığ ı bütün parayı gay rimenkul e bağlayan , başka yatı nm a ra çl anna iti bar etmeyen eski kafah se rmaye sa h ib i .

Emişyon hacmi Emisy o n hacmi , y ani tedavü l d e ki para a rzı , h edefl e n e n sı n ı rı aştı ğ ı n da

EKONOM İ · 259

Me rkez Ban kas1 ' n ı n be l l i fi nansal i ş ­l eml e rl e müdaha l e e d e re k p iyasadan emdiğ i fon mi kta rı .

Kriztal küre Ekonomistl e ri n ve uzman l a rı n , kr izl e ri ta hm i n e d ebi l mek i çi n y a kı n d an i zl e ­d i kl e ri ; kü resel t re nd 'l e r, u l usl a ra rası pi yasala r, F E D faizl e ri , e nfl asyon , ca ri aç ı k, b ü y üme o ran l an g ib i te kni k gös­te rge l e r kümesi .

N e kada r i n ce hesap yapa rsan ız yap ın , ne kada r ge rçekçi ve karmaşı k bi r mo­del ol uştu ru rsan ız ol uştu ru n , k ri zl e ri n ç o ğ u tre n d 'l e r ta ki p ed i l e re k öngö rü ­l emez .

Emek-yorgun sektör Yıl l a r g e çti kçe i şgücü yaşl a n an ve tek­no l oj i k g e l i şme l e ri n g e ri si n de kal a n ge l e ceğ i ka ra n l ı k se ktö r.

G e n el l i kl e a ra ma l l a rı nd an ve katma

260 • EKONOM İ

değ e ri d üşü k ü rü n l e rd e n o luşan bu se ktö rl e r, re ka b ette d ü ş ü k ü cret i n e gemen ol d uğu ül kel e re ka rşı d u ra ­maz, ü retim o ü l kel e re ka ya r v e y e re l sanay i yavaş yavaş devreden çı ka r.

Kı(sı)rsal alan Bütün d evl et teşvi kl e ri n i a lması na , ta ­rımda sübvansi yon l a rl a destekl e nme ­si n e , h ü kümetl e ri n sü re kl i yatı rı m s e ­fe rbe rl i kl e ri başlatması na rağmen b i r türl ü ve riml i o lamayan , e konom ik iv­me y a ka l a y amayan , ü re teme y e n ve kal kı n amayan kı rsal böl g e l e ri miz .

Kı rsal böl g e l e ri n ti ca ret me rkezl e ri n e v e l iman l a ra uza k o lmas ı , a l tyap ı s o ­ru n l a rı v e yet işmiş i nsan g ü c ünün ek­si kl i ğ i b u d u rumun başl ı ca n eden l e ri . . .

Kanpitalizm Se rmayey i i nsan hayatı n ı n b i le ö n ü n ­de tutan e konomi k sistem .

EKONOMİ • Z&l

İmhalat sanayii E l i n e geçe n ıska rta, atı l m ış ma l l a rı n be l l i kı sı m la rı nı imha etti kte n son ra işe y a ra y an parça l a rı a y ı kl a ya ra k (ge ri d önüşüm o ran ı ) ve işl e y e re k ekono ­m i y e kaza n d ı ra n se ktö rl e r. Ö rn eğ i n h u rda ol m uş otomobi l l e rd e n pa rça çı ­ka rı p sata n l a r, g e ri dönüşüm e n düstri ­si veya imha ed i lm iş evra ktan kağıt ü rete n fab ri ka l a r.

2004 y ı l ı n d a Tü rki ye ' de topl am 80 bi n to n cam g e ri dönüşümü yap ı lm ış . Bu mi kta r 20 04'te pi yasa ya sü rül e n to p­l am mi kta rı n y a klaşı k ü çte b i ri .

Tezekonomi ı sı nmak ve y emek pişi rme k i çi n ha l§ ha yva n d ışkıs ı yakmak zo runda kal a n i nsan la rı n i çi nd e yaşad ı kl a rı e konom ik sistem . Türki y e ' n i n batısı AB pl an l a rı yapa rken ; İ ç Anadol u , Doğu ve Güne y ­doğu Anado l u böl g e l e ri n i n aşmaya ça ­l ı ştı kl a rı i l ke l düzen .

Z6Z • EKO N O M İ

Piç borçlar Devl eti n , çok y ü kse k fa izl e rl e a ya rttı ğı spekü latif yatı rım cı d an peydahl ad ığ ı ; y e diğ i ha l tı n vad esi dol d u ğ unda o rta ­ya çı ka n so rumlu l u ktan kaçmak için d e da r ge l i rl i vata n daşı n kap ısı n ı n ö n ü n e bı ra ka ra k kaçtı ğ ı g a y ri e konom ik i l i ş­ki n i n me yvesi i ç bo rçl a r.

Malpazan B i r ma l ı n sahtesin i ü rete re k pi yasaya sü re n ki şi veya çete .

Türki y e ' d e h emen h emen h e r ş ey i n sahtesi n i bu l abi l i rsi n iz . 2 0 0 5 başı nda patla y a n sahte ra kı ska n da l ı otuza ya­kı n kişi n i n hayatı na ma l o lmuştu . Bu ­n u n y a n ı n da ; i l a ç , ba l , z ey ti n y ağ ı , şampuan , d ete rj an , ba ha rat g i bi ç o k çeşit l i ü rün l e ri n d e sahtesi p iyasada ciri t atar . Sadece ma l l a r mı ? Doktoru ­muz, be rberimiz v e dişç i l e rimiz in d e bazı l a rı sa htedi r . . .

EKONOMİ • 263

Ücretici Eğitim in i , zaman ın ı , ya ratı cı l ı ğ ı n ı , d e ­ney imi ni v e mesl e ki b i ri kimi ni , ü rün l e ­re v e ü retime dönüştürere k, b i r şirkete ayhk ü cret karş ı l ığ ı nda satan kişi . Tek sermayesi ka ri y e ri o lan profesyone l .

Yak- İşlet-Gasp Et Modeli Köy l ü l e ri n , o rman yaka ra k ta rl a a çtı k ­l a rı a l a n l a rı sa hi p l e nme l e ri ve e ki p b i çme y e başl ama la rı . Böy l e ce , çevre d e ngesi n i n bozu lması na ve e rozyona n ed en ol a ra k ke nd i bi n di kl e ri da l ı kes­mel e ri .

Yafta revam Sebze -me yve fi yatl a rı n ı n ha don o l du , ha ç o k yağmur yağd ı maze retl e ri y l e b i r gün y ü kse lmesi , e rtesi gün i nmesi . i n ­sa nı n , işi n i çi n d e başka bi r i ş o l d u ğ u n ­dan şüphe l e nmesi .

Keşe kağıdı Bazı i nsan l a rı n i çi n e y ü kl ü nakit pa ra

264 · E KO NOM İ

koy d u kl a rı kağıt paket . Ya n kesi ci l e ri n an ı nda fa rk etti kl e ri nesn e .

Borsaya (mas)kote olmak Bi r şi rketi n sı rf biz de hal ka a çı l d ı k di ­y e bi l mek i çi n az sa y ı daki hissel e ri n i borsaya a rz e tmes i ; hisse l e ri n o rtal ı k­ta min i k, sempati k ve sembol i k m ik­ta rl a rda d olaşması . Arz o la be ri ge l e d u rum la rı .

Bindirimli satışlar Müşte ri l e re koca koca pu ntol a rl a "i n ­d i rim" di y e su n ul ması na rağmen , as­l ı n da fi y atı n kampanyadan be l l i b i r sü­re öncesi n d en başl ana ra k küçük zam ­l a r bi n d i ri l e re k, sun i o l a ra k a rtı rı l d ığ ı , son ra da g öste rme l i k bi r sevi y e y e d ü ­şü rül d ü ğ ü al datı cı satı ş tekn iğ i .

Kerhanimasyon Serma ye l e ri n , g ene l evi n pence resi ne bal kon u na çı kı p müşte ri çekmek ve ba ­ka n ti pl e ri e ğl e n di rmek amac ıy l a se rgi -

E KONOM İ • 265

! e d i kl e ri dansl ı , atraksi yon l u , şa rkı l ı , espri l i koreog rafi . Komi k göste ri .

Kinjeksiyon Ka n davası g ü d en ai l e n i n çocukl a rı na damla damla ki n aşı l aması ve y ı l l a r bo ­y u n ca on l a rı yavaş yavaş zeh i rl emesi . So n ra da ha yatl a rı nı mahvede cek bi r e y l em i ç i n zo rl aması . Ü l kemizi n g e rçe­ği ola n i l ke l l i kl e rd e n sade ce bi ris i .

Yaşar kasa D ü kka n d a t opl a n a n p a ra l a rı kasa ya koymak y e ri n e , cebi n d e toma r ha l i n de gezd i ren g e l e n e kse l esnaf ti p i .

266 · AVRUPA VE D Ü NYAYLA İ LİŞK İ LER

Tü rki y e ' n i n d ü n ya i l e o l a n i l i ş ki l e ri kökte n d eğ i şti ; ama özg üve nsi zl i ğ e d evri l e n o top l umsal d e nge noktamız ha la b ı ra ktı ğ ımız y e rd e . Her şey i ç - d ı ş m i h ra kl a rı n te rti b i , k ü rese l l e şmeni n a y ı b ı , k ompl o l a rı n i h a n eti . . . O , b i r Tü rk d üşman ı , bak bu da dostumuz, biz -on l a r . . . Tepsi de te psi kompl ol a r, şifrel e r . . .

Ke nd i h a yatl a rı n ı kontrol e d emeyen i nsan la r, bi r kişi n i n , sözge l imi b i r dev­l et başkan ı n ı n , mi l y on l a rı n yaşad ığ ı bağımsı z ül kel e ri parmağı nda oynata ­b i le ceği n e kol a y ca i na n ı y o rl a r. N e ko­mik . . .

R umuz : Adam - ol - ke n d i n i - ezd i rme . . . O ysa Türki y e , komp lo t eo ri l e ri ü ret­me yi ve mızmızl a nmay ı b ı ra kı p , bi raz­cı k özel e şti ri y apsa , kı p ı rda nsa , ken­disi n e çe ki düzen verse ne ka da r i y i ol u rd u . . .

AVRUPA VE DÜNYAYLA İ Lİ ŞKİ LER · 267

Zate n şi kay eti n ne ya ra rı va r ki ; bi ri si ­n i n ded iğ i g ib i , "Şi ka y et etmeyi n ; i n ­sa nl a rı n y a rıs ı sizi di n l emez, d i ğe r y a ­rı s ı da i çi n d e bul u n d uğ u n uz du rumu hak etti ğ i n izi düşünü r. "

üs-üncü Dünya Ülkesi Ekon omi k ve kü l türel gü cü çok zay ı f ol d u ğ u i ç i n , s üpe r g ü çl e rl e paza rl ı ğ a otu rd u ğ u n da masa y a , t o p ra kl a rı n da ku ru lmas ı na i zi n verd iğ i askeri üsl e r­d e n başka bi r koz geti remeyen , kend i ­si n i b izi m j eopol i ti k ö n emim i z va r d i y e avuta n g e ri kalmış , ezi k ü l k e .

Ü sl e ri n n e zaman ve nası l kul l an ı l a cağ ı a n l aşma la rla sı n ı rl a nd ı rı lm ı ş olması na ra ğm e n , s üpe r g ü ç çoğu zaman hak im d u ru m u n u "üsti smar" e d e r.

AB'esle iştigal Tü rki y e ' n i n AB 'ye g i rmesi n i n ü l ke b ü ­t ünl ü ğ ü n e v e bağ ımsızl ı ğ ı n a za ra r ve ­re c eğ i n i , al ı na n ka ra rl a rı n i çişl e ri mize

268 · AVRUPA VE DÜNYAYLA İ LİŞKİ LER

bu ru n sokmaya n eden o lacağ ı n ı düşü­nen g ru pl a rı n , sü re ci y avaşlatmak i çi n g i ri şti kl e ri boş v e y a ra rs ız çabal a r . . .

Azaptasyon Ezi y et çe kti re n , kişil e ri/ku ruml a rı zo r­l a yan , uzu n ve y o ru cu adaptasyon ve d eği şi m sü reci . Ö rn e k m i ? Tü rki y e ' n i n AB 'ye azaptasyonu .

Buruksel Tü rkl e r i çi n AB 'n in başkenti .

Bu şeh i rd e n gel e n h e r habe r Türki ye i çi n h em sevi nd i ri ci h em d e ka yg ı ve ri ­ci d i r. Cüml e l e r h e p i y i y orum la rl a baş­l a r, ama asl a "ama"sız b i tmez . İ ki l afı n b i ri "ba rdağ ı n ya rı sı b o ş mu , do l u mu " ol u r.

Türkl e ri n i ki y üz y ı l d ı r Avru pa i l e i l i şki ­l e ri n e , b u ru kl u k, e kşi l i k , y a rı küskü n , ya rı öfke l i , sitemkar b i r tep ki hakim­d i r.

AVRUPA VE DÜ NYAYLA İ LİŞKİLER · 269

Eurotizm Bazı Tü rkl e ri n , Avrupa ve Avru pa Bi rl i ­ğ i ' n e ka rşı besl ed i kl e ri , a rzu , şehvet ve i h ti ras la y o ğ ru lmuş sa h ip l e ni l me iste kl e ri .

Tamam, g i reb i lmemiz i çi n AB l ib id o ­muzu n y ü kse k ol ması şa rt; ama bu iş , i çg üdüse l b i r motivasyo nl a deği l , uzun sü re y e yay ı l a n b i r fl ö rtl e mümkün .

Bi l i y o rs u n uz, i l i şkide aşı rı hey ecanı n son u h e r zaman başa rıs ızl ı k v e tatmi n ­sizl i kti r !

İmtinazh Ortaklık Tü rki y e ' y i AB ' y e a l ma kta " imti n az e d e n " ( i mt i n a e d e n ve n a zl a n a n ) AB ' n i n , tam üye l i k y e ri n e ö n e rd iğ i ; p rati kte mevcut Gümrü k Bi rl i ğ i ' n i n bi ­raz ge n i şl eti lmesi d emek o la n ve "im ­ti yazl ı o rta kl ı k" ad ı ve ri l e n i ki n ci sı n ıf statü .

270 · AVRUPA VE DÜNYAYLA İ LİŞK İ LER

Eurölanti Tü rki y e ' n i n AB ü y el i ğ i y ol u ndaki mev­cut statüsü . M otor çal ış ı y o r, y ö n de doğ ru ; ama vites boşta . (Röla nt i : M o ­torl u taşıtl a rda moto ru n e n a z ya kı tl a çal ı şma a y a rı . )

Vizektomi AB ül kel e ri n i n vi ze koy u p "serbest do ­l aşım ka na l l a rı n ı " ka pa ya ra k, Tü rkl e ­ri n , Avru pa nüfusu i çi n d e çoğal mal a rı ­n ı e nge l l eme çal ışmal a rı . (Vaze ktomi : E rke ğ i n , spe rm ka na l l a rı n ı n bağl a n ­ması . Ga ra nti l i bi r a i l e pl a n l aması y ö n ­tem i . )

Türksunami Tü rki y e ' n i n b i rl i ğ e tam ü y el i ğ i n e ka rşı çı ka n AB ü lke l e ri n i n en b ü y ü k ka busu ve b i r n uma ra l ı iti raz g e re kçesi : Ü ye l i k son rası se rbest d ol aşı m ha kkı kaza na­ca k Tü rk vata ndaşl a rı n ı n , kısa zaman i çi n d e dal ga dal g a Batı ' y a a karak , Av­ru pa i şgücü paza rı n ı işga l etme l e ri ve o

AVRUPA VE DÜ NYAYLA İ LİŞKİLER • 271

ül kel e rd e kal ı cı za ra rl a ra n eden olma­l a rı .

Göçtürkler 1 960 y ı l ı n dan iti ba re n , başta Batı Al ­manya olma k üzere , Avrupa ül kel e ri n e vasıfs ız işç i o l a ra k çal ı şmaya g i d en Türk kavm i . Bi r de Göktürkl e r va rd ı r ki , on l a r V l -V l l l . y üzy ı l l a rda O rta Asya 'da yaşamış la rdı r.

N ot : 1 9 6 1 y ı l ı nda , An ka ra An laşması çe rçevesi n d e , Almanya ' ya 6 b in 800 Tü rk göç etti . F ede ra l Alman Cumhu ri ­y eti , 1 97 0' l e rd e i l . Dünya Savaşı ' ndan son ra ki sanay i l eşme hamlesi i çi n g e ­re kl i o l a n göçmen sa y ıs ı n a u laştı ktan son ra göçü d u rd u rd u . Bugün , 3 mi l y o ­n u Almanya 'da olmak üze re , Avrupa 'da topl am 3 mi l y on 800 b in Tü rk köken l i gö çmen va r. Bun l a rd an 1 mi l y o n 300 b in i d e yaşad ığ ı ü l ke l e ri n vata ndaşl ı k ­l a rı na g e çmiş .

272 · AVRU PA VE D Ü NYAYLA İ L İŞK İ LER

Uyu-gulama H ü kümetl e ri n , sı rf b i ri l e ri n i , ö rneğ i n AB 'y i - I M F ' y i memnun etme k, i şi kita ­b ına u y d u rmak ve ya kamuo y u n u n se ­s in i bastı rma k a mac ıy la ç ı karttığ ı ; ama u y gu l a ya cak kiş i l e r i n a nmad ı ğ ı i ç i n asla h a yata geç i ri l emeyen , h e rkesi n üstün e yattı ğı çağdaş u y g ul ama , yapı ­sal reform veya yasal düzen l eme .

Batı -1 inanç Batı kü ltü rü ne aşı rı de recede hay ra n kiş i l e ri n , b u ü l ke l e rd e n kay na kl anan gö rüşl e ri ve fi ki rl e ri düşü nmeden , a kı l y ü rütmeden kabu l e tmel e ri . Boş i n an ç . Çü rü k ve temels iz d ü n ya g ö rüşü .

Mezarpotamya Zaman ı nda Akad , S üme r ve Asu r g i bi insanl ı k ta ri h i n ö n eml i meden i y etl e ri ­n e beş ik l ik yapm ış, g ü n ümüzde i s e h e r g ü n y üzl e rce kişi n i n savaş ve çatı şma­l a rda ö l d ü ğü soru n l u böl g e . (M ezopo­tamya : G üne ydoğu Anadol u ' da n baş-

AVRUPA VE DÜNYAYLA İ LİŞK İ LER · Z73

l a y a ra k Basra Körfezi ' n e kada r uzanan , D icl e ve Fı rat n e hi rl e ri a rası ndaki t op­ra k pa rçası . )

Çintifada Çi n ' i n son y i rmi y ı l da başlattı ğ ı e kono ­mik ha re ketl e nme , si l ki nme v e dünya devl e ri ne kafa tutma mücade l es i . ( İ n ­tifada : 1 987 y ı l ı n da Fi l i sti n ' de isra i l ' e ka rşı başlatı l an başkal dı rı ve p rotesto­l a r i çi n ku l l a n ı l a n g e n el ta n ımd ı r. " İ n ­tifada" Arapçada , sarsı l a ra k u y kudan u yanmak, si l ki nmek ve üze ri n d e ki tozu temizl eme k gibi an l am la r i ç e ri r. )

Egemonya Tari hte Ege ' de y e rl eşmiş bütü n mede ­n i y etl e ri n , g ü n ümüzde de Tü rk v e Yu ­nan ul usl a rı n ı n Ege De nizi 'n i kontrol ­l e ri n e a lma çabal a rı ve eme l l e ri .

Kimi zaman Kardak i siml i k ü ç ü k bi r a d a i l e h o rtl a y an , kimi zaman ka rasu l a rı ta rtı şmal a rı i l e ce l la l e n e n ve h e r za -

274 · AVRUPA VE DÜNYAYLA İ L İŞK İ LER

man p e rd e a rkası ndan Kı b rı s so ru n u na bağl a nan kron i k çekişme . . .

Soykmm iddiasporas1 1 9 1 5 'te Osma n l ı l a rı n E rmen i vata n ­daşl a ra y ö ne l i k so y kı rı m ya ptı ğ ı tezi n i savu nan , y u rtdış ı ndaki ze ng i n ve etki ­l i E rmen i l o b isi .

Harpakiri Fa ki r ve ge l i şmemiş ül ke n i n b i r s üpe r güce meyda n okuya ra k veya komşul a ­rı ndan b i ri si y l e y ı l l a rca sü re cek y ı kı cı savaşl a ra gi re re k in ti ha r etmesi .

İ nti harı n ası l sorumlu la rı g enel l i kl e , sa ­dece ke ndisin i ve yakı n çevresi ni düşü ­nen ve ge ri l im in ya rattı ğ ı ka rmaşa sa ­yesi nde y olsuzl u kl a rı , sömürü ve baskı rej im ini y uttu rmaya , gizl emeye çal ışa n di ktatörl e rdi r. Sonunda di ktatö r y u rtdı ­şı na kaçar, i stifl e diğ i paral a rl a hayatı ­n ı n son u na kadar l ü ks içi nde yaşa r. Ola n ge ri de kal a n hal ka v e ül k eye ol u r.

AVRUPA VE DÜNYAYLA İ L İŞK İ LER · 275

Nötrateji 1 - Bi r ül ken i n , i ki dost ül ke a rası nda patl a y an bi r savaş ve ya b i r u l usl a ra rası a n l aşmazl ı k sı rası nda ta rafsı z kal ma stratej isi . Ö rn eğ i n i l . Dü n ya Savaşı ' nda İ svi ç re .

2 - Küçük bi r fi rmanı n , p iyasa l i d e ri i ki raki p marka fi yat savaşı na başl ad ığ ı n ­d a ha re kete ge çmeden be kl eme yi seç­mesi .

Kaosmopolit Çok fa rkl ı d in , mezhep , ı rk ve kültü rl e ri b ü n y e si n d e ba rı n d ı rması na ka rş ı l ı k , on la rı u y umla b i r a rada tutmay ı başa ­ramayan , fa rklı g rup l a rı n s ü re kl i g e r­gi n l i k, savaş ve ka rmaşa i çi n de yaşadı ­ğı şeh i r ve ya ü l ke . Ö rne k mi , O rtadoğu .

Kıroselleşme Gö rg üsüzl ü ğ ün , hödükl ü ğ ü n tüm d ü n ­y a y a yay ı l ması , g lobal l eşmesi .

Z76 · AVRU PA VE D Ü NYAYLA İ LİŞK İLER

Madeniyetler Çatışması 1 1 Ey l ü l so n rası ge l i şmel e ri n , asl ı n da Batı l ı ü l kel e ri n d ünyan ı n zeng i n petrol made nl e ri n i ele g e çi rme çabası o l d u ­ğ u n u i l e ri s ü re n te o ri .

B u teori y e inanan la ra göre , ABD , 1 1 E y ­l ül o lay ların ı v e İ sl amiyet- H ı ri sti yan l ı k a rası ndaki d i ni ge rg in l i kl e ri , O rtadoğu petrol l e ri ni e l e geç i rmek i çi n bahane ola ra k kul la n ı yo r. (Meden i yetl e r Çatış­ması : Samuel H u nti n gton 'ı n , ge lecekte dünya pol iti kası nı ve büyük savaşla rı , meden i y etl e r a rası ndaki çatışmal a rı n yön lend i receğ in i savunan tezi . )

BM : Bireyleşmiş Milletler 1 945 y ı l ı n da ku ru l d u ğ unda amacı ve misyonu ; u l usl a ra rası ba rışı sa ğ lama k, fa ki r mi l l etl e re , g rup l a ra d este k o lmak ve d ü n yay ı daha g üven l i v e yaşa n ı l ası bir y e r y apmak i ken , b u g ün , g ü çl ü ü l ­kel e ri n a l ı n an ka ra rl a rı ke nd i bi re ysel çı ka rl a rı n a g ö re be l i rl e d i kl e ri , her ül -

AVRUPA VE DÜNYAYlA İ LİŞK İLER • 277

ken i n kafası na gö re ha re ke t etti ğ i ve yavaş yavaş raf öm rünün sonuna ge l i ­n en o rg anizasyon .

Emperyay11izm Sömü rg e ci l i ğ i n tüm dünyaya yay ı lma eğ i l imi .

Mollanarşi Mol l a mona rşisi . Bi r d in adamı n ı n başa g e çi p ü l keyi bi r k ral g i bi i d a re etti ğ i , öl e n e kada r g ü cü kimsey l e pay l aşma­d ığ ı ve si yasi otorite ri n bi r mol l adan d i ğe ri n e g e çti ğ i O rta çağ 'dan kalma i l ­ke l y önetim bi çim i . Ö rn eğ i n , İ ra n 'daki rej im . (M ona rşi : Mona rk, Yunanca . )

Neo-Conizervatif Veya kısaca " N e o - Con i" . ABD 'de Geo r­ge Bush y önetim i i l e b i rl i kte ağ ı rl ı kl a ­rı n ı a rtı ra n y e ni muhafazaka rla r, yan i n e o - konzervatifl e r. Ö rn eğ i n Dı şişl e ri Bakan ı " N e o -Condol e ezza" R ice , Baş­kan Yardım cısı D i ck Cheney . . .

278 · AVRUPA VE D Ü NYAYLA İL İŞK İLER

Prensident ABD başka n ya rd ımcısı . Başka n isti fa e de rse , gö revden a l ı n ı rsa ve ya gö revi ­n i yapamayacak d u ruma gel i rse , y en i başkan seçi l e n e kadar y e ri n e geçece k o l an kimse .

Oğul Bush y önetim i nde bu pozi sy o n ­d a , D i c k C h e n e y g i bi olağan d ı şı baskı n ve etki l i bi r ka ra kter va r. Bush , son se­çi ml e r sı rası nda gazeteci l e ri n Demok­rat başkan ya rd ımcı sı aday ı Edwards i le Chene y ' i ka rşı l aştı rma la rı üze ri n e yaptı ğ ı y o rumda "Siz n eden bahsedi ­y o rs u n uz , D i c k Che n e y başka n b i l e o labi l e cek sevi y ededi r" ded i .

Kültliam/kalt1iam Aşı rı d ü n y a g ö rüşü n e sa h i p ta ri kat üye l e ri ni n , l i d e rl e ri n i n y ön l e nd i rme ­si y l e topl u o l a ra k i nti ha r etmel e ri . . .

İ şte bi rka ç d ramati k ö rn e k: • 1 978 'de G u ya na 'daki J o n estown ke n -

AVRUPA VE DÜNYAYLA İL İŞK İ LER · 279

ti n de , Peop le ' s Templ e ( İ -nsa n Ta p ına - . ğ ı ) kü l tü n ü n 9 1 8 ü yes in in s i y anü rl ü po rta kal i ç e re k i nti h a r etmel e ri . • 2000 'de Uganda'da, J oseph Ki bwetee ­re 'n in l i d e rl i ğ i ni yaptı ğ ı Tan rı 'n ı n On Emri Tarikatı 'n ı n 650 üyesi b i r kil isede top l an ı p saatl e rce şa rkı söy l e d i kte n sonra kendil e ri ni yaka ra k i nti ha r etti l e r. • ABD 'de 1 993 y ı l ı nda Davi di a n Ta ri ka ­tı 'na me nsup 7 5 kişi n in ö l düğü topl u i nti ha r e y l emi . • 1 998 'de ABD 'ni n San Di e g o şeh ri n de , i nte rnet a rac ı l ı ğ ı y l a mü rit a ra y an Ce n ­neti n Kap ısı kü ltü n e mensu p 3 9 kişi top l u o l a ra k i nti h a r etti .

Kö(y)lelik düzeni Feodal i te n i n öz Tü rkçesi . ( F eoda l i te : Top rağ ı ve üze ri n de yaşayan köy l ü l e ri te k b i r kimsen i n - d e rebey i ni n - mal ı sa y a n o rta çağ si yasi düze ni . )

Globalta girmemiş H e n üz kü resel l eşmeden etki l e nmemiş

280 · AVRU PA VE DÜNYAYLA İ L İŞK İLER

saf ve baki r böl g e . Kal dı m ı ?

Oğulcu demokrasi Çoğu lcu demokrasi g ib i g özü kmesi n e ra ğmen , d i ktatö r l i d e ri n e l d en ayaktan düşene kada r i kti d a rı b ı ra kmad ığ ı , o n ­d an sonra da pozis yonunu oğ luna d ev­re de re k hanedanl ı ğ ı nı sü rd ü rd ü ğ ü y ö ­netim sistem i . E n g ün cel ö rn e kl e r Su ­ri y e , Aze rba y ca n . Pu n d una ge lse y di KKTC.

Militurizm Süpe r g ü ç ül ke vatandaşı n ı n d ün yay ı gezmek ve ta n ımak i çi n o rd u y a katı l ­ması . O de niz s e n i n b u üs ben im y ı l l a r­ca gezmesi .

61obabhzasyon Son ell i y ı l d ı r başı nı Batı ü l kel e ri çe kti ­ğ i iç in , g loba l izasyonu Batı l ı laşma - hatta Ame ri ka nlaşma - i le bir tutmak, olaya da r a çıdan bakmak, hata yapmak.

AVRU PA VE D Ü NYAYLA İL İŞK İLER • 281

Günümüzde bu i ki tre n d bi rbi ri n e eşit ka bu l ed i l i y o r. Bugün yaşad ığ ım ı z h ız­l ı d e ği şim , kü resel l eşmen i n i l . Dünya Savaş ı s o n ra s ı n d a o rta y a çı ka n b i r aşaması dı r . Asl ı nda d ün ya , son i ki bi n y ı l d ı r usu l usu l kü re sel l e şmekte d i r. İşte bu savı d este kl e y e n kan ıtl a rda n bi rkaçı : • Matbaa , asma köprü , ba rut, u çu rtma, ok -yay MS 1 000 y ı l ı n dan lti baren tüm d ü n ya y a Çi n ' den yay ı l d ı . • MS i ki n ci ve a ltı ncı yüzy ı l l a rda H intl i ve Ara p matemati kçi l e ri n b u l u şl a rı , d a h a sonra Avru pa 'da g e rçekl eşen bi ­l imsel çal ı şma la ra ö n eml i katkı l a rda bu l u n d u . · Savaşl a r v e tica ret, d ü n y a kültü rl e ri ­ni n , d i n l e ri n i n bi rbi rl e ri n d e n etkil e n ­me l e ri n i v e ge l i şmel e ri n i sa ğl a d ı . • Avrupa ve Ame ri ka köke n l i i cat , fel ­sefe ve d üşünce a kımla rı t üm d ü n yay ı etki l e d i .

zaz • İ NSAF KAYNAKLAR! VE KAR İYER

Yete r şu i nsan ka ynakl a rı n d an çe kti k­l e rimiz . Yaşası n yen i tavı r ! Yaşası n i n ­saf ka y na kl a n !

İ nsaf Kaynaklan İ şve reni n p e rsonel i n e yı l l a rca çantada ke k muamel esi ya ptı ğ ı dönemden so n­ra , çal ı şa n ı n da adam ye ri n e konduğu , şi rketl e rl e eşit kabu l e di l d iğ i , vi cdan , mantı k ve adal ete dayanan y e ni i nsa n ka y na kl a rı y a klaşım ı .

Albert Aday-nştayn İ y i o kul l a rdan parl a k d e re cel e rl e me ­zun ol d u ğ u v e çevresi n i n d ol d u ruşuna ge ld iğ i i çi n kendis in i üstün ze kal ı zan ­neden . Bu havay l a i ş a ramaya başl ad ı ­ğ ı nda , g ö rüşme ya ptı ğı ş irkete - y öne ­t ic i l e re y u ka rı d a n b a k an , çokb i lm i ş u ka la ve t u zu k u ru aday .

Ta n ı nm ı ş ün i ve rs ite l e rd e n , ko l ej l e r­d e n al ı n a n b i r d i pl oman ı n işe g i rmek i çi n y e t e r d e a rta r ol d u ğu döneml e rde ,

İ N SAF KAYNAKLAR ! VE KARİYER · 283

bu aday p rofi l i ne daha sı k rastl anı l ı rd ı . O günl e rd e meşhu r o l a n b i r d e h ikaye hatı rl ı y o rum : Aday - nştaynımız b i r baş­l ang ı ç pozi syonu i çi n i ş g örüşmesi n ­ded i r. Bu rnundan kı l al d ı rmadan , şi r­ket y etki l isi n e i ste d iğ i şa rtl a rı sı ral a r: "Şu , b u ve o . Ha bi r d e e n az b i r bu çuk iste rim . " "B i r bu çuk" d edi ğ i , o zama­nı n i y i p a rası , di ye l im ZOO S' i n y e di ­seki z mi l y a rı . Gö rüşme yapan y öneti ­ci n i n a rtı k ş u rası na (işaret parmağ ım i l e b u rn umun o rtası n ı g öste ri y o rum) ge lm işti r, g evre k g evre k g ü l e re k l afı otu rtu r: - El bette , ac ı l ı mı ols un acı sı z mı ?

Bariyer planlaması Çeki rd e kten y etişmiş a lay l ı y öneti ci ­n i n , i l e ri d e kendisi n e ra ki p o la bi l e cek ze hi r g ib i ve eğ itiml i genç e l eman ı nı " rotasy o n i y i d i r; satışı da öğ ren i rsi n , kari y e ri n i çi n faydal ı ol u r" a y a kl a rı y l a kand ı rı p başka bi r böl üme postalaması . Kolt uğ u n u e l i n d en a lmak amacı y l a g e -

284 • İ N SAF KAYNAKLAR ! VE KARİYER

l ecekte yap ı l abi l e c ek o lası haml e l e re kar� e nge l y a ratma� .

İ Kmale kalmak İ ş başvu rusu yapan aday ı n , b öl üm mü ­d ü rü , hatta g e ne l mü d ü r tarafı n d a n beğe n i lmesi n e ra ğmen , i nsa n ka ynak­l a rı n ı n y aptı ğ ı b i r testte n çaktı ğ ı (kişi ­l i k testi) i çi n ge ri çevri l mesi . Tam bu iş bitti d e rken hevesi n i n k u rsağ ı n da kal ­ması .

Za ma n za ma n bö l ü m m ü d ü rl e ri y l e İ K 'cı l a r, aday l a r ko nusunda te rs düşe­b i l i r. Bu durumun n e d e ni g ene l l i k l e böl üm yöneti ci l e ri n i n g ö rüş ol uştu rur­ken, aday l a a ra la rı n da ki k u ru la n i l eti ­şime v e kimyaya öncel i k ve rmesi , i n ­s a n kay n a kl a rı uzman ı n ı n i s e şirketi n be l i rl e d iğ i krite rl e re ve p rosed ü rl e re odakl a n ı y o r olması d ı r.

Listepne Yedek l i ste . Ö rneğ i n , şi rketi n bi r p o -

İ N SAF KAYNAKLAR ! VE KARİYER • 285

zisyon iç in seçtiğ i aday işe başl a y a ­mazsa onun y e ri n e a lacağ ı ki şi l e ri n sı ­ral and ı ğ ı l i ste .

Telenmek İşe başvu ra n aday ı n tel e fon gö rüşme ­si n d e e l e nmesi . Ö rn e k kul l a n ım : - N e ol d u , özge çmiş gönde rd iğ in şi r­ket sen i gö rüşmeye çağı rdı m ı ? - Yok ab i , kel l e avcısı ta rafı ndan daha i l k tu rda te l e nd im .

Mülakayt İ ş gö rüşmel e ri n e hazı rl a nmayan , ke n ­d i ne güve nmeni n başarı yı kend i l i ğ i n ­d e n geti re ceğ ine i nand ı ğ ı i ç in to pl a n ­tı y a o l d u ğ u g i b i g i d e n , a l d ı rmaz , umu rsamaz aday profi l i .

İ şte o y aklaş ımı n temsi l cisi bi r ifa de : "Bence e n doğ rusu d ü rüst ve doğa l o l ­mak; böyl e ce i nsa n h e r d u rumun a l tı n ­dan kal ka bi l i r . . . " Tabi i ta bi i , s e n öy l e san . Ke nd i ne g üven i y o rsun , i yi güze l ;

286 · İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

p e ki v e re ce ğ i n y a n ı tl a ra g ü ve n i y o r musun?

Beterfi etmek Bi r kimse n i n y ete n e kl e ri n e , d eney i ­mi ne ve b i ri kim ine u ymayan bi r pozi s­y o na te rfi e d e re k g e ri l e mes i , ka ri y e ­ri n d e daha kötü bi r ko numa ge lmesi . Kı sa zaman son ra pe rfo rmansı n ı n düş­mesi , mutsuz o l ması .

Bu terim i , ü n l ü Peter İ l kesi ' n den y ol a çı ka rak " Pete rfi etmek" o l a ra k da y o ­rumlayab i l i ri z . Peter İ l kesi : " H i y e ra r­şi k b i r düzende , h e r çal ı şan kendi y e ­te rsi zl i k d üze y i n e ka d a r y ü kse l i r . " Te rfi eden kişi , b i r ç ıkmaz soka kta o l ­d u ğ u n u an l ad ı ğ ı nda , g e re ki rse daha düşük b i r pozis yonu kab ul e d e re k, g e ­ri çeki l me l i v e ka ri y e ri n i d o ğ ru rotaya otu rtmaya ça l ışmal ı dı r .

Bölüm mühürü O rganizasyon şeması nda gö revi "bö-

İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER · 287

l üm müdü rü" ol a ra k geçen ; ama te k yaptı ğ ı ö n üne ge l e n a b u k subuk evrakı ve forml a rı o nay l amak ve kaşe basmak o lan gel e n e ksel i da reci ti p i , paza rlama mühü rü , satış mühü rü , gene l mühür vb .

Beden dilini yutmak Ada y ı n iş gö rüşmesi nde , h e ye ca n veya ko rku n e d e n i y l e , kaskatı kes i l mesi . E l i n i kol u n u ne re y e koyacağ ın ı b i l e ­memesi .

" E rkekl e r e l l e ri o l d u ğ u n u kız istemeye gitti kl e ri g ü n fa rk ede rl e r. Dize koyar­la r ol maz, omuza koya rl a r ol maz . 'Bu e l l e r ne rd e n çı ktı , Rabb im ben b u nl a rı y ı H a rca n e re y e koydum ' d i y e düşü n ­meye başl a rl a r. E ğ e r i ş gö rüşmesi n e kız istemeden ön c e g id i l mişse i l k d e ­ney imi o rada yaşa rl a r. El l e rl e i l g i l i e n a kı l l ı ca tutuş , h e p a y n ı ha re keti yap­mamak şa rtı y la , i ki avu cun üs t üste ge ld iğ i tutuştu r. " (Eyvah! İş Görüşmesi, Ahmet Şerif izgören- Hakan Yaman, Epsilon, 2004)

288 • İ N SAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

Kendi kendine geJir güvey oJmak Profesyone l i n , bi r iş gö rüşmesi öncesi y eteri n ce a raştı rma yapmad ığ ı ve konu üze ri n d e etrafl ı ca düşü nmediğ i i çi n , kend isi n e tekl i f ed i l e ce k maaşla i l g i l i y ü kse k b e kl e nti y e g i rmesi , çevresi n e de b u n u y a yması .

Bu y akl aşı mı n so nucu hayal kı rı kl ı ğ ı ­d ı r. H atta aday ı mız kend isi i ç i n çok u y ­g un b i r te kl i fi bi l e , b u h issi yatl a ge ri çevi ri r.

N e mi yapma l ı ? Bi r: Paza rl ı ğ a başl a ­madan önce , gö rüşü l e n şi rketi n ö n e ­rebi l e ceğ i e n y ü kse k ve e n d ü ş ü k d e ­ğ e rl e ri öğ re nmey e çal ış ı n . İ ki : • H erkesi n pazarl ı k g ü cü a y nı d eği l d i r. Ge rçe kçi ol u n , uçmay ı n . · Görüştüğ ünüz şi rkette çal ışan tanı dı k­lar va rsa , on la rdan maaş seviye le ri ve maaş po l i ti ka la rı y l a i l g i l i b i lg i ed i n i n . • Yı l d a bi r veya i ki kez yap ı l an ü c ret a raştı rmal a rı n ı i n cel e y i n .

İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER · 289

• N etwork' ü nüze dönün . Benze r pozis­yon la rd a çal ı şa n a rkadaşl a rı nı zl a ko­nuşun . Ama d ikkat ed i n ; i nsa n la r, konu maaşl a rı o l un ca aba rtma eğ i l i mi nde ­d i rl e r. Siz , on l a rı n söy l e di kle ri ra kamı x o ra n ı n da azal tı n !

Bir şirkete kozalanmak Yeni mezun el eman ı n , askerl i ğ i ni bek­l e rken , daha i y i bi r iş a ra rken veya y u rtd ışı nda b i r master kaza nana ka dar düşük p rofi l l i ve sı kıc ı bi r başlang ı ç pozisyo nunda çal ı şmay ı kabul etmesi . Kel ebek ol u r o lmaz da a rkası na b i le bakmadan o şi rketten uçması . (Koza : Tı rtı l ı n kel e bek ol u n caya kada r misafi r kal d ı ğ ı ko ru nakl ı yuva . )

Bu kimsel e re "J ön , " yan i "Genç" Türk­l e r d i yo ruz . H e defl e ri y eni b i r i ş b ul ­m a k de ği l , Ameri ka 'da M BA okumaktır . İy i y e rl e rd en mezun o ldu k ları iç in şir­ketl e rd e ki başl a n g ı ç pozi s y o n l a rı n ı onl a r ka parl a r. Kapasite l e ri n i n çok d ü -

290 · İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

şük b i r o ra n ı n ı , o n u da bö l ü k p ö rçü k ku l l a n ı rl a r. M BA o ku l l a rı (as ke rl i k y a pma zo ru nl u l u ğ u misa l i ) i ş d e n e y i ­mi a ra d ı kl a rı i çi n , o n l a r asl ı n da vata ni h i zmetl e ri n i tamaml amakta d ı rl a r. B i rka ç se n e son ra "o p e rasy o n u " baş­l atı rl a r.

Bumemurang "D ışa rda l imon satsam bundan daha çok kaza n ı rım " masal ı n ı n gazı na ge l ­d i ğ i i ç i n çi çe k g ib i i şi n i b ı ra kı p ti ca re ­t e atı l a n ça l ı şa n ı n , k ısa zaman son ra s e rbest mesl eğ i n ke ndis i n e g ö re ol ­mad ı ğ ı n ı a n l a y a ra k memu ri y ete d ö n ­mesi .

Cinsel taviz Kad ın p rofesyone l i n , iş y eri n d e ki ci n ­sel ta ci ze , te rfi eşitsizl i kl e ri n e v e ay nı işi y apan e rke kl e rd en daha düşük ü c ­ret a lması na kari y e ri i çi n katl a nması , si n e y e çekmesi , ö d ü n ve rmesi . Ama bi r y e re kada r . . .

İ N SAF KAYNAKLAR! VE KARİYER • 291

Çevre kirliliği Kişi n i n g ü nümüzde e n etki 1 i iş bu lma y ö nt emi " n etworki n g " , y a n i " çevre edi nme kti r" sl ogan ını aba rta ra k, g e ­re ksiz b i r d ol u i n san la ta n ı şması , g ö ­rüşmes i . Zaman ın ı an l amsız networ­ki ng top lantı l a rı n da ve faa l i ye tl e ri n de harcaması .

Çahşanı TEFE koymak İ şve re n i n sade ce enfl asyon o ran ı nda zam ve re re k, üc retl e ri r ee l o l a ra k sabit tutması . Bu y önteml e çahşan la bir n e ­v i a l a y etmesi .

Çoluk çocuğa kanşmak Yı l l a r ge çti kçe , kı deml i çahşa n ı n işe bi rl i kte başl a d ı ğ ı a rkadaşl a rı n ı n i y i tek l i fl e r a l a ra k şi rketten a y rı lma la rı , buna ka rşı n , bnun , y e ri n d e sa yması . Etrafı n ı g en ç i nsan l a rı n dol d u rması .

Kan -yer yapmak Bi r kad ı n ı n , ko cası çahşması na i zi n

292 • İ N SAF KAYNAKLAR ! VE KARİYER

vermedi ğ i için işi n d e n a y rı lması ve ev i şl e ri , y em e k ve ço cuk bak ım ı g ib i a l anl a rda kendi si n i ye tişti rmesi , uz­man laşması .

Diş görüşmesi En ş ı k g i ys i l e rin i z üze ri n i zd e y ken , kö ­tü a ktörl e re l a y ı k b i r p e rformansl a y ü ­zünüzü e kşite re k patrona : "Gece ağ rı ­d a n gözümü kı rpmad ım . B u g ü n b i r a ra d işçi y e ka çacağ ım" masahm u y d u rup gitti ğ in i z i ş gö rüşmesi . Yemezl e r . . .

Fazla mes-aile Profe s y o n e l a n n e n i n i ş y e ri n d e ta ­mamladığı y o rucu mesai son rası koşa koşa eve ge l i p temizl i k ve y emek yap­ması , çol u k çocukl a u ğ raşması .

Li te ratürde "Çifte Ha yat" di y e geçen bu sözde çağdaş yaşam ta rzı nda , fazla mesa i l e sade ce kad ı ndan bekl en i r. E r­kek i se eve ge l i p te l evizyo n ka rşı sı nda maç se y rede r. Bi r a cay i p bi l me ced i r.

İ NSAF KAYNAKLARI VE KARİYER · 293

fotofiniş Şi rkete bi risi al ı n ı rken , aday l a rla g ö ­rüşme zahmeti ne katl anmayan klasi k patron p ro fi l i n i n , kararı n ı o kişi l e ri n özge çmişl e ri n d eki resiml e ri n e ba ka ra k vermesi , kol a y yo l dan iş i b iti rmesi .

Sadıka kaydı Bir kişi n i n ka ri y e ri boyun ca çal ı ştı ğ ı ş i rke tl e re n e kad a r sa d ı k ka l d ı ğ ı n ı göste re n bi l g i ve ya be l ge .

B i r pozi syona başvu ru l d uğunda , müs ­takbel i şve ren i n tamamlad ığ ı a raştı r­mal a rdan bi ri si de şudu r: Acaba ada y önceden çal ı ştı ğı şi rketl e rd e n nası l ve n eden a y rı l d ı ? Rüşvet a l ı rken , y ol suz­luk yaparken mi yakal a nd ı ? İ şl e ri en yoğun zamanda y üzüstü bı ra kı p başka b i r y e re mi kaçtı ? G i d e rken giz l i şi rket bil g i l e ri ni ve dosya la rı n ı da atı n ı n t e r­kesi n d e gan imet ola ra k mı g ötü rdü? Yoksa, y o ksa . . . Bu adam bi r "sad ı ka l ı " mı ?

294 • İ N SAF KAYNAKlARI VE KARİYER

Be l ki de , kişi n i n g e çmişi n d e ki ası l so­run sadakat deği l d e düşük pe rfo r­manstı r. Ne demiş aday : "Ben çok sa ­d ı k b i r çal ı şa n ım . i nanmazsan ız eski şi rketl e rim e sorun ; h içb i ri n d e n ken di i steğ im l e a y rı l madı ğ ım ı on l a r da te yit edecek l e rd i r ! "

Pozitif Day1 -nmahk Kürese l l eşme i l e o rtaya çı ka n " Poziti f A y ı rı m cı l ı k" kavram ı n ı n Tü rk - y e re l se ntezi , u y a rl aması . Kısaca , bi r şi rke ­ti n orga n izasyonundaki 1 1 Day ı Konte n ­jan ı " veya "Torpi l Kotası " . (Pozitif Ayı ­rı mcı l ı k: Ci nsi y et, ı rk ve ya fizi ksel özü r g i b i k ri te rl e r a ç ı s ı nd a n d e zava ntaj l ı d u rumda ol a n b i re y l e ri n , kotal a r ko­y ul a ra k ve ya be l l i avantaj l a r sağl ana ­ra k, resmi otorite ta rafı ndan eşit y e ­te rl i l i kte aday l a r a rası nda d este kl e n ­mesi v e kay ı rı l ması . Ö rneğ i n , devl eti n yasa çı ka ra ra k işy e rl e ri n d e be l l i o ra n ­da kad ı n pe rso nel ça l ı ştı rı l ması n ı şa rt tutması veya ABD ' de ü nive rsitel e ri n

İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER • 295

be l l i etni k g rupl a r i ç in konte njan ta h ­sis etmesi . )

Bizde ise nitel i kl i v e yete nekl e ri eşit aday la r a rası ndan torpil i daha sağ lam ola n öne çı kar. Özel l i kl e siyasi etki l e re açı k kamu veya özel ku rul uşl a rda, a k ­rabası - h emşe risi hatı rl ı ki şi l e r i çi n be l ­l i say ıda pozi syon hep bul undu rul u r.

Feminist-ihdam Kad ı n yönet ici ni n , e l eman seçerken , pozisyonun i hti yaçl a rı nı v e y a aday ı n n i te l i kl e ri n i es g e çi p h emci n sl e ri n e ö n c el i k ve rmesi . Poz it if a y rı mc ı l ı k yapması . Madem doğru işe doğru adam al ı nması ko nusunda bu kadar hassasız, n eden doğ ru işe doğ ru kadı n a lmayız?

Freelance Hayatı n ı , ş irketl e re nas ı l ça l ı şma ları g e re kti ğ i n i a n l a ta ra k kaza n a n i şs i z kimse .

296 · İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

Hatalog Müd ü rü n üzün , p e rfo rmans d eğe rl e n ­d i rmesi zamam ge l d iğ i nde a y rı nt1 l a ­rı y l a y üz ü n üze vura bi lmek i çi n , be l l i b i r d ö n em i çi n d e yaptığ ı n ı z hata la rı ka y detti ğ i kata log , kita p veya l i ste .

Histifa Hassas e l e man ı n , i sted iğ i te rfi y i , zam ­m ı ve ya p rim i a lamad ığ ı n ı öğ re nd ikten h emen son ra ; y eteri n ce düşü nmeden , başka b i r i ş b ulmadan , d u y g ul a rı n a b o y un eğ ip gö revi n i bı ra kması .

Soru n l a rı n ı zı k ızgı n kafay l a veya soğ uk kal p le çözme y e kal kmay ı n ; hata y a ­pa rsı n ı z . . .

İ nsan parkı i nsan l a rı da maki n e l e r g ib i y ö n etebi ­l e c ekl e ri n i za n ne d e n şi rketl e ri n "ofi s" ke l i mesi y e ri n e ku l l a n d ı kl a rı t e kn i k te rim .

İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER · 297

İstifdam Şi rketl e ri n , iş başvu rusu yapan aday l a r a rası n d a b eğendi kl e ri ni , o a n i çi n a çı k kad ro b u l u n masa bi l e i şe a l ı p u y d u ru k b i r pozis yonda , i hti y a ç d u y u l ana kadar bekl etme l e ri , i stifl eme l e ri . Bazı ka y ­nakl a rda ismi "To rba Kad ro" ola ra k da geçen ol g u . Öze l l i kl e eğ itim l i ve y etiş ­m i ş pe rsone l sı kı ntısı yaşanan sektör­l e rd e ve fon ksi yon l a rda gö rü l e n bir is­ti hdam y öntem i .

Bu d u ruma yo l a çan bi r unsu r da , şi r­ketl e ri n şişi k kad rol a rl a çal ı şma a l ı ş­kanl ı ğ ı d ı r. Yen i dönemde , d ü ş ü k enf­l asyon ve n e re d e n n as ı l vuracağ ı be l l i o lmayan kri zl e r, şi rketl e ri daha verim ­l i çal ı şmaya v e esnek ol maya zo rl u y o r. Bu şa rtl a r a l tı nda istifdam y öntemi de ta ri h o l u yor .

Kaçak elektrik kullanmak O rga n izasyon şeması na bi r te l ata ra k ke nd i n i doğ rudan genel m ü d ü re bağ -

298 • İ N SAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

l amak . Bu eğ i l im , müşte ri memnun i ­y eti , ka l i te ve ya i nsa n ka y n akl a rı g ibi bö l üml e ri n başı na geti ri l e n kişi l e rde sı k g ö rü l ü r.

Kadrodizyak Kad ro g enişl emesi n i n h ı rsl ı y önetic i üze ri n d e ya rattı ğ ı uya rı cı etki . Ge re kl i g e re ksiz h i ç fa rk etmez; bu ti p y öneti ­c i , g ü ç a lan ı b üyüsün v e daha ç o k kişi ­y e h ükmedebi lsi n d i y e o rgan i zasyo ­n u n u sü re kl i b ü y ütmek ister .

Kari yel Kişi n i n , mesl e k ha yatı y l a i l g i l i ö n eml i ka ra rl a rı g e ç i c i ka ri y e r tre n d 'l e ri n e gö re ve rmesi . Pozi syon l a rı n ke nd isi n e u y u p u ymad ığ ı n ı öl çmed e n v e i l e ri si n i düşü nmeden , o g ü n hang i rüzga r esi ­y o rsa kap ı l ı p, şi rkett en şi rkette, sek­tö rd e n s e ktö re s ü rü kl e n i p d u rması . Ça l ı şan l a rı n " Kari y e rdive n"i çı ka rl a r­ken sı k y aptı kl a rı b i r hata . . .

İ N SAF KAYNAKLAR ! VE KAR İYER • 299

Kartvizit bebeği Çok hatı rl ı kişi l e rd e n torpi l geti rdi ğ i i ç i n işe a l ı nma k zoru nda kal ı nan , mü ­d ü rl e ri n kend i böl üml e ri n d e istemed i ­ğ i , e l eman l a rı n evl i l i k d ışı b ebek mu ­amel e si y aptı ğ ı vasıfsı z kimse .

(K)ı rkç1hk Bi r şi rketi n , i nsan l a rı n p rofesyone l ni ­te l i kl e ri n i yaş krite ri n e i n di rg emesi . G e n çl e ri n h e r konuda yaşl ı l a ra üstün ol d u ğ u tezi ni savuna rak, kı rkı n ı aşmış h i ç kimsey i i şe a lmaması .

Kilit personel Çok ö n eml i g ö revl e re sa h i p ol d u kla rı ofi s i n s an l a rı n ı n kafal a rı n a ka kı l a n ana htar p e rsonel i n ha yatl a rı n ı zorlaş­tı ra n ve iş a kı şı n ı n ki l i tl e nmesi n e n e ­den ol a n a rt n i y etl i ki şi l e r. Ça l ı şan la rı ­n ız ı "a na htar p e rsone l v e d i ğ e rl e ri " v e y a "prensl e r v e aske rl e r" d i y e ay ı ­rı rsa n ı z işte böyl e ol u r. Bi ri l e ri , p işmiş aşı n ı za su katar.

300 • İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

Koşu Bandı Sendromu (KBS) Bi r pozi s yonun slıe "çok y o ru l u y o rum , te rl l y o rum ; d emek k i ka ri y e rimde bü­yük mesafe l e r ka y d e di y o rum " h i ssi ve ri p , y e ri nizde sa yman ı za n eden ol ­ması . Bu d u rum g en e l l i kl e ; ça l ışa n , yete n e kl e ri n e ve kişi l i ğ i n e u ymayan b i r ala na g e çti ğ i nde gö rü l ü r.

Kurumsallamamak Dü n ya a l em "acaba o rgan i zasyo n umu d a h a p rofesyone l b i r yap ı y a nası l ka ­vuştu ra bi l i rim ; e n y eten e kl i ve nite l i k ­l i kişi l e ri şi rketime nası l çe ke bi l i rim" d i y e kend in i y ı rta rken ; b u rn u n u n di ki ­n e g i d i p , a ta d a n d e d e d e n g ö rd ü ğü y ö ntem l e rl e d ü kkan ı i d a re etme ye ça ­l ı şmak . Ai l e şirketl e ri n d e sı k gö rül e n bi r a rı za .

Maaşağıhk kompleksi Kişi n i n kafay ı kazand ığ ı maaşı n d ü ­şükl ü ğ ü n e ta k ıp , kend i n i y ete rsiz ve başa rıs ız gö rmesi . O ysa maaş, kari y e r

İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER • 301

başa rıs ı n ı n tek göste rgesi değ i l di r ki .

Masaj başı görev Masörl e ri n işl e rin i ta ri f eden tekni k te­rim .

Memeden kesmek İ şe y en i a l ı nan e l eman ın , müdü rüy le b i rl i kte g e çi rd i ğ i i l k i ki haftadan sonra tek baş ına ope rasyonun o rtasına atı l ­ması . Son ra çal ışan , yöneti c isi n i sade ­ce p e rfo rmans d eğe rl e n d i rme l e ri nde ve ya cidd i b i r hata yaptığ ı nda göreb i l i r.

Menopozisyon Sitti nse n e o l a ra k i fa d e e d i l eb i l ecek uzun bi r s ü re d i r şirkette ça l ı ştı ğ ı i ç i n i şte n çı kar ı l amay a n sad ı k ça l ı şa n ı n , em e k l i l i ğ i n i b e kl e rke n o ya l a n d ı ğ ı , y etki l e ri ve fo n ksi y on l a rı aza l tı lm ı ş pozisy o n .

Başka b i r d e y i şl e " K ı ya k v e k ıza k emekl i J i k" statüsü .

30Z • İ N SAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

Motivasyola getirmek Klasi k y ö n etici n i n , e l eman ı işte n çı ­ka rma kl a tehd i t e de re k, o nu otoritesi ­n e ka rşı ge lmemesi y önünde i kna et­mesi , h i zaya geti rmesi .

Terfi diyar etmek Bi r çal ı şa n ı n a ld ığ ı te rfi veya g üzel b i r iş tekl i fi n eden i y l e uzun sü red i r yaşa ­d ığ ı b ü y ü k şe h ri te rk ed i p taşraya y e r­l eşmesi . Pozi syon u n hatı rı na d üze n in i bozması .

İ ş g ü cü p i yasası nda re ka beti n a rttı ğ ı son dönemde Türk p rofesyone l l e r, İ s ­tanbu l d ışı n daki pozisyon l a ra a rtı k es­kisi kada r soğuk bak(a )m ı yo rl a r. Böy­l e b i r te kl i f a l an kişi n i n d eğe rl e n di r­mesi g e re ke n so rul a r ve kon ul ar şun la r ola bi l i r: · Ö ne ri l e n pozi s yon kiş ise l ka ri y e r h e ­defl e ri ni zl e u y um l u mu? • Tekl i fi ka bu l etmezse n iz n e o lacak? Şi rketi nizi n s i ze bak ı ş a çıs ı d eğişi r m i?

İNSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER • 3 03

Had i bi raz i l e ri g ide l im ; y o ksa bu b i r " ya kabu l et ya i şi bı ra k" te kl i fi m i? · Ail en i zi d e düşünün ; g i deceğ i n iz y e r­d e eşi n i zi n ve çocu kl a rı n ı zı n i hti ya ç d uyacağ ı o la nakl a r va r mı ? • Pozi syon , kend i nizi g öste reb i l e c eğ i ­n i z ve potansi ye l i n izi tamamıy l a ku l l a ­nabi l e ceğ in i z zorl u kta m ı? E ğ e r d eği l ­se , b u dönem kari y e ri niz i çi n bi r zaman ka y bı na d ö n üşe bi l i r. • Ka ra r ve rmed e n önce söz ko n usu şeh ri zi y a ret ed i n . Gene l bi l g i l e ri e di ­n i n , y e ni hayatı n ı zı n n e y e b e nzeyece­ğ in i ta hm in etmey e çal ış ı n .

ABD ' d e yap ı l an bi r a raştı rmada , i ş i çi n şe h i r d eğişti rm e yi d ü ş ü n e n kişi l e ri n d i kkate a ld ı kl a rı krite rl e r ö n em sı rası ­na gö re şöy l e sı ra la nmış : · Yapı l a ca k işi n nitel i ğ i . · Ge l i r. • İ l e rl em e ol anakl a rı . · Taşı n ı l a cak y e rd e ki yaşam mal i yeti . • Yen i şeh i rd e ki sosyal o rtam , g ene l

304 • İ N SAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

yaşam sta nda rtl a rı . · İ kl im .• E ş ve çoc u kl a r i çi n sunu l an ol a nakl a r.İ ş ve oku l . (CNN)

Operasyolcu // Şi rketl e rd e zaman zaman yap ı l an o rgiJ� n izasyone l ope rasyon la r sonucu işıne son veri lm esi ka ra rl aştı rı l a n çal ı şa n(.

Parasız yablı okumak İ ş hayatı n a y e ni atı l a n g e n ç p rofesyo ­ne l i n , sı rf b i r şey l e r öğ re n e bi lmek i çi n ç o k düşük maaşl a ; g e ce - g ü n d üz, hafta sonu , bay ram d emeden çal ı şması , şi r­kette yatı p kal kması . Paras ız yatı l ı ka ­bu l e d e n şi rketl e r i ş gö rüşme l e ri n d e , "Size b i r pozi s yon değ i l , bi r · ka ri y e r öne ri y o ruz ; bu rası o kul g i bi d i r" mu ­habbeti yapa rl a r.

Riskjokey Ge leceği n mesl e kl e ri n den; risk anal isti .

İ N SAF KAYNAKLAR ! VE KARİYER • 305

Ön eml i bi r p roj e ve ya yatı rı m a refe ­si nde şi rketl e ri n , mal i y et, zaman lama ve d i ğe r p e rfo rma ns krite rl e ri n de kar­şı l aşabi l e ceğ i ri skl e ri hesap la y a ra k ve bel i rsizl i kl e ri ra kam la ra te rc üme e d e ­re k, y öneti ci l e ri n rasyonel ka ra rl a r a l ­ması na y a rdım cı ol a n , a y n ı zamanda ü l ken i n g enel e konom ik o rtamı n ı i zl e ­y e re k v e pi yasa n ı n nabzı n ı tuta ra k o r­ganizas yonu y önl e n d i re n uzman .

Müh-gendis Ge l e ceğ i n mesl e kl e ri n d e n . G en m ü ­h e ndisi . Za ra rl ı g e n l e ri öze l y öntem ­l e rl e , n o rmal ya d a üstün g e n n ite l i ğ i ­n e d ö n üştürme ye v e bu sa ye de hasta ­l ı kl a ra ça re bu lmaya ça l ı şan uzman .

Perforşans değerlendirmesi Çağdaş i nsa n ka y n a kl a rı y ö ntem l e ri n i bi r ta rafa bı ra ka n şirketi n , çal ı şa n pe r­fo rma ns ı n ı pat ro n u n ge l i şi g üze l ve subje kti f g özl eml e ri n e dayana ra k öl ç ­mesi . Ka ri y e ri n izi n şa nsa bı rakı lması .

306 • İ NSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

Ta rtı şma kon usu : D u ygusal i l i şki l e rde şia r ed i n i l e n "ben sen i o l d u ğ u n g ib i sevi y o rum" kal ı b ı iş hayatı y l a ve pe r­fo rmans değe rl e n di rme kavram la rı y l a uyum lu bi r fel sefe m idi r? E l bette de­ğ i ld i r. Çünkü iş hay atı rekabet demek­ti r. Rekabet d e s ü re kl i i yi l eşti rme , ka ­l i te ve b i reyse l ge l i ş im . . . Çal ı şan ları , s ü re kl i g e l işmeye zorla rke n , h e r Jır­satta p e rformans değe rl e nd i rrpesi ni n ö nemi nden d em vuru rke n , özel1ı hayat­l a rı n d a değ i şmeme le ri mesaj ı v� ri rse ­n iz kendi i çi n izde çe l işki y e d üşE! rsi n iz . Bu n eden l e söz konusu k l iş e şu şeki l d e değ işti ri l m el i d i r: " Ben s en i ol acağ ı n g i b i sevi y orum; işte bu da ge l i şti rmen g e reken n i te l i kl e ri n ve bece ri l e ri n b i r l i stesi . Ü ç a y son ra bu l uşup te kra r göz­den geç i re l im . "

Pijama yakalı Mavi veya be yaz yaka l ı y ken , i şi n i ka y ­b edi p evde otu rmak zo ru nd a ka l a n kimse .

i N SAF KAYNAKLAR! VE KAR İYER • 307

Referansdum İ şe a lacağı aday ı be l i rl emesi g e reken şi rketi n , e n çok refe rans-to rpi l geti ­re n i bu lab i l mek i ç in , mü d ü rl e r v e üst düzey y ö n eti ci l e r a rası nda yaptı ğ ı o y ­l ama .

E ğe r ada ysan ız ve i ç e ri d e i y i bi r to rpi ­l i n i z va rsa, ço k övünmey in , h emen g e ­ri nmey i n ; bi r fazla to rpi l g eti re n başka bi risi sizi o yl amada ge çi p pozi syonu kapabi l i r. Son ra re t tel efo n u a ld ığ ı n ız­da üzülme yin ; bi l i n k i " refe ransdum"da kaybetmişsin izd i r.

Rethabilitasyon İ ş başvurusu g e ri çevri l e n aday ı n , ha­ya l kı rı kl ı ğ ı n ı y e nmesi ve özgüve n in i yen iden kazanması i çi n g e rekl i o l an tedavi ve i yi l eşme sü re ci .

Bu sü re çte aday ı n yapa bi l e cekl e ri y l e i l g i l i bi rkaç ö n e ri : · H abe ri verene teşe kkü r etmey i unut-

308 • İNSAF KAYNAKLAR! VE KARİYER

may ı n . Sa kı n si n i rl e nmey i n . • Gö rüştüğü nüz y ö neti cil e rd e n ge ri bi l ­d i ri m i ste y in ; ama çok da fazla şe y bekl emey i n . E n a çı k sözl üsü bi l e so ru ­n uzu , pol i ti k yan ı tl a rl a g e çişti re ce kti r . İ ş in ize g e rçe kte n ya ra ya ca k b i lg i l e r is­ti y o rsa n ız , y e diğ i n i z veto l a rı n o rta k n o ktala rı n ı bu lmaya çal ış ı n . • Reddedi l me yi ö n emsey i n ; am a aba r­tı p o l ay ı Küçük Em ra h filmi n e çevi rme ­yi n . Vetol a r d e n e yimin i zi besl esi n , ze ­hi rl emesi n . Yoksa ol umsuz d u y g ul a rı bi r so n ra ki i ş a rama sü re ci n e taşı rsı n ı z . • Başkala rı nı suçlamay ın . Komplo teori ­l e ri ü retmey in . Şirket ve ya İ K yöneti cisi hatal ı olabi l i r; siz y ine de benci l davra ­n ı p soruml u l u ğ u n çoğunu kend i n i ze a yı n n .

Sözgeçmiş İ ş gö rüşmesi yapan aday ı n , sa h ip o l ­duğunu i d dia etti ği n i te l i k ve d e n e ­y iml e ri n i özetl e y e n ; ama be lge l e rl e veya d ipl oma la rl a kan ı tl a y amad ığ ı i çi n

İ NSAF KAYNAKlARI VE KAR İYER • 309

havada kal a n sözde özge çmişi .

Temel işgüdü Gen ç profesyone l i n l i se veya ü niversi ­te mezuni yeti so n rası , etrafl ı ca düşün­meden , ken disi n i ve sektörl e ri y e te ­ri n ce ta n ımadan , yabancı şi rket, ma­kam veya y ü kse k ge l i r g i b i sun i fa ktör­l e ri n seksa pe l i n e kapı l ı p , bi l i n çsizce pozis yon seçmes i .

Terfingirdek Ka ri y e ri ni , e rkek y önetici l e ri n zaafl a ­rı n ı ku l l a n a ra k y ü kse l m e stratej is i üze ri n e i nşa e d en ; ku rnaz, o y nak ve c i lve l i kadı n p rofesy onel .

Torpeeling Bi r ku rumun , to rpi l l e işe g i rdi kl e ri i ç i n y an ge l i p yata n y ete n e ksiz , d e n e y im­s iz , e ğ i t ims i z ve ö l ü kad ro l a rı n d a n a rı n dı rı l mas ı , tazel e nmesi ve canl a n ­dı rı l ması i şl emi . Kamu ku rum la rı mı zı n a ci l e n u y g u l aması g e re k e n te davi .

3 1 0 · İ NSAF KAYNAKlARI VE KARİYER

(Pee l i n g : Te davi veya kozmeti k amaç­l a rl a d e ri ni n e n üstte ki ö l ü tabakası n ı soyma . )

Ücrest çekmek İ şve re nin , iş g ö rüşmes i n d e maaş pa ­za rl ı ğ ı y apmaya kal ka n adaya "Son te kl i fi miz b udu r, " H ay ı r" d e rsen i z di ­ğ e r aday l a ra te k l i f g öt ü re ceğ iz" d e ­mes i , ç o k a y ı p etmesi . Aday ı n tekl i fi ka bul e d i p işe başlad ı kta n ü ç hafta son ra a y nı sevi y e d e ki a rkadaşl a rı n ­d a n daha d üş ük ü cret al d ı ğ ı n ı ö ğ re n ­m esi .

Üstüne kuma getirmek İ şte n çı ka rı lması na ka ra r ve ri l e n ça l ı ­şan ı n yan ı na , i hti yaç olmaması na kar­şı n , bi r kişi n i n a l ı nması . Son ra da çal ı ­şa ndan y e ni e l emana bü tün işi öğ ret­mesi n i n iste n mesi . Bu a rada yöneti ci ­si n i n g ö zd e n d üşe n ça l ı ş ana i l g is iz davra nması , hatta tersl em esi .

İ NSAF KAYNAKLAR ! VE KARİYER • 3 1 1

Yönetim dadı -mşmam Uzun y ı l l a r şi rketl e rd e ö neml i g ö revl e r a l ı p d e n e y im kaza nd ı kta n son ra ke nd i dan ışman l ı k fi rması n ı ku ra n ve başka şi rketl e ri n g en ç, ata k, g özü ka ra y ö n e ­ti ci l e ri n e bi ri kim i n i a kta ra ra k , hata yapmama la rı i ç in on l a ra göz kul a k o l a­ra k ve eğ i te re k pa ra kazanan ol gu n ve emekl i kimse .

Zamorti Yıl l ı k e nflasyo n o ran ı nda yapı l d ı ğ ı i çi n sa dece fi y at a rtı şl a rı n ı karşı l a yabi l e n , hayat sta nda rd ı n ızı y ü kseltme y e y et­meyen zam .

3 1 2 • OF İS ÇALI ŞMALARI VE OF İSTİKE D U R UMLAR

Asl ı n da şu ka ri y e ri n ad ı " iş hayatı " ve y a "p rofesy onel ha yat" d e ği l d e , hancı y ı b izim o ynad ığ ım ı z "Yı l g e çen Han ı " ol mal ı y mış .

Paza rtesi o l u r, ofisi n izi , y ani d ü kkan ı ­n ı zı açarsı n ız . Sağ ı n ı za sol u n uza d ö ­n üp , i ki mesaj yan ı tl a y ı p b i r tel efon gö rüşmesi yaptı n ı z mı , hafta, ay , y ı l g e çe r . . . Tamam, kefe n i n (saat) cebi y ok . Tamam, zaman ı yan ı mızda öbü r ta rafa göt ü remeyiz ; h epsi n i bu ta rafta ha rca y ı p biti rmek e n i y isi . Ama i nsan en çok , boşa ha rcanan zamana , verim­si zl i ğ e v e l a g a l ugaya yan ı y o r. Tı p kı g e yi k dol u iş topl a ntı l a rı g ib i . . .

Geyik f1rtınas1 Ofis i nsan l a rı n ı n b i r odaya tı kı l ı p , sa ­atl e r b o y un ca a kı l l a rı na gel e n h e r şey i ko nuştu kl a rı , hazı rl ı k yap ı lmadan ge­l i nd iğ i i çi n de h i çb i r sonuç veya ka ra r a l ı n amad a n b ite n , l i t re l e rce ça y v e kahveni n t ü keti l d iğ i p l ansız , p rog ram-

OF İS ÇALIŞMALARI VE O FİSTİKE DURUMLAR • 3 13

sız top la ntı l a r. İ ş hayatı n ı n y üzde a lt­mışı n ı o l uştu ra n a kla zi y an seansl a r.

Ofistike Ofis o rtamla rı na özgü sofisti ke ve çet­refi l l i d u rum .

Bitik-ise1 hayat veya bitkinse1 hayat Aşı rı çal ı ştı ğ ı i ç in gü cünü tü ketmiş, l i ­mon g i bi sı kı l mış , ru hsal v e fizi ksel aç ı l a rdan bitmiş kişi n i n , hafta sonuna y a klaşı rken i çi n e gi rd i ği b i l i n çsiz, t ep­kisiz ve ha re ketsiz d u rum . Bi r nevi ça ­l ı şma koması .

Bu a rada , biti ksel ha yata g i re n l e r i çi n hafta s o n u d a ça re ol amayabi l i r . Çünkü çoğ u p rofesyonel hafta sonu da me­sai y e ge l i y o r. Bu tü r hafta son la rı n a b i z " lafta sonu" d i y oruz .

Ofis Vole Ofis ka yna� ı maga�n habe rl e ri n den ol uşa n iş g ü n d emi . . . Öğl e y emekl e ri -

3 14 • OFİS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİ KE DURUMLAR

n i n , ka hve , si ga ra mol al a rı n ı n hafif i ç e ri kl i a yaküstü seansl a rı .

Aktif dinleme Topla ntıdan toplantıya sey i rten klasi k y ö n eti c i n i n , ko ri d o rda y ol u n u kesi p kendisi ne b i r şey l e r a nlata n e leman ı y ü rüme y e devam e d e re k di n l em esi . Hem a rkası ndan koşup hem de de rdin i a nlatmaya çal ışan garibana , "Bunu yaz­sana" veya "Akşam seki z gi bi bana gel" di y e re k y en iden kay ı pla ra karışması .

Bak-siyona geçmek Maaş , p ri m i y i l e şti rmes i , bö l üm e adam ahnması veya y e n i donan ım gib i mal i yetl i ş e yl e r isted iğ i n izde , y ö n eti ­ci nizi n " Ba ka rı z bi r a ra" di y e re k not al ­ması , a ksi yona ge çi y o r g ibi y apı p ku­l ağ ı n ı n üstün e yatması .

Kurnaz y öneti ci l e r, bi r ö n e ri y e veya isteğ e h i çb i r zaman kafadan "hay ı r" d emezl e r. H e p "b i r bakal ım", "b i r i n -

OF İS ÇALI ŞMALARI VE OF İSTİKE D U R UMLAR · 3 1 5

ce l e y el im", "sen b unu bana yazı l ı bi r g önde r" gi bi sözde aksi y o n cüm lel e ri ku ra ra k i şi y okuşa sü re rl e r.

Ahşmamış şirkette don-sayzing (downsizing) durmaz Ekonomi da ra l d ığ ı nda , iş süreçl e rin i ve i nsan kaynakl a rı po l i ti kala rı nı y e ni l e ­m e d e n , sad e ce e l eman çı ka ra ra k a y a kta kal maya ça l ı ş a n fi rma , k ri z ge çti kte n son ra eski i ş y apma a l ışkan ­l ı kl a rı na döne r ve eski pe rsone l say ısı ­na u laş ı r . O l an , i l k dal gada i şten çı ka ­rı la n l a ra o l u r. (Downsizi ng : Ş i rket kü ­çü lmesi . )

Titanik Kuralı E ğe r bi r şi rket krizl e re hazı rl ı kl ı d eğ i l ­se ve ge rekl i ön l em l e ri al mamışsa, i ş­le r sa rpa sardı ğ ı nda , h e rkesi n a y n ı ge ­mid e olması n ı n bazı ça l ışan la r i çi n h i ç ­b i r an l am ı kalmaz .

Bi l i rsi n iz , üst y ö n etim ve mü d ü rl e r,

3 1 6 • OFİS ÇALIŞMAlARI VE OFİSTİKE DURUMlAR

ke ndi l e ri n d e n daha çok çahşı p , daha az kazanan gen ç çahşan la rı motive etmek iç in sı k sı k "hepimiz a y n ı g emideyiz" kl işesi n i te krarl a rl a r.

O ysa kriz an ı ge l i p d e adam ç ıkarmak ge rekti ği n d e h iç düşü nmeden önce uz­man la r ve işe y e ni g i ren l e re y ol ve ri l i r . Ne kadar ve ri msiz ol u rsa ols un , üst yö ­n etim he r zaman kafası n ı s u y un üze ­rinde tutabi l i r . (Titan ik : Yol cu la rı n a n ­cak y a rı sı na ye tecek kadar ku rtarma fi l i kas ı y l a y ola çı ktı ğ ı i çi n , buz dağ ı na çarpı p battı ğ ı nda , çoğu ga ri ban 1 . 5 00 kişi y i d e be rabe ri nde okyanusun dibi ­n e g ötü re n ü n l ü g em i . )

A1ko1 Gizl i bi l g i l e r ve sı rl a r d ı şı n da he r şey i bozu lmadan sakl a yabil e n sıvı . İ ş haya­tı nda , bi risi n i n ağzı n d a n laf a lmak ve ­ya bi r satışı bağ l amak i çi n kul l an ı l a n kim yasal madd e .

OFİS ÇALIŞMALARI VE OFİSTİKE DURUMLAR • 317

A1ko1ojik (Lojik: Manbk) Al kol l ü ki şi y e özg ü mantı k t ü rü . Saba h ofi ste a y ı k kafay l a mantı kl ı b u lmad ı ­ğ ı n ı z p roj en i n ve ya gi ri şim i n , akşam ra kı masas ı nda i ki tek attı kta n son ra a kl ı n ı za yatmaya başl amas ı .

Albna hislenmek İ ş y e ri n d e ki mse ni n sizi i p l e m ed i ğ i , sal lamad ığ ı h i ssin e kap ı lma n ı z, ü rpe r­meniz . (Altı nc ı H is : Bruce Wil l i s 'i n ha­ya le t ol d u ğ u n u ve i nsan la rı n kendi sin i g ö re med i ğ i n i fa rk etm e d e n et rafta ge zi n di ğ i g e ri l im fi l m i . )

B u d u ru m i şte n çı ka rı l a cağ ı n ı zı n b i r i şa reti o l a b i l i r. Di ğ e r işaretl e r i se şun l a rd ı r: • Yetki l e ri n i z ve y a fon ksi y o n l a rı n ı z e ri r. • Yönetici n iz sizde n köşe bu ca k ka ç­maya baş la r. Kend i n i zi ö n eml i ge l iş­me l e ri n d ı şı n da bu l u rsunuz . • İ ht i y a ç o lmaması na ka rşı n bö l ümü -

3 1 8 • OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİKE DURUMLAR

nüze , d eney im i ve nitel i kl e ri s ize çok y a km bir kişi ah mr . • i n san kay na kl a rı müdü rü , b un ca y ı l ­dan son ra sizi n l e i lg i l e n i r !

Aksi -nerji Ters si n e rj i . Grup i çi n d e ki h u ysuz ve o l umsuz kişi l e ri n , e ki bi n d i ğe r ü y el e ­ri n i d e etki l e y e re k , on l a ra i l h am ve re ­re k, te k başma neden o lab i le c ekl e ri g e rg i n l i kl e rd en ve sorun la rdan çok da ­h a fazlası n ı y a rata bi lme l e ri . Ta kım ça ­l ı şması n ı n kanıtı : ı + 1 'i n 2 y e ri n e 3 , 4 o lma d u rumu .

San ı lan ı n a ksi n e ta kım ça l ı şması h e r zaman ol um l u son u çl a r ve rmez . B u b i ­raz da g rubun bi rbi rl e ri n i n ası l etki l e ­d i kl e ri yl e i l gi l i di r. E ğ e r si ne rj i te rs yö ­ne d oğ ru ysa , ta kım çal ı şması bi re yse l çabal a rdan daha çok za ra r ve recekti r .

Sinirji Etkil eş ime g i re n kişi l e ri n yan l ı ş b i r şe y

OFİS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİ KE DURUMLAR • 3 19

söyl e y e re k veya yapara k ka rşı l a rı n da ­kil e ri si n i rl e n di rm el e ri .

Di reklam ajans1 Reh berd e ad ı 1 1 rekl am aj a nsı " d i y e g e ­çen; ama as ı l işi tabela , pano , reklam d i re ğ i g i b i ma l zeme l e ri n ima l atı ve montaj ı ol a n kü çük fi rma .

Ozon deliliği 24 saati n i kapa l ı , ka ran l ı k ve si ga ra d uman ı i l e ze h i rl e n miş m e ka n l a rda ge çi re n ş eh i r i n san ı n ı n , temiz h avada, c iğe rl e ri n e fazla doz o ksij e n kaçması sonucu yaşad ığ ı m utl u l u k, zind el i k ve "he r ş ey çok g üzel ol acak" hissi . Me ra k etmey i n g e çi ci d i r.

B u p rofi l i n , doğaya , a çı k hava y a ve kı r i nsan ına karşı besl e di ğ i romanti k ö n ­yarg ı la rı vard ı r: "Bak n e kada r sağl ıkl ı ­

l a r. Yan akl a rdan kan daml ı yo r ! Tabi i her şey doğa l , hava temiz, g ı da ho r­monsuz . . . " Sen öy l e san . B i r ke re k ır-

320 · O FİS ÇALIŞMALAR I VE O F İSTİKE DURUMLAR

sal böl g el e rimizde yaşam , şeh re kı ­yas la , zo r ve y ı p ratı c ıd ı r. Tı p bi l gisi ve pe rsone l i g e ri de , sağl ı k tesisl e ri n i n de h ij y e n a ltyapısı yetersizdi r. Bu y üzden de kı rsa l a landa yaşam sü resi daha kı ­sa dı r. (Ozon : Ü ç atomlu o ksij e n . Ü ç ün ­cü atom adamı u ç u ru r, kafay ı ci l a l a r ! . . Rivaye t odu r y ani . . . )

Diyazlog Topla ntı da , yan ı n ı zdaki kişi y l e küçük kağıtl a rı n üze ri n e yazı l an notl a r a ra cı ­l ı ğ ı y l a ku rduğu n uz i l etişim .

Dudak selamı Yabancı diz i l e rd e n görüp ben imsed i ­ğ imiz bi r m im ik . Şi rket kori do rl a rı n da ka rşı l aşa n Batı ti pi p rofesyonel l e ri n dudakl a rı n ı i ç e ri y e b üze rek ve rdi kl e ri sel am .

B una benze y e n bi r d e başparmakla ya ­pı l a n "OK" v e i ki e l l e havaya atı l a n tı r­nak işa reti va rd ı r. N e rede o eski j e stl e -

OF İS ÇAL IŞMALARI VE OF İSTİKE DURUMLAR • 321

rimiz ; o rta pa rmak g öste rmek y e ri n e y um ru kl u küfü r ha re ketimiz fi l a n . . .

Antikpatik Ço k eski ol d uğu iç in i nsan la rı n a rtı k sevimsiz bu l duğu fi ki r, a kım veya adet .

Aralitik yaklaşım Yöneti ci pozisyonundaki p rofesyone ­l i n , ö n ü n e ge l en soru n u a y rı ntıl a rı y l a i n ce l e y e re k ve ta h 1 i 1 e d e re k çözmek ye ri n e , sadece p rob l em yaşayan ta raf­l a rı barı ştı rmaya ve a ral a rı nı bu lmaya odakl anması . Böy lece günü k u rta rma­sı . İ ki ta rafı da memnun etmesi , ama bu a rada başka i l ke ve ku ral l a rı çi ğ n e ­mesi .

PRzühald Kendi l erine hal kl a i l işki l e r şi rketi di ­y e n, ama asl ı nda bütün yaptı kl a rı müş­te ril e ri n i n kı rk y ı l da bi r i hti yaç duydu­ğ u bası n b ül te nl e ri n i kal eme al mak ol a n dandi k PR fi rması .

32 2 · O F İ S ÇALIŞMALARI VE OF ISTİKE DURUMLAR

Astmosfer H i y e ra rşi hay ram profesyone l i n k en ­d isi nden kıd em , maaş veya u nvan ba­kım ından aşağıda kabu l etti ğ i çal ı şa n ­l a rd an o luşan tabaka .

S n o p a rkadaş o sevi y e y e i n di ğ i nde n e ­fes a lamaz . Bi r d e b u n u n te rs i , "Üst­mosfe r" vardır .

Benchjunking (Junk: Çöp) Benchmarkin g (başka ş irketle ri n ba­şa rı l ı u y g u l amal a rı n ı i n ce l em e k ve ken di şi rketi n ize uya rl amak) amacı y l a b i r dol u y e re g id i p , i l g i l i i l g is iz h e r şe­yi not e tmek , fotokop isi n i çekme k ve ofise çantada bi r dol u çöp le dönmek. Sonra o çöpl e ri a y ı kl amadan , toparl a ­madan üst y önetime sunmak . . .

DataerkiJ firma Bi r ka ra r öncesi , sadece rakamsal ve ri ­l e re v e a nal izl e re bakan ; m üşte ri i hti ­yaçl a rı , değ i şen t rend 'l e r veya ya ratı -

OF İS ÇALIŞ MALARI VE OF İ STİKE D UR UMLAR · 323

cı l ı k gi bi fa ktö rl e ri di kkate a lmayan , ağ ı rl ı kl a mühendi sl e ri n yönetimde o l ­d uğu fi rma .

Datakulliye getirmek Til ki y ö netici l e ri n veya d üzenbaz şi r­ketl e ri n , ra kamları ve a raştı rma son uç­l a rı n ı kend i çı karl a rı na g öre y o rum la­ya ra k ka rşı la rı n daki l e ri kand ı rmaları . E l ça b u kl u ğ u marifet . . .

İnt-evraktif Ofiste insanla rı n a rkadaşl a rı yl a etki l e ­şime g i re re k ve b i rb i rl e ri n den i l ham a la ra k çal ı şmak yerine bağ la ntı y ı b i r do l u apta l , basmakal ı p evrak a ra cı l ı ­ğ ı y l a sağ l adı kl a rı sı kı cı ve demode i l e ­tişim y öntemi .

Eski d e n te k y ön l ü memora n d uml a r ve iç yazışma la r vardı . Bi r uzman , müdü­rün e veya üst yönetime yazı yazamaz­dı . Şim di h e rkes e -mai l kul l a nı yor , ama i nsa nl a r hala a y n ı kafada .

3 24 • OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİKE DURUMLAR

İzinisiyatif Yöneti ci n i n izn i n e ve onay ı na tabi i n i ­si yatif. Kend i kendisi n i y o k eden , ko­m i k d u ruma düşü re n y etki .

B i r g ü n müdü rün üz, eğ i tim l e rde d u y ­duğu v e y a y ö n etim kitap la rı nda o k u ­d u ğ u mode rn y ö n etim kavram la rı n ı n gazı na ge l i p de legasyonda n ve y etki d evri n d e n söz etmeye başl a r. El eman ­l a ra i stedi kl e ri zaman i n i si y atif kul l a ­nab i l e c ekl e ri tal i matı n ı veri r . S i z de buna g üven ip ken di si n e dan ışmadan kara r a l ı r ve u ygul a rsı n ız . Ama o da ne? Yönet ic in iz durumu öğ re n i n ce bozul u r, "Bana n ed en sormadı n -dan ışmad ı n ? Biz hu rda neciyiz?" sitemlerine başlar. An la rsı n ı z ki , i ş hayatı n d a söyl emek başka y apmak başkad ı r . . .

Beyin yellenmesi Çok ö n eml i bi r top lantı da ağzı n ızdan aptal ca bi r fi kri n kaçması . Daha söy­l e rken p işman ol duğunuz ö n e ri . İ nsa n -

OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İ STİKE DURUMLAR • 325

l ı k hal i , ama patro nun hane nize yazdı ­ğı e ksi .

Bine bir pazarlama Son 1 5 y ı l ı n moda kavram ı : Bi l i n çsiz fi rman ı n , i nsan la ra h e r a y bi n l e rce pa ­ha l ı b roşü r postal a y a ra k, müşte ri l e ri n evl e ri n i , i ş ye rl e ri n i te lefon la a raya ra k ü rü nl e ri ni bi re b i r paza rl amaya çal ı ş ­ması veya y ü zl e rce ki şi n i n çal ı ştı ğ ı m üşte ri h izmetl e ri merkezl e ri ku ra ra k 7 g ü n , 2 4 saat şi kaye t d in l emesi ; b u yatı rıml a rı n g e ri d önüş o ran ı b inde bir sevi y e si n de kal d ığ ı iç in de b ü y ü k za ra r etmesi .

Deji Muu "Bu i n e kl i reklamı daha ön ce de bi rço k ke z gö rdüm , yaşad ım" hissi . Bütün re k­lam l an a y nı temay la kota rmaya çal ı şan bi r süt markası nı n sözl ü ğ ümüze arma­ğa nı . (Dejavu : Yaşanan bi r a n ı n daha önce de bi re bi r tekra rl a nd ığ ı hissi . )

326 • OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİKE D URUMLAR

Fashion TV'ye bakar gibi bakmak Kad ı ns ı z i ş o rtamı n da ça l ı şan e rkek e l eman ı n , s unuş veya top la ntı i çi n şi r­kete g e l e n han ım ın an l attı kl a rı na kon ­sa ntre ol amaması . Kad ı n tepe gözd e b i r şey l e r göste ri rken , a rkadaşı n onu se y ­retmesi .

Firmalite H i çb i r işl evi ve ya ya ra rı o lmaması na ra ğmen , sı rf kend i i ç p rose d ü rü n d e y e r a l d ı ğ ı i çi n fi rman ı n müşte ri l e ri n e da­yattı ğ ı g e re ksiz ve y o rucu bü rok rati k i şl em .

M üşte ri l e r b u t ü r d u rum la r ka rşısı nda fi rmaya "Bunu neden yapmak zo ru n ­day ım ?" tü rü n den so rul a r y ö n el ti rl e r. Ama mantı kl ı b i r ya nıt ı ol mad ığ ı i çi n laf gevel e n i r, g e çi şti ri l i r. M ü şte ri ezi ­y eti si n e y e çeke r . . .

Demo-terapi Dan ı şma n l ı k fi rmas ı n ı n , p ota n si y e l

OF İS ÇAL IŞMALARI VE OF İSTİKE DURUMLAR · 327

m üşte ri y e "Ş i rketi n i zd e y aptı ğ ı m ı z küçük öl ç e kl i check- up 'ta şu şu soru n ­l a rı g ö rd ü k v e çözüm öne ri l e ri mizi şu ra p o rda topl a dı k" temal ı b i r s u n um yapması . M üşterisi n i n i şta h ı n ı ka ba rt­ması . Tadım l ı k sunu l an bu tedavi n i n te k başı na h i çb i r i ş e y a ramaması .

Koyun kesme, adam öpme Türki y e 'de faal i y et göste re n şi rketl er­de çal ı şan yaba n cı y öneti ci l e ri n , g e re ­ğ i nden fazl a d üze nl e n e n a b u k a çı l ı ş tö re n l e ri n e ve rdi kl e ri i sim .

İ l h am kay nağ ı : Gö revi sı rası nda sözü ed i l e n t ü rd e n tö ren l e ri n y üzl e rcesi ne katı l mak zoru nda kal a n yabancı bi r yö­net ici .

Depodorant Çok s ıca k b i r yaz g ü n ü n ü kl iması z or­tam la rda veya soka kta g eçi re c e k p ro ­fesyone l ki şi n i n , ö n ü ndeki uzu n saat­l e ri d ü şüne re k, sa bah gi y i n i rken sı ktı -

328 · OF İ S ÇALI ŞMALARI VE OF İSTİKE D U R U M LAR

ğ ı e kstra deodo ra nt . Ama maalesef bu maddey i kol tuk a l tı nda de pol ayamaz­sı n ız; fazl ası b i r işe ya ramaz .

Hedef kistle Fi rman ı n h edef müşte ri topl ul uğu a ra ­sı nda kabu l etti ği ; ama ge l i r sevi y esi ­ni n düşükl üğü , fi yat hassasi y eti , i l e r­l emiş yaş g ib i n eden l e rd e n do lay ı e l de etmeni n ve ma rka ya sadı k tutman ı n çok pahal ı ol d u ğu ; uzu n dönemde , top­lam m üşte ri po rtfö y ü n d e b ü y ümeye başl aması hal i nde de şi rket sağl ı ğ ı n ı bozma riski taşı ya n tüketici segmenti .

Ö rneğ i n çok çok yaşl ı ba n ka müşte ri l e ­ri ve ya o y u n ca k fi rması i çi n , kısa za ­man i çi n d e o y un ca k o y nama çağı g e ­ç e c e k ço cukl a r.

Bölüm döşeği Bi r çal ı şa n ı n , emekl i o l madan ve ya iş­ten çı ka rı lmadan ö n ce son g ü nl e ri n i ge çi rd iğ i b öl üm .

OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİ KE DURUMLAR • 329

Bungee dumping Bi r fi rman ı n , mağaza nı n kısa zamanda müşte ri kazanmak, paza r l i d e ri ol mak veya vol i vurmak amacı y l a ag resif bi r kampanya başl atı p , ü rü n veya h izmet fi yatl a rım markayı ri ske ata ca k d e re ­cede düşü rmesi .

Bütçe talaşı Se ne son u ge l d iğ i n d e böl ümün üze a y ­rıl a n bütçede kala n kı rı ntı pa ra .

G e re kl i g e re ksiz fa rk etmez , m utl a ka b ir y e re ha rca nmal ı d ı r. Patrona da "Ah b i raz daha pa ramız o lsa y dı , n e l e r ne l e r yapaca ktı k" mesaj ı ve ri lme l i d i r. Yoksa bi r son ra ki yıl bütçe n iz küçül ü r.

Bütçevir kazı yanmasın Ke ndisi n e ve ri l e n y ı l l ı k bütçe y i aşa n böl ü m mü d ü rü n ü n , d ö n em sonunda şi rketi n fi n a n s d i re ktö rü n e d u rum u a çı kl amaya çal ı şması . B u sı rada soğu k te rl e r döküp , lafı dön dü rü p do laştı r-

330 · O F İ S ÇALIŞMALAR I VE O F İ STİKE D U R U M LAR

ması . Tatl ı tatl ı ha rcaman ı n acı ac ı h e ­s ap vermesi ol u r.

Cami avlusu bölümü Şi rkette h içb i r y önetici n i n e ki bi nde is­temediğ i ka rtvizit b e b e kl e ri n i n to p ­l and ı ğ ı , d este k gö revl e ri o l a n böl üm .

Caynntı İ l k bakı şta a kl ı n ıza yata n fi kri n ve ya te kl i fi n , ö ğ ren i n ce ca yman ıza n eden ol a n ö n eml i a y rı ntısı .

CEOtokrasi Şi rketi n üst düzey yön eti ci si n i n bütün gücü te k başı na e l i n d e b ul u n d u rduğu , he rkesi astı ğ ı kesti ğ i y ö n eti m bi çim i .

Beyin ensesti H e p a ynı şey l e ri d üşünen , be nzer ha ­yat gö rüşü ne sa h ip kişi l e rd e n ol uşa n i çi n e kapa l ı bi r g ru pla çal ı şmaktan ve yaşama kta n ka y n a kla na n sağ l ı ks ız ve ve rimsiz zi h i nse l i l i şki .

OF İ S ÇALIŞMALARI VE O F İSTİKE D U R U M LAR • 3 3 1

Fi ki r çeşitl i l i ğ i n i n , öğ re nmen i n ve ya ­ratı cı l ı ğ ı n b i r n uma ral ı kati l i . Değe r­l e n di rme hatası yapmak ve g e rçekl e r­d e n uza klaşmak i ç in bi re b i r o rtam . B ü y ü k şi rketl e rde , kal b u rüstü g ru pl a r­d a , kl i kl e rd e ve a i le şirketl e ri n d e sı k g ö rül e n a raz .

Cepi1epsi İ şl e ri ni y apa rken çok fazla cep tel e fo ­n u yl a ko nuşmak zorunda kala n kişi l e ­ri n y a kal a n d ı kl a rı si n i r hastal ı ğ ı . B u i l ­l e t k e nd i si n i , l o ka ntada , hava l iman ı n ­d a , a ğı zd an köpükl e r saça ra k konuş­m a k ve el i n i kol u n u kontrol süzce sa l l a ­mak şe kl i n d e göste ri r. ( E pi l e psi : Sa ra hastal ı ğı . )

Coolak asmamak G e n ç ve kend isi n den emi n çal ı şan ı n yö ­n eti cisi n i sal lamaması . Onun verdi ği sı ­kı cı i ş hayatı öğütl e ri n i d inl ememesi . E le man ın , b ütün mesaisin i a kşam aka ­cağ ı me kan la rı düşüne re k geçi rmesi .

332 • OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİ KE DURUMLAR

Cumartesi gecesi ateşi (Saturday night fever) Hafta i çi g eç saatl e re kada r ça l ışmak­ta n anası ağ l a yan p rofesyone l i n , cuma g ü n ü patrondan "ya rı n iş toparl a yaca­ğız , bu ö n eml i günde sizi de a ramızda gö rme k iste riz" daveti n i a l ıp bütü n cu­martesi mesai yapması . Bu a rada , ak­şam iç in a y a rl ad ı ğ ı p ro g ram ı n güme gitmesi , si n i rd e n çal ı şa n ı ter basması , ateşi n i n y ü ksel mesi . . .

Çarkşamba Paza rtesi size zam ve ya te rfi sözü ve­re n y ön eti ci ni zi n i ki gün son ra üs t yö­netim l e veya i nsan kay na kl a rı yl a gö ­rüşüp ç a r k etmesi . H evesi n izi n ku rsa ­ğ ı n ı zda kalması . Patro n u n iş çı kışı size ke bap ı smarl a y ı p gön l ü n üzü a l ması . . .

Ego müzesi Üst d üzey yöneti ci n i n odası nda ; d i pl o ­mal a rı n ı , d a n d i k g ol f ku pa l a rı n ı ve ö neml i kişi l e rl e çeki l m i ş resiml e ri n i

OF İ S ÇALIŞMALARI VE O F İ STİ KE DURUMLAR · 333

se rgi l e d iğ i böl üm .

Ekip kertmesi Bi r g rup çal ı şan ı n ; ke nd i l e ri n e sorul ­madan , fi ki rl e ri al ı nmadan b i r p roj e y l e i l g i l i bi r a raya geti ri l mesi . Bu yöntem­l e başar ıs ızl ı ğ ı n, daha işi n başı nda g a ­ra nti e di l mesi .

Esne(k) çahşma El eman l a rı n ı g e ce ge ç saatl e re kadar ofise ça kı p , ga ri ban l a rı esne ye esneye çal ı ştı ra n hai n şi rketl e ri n ben imsed iğ i mode rn çal ı şma d üzen i .

Fişkonto Mağaza sa hi bi n in , müşte ri fi ş istemez­se u y g ul ad ı ğ ı iskonto , i nd i ri m .

Fiyatsko Paza rlama ve fi nans bö l üm l e ri n ce ha ­tal ı be l i rl e n diğ i i çi n ü rü n ü n çuval l a ­ması na n ede n ol a n y ü kse k fi y at .

334 • OF İ S ÇAL IŞMAlARI VE O FİSTİ KE DURUMlAR

Fiyatay geçiş Satı n a l d ı kta n son ra memnun kal mad ı ­ğ ı n ı z b i r ü rü n v e y a h izmeti fi rmaya g e ­ri geti re re k a y nı fi y ata sah ip başka b i r ü rün l e değişti rme niz .

Fonogami Tel efon eşl i l i ğ i . Aşm yoğun çal ı ştı kla rı ve sı k s ı k i ş seyahatl e ri n e çı ktı kl a rı i çi n bi r a ra y a g el emeye n , daha ç o k te lefo n a ra cı l ı ğ ı y la hasret gi de re n p rofesyonel ç ifti n y ü rütmeye çal ı ştı ğ ı zor evli l i k .

Geri dönüşümlü kağıt Patro n u n , y öneti ci n izi n , b eğenmediğ i iç in g e ri g ö nde rd iğ i ra po r veya ça l ı ş ­ma .

Görevi su-iistimal etmek Ki l o v e rsi n , ci l d i g e rg i n l eşsi n d i y e g ü n d e 4 - 5 l i t re su i ç en kad ı n çal ışan ı n , o n d a ki kada bi r tuval ete gitme kten i ş yapam aması , gö revl e ri n i a ksatması ve ke nd isi n e güvenen l e ri n y üzünü ka ra

OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİKE D U R U M LAR · 3 3 5

ç1 karması . Bana so ra rsan ız su y u n faz­las ı hamal l ı ktı r.

Halef telef olmak H ı rs l ı ve teh l i ke l i ça l ışan ı n, müdü r a r­kadaşı n ı o rtadan kal d ı ra ra k o n u n ma­kam ın ı e l e g e çirmesi . (Ha l ef: Pozisyo ­n u n y e ni sa h ibi . Sel ef : Eski sahi bi . )

i lkinç Tüketi ci l e ri n , bi r al anda sı rf i l k ol d uğ u i çi n i l g i n ç bu l duğu ; benze rl e ri ç ı ktı ­ğ ı n da asl ı n d a çok da e nte rasan olma ­d ığ ı fa rk e d i l e n ü rü n . Taze ş e ye çok s i­neğ in konması had isesi . . .

Eletişim İ nsanl a n n el l e ri n i , koll a nnı kul l a na ra k i l etişim kurması . Ke ndi l e ri ni sözl e r y e ­ri ne e l l e ri yl e ifade etmeye çal ı şmal a rı .

Bana kal ı rsa kötü bi r a l ı şka nl ı k . E n ka ­b a örneğ i ka l aba l ı k b i r o rtamda a rka ­n ızdaki kişi n i n "pa rdon , afe d e rsi n iz,

336 • OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİ KE DURUMLAR

i zi n ve ri r misi n iz" d emek y e ri n e , i şaret pa rmağ ı y l a s izi iti p y ol istemesid i r . D iğ e ri ise , bi r kişi n i n kon uşu rken sö­zünüzü kesme k i çi n sü re kl i kol u n uzu tutması d ı r.

H ani "konuşmak ve düşü nmek y etmez, d ü ş ü n ce l e ri e yl e m e de d ö km el i y i z" der d u ru ruz ya , i ş te bu y öntem bazen ters te p e r. O d u rum la rda sad e ce a çı k ­l ama yapmakta ve i l et işime , e l imizi a yağ ı m ı zı veya vücu d umuz u n başka parçal a rı m karı ştı rmamakta daha çok ya ra r va rdı r. Ö rne k m i? B i r kana l ı n ana habe r b ül te n i ; y a kal a n a n te cavüzcü pol is a rabası na b ind iri l i rke n tel e viz­y o n cu l a r so ru y o r: - " N e d e n tecavüz e tti n i z?" Yamt kısa : - "Ço k sevi y o rd um , söyl e y emed im . "

Din-lemma Gü n ümüz i n san ı n ı n , mode rn çal ı şma hayatı n ı n felsefes i ne , t emposuna ve

OF İ S ÇALIŞMALARI VE O F İ STİKE D U R U M LAR · 337

ta rzı n a u y um sağl amakla , d i n i n , zaman zaman bu hayatl a çe l işe n ve çakışan g e re kl e ri n i y e ri n e geti rme k a rası nda düştüğ ü ka ra rsı zl ı k , i kil em . ( Dil emma : İ kil em . )

İ l let-işim Ofiste bazı kimsel e rd e rastl a nan , has­tal ı k d e recesi n e va ra n i l etişim bozuk­l u ğ u . Si n i r i l l eti o lma d u rumu . H e rke ­si n o kişi y l e i rti bata geçmekten köşe b ucak kaçması .

İsim tamlaması 1 - G e n ç ve h ı rsl ı p rofesyonel i n , y ö n e ­tici p ozisyo n u na te rfi ettikte n h emen son ra göbek a d ı n ı da ku l la nmaya baş­laması . Böy l ece ismini ve ka rizmay ı taml aması . Sizi n i ç in o g ü n e kada r "Haka n " o l an kiş i , b i r g ü n an i d en ken ­d isi n d e n "M . Hakan Yaman" d i y e söz e d e r, imzası n ı ü ç1 ü ata r. İ l g i n ç ve ga­ri pti r . . .

338 • OF İS ÇALIŞMAIARI VE O FİSTİKE OURUMIAR

2 - Mode rn ve çal ı şa n kadı n ı n evl e n ­d i kten son ra kızl ı k soyad ım ku l l a nma­ya devam ede re k, eşi n i n soyad ı n ı n y a ­n ı na e kl emesi . İ l k bakışta bu davran ı ş kad ı n l a r a çısı ndan ol uml u ve o n u rl u b i r g e l i şme g ib i gö rü n ü y o r. O ysa, soyad ­la rı mız o kada r e rkeksi ki , i ki n ci soyad ı kad ın ı daha da maski l ü n yap ı y o r.

H (ed)iyerarşi Bi r şirkete veya kuruma gönde ri l e n h e ­d iye l e ri n makam ve u nvanla ra gö re b e ­l i rl e nmesi . Kademe a rttı kça maddi de­ğe ri n d e basamak basamak y ü kselm esi . Özel l i kl e y ı l başl a rı nda , özel ve kamu ku rul uşl a rı n d a ki makam sa h ipl e ri n e , o ku rum la rl a iş yapan kişi veya şi rketl e r ta rafı n da n h edi y el e r g önde ri l i r . Oysa i şi n b ü y ü k böl ümün ü y ö neti ci l e re ra ­p o r e d e n u zman l a r y a pma kta d ı rl a r . Yöneti ci l e ri miz sağ ol sun l a r, h ed i y el e ­ri k endi l e ri n e sakl amay ı te rci h e d e r­l e r . . .

OFİS ÇAUŞMALARI VE OFİSTİ KE DURUMLAR • 339

İş İngilizcesi Tü rkçe c üm l el e ri n i çi n e İ ng i l izce kel i ­me l e r se rpişti ril e re k konuşu lan ucube şi rket l i sa n ı . Ö rn ek : " E b ru , b en im re ­po rt 'u fi na l ha l e geti rd im ; y a rı n b i rl i k ­te revi ew ede l im mi?"

Ge rçe k İ ng i l i zce i l e i l g i si olmad ığ ı i çi n , bu l i san , yaba n cı l a rl a i l etişimde pek işe y a ramaz . A z önce Ameri ka n a ksa ­n ı yl a Tü rkçe konuşan kişi n i n , böy l e bi r d u rumda an id e n n utku tutul u r. Ke ke ­l eme l e re ge l i r . . .

İş-yaşam dengesi Ti l ki e l eman ı n , ve riml i ve h ı rsl ı kişi imaj ı y a ratı p üze ri n e a nga rya iş çe k­meyecek kada r az ; ama işten atı l may ı p hayatta kal a cak kada r çok çal ı şmak h e ­de fl e ri üze ri n e ku rd u ğ u hassas d e n g e .

Kafayı bulmak Açı k ofiste çal ı şan b i risi n i , etrafta d o ­laşara k v e hücrel e ri a y ı ra n pane l l e ri n

340 • OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİKE D URUMLAR

üzeri n d e n i n san l a rı n kafa la rı na baka ­rak a ramak .

Kalite çemberi Kal ite y i i y i l eşti rme k veya işi n ası l sa ­h i p l e ri n i n b i l e b u l a şmak iste med i ğ i sorun l a rı çözmek hedefi y l e b i r a raya ge ti ri l e n i nsan l a rı n , b i r d ol u mesai saati ve tonla kı rtasi y e malzemesi har­cadı ktan son ra , bi r tam dairey i tamam­laya ra k başlad ı kla rı n o kta ya ge ri dön­me l e ri . Sıfı ra sıfı r e l de va r e ksi .

Kannca bedduası Ban ka sözl eşme l e ri n i n , g a ranti kı l a ­vuzl a rı nı n sonuna çok küçük ha rfl e rl e e kl e n e n , so rul d u ğ unda öneml i b i r şey olmad ığ ı söyl e n e re k g e çi şti ri l e n , ası l amacı m üşte ri y i i l e ri d e zor d u ruma d ü ­şü rm e k ve a l d atma k o l a n madde l e r bütü n ü .

Kartezyen kuyusu Bi r şi rketi n pi yasada y a ptı ğı sondaj sı -

OFİS ÇALIŞMALARI VE O FİSTİ KE DURUMLAR • 341

rası nda bu l d uğu , taze ve temiz ka r el ­d e e di l e bi l e c e k iş fı rsatı . Son rası be l l i ­d i r; pa ral a r i ki metre y u ka rı y a fı şkı rı r, şi rkete bol l u k ve be re ket geti ri r . . .

Kartşılamak Daha önce h i ç gö rmed iği ni z b i risi n i , haval iman ı n ı n va rı ş böl ümünde , e l i ­n izde ismi n i n yazı l ı ol d u ğ u b i r ka rton tuta ra k ka rşı l amak . Ka p ıdan h e r çı ka na ka rton u g öste rmek . Sonra misafi ri ote ­l i n e götü rm e k. Yol da a nl amsız v e s ığ muhabbetl e r yapmak zorunda kalmak .

Kasantina Bi r d ü kkan veya banka kasası g ü n so­n u nda aç ık verdiğ i nde , hesap tuttu ru ­l u n ca y a ka da r kimse n i n iş y e ri n e g i ri p çı kamaması ; bi n a n ı n bi r nevi kara nti ­naya a l ı n ması .

Kefenin cebi yok Gece g ü ndüz cep tel efo n u yl a konuşup i ş biti rme y e çal ı şan aşı rı hı rsl ı i nsan la -

342 • OF İS ÇALIŞMALAR I VE O F İSTİKE DURUMLAR

ra , ö b ü r ta rafta işi n gü cün , pa ran ı n p u ­l u n ö n eml i o lmayacağ ı n ı hatı rl a tmak i çi n söyl e n e n atasözü . Okuduğuma gö ­re , zate n öbü r ta raf da h e n üz kapsama a l an ı nda d eğ i lmiş . . .

Kimza? Kime ait ol d u ğu okunamaya ca k kadar kötü atı lm ı ş i mza . Çok fazla i mza veya pa raf atmayan g e n ç müdü rl e rde sı k gö rül ü r. Zaman la on l a r da p rati k yapa yapa im za l a rı n ı ge l i şti ri rl e r.

Klostro1obi Ofi s si yaseti n i n ustası y ö n eti c i l e ri n , h e rhang i b i r kon uda kend i l e ri n e y a n ­d a ş bu lab i lmek ama cı y la kapa l ı kap ı la r ve i n d i ri l miş ja l uzi l e r a rkası n da y ü rüt­tükl e ri y o ğ u n ku l i s faa l i y etl e ri . Özel ­l i kl e o rg anizasyo n d eğişi kl i kl e ri ö n c e ­si yaşa n an d ip l omasi t ra fi ğ i . . .

Kov1eksiyon Üst düze y y ö n eti ci n i n , kari y e ri b o y u n -

OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İ STİKE DURUMLAR · 343

ca işte n çı ka rttı ğ ı e l eman la rı n l i stesi . Zat, zaman zaman bunu ken disi g ib i e ns e si ka l ı n a rkadaşl a rı n a g öste ri p övü n ü r.

Kulisuvar E rkek çal ışa n ı n , tuval ette yken yan ı n ­daki p isuva ra gel e n mesl e ktaşı na y ö ­ne l i k yaptı ğ ı a yak üstü ku l is ça l ışması ; ö neml i konu la rda o n u etkil eme çabası .

Lojistif şirketi Fa b ri ka l a rı n ü ret i md e ku l l a n d ı kl a rı hammadey i yan sa nay i d e n al ı p kend i d epo la rı n a i stifl e y e n , sto k mal i y eti n i azal tmak karşı l ı ğ ı n da müşte ri si n i n ta ­şı ma i hal esi n i kapan bi l d iğ im iz kam ­yon - nakl i y at şi rketi .

Markapkaç Tayvan , Çin ve ya Tü rki y e 'd e ki fason ü reti ci l e rd e n ü ç mi l yona al ı n a n ü rü n ­l e ri n üze ri n e yabancı bi r ma rka n ı n eti ­keti n i i l i şti ri p tü keti ci y e y üz mil yona

344 • OFİS ÇAUŞMALARI VE OF İSTİKE DURUMLAR

satmak . Tü ketici y i ş eh ri n göbeğ i nde g üpegündüz çarpmak . . .

Mentorpil yapmak İ ş d ü n yası n ı n ka n u n u n u e rken y aşta kavramış g özü a çı k ve h ı rsl ı uzman ı n , ge l e c eğ i pa rl a k ol d uğu konuşu lan mü­dü re "Sizi çok sevdim amca , size 'men­tor' um d i y e bi l i r m i y im?" çekmesi . Onu h e r fı rsatta i lt ifatl a ra boğması . Son ra ­k i y ı l l a rda da me ntoru n u n y a rattı ğ ı kal d ı rma kuvveti yl e y ü kselmesi .

Yön etici a rkadaşl a r, a rada sı rada bi ­razcı k i l tifattan za ra r g elm ez; ama ti r­y a ki si olmak i stem i yo rsan ı z sa kı n i çi ­n ize ç ekmey i n .

Meşgul müdafaa İ şi n i b i l e n p rofesy o n el l e ri n "bi r kon u ­da y a rd ım ı na ih ti y a cım" di y e n a rkada­şı na " şu a n çok y o ğ u n um , i ste rsen s o n ra k o n uşal ım " y a n ı t ı n ı ve re re k , kendisi n i veya böl üm ü n ü a nga rya la ra

OFİS ÇALIŞMAIARI YE OFİSTİKE OURUMIAR • 345

ka rşı savu nması . B i r Çanakkal e , bi r d e bu savu nma g e çi lmez !

Metafizikbilite Bi r pla n veya p roj e ni n , yapı lab i l i rl i k, te kn ik, ekonomik ve mal i a çı l a rdan ve ­riml i l i ğ i n i n ve ka rl ı l ı ğ ı n ı n mode rn d e ­ğe rl e n di rme yönteml e ri ni n y e ri n e ma ­neviyat, doğa veya fizi k ötesi kriterler ı ş ı ğ ı n d a h esapl a n ması . Ö b ü r d ü n y a i çi n yap ı l a n yatı rımla rı n mantı k teme l i .

Morg-anizasyon Ü ye l e ri çok yaş l ı o l duğu i ç i n üstü n e öl ü toprağ ı se rpi l miş kada r etkisiz ve u y u ­şuk teşki lat ve ya şi rket.

Muhasebil E leman la rı n gönde rd iğ i e n u ç uk fat u ­ral a rı b i l e sorgusuz sua lsi z ö d e y e n , böl üm b ütçe l e ri n i ko ntrol etme y e n , şi rket paral a rı nı h a r vurup ha rman sa ­vu ra n böl üm .

346 • OF İ S ÇALIŞMALARI VE O F İ ST İKE D URUMLAR

Müzessese Mobi l ya l a rı , ofis malzemel e ri (sa rı tel ­l i dosya l a r, yeşi l küçük e kra n l ı b i l g isa ­y a rl a r, FAC IT maki n el e r) , i ş y apma bi ­çiml e ri , p rosed ü rl e ri ve çal ı şan l a rı y ı l ­l a r öncesi n d e kal mış , ta ri hi d e ğ e re sa ­h ip , ça ğ d ışı işl e tme . Kamuda örn ekl e ­ri n i sı k gö rd üğümüz t ü r ku rum .

No-How Bir işi n e n etki l i nas ı l yap ı l amayacağ ı b i l gisi ve tekn iği . " H ı z Tümseğ i" a rka ­daşl a rı n uzman ı ol d u ğ u a l a n .

Ofisayta düşmek veya ofisayttan gol atmak Profesy on el kişi n i n , yapacak b i r i şi o l ­maması na ra ğmen , çevre y e ve üst y ö ­netime çok çal ı şı y o rum i zl e n imi ve r­mek amacı y l a , mesai saatl e ri d ış ı nda ofise ge l i p o rtal ı kta aval aval d olaşma­sı , ucuz yo l dan p ri m topl a y ı p g ol a t ­maya ça l ı şması .

OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİ KE DURUMLAR · 347

Bu te kn iğ i b i r ka ri y e r a l ı şka nl ı ğ ı ha l i n e ge ti re n l e r, i ş saatl e ri d ış ı nda ofiste bul u n d u kl a rı n ı ka n ıtl amak i ç i n şu kl a ­si k y ö nteml e ri ku l l a n ı rl a r: · i nsa n la ra g e re ksiz e -mail l e r atmak . • Patron/müdü r d e o saatte ofiste yse odal a rı n ı n ö n ü n d e n sal ı n a ra k ge çmek veya te l efon etmek . • Ki şi l e ri n masa l a rı na , e kra n l a rı n ı n üzeri n e , ta ri h v e saat be l i rterek , post­it bı rakmak . • Topla ntı l a rda laf a rası na hafta sonu ofiste kal o rife rl e ri n/kl iman ı n ça l ı şma­d ığ ı bi l g is i n i sı kı ştı rma k .

Post-it sürüsü Şi rket dışı na çı ktı ğ ı n ızda ve ya bi r top­l a ntı da n y e ri nize döndüğünüzde , ma­san ızı n veya bi lg isaya r e kra n ı n ız ı n üze­ri n e iş a rkadaşl a rı nı zı n bı ra ktı kla rı b i r dol u Post- it mesaj ı . Ne üze ri n d e ki me­saj tam okunu r, ne kimi n n e zaman yaz­d ığ ı ve tam ola ra k ne isted iği be l l i d i r. H e psi b i re r şi fre g ibi ö nünüzd e kal ı r.

348 • OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİKE DURUMLAR

Ofi s i çi i l etişimde kul l an ı l an en kötü a ra çl a rı n başı nda Post- i t ge l i r. Si n i r o l u rsunuz, i l k fı rsatta siz d e mevkidaş­l a rı nıza ayn ı şey i yapar, on l a rl a sonu gelme y e n bi r " Post-it da laş ı "na g i re r­si n iz .

Pazarlama kampanyası Tüketi ci g özünde çe kici l i ğ i n i y it i rmiş , miadı do lmuş ü rü n ü n y e ni ambal aj , isim veya di kkat çeki ci bi r re kl am yar­d ımıy la ı sı tı l ı p pazara s u n ulması . Pa ra ve imaj kayb ı .

Pazar araştırması Ke nd i gözl eml e ri n e ve düşün ce l e ri n e , d ü n y an ı n b ütün araştı rmal a rı n da n da ­ha fazla ö n em ve re n üst düzey yöneti ­ci ni n , bi r paza r g ü n ü bi rl i kte ol d u ğ u ka l b u rüstü d ost v eya a kra bal a rd a n ed i ndi ğ i ezbe re i zl e n iml e r. E ğ e r bu i z­l e n im kend i düşüncel e ri n i tey i t ed i ­y o rsa, y ö ne ticimiz e l d e e ttiği ve ril e ri paza rtesi g ü n kü koo rdi nasyo n topl a n -

OF İ S ÇAL IŞMALARI VE OF İSTİKE DURUMLAR • 349

tı sı nda "ko n u yla i l g i l i y aptı ğ ım a raş­t ı rma l a r ve gözl e ml e rim " g i b i afi l i c üml e l e rl e başkal anna a kta rı r . . .

Perakünde satış Satı cı n ı n , m üşte ri si n i tuza ğa düşü re ­re k ge rçe kl eşti rd i ğ i satı ş . Ama bu tü r müşte ri "pe raki nda rd ı r"; b i r daha asla kendisi n i a l data n mağazadan a l ı şveriş ya pmaz .

Post(-it)modernizm İ nsanla rı n , köşe yazı l a rı ndan veya zi n ­ci r postal a rda n al d ı kları özl ü , se ksi ve d e ri n sözl e ri fosforl u Post- it'l e re yaza ­ra k ofi steki d uvarl a rı na asmala rı na ve ezbe rl emel e ri n e ra ğmen , kağıtta ki e n basit i l key i bil e ha yata geçi rmeden bi l ­d ikl e ri g ibi yaşamaya devam etmel e ri .

2 1 . y üzy ı l da eski d ö n eml e rd e n fa rkl ı o l a ra k, çok şey b i l i y o ruz ve çok güzel konuşuyoruz; a ma a l ışka n l ı kl a rı mızdan vazgeçem iyo ruz .

3 5 0 · O F İ S ÇALIŞMALARI VE OF İ STİKE DURU M LAR

Personel servisi Çok h ız l ı a ka n özel hayatımızl a , b i r t ü r­l ü g e çmek bi l m e y e n me sa i saatl e ri a rası nda seyahat etmemizi sağ l a y an tekerl e kl i zaman maki n e l e ri .

ProseDUR! Bi r iş y apmak i stedi ğ in i zde ka rşı n ıza d i ki l e n , h evesi n izi k u rsağ ı n ızda b ı ra ­kan modası ge çmiş ku ra l l a r bütünü .

Prostatistik İ hti yaç d u yul an rakamsa l bi lg i l e ri n şi r­ketin ize d üzen l i a kmaması . B i r ge l ip b i r g elmeye re k sizi zor du rumda bı ra kması .

Satrenalin Potansi y el bi r müşteri g ö re n doğ uşta n satı cı e l eman ı n i çg ü düse l ol a ra k sal gı ­l ad ı ğ ı h o rmon .

Plansuman yapmak Yete ri n ce i n c el e nmed e n, i yi h esap y a ­p ı l madan a le la ce l e v e ezb e re hazı rl a -

OF İ S ÇALIŞMALARI VE OF İSTİKE D URUMLAR • 3 5 1

nan pl a nl a rda yer al a n bütçe , mal i yet, tamamlanma ta ri hi gi bi hed efl e ri n y 1 l i çi n d e revize ve tedavi e di lme k zoru n ­da kal ı nması . Yama yapı l a ra k v e a ya r­l ana ra k y e n i l e nmesi . Böy lece , h edef koyman ı n , p l an yapman ı n an l amsız b i r işl em hal i n e ge lmesi .

Sazan/sazan yaklaş1m1 Ta rafl a rı n ka rşı l a rı n daki ni aptal y e ri n e koya ra k, b i rbi rl e ri n i kaz1 kl amaya ça ­l ı ştı kl a rı pazarl ı k y ö ntemi . i n san l a rı n doğası na daha çok u yd uğu i çi n olsa ge re k, g ü n ümüzde en sı k karş ı laştı ğ ı ­m ı z y aklaşı m budu r.

Sigortadz etmek Sigo rta satl Clsı n ı n sizi sü re kl i a ra y ı p ran devu i stemesi . O kada r işi niz i n a ra ­sı nda b i r d e ona laf a nl atmak zoru nda kalman ız . E n kötüsü de sizde n umudu kesi n ce h emen refe ra ns iste rl e r; e n a kı l l ı cası ve r- ku rtul y apmaktı r. S ize ne , b ı ra kı n başkal a rı u ğ raşsı n . . .

3 5 2 • OF İS ÇAL IŞMALARI VE OF İSTİ KE DURUMLAR

Siz-Sen'dromu E l ema n ı n , ofiste ç o k kafa bi r im aj u y andı ra n , h e r fı rsatta hi y e ra rşi k ta ­kı n tı l a rı o l mad ı ğ ı n ı s ö yl e y e n g e n ç müdü re "siz" m i y o ksa "sen" m i d i ye h ita p etmesi g e re kti ğ i n e ka ra r vere ­memesi . Arada d e rede kal ması . Bazı ­l a rı b u se nd romu "ab i" veya "patron" g ib i i fa d el e rl e aşmaya çal ı şı r; ama be­l i rsizl i k, e ğ reti l i k aşi ka rd ı r . . .

Sorkmtıhk etmek Erkek müşte ri n i n , mağaza re yon l a rı n ı g eze rke n g özüne kesti rd i ğ i g üzel tez­gahta ra bi r şe y satı n almak bahanesi y ­l e yaklaşı p b i r do l u a b u k sabuk soru sorması , taciz etmesi . H e rifi n n i yeti n i a nlaması na rağmen kızcağ ızı n sabı rl a yan ı t ve rmesi . N e yapsı n , ekme k pa ra ­sı . . .

Staj-yersen Staj y apana bütün ıvı r zıvı r ve anga rya i şl e ri çakan müd ü rü n ; o kiş i , "Ama

OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİ KE D U RUMLAR · 353

efe n dim , b u raya ge l i rken bana ' p ro ­fes yonel hayatı öğ re ne ce ksi n ' d emiş­l e rd i , o y sa bana s ü re kl i fotokop i ç ekti ­ri y o rsunuz" d i y e mı rı n kı rı n etti ği n d e , " İ şi n e gel i rse ka rd eşi m" çeke re k, g en ç i nsan ı te rsl emesi .

Stokteyl Bol çeşitte n ol uşa n mal stoğu .

Şakapunktur Bi ri si n i şa ka süsü ve re re k i ğ n e l emek. Açı k sözl ü olman ı n h oş ka rşı l a nmad ığ ı i ş hayatı nda , bi ri si n i e l eşti rm e k i çi n kul l a n ı l a n d ip l omati k y ö ntem . B u tek­ni kte ön ce ka rşı n ızdaki n i i n ce i n ce i ğ ­ne l e rsi n i z son ra d a , "Şaka y a ptım , bo ­zu lmadı n d eği l m i ? Be n şi rketi n i y i l i ğ i i çi n söyl e d im . H e pimiz a y nı g em ide ­y iz ! " şekl i n d e p işki n l i ğ e vurup konuy u toparl a rsı n ı z .

Şartlı tahliye EJ eman ı n , g ü n i çi nde b i r iş in i ha l Jet-

354 • OF İ S ÇALIŞMALARI VE OF İ STİKE D URUMLAR

mek i çi n , a y n ı g ünün akşamı fazla me ­sai yapma ve ya hafta s o n u ça l ışma ka r­şı l ı ğ ı n da müdü rü nden kopard ığ ı izi n .

Takıl çalışması En y o rucu gö revl e ri tek b i r ki şi n i n üst­l e n di ği , d iğ e rl e ri n i n ya e fte n püfte n i şl e rl e u ğ raştı kla rı ya da boş boş ta kıl ­d ı kl a rı sözde e ki p ça l ı şması .

Takımdan ayn düz koşu yapmak El eman ı n şi rkette ol u p bite n l e i lg i l e n ­me d e n , başkal a rı y l a o rta k çal ı şmadan sadece kend i işi n e bakması . E ğe r bu sa kat d u rum devam e d e rse , çal ı şa n tez zamanda başka b i r böl üme veya şi rke ­te transfe r ol u r . . .

Takım ruhu U y umsuz ve i l g is iz bi r g rup i nsan ı n h i ­y e ra rşi , kı skan çl ı k, ö n y a rg ı veya ben­ci l l i k g i b i n e d e n l e rl e öl ümün e se bep ol d u kl a rı varl ı ğ ı n haya l eti . Hakkı nda sü re kl i kon uşul an ; ama şimd i y e kadar

OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İ STİ KE DURUMLAR · 3 5 5

kimsen i n g ö rmediğ i , çahşan fa ni l e rl e b i r t ü rl ü i rti bata g e çmeyen , maddesel ve ofi ssel boy uta uğ ramayan şe y .

Tele-fondip Te l e fo n g ö rü şmesi n d e , ka rşı d a ki n i d i nl eme za hmeti n e g i rmek istemeye n kişi ni n , ke nd i gö rüşl e ri n i bi r sol u kta, bi r d i kişte a ktarması . Son ra da "top ­l a ntı y a kaçmam l azım , y a rı n devam e d e l im " d i y e re k l afı i nsan ı n ağ zı n a tı kması . İ l eti şi m bu deği l ki . . .

Teneke sözleşme F irman ı n ke nd is in i h u kuke n sağl ama a lmak amac ı y la , i şye ri n i n d uva rı na as­tı ğ ı ve üze ri n d e "Kay ı p eşyada n mües­sesemiz so rum l u d eği l d i r" veya " Di k­kat ı sl a k z em i n " g i bi ifa d el e ri n y e r a ld ı ğ ı te n e ke l evha .

Teorivayet Araştı rma y apmadan , ko n u y u e n i n e boyuna i n cel emede n kul a kta n do lma

356 • OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİ KE DURUMLAR

b i lg i l e r ve söy l e nti l e rl e ol u ştu rul a n gö rüş , düşünce veya ku ram .

İ ş haya tı n da , özel l i kl e d e paza r v e müşte ri l e rl e i l g i l i hayati hab e rl e rd e ç o k sı k rastl a nan hata .

Toplantıkamak/toplantıkaç "He r ş eye muhal efet" imaj ı e di nmek istemey e n til ki p rofesyone l i n , a kl ı n a yatmayan b i r p roj e yi açı k açı k re ddet­mek y e ri n e " Bi r a ra i lg i l i böl üml e rl e topl a n ı p ta rtışal ım" di y e re k iş in a kı şı ­nı e nge l l emesi .

Ütropik M ode rn i nsa n ı n , stresl i i ş hayatı n dan , kenti n g ü rü ltüsün d e n ve keşmekeşi n ­d e n bı ktı ğ ı an l a rda haya l i n i ku rduğu ; d e niz , sı ca k, kum ve huzu r do lu trop i ­kal o rtam . ( Ütop ik : G e rçe kl eşti ri l mesi imkansız tasa rı ve düşünce y e ait ol a n şe y . )

OF İ S ÇALIŞMALARI VE O FİSTİ KE DURUMLAR · 3 57

Vizyoyon Bi r şi rketi n vizyonunun sü re kl i d eğiş­mes i , i l e ri g e ri , y u ka rı aşağ ı sa l ı n ı p d u rması . H e d efl e ri n havada u çuşması ; bi r g ü n bi r ko nuya e rtesi g ü n başka b i r k o n u y a yöne l i nmesi . Çal ı şa n ı n b u s ü ­re çte kafası n ı n ka rışması .

Bi r de b u n un , d isi pl i n l e ki l o ve rdi kte n son ra d i y eti b ı ra kan l a r i çi n kul l an ı l an "Yo yo D iy eti " ve rsi y onu va rdı r; ma ntı k a y n ı d ı r .

Yalanlalanmak Söy led iğ i n i z ya lan ı n bütün ofisi do l a ­şı p s i ze d ö nmesi . Sizi n de kend i u y ­d u rd u ğ u n uz bal ona i n anmanız .

Yaratmllam Çlkarmak 1 - Ne yapmak isted i ği n d e n e mi n o l ­mayan , i ş hed efl e ri ni net be l i rl e y e ­me y e n ve ya o hedefl e re nası l u l aşı l a ­cağ ı k o n u s u n d a y o l g ö ste re m e y e n klasi k y öneti cimizi n , a rada ki fa rkı sizi n

358 • OF İS ÇALIŞ MALARI VE O F İSTİKE DURUMLAR

ya ratı cı l ı ğ ı n ı zla kapamaya çal ı şması . H e r Al l ah 'ı n günü , ya ratı cı olman ız ge ­re ktiğ in i kafa nıza ka ka ra k sizi bayması . 2 - Bi r k imsen i n ya ratı cı ola cağ ım d i y e kendi si n i g e reğ i n den faz la kasması ; atra ksi yon l a ra g i ri p uçması . Bu tel aşl a e n basit işi b i l e to pa rl a y amaması .

Ta rtı şma Konusu : Çocukl a r, g e rç e kten i d dia e di l d iğ i kada r y a ratı cı m ıd ı r? Ya ­ratı cı o l a bi l me k i çi n i l l a " İ çimizd e ki çocuğ u ka y betmemek" mi g e re ki y o r? Şart mı yan i ? Başta n söyl e y ey im : Şa rt fi l a n d eği l d i r.

H em y a ben çocu k sevmi y o rsam ne o lacak? Be l l i b i r y aşa ka da r sa bretmiş, çocukl u ğ u üzerimden atmak i çi n çaba­l amışı m ve b i r daha da o ge re ksiz, a ci z çağ ı ma d ö nmek istem i y o rum . Ş imdi g e ri kal a n hayatımda o çocuğa katl a n ­mak zo runda mı y ım? H em madem ço­cukl a r bu kada r y a ratı cı , neden beş ya­şı nda b i r bi l im adam ı y o k? Veya neden

OF İS ÇALIŞMALARI VE OF İSTİKE DURUMLAR · 359

bir re klam aja nsı bi r çocuğa emanet değ i l ?

Çocukl a rı n y a ratı cı ol d u ğ u savı çü rü k ­tü r. Ç ünkü ya ratı c ı l ı kta a k koy u n ka ra koyun ; sı ra d ış ı , kal ı p ötesi , u ç u k fi ki r­ler y umu rt la nd ı ğ ı nda d e ği l , o fi ki rl e r ha yata geçi ri l d i ğ i nde be l l i o l u r. E ğe r te k krite r u çuk l uk veya ma rj i na l l i k o l ­sa yd ı sarhoşl a r, u y uştu rucu bağ ı ml ı l a ­rı v e cüml e de l i l e r ya ratı cı sı n ı fı n ı b i ­ri nci l i kl e biti ri rl e rd i .

Böy l e ezb e re ş e yl e r te k ra rl amak y e ri ­n e neden " kal ı p l a rı n d ı şı n a çı kmaya ça l ı ş ı n , d u y d u kl a rı n ı zı s o rg u l ama y ı öğ ren i n , h e r ş e y e ka nmay ı n , y eti şki n ­l i ğ i n n imetl e ri n i ku l l a na ra k fi ki rl e ri n i ­z i ha yata ge çi ri n" d emeyiz?

Bi l i rsi n iz bazı çal ı şa nl a r, özel l i kl e d e kend i me kan l a rı ola n müdü rl e r, odal a ­rı n ı n d uvarl a rı na çocukl a rı n ı n y aptı k ­l a rı e ci ş b ü cüş resim l e ri ası p e l ema n -

360 • OFİS ÇALIŞMALARI VE OFİSTİKE DURUMLAR

l a rı na nazi re yaparl a r. Ama bi r e l eman ı a y nı müdü re sı ra d ışı b i r fi ki r ve ya hafif çı l g ı n bi r ö ne ri geti rdiğ i nde al d ığ ı yan ı t genel l i kl e şudu r: " Bı ra k şimdi b unl a rı , i cat çı karma başı mı za . " Deme k ki , ya­ratı cı l ı k b i r suçtu r. Öy l e o lmasayd ı sa ­dece cezai eh l i yetl e ri o lmayan bebel e r yap ı nca hoşgörü lmezdi ! . .

Yeşantiyon F i rma l a rı n s ü p e rma rketl e rd e y e n i ü rü n l e ri n i ta n ı tmak i ç i n k u rd u kl a rı stand l a rda , müşteri l e ri n e kü rdan la rı n ucunda tad ım l ı k ol a ra k su n d u kl a rı sa ­l am , sosis , pastı rma (bu g ru p ü rün l e re " Etşa nti y o n " d i y o ruz) , p e y n i r, ci ps , tu rşu gib i y i y e ce kl e r.

Bu stand l a ra ol a n y a kl aşım la rı a çı sı n ­d an ma rket müşteri l e ri n i ü ç fa rkl ı p ro ­fi l e a y ı ra bi l i ri z : • Rahatsızl a r: Kend i l e ri n i fazla ci dd i ye a l a n k iş i l e r d i r . G e re ks iz kasarl a r . Stan d gö revl i si i l e hi çb i r ş eki l d e göz

OfİS ÇALIŞMAlARI VE OfİSTİKE DURUMlAR • 361

teması ku rmaz, a deta ondan kaçarl a r. G ö revl i l e ri d u ymamaz l ı kta n g e l i rl e r; bi r pa rça sosis d e n emeni n ka ri zma la rı ­n ı bozacağ ı n ı d üşün ü rl e r. • Rahatla r: Yüzsüzdü rl e r . Sta n d gö rev­l i si n i n ve rdiğ i te k kü rdan la yeti nmez, a kşam y emeğ i p o rsi y o n l a rı na y a kı n mi kta rl a rı tal e p e d e rl e r. • So rkı ntı l a r: G en ç, y ı l ı şı k ve y ı l g ı n kimsen i n sta n da yaklaşması ndaki ası l amacı üzüm y eme k veya ü rü n d e n e ­mek deği l , m i n i ete kl i sta n d gö revl isi han ıma a nl amsız soru la r sora ra k sark­maktı r. Stan d gö revl i si d e ctvı rsa o rta ­ya ka ka ka ki ki ki b i r mu habbet çı ka r. Ma rketteki fi rma temsi l cisi o l aya çatı k kaşl a rl a müdaha le ed i n ceye kada r b u b ö y l e sü rüp g i d e r . . .

Zorlama kampı Ça l ı şa n l a r a ras ı n d a ki d a y a n ı şma y ı , u y umu , i l etişim i , e ki p ru h u n u fi l a n g e ­l i şti rme k ve "Va y be , d emek sen d e i l ­koku la Sarı y e r' de g itti n" türü ge re ksiz

362 • OF İS ÇALIŞMALARI VE O F İSTİ KE DURUMLAR

y a kı n l a şmal a rı sağ l ama k amac ı y l a , bütü n şi rketi n zorl a pai ntbal l , rafti ng , tre kki n g veya p i k n i k g ibi faa l i y etl e re götü rülm es i . Zaten hayatl a rı n ı ofiste tü kete n i nsan la rı n , a i l e l e ri y l e ge çi re ­bi l e c ekl e ri bi rkaç g ü n tatil i n de böyl e ­ce e l l e ri n d e n a l ı nması . B ı ra k ı n i n sa n ­l a r kendi l e ri n e bi raz zaman a y ı rsı n y a ­h u ! M e rak etmey i n verim l e ri bu şe kil ­d e daha çok a rtacaktı r.

Bu top lantı l a r g e n el l i kl e sezon d ış ı , gözd e n ı ra k bi r otel de d üze nl e n i r. Bi r d ol u para say ı l an dan ı şman fi rma el e l e tutuşup şa rkı söy l emek, i ti rafta b ul u n ­ma k ve ya "atla biz sen i tuta rız" tü rü n e i ş e ya rad ığ ı meçhu l a ktivite l e r a ya rl a r. Eğl e ni lm esi n e eğl e ni l i r ama b u a ktivi ­tel e ri n çal ı şma hayatı na veya b i reyse l p e rfo rman sa y aptı ğ ı katk ı h e p so ru işa reti o l a ra k kal ı r . . .

Yi n e b u top la ntı l a rda , i ş a rka daşl a rı n ı ­zı n ofiste sizde n sakl ad ı ğı adetl e ri ni ve

OF İ S ÇALIŞMAlARI VE OF İSTİKE D URUMlAR • 363

yan l a rı n ı da görü rsün üz . H op pa ha ­n ım l a rı n , a l kol e düşkün müdü rl e ri n , aşı rı g ö rüşl ü l e ri n maske l e ri h e p bu top la nt ı l a rda düşe r. Komp lo teo risi g i ­bi o laca k ama ; be l ki d e y öneti ml e r bu topla ntı l a rı , çal ı şa n la rı n g e rçek yüzl e ­ri n i g örmek i ç in düzenl emekted i rl e r . . .

364 · O FİS Ti PLERİ

Ta n rım , ofi s i nsa n l a rı n ı tasa rl a rke n , a kl ı n d a g e rçe kt e n b un l a r m ı va rd ı ? Yoksa p rototi p , p lan lama ve ya ü retim aşama l a rı n d a n bi ri n d e , b e kl e nmed i k b i r so ru n mu çı ktı ? Ama madem ve rdi n , ça resi n i d e ve ri rsi n e l bet . . .

Boss-tan korkuluğu Torpi l l e , ka y ı rmay la bi r böl üm veya ş i rket i n baş ı n a g e çi ri l e n , h e rkesi n "sen asl ansı n , patronsun" çekmesi n e rağmen , h i çb i r yetki v e söz hakkı ve ri l ­mey e n kukla y ö neti ci , etkisiz şah ıs .

Üvey müdür Sizi işe alan ve çok i yi an l aştı ğ ı n ı z mü ­dü r şirketten veya böl ümd e n a y rı l d ı k ­ta n son ra onun y e ri n e g el e n ve e l e ­man la ra "eski müdü rü n adamla rı " mu ­ame l esi yapan haşi n y ö neti ci .

Kend im ettim kend im bul d um ku ra l ı : Çal ışan memnuni y eti a n keti n d e övd ü ­ğünüz, y ü kse k n o t ve rd iğ i n iz y ö neti ci -

OF İS TiPLER İ • 365

nizi n başka b i r pozisy ona te rfi etme olası l ı ğ ı n ı y ü kselti rsi n iz . Ge l e n de g i ­d e ni a ratı r . . .

Büroletarya Ofis emekçi l e ri n d en o luşa n sosyal s ın ıf.

Bürovokatör Bü rol eta rya sı n ı fı nı , patrona ve üst y ö ­netime ka rşı kışkı rtan , on l a rı n kafala ­rı na şe r toh umla rı e ki p o rtal ı ğ ı ka rıştı ­ra n , si nsi v e a rt n i y etl i m esl e ktaş.

Bu ti p l e r h e r fı rsatta, maaşl a rı n düşük­l ü ğ ü n d e n , ü rü nl e ri n d a nd i kl i ğ i n d e n , y ö n eti ci l e ri n , iş a rkadaşl a rı n ı n y ete r­sizl i ğ i n d e n ş ika y et e di p mi l l eti dol d u ­rurl a r; ama n e zaman o rta k bi r a ksi y o n g e re kse o rta d a n ö n c e o n l a r ka ybo l u r­l a r. Yön eti ml e bi r a raya ge l d i kl e ri n d e o isya nka r ha l l e ri n d e n e s e r kalmaz. Aman d i kkat e di n ! Sizde n a l d ı kl a rı l af­l a rı y u ka rı y a taşımaya da bay ı l ı rl a r.

3 66 · OF İ S Tİ PLERİ

Abdurrahman Çelebi Eski şi rkete y e ni adet o la ra k yaman ­mak iste n e n İ K, müşte ri memnuni y eti , marka yönetimi , CRM veya kal ite g ibi moda alan l a rı n şi rkette emsal i olmayan bi ri ci k uzman ı , oto ritesi . . .

Eğ itim l i , i dea l i st v e bi raz da snoptu r­l a r; sad e ce g enel müd ü re bağh çahş­mak i ste rl e r. Be l l i b i r amaçla tra nsfe r ed i l di kl e ri n d e n başka a l an l a ra kayma­l a rı n a i zi n ve ri l mez . Ö rne ği n , d e n e yim kazanmak amacı y l a , paza rl ama-satış böl ümü n e geçmel e ri zo rd u r. Böy l e ce , y ı l l a r b o yu ayn ı şey l e ri y apmaktan sı ­kı l an AÇ'l e r, umutla rı n ı y i ti ri p , başka bir y e re , anahta r tesl im böl üm kurmak üze re kaça rl a r. E l bette , t üm bi ri kiml e ­ri d e on l a rl a bi rl i kte şi rketi te rk e d e r.

Aile şirreti Ameri ka ' da dand i k bi r pa rah ü nive rsite biti rd i kte n son ra y u rda dönüp , a i l e şi r­keti n d e üst d üze y po�syona ge çen

OF İS Tİ PLERİ • 367

patro n u n şı ma rı k ve h u ysuz kız ı . Küçük han ım kimsey i ta kmaz . Yı l l a rca ça l ış ı p k e n d i l e ri n i ka n ı tl am ı ş y ö n et i c i l e ri aza rl a r. Ofiste te rör esti ri r.

Akseksuvar Ni tel i kl e ri ve d e n e y im i poz isyo n u n i h ­ti ya çl a rı na u ymamas ına rağme n , sa ­de ce esteti k krite rl e r d e ğ e rl e nd i ri l e ­re k i şe a l ı n an ; bü tün g ü n t e k b i r i ş yapmadan o rtada sal ı n a n hoş ka d ı n . . .

Akyapı Bi r spor ta kım ı n ı n veya şi rketi n saçı sa kal ı ağa rmış , kı d eml i bi re yl e ri . Altyap ı n ı n tam tersi .

Altyuppie Gen ç y upp ie l e rd e n o luşan çal ı şa n ke­sim . Ti ki p rofesyo n el sı n ı fı n a l tyap ısı . Aşağ ı dan g el e n taze kuvvet.

Liderebeyi Ke nd isi n e ve ri l e n l i d e r pozisy o n u n u ve

368 · OF İS Ti PLERİ

y etki l e ri n i kötü y e ku l l ana ra k b i rl i kte çahştı ğ ı i nsan la ra köl e muame l esi ya­pan , e zi y et eden , o rtaçağdan kalma baskı cı y ö ne tim fe lsefesi n e sa h ip zor­ba yöneti ci . ( Li d e rebey l i ğ i : Bu y ö n eti ­ci n i n isted iğ i g ib i at o ynattı ğ ı d e pa rt­man ı veya şi rketi . )

Anestezigahtar G iy im mağaza l a rı nda müşte ri si n i "Val ­l a sizi e n az on yaş gen ç göste rdi " ga­zı y la u y utup , d u ru p d u ru rke n para har­caması na n e d e n ol an , ca n ı n ı y a ka n ha­i n satış gö revl i si .

U fa k bi r tavsi y e : Satı na lma kara rı n ızı tezgahta r kon uşurken ve rmey i n . Bı ra ­kı n o l afı n ı b iti rsi n , siz son ra bi r d e i çsesi n i zi d i n l e y i n .

Asözyal Sözel i l et işim i çok i y i o lmad ığı i ç i n , i n ­sa n la rl a bi rl i kte y ken ra hat davrana ­mayan kimse .

OF İS Tİ PLERİ • 369

Bu p rofi 1 , g ru p i çi n d e sı kı l ı r, g öz tema­s ı ku rmaktan hoşl anmaz . Başkal a rı g ib i a kı c ı konuşup , h e r d aki ka b i r esp ri patlatamaz . Bu y üzde n a rkadaşl a rı ta ­rafı ndan sı k ıc ı ve re n ksiz b ul u n u r. O da , n e y apsı n , g i de re k i çi n e kapan ı r.

Antipersonel mayın Ufa k b i r y a rd ım iste nd iği nde veya kü­çücü k b i r ş ey so rul d uğunda patl aya ra k etrafı n d a kil e ri u n ufak e d e n g e rg i n i ş a rkadaşı .

Avans kamarası Kazand ı kl a rı maaştan çok daha fazlası ­nı ha rcad ı kl a rı i ç i n a y son u n u a n ca k ava n s al a ra k g e ti r eb i l e n k işi l e rd e n ol uşan v e muhase ben i n h i ç hazzetme ­d iğ i işye ri g ru b u .

Büst yönetim Bütün g ü n oda la rı nda h e y kel g ib i otu ­ra n , b i r i ki tel efon gö rüşmesi d ışı nda i şl e ri o l mayan ; e nse ku lak y e ri n d e ,

370 • OFİS TİPLERİ

tuzl a rı k u ru ve yaşça kı d eml i kişi l e rd e n ol uşan y ö netici g ru b u . (Büst: Vesi kal ı k he y ke l . )

G e n e l l i kl e d evl ette n b ü y ü k i ha l e l e r a la n ku ru l uşl a r bu kişi l e ri , kam u ku ­rumla rı y l a o lan d i rs ek teması n ı s ı ca k tutmak i çi n eme kl i sivi l v e aske ri b ü ­rokratl a r a rası ndan seçerek kad rol a rı ­na a l ı rl a r.

Kuraliçe Kura l la ra ve i l kel e re aşı rı bağ l ı , katı , p ü ritan , ku ral dan çok kura l cı kadı n yö ­neti ci . i nsa nl a r a rası nda , e rke k yöneti ­cil e ri n e y yamcı , pop ül ist ve g ünü kur­ta ran ; kad ın l a rı n ise fazla katı ve kural ­cı ol d uğuna dai r b i r önyarg ı vard ı r.

Şeffaf yönetici Sı ğ ve re n ksiz ol d u ğ u i çi n karşı dan ba ­kı l d ı ğ ı n d a a rkası n daki cisim l e ri zor­l a nma d a n g ö re bi l e c e ğ i n i z y ö n et ic i profi l i . . .

OFİS Tİ PLERİ · 371

Mobb-inson Crusoe Mobb i ng kurban ı yap ı l ı p , ofi ste b i r ba­şı na b ı ra kı l a n çal ışa n . (Mobbi ng : Ofi s­te , çoğu nl u ğ u n b i r kişi y e ka rşı u ygu l a ­d ığ ı y a l n ı z b ı ra kma ve d ışl ama pol i ti ­kası . )

Di kkat ! E ğe r siz de , " Kimse ben im le konuşmuyo r, öğ l e y emeğ i ne çağı rmı ­y o r, ofiste b e n yokmuşum g ib i davra ­n ı l ı y o r" d i y o rsan ız, "mobbi n g altı na" g id i y o r o lab i l i rs in iz . . .

Çeknokrat Şi rketi n ö d emesi g e re ke n çe kl e ri y l e hesaba yatacak pa rala rı n m i kta rl a rı n ı ve ta ri h l e ri ni d e n kleşti re n muhasebe ve ban ka i şl em l e ri uzman ı çal ı şa n .

Bu kişi n i n i şi ç o k te kni k v e hassas bi r kon udu r; yap ı l an b i r hata şi rketi n nakit a kış ı n ı boza r, p iyasadaki iti ba rı n ı ze ­de l e r . . .

372 • OF İS T İPLER İ

Banliyoldaş H e r sabah sizi n l e bi rl i kte banl i y o tre ­n i n e bi n i p şeh i r me rkezi n e çal ı şmak i çi n ge l en , mesa i biti n ce d e eve dö­nen , ta n ımasa n ız bi l e y ol ve kad e r b i r­l iğ i yaptı ğ ı n ı z i çi n y a kı nl ı k d u y d uğu ­nuz i nsan .

Cirofesyonel Yı l son u nda be l l i bir satış hacmi sağl a ­mak şartı y la transfe r e di l e n p rofe sy o ­n e l yöneti ci . Genel l i kl e satış müdü rü ve ya g enel müdü rl e rdi r. H e def tutmaz­sa o kiş i g i de r, y e ri n e başkası ge l i r.

Çözçatan H e rhang i bi r konu üze ri n d e uzlaşama­yan i ki veya daha çok tarafı bi r a ra ya geti re re k, yaşad ı kl a rı soru n u n çözül ­mesi n e a racı l ı k e d e n kimse .

Damşmanken Dan ışman l ı k şi rketi n e y en i g i rmiş, h e ­nüz bi r konuda uzman l ı ğ ı o lmayan ve

OF İS Tİ PLER İ • 373

sı rf müşte ri y e çı ka rı l a n "adamXgün" fatu ra şişsi n d i y e e ki pl e bi rl i kte g ezdi ­ri l e n konu man ke ni çömez .

Fe-mini -nen İ şy e ri n e da racı k ve k ısacı k g i ysi l e rl e ge l e re k d işi bi r i maj çizen , zaman za ­man b u y akl aşı mı a rkadaşl a rı n ı n d ik­kati ni dağ ı taca k kada r aba rtan kadı n çal ı şa n .

Bu arkadaşl a r baze n o kadar kısa şeyl e r g i y i y o rl a r ki , otu rup kal kmal a rı bi l e soru n ol u y o r.

Dedi kod er Şi rkette kim kim in l e çı kı yo r, kimi n i şi ..

ne son ve ril e c ek g ib i h abe rl e ri topl a ­y ı p son ra da özel abone l e ri n e yay ım ­layan , ağzı nda s ı r ı sJ anriıayan i nsan .

Delini met "M üşteri y im , o haJ d e sen i n veJ i n ime ­ti n im" d i y e satı cı y ı i ste kJ e ri y J e , so ru -

374 • OF İS TİPLERİ

l a rı y l a b ezdi re n , kı l d ı t ü ydü sü re kl i şi ­ka yet e d e n , asl ı n da ci dd i ru hsal so­ru n l a rı ol a n ve a ci l e n b i r psi kol oğa gö­rü nmesi g e reken kimse .

Errörist Süre kl i hata yaparak şirkete ve a rka ­daşl a rı na za ra r ve re n , üzeri n e a ld ığ ı iş­ler e l i nde patlad ığ ı i çi n he rkesi n korkup çe ki nd iğ i yetersiz ve teh l i ke l i çal ı şa n .

Rotasyörük Sü re kl i gö rev de ğişti re n , pozi syonla r­da b i r mevsimden fazl a kal mayan , ro ­tasy o n ol ay ı n ı a ba rta n göçebe e l eman .

Estrojenerasyon Eğiti m l i , vasıfl ı ve e ko n omi k özg ü rl ü ğe sa h ip kad ı n l a rdan ol uşan p rofesyonel n e si l . Sağl ı kl ı bi r ge l i şme ; kahvehane ­l e ri a n d ı ra n klasi k iş o rtam la rı mızı n pa nze h i ri . ( Estroj e n : Ka dı n l ı k h o rmo ­n u . )

OF İS Tİ PLER İ • 375

Expatriate (kısaca expat) U l usl a ra rası bi r şi rketi n Tü rki y e ofisi n ­de çal ı şan , g e ne l l i kl e üst düzey pozi s­yona sah ip yaba n cı p rofesyone l . " E ğ e r Boğaz' ı g ö ren b i r da i re tutmazsa nız" a nl am ı na g e l e n " Expa" ö n e ki y l e , La ­ti n ce "Bu rada bi r daki ka bi l e d u rmam" demek ola n "Triate" kel i mesi n i n b i l e ­şim i nden o l uşan te rim .

Yaban cı şi rketl e ri n y o ğ u n ol a ra k Tü rki ­ye ' y e y e rl eşmeye başl ad ığ ı 90 ' 1 ı y ı l ­l a rda b i rçok expat önem l i pozi syonl a r­da gö rev a l d ı . Son dönemde ise , bu ki ­şi l e ri n a rta n mal i yetl e ri n e dayanama­yan u l usl a ra rası fi rmal a r, mümkün ol ­d uğun ca az yaba ncı pe rsone l tutmaya çal ı şı y o r. Sadece ev ki rala rı b i l e 5 . 000 d ol a rdan başl a yan expat' l e ri n paketl e ­ri n de y o k y o k . . .

İstekrarsu Yeten e kl e ri , bi ri kim i ve kapasitesi y e ­terl i o l ması na rağmen , yapt ığ ı işi sev-

376 • OF İ S TİPLERİ

mediğ i ve i stemed iğ i i çi n , h e r zaman a y n ı y ü kse k p e rfo rmansı göste reme ­y en , te kra rl ayamayan , tuta rsız ve i s ­ti kra rs ız çal ı şan p rofi l i .

Bugün fi rmala rı n e n çok y a kı n d ığ ı i n ­san ka ynakl a rı sorun l a rı n dan bi ri si d e bi re y l e ri n h e r zaman a ynı y ü ksek mo ­tivasyon l a çal ı şmamal a rı . Bu d u rumun ka y nağ ı , kişisel n e d e nl e r kada r şirke ­ti n hatala rı nda da yatı y o r ol ab i l i r. İ şte on l a rdan bi rkaçı : · Sü re kl i ve sı k sı k fazla mesai yapmak . • Olmayan i n sa n ka y n a kl a rı ve ka ri y e r yöne ti mi . · İ ş güven l iğ i e n dişe l e ri .

Fonsierj Parası o l u p da nası l d e ğ e rl e n di re ceğ i ­n i bi l eme y e n kişi l e re y a rd ı m e d e n , yo l g öste ren yatı rım uzman ı .

Fotokopiyon Ofiste foto kopi çekip masal a ra dağ ı t-

OF İS TİPLERİ • 377

mak g ib i kimsen i n yapmak i stemediğ i za h met l i ve sı kı ntı l ı i şl e ri üstl e n e n e l eman .

Fuzulitatör Paha l ı y ö n etim konfe rans l a rı n da ve sem ine rl e rd e , gu rula rı veya konuşma­c ı la rı tan ı ta n -sunan , a ra la rda sah n e y e çı kı p o rtama çöke n kasveti dağ ıtara k a kışı y umuşatmaya , p rog ram ı v e za ­man ı a ya rl amaya çal ışa n , asl ı n da çok da ge rekl i olmayan lafaza n kimse .

Ger-gitli yönetici Ofise h ışım l a dal ı p e l eman l a ra sı kı bi r fı rça attı kta n ve havay ı g e rd i kte n son ­ra , ge l di ğ i g ib i h ız la odası na çe ki l e n ra hatsı z y ö netici ti p i .

Gestapost Makam Nazisi . (Gestapost : Al tı n da ça ­l ı şan l a ra N azi ezi yeti yapan , n efes a l ­d ı rmayan , d isi pl i n me ra kl ı sı y ön eti ci . )

378 • OF İS T İPLERİ

Geztronom/ geztronomi Sı k sı k i ş seyahati n e çı ktı ğ ı ve y emek­l e rd e n i yi a n l ad ı ğı i ç i n hangi böl g ede n e y en i r n e i ç i l i r; h a ng i sa laş ba l ı kçı ya , p i l av üstü ku ru fasu l y e ci y e , o d unda köfte yapan l o ka nta ya mutl a ka g id i l ­me l i d i r e zbe re bi l e n kimse . (Gastro ­nom : Damak zevki o l an , i y i y emekte n an l ayan . )

Geztro nomla ra paza rl ama-satış şi rket­l e ri n i n saha e ki pl e ri n d e rastl a yab i l i r ­s in iz . Seyahate çı kmadan ön ce on la r­dan tavsi y e l e r, a d resl e r te l efon la r a l ı ­n ı r. İ ş g ezi si n e b i rl i kte çı kmışsan ı z siz­den şa nsl ı sı y o ktur; sizi yaşatı rl a r . . .

Guru kalabalık Yapacak daha i yi i şl e ri o lmad ığ ı iç in , o gu ru konfe ra nsı se n in b u g u ru konfe ­ransı ben im gezen ; gene l l i kl e üst düzey yöneti ci l e rden ol uşan i nsan topl ul u ğ u .

Kişi başı na 5 00 d o l a r ö d e y e n kal b u -

OFİS Tİ PLERİ · 379

rüstü yönetic i l e r, bütün bi r g ü n bo ­y u n ca , sı rf ka rizma yapmak i ç i n saçl a ­rı n ı tı raş e d e n yabancı adaml a rdan , hayata nas ı l g e çi ri l e ceğ i meçhu l bas­makal ı p teo ri l e r ve u ç u k başa rı ö ykü ­l e ri d i nl e rl e r. G ünün sonunda da , par­lak b roşü rl e r e l l e ri n d e se ksi cümle l e r bey i nl e ri n d e , a y nı tas a y nı hamam şi r­kete d ö n e rl e r.

Hız tümseği En basit gö revl e rd e bi l e bi n b i r zorl u k ç ıkarta ra k i şl e ri ni zi n a kış ım yavaşlatan kı l mesl e ktaş .

Hosters Ge rg in uçuş gö revl i si . . . Ama on l a r da hakl ı . Düşük maaşla u ç Al l a h uç . Bi r do­l u uka la yol cu yl a u ğ raş; buna rağmen he rkes sizde n g ül e r y üz b e kl esi n . . .

İşgüveysi Han ım ı n a i l e si ni n sa h ib i ol d u ğ u şir­kette çal ı şa n damat .

380 • OF İS Tİ PLER İ

Jokek Kad rosu olmad ığ ı i çi n adam al amayan y ö n eti ci n i n "Asla nsı n , ka pl a nsı n , se n ben im joke rimsi n" gazı na ge l i p i lg i l i i l g i siz her gö reve , p roj e y e koşul a n , bu y üzd e n ka ri y e ri ve fel eğ i şaşa n ; ka rşı ­l ı k ol a ra k da sa de c e y a n a kl a rı n dan öpül e n , sı rtı sıvazl a nan saf el eman .

Kaşeron Em e kl i y e a y rı l d ı kta n s o n ra taşe ron ol up , a y rı l d ı ğ ı şi rkete pi yasadan daha paha l ı mal ve ya h izmet ça kan patro n u n kan kis i , mal ı n g özü kimse .

Kira der Genç p rofesy one l i n , y eterl i maaş al ı p kendi evi ne çı kı n ca ya kada r ki rası n ı ve sı rl a rı n ı pay l aştı ğ ı , ka rdeş kadar ya­kı n laştı ğ ı a rkadaşı .

Kirişimd Ti ca ret, e n d üstri g ibi a l an l a rda yatı rı m yapmak edası y la o rta ya çı ka n ; am a ası l

OF İS TİPLERi • 381

n i y eti p iyasay ı dol a nd ı rı p ki rişi kı rma k o l a n sahte müteşebbis .

Masa saati Bütün g ün ce keti n i ç ıkarmadan masa ­sı nda otu ra n , me sa i saati b i tti kte n son ra ofi ste b i r sa n i ye bi l e d u rmayan , suya sab u na ve zo r i şl e re dokunmayan kişi . Saati n i zi ha re ketl e ri n e g ö re aya r­l a y abi l eceğ i n i z daki k i nsa n .

Şi rketi n d em i rbaşl a rı , kri zde e n son kurta rı l aca kl a rı d ı r. Aşı rı uzmanl aştı kl a ­rı ve ala n la rı ndaki h e r şey i öğrend i kl e ­ri i çi n , a rtı k d üşünme l e ri n e g e re k kal ­mamıştı r. Pi yasadaki bütü n şirketl e ri ve çal ı şa nl a rı ta nı rl a r. Ara sı ra tekl if d e a l ı rl a r, ama y e n i ş ey l e r d e n eme y i , kend i l e ri n i ge l işti rmeyi pek sevmezl e r. Bı ra kı n iş a ramay ı , böl üm i çi nde öne ri ­l e n gö rev değişi kl i kl e ri n e bil e yanaş­mazl a r. N esi l l e ri hız la azalmakta, daha doğ rusu şirketl e r ta rafı ndan avl ana ra k, sistemati k ol a ra k azaltı lmaktad ı r.

382 • O FİS TİPLER İ

Maslaktaş Ayn ı fi rmada çahşmaman ıza ve ya a yn ı m esl e ği y apmama n ıza , hatta i sm ini bi l e bi l memenize rağmen , i ki nizi n d e iş y e ri Mas la k'ta a y nı plazada ol d uğu i çi n sabah v e a kşam asa nsörde ka rşı ­l aştı ğ ı n ız , a y nı resto ran l a rda öğ le y e ­meği y e diğ i n iz , böy l ece a ra nızda daha önce h i çb i r y e rd e tan ımla nmamış p ro ­fesyonel b i r bağ o luşan kimse .

Meslektlraş Sü re kl i y an ı n ıza ge l i p g ey i k muhabbe ­ti y a p a n , boş ko n uş up si zi m eşgu l e d e n iş a rkadaşı . Ge re ksiz şa hsi y et .

Mesajı uzun akh klsa De rd in i kısa ve ne t a nlatamad ığ ı i çi n e n basit d üş ün ce l e ri , h a be rl e ri b i l e uzu n ve sı k ıc ı e l e ktro n i k mesaj l a rl a gönde re n , ofi s i nsan la n m n zaman ım ve e n e rjisi ni sömü re n dağ ı n ı k d üşün ­ce l i , yazı özürl ü i ş a rkadaşı .

OF İS TİPLERİ • 383

Sizi n d e b u katego ri y e g i rmemeniz i ç i n b i rka ç püf noktası : • İ fad e ve i mlaya d i kkat. Bozu k c üml e ­l e r okuyan ı y o ra r. • Me sajl a rı n ı zı g ö n d e rme d e n ö n c e o ku y u n . Te kra r v e g e re ksiz b i l g i va rsa , a y ı kl a y ı n . • Ge re kl i d eği l se e kl i dosya g ö nde r­mey i n . • Bü y ü k dosya ları g önde rmeden önce sı kıştı rı n (comp ress) .

Müşteci Çok kazı k y e diğ i ve ço k ezi y et gö rdüğü i çi n bi r ma rkadan kaçı p ra ki p ma rkaya s ığ ı n an mül teci m üşte ri .

Nikotinatçı Yasa k ol d u ğ u h e r y e rd e y a zmas ı na rağmen , i n at ed i p ofiste , kapa l ı me­kanda si ga ra i ç en , u ya rı l d ı ğ ı nda a yak d i re y e n sorumsuz kimse .

N i koti natçı l a r n eden i yl e y ı l da bi n l e rce

384 • OF İS TİPLERİ

kişi pasif iç ici o lara k a kci ğ e r kanseri n e y akal a n ı y o r. B e n d e n söy l emesi , çok g e ç olmadan hayat hakkı n ızı koru y u n v e bu a rkadaşlan h emen o racı kta uya­rı n . Meza rl ı kta "Siga ra İ çmeyenl e r" bö­l ümünde yatı y o r olman ızı n size h içb i r ya ra rı dokunmaz.

Numarangoz Şi rkete ulaşan ham datala rı ve ra kam­l a rı i şl e y e n , şe kil ve re n v e i n sa nl a rı n kul l a na bi lmesi i çi n i ş e y a ra r hal e geti ­re n p rofesyonel . Sa y ı l a rl a haşı r n eşi r olmaktan hoşl a nan e l eman .

Simültane elcüman Bi r top la ntı da veya te l evi zyonda yap ı ­l a n konuşmay ı veya habe ri iş i tme e n ­g el l i l e r i çi n e l işa retl e ri kul l a na ra k ter­cüme e d e n kimse .

Öçten pazarhkh N i y eti n i a çı kl amadan , ka rşısı nda ki ki ­şi y e çaktı rmadan onun l a i l g i l i g i zl i i n -

OF İS T İPLERİ • 385

ti kam plan l a rı yapan , e ntri ka la r çevi ­re n si nsi ve teh l i ke l i iş a rka daşı .

İ ş y e ri n d e b u t ü r kişi l e re çok d i kkat et­mek ge re ki r. Bi r şeki l de a yakl a rı na ba ­sa rsan ı z veya yol l a rı na ç ıkarsan ı z önce h i çb i r i şa ret ve rme y e re k sizi a ra n ızda b i r soru n o lmad ığ ı na i n and ı rı rl a r; ama on l a r asl ı n d a doğ ru zaman ı b e kl emek­ted i rl e r. B u a rada , a rkadan konuşma, l o bi yapma, alt ı n ız ı oyma g ib i faal i y et­l e ri n i plan l ı bi r d isi p l i n l e sü rd ü rü rl e r.

Oruçkağ1tÇ1 Ramaza n ' da o ru ç tutmaması na ra ğ ­men , davet e di l d iğ i i ftar y emeğ i nde n i y etl i ymiş g i bi davranan kimse .

E , n e yapal ım yan i ; o ru ç tutmazsı n ız , ama bi risi mutl a ka davet e d e r; " B en n i yetl i d e ğ i l im gelme y e yim" d esen i z ay ıp , mecbu r i cabet e d e rs in iz . H e rkes g ibi b e kl e y i p , bi r bardak suy l a o ruç açarsı n ı z . Etrafa "Al l a h kabu l etsi n"

386 • OF İS TİPLER İ

t ü rü n d e n ş e yl e r söy l e rs i n i z . U y u m göste rmek ad ı na , bi raz h i l e b i raz y ap ­macı kl ı k . . .

Pertsonel Aşı rı çal ı şmakta n bitmiş, a rtı k kendisi ­n e bi l e fa y dası kalmamış e l eman . Ya ­zı k . . .

Şımar oğlam Ofi ste haksız y e re e l üstün d e tutul a n , yaptı ğ ı h e r i ş ta kdi r e di l e n , hatala rı n a fazl a tol e ra ns göste ri l e n kimse . Şamar oğ lan ı n ı n ters i .

Prima(ço)donna H e r ka ra rda , h e r p roj ede baş rol o yna­mak i ste y e n , se rt ve g e re ksiz ag resif­l i kte d eğme e rke k müdü rl e re taş çı kar­ta n , hatta çoğu zaman on l a rı ge çen ka ­d ı n y ö neti ci .

Riskopat "Başa rı i ç i n gözün ü budakta n sa kı n -

OF İ S T İPLER İ • 387

mayacaksı n ; boğul a ca ksan b ü y ü k d e ­n i zde b o ğ u l " kl i şesi n e kö rü kö rü n e i nand ı ğ ı i ç i n hayatı n h e r a l a n ı nda a n ­l amsı z ri skl e r a l a n v e ke nd isi yl e b i rl i k ­te yakı nl a rı n ı da y aka n ra hatsız kimse .

Seri tatil Sü re kl i tati l e çı ktı ğ ı i çi n g e ri d e bitme ­miş bi r s ü rü iş bı rakan , şi rketl e ri n e n çok ko rktu kl a rı çal ı şan ti pi .

Sevap keçisi Şi rkette üst y ö netim in , müdü rl e ri n b i r şe kil d e beğe nisi n i kaza nd ı ğı ve has­be l ka de r i y i bi r imaj ya rattı ğ ı i çi n , y a ­pı l a n b ütün i y i işl e r, al ı n an başa rı l ı s o ­n u çl a r, d i ğ e r i nsa n la r b i r kena ra iti l e ­re k, ke nd isi n e ma l ed i l e n şov me ra kl ı ­s ı , ku rnaz v e hı rs l ı e l eman . G ü n a h k e ­çisi n i n zı d d ı .

Strespastik Baskı ka rşısı nda pan i k ol u p kaskatı ke ­sil e n , e l i a yağ ı tutu l a n e l eman .

388 • OF İS Tİ PLERİ

(Spasti k , Ce l e b ral Palsy hastası : G e ­be l i kte , d oğum sı rası nda v e y a doğum­dan son ra bey i nde , öze l l i kl e ha re ket­l e ri i d a re e d e n hüc rel e ri n hasar gö r­m esi neden i y l e kasl a rı kası l an ve ha ­re ketl e ri n i i st ed i ğ i g ib i y a pamayan kimse . )

Şirket Lassie'si Şi rkette h e rkes i n y a rd ı m ı n a koşa n , fazl a i y i n i yetl i i nsa n .

Bu kişi "yapamam a b i , çok işim va r" d i y emediğ i i çi n , sü re kl i başkala rı n ı n a ptal sorun l a rı y l a boğuşmak zoru n da kal ı r; ke nd i iş l e ri n i b i l e yetişti r emez. Bi r y e rde "Hay ı r" d emeyi d e bi lm e k lazım yan i ! U n utmayal ım ki , i y i l i kten sadece ma raz ve a n ga rya doğa r.

Sokağa Çlkma yasağını delmek M esai saatl e ri dah i l i n d e patrona ofis d ışı n da yakal a nmak.

OF İS Tİ PLER İ • 389

Transferiştah Tek başı na şi rketi bata kta n k u rta rması ve ya bi r y ı l da paza r l i d e ri yapması g ib i g e rçe kçi o lmayan b e kl e nti l e rl e , ç ok büyük paral a r ödene re k tra nsfe r e di ­l e n üst düze y y ö neti ci .

Titryaki U nvan bağ ıml ısı p rofesy onel .

B u p rofi l e sa h ip kişi l e r i çi n u nvan ve makam her şe y d e n önde ge l i r. On l a r i çi n ne çal ı ştı kla rı i ş , se ktör, fi rma n e d e ge l i rl e ri , i sim l e ri n i n alt ı na yazdı k ­l a rı eti kette n daha öneml id i r. Ye n i b i r iş fı rsatı d oğduğunda ön ce , pozi sy o ­n u n o rga nizasyonda n e re d e ol d u ğ u na ve kime ra po r edecekl e ri n e ba ka rl a r, işi n a y rı ntı l a rı y l a son ra i l g i l e n i rl e r.

O y sa u nva n yan ı l tı cı d ı r. Örneğ i n , k ü ­çük b i r fi rmada ti tri n iz be l ki koskoca b i r "Ge nel Müd ü r Ya rd ımcısı "d ı r; ama yaptı ğ ı n ız iş başka b i r fi rmada ki o rta

390 • OF İS TİPLERİ

kademe pozisyo n u na kı yasla daha ba ­sit ve önemsizd i r. O yüzd e n , a kı l l ı i ş ­veren l e r gö rüşmey e ge l e n aday l a rı n u nva n l a rı n dan çok , hang i şirketl e rde n el e ri başa rd ı kl a rı n a baka rl a r. Bi r u n ­vandaki kel ime l e ri n sa y ıs ı , y uva rl a kl ı ­ğı ve uzun l uğu , o pozisyondaki kişi n i n ve üst y ö n etim in , g ö rev tan ım ı ndan em i n ol amadı kl a rı n ı n bi r g öste rgesi ­di r. Aşi ka r şey l e r kısa ol u r.

Veri mükellefi Ayı n , y ı l ı n be l l i d öneml e ri n d e , i çi n d e bo l ra kam ve g rafi ğ i n y e r a l d ı ğ ı rapo r­l a r yay ım l amak zoru nda o la n , g e rçe k ve ya tüzel kişi ya da böl üm .

Bu y ü küml ü l ü k, g e ne l l i kl e paza rl ama böl ü m ü n ü n üze ri n d e d i r . Paza rl ama müdü rü d e böl üm i çi n d e işe y e ni baş­l a yan , Exce l 'i , Access'i ve Powe rPoi nt' i çok iyi o l an e l eman ı bu l up , sözü e di l en "müke l l e fi y eti " ona d evrede r.

OF İS Tİ PLERİ • 391

Yaşiret Ofiste ayn ı yaşl a rda olan l ann o luştur­duğu sosyal yap ı . İ çl e ri n e kapal ı d ı rl a r. H e r zaman bi rbi rl e ri ni koru r ve kol la r­l a r. Arala rı n a fa rkl ı yaşl a rdan kimsel e ri almazla r. Siz , top land ı kl a rı odaya g i rer gi rmez muhab betl e rin i kesi p dağ ı l ı rl a r.

Yönetici ASİZtam Yakı n çal ı ştı ğ ı i çi n kend isi n i patron la a y n ı y etk i l e re sa h i p za n n e d e n , bu y akl aşım la ofi s i nsan l a rı n ı i zl e y e re k a çı kl a rı n ı y a ka l amaya çal ı şa n , on l a rı aza rl a yan ve baskı alt ı nda tuta n se rt ve oto rite r y ö n eti ci sek rete ri . (AS İ Z : As­ke ri İ nz ibat . )

Zoombi Ofiste bütün mesa isi n i gözl e ri n i ö n ü n ­d e ki b i lg isa ya r e kra n ı na odakl a ya ra k ge çi re n , kimse y l e konuşmayan , a rada b i r a y a kl a rı n ı s ü rü y e sü rü y e tuval ete gidip g el men i n d ışı nda hayat be l i rti l e ­ri ve rme y e n çal ı şan öl ü .

392 • İ NTERN ET M İ, İ NTERDERT M İ?

İ nte rnet , h e r tü r yazı l ı ve gö rse l mal ­zemeyi bu l ab i l e ceğ i ni z batta l , hantal bir kütü phane gi b i . Te k fa rk va r: Bu kü­tüphanedeki malzemen i n a l ay ı , se re s e rpe y e rl e rd e . İ hti ya ç d u y d u ğ u n uz ka y nağ ı bu l mak , aşı rma k son ra da ve ­l a y eti n ize devşi rme k size düşüyo r . . . N e a yı p ! H i ç aşırma fi ki r v e kaynakl a rl a a kı l değ i rmen i döne r mi ? . . Döne r, dö ­n e r; re ktö r, p rofesö r, e n - ço k-sata n ­yaza r sevi y e l e ri n de bi l e fı rı l fı rı l döne r.

P eki , bi l g i , i l et işim , si n e rj i , t eknol oj i ; h angisi bu a lemin kra l ı ? Sana l ortamda e n çok i l g i çeken ve a rama motorl a rı sı ralama la rı n da tul um la r çı ka ra n baş­l ı kl a r, mede ni y eti n i l k göz ağ rı l a rı i ki a la n : S e ks ve kumar.

B i lg isa ya r bi l gi n i z, ş irket h i y e ra rşisi n ­d eki y e ri n i zl e te rs o rantı l ı d ı r. Bu y üz­d en , üst düzey yöneti ci l i ğ i h e d efl e y e n g e n çl e ri n , zaman l a bi l g i sa y a r y ete ­n e kl e ri n i köre l tme l e ri g e re kme kte d i r !

İ NTERN ET M İ , İ NTERDERT M İ? • 393

Gen el mü d ü r sevi y esi n e ge l i nd iği n d e ci hazı sadece a çma kapamay ı bece re ­bi l me l is i n i z . . .

Mouseturbasyon De l i ka n l ı n ı n sosya l l eş i p k ız a rka daş e di nme k y e ri n e , bütün zaman ın ı e l i n ­d e mouse , b i lg isaya r ka rşı sı nda otu ra ­ra k g e çi rmes i . Li b i dosu n u ve akl ı n ı yan l ı ş y e rl e rd e tüketmesi .

Sibel alem Tü rk çı p l akl a rı üze ri n e i htisas yapmış porno sitel e ri n e ve ri l e n genel i sim .

İndirnet sitesi Kul l a n ı cı l a rı n doküman , müz ik , fi l m ve ya b i lg i sa ya r o y u n u i n d i rmek i çi n g i rd i kl e ri i nternet sitesi .

B ugün b i rço k kişi i nterneti , müzi k ve fi l m korsa n l ı ğı veya fi ki r ese rl e ri n d e "armut p i ş ağzıma d üş" y apmak i çi n ku l l a n ı y o r. Sa na l ortamdaki çal ı şmal a -

394 • İ NTE R N ET M İ , İNTERDERT M İ?

r ı te rcüme ed i p , kita p ve tez yazan la r, gazeted e ki köşe l e ri n i i nte rnet gey i ­ğ i y l e s ıvayan l a r . . . H a ng i ti p i a ra rsa n ı z va r. Ya ratı cı l ı k, yaza rl ı k, bi l im adaml ı ­ğ ı , a raştı rmacı l ı k h i ç b u kada r za hmet­siz ve u cuz ol mamıştı .

Dinternet sitesi Sanal manevi yat o rtam ı . H uzu r mem­baı .

İ ndertnet Çocukl a rı , d e rsl e ri n e çal ı şma la rı g e re ­k e n za mna l a rd a , g e re ks iz s i te l e rd e dolaşan , kre d i ka rtl a rı nı çanta l a rı ndan a ra kl a y ı p abuk sabuk şe yl e r satı n a l an a n n e - baba lar aç ısı ndan i nte rnet .

İ nterpet Ke nd isi n e "sı ca k ve sevgi do l u b i r y u ­va " arand ı ğ ı i çi n e n ş i ri n resim l e ri i n ­te rnette dolaşan y en i d oğmuş yavru köpek veya ked i .

İ NTERNET M İ , İNTERDERT M İ ? · 395

İ nturnet Bi r ma kal e , kl i p veya fı k ran ı n çok be ­ğen i l i p i nte rn ette do laşmaya başl a ­ması .

Ünternet Bi r kimsen i n sana l o rtamda ed i n di ğ i şöh ret, ün . Bu katego ri d e ki en rafi n e v e çarpı cı ö rn e ğimiz , " I kiss y o u Ma ­h i r" d e ni l e n kara kte rdi r.

Haber: " İ nte rnet sitesi n d e ' I kiss you ' (ö p e ri m se n i ) cü ml es i i l e i n te rn e t d ü nyası na g i ri ş y a p a n ve bi rçok ü l kede ge niş h a y ra n kitl e l e ri n e ulaşan ' İ n ter­net Mah i r' l a kap l ı Mah i r Çağ rı ' n ı n ha­ya tı fi l m o l u y o r . İ n te rne t M a h i r' i n www. i kissyou . o rg i nternet a d res i , e n kısa sü re d e e n ç o k hit a l an kişi se l site al a n ı nda bi rço k re ko ra imza attı . Ma­h i r'i n menaj e ri Yavuz Akma n , b i r daki ­kada 5 0 b i n , 2 g ünde 800 bi n zi y a retçi re koru n u e l i n de bul u n d u ra n site ni n , G ui n ess R e ko rl a r Kita b ı ' n a g i rm e y e

396 • İ NTERN ET M İ , İ NTERDERT M İ ?

hak kaza ndı ğ ı n ı , Mah i r Çağ rı ' n ı n , Fo r­bes 'un d üzen led iğ i , e n çok ta n ı nmışl ı k l i stesi n e d e g i rmeyi başa rdı ğ ı n ı a n ım ­sattı . " (www.ntvmsnbc.com, 17 . 06. 2004)

Web site-ri1izasyon 1 - Ann e - baban ı n , çocuğun i nternet­ten kola y ca u laşabi l e ceğ i po rnog rafi , u y uştu rucu , o y u n , kumar, te rö r, a l kol gibi za ra rl ı i ç e ri kl e re sa hi p site l e ri , b e l l i paket p rog ram la r kul l a na ra k bl o ­k e etmesi . 2 - İ ş y e ri ni zi n bi l g i i şl em böl ümün ün , çal ı şan l a rı n , benze r site l e re e rişimin i e n ge l l emesi . Bu şe ki l d e , hem vi rüs te hl i ke l e ri n e ka rşı ko rumay ı g ü çl e n ­di rmesi h em d e şi rket bi l g i sa y a rl a rı n ı n sade ce i ş amaçl ı kul l an ı l ması n ı sağl a ­ması . 3 - Bi r d e i nternet kontrol ü n ü aba rtı p ü l ke öl çeği n d e u ygu l a yan Çi n g ib i b i r ö rn e k var ki , o da i l g i n ç b i r vaka : • Çi n , i nte rn et üzeri n d e sı kı bi r sansür

İNTERN ET M İ , İ NTERDERT M İ? · 397

ve kontrol po l iti kası u y g u l u y o r. Pol iti k i ç e ri kl i sitel e re veya Çi n al e y hi n e yaz ı yazan yaba ncı gazete l e re e ri şi m d evl et ta rafı ndan an ı nda e nge l l e n i y o r. • Çi n l i oto rite l e ri n e n di kkat etti kl e ri "za ra rl ı " i ç e ri k, ne po rn o ne de sata ­n izm; on l a r e n çok h ükümeti n ve dev­l eti n e l eşti ri lmesi n e hassasi y et g öste ­ri y o rl a r. İ şi n sonu tutu kl amaya , hap is cezası na kada r g i debi l i y or. • Forum la ra gönde ri l e n mesajl a r, a n ­ca k yasa k ke l i me l e r a y ı kl a n d ı kta n so n ra site de yay ımla nabi l i y o r. Devl et ad ı na i ç e ri k ta ki p e den kurul uşta otuz bi n e yakı n kişi n i n çal ı ştı ğ ı ta hm i n ed i ­l i y or. Çi n , g e çti ğ imiz y ı l l a rda Uzak Do­ğ u 'da yaşa n an SARS krizi y l e i l g i l i h a ­be rl e ri bi l e sa nsürl emiş . . . (www. rsf. fr Reporters Without Borders web sitesi. Mart, 2003 tarihli "Livi ng dangerously on the Net. Censorship and surveil lance of l nternet forums" makal esi)

Ali hackeran baş kesen İ nte rn et zo rbası . Sa nal al em i n kra l ı . B i l g i i l et iş i m h a reml e ri n e d estu rsuz

398 • İ NTERN ET M İ , İ NTERDERT M İ?

g i ri p , koca koca şi rketl e ri pes etti re n zal im ve fütu rsuz i nsan .

Sanal -gm hastahk İ n ternet vi rüsl e ri a ra cı l ı ğ ı y a kısa sü re ­de mi l y o n l a rca ku l l a n ı cı ya bu l aşa n , n etwo rk'l e ri çö ke rti p mi l y a rl a rca d ol a r zarara neden o lan bi l g isa ya r so ru n u .

"Anahtar üstünde kalsm ahi" yapmak Siz çal ışı rken , bil gi işl em böl ümünden bi r e l eman ı n g e l i p bi lg isayan n ızı gö­tü rmesi . Ci haz ge ri ge ld iğ i nde d e şifre ­l e ri nizi n si l i nmiş ve kişisel aya rl an n ızı n bozu lmuş o lması . Si n i rl e nme k i ç i n u y ­gun o rtam ı n v e şartl ann sağ lanması .

Elektronik posa, e-posa H e r g ü n kutu n uza düşen on l a rca e ­postay ı ; h i y e ra rşi , a ci l i y et, mal i y et g i ­bi krite rl e re göre sı ra ya d i zi p yan ı tl a ­d ı kta n son ra g e ri y e kala n ve kutu y u şi ­şi rme kte n başka bi r işe y a ramayan , spam-g e yi kte n o l uşan mesaj tortusu ,

İ NTERNET M İ. İ NTERDERT M İ ? • 399

b i ri ki ntisi . H afta l a r, ay l a r ge çe r; b u mesajl a r kutun u n d ibi n e çöke r. Çoğu da yan ı tl a nmadan , a i t ol d u ğ u y e re , y a n i ç öpe g i de r.

Aptal kutusu Bi l g isa yar konusunda b i lg i l i ol mayan a l ı k kişi l e r b i r dosyay ı yan l ı şl ı kl a si l ­mesi nl e r d i y e i şl em ön cesi " Em i n mi ­si n ? Bak son ra pişman ol ma , g i d en l e r g e ri ge l mez" d i y e u ya rmak i ç i n yazı ­l ı mcı n ı n koyduğu soru kutucuğ u .

Spamgetti E n az on kişi bi rbi ri ne pasl ad ı ğ ı i çi n , ö n ü n üze başı son u be l l i o lmayan u p u ­zun bi r l i ste v e ka rmakarış ı k bi r y umak kıvamı nda ge l e n spam mesaj .

Linkidite Tı kl ad ı ğ ı n ı z l i n ki n l i ki ti d e si , a kı cı l ı ğ ı ; sö rfü n üzün h ızı n ı ve temposun u be l i r­l e y e n krite r. Bazı l i n kl e r adamı kanse r e d e r, a çı l ana ka dar si n i r ol u rsu nuz .

400 • İ NTERNET M İ , İ NTERDERT M İ ?

.com'isgon l nte rn etteki ban n e r' l a ra tı kl ad ı ğ ı n ı z­da , re kl amve ren i n cebi n d e n çı kı p site sa h ibi n i n hesab ına yata n ti ko pa ra .

O-mail: Dallama mail " N e yi , kim e ve n eden yazı y orum" d i y e düşü nmede n "Bu kon u mesaj ı gönde r­d iğ im h e rkesi i lg i l e n di ri y o r mu" soru ­sunu so rmadan akl ı na g e l e n h e r şey i , h e rkese gönde re n kafasız i nsa n l a rdan ge l e n mesaj .

Nickleer kirlenme/nickleer atık Site ku l l a n ı cı l a rı n ı n no rmal yaşam la ­rı nda i fade edemed i kl e ri sal d ı rgan l ı k ­l a rı n ı , bastı rı l mış ci nse l l i kl e ri ni vb ra ­hatsı zl ı kl a rı n ı , se çti kl e ri ta kma isi ml e ­re ya nsıtmal a rı so nucu i nte rnette o r­ta ya çı ka n ucube n ick 'l e r çöpl ü ğ ü . . .

Had i ge n çl i k site l e ri n d e ki i sim l e rd e n vazgeçtim ; b i r i nsan ka y n a kl a rı y azıma ge l e n y o rumda oku y ucu n u n kul l a ndı ğ ı

İ NTERN ET M İ , İ NTERDERT M İ ? · 401

şu n i ck'e ne d eme l i : "Baby ki l l e r" . Yan i "be b e k katil i . " Pes y ani ! . .

e-mailmenetsiz Üst d üze y b i r yöneti ci d e n ge lmediğ i s ü rece , e -mai l ' l e ri n e ya n ıt vermey e n , siz ya n ı t a l amad ığ ı n ı zı nazi kçe hatı r­l attı ğ ı n ı zda da si ni rl e ni p ağzı na ge l e ni yazan , su ratsız ve h u ysuz kimse .

Hackspresyonizm Hacki n gde d ı şavu rumcul u k. Bu a kım ı ben imse y e n kişi b i r site y e sal d ı rmakl a yeti nmez; si yasi d üşüncel e ri n i v e h a ­ya t felsefesi n i d e , ha ck' l ed iğ i site y e yazd ı ğ ı mesajl a rl a i fade e d e r. O l ay ı basit bi r sal d ı rı n ı n ötesi n e taşı r . . .

Haber: Mi l l i y etçi hacker' l a r, başta PKK yan l ı sı olmak üzere E rmeni , Rum , Yu ­nan gi bi düşman sayd ı kla rı hal kla rı n sitel e ri n e sal d ı rı y o rl a r. E l e g e çi rd i kl e ­r i s i te l e ri n g i ri ş i n e Atatü rkl ü , Tü rk bay ra kl ı resim l e r ve "Aziz şe hitl e rimiz

402 • İ NTER N ET M İ , İ NTERDERT M İ?

ad ı na b u site Türk topra kl a rı na katı l ­m ıştı r" g ibi b i l d i ri l e r ko y u yo rl a r. Ke ­y ifl e ri y e ri n d e yse site y i çöke rtti kte n son ra ka rşı ta rafa b i r de Çöke rtme tü r­küsü n ü d i n l eti y o rl a r. (Hürriyet, 03. 07. 2005)

Chate oluşturmak İ n te rn ette chat y apa ra k ta n ı ştı kl a rı ki mse l e rl e b u l u ş u p o n l a rı s o ymak amacı y l a ö rg üt ku rmak . . .

Hitibar Çok hit a l an bir i nternet sitesi n i n pi y a ­sada e l d e etti ğ i sa yg ı nl ı k, p restij . Si ­t en i n re kl amve re n ta rafı n da n te rci h ed i lmesi , d eğe r ve ri l mesi . . .

Krampüter Siz y umuşa k y umuşak çal ı şı rke n , b i r­d e n i ra d en iz d ışı n da kası l ı p g e ri l me y e başl a yan , e n sonunda da kaskatı ki l i t­l e n i p ö y l e ce kal a n b i lg isa y a r.

İ NTERN ET M İ , İ NTERD ERT Mİ? • 403

Kimlik arayışı Kişi n i n , i nte rnette kend i i sm ini a ra ­ması . Ye n i y e ni gazetel e re d eme ç ve r­mey e başl a y an g en ç müdü rl e rd e , so­n u nda ze ng i n b i r p lay boy 'u kafal a y a ­bi l e n mankenl e rd e ve i l k kaseti ni çı ka ­ra n şa rkı cı l a rda sı k gö rül e n a raz .

Linki tiklemek Acemi i nternet ku l l a n ı cıs ı n ı n , bir ke re tı kl a nması y eterl i o l an l i n ke veya i ko ­na i stemsiz kas ha re ketl e ri y l e tı kl ama­ya devam etmesi .

Organize sanal -yi sitesi Bi r mode ratörü n kurup , o rga n ize etti ğ i sana l foru m; g e y i k teat is i ; e kşi l i , k ü ­fü rl ü , iti rafl ı o rtam ; ol d u ğ u n g i b i ge l meka nı ; chat, hobi kavşağ ı ; umum i i n ­ternet sitesi .

Bu site l e rd e ki muha bbete katı lmak i s­te y e n kişi önce bi r "n i ck" ed i nme k zo­ru ndad ı r. Seansl a r maske l i bal ol a r gi -

404 • İ NTERNET M I , İ NTERDERT M İ ?

b id i r. N i ck' l e ri n a rd ı na sakl anan bazı ra hatsı z kişi l e r, ka h başka i nsan l a ra ka h site n i n d i ğe r kul l a n ı cı l a rı na ağ ız­l a rı na ge len i söy l e y e bi l i rl e r. İ nsan l a r b u yöntemle , a l tı na ke ndi isi ml e ri n i yazamad ı kl a rı düşüncel e ri ve d u y g ul a ­rı d ışa vu ru p gevşe rl e r. Asl ı asta rı ol ­mayan bi l g i l e ri füt u rsuzca o rta ya ata ­bi l i rl e r.

Şi md i b u n u n ad ı " i fa d e özg ü rl ü ğ ü " müdü r y o ksa "a non i ml i kt e n istifa d e özgü rl üğ ü " mü?

Resetorasyon Eski ve dökü l mekte ol d u ğ u i çi n sü re kl i ki l i tl e n e n , çökmesi a n mese l esi ol a n bi l g isa ya rı kapatı p açara k soru n u g i ­de rme ye ça l ı şmak, başka bi r de yişl e , " reseto re " etme k. Ama nafi l e . . .

Ritm saz tamirab Bi l g isaya r, p ri nte r, fotokop i maki n e si g ib i el e ktron i k ofi s ı vı r zıvı rı n da n hi ç

İ NTERNET Mİ , İNTERDERT M İ? • 405

ça kmayan t ip l e ri n a rıza an ı nda , bi r bi ­l e n i çağ ı rmak y e ri n e , a l e te pat küt vu ­ra ra k tami r etmey e çal ı şma la rı .

Safware Korsan ı , kı rı lm ı şı d u ru rke n gi d i p l i ­sa nsl ı yaz ı l ı ma yüzl e rce do l a r ö d e y e n i yi ni y etl i ki şi . B en şahse n ko rsana çok ka rşı bi i nsa n ım ; saf maf, bu a rkadaş­l a rı takdi r ed i y o rum .

Tartware Te razi , baskül gi bi ta rtı a letl e ri n i ve do­nan ım ı n ı ta n ım layan ü rün kategorisi .

Ront-örlü telefon Kame ra l ı cep tel efonu . Rontçul a rı n son gözdesi .

Yen i çı ka n ce p te l efon l a rı n ı n y üzde doksan ı n ı kame ral ı c ihazl a r ol uştu ru ­yo r. Rahatsız i nsan l a rı n , kad ı n l a rı n uy ­g u nsuz fotoğ rafl a rı n ı çe kmel e ri n e d e ­n iy l e p laj , s p o r sal on l a rı , tuval etl e r ve

406 • İ NTERNET M İ , İ NTERD ERT M İ ?

hal ka a çı k sau nal a ra kame ra l ı cep tel e ­fo n l a rı n ı n soku l ması y a sa kl a n ı y o r. Aman siz d e di kkat ed i n , son ra mi l leti n i çi n d e " rontrp i ye"de kalmay ı n . . .

Sörfvehane Ka hve n i z i , e sp resso n u z u , ca p p u ci ­no ' n uzu y u d uml a rken a y n ı zamanda ka b losuz i n te rnet e ri şim i sa y e si n d e dizüstü bi l g isaya rı n ı zl a sörf ya pabi l d i ­ği n iz sosy eti k kafe .

Dünyada kab losuz e riş im noktal a rı ö n ­cel i kl e Sta rb ucks be nze ri hafif kal b u ­rüstü ka hve zi nc i rl e ri n i hed efl i y o r.

Sörfmenaj Uzun s ü rel e r sörf y apmaktan ka y na k­l a nan b itki n l i k ve y o rgun l u k . Öze l l i kl e i nte rn etl e y e ni ta n ışa n kimsel e ri n sı k y aka la nd ı kl a rı hasta l ı k .

Spamrivaki Bi r ta n ı d ı ğ ı n spam mesaj l a r gönde rd i -

İ NTE R N ET M İ , İ NTERD ERT M İ ? • 407

ği g ru ba , sizde n izi n a lmadan , e -mai l a d resi n izi e kl emesi . Du rumu ol d ub it­t iy e geti rmesi . Ya n l ı ş yapması . ·

Terknoloji Baş d ö nd ü rücü bi r h ı zda ge l işti ği i çi n , paza ra sunu l d u kta n çok kısa b i r sü re son ra eski y e n ve terk e di l mek zorunda kal ı na n b i lg i , sistem veya ci haz .

Virüstat Vi rüs yazı l ı mı konusunda üstü n bi l gisi ve d ene y imi ol a n kimse . Bi r kişi n i n , bu u nva na e ri şebi l mesi için en az dö rt vu ­kuat ı ve bi n l e rce PC l eşi n i n ol ması g e ­re ki r .

408 • İ N SAN HALLERİ

Bugün , b i re y i n iş ve özel ha yat başa n ­sı ; ze kası , ça l ışkan l ı ğı v e y ete n e kl e ri ka da r " Kafasitesi n e " d e bağl a n ı y o r. Çevre n izi d i n l e y i n bakı n , n e d emek is­ted iğ i mi an l ayaca ks ın ız : "Ad am m e m u r/örü mce k - g e ri kafa l ı a bi . " " Biz b u kafay l a mı AB 'ye gi rece ­ğiz?" "O n u n önce kafası n ı d eğ işti rme -. 1 i l sı azı m . . .

Kafa site Bi r kimse n i n çağdaş kafa yap ı sı n ı n sı ­n ı rl a n , me ntal itesi . Açı k fi ki rl i o l u p ol ­mad ığ ı , mode rn d ü n ya gö rüşü , b i l ime , i n san hakl an na ve i fade özg ü rl üğ ü n e verd iğ i ö n em .

Hayatperest Yanşa fizi ksel -zihi nsel özü r, ge ri kal mış bölge l e rde doğmuş olmak, maddi ol a ­naksı zl ı kla r gi bi dezavantajl ı şa rtl a rda başl aması na ra ğmen ; başa rma k i ç i n moral in i bozmadan , pes etmeden , h a ­yata küsmeden , çaba l amaya d evam

İ NSAN HALLER İ • 409

eden , ge re kti ği nde motivasyon ad ına kendisi ni bil e kand ı rmaya hazı r olan kişi .

Özgülen sahibi kimse Ke nd i si y l e da l ga g e çe b i l e c e k kad a r özgüveni ol a n v e b i r şey l e ri aşmış kişi .

Bizim kü ltürd e azdı r. Ö rne k: Bi r töre n , bi r üst d üzey bü rokrat ve bi r komed ­y e n . Komedyen sahneye ge l ip bü rok­ratı n çok hız l ı konuşması nı n ta kl i d in i yapar. Masum b i r şaka . O rtada b i r ha­karet veya bi r aşağı l ama y ok. Bü rok rat bozul u r ve kürsü ye ge l i p tepkisi n i ifade e d e r: "Asl ı nda çok ağ ı r konuşmak su re ­ti y l e Sayı n xxx'i te kzi p etme k de g e re ­kebi l i rd i am a . . . Sta nd -up den il e n şe­y i n daha te rbi y e sı n ı rl a rı i ç e ri si n de , n ü ktel e ri n d e çok daha edepl i yap ı l a bi ­l e ceği n i eski l e r öğ retmişti . Şimd i ki l e re g üzel bi r ö rn e k olması n ı isti y orum . . . "

Adnezi Kişi l e ri n isim l e ri n i u n utma ra hatsı zl ı ğ ı .

410 · İ NSAN HALLER İ

(Amnezi : Be l l e k ka y bı . )

Z o r d u rum ; b i ri si sa na ismi n le hita p ede rken sen i n h ı k m ı k etmen . Kişi y i i y i ta n ımana ra ğmen , b i r sosyal o rtamda , ö rn eğ i n b i r kokte y l de ka rşı l aştı ğı n da , y an ı ndakin i o kişi yl e ta n ıştı ramaman ; "Abi , dostum , üstat" g ibi i fadel e rl e ka ­zı yanmadan çevi rmeye çal ı şman . . .

Alacakaranhk kuşağı H e nüz hava tam a y d ı nl amadan g ru p ha l i n d e v e tatl ı tatl ı sohbet e d e re k sa ­ba h eza n ı i ç i n cam iye g id ip , a y n ı d ü ­ze nde evl e ri n e d ö n e n , yaşl a rı 60 ve üstü kişi l e rd e n ol uşa n emekl i kuşa k .

Baybaş1 Erke kl e ri n , ho rmona ! değ işi kl i kl e r n e ­den i y l e , a y ı n mua y y e n g ü nl e ri n d e y a ­şadı kl a rı asi , g e rg in v e a l ı ngan r u h hal i .

Bengizisyon İ nsa n ı n ke ndi si n i y o ğ u n ol a ra k sorg u -

İ N SAN HALLER İ • 41 1

l aması , hata la rı n ı g ünahl a rı n ı deşmesi ve özel eşti ri yapması . Bu a rada suçl a ­mal a rı aba rtı p a c ı çekmesi . . . Tamam kend i n i ta rtmak, hata la rdan d e rs çı ­ka rma k i yi d i r, ama b u seansl a rı i şke n ­c e y e d e çevi rmemek lazı m . . .

Rastyönel Ön eml i ka ra rl an a kl a ve bi l ime gö re d eğ i l , o a n i çi n d e bu l u nduğu psi kol oj i ­y e ve rastg el e o rtaya çı kan d u rum la ra göre v e re n şaşkı n ve tuta rsı z b i rey veya ku rul uş .

"Dedi"li geçmiş zaman Kendi l e ri n i i fa d e etme konusunda çok i y i o lmayan i nsan l a rı n , g e çmiş b i r o la ­y ı veya başkal a rı y l a ya ptı kl a rı b i r ko ­n uşmay ı a kta rı rke n ku l l a n d ı kl a rı za ­man ki p i .

B u a rkadaşl a r, h e r lafı n a rası na "ded i " ke l i mes i n i sokup k end i l e ri n i d i nl e ­y e nl e ri baya r ve şi şi ri rl e r.

4 1 2 • İ N SAN HALLER İ

Ö rn e k : " M e hmet g e l d i , b a n a d e d i , baksa na dedi , s e n ded i , b u saatte b u ­rada n e yapı y o rsun d e d i . B e n d e ded im ki , b i raz işi m va r ded im . Biti re y im , he­men ge l i rim ded im . " Ka rd eşi m , şunu şöy le an l atsa na : "Me hmet ben i gö rd ü v e o saatte orada ne yaptı ğ ımı so rd u . B e n de bi raz işi m va r biti ri n ce ge l i ri m ded im . " Bi tti gitti . . .

Delalte Görgüsüz, kı ro e rke ğ i n i p e k göml e ğ i ­n i n ö n ü n ü d e ri n aça ra k se rg i l e d iğ i kı l l ı ve alt ı n kol ye l i göğsü . N e d e nse bazı kadı n l a r e rke kte kı l l ı göğsü se ksi b u ­l u rl a r.

Hiç çamaşm Va rl ı ğ ı i l e y o kl u ğ u be l l i ol mayan kad ı n i ç çamaşı rı .

B u sı n ı fı n e n ün l üsü be l ki d e Vi cto ria 's Secret i siml i marka nı n kreasyon l a rı d ı r . H e r defi l e si tam b i r moda- magazi n ga-

İ N SAN HALLER İ • 413

l ası gibi g e çe n markan ı n ismi ise a y rı b i r çe l işki ka y nağ ı d ı r. Vi ctori a 's Se cret "Vi cto ria 'n ı n Sı rrı " d emek; ama bir ha ­n ım b u nl a rı gi yd i ği zaman hangi sı rrı giz l i kal ab i l i r ki ?

Kot-zmopolit İ nsan ı n kozmopo l i ti ol u r da g i ysi n i n olmaz m ı ? D ü n yadaki fa rkl ı d i nl e re , re n kl e re v e mi l l i y etl e re sah i p kişi l e ri n o rta k t e k g i ysi si : Kot.

Kot ve kısa ta ri h çesi : Al man gö çmeni Levi Strau ss , 1 8 53 'te San F ra ns isco 'ya ge l i r ve topta n kumaş satış işi n e g i re r. M üşte ri l e ri n d e n u sta te rzi J a c o b 'ı n , d i kti ğ i pantol on l a rı n cep , e k d i ki şl e ri g ib i y e rl e ri n d e n y ı rtı l ması g ib i b i r so­ru n u va rd ı r . J a cob , so ru n u , y ı rtı l a n y e rl e re metal p e rçi n l e r koya ra k çöze r ve bu y öntem i n pate nti n i al mak i ste r; ama patent i ç i n i lg i l i resmi ku rul uşa 68 d ol a r yatı rması g e re kmekted i r.

414 • İ N SAN HALLER İ

Pa ra y ı b u l amay a n te rzi J a co b , Levi Strauss'a yazarak kendisi n e o rta k ol ­ması n ı iste r. Pota ns i y e l i fa rk e d e n Strauss d a ö n e ri y i kabu l e d e r v e i ki o r­ta k 28 Mayıs 1 873 'te b u tekn iğ in pa ­tent ha kkı n ı satı n al ı rl a r.

Kotun (den im) bu tari ht en ö n ce de kul l a n ı l ı y o r ol ması na rağmen , p e rçi n ­l e ri n g iys iy i daha daya n ı kl ı v e şı k y ap ­ması , kumaşı n g ü n ümüzde ki popül e r­l i ğ i ni sağ laya n bi ri n ci etke n ol a rak ka ­b ul ed i l i y o r . . . (www.levistrauss. com )

Elpaze Sı ca k havada b u na l a n k işi n i n , hava a kımı sağl a ya rak se ri n l eme k i ç in y el ­paze n i y eti n e sal l ad ı ğı e l i .

Biyodorant İ n sa n ı n doğal vücut kokusu . Bazı l a rı n ­d a no rma ld i r d e , bazı l a n n da kötü d ü r.

İ NSAN HALLER İ · 415

San ı l a n ı n a ksi n e ter ko kmaz. Kötü ko ­ku , te rl i o rtamda yaşa yan bakte ri l e r ç ü rüdü kl e ri n d e o rta ya çı ka r. Deodo­rantl a rı n a kti f maddesi i l e bu bakte ri ­l e r y o k ed i l i r ve ter kokusu e nge l l e n i r.

Panikür H e yecan l ı ve e n dişe l i kimseni n , stres­l i ve pan i k an l a rı n da tı rnakl a rı n ı kemi ­ri p , kena rı nd a ki e tl e ri koparta ra k y ap ­tı ğ ı kan l ı e l bakım ı , man ikü r.

Pediyodik balam Muay y e n d ö n eml e ri n i yaşa y an han ım­l a rı n , g ü n i çi n d e be l l i a ra l ı kl a rl a y a p ­mal a rı g e re k en ruti n ko ntrol , a y a r ve bakım l a r. N o rmal bi r ol gu , doğal b i r i hti yaç , h ij y en i n g e reği . . .

Duşünür Duş a l ı rke n ge l e n i l ham la ül ke so ru n ­l a rı , h a yatı n a nl amı veya b e nze r d e ri n konu l a ra kafa yo ra n v e özg ü n fi ki rl e r ü rete n e nte l e ktüe l v e temiz kimse .

41 6 • İNSAN HALLERİ

Nem pati İnsa n " Empati k o lma l ı , ka rşıs ı n d a ki n i n d uygu l a rı na ö nem verme l i " d üstu ru y l a aşı rı hassasl aşmak, yapmacı k davra n ­mak , bu l utta n -t ü yden n em kapa r ha l e ge l me k . Çevresi n d e ki i nsa n l a rı i l g i ve sevgisi y l e b unaltmak . On l a rd an da a y ­n ı davran ı şla rı b ekl e y e re k ka p ri s y a p ­mak, g e re ksiz tri pl e re g i rm e k . . .

Cinekolog " Kızı m, sen i n i çi n e ci n g i rmiş" di y e re k ka dı n l a rı n o ral a rı n ı b u ra l a rı n ı e l l e y e n , c inse l tac izde b u l u n a n ho ca , üfürükçü ra hatsız kara kte r.

Jopging Göst e ri ci l e ri n, kendi l e ri n i dağ ıtmak i s ­te y e n po l i si n cop da rbe l e ri n d e n kaça r­ken me cbu re n yaptı kl a rı koşu sporu .

Çay yaş Saba htan a kşama kada r ça y i çe n , ba­ğ ı ml ı kimse .

İ NSAN HALLER İ • 417

Türkl e r kahved e n çok çay ı seve rl e r.

Duaç1ama gitmek Di n b i lg isi zay ıf kişi n i n ce nazel e rd e veya a çı l ı ş töre nl erinde , i şi b i l e nl e ri n çı kardı kl a rı dua sesl e ri n e karışı p d u ­dak o ynatması ; doğaçl ama y apı p o a n i çi n den nas ı l geçi y o rsa, a kl ı n a spontan n e ge l i y o rsa ağzı n ı n i çi n d e geve l e y i p d u rum u i da re etmesi . E l l e ri ni d e a ça ­rak sahney i tamamlaması . E , n e y a psı n adam bu i şl e ri bi l m i yo rsa ve i l g i l e nmi ­yo rsa . . .

Egolaynr Egosu şişi k kimseni n , topl u l u k i çi n de vey a b i r top lantıda , sesi n i e n y ü ksek p e rd eden , e n gü r ve e n baskı n o l acak şi d dette aya rl amasın ı sağl a y an i çsel vokal ve psi kol oj i k donan ım . Bu kim ­se l e r kala ba l ı kta mutla ka sesl e ri n i d u ­y u rmak i ste rl e r. Ses üstü nl ü ğ ü on l a r i ç i n bask ı n l ı ğ ı n işa reti , h i y e ra rşi n i n g e reğ id i r.

418 • İ NSAN HALLER İ

Kankamatik Yolsuz kal d ı ğı n ızda bo rç para a l d ı ğ ı n ı z y akı n a rkadaş .

Efemdi Davra n ışl a rı ve sözl e ri kad ı nsı o lacak kada r nazi k, y umuşak ve i n ce e rkek .

Kont Dramkula H e rkesi n başı na ge l e bi l e c ek sı radan b i r ola y ı ve ya sanşsızh ğ ı ac ı kl ı b i r ha l e dönüştürüp , önce i nsanl a rı n d u y g ul a ­rı n ı sömü re n , son ra da b i r p u n d u na geti ri p on l a rdan ya ra rl anan kötü ka ­ra kte r, d ramseve r.

Vatan satan-ist Hem vatan hai n i , h em de Şe ytan'a ta­pan kişi .

Huygusal zeka B i re y i n doğ uşta n g e l e n ve de ği şti re ­meye ceğ i kötü huy l a rı nı n fa rkı nda o l ­ması na ve ha re ketl e ri n i , t epki l e ri n i bu

İ NSAN HALLERİ • 419

bi l i n çl e ko ntrol etmesi n e ol a nak sa ğ ­l a y a n zi hi nse l bece ri .

Ö rn eğ i n h u y g usal ze kası ge l işmiş bi r kimse ça b u k si n i rl e nd iğ in i , si g o rtası ­nı n ça buk attı ğ ı n ı ve bu an l a rda sev­di kl e ri ni kı rdı ğ ı nı b i l i r . O an l a rda i l e ri ­d e p işman o lacağ ı sözl e r sa rf etmekten kaçı n ı r . G e re ki rse , tartı şmay ı kese r ve o rtamı terk e d e r.

Çenerji Bazı ti p i nsa n l a rda (çe ne baz, çe n e rj i k) fazl aca bu l u nan , h i ç tü ke nmey e n ko ­n uşma gü cü .

Psikonfüçyüs Bütü n hayat fel sefesi ni i n sa n psi kol o ­j isi üze ri n e ku ra n , e n ka rmaşı k ol ay l a ­r ı bi l e ru h bi l im i y l e aç ı kl amaya çal ışa n kimse . Ö rn eğ i n , bu ki şi l e re g ö re i nsa n bütü n hasta l ı kl a rdan y ü ksek bi r mo ral ve sağl ı kl ı b i r ru h ha l i yl e korunabi l i r ve ku rtu lab i l i r.

420 • İ NSAN HALLER İ

Duygusalgın Ağl a yan i nsan ı n , a y nı o rtamda bul u ­nan la rı n d a gözl e ri n i n do l ması na n e ­d e n ol ması .

İ çerdöver H e r akşam b i r y e rde iç ip , eve zil zu rna sarhoş ge l ip , kansı nı çocuğ u n u döven hay ı rsı z koca , kötü baba , zayıf ka rakte r.

Na(mu)syonal Sosyalist Namus N azisi . Çevresi n d e ki kad ın l a rı baskı a l tı nda tutan , y aptı kl a rı , g i yd i k ­l e ri , söy l e d i kl e ri h e r şeye ka rışa n , on­l a ra s ü re kl i ezi y et eden ; ra hatsız ve asl ı n da kendisi y l e so run l a rı o l an gel e ­neksel e rke k p rofi l i . . .

B u a rkadaşl a r, Al man Nasyo nal Sosya ­l i stl e ri n 6 0 y ı l ö n ce Mu sevi l e re yaptı k ­l a rı n ı bi re b i r kad ı nl a ra u y g ul amak i s ­te rl e r. O n l a r i çi n kadı n , e rkeğ i başta n çı ka ran Şe ytani b i r ci nsti r; bu yüzden d e topl u m hayatı ndan tec ri t e di lme l i

İ N SAN HALLER İ • 421

ve o rtal ı kta gözü kmeme l i d i r. Kadı n ı n a i t ol d u ğ u y e r, evl e ri n kuytul a rı ve p e ­çe l e ri n g e ri si d i r.

Sinirbaz Nası l ol d u ğ unu an layamad ığ ın ı z ve çö­zemed iğ i n iz b i r şe kil d e , sizi h e r defa ­sı nda si n i rl e n di re bi l e n özel kimse .

Bu kişi l e r o rtada mantı kl ı h i çb i r n eden ve a çı kl ama y o kken si n i ri nize dokun­may ı başa rı rl a r. San ki si ze b ü y ü yap­m ışl a rd ı r. Tek b i r ha re ketl e ri veya söz­l e ri bi l e ci nl e ri ni zi t epenize çı karmaya y ete r. Bazı l a rı d e rl e r ki , bu d u ruma bi ­l i n ça l tı m ı za ya pışan sevimsiz d e n e ­y iml e r v e kimsel e ri n davran ışl a rı ve yüz hatl a rı n e d en olmaktad ı r.

Falüsinasyon Astrol oj i m e ra kl ı sı s ığ kimse n i n , g ü n ­l ü k fal ı n ı n e tkisi n d e kal ı p o g ü n gö rd ü ­ğü , yaşad ığ ı h e r şey i o kudukl a rı na g ö ­r e yorumlaması . Ge rçe kte va r o lmayan

422 • İ NSAN HALLERİ

obj e l e ri g ö rmesi , iş i tmesi ; haya l g ü ­c ü y l e ol ay l a rı ça rpıtması . Va h va h . . .

Falozof Bütün hayat gö rüşü n ü ve fe lsefesi n i ; y ı l d ı z fa l ı , el fa l ı , say ı fa l ı veya tarot ka rtl a rı g i bi h u rafe l e r üzeri n e kuran , çevresi n d e ki l e ri de etki l eme y e , p u n ­duna g eti ri rse sı rtl a rı n dan para kaza n ­maya ça l ı şa n sözde düşü n ü r.

Bi risi yl e tan ı şı y o rsun , daha ismin i bi l e tam öğre nmeden sen i çözmey e kal kı ­yo r: "Du r, sa kı n söy l eme , a kre psi n d e ­ği l m i ? " Ta b i i , kişi l i ğ im i bi r daki kada a na l iz e d e bi l d i n ç ü n kü ben , tek hü cre ­l i ca n l ı l a r ka dar basit b i r yap ı ya sa hi ­bi m . H ad i va rsa yal ı m te o ri n d oğ ru ; doğduğum gün , y ı l d ı zl a rı n ko n umun ­dan etki l e nd im . Ama b e n , kişi l iğ i mi n g e ri kal a n yön l e ri n i de y ı l ı n d i ğe r dö ­n eml e ri n de , y a ni göky üzü n d e başka y ı l d ı zl a r va rke n ed i nd im . Buna ne di ­yeceksi n ?

İ NSAN HALLERİ • 423

Böy l e l e ri , ö n ce usu l usul yakl aşı p yok­l a rl a r; fel sefel e ri n d e n küçük bi r doz ve ri p , y i y o r musun di y e baka rl a r. Eğe r ol uml u te pki ve ri rsen , o masu m pa ket­l e rd e n ne kada r aşı rı u çl a rı n çı kabi l e ­ceğ i n e şah i t o l u rs un . Yok, mız ı kçı l ı k e d i p söy l e n e nl e ri ta rtı şmaya başl a rsa n ça nak çöml e k patl a r, ka pı s u ratı na ka ­pan ı r: " E ğ e r böy l e düşü n ü yo rsan , h e ­n üz hazı r d e ği l si n d emekti r . . . "

N e y e hazı r d eği l im yahu? Hakkı nda dü ­şünmeden , b i l i msel l i ğ in i sorgu l ama­dan ve sa ğ d u y uma dan ışmadan , a kl ımı b i r i ki süsl ü ka rta e manet etmey e mi ? O ha l d e h a kl ı sı n ; g e rçe kten buna h i ç hazı r d e ği l im . . .

Fe1çsefe Bi r kimsen i n , aşı rı soyut ve fazla d e ri n d üşü nmekten e n basit so ru nl a r ka rşı ­sı nda b i l e a ksi y ona ge çememesi , e l i ­n i n a yağ ı nı n tutmaması .

424 • İ N SAN HALLER İ

Asra il Öl üm me l eğ i n i n i nsan şekl i n i al mış ha ­l i . Darağacı ce l l ad ı .

Bu türü n b i r de "Asmayal ım da besl e ­ye l im m i " versi y o nu va rdı r.

Hatipnotize olmak Söz söy l eme ve to pl ul u k ka rşı sı nda ko­nuşma ustası kişi y i d i n l e y e nl e ri n bi r tü r tra nsa ge ç e re k, doğ ru yanl ı ş, a buk sa buk ta rtmadan söy l e n e n h e r şe y e kol a y ca i n a nmal a rı , gaza ge lme l e ri ve bil i n ça l tl a rı nda saklı kala n e ği l im l e ri ha re kete g e çi rme l e ri .

Si yasi v e askeri l i d e rl e r y üzy ı l l a rca bu t ekn i ğ i ku l l a na rak , i nsanl a rı kend i ki ­şisel çı karl a rı na ve i kti d a r hı rsl a rı na al et etmişl e rdi r.

Fred Bakmaktaş İ şy e ri n d e , soka kta, l o ka ntada gö rd üğü kad ın l a ra gözün ü d i ki p daki ka la rca ba -

İ NSAN HALLER İ • 425

kan , o n l a rı ı s ra rl ı b a kı şl a rı y l a ta ciz e d e n ta ri h ö n cesi i l ke l ka ra kte r.

Onurgasızlar Bü n y el e ri n d e o n u r, g u ru r gibi e rd em­l e r taşımad ı kl a rı i ç i n , me nfaatl e ri söz kon usu ol d u ğ u nda her şe kl e ve her ka ­l ı ba g i re b i l e n ; çoğu kimse i çi n haysi ­y et kı rı cı o lacak muamel e l e re bi l e i n ­ci nmeden katl a nabi l e n , sonsuz esn e k v e cıvı k c ıvı k ka y pa k i nsan türü .

Haflzapping Bi r şeyi hatı rl amaya ça l ı şı rke n , hafıza ­n ızda attı ğ ı n ı z h ı zl ı tu r.

Mayısmak Baharı n zi rve yap ı p havala rı n ı sı nd ı ğı o g üze l im may ı s ay ı nda , b eden i n g evşe ­y e re k i p e u n s e rmesi , zi h n i n ka rı n cal a ­n ı p çal ı şmay ı re ddetmesi . i nsan ı n , bi r d e niz kı y ı sı n da i ç çeke re k bütü n g ü n boş b o ş otu rmak i stemesi .

426 • İ N SAN HALLERİ

Süksapel Başa rı l ı ve g ü ndemdeki e rke kl e ri n ci n ­se l ç eki m gücü . Ö rn e k m i ? Ahmet M e ­t e l şı ka ra . Dep rem Dede , 1 99 9 y ı l ı n ı n " E n Se ksi E rkeğ i" se çil mişti .

Sekdatif Bi r şok an ı nda , ö rneğ i n kötü b i r habe r a l ı n d ı ğ ı nda veya çok si ni rl e ni l d i ği n de , yatı şmak ve saki n l e şmek amacı y la a rt a rda i çi l e n s e rt ve s u katı lmamış i ç ki .

İpnot B i r şey i hatı rl amak i çi n pa rmağa bağ­l anan i p . Esk i d i l d e " retime " d e ni l e n bu yöntem g el i şe n tekno loj i i l e bi rl i k ­t e te rk ed i l d i .

İtdefiks Üzeri n d e kocaman bi r "Çeki n iz- Pu1 1 " yazması na rağmen , b i r kap ı y ı ı s ra rl a ite re k a çmaya çal ı şmak . ( İ d efi ks : Sabit fi ki r. Psi kol oj i k ra hatsızl ı k . )

İ NSAN HALLER İ • 427

Mode rn hayatım ızı n en şaşkı n an l a rı n ı bize yabancı kap ı l a rı n önl e ri n d e yaşa ­rı z . H e l e kapı üze ri n d e y et e ri n ce d ik­kat çe k ici bi r yön l e nd i rm e bi l g isi y ok ­sa, hangisi i ti l e cek, hangisi çe kil e c ek tam b i r muammad ı r. Bu sı rada çevre y e ka rşı komik v e al ı k d u ruma düşme k iş­ten bi l e d e ği l d i r.

İ nsa nı n b i r kapı y ı açmak veya önüne çı ka n h e rhangi bi r e n g el i o rtadan kal ­d ı rmak i ç i n d e n ediğ i i l k y öntem he r zaman i tme kti r. Be l ki de çekmek e yl e ­mi , i tm e kte n daha ka rmaşı k b ey i n ve kas koord i nasyon u g e re kti rme kted i r, kim b i l i r . . .

Pol -yalan-na E n cenabet o l ay l a rı n , fe l a ketl e ri n b i l e i y i t a rafl a rı n ı g ö re n me ş h u r masal ka h raman ı n ı ö rn e k a l d ı ğ ı n ı söyl e yi p , kötü d u rumu n o rta ya çı kması ndaki s o ­rum lu l u ğ u n u u nuttu rmaya ve hatal a rı ­n ı g izl eme y e çal ı şa n ; görün üşte ol um-

428 • İ N SAN HALLERİ

l u , g e rçekte i ki y üzl ü , ka y p a k ve bece ­ri ksiz kimse .

Palayaço Bı y ı kl a rı n ı aşı rı uzatı p , u çl a rı n ı bu rup ga ri p şe ki l l e r verd iğ i i ç i n soyta rı y a dö ­n e n e rkek .

Tü rk e rkeğ i bı y ı ğa bay ı l ı r; ama g ü n ü ­müze ka da r öl çü l e b i l miş e n u z u n bı y ı k Masuri y a Di n isiml i b i r H i ntl i y e a itti r . Bu adam , 1 949 - 1 96 2 y ı l l a rı a rası nda bı y ığ ı n ı h i ç kesmemiş ve sonunda bı ­y ı ğı b i r u çtan bi r u ca 2 metre 5 9 santim ka dar uzamış . Böh ! . .

Kartner Kredi ka rtı o rtak kul l a ndı ğı n ı z kimse , pa rtn e r. Bu g e n el l i kl e ya eşi n iz , çocu ­ğunuz ya da ai l e d e n bi ri si d i r ve bu d u ­rumun b i r teh l i kesi y o ktu r.

Oysa bi r d e " Ka rtki " yan i ka rt ka rdeşi p rofi l i va rd ı r ki , esas di kkat ed i lmesi

İ NSAN HALLERİ • 429

ge reken şah ıs b udu r. Bu kişi kre di ka r­tı fo rmu dol d u ru rken "Abi bana kefi l o l u r musun , sad e ce fo rmal i te" d i y e sora ra k siz i , mantı kl ı davranmakl a d e ­l i ka nl ı olmak a rası n da seçim yapmaya zorl a r. İ stemed e n fi na nsal ta rafta n ak­raba ol d u ğ u n uz bu ra hat i nsa n , daha son ra şi rketten a y rı l ı r . Ara y ı p so rmaz. Ondan habe rl e ri , ö demediğ i kart ta k­sitl e ri son u cu s ize yansı yan hacizl e rl e a l ı rsı n ı z . G ü n ü m üzd e d e l i ka nl ı l ı ğ ı n d üştüğ ü d u rum maal esef b udu r.

Lafiza kaybı Söy l e y eceğ in i z sözü u n utman ız .

Ahngan Saçl a rı d ö kü l ü p tepesi aç ı l d ı kça has­sasl aşan , a rkadaşla rı n ı n sü re kl i a l n ı na baktı ğ ı n ı ve ke ndisi n e gül d ü ğ ü n ü zan ­n eden e rke k.

Bazı l a rı da hiç ta kmı y o r g ibi cool ta kı ­l ı r; ama asl ı nda on l a r da i çten i çe üzü l -

430 • İ N SAN HALLER İ

mekte d i rl e r. Tabii b u n l a rı aşmak l a ­zım . . .

Keldiven Saçı o lmayan e rkekl e ri n , kafa l a rı nı so ­ğuk hava, y ağmu r g ibi d ı ş etkil e rd e n ko rumak i çi n ku l la nd ı kl a rı şap ka , p e ­ru k g ib i g e re çl e r.

Gürsel efekt Kel l e şen e rkeği n , pe ruk ta kmak veya saç e kti rmek gi bi te kni kl e r kul l ana ra k, saçl a rı n ı ol d u ğ u ndan daha g ü r göste r­meye çal ı şması .

Kel ha net Bi r de l i ka nl ı n ı n ail e si n d e ki e rkekl e ri i ncel e y e re k , i l e ri ki yaşl a rd a saçı n ı d ö ­kül ü p d ö külmey e ceğ i n i ta hm i n etme işi .

Körizma Görme özürl ü kişi ni n i nsan l a rı etki l e ­m e gücü . Bi r mekana g i re r g i rmez b ü -

İ N SAN HALLER İ • 431

t ün gözl e r ona çevri l i r, y ü rü rke n ö n ü n ­d e ki fi z iksel e nge l l e r kal d ı rı l ı r, otu ra ­cağı y e r g öste ri l i r, sa nda l y esi tutul u r. Sa n ki odaya cumhu rbaşka n ı g i rmişti r. Ha l b u ki b ütün b u n l a r g e re ksizdi r; gö r­me özürl ü kişi o ra ya kada r ge l e bi l di y ­se ondan son ra da p e ka l a başı n ı n ça re ­si n e bakab i l i r .

Ko1avuz Sokakta rastl ad ığ ı görme özürl ü kişi l e ­ri n kol l a rı na gi re re k on l a ra yol g öste ­re n , hatta g i de ce kl e ri y e re kadar bı ra ­kan , hay ı rseve r ve nazi k kimse .

Marka1emun Saç şek l in i ve re ng in i üze ri n d e ki ma rka g i ysi y e gö re de ğişti re n , dış gö rü n üşü ­ne aşı rı ö n em ve re n boş ve sı ğ i nsa n .

Bi risi n i n üze ri n de bi r ş ey görü yo rsu­n uz; " yakışmış" d i yo rsunuz. Ya nıt a y ­nı : "Adidas , Etro, b i l mem ne . . . " Pardon ya ! Ben sen i övdüm ; fl ö rt o rtamı ol uş-

432 • İ N SAN HALLERİ

muşsa "Güzel e ne yakışmaz" demeye geti rd im . Ba na n e markası ndan .

Mutarzyon Kişi l iğ i otu rmamış ti ki ti p in , tre nd 'l e ­ri n v e moda la rı n etki l e ri y l e mutasyo n geç i ri p , a n i d e n tarz değ i şti rmesi . Ö r­neğ i n , atku y ru kl u y ke n kafa y ı kazıtı p , e n sesi n e d övme yaptı rması ve ya çem ­b e r sakal bı ra kı p kend in i d i ne vermesi .

Jeloğlan Saçl a rı na b i r kutu j öl e sü rmeden asla i nsan i çi n e çı kmayan , gö rünüşüne faz ­las ıy l a d üşkün g en ç e rke k. De rl e r ki , uzu n s ü re l i j e l kul l a n an l a r son u nda "j e ltoş" ol u rl a rm ış . . .

Kokuna Çirki nl i ğ i n i g izl emek i çi n üzeri n e aşı rı m i ktarda ve a ğ ı r p a rfüml e r sı ka n , yaşı na g ö re fazla süsl ü v e makyaj l ı kad ı n , kokona .

İ N SAN HALLER İ • 433

Muhalefert He r zaman , h e r şeye karş1 ç1 kmay1 , a l ı n a n b ü t ü n o rta k g ö rü şl e re i ti raz etm e y i b i re y se l l i k za n n e d e n si n i r kimse .

434 • İ N CE İ Ş LER: TÖ BE OR NOT TÖ BE • • •

Tö be or not tö be . . . Uzun y ı l l a r yasad ışı faal i y etl e rl e u ğ ra ­şa n kul ağ ı kesi k şa hsı n , ha piste n çı k ­tı kta n son ra , a yn ı p is i şl e re bu laşmak­la sa ki n ve namusl u bi r ha yat yaşamak a rası nda yapması g e reken zor seçim .

Zokain U y uştu rucu satı cı l a rı n ı n g e n çl e ri ba ­ğı ml ı y apı p ağ la rı n a düşü rme k i çi n pa ­rasız dağ ı ttı kl a rı ko kai n .

Cezavantaj İ şl e n e n b i r suçun ceza i n di rimi sağl a ­yaca k hafifl etici n e den i . Ö rn eğ i n , ağ ı r ta h ri k veya meşru müdafaa . . .

Pusuikast Bi r kimsey i , y ol u n u n üze ri n d e giz l i bi r y e re sa kl a na rak bekl eme k ve o geçe r­ken sal d ı ra ra k öl d ü rme k . Kan daval a ­rı nda sı k ku l l a n ı l a n bi r y öntem .

İ NCE İŞLER : TÖ BE OR NOT TÖ B E ••• • 43 5

Afparagas Cezaevl e ri n d e sı k rastl anan ya lan af habe ri . B u n u n b i r de askerl iğ i n kısal ­ması ve rsi y o n u va rd ı r ki , d öne r do laşı r, be l l i b i r s ü re son ra u y d u ra n ı n kendisi b i l e i nan ı r. Zo rd u r; o o rtamla rda i nsan ı b i raz da böy l e habe rl e ri n ge çi ci sevi n ­ci a y akta tuta r.

Kader uçkurbam Taciz, tecavüz, kız kaçırma g ib i , yüz kı ­za rtıcı b i r ci nse l suçu , bi l e bil e i şl e d i k­ten son ra , başı na ge l en l e ri n hayatı n ve kade ri n kend isi n e o ynad ığ ı kahpe bi r o y u n ol d uğunu söyl e y e n , y e diğ i halt­l a ra bahane bu lmaya ça l ışa n . Sözde pişman . Asl ı nda p işki n ve za ra rl ı kimse .

Fiilimeçhul cinayet Fail i , yan i kim i n i şl e di ğ i be l l i o lmad ığ ı g i bi hangi y ö ntemle i şl e nd iğ i d e be l i r­siz ci n ayet . Çifte kavrul muş po l isi y e muamma .

436 • i NCE İŞLER: TÖ BE O R NOT TÖ B E • • •

Cinajest Ağa, mafya i nsan ı veya kala ntor b i r şa hsı n işl e diğ i ci nay eti bi r ga riban ı n üstl e nmesi ve o n un ye ri n e hapse g i r­mes i . İ l k ba kı şta gari ban ı n ağası na­ab isi n e y aptı ğ ı bi r j est g ibi gö rü n e n bu davran ı şı n asl ı n da rasyone l ve e kono­m ik n eden l e ri vardı r.

Ağa, h em suçu üstl e n e n ki şi y i , h em de a i les in i hap is cezası sü re si n ce madd i o la ra k d este kl e r. Hatta ai l e d e n kişi l e ri işe bi l e a l a b i l i r . Zate n h e r beş y ı l da bi r dand ik af çı karan ü l kemizd e , ci n a y eti üstl e n e n kişi n i n de i ç e ri d e çok kalma­yacağ ı be l l i d i r. Bu a çı d an ci naj est, i ş ­siz kimse n in g u rbete g id ip ça l ı şması , pa ra bi ri kti rdi kte n son ra mem l e kete dönmesi g ib id i r.

Çalingir Kap ı , a nahta r ve ev emni y et sisteml e ri konusunda uzman laşmış, açamayacağ ı çel i k ka pı h e n üz i cat ol mamış h ı rs ız .

İ NCE İŞLER: TÖ BE O R NOT TÖ BE ••• • 437

Müsabıka Ka ranh k kişi l e ri n ke ndi a ral a rı n da ki ­m in daha çok suç işl e y e ceğ i n e da i r g i ­ri şti kl e ri re kabet, y a rı şma .

Baba mesleği Mafya l i d e ri n i n üze ri n d e ki ş üphel e ri dağ ı tmak i ç i n u y d u rd uğu paravan işi . Ö rn eğ i n müteah hit , o rga n izatö r ve ya itha lat- i h ra catçı .

Süslükast i nti h a r süsü ve ri l miş ci n ayet .

Keşportacı Sokağa tezgah açmış u yuşturucu satı ­c ısı .

Optimiskin H e r zaman her ş e y i n iy i o lacağ ı na , so­ru n la rı n zaman i çi n d e kend i l i kl e ri n d e n çözü l e c eği n e i na nd ığ ı i çi n g e l e c eğe hazı rh k yapmayan tembe l ve a şı rı ra ­hat kimse .

438 • İ N C E İŞLER: TÖ BE O R N OT TÖ BE • • •

Orta yaş ergenliği Bi r yeti şki n i n kendisi n i ne g e n ç ne de o rta yaşl ı h i ssetti ği otuzl u yaşl a rı n s o ­n u , kı rkl ı yaşl a rı n başı . Bu dönemde meydana g el e n h ızl ı fizi ksel d eğişimi n n eden ol d uğu ka rmaşı k ve y oğun d u y ­gu l a r.

Potzilla Pot k ın p çam devi re re k i şl e ri be rbat e d e n , d an d u n kon uşup çevresi n d e ki ­l e ri ya ra l a yan ag resi f ve kaba i nsan . (Godzi l l a : 1 9 5 0 - 1 960 y ı l l a rı nda b i rçok fi l m e konu ol an , de n izd e n kara ya çı kı p y ol u n u n üze ri n d e ki h e r şey i y ı ka n mu ­tant d i nazor. )

Pozürlü O rtamda b i ri s i n i n res i m ç e k e c eğ i n i a n l a d ı ğ ı a n d a n i ti ba re n d o ğ al l ı ğ ı n ı ka ybeden , k end i n i kasa ra k vücud u n u ga ri p ve spasti k pozi s yon l a ra sokan , p o z özürl ü kimse . Omuzl a r kal ka r, göz­ler süzü l ü r, kafa hafif yana e ği l i r, ka rı n

İ NCE İŞLER: TÖ B E O R N OT TÖ B E • • • • 439

i ç e ri ç eki l i r ve y üzün saçl a rı n daha g ü r o l a n ta rafı kame raya döne r.

Fitne lnstructor Fitne uzman ı . Geçimsizl i k çı ka rma, ka ­rı şı kl ı k ya ratma, ded i kodu ü retme , a r­kadan kon uşma ve ayak o y u nl a rı g i bi konu l a rda başkal a rı na e ğitme nl i k ve ­re c e k d e re c ede k end i n i y eti şti rmiş , uzman kimse .

Soğunak Çok sı ca k bi r g ü n d e sokakta b u nal ı n ca , a l ışve riş y apacağ ım a y a kl a rı n d a i ç e ri ­ye g i ri p se ri n l ed iğ in i z v e sol u kl a nd ı ğ ı ­n ız s üpe rmarket, ba n ka veya mağaza . Sı cağa yaka l anan l a rı n kl i ma l ı sı ğ ı nağ ı .

Sarfari Can ı sı kı l a n , mutsuz, h u ysuz, şımarı k v e zeng i n hatun u n mo ra l i n i d üzel tmek amac ı y l a saatl e rce a ma çs ı zca vi t ri n vitri n d olaşı p , g i y e cek (öze l l i kl e a yak­kab ı ) , pa rfüm , mücevh e r ve i n ci k ban -

440 • İ NCE İ Ş LER: TÖ BE OR NOT TÖ BE ...

cuk , ö n ü n e n e ge l i rse avl a d ı ğ ı , b i r eşek y ükü pa ray ı etrafa sa çtı ğ ı a l ı şve ­riş sea nsl a rı , g e re ksiz sa rfi yat d u rum­l a rı , gö rgüsüzl ü k a l ameti . . .

Sı r-külasyon Bi risi n e güven ip pay laştı ğ ı n ı z sı rrı n ı ­zı n be l l i b i r sü re so n ra o rtamla rda ku­l a ktan ku lağa do l aşmaya başl aması , sizi çok zor d u rumda b ı rakması .

N e demişl e r: "Sı rrı n ı söy l eme dostuna , o da söy l e r dostu n a . " Özel hayatta ve ­ya ofiste h i ç fa rk etmez ; sı r sa kl a yabi l ­mek ve ketum ol mak çok nad i r gö rül e n b i r e rd emdi r. Sı rrı n ız ı emanet etti ğ in i z kişi e n azı n da n eşi n e , a i l e si n e çıtlatı r, bi r y e rd e ağzı n dan kaçı rı r. S iz si z o l u n yan l ı ş kişi l e ri n d u yması hal i n d e ağ ı r hasa r verece k mahrem b i lg i l e ri kend i ­n i z e sa kl a y ı n .

Hayalet/hortlak ömrü , h ed efl e ri n i ve amaçl a rı n ı g e r-

İ NCE İŞLER: TÖ BE O R N OT TÖ BE • • • • 441

çekl eştirme y e y etmemesi n e ra ğmen , pes etmey i p p roj el e ri n i "d ışa rı d a n bi ­ti rme y e " çal ı şa n ka ra rl ı , azim l i ka rak­ter /va rl ı k .

Öletişim kurmak Doğaüstü y etenekl e ri ol d u ğ unu söy l e ­y e n med y uml a r a ra cı l ı ğ ı y l a ru h la r ve öl ü l e r d ü nyası i l e temasa ge çmek, i l e ­tişim ku rmak . Bi r nevi , medyum den i ­l e n şarl ata nı n e l i n de o y u nca k o lmak .

Ruhber Ruh çağı rma seansl a rın ı o rgan ize eden , g e re kl i malzeme l e ri geti re n , n e rede ne yap ı lması , n e söyl enmesi ge re kti ği gi ­bi öneml i a y rı ntı l a rda gruba yo l göste ­re n , öte ki dünya adetl e ri ve spi ritua ­l izm kon ul a rı n da uzman , re hbe r kişi , med y um .

Ta rtı şma Konusu - 1 : İ nsan l a rı n ruhtan , haya l ette n ko rkması mantı kl ı m ı d ı r? El bette değ i l d i r. Çünkü eğe r haya letl e r

442 • İ N CE İŞLER: TÖ BE OR N OT TÖ BE • • •

ge rçekse öl ümden sonra da yaşam va r d emektir . Asl ı nda ha yal et gö rmek i n ­san ı n öl üm korkusunu hafi fl etme l i , ona cesa ret verme l id i r. Kişi haya l e t gö rdü ­ğ ünde kaçmak y e ri n e " ru hmetl i " y l e konuşmaya ve kendisi n den öbü r taraf­la i l g i l i tü y ol a r almaya çal ı şmal ı d ı r. H em , eğe r öl d ü kten sonra da yaşamaya devam edeceksek, b i r haya let b ize en fazla ne kadar za ra r verebi l i r ki ?

Ta rtışma Konusu - 2 : Öl ümden son ra ha­yat g üzel bi r şey mid i r? B ize h ep başka l anse ed il i y o r, bal land ı rı l ı y o r: H u ri l e r, cennet fil an ; ama ya ö lümden sonra ha­yat u ygul aması y eni başlamışsa ? Ku ­ral l a r doğ ru d ü rüst işl emez, ne yapaca ­ğ ın ı bi l meden ortal ı kta koşuşturan b i r sü rü acemi me lek, uzun b e kl eme kuy ­ru kl an , henüz sezona tam hazı r olma­yan tesisl e r. Böy l e b i r olası l ı k da va r . . .

Tabokhane He rkesi n ace l e y l e malze me y eti şti r-

İ NCE İŞLER: TÖ BE OR NOT TÖ BE • • • • 443

meye çal ı ştı ğ ı y e r. (Tabakhane : H a y ­van postunu kul l an ı l abi l e cek d u ruma geti rme işl emin i n yap ı l d ı ğ ı meka n . )

Tabakha ne ve pisl i k; ne i l g i si va r? H i ç me ra k etti n iz m i? Eski d en d e ri köpek boku , zı rn ı k g ib i doğal malzeme l e rl e tabakla nı rdı . Köpek pisl i ğ i , d e ri üze ­ri n d e ki t üy l e ri n d ökü lmesi n d e n so n ra yüze yde ka l a n kı l kökl e ri n i temizl e ­mek i çi n kul l an ı l ı rd ı . Ama bu malze ­men i n i şe ya rayabi l mesi i çi n çok taze olması g e re ki y o rd u . Bu yüzd e n köpe k p isl i ğ i topl a ya ra k tabakhane l e re sa ­tan l a r, "mal ları n ı " bi r a n ön ce ye tişti r­mek i çi n koşa koşa g i de rl e rd i . (http://tu rkgol ge . sitemynet. com)

Shopşa1 Bü y ü k a l ı şve ri ş me rkezl e ri n e g i d i p sa ­atl e rce a y l a k ay l a k dolaşan , mağazal a ­rı n ö n ü n d e da ki kala rca di ki l i p boş boş vitri n e , i çe ri d e ki bayan gö revl i l e re ba­ka n , işsiz g ü çsüz ve al ı k ki mse .

444 • İ NCE İ ŞLER: TÖ BE OR NOT TÖ BE • • •

Şenformasyon İ y i , müj de l i habe r.

Sıçüstü yakalanmak Uzun uzun ve a y rı ntı l a rl a ta rif etmeye ge re k y o k . H e r i nsan ı n başı na ge l eb i ­l i r. Zo r ve ça resiz b i r d u rumdu r . . . Te ri ­mimiz me cazi an l amda d a kul l an ı l ab i ­l i r: Yap ı l maması ge reken b i r şey i y a ­pa rke n y a ka l anman ı z g i b i . . .

Eksantirit İ l k d u y ul d u ğ unda kul ağa a l ı şı lmad ı k, özg ün , hatta u çuk kaçı k ge l e n ; ama za ­man ge çti kçe , etrafta bi rçok benze ri ­n i n bu l u n d uğu fa rk edi l e n , kl i şe s u y u ­na ti rit, yavan , i ç i b o ş kiş i , fi ki r ve ya tre n d .

Kokuteyl Bird e n fazl a kokudan ol uşa n ka rı şı m .

Ayn ı anda b u rn u n uza do l a n koku la r başı n ızı d ö n d ü rü r, i çi n izi ba y ı l tı r .

i N C E İŞLER: TÖ B E O R N OT TÖ BE • • • • 445

Trendelektüel Düşünce hayatı n ı geçi ci tre ndl e re gö re şeki l l e n di re n , moda kavram la ra kapı ­l ı p bütün hayat gö rüşü n ü bi r haftada değişti re bi l e n sözde a y d ı n .

Tükürükçe Konuşu rke n ağ ı zl a rı ndan çok fazla tü­kü rü k saçan kişi l e ri n a n a l i sa n ı .

Yürünge Yürü y e n kimsen in izl ed iğ i da i resel y ol , y ö rü n g e . Yü rü y üş yapan la rı n v e y a ha­p ishan e avl us unda volta atan l a rı n i çi n ­d e d ö n ü p d u rd u kl a rı kapa l ı pa rku r . . .

Uniseksen Kadı n ve e rke kl e ri n ci nse l kim l i kl e ri n ­d e n ka y n a kl anan fa rkl ı g i ysi v e re n k s e çim l e ri n i ; h a y ata b a k ı ş a ç ı l a rı n ı ; be l l i b i r yaştan son ra , ö rneğ i n sekse n ­l e ri n d e ka ybede re k o rta k bi r p rofi l de bu luşma la rı .

446 • i NCE İ Ş LER: TÖ BE OR NOT TÖ BE ...

Zamanevi tazminat Bi r kişi n i n u ğ rad ığ ı h aksızl ı k sonucu ömür s ü res i n i n k ısa lmas ı n e d e n i y l e tal e p etti ğ i tazmi nat . Manevi tazm ina­tı n bi r çeşi d i .

Ö rneğ i n y an l ı ş teşhis sonu cu ha yatı n ı n o rmal d e n e rk e n ka y b e d e ce k k iş i , d oktor ve hasta n e al e y hi n e açtı ğı d a ­vada b u t ü r b i r tazmi nata hak kaza n ı r . . .

Zırva na Aptal l ı ğ ı n e n aşmış noktası . Zı rvan ı n zi rve si ve n i rvanası . Sal a kl ı ğ ı n u laşı l a ­bi l e c ek e n üst sevi yesi .

Dilektif İ l k d u y ul d u ğ u nda ku l ağa ri ca gi b i ge l en , ama bi raz d üşün ü n ce bi r em i r, d i re kti f ol d u ğ u a nlaşı l a n iste k; " Estağfu rul l ah , em i r ne d emek, zaman ı ge ld iğ i n de e l bet b i r ri camız ol u r . . . "

OKUL · 447

Hayatımız ve so run l a rım ı z ka rmaşı k­laştı kça çözüm öne ri l e rim iz d e o o ra n ­da basitl eşi y o r v e sı ğ laşı y or: Ekonomi kötü , işsizl i k a rtı y o r . . . Kap kaç ve a h ­la ksı zl ı k pa ça l a rı m ızdan akmakta . Çö­züm basit : Eğ i ti m ! Sl ogan hazı r : Eğ itim şa rt ! Kime , ne konuda ve n e kada r s ü ­re y l e e ğitim ve ri l e cek? O meçhul . . .

Eğ i tim , e ğitim d emesi kol a y . Dand in i d andi n i d e rstana . . . N e sı kı cı d ı r i l k , o r ­ta , l i se d e rsl e ri . İ nsan b ü y ü y ü n ce " Uz­man H i çbi r Ş e y " olmak i ste r. N e d e ni , ya d e rs in i ç e riğ i ya da o i ç e ri ği ve rme ­y e kü re k mahkumu edi l e n öğ retme n ­d i r.

Kaçımız , ka ri y e r seçim in i o ku ldaki ka ­ri zmati k bi r hocamızdan i l h am al a ra k yaptı k? Ö rneğ i n , a ramızda ta ri h d e rs­l e ri n d e n etki l e n i p d e ta ri h çi o l an ımız ; had i onu ge çtim , ta ri h i hobi o l a ra k be ­n imsey e ni miz var mı ? Kaçım ı z y ete ­n e kl e ri mizi eğ i l i ml e rimizi fa rk e d e n b i r

448 · OKUL

öğ retme n - koça d e n k d üştük? Eğ itim i n böy l esi 1 5 s eneye uzasa, o kul unuz e n kol ej i n d e n olsa kaç yaza r? Bu d u rumda e n i y isi , oku l l a rı n eği timimizl e , kişise l ge l i şim imiz a rası na g i rmesi n e i zi n ver­memek h e rha l d e . . .

Bara kademi İ ri ce bi r futbol sa hası b ü y ü kl ü ğ ünde ki kampusun i çi n e i ki d e rme çatma bi na y apı p , kend isi n e " Ü nive rsite" u nvan ı ve re n , son dönemde ö rn e kl e ri h ı zl a a r­ta n y ü kseköğre n im ku rumu .

N ot: İ şte 24. 0 1 . 2 005 ta ri h i n d e y a y ım ­l a n a n b i r h abe rd e n özet b i 1g i 1 e r: · Şubat 2005 iti ba rı y la , ü l ke mizde 53 ' ü d evl et, 24 ' ü d e vakıf olmak üzere t op ­l am 77 ü nive rsite va rd ı r. · AB i 1 e ka rşı 1 aşt ın 1 d ı ğ ı nda , bi r öğ retim g ö revl i si n e d ü ş e n ö ğ re n ci sa y ı l a rı : Tü rki y e ' d e b i r öğ retim gö revl isi n e o r­tal ama 3 2 öğ re n ci ( İ ng i l t e re 14 , H ol ­l anda 1 0) düşüyo r. B u sa y ı bazı ün i -

OKUL • 449

ve rsitel e rd e çok daha y ü ksek . Ö rneğ i n Duml up ı na r Ü n ive rsitesi ' n d e 9 5 , Ça ­nakkal e 1 8 Ma rt Ü niversitesi ' n d e 6 1 . (Milliyet)

Ha l b ö yl e y ke n , mi l l etve ki l l e ri ke nd i seçi m böl g el e ri n e ü nive rsite ku rulma­s ı i çi n a rt a rda te kl if ve ri y o rl a r. Yoz­ga t ' a Bozo k Ü n ive rsi tesi , Ağ rı Dağ ı Ü nive rsitesi , Bitl i s ' e Şa rk Ü nive rsitesi tekl i fl e rd e n ya l n ızca bi rkaçı .

Eğittirmen i nsanl a rı i tti ri p ka ktı ra ra k, aza rl a ya ra k on l a ra b i r ş e y l e r öğ retebi l e ceğ in i za n ­n e d e n eski ti p e ğitmen , hoca .

Bursuvazi Lise ve ya ü nive rsite l e rd e b u rsl u o ku ­y a n o rta ha l l i ve başa rı l ı öğ re n ci l e ri n , y an i " b u rsuva"l a rı n o luştu rd u ğ u sos­ya l sı n ı f.

450 · OKUL

Tö(ğ)rend 1 9 May ı s, 23 N isan , 29 E kim , Atatü rk'ü a nma , kasabamızı n düşman işgal i n d en kurtul uşu g ibi g ün l e rd e düzenl e nen , ü çüncü d ü n ya ül kel e ri n e özg ü , sta d ­y um kutl amaları na aske r e di l e n ; o yet­m i yo rmuş g ib i , si yasi l e ri n şe h re ge l i ş­l e ri n d e ka r kış d emeden y ol kena rı n a süs n i y eti n e y e rl e şti ri l e n ga riban öğ ­re n ci . Yöneten l e ri n g e ri kalm ış öğ re n ­ci l i k an l ay ı şı .

Tembesil Çok ze ki o lma ması n ı n de zava ntaj ı n ı çok çal ı şara k kapata cağ ı na , b ü t ün gün yan ge l i p yatan tembel ve a kı ls ız öğ ­re nci , k imse .

Tmbnager 1 3 - 1 9 yaşla rı nda boş ve ca h i l g en ç .

Keneffüs De rs a ra l a rı nda veri l e n i hti y a ç mol ası .

OKUL · 451

Kırtasiye Kt z öğ re n ci l e r d üşünül e re k tasarl and 1 -ğ 1 i çi n bi r y e ri n de mutl a ka bi r pop i d o ­l ü n ü n veya a ktö rü n resmi b u l u n a n , pa rl a k re n kl e rl e ka ph v e aşm süsl ü d efte r, kal em , kağ 1 t g ib i yaz1 a ra ç ve g e re çl e ri . Po npon ktz kültü rü n ü n d e ­mi rbaş o bj el e ri .

Ödevşirmek Tembel ö ğ re n ci n i n başkasr ndan a ld 1ğ 1 ödevi n baz1 böl üml e ri n i değ işti re re k ke nd isi n i nmiş g ib i s u nmas1 .

Kutup hane Çok g e niş b i r iç mekana sa h i p ol d uğu i çi n y eteri n ce ısıt ı l amayan o kul kütü p ­hanesi .

Notlakçı Ü nive rsite d e d e rsl e re g i rme y e n , sı ­navl a ra başkal a rı n ı n n otl a rı n d a n foto­kop i ç e k e re k hazı rl a n a n be l e ş çi ve ha yta öğ re n ci .

452 · OKUL

Sürçü lisans etmek Bi r öğ re n ci n i n ke ndi si ni y eteri n ce ta ­n ımad ığ ı , yeten e kl e ri n i ve i l g i al an l a ­rı n ı d oğ ru tespit edemed iğ i i çi n ün i ­versite de hatal ı bi r böl üm seçmesi . Ki ­şi , be l ki h emen be l ki d e b i ri n ci y ı l da başlad ığ ı l i sa n s p rog ram ı n ı n kend isi n e u y g u n o lmad ığ ı n ı an l ay ıp , e ğ e r yapa ­b i l i y o rsa , te k ra r sı nava g i re r . E ğ e r böy l e b i r seçe nek y oksa, sevmed iğ i bi r böl ümde e n az dö rt y ı l okumak zoru n ­d a ka l ı r.

Bi r d e b u üzücü d u rumun "sü rçü y ü k­sek l i sa ns" ve rsi y o n u va rdı r. O n u n n e ­d eni i se , i ş hayatı n ı n z o r şartl a rı ndan korka n ö ğ re nci n i n kampusun ra hat, sı ­ca k ve anaç o rtamı n da bi raz daha ta kı l ­mak istemesi d i r, ki b u eğ itim zaman ve pa ra kay bı d ı r.

Kampusmk İ ş ha yatı ndan ko rktu ğ u i çi n b ütü n e ği ­timi b o y un ca kam pusu n i çi n d e sa kl a -

OKUL • 453

nan , bu n edenl e de şi rketl e ri ve iş or­tamın ı tan ıma fı rsatı n ı kaçı ra n ün iver­site öğ re n cis i .

Proftokol Ene rj i l e ri n i ve zamanla rı n ı ; bi l im , a raş­tı rma veya e ğitim gi bi asl i gö revl e ri n ­d en çok, okul hi y e ra rşisi nde makam ve güç el d e etme k i çi n harcayan , si yasi ve i d eol oj ik gruplaşma, h izi p ve he r türl ü ayak oyunl a rı n ı n pi ri akademisy e nl e r­den ol uşan ün iversite yönetim i .

Kampusal alan N o rmal şa rtl a rda ve i l e ri ül ke l e rd e ; kendis i n e h a s özg ü r o rtam ı , g el e n e k­l e ri , k u ral l a rı o la n ün iversite kampusu . Bizde ise oto ri te r d evl eti n kend i haki ­m iyet a lan ı ola ra k gözüne kesti rdiğ i y e rl e rd e n b i ri si . Bu mantı kla devl eti n isted iğ i zaman müda hal e etti ğ i ; sı rf başörtüsü va r d i ye okumaya hak ka ­zanmış b i r kı z öğ re n ci y i i ç e ri y e alma­d ığ ı kamusal ala n ı .

454 · O KUL

YÖKten dinci Bi r tü r d i n ha l i n e geti ri l en YÖK i d eol o ­j isi n e kö rü körü n e i nanan , e l eşti ri l m e ­si ne ta hammül e d emey e n bağnaz a ka ­demisy e n .

SPOR · 455

Sembolig Kimi n şamp i y on o lacağ ına ve ya kiml e ­ri n küme d üşeceğ i n e karan l ı k g ü çl e ri n ka ra r ve rd i ğ i , şi ken i n kol g ezdi ğ i , ba­h is mafyası n ı n sonu çl a rı be l i rl e d iğ i ; bu y üzde n d e maçl a rdaki mücadel e ­n i n , re kabeti n göstermel i k olmaktan öte y e gi d emediğ i futbol l ig i .

Anti-renör Takım ı n üst üste a ld ığ ı başa rı sı z so­nu çl a r n e d e ni y l e ku l ü p y önetimin i ve ta ra fta rla rı ka rşıs ı n a a l an , futbol bası ­n ı n ı n h e r g ü n al e y hi n d e yazı yazdı ğ ı , g ö nde ri lmesi a n mese lesi o lan te kn ik d i re ktör.

Anturenör Arad ı kl a rı başarı y ı bir t ü rl ü y a ka l a ya ­mad ı kl a rı i çi n sü re kl i hoca d e ğişti re n Anadol u futbol ku l ü pl e ri n i t u rl a y a n , ama h i çbi ri n d e bi r sezondan fazla ka ­l amayan a ntre n ö r p rofi l i .

456 · SPOR

i şte bu t ip i en iyi temsil e den l e rd e n i kisi n i n , s o n y ı l l a rda çal ı ştı rdı kl a rı ta ­kı mlardan sadece bi rkaçı : Trabzonspor, M ala ty a spo r, R ize spo r, De n i zl i s p o r, Gazi a nt e p s po r, Esk i şe h i rs p o r, Ada ­naspo r, D i y a rbak ı rs p o r. . . Li ste ço k uzun . Kısaca son y i rmi y ı lda topl am on se kiz ta kı m di y el im . Diğ e rl e ri Ka y s e ­ri s po r, R izespo r, Ko cae l i s po r, E rz u ­ru mspo r. (Hürri yet, 1 2 . 03.2005)

Bu kişi l e r, bi r ta k ımı çal ı ştı rmad ı kl a rı d öneml e rd e ki boş zaman la rı n ı , yava n ka na l l a rı n g e y i k futbol p ro g ram la rı n a y o rum yapa ra k d eğe rl e nd i ri rl e r.

Beyazketbol Beyazl a ra özg ü basketbol . Be yaz o y u n ­cul a rı n uza ktan isabetl i ş u t atmaya , top hakim i yeti n e , ta kım setl e ri n e ve pasa öncel i k ve re n basketbol ta rzla rı .

M ode rn basketbol , si yah i sporcul a rı n

SPOR · 457

dom ine etti ğ i bi r spor. O ysa N BA'i n i l k si yah o y u n cusu Ea rl Ll o yd , 3 1 E kim 1 9 50 'de sa haya çı ktı ğ ı n da h e rkes bu d u rumu fe na hal d e ga ri psemişti . Bu­gün N BA ' de basketbo l c u l a rı n y üzde B O ' i , ABD n üfu s u n u n y üzde 1 3 ' ü n ü temsi l e d e n Afri ka köken l i Ameri kal ı ­l a rdan ol uşu yo r. Si yah l a r basketbol u , b e yazl a ra o ran l a , daha fizi ksel ve atl e ­ti k o y n u y o rl a r. Han i ş u meşh u r "Be yaz adam zı p l a yamaz" sl oga n ı n da özetl e n ­d iğ i gi bi . . .

Goleografi Gol ata n futbol c u n u n ön c eden pl an l a ­d ığ ı ve çal ı ştı ğ ı sevi n ç göste risi .

Bazı l a rı fo rması n ı n a l tı n d a ki y a zı y ı g öste ri r . D iğe rl e ri ge l d iğ i ü l ken i n dans fi g ü rl e ri n d e n kısa böl üml e r se rgi l e r. Daha atl eti k ola nl a r se ri takl a l a r atar. Baze n de b ütün takım timsah y ü rü y üşü yapar. (Kore og rafi : Bi r bal ey i ol uştu ra n ad ım , fi g ü r v e a nl atı m la rı n bütü n ü . )

458 · SPO R

Tutbolcu Kal e ci . Futbo l o y u n unda topu e l l e tut­ma hakkı n a sah ip ol a n a y rı cal ı kl ı spo r­cu .

Handikapah tribün Spor ka rşı l aşmal a rı nda özü rl ü k imsel e r i çi n a y rı lm ı ş özel böl üm .

Fanaltik At ya rış ı bağ ıml ıs ı kimse . Evi n rı zkı n ı h i p o d rom l a ra g öme n , ka y na n a l a rı n " Kı zım bu h e rif ha yta ; ganyan pa rası i ç i n önce çe y i zi n i son ra da se ni sata r" uyan l a rı n a rağmen evl e ni l e n , ke ndisi ­ne bi l e h a yn olmayan şahsi y et .

AJkoligan, aJkholigan Ası l ni y eti , adam g ibi otu ru p maç se y ­retme k veya b i r t u rn uvay ı ta ki p etme k de ği l , al kol bağ ım l ı l ı ğ ı n ı v e sal d ı rgan ­l ı ğ ı nı spo rl a g izl eme y e ça l ı şmak ol a n kimse . . .

SPOR · 459

Oportüyonist At ya rışı hastası olmaması na rağmen , b anko b i r t üyo a l d ı ğ ı zaman la r fı rsatı kaç ı rma y ı p b i r m i kta r a lt ı l ı o ynayan kimse .

Kastı et/kastı etizm Kaslı yap ısı n a ve d u ruşuna bakı l d ığ ı n ­d a ç o k atl eti k v e sağl ı kl ı b i r sporcu iz­l e nim i u y and ı ra n , ama her gün avuç d ol usu anabo l i k ste roi d hap ı a l ıp , ne i d ü ğ ü be l i rsi z dopi n g i ğ ne l e ri y aptı rdı ­ğı i çi n asl ı n da sağ l ı ks ız b i r b ün ye ye , d engesiz b i r ru h ha l i n e v e çok kötü b i r kond isyona sah ip , vücut ge l işti rme ve ­ya ha lter g ib i sporl a rl a u ğ raşan kimse .

Koçsü1tasyon Basketbol maçl a rı nda al ı n an mo lal a r­da , ta kı m ı n koçl a rı n ı n b i r a ra y a gel e ­re k, u y g ul a naca k takti ğ i tartışmal a rı ve be l i rl emel e ri , b i r son ra ki o y u n un "koçe o g rafi si n i " e l l e ri n d e ki tahta y a çizme l e ri .

460 · SPOR

Koşu mankeni Tavşa n atl et. Bazı u l usl a ra rası o rta ve uzu n mesafe koşu l a rı na davet ed i l e n v e teme l g ö revi , tempoyu y ü kselte re k y e ni re korl a rı n kı rı l ması n ı sağ l amak ol a n , i l k tu rl a rı ö nde koştu kta n so n ra ya rı şı b ı ra kan idd iasız atl et .

(P)asistan Takım a rkadaşı na pas ve ri p , asist y a ­pı p basket v e y a g ol atması n ı sağl a yan oyuncu .

Ç1ğı r Leader Basketbo l , vol e y bol gi bi spo rl a rda , se ­y i rci l e ri n ta kımla rı l e hi ne bağ ı rı p ça ­ğı rma la rın ı teşvi k eden pon pon kızl a r. Amigo çıtı rl a r . . .

Molativasyon Basketbol , vol eybo l , hentbol gi bi spor­l a rda , koçun ge ri y e düşen takımı nı mo­tive etme k amacı yl a al d ığ ı mola son ra ­s ı o yuncul a rı n gaza ge l e re k coşmala rı .

SPOR • 461

PAForoz etmek Futbol ta kım ı n ı n , b i r p rofesyonel fut­bo l c u s u n u , y ö n eti m i ta kmay a n as i davra nı şl a rı ve ya fazl a a ktif g ece h a ­yatı g i b i d isi p l i n suçl a rı n eden i y l e , PAF ta kım ı na (P rofesyonel l i ğe Aday Fut­bo lcu l a r) g önde re re k cezal and ı rması . (Afo roz: H ı risti y anl ı kta ki l i se ta rafı n ­dan ve ri l e n "topl umdan kovma" ceza ­sı . )

Sponsorumsuz Spo r ku l ü b ü n ü d este kl e y e n i l g i s i z sponsor . Ya ha rca nması g e re ke n i ki ku ruşu veri rke n adamı ka nser e de r, ya d a masrafl a rı n taki b i n i y a pmaz . Bu yüzden d e pa ran ı n ma rkası na/ürü n üne y a ptı ğ ı katk ı y ı , g e ri d ö n üşü h e s ap edemez . Te k d e rd i , üst y önetime şi ri n gözü kmek ad ı na , a y ı rd ığ ı bütçey i a n ­l amsızca kı smaktı r .

Sporsöver Küfü rbaz ta raftar. Spor ka rşı l aşma ları -

462 · SPOR

na, e ğl e nme k ve heye ca n d u ymak i ç in d eği l , ağz ı ndan sal ya la r sa çara k küfür etme k i ç i n g iden , asl ı nda hastası ol d u ­ğ u n u söy le d iğ i spordan da fazl a an l a ­mayan ra hatsız ve kafasız i n sa n . Bu ti ­p in b i r de maça kavga etmek i çi n ve r­si yonu va rd ı r; o na da "Spordöve r" di ­y ebHi ri z .

Küfü rl e r i l g i l i bazı yan l ı ş i n a n ışl a r: • Küfü r i nsan ı ra hatl atı r, küfre d e n i n ­sa n deşarj ol u r: Tam tersi ; küfre den ki ­şi ra hatl amaz, daha da g e ri l i r. H em maçl a ra g i d emeyen l e r v e y a spordan hoşl a nmayan l a r n e yapacak? Evd e ki ­l e re mi söve cek? Yöneti ci l e r hı rsla rı n ı çal ı şan la rdan mı al a ca k? • Küfü rba zı maça sokmazsı n o l u r bite r: H a n g i b i ris i n i sokma ya c aksı n ? Suç , mü nfe ri t o l a ra k ku ra l a u y mamaktı r . Topl u ca i şl e n e n suça, i s yan veya g el e ­n e k a d ı ve ri l i y o r. • Maça daha çok han ım al ı rsı n ı z küfü r bitive ri r: Bitmez. Ç ünkü küfür b izde b i r

SPOR • 463

a y ı p deği l , maç se y retmen i n raconu hal i n e ge lmiş . Bu y ü zd e n maça g i den han ım la r da küfü re tempo tutu yo rl a r.

Sportizan Tutt uğu ta kıma kö rü körü n e bağl and ı ğ ı i ç in e l eşti ril mesi n e katl anamayan da­marda n fanati k sporseve r.

Skor-ku filmi Kul ü p ve ya mi l l i takım la r sevi y esi nde yabancı ta kıml a ra ka rşı o y nanan ve h e r d aki kası g ol y eme v e hezim et korku ­suy la geçen , geri l im do l u futbol ka rşı ­l aşması . Ö rne kl e r bo l ; 6 -0 , 8 - 0 fi l a n . . .

Te-şike-vik primi Li gde i d diası kal mayan futbol ku l ü b ü ­n ün , şamp i yon l u ğa ve ya küme düşme­meye oynayan takım la yapacağ ı kri ti k maç i ç i n başka b i r ta kımd a n a l d ı ğ ı "motivasyon " pa ras ı ; sizi n a nl a yacağ ı ­n ı z d ü p edüz şi ke . . .

464 · SPOR

Topörtaj Sporcu l a rl a maçtan h emen son ra , te r­l e ri tüte rke n sol u k sol uğa yap ı l an sı kı ­cı ve an l amsız ropö rtaj l a r. Ya n ıtl a r h ep a y n ı d ı r: • Bu maçı u nuttuk, b undan son ra ki l e re bakacağ ız . • Benim go l atmam veya iy i o y namam öneml i değ i l , kaza nmamız önem l i . • Zafe ri ta rafta rımıza hed i y e ed i yo ruz . Türkü n gücünü he rkese g öste rd i k. • Hatal a rı mızdan d e rs a l ı p te kra rl ama­maya çal ışacağ ız . • Ga l ibi y ete i na nmıştı k, i yi m ücade l e etti k .

Teniskm (Eftelya) Kortl a rda ki başa rısı n ı n y a n ı n da fi zi ği i le de kend i si n d e n söz etti re n , masal ka h raman l a rı kad a r g üzel b ayan te n is­çi . Ö rn ekl e ri : Anna Kou rni kova, Ma ria Sha ra pova , J e l e n a Dokic , M a rti na H i n ­gis . . .

SPOR · 465

Yatletizm/yatlet Yat spo ru veya bu sporl a uğ raşan spor­cu . Te kne ve deniz ; genel l i kl e , ke y if, tati l , " yan g el yat" çağrışım la rı u y an ­d ı ra n kel i mel e rd i r. O ysa yatçı l ı k , i n sa ­n ı fi zi ksel v e zi h i nsel ola ra k çok zorl a ­y an b i r s p o rd u r. Yar ışl a r s ı rası n d a e ki p , g ü nl e r b o yun ca s ı cak , soğ u k ve suy la mücade l e e d e r. Çok az u y ku i l e uzun saatl e r çal ı şı r.

Kameraşüt Skydivi n g ya rışmal a rı na katı l an para ­şütçül e rl e b i rl i kte atl ayan v e kaskı na bağ l ı kame ray la havada yap ı lan a kro­bati k fi g ü rl e ri kaydeden kimse .

Maçzoşist Gü ru h i çi n de iti l i p ka kılmaya , po l is ta ­rafı ndan ho rl an ıp , copla nmaya , sezon­l u k numaral ı koltu ğuna kul ü p y ö netimi tarafı ndan h ol i ganla rı n y e rl eşti rilme ­si ne katl anan ; bütün bu ezi y etl e re rağ ­men futbol maçı na gitmekten hoşl a n -

466 · SPO R

d ığ ın ı söyl e y en anlaşı lması zor kimse .

Maçh Seferi Futbol ku l ü pl e ri n i n , bi r dol u i psiz sa p ­s ı z adamı otobüsl e re dol d u ru p çı ktı ğ ı d eplasman seyahati . Gö rün üşte sportif faa l i y et, asl ı nda rezal eti n dan iskası .

Kmkpmar Son y ı l l a rda o rgan i za s yona y ö n e l e n g a y i lg is i , bu tempoyl a a rta rsa Kı rkpı ­nar Gü reş Şen l i kl e ri ' n i n b i r sü re son ra b enimse y e ceği y eni ismi .

Marskara olmak Tavla o y u n u nda , üç mars ol u p 6 - 0 y e ­ni l mek . Rakib i n tavl a y ı koltu k alt ı na sı kı ştı rması , a lay etmesi ve si zi etrafa maskara etmesi . Zor ve onu r kı rı cı b i r sosya l a n .

Zaravana atmak Tavla o y u n u nda açı k y e ri ı ska lamak, ge l e atma k. B ekl eme k. Si n i r olmak .

TRAFİK-ARAÇLAR • 467

Eski d e n " İ ki n okta a rası n daki e n kısa mesafe düz bi r ç izg id i r/yo l d u r" b u y u ­ru l u rd u . B u g ü n , o hesabı yapabi lmeniz iç in ö n ce , y ol u n hangi köprü y e çı ktığ ı ­n ı veya TE M 'de kaza ol u p olmad ığ ı n ı da öğ re nmeniz g e re ki y o r.

Postmode rn trafi k, "Komşu n u n şe ri d i ­n i n komşu y a te z g ö rü n me si " ve ya "Otop l umsal Dayan ışma" g i b i çe l i şki l i o la y l a ra şah i tl i k e d e r.

Otoplumsal dayanışma Ara banız ı da r b i r y e re pa rk etmey e ça ­l ı şı rke n , o a n so ka ktan ge çme kte o lan n e -a laka kişi n i n s i ze , "Ge l ge l , to pla ab i . Sa ğ yap ; öy l e bı ra k" komutl a rı y l a d e stek olmas ı , zo r an ı n ızda top l umsal so rum l u l u k üstl e nmesi .

Ama ga ri pti r; o n daki ka son ra a y nı ki ­şi d e n trafi kte mi n nacı k bi r yo l iste y i n , o hay ı rseve r ce nti l men gi d e r y e ri n e sal d ı rgan v e tavizsiz b i r sürücü ge l i r .

468 • TRAF İK-ARAÇlAR

Komşunun şeridi komşuya tez görünür Sı kışı k trafi kte , yan şe ritl e r si zi n ki n ­den daha h ızl ı h a re ket edi y o rmuş g ib i al g ı l an ı r. Buna ka n ı p şe rit d e ğişti ri rse ­niz , te rk etti ğ i n iz şe ri d i n h ızl a nması n ı teti kl eme kten başka b i r son u ç a lamaz­sı n ız . Bu doğa üstü ol a y ı n nedenl e rin i kimse bi l mez . . .

Binek Şaban Trafi kte teh l i ke l i man evra l a r y apan , y a rı m akı l l ı otomobil s ü rücüsü .

Cinsel tercih Klasi k Tü rk şoförü n ün , trafi kte kend i ­si ne yan l ı ş yapan s ü rü cüye vereceğ i te p ki y i , o kişi n in ci nsi y eti n e gö re be­l i rl emesi .

D i ye l im ki , bi risi a rac ın ı teh l i ke l i bi r ş e ki l d e ö n ü n üze kı rdı ; ö n c e s ü rücü kontrol ed i l i r. E ğ e r kı l l ı - b ı y ı kl ı bi r ya r ­maysa l a havl e ç e ki l i p y ol a d evam ed i ­l i r . Yok, b u n u yapan bi r ka d ı nsa , el kol

TRAFİ K-ARAÇlAR • 469

hare ketl e ri eşl i ğ i nde cam a çı l a ra k ka ­ba sözl e r söy l e n i r. Kad ı nl a ra e hl i ye t ve ri l m emesi üze ri n e yasa tasa rı l a rı ge l i şti ri l i r . İ şi n i l g inç ta rafı , kadı n l a rı n d a h emci n sl e ri n e benzer şe kil d e dav­ranma la rı d ı r. Yan l ı ştı r; ç ü n kü ü l k emi ­zi n e rkeğ i d e kad ı n ı d a kötü s ü rücüd ü r.

Kad ı n l a ra yönelen önyargı ve hoşgö­rüsüzl ü k kü resel bi r ol g u d u r ve sade ce "gücü gü cü yetene" i l kesi y l e aç ı kl ana ­bi l i r . Bi r örne k : Ayn ı d e rece ka ba hat y ü kl ü olma la rı n a rağmen , n e d e n sad e ­ce kü rk g i y en l e r p rotesto e d i l i r de de ri g i y e n l e re kimse b i r şey söy l e y emez? Çünkü , m i n k g i y en çıtı p ı tı kad ı n la rı taciz etme k, da r d e ri pantol o n g i y en b i r ızban duta yan bakmaktan daha ko ­l a y dı r.

Direksiyon simidi Hayatı a ra ç i çi nd e ge çti ği i çi n y emek y emeğe vakit bu l amayan kişi n i n , d i ­re ksi y o n başı n da atı ştı ra ra k a çl ı ğ ı nı

470 · TRAFİ K-ARAÇLAR

bastı rdı ğ ı g el e n e ksel Türk çöreğ i . Es­ki d e n en i y isi Şişl i ' de satı l ı rd ı . . . Şöy l e bol susa ml ı o l u rd u .

Ansürenör Sü rücü e ğitmen i . Acemi şofö r a ntre ­nö rü . Gözü ka ra ve sabı r taşı i nsa n .

Mobil viraj Trafi kte ö n ü n üze d ü ş e n , ç o k d ü ş ü k h ızda se y red i p yavaşl aman ıza v e vites küçü l tmenize n eden ol a n otomobi l .

Radarphane Devl eti n , y o ğ u n t rafi ğ e sa h ip şeh i rl e ­ra rası y ol da h e r o n kil ometre y e b i r ra ­dar y e rl e şti ri p , h ız sı n ı rı n ı aşa n a raçl a ­ra ceza kesere k para basması , b ütçey i doğ ru l tması .

5-ağır vasıta Şeh i rl e ra rası y ol d a rampada i ki n ci vi ­tes, 40 ki l ometre h ız la otomobi l l e re a y rı l an sol şe ri d e çöre kl e n e re k trafi ğ i

TRAF İ K-ARAÇLAR • 471

tı ka yan , a rkadan gel e n a ra çl a rı n pro­testo kl a kson la rı na da a ld ı rmayan d u ­yars ız kamyon ve ya T I R .

Sürbülans Oto y ol da kend i hal i n d e g i d en taşıtı n , yo l daki d üze nsizl i kl e rd e n d ol ay ı önce hız la i rti fa ka y betmesi son ra da kon ­trol d ışı y ü kse lmes i . Araç i çi n d e ki l e ri n bu sı rada yaşad ı kl a rı kısa sü re l i pan i k; bazı l a rı n ı n çok ko rku p kel ime işahadet bi l e geti rme l e ri . Utanmaya g e re k y ok­tu r; ç ünkü , yaza r E ri ca J o ng ' u n da d e ­d i ğ i g i b i " (S)Tü rb ü l a n sta sa rsı l a n uçakta (a ra çta) ate ist kalmaz . "

Otomobb-iling Bi r s ü rücü n ü n yaşı , ci ns iy eti veya sü­r üş b iç imi yüzünden , t rafi kte d i ğ e r şo­fö rl e r tarafı n da n taciz ed i lmes i , sı k ış­tı rıl ması .

Otomobbi l i ng , g e ne l l i kl e g e n ç e rke k­l e r ta rafı n dan , yaşl ı l a ra , otomobi l i n i

472 · TRAF İ K-ARAÇLAR

yavaş ku l l anan l a ra veya ba yan sü rü c ü ­l e re u y g ul an ı r. Baze n o ka da r i l e ri g i ­d i l i r ki , mobb i n g k u rba n ı , a rac ı n ı n kontrol ü n ü y iti ri p kaza y apa r. (Mob ­bi n g : Ofi ste , ç oğunl u ğ u n b i r kiş i y e ka rşı u y g u l ad ığ ı c e p h e al ma , y ı l d ı rma ve d ı şl ama po l iti kası . )

Buzdozer Kı şı n kapanan yo l l a rı a çmak i çi n kul l a ­n ı l a n , b ü y ü k kepçe l i ka r kü reme a racı .

Tek kollu canavar Akl ı n ıza kuma rha nel e rde b i r ge cede i nsa n la rı n se rvetl e ri n i i ç e d e n o maki ­nel e r (sl ot mach in es) ge ld i d e ği l mi ? Yok, b u rada sözü nü etti ğ im iz başka . B u , bi r e l i n d e si ga ra , ce p tel efonu tut­tuğu ve ya sı rf daha se ksi g ö rü ndüğüne i na n d ı ğ ı i çi n , d i re ksi y o n u t e k e l l e tuta n , kaza y apması a n mese l esi ol an trafi k ca nava rı sü rü cü .

Araştı rmal a r, cep tel efo n u yl a ko n uşan

TRAFİ K-ARAÇLAR • 473

b i r s ü rü cünün , refl e ksl e ri yavaşlad ığ ı i çi n , te h l i ke l i bi r d u rumu fa rk ed eme ­me ol ası l ı ğ ı n ı n % 30 arttı ğ ı n ı g öste ri ­y o r. B u da , saatte 6 0 kil ometre h ızla g iden bi r otomobil i n d u rma mesafesi ­n i n 1 5 metre uzaması demek .

Otobansuman Otobanda ol uşan çuku rl a rı n ve de l i kl e ­ri n uzman e ki pl e r ta rafı ndan temizl e n ­mesi , yamanması , bakımı n ı n v e asfat­l ama çal ı şma la rı nı n yap ı lması . Ön eml i görevdi r; trafi ğ i n y ü kse k h ızl a a ktı ğ ı y ol da bu l unan ufa k bi r çukur bi l e sü rüş güven l i ğ in i teh l ikey e düşü reb i l i r.

So1yangoz Otoyo l da en sol şe ri d e y e rl eşi p çok d üşü k h ı zda i l e rl e y en , a rkası n d an g e ­l e n a raçl a rı n bi ri kmesi n e , trafi ğ i n sı ­kı şması na n eden ol a n yavaş s ü rü cü .

Kazabıkah Ge çmişi n d e çok kaza sabı kası o l d u ğu

474 · TRAFİ K-ARAÇLAR

i çi n , çevresi n i n , a rkadaşl a rı n ı n a ra cı na bi nmekten çeki nd iğ i , to pl umun kuş­kuy la ve önya rg ı y l a baktı ğı şofö r.

Parkantez ... ( . . . Yol kena rı n da sı ra sı ra park etmiş a ra ç ­l a rı n a rası nda açı l a n b i r a rabal ı k boş-l u k. Şöy l e bi r şe y : Ara ç ( . . . . . . . . )Araç Aman kaçı rmay ı n , h emen kaparl a r . . .

Sinyalpalamak Trafi kte ne yöne g ideceği n e ka ra r ve ­remey e n a ra cı n si nyal ve rd iğ i ta rafı n a ksi n e dönüş yapması .

So11a1om Ke ndisi n i ya rı şta zan n e d e n trafi k ca ­nava rı s ü rücü nün , yo l una çı ka n a raçl a ­rı bi rbi ri a rd ı na ve teh l i kel i b i r b i çimde soll aması .

TIRörizm Tonla rca y ü k ve ya teh l i ke l i madde ta ­şı y an T I R 'l a rı n n eden ol d u kl a rı trafi k

TRAFİ K-ARAÇlAR • 475

kazala rı son rası yaşanan dehşet, şi d ­d e t v e y ı kım . D i k y okuşl a rda fre n l e ri b oşa l a n TI R ' l a rı n ö n l e ri n e kattı kl a rı a ra çl a rı si l i n d i r g ib i ezmel e ri , c idd i bo ­y utl a rda ma l ve can ka yb ına neden ol ­mal a rı .

M e d e ni şeh i rl e rde ağ ı r vasıtal a rı n şe ­h i r trafi ğ i n e gi rmesi - e n azı n d an be l l i saatl e rd e - yasaktı r; ama bizde TI R ' ı , kamyonu , vi n ci en kalabal ı k caddel e ­re , e n y o ğ u n trafi kte g i re bi l i rl e r. Şeh ­ri n o rtası nda h a bomba y ü kl ü bi r kam ­y o n patl am ış h a b i r T I R' ı n fre n i . İ kisi ­ni n d e y ol a çacağ ı hasa r a yn ı dı r.

Takmirat Bi r ci hazı n a rı zal ı pa rçası nı çı karı p y e ­ri ne y e n is in i ta kara k g e rç ekl eşti ri l e n tami rat y ö ntemi .

Eski d e n , maki n e , otomobi l veya e l ek­tron i k eşya gi bi ü rü n l e ri n sa hi p ol duğu teknol oj i basit ama pahal ı y d ı . Bu n e -

476 · TRAFİ K-ARAÇLAR

d e nl e , a rızal a n an pa rça çı ka rı l ı p i ti ­nay l a temizl e n i r, i çi n d e ki kü çük ü nite ­l e r ona rı l ı r, bi r i ki y e r zı mpa ral a n ı p a let y e ri n e ta kı l ı rd ı . O y sa g ü n ümüzde , te k­nol oj i k ci hazl a rı n pa rçala rı çok ka rma ­şı k v e e l e kt ron i k . Bu y ü z d en ü rü n a n ­ca k, a rızal ı pa rça komp le değişti ri l e re k tami r e di l e bi l i y o r. Böy l e tami ratı b en de y apa bi l i ri m di y eb i l i rs in i z; ama iş o ka da r basit d eği l ; b ugün ö n eml i ol a n doğ ru teşhis y apmak v e soru n u b i r ke ­re de çözmek .

Geçi inadı Dar bi r sokakta ka rşı l aşan i ki s ü rü c ü ­n ü n ge çi ş önce l iğ i konusunda a nlaşa ­may ı p bi rbi rl e ri n e y ol ve rmemekte d i ­re nmesi , i nat etmesi . Hal b u ki basit b i r ma nevray l a sorun çözül e bi l i r; ama a r­kadaşl a r o l ay ı g u ru r mese l e si n e ve e r­kekl i k dal aşı na çevi rmişti r . El kol sal ­l a nı r, i l e ri ge ri konuşu l u r. Bu sı rada t rafi k sı kı şı r .

TRAFİK-ARAÇLAR • 477

Fartikül Sad ece ka ra nl ı kta , a raba fa rl a rı n ı n ve ­ya spotl a rı n çı ka rttı ğ ı g ü çl ü ı şı k hüz­mesi n de o rta ya çı ka n , d i ğe r zaman l a r­da g ö z ümüze g ö rü n m e y e n g i ze m l i pa rçacı kl a r, pa rti kü l l e r.

Parkabi1ite Bi r şofö rü n , da r-geniş , yokuş-düz d e ­med e n , çamu rl u ğ u , tamponu sürtme ­d e n a rac ın ı bi r y e re park edebi lme y e ­te neğ i v e kapasitesi .

Kargo tulumba U ça k ve otobüs gö revl i l e ri n i n bagaj l a ­rı n ıza davranma b içim i . S i z ne kadar güzel val iz hazı rl a r, za ra r gö re bi l e c ek eşya l a rı n ı zı havl u l a rl a yastı kl a r, ütül e r bozulması n d i y e on defa çı ka rı p y e r­l eşti ri rse n i z y e rl e şti ri n , bagaj ı n ı zı n , uçağ ı n kargo böl ümüne g i rmeden ön ce gö receğ i muame l e b udu r. O n u n i çi n kend i niz i h i ç y o rmay ı n .

478 · TRAFİ K-ARAÇLAR

Kazambole getirmek Trafi k kazası son rası yaşa nan ka ram ­bo lde o rta ya çı ka n v e ya rd ım e d e r gi bi gö rü n e n kötü n i y etl i ki şi l e ri n , a ra çl a ­rı n i çi n d e n c e p te lefonu , ça nta g ib i eş­ya l a rı çarpmal a rı .

Külükstür Kül üstü r ve l ü ks kavram l a rı n ı n a y n ı ke l imede e rg imesi i l k ba kı şta çe l i şki a l a rmı ve re bi l i r; ama b u te rim zı rt pı rt a rızal a n ı p sü re kl i masraf çı ka rdı ğ ı i çi n asta rı y üzünden pahal ı y a g e l e n y ı l l a n ­m ış , d ö kü ntü a ra ba l a r i çi n b i çi l miş kafta nd ı r.

Çoğ u zaman i ki n ci e l ol a ra k satı n a l ı ­n a n a ra ç, ö n ce hesap l ı v e mütevazı b i r yatı rı m i zl e n im i ve ri r, ama Ka raman 'ı n koy u n u d u r; adam ın ca n ın ı fe na y a ka r. H e r a y başka b i r soru n çı ka rı r, yo l da kal ı r. Son ra ge l si n şa nzıma n i n d i rme ­l e r, moto r revi zyonl a rı , kaporta - boya sürprizl e ri . . .

TRAF iK-ARAÇLAR • 479

İ ksinci el araba Sü re kl i ahmp satı l d ı ğ ı i ç in kaç el d e ­ği şti rd i ğ i a n ca k X b i l i nmeyen i i l e ifa de ed i l e bi l e n , masraf potansi ye l i y ü kse k, ka pa l ı kutu otomob i l . Fi yatı ne kada r d üş ü k , g ö rü n ümü ne ka da r fi y a ka l ı o l u rsa o l sun uzak d u ru las ı "kü l ü kstür".

Örtpas etmek Pasl ı y üzey i boyaya ra k y e ni g i bi gös­termeye çal ı şmak . Çok kötü d u rumda­k i i ki n ci e l otomobi l kapo rtal a rı nda sı k ku l l an ı l an bi r yöntem . İ l k ba kı şta a raç y eni ymiş g ib i gö rü n ü r, ama kim b i l i r o cil a l ı boyan ı n a ltı nda n e pasl a r n e çü ­rükl e r va rdı r.

Gece Yansı Ekspresi Saat 24 . 0 0 'te n son ra te n halaşa n trafi ­ğ e g üven ip , kavşakl a rd an bi r tre n mi ­sal i d u rmadan ve o lanca h ızı y l a geçen , ı şı k mışı k ta kmayan , a y a kta bi l e d u ra ­mayacak kada r şarhoş sü rü c ünün kul ­l and ı ğ ı a ra ç .

480 • TRAFİK-ARAÇLAR

TEMinatör "Bu rası TEM , b u rda h ız sı n ı rı y o k" sl o ­gan ı y l a gazı 1 7 0 - 200 ' e kada r kökl e ­y e n , ö n ü n e ç ıkan i nsan , hayvan , a ra ç ne va rsa ezi p geçen du ya rs ız şoför.

Totoyol Yol yap ım ı , y ete rsiz gö rü ş mesafesi veya kötü si n yal i zasy o n neden i y l e sü ­rüş güven l i ğ i n i n t eh l i ke y e düştü ğ ü ; buna ra ğmen i nsan l a rı n tı nmay ı p h ı z sı n ı rl a rı n ı n çok üzeri n d e s e y re d erek ha yatl a rı y l a kumar o y nad ı kl a rı sabı ­kal ı ka ra y ol u . Ka ra nokta .

Şimd i s u çl u kim ? Ka ra y ol l a rı m ı , y o ksa i nsa n l a r m ı ?

Gettoban İ sta nbu l i nsa n l a rı n ı n , TEM ' e , köprül e re ve ya Çevre Yol u 'na çı kmak i ç i n kesti r­me n iye ti n e ku l l a n dı kl a rı , a kşam be l l i bi r saatte n son ra çok y o ğ u n trafi ğ i o l an ge ce i se g üven l iğ i şüphe l i , gecekondu

TRAFİ K-ARAÇLAR • 481

mahal l e si n i n i çi n d en geçen a ra sokak .

Sil enci Trafi k ı ş ı kl a rı n d a d u ra n a ra bal a rı n c am la rı n ı üstü nkö rü si l d i kt en s o n ra s ü rü cül e rd e n ı s ra rl a ve a rsı zca pa ra d i ­l e nen kimse .

Stoplu taşıma Yüz met re d e bi r d u ra k konul d uğu i ç i n d u r- kal kl a rl a i ki ad ı ml ı k m esafe l e ri bi l e uzun sü re l e rd e kat e d e n hantal bel e d i y e otobüsü .

Otom o pil Yakıt pi l i (fu el ce l l ) teknol oj i si y l e çal ı ­şan otomobi l .

İ çte n y anmal ı be nzi n l i moto rl a ra a l te r­natif ola ra k ge l i şti ril e n yakı t p i l l e ri ; h i d roj e n ve ya meta n gazı ndaki kimya ­sal e n e rj i y i e l e kt ri k e n e rj is i n e d önüş­türe n , atı k ol a ra k da ka rbon d i oksit y e ­ri n e saf su çı ka ra n sisteml e rd i r.

482 • TRAFİ K-ARAÇLAR

Süsgeçit Trafi ğ i y oğun ve hız l ı a kan b i r otoy ol üze ri n e , b i r çuval do lusu para harca n ı p yayal a rı n can g üven l iğ i sağ lansı n di y e y ap ı l a n ; ama i nsa n l a rı m ı z d aha çok y ü ksek te l çitl e ri aşa ra k ka rşı dan ka rşı ­ya geçmey i te rci h etti kl e ri i çi n hi çbi r işe y a ramayan , d e ko r üstge çit .

Botoyol Bi r de n iz taşıtı g e çti kte n son ra a rkada kal a n , be yaz köp ü kl e rl e çi zi l miş düz şerit .

Yolsantrasyon Sürücü n ü n bi lmedi ği bi r mekanda a raç kul l a n ı rken , hang i y ol a sapacağ ı na ka ­ra r vermek i çi n d ikkati ni yoğu nl aştı r­ması . Bu sı rada a raç i çi n d eki l e ri ve te y ­b i sustu rması .

Yönsomatris Arabay l a ka y b ol d u ğ u n uzda kal d ı rı mda d u rdu ru p y ö n sord u ğ u n uz; g e rek ol -

TRAF İ K-ARAÇLAR · 483

maması na ra ğmen "Siz i gö tü re y i m" d i y e ı sra r ed ip y anı n ıza veya a rkaya zorl a b i n e n şah ıs .

Yüzergah Deniz taşıtı n ı n y ol u üzeri n d e u ğ rad ığ ı y e rl e r, güze rgah ı . Sizi n an l ayacağ ı n ız, rotası .

484 • OTU RİZM

"Yakı n zamana kada r 'se yahat etmek' b i l i n m e y e nl e rl e d ol u bi r y o l c u l u ğ a çı kma k a nl am ına ge l i y o rd u . ' Seyyah ' , y aba n cı d i ya rl a rda h e ye canl ı se rüve n ­l e r yaşa yan kişi y d i . Bug ü n ü n tu risti i çi n i se , mace ra ve be l i rs izl i k korkul u b i r rü ya . Turist olmak, re klam b roşü r­l e ri n d e gö rü ntül e n e n meka nl a rı ve i n ­san la rı ' y akı ndan ' ama yakl aşmadan , ti yatroya g i de r g ib i i zl e y i p eve dön­mekten i ba ret . Tu rizm endüstrisi müş­te ri y e a l ıştı ğ ı yaşam bi çim i ve konfo r­dan uzaklaşmadan , y e ni meka nl a r ve i nsan la r görüp 'se y re tme ' fı rsatı nı pa­za rl ı y o r. " ("Mekan, Kültür, İ ktidar" Ayşe öncü ve Petra Weyland, İ letişim Yay ı n­l a r ı , İstanbul 2005 )

Oturizm Mode rn i nsan ı n otu rd uğu y e rd e n kal k­madan s e yahat etmesi . Bu p rofi l e sa ­h ip gezgi n , yan i "Otu rist" e ğ e r iste rs e -hava l imanı ve otel d ı şı nda - zi ya ret etti ğ i ü lken i n topra kl a rı na a yak bas­madan ve kl i mal ı , tuval etl i , y eme k

OTU RİZM • 485

se rvisi yapabi l e n tu r otobüsünden h i ç i nmeden o ütün dünyay ı gezeb i l i r.

Panşehir Şeh i r hayatı n ı n panzeh i ri seyahat, tatil veya aktlvi te . Ama Bodrum, Anta lya , Çeşme g ibi metropol mutantı , ru hsuz, cüzzaml ı me kan la ra veya y u rtd ışı n da ki sı kı cı tu ri sti k desti nasyonl a rda d eğ i l ; kafa d i n l e y e bi l e ceğ i n iz , spor y ap ı p şe h ri n bi ri kti rdi ği zeh i ri sistemin izd e n atabi l e ceğ i niz , kuytu , h uzu rl u bi r y e r­d e .

Çekirge(k) aile Resto ra n , d i nl e nme tesisi veya tatil köy ü g ib i m e kan l a rda sü rü hal i n d e g e ­z e n , açı k büfe üzeri n e b i r ka ra bu l ut gibi çöke re k, n e var ne y oksa si l i p sü ­p ü re n , e nse - g e ri y e ri nde , boğazl a rı na d üş k ü n a n n e , baba ve ço c u kl a rd a n ol uşa n topl um bi rim i . "Çeki rd e k a i ­l e"n i n a l t katego ri l e ri n d e n b i ri si .

486 • OTUR İZM

Bu ai l e 1 e r, büfen i n yansım top1 ay ı p ön1 e ri n e geti ri r1 e r. Yi y e bi l e c ek1 e ri n ­d e n ç o k daha faz1as ın ı al d ı kl a rı i çi n d e masadakil e ri n ya rı sı çöpe g i de r.

Gemiatri servisi Yaşlı ve zeng i n tu rist1 e ri taşı yan l ü ks gem i . (Geriatri : Yaşl anma i l e i lg i l i sağ ­l ı k konu l a rı m i n cel e y e n tı p dal ı . Ge ri ­atri se rvis i : H a sta n e l e rd e yaşl ı l a rı n kal d ığ ı bö l üm . )

Kabirent Mısı r fi ravu n la rı nı n yağmacı l a ra ka rşı ön l em o1a ra k i nşa etti rd i kl e ri , karma­şı k l abi re ntl e rd e n ve ç ıkmaz kori d or­l a rdan ol uşan tuza k do lu meza rl a rı .

Sekszotik ülke B roşü rl e rd e " B ü y ül ü , g izeml i ve egzo­ti k uzak d i y a rl a r" d iye ta ri f e di l e n ; ama h e rkesi n hang i amaçla g id i l d i ğ i n i çok i y i bi l d iğ i , şehveteng i z fa ntezi l e r b e ­şiği Uzak Doğu ül kesi .

OTU RİZM • 487

Seyayahat Kond isyonuna ve ayakl a rı na g üvenen mace ra cı kimsel e ri n , yan i "seyayah la ­rı n , " sı rt ça ntal a rı nı y ü kl e ni p çı ktı kla rı tabana kuvvet y olcu l u k . Takd i r ed i l esi g i ri şi m .

Turistik (kali)tesis Çok ka r etme k i çi n h e r şey i n e n paço­zunu kul l anan , y ı kı k dökük otel ve ya tatil köy ü .

Karbela Kı ş mevsimi ge l i p sezon a çı l ması na rağmen , y ete rsiz ka r yağ ışı n edeni yl e , p i stl e ri k u p ku ru ka l a n , b u y ü z d e n müşte ri ç ekeme yi p za ra r e d e n kayak tesisi . . . (Ke rbe l a : Aşı rı ku ru y e r, çöl . Hz . H üsey i n ve aske rl e ri n i n kuşatma a ltı nda susuz bı ra kı l a ra k öl d ü rül d ü kl e ­ri savaş . )

Annematör Tatil köyl e ri nde , a n n e - babal a rı ra hat-

488 • OTURİZM

ça de nize - havuza g i rsi n , odada bi raz yal n ı z kala bi lsi n d i y e çoc u kl a rı oyal a ­yan , t ü rl ü tü rl ü şa kla banl ı k yapa ra k on l a rı eğ l e n di re n , neşe pı na rı ve sabı r küpü gö revli .

Dizti1a etmek U ça kta , otob üste yan ı n ızda otura n ka ­ba adamı n , sa n ki evi nde rahat kol t u­ğunda yemek son rası key i f çatı y o r gi ­

bi baca kl a rı n ı a y ı ra ra k , zate n da r o lan bö lgen izi i sti l a etmesi .

Me c b u re n d i zl e ri n iz i b i rl e şti ri rsi n i z , a rada bi r a çı p hafifçe dokundu ru rs unuz ki h e rifçi oğ l u mesaj ı al ı p bacakl a rı n ı toparl a sı n ; ama ne rde , h i ç o ra l ı ol maz. Yol a çı kı n ca da u y umaya başl a y ı p , ka ­fas ın ı omuzunuza daya r, tam ol u r.

Ko1dinasyon Seyahat sı rası n da yan ı n ı zda otu ra n ki ­şi y l e , d i rs ekl e ri n i zi kol dayama y e ri n e k o yma konusunda g el i şti rd iğ i n iz b i r-

OTUR İZM • 489

l i kte çal ı şma , i l eti şim ve eşg üdüm .

S i z d i rseğ i n izi a l ı rsı n ız , o koya r; be l l i bi r s ü re son ra te rsi ol u r. Bu ruti n y ol b o y unca böy l e g i de r. E ğe r u y um sağ ­l anamazsa sevimsiz ve eğ reti an l a r ya ­şan ı r. H oş o lmaz . . .

Desturizm Tü rk tu ri stl e ri n , vize deni l e n ve bi n bi r ezi y etl e a l ı nan i zi n son rası kabu l e di l ­d i kl e ri ü l ke l e re eğ l e nme k, d i n l e nmek, ta ri h i y e rl e r g ö rme k g i bi a ma çl a rl a y aptı kl a rı gezil e r. (Destu r: İ zi n , mü ­saad e . )

Tü rkl e r, ç o ğ u turizm desti nasyo n u bi l e olmayan 5 0 ü l keye e l l e ri ni kol l a rı n ı sal l a ya ra k g i re bi l i rken , l S O 'd e n fazla ül ke y e d e st u rsuz g i rme l e ri m ümkün olmamaktad ı r. B u ü lke le ri n çoğu , res­mi (di pl omati k , h ususi ve h i zmet) pa­sapo rt hami l i ; y eşi l , kı rmı zı ve d ipl o ­mati k pasapo rt sa h ibi Tü rkl e re d e vize

490 • DTUR İZM

sora rke n , İ ng i l t e re , Al manya , Avus­tra l y a ve Yunan ista n , haval iman l a rı n ­d a n tra nsit geçen Türk vata ndaşl a rı n a b i l e vi ze u y g ul amakta d ı r.

Süzrüngen Akden iz ve Ege kı y ı l a rı ndaki p laj la rda üstsüz g ü n e şl e n e n t u rist ka d ı n l a rı n yan l a rı na sü rü n e re k y aklaşı p , h e rkes sı rtüstü gü neşl e ni rke n o sü re kl i y üz ü ­koy u n pozi s y o n d a ka l a n , gö zl e ri n i kı rpmadan saatl e rce ku rban l a rı n ı s ü ­z en abaza ve y ı l ış ı k e rkek p rofi l i .

i ngiliz Dadı Tatil yö rel e ri n d e yazı n ta n ı ştı ğ ı yağ ı z Tü rk d e l i ka n l ı s ı y l a evl e n e n o l g u n , ze ng i n , y aban cı u y ru kl u kad ı n . Evl i l i k tam bi r kaza n - kazan veya "aza n -azan" a n l a şması d ı r . Tü rk g e n ç , e ko n omi k im kana ve Avru pa l ı y l a evl i o lma n ı n iti ­barı n a kavuşu r . . . Bu a rada ci nse l a çl ı ­ğ ı n ı da bastı rı r. Ya ba n cı ha tun i se , ke nd i ül kesi n d e ki e rke kl e rd e n g ö re -

OTU RİZM • 491

meyeceğ i i l g i ve sa h ipl e nmen i n üze ri ­ne çıtı r eşi n i l i şki y e g eti rdiği fi zi ksel d inamizmin keyfi n i s ü re r . . .

İ şte b u tü rün İ ng i l i z ol a nl a rı y l a i l g i l i bi r habe r: "Ayd ın ' ı n D id im i l çesi n de yaşa ­y a n İ ng i l i zl e ri n say ı sı a rtı y o r. S o n 3 y ı l da 5 Tü rkte n l ' i n i n İ ng i l i zl e rl e ev­l e nd iğ i D i d im 'de , y abancı ge l i n l e ri n y üzde 90 'ı nı n yaşı n ı n , Tü rk eşl e ri n den b ü y ü k ol d u ğ u be l i rti l i y o r. " (www. ntvmsnbc.com, 07 . 06 . 2005)

Kumsal Emanetler Pl ajda siz d e nize g i re rke n a rka daşı n ı za emanet etti ğ in i z g i ysi , cüzdan , gözl ü k, cep tel efo n u tü ründen d eğe rl i eşyan ız .

Kuru borsa Seyya r satı cı l a rı n , sı ca k yaz g ü n ü plaj ­da susuzl u ktan d i l i damağı k u ruyan ki ­şil e ri n zor d u rum la rı n d an i stifade e d e ­re k i ki y u d um s u y u , b i r kutu gazozu fa ­h iş fi yatl a ra satmala rı .

492 • OTU RİZM

Birkini Üstsüz g üneşl e n e n kad ı n ı n , t ek pa rça ­dan ol uşa n mayosu .

Suvalet Plaj daki üşeng e ç ve ra hat i nsa n l a rı n i hti yaç gi d e rme k i çi n kuJ Ja n d ı kl a rı d o ­ğ a l tuval et .

Vurizm Av tu rizmi . " Patl a y a n " turi zm im izi n karl ı ama üzücü bi r dah . Türki y e ' d e tu ­ristl e r, b edel i ka rşıhğ ı , b ü y ü k av ha y ­van l a rı ndan a y ı , ç e ngel b o y nuzl u dağ ke çisi , yaban ke çisi , yaban domuzu ,

vaşak, kurt, çaka l , ti l ki avl ayabi lmek­ted i rl e r.

Hela-ketzede Şeh i rl e ra rası y o l cu l u k yapa rke n be nzi n istas yonla rı ndaki veya kon a kl ama te ­sisl e ri n d e ki i ğ re n ç tuval etl e re g i rme k zoru n da kala n kimse .

OTUR İZM • 493

İ ç e ri y e g i re rsi niz , o rtam bi r felaketti r; ama başka ça re n i z y o ktu r . M e cbu r, h i çb i r y e re d o ku nmadan , i şi ni zi ha l l et­meye bakarsı n ız . E l i ni zi b i l e y ı kama ­dan çı kı p b u korkunç d e n e yim i n şoku ­n u üzeri nizden atmaya çal ı şı rs ın ız.

Yazgelişmiş ülke 20 . y üzy ı l ı n o rta la rı na kada r e konom ik sorun l a rl a boğuştu kta n s on ra , patl a ­y a n yaz turizmi say es inde zeng in l eşe ­re k sı n ıf atl a y a n ü l ke . ö rn eğ i n İ spa n ­y a , Porte kiz v e Yunan ista n .

Yerdiven/yürüyen yerdiven B ü y ü k hava l iman l a rı nda y ol cu l a rı n , termina l a ra l a rı gi bi uzun mesafel e ri h ı zl ı ve y orulmadan katetme k i çi n ku l ­l a n d ı kl a n h a re ket l i b an t . Yü rü y e n me rdive n i n y e rde işl e y e n ve rsi y o nu .

Yüztaban Suda ga ri p h a re ketl e r yapa ra k yüzme ­y e ça l ışa n , y ete n e ksiz kimse . Klas ik

494 • OTU RİZM

fi g ü rl e ri h e r ku laçta kafa y ı bir sağa b i r so la çevi rmel e ri d i r. Bu kişi l e r çoğu za ­man " y üzen bazl ı k" yapa rl a r ve a yakl a ­rı n ı y e re bası p yüzü yo rmuş g ib i i l e r­l e rl e r. Nası l d üztaban l a r aske re al ı n ­mazsa , bun l a r da d enizci o l amazl a r.