ANALIZA FINANSOWA NA PRZYKADZIE AGRO-HANDEL SP. Z O.O. W LATACH 2002-2005

FIRMY

WSTP .................................................................................................................................2 1. ZAKRES I CELE ANALIZY FINANSOWEJ .............................................................41.1. POJCIE I ZNACZENIE ANALIZY FINANSOWEJ W ZARZDZANIU JEDNOSTKAMI GOSPODARCZYMI .. 4 1.2. ISTOTA, PRZEDMIOT I ZAKRES ANALIZY EKONOMICZNEJ ................................................................ 7 1.3. CHARAKTERYSTYKA SPRAWOZDA FINANSOWYCH WYKORZYSTYWANYCH JAKO RDAINFORMACJI W ANALIZACH FINANSOWYCH ......................................................................................... 10

1.3.1. BILANS.......................................................................................................................................................... 14 1.3.2. RACHUNEK ZYSKW I STRAT ................................................................................................................... 19 1.3.3. RACHUNEK PRZEPYWW RODKW PIENINYCH ......................................................................... 23

1.4. METODY ANALIZY FINANSOWEJ ................................................................................................... 27 1.5. RODZAJE ANALIZY FINANSOWEJ ................................................................................................... 36

2. CHARAKTERYSTYKA ZAKADW MISNYCH AGRO-HANDEL SP. Z O.O. 412.1. SPKA Z OGRANICZON ODPOWIEDZIALNOCI JAKO FORMA ORGANIZACYJNO-PRAWNAPODMIOTW PROWADZCYCH DZIAALNO GOSPODARCZ W POLSCE ........................................... 41

2.2. RYS HISTORYCZNY, PRZEDMIOT DZIAALNOCI ORAZ CELE SPKI ............................................ 52 2.3. ZARZDZANIE I PERSONEL FIRMY ................................................................................................ 56 2.4. CHARAKTERYSTYKA RYNKU, NA JAKIM DZIAA SPKA ............................................................. 59 2.5 POZYCJA BADANEJ SPKI NA RYNKU ........................................................................................... 61

3. ANALIZA SPRAWOZDA FINANSOWYCH .........................................................643.1. ANALIZA SYTUACJI MAJTKOWEJ W OPARCIU O AKTYWA BILANSU............................................. 64 3.2. ANALIZA SYTUACJI KAPITAOWEJ NA PODSTAWIE PASYWW BILANSU....................................... 70 3.3. WSTPNA OCENA KSIGOWEJ WIELKOCI WYNIKU FINANSOWEGO .............................................. 82 3.4. ANALIZA PIONOWA I POZIOMA RACHUNKU Z PRZEPYWW RODKW PIENINYCH ................. 87 3.5. WYKORZYSTANIE ANALIZY WSKANIKOWEJ DO OCENY SYTUACJI FINANSOWEJ FIRMY .............. 923.5.1. ANALIZA PYNNOCI FINANSOWEJ......................................................................................................... 97 3.5.2. WSKANIKOWA OCENA RENTOWNOCI...............................................................................................104 3.5.3. OCENA SPRAWNOCI DZIAANIA ..........................................................................................................108 3.5.4. ANALIZA WSPOMAGANIA FINANSOWEGO............................................................................................113

ZAKOCZENIE .............................................................................................................117 BIBLIOGRAFIA .............................................................................................................120 SPIS TABEL ....................................................................................................................123 SPIS WYKRESW .........................................................................................................124 SPIS SCHEMATW.......................................................................................................125

1

Wstp

Zarzdzanie przedsibiorstwem traktowane jako cigy proces podejmowania decyzji, ktrych trafno decyduje o skutecznoci i podanym poziomie ekonomicznym dziaa gospodarczych, komplikuje si, w warunkach duej zmiennoci otoczenia i wzrastajcej konkurencji. Jednym z podstawowych warunkw efektywnego dziaania firmy, jest analiza osiganych rezultatw gospodarowania. Kierownictwo firmy, aby sprawnie zarzdza, musi posiada dobre rozeznanie rzeczywistej efektywnoci podejmowanych w przeszoci decyzji. Uzyskiwane wyniki mog, bowiem bd to nasuwa konieczno zmiany dotychczasowych sposobw postpowania, bd te potwierdza suszno prowadzonej polityki. Analiza osiganych wynikw

gospodarowania jest take niezbdna wacicielom, ktrzy opierajc si na jej wynikach, mog dokona oceny pracy kierownictwa firmy i podj stosowne decyzje personalne. Podejmowanie decyzji strategicznych, ktre okrelaj podstawowe cele gospodarcze jak i decyzji operacyjnych oraz taktycznych majcych za zadanie likwidacj niepodanych odchyle od zaoonych celw oraz wczesne ich wykrywanie wymaga staego dopywu penych, szybkich i rzetelnych informacji. Analiza finansowa jest jednym z waniejszych narzdzi podejmowania decyzji i oceny osiganych przez podmiot gospodarczy efektw. Stanowi najstarszy historycznie dzia analizy ekonomicznej. Pocztkowo opieraa si tylko na analizie bilansu oraz rachunku wynikw. Pierwsze prby oceny wskanikw finansowych przedsibiorstwa zostay dokonane ju w drugiej poowie XIX stulecia. Porwnanie bilansu zapocztkowa w 1870 r. L. Cohstaedt twrca dziennikarskiej krytyki bilansu1. W obecnej praktyce gospodarczej analiza finansowa obejmuje zagadnienia takie jak, istot i wstpn analiz sprawozda finansowych, badanie kondycji finansowej przedsibiorstwa, w szczeglnoci jego pynnoci finansowej, stopnia zaduenia, sprawnoci dziaania, zyskownoci oraz oceny rynkowej wartoci akcji i kapitau. Analiza finansowa pozwala na badanie czynnikw ksztatujcych wyniki finansowe przedsibiorstw, badanie dochodw ze

1

T. Waniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsibiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowoci w Polsce, Warszawa 2002, s. 8.

2

sprzeday oraz kosztw wasnych, co stanowi podstaw do podejmowania decyzji dotyczcych zarwno biecej jak i przyszej dziaalnoci gospodarczej. Reasumujc analiza finansowa zaspokaja podstawowe potrzeby informacyjne kierownictwa przedsibiorstw i wpywa w ten sposb na poziom zarzdzania. Wpyw ten odzwierciedla si w efektywnoci gospodarowania i w sytuacji finansowej podmiotw gospodarczych. Dziki tym walorom, a take ze wzgldu na due zapotrzebowanie w otoczeniu przedsibiorstwa (akcjonariusze, banki, dostawcy, odbiorcy), analiza finansowa zaczyna zajmowa wysok pozycj wrd funkcji zarzdzania i coraz czciej zaliczana jest do funkcji podstawowych przedsibiorstwa. Celem niniejszej pracy jest analiza finansowa firmy Agro-Handel Sp. z o.o. w latach 2002-2005 oraz prba przedstawienia analizy finansowej jako instrumentu sucego do poznania i oceny przebiegu procesw gospodarczych oraz wykorzystania ich w rozwoju przedsibiorstwa. Praca skada si z trzech rozdziaw. Pierwszy z nich stanowi blisze zapoznanie si z tematyk analizy finansowej jako instrumentu sprawnego zarzdzenia

przedsibiorstwem. Okrela istot, funkcj i zakres wspczesnej analizy finansowej. Wyjania pojcie i przedmiot analizy oraz charakteryzuje podstawowe metody i rodzaje analizy finansowej. Ponadto prezentuje podstawowe sprawozdania finansowe, ich budow oraz przydatno w analizie finansowej jak rwnie podstawy prawne ich sporzdzania. W rozdziale drugim przedstawiona zostaa oglna charakterystyka spki bdcej obiektem bada. Przedstawiono genez i rozwj przedsibiorstwa, struktur organizacyjn, a take charakterystyk produkcji oraz jej rozmiary. Omwiono rwnie sytuacj w otoczeniu konkurencyjnym i tzw. makrootoczeniu. Waciwa analiza finansowa spki Agro-Handel zostaa zawarta w rozdziale trzecim. Analiz zosta objty bilans spki sporzdzony na koniec lat 2002-2005, rachunek zyskw i strat oraz rachunek przepyww pieninych, gdzie przyjrzano si zmianom w strukturze majtku oraz rdom jego finansowania. Przedstawiono rwnie podstawowe obszary zastosowania analizy wskanikowej, rodzaje wskanikw oraz interpretacj wynikw pod ktem ich przydatnoci dla osb zarzdzajcych firm. Dokonano take analizy wskanikowej wedug najczciej stosowanego w praktyce gospodarczej zestawu wskanikw tj. wskanikw pynnoci, sprawnoci dziaania, wspomagania finansowego, rentownoci. Prac kocz wnioski bdce syntez gwnych myli zawartych w niniejszych rozwaaniach. 3

1. Zakres i cele analizy finansowej1.1. Pojcie i znaczenie analizy finansowej w zarzdzaniu jednostkami gospodarczymi

Analiza jest to metoda badawcza polegajca na rozbiorze, rozoeniu okrelonej caoci na skadniki i badaniu poszczeglnych cech, waciwoci przedmiotu. Analiz stanw i procesw ekonomicznych nazywa si analiz ekonomiczn. Jest ona instrumentem sucym do poznania rzeczywistoci gospodarczej. Analiza ekonomiczna to rwnie metoda badania procesw gospodarczych, polegajca na rozpatrywaniu zwizkw najczciej ilociowych, zachodzcych pomidzy poszczeglnymi elementami tych procesw. Moe by stosowana zarwno do badania zjawisk i procesw gospodarczych zachodzcych w skali gospodarki (analiza makroekonomiczna), jak rwnie zjawisk i procesw wystpujcych w ramach poszczeglnych jednostek gospodarczych i instytucji (analiza mikroekonomiczna). Zarzdzanie finansami polega na optymalizacji biecych i przyszych procesw gospodarczych poprzez wymuszanie podejmowania przedsiwzi efektywnociowych. Niezbdnym warunkiem sprawnego zarzdzania finansami firmy jest nie tylko znajomo istoty rynku, zasad jego funkcjonowania, instytucji na nich wystpujcych, lecz take dziaanie praw ekonomicznych. W tym celu dokonuje si analizy finansowej. Proces budowy nowego systemu spoeczno-gospodarczego w warunkach gospodarki rynkowej i zwizane z ni oczekiwania wymagaj rozwoju przedsibiorstw. Osignicie tego nie byoby jednak moliwe bez cigego udoskonalania procesw planowania, biecej kontroli i sterowania. Zarzdzanie przedsibiorstwem traktowane jako cigy proces podejmowania decyzji, ktrych trafno decyduje o skutecznoci i podanym poziomie ekonomicznym dziaa gospodarczych, komplikuje si, w warunkach duej zmiennoci otoczenia i wzrastajcej konkurencji. Okrelenie strategii przedsibiorstwa i jej realizacja gwarantujca sukces, w warunkach istniejcej ostrej konkurencji wywouje zapotrzebowanie na analiz ekonomiczn. Rozwojowi wymienionej analizy sprzyja przede wszystkim zmiana istoty i charakteru przedsibiorstwa, ktre w warunkach gospodarki rynkowej odzyskao pen samodzielno i stao si penoprawnym podmiotem stosunkw gospodarczych.

4

W zwizku z tym, e zaczo prowadzi dziaalno na wasny rachunek jest bardziej zainteresowane rezultatem swych dziaa2. Analiza osignitych wynikw gospodarowania jest niezbdna do prawidowego funkcjonowania przedsibiorstwa. Analiza ekonomiczna umoliwia stawianie diagnoz, uatwia podejmowanie decyzji, a take sprzyja racjonalizacji procesw gospodarczych, zarwno w skali

makroekonomicznej, jak i mikroekonomicznej Warunkiem efektywnego dziaania firmy jest analiza osiganych rezultatw gospodarowania. Kierownictwo firmy, aby sprawnie zarzdza, musi posiada dobre rozeznanie rzeczywistej efektywnoci podejmowanych w przeszoci decyzji. Uzyskiwane wyniki mog, bowiem bd to narzuca konieczno dotychczasowych sposobw postpowania, bd te potwierdzi suszno prowadzonej polityki. Cech charakterystyczn analizy ekonomicznej w gospodarce rynkowej jest bezporednie wykorzystanie jej w procesie zarzdzania (planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrola). Analiza ekonomiczna to spjnik midzy funkcjami planowania i kontroli. Istota kontroli gospodarczej polega na porwnaniu dwch stanw tych samych zjawisk gospodarczych stanu faktycznego ze stanem podanym w celu ustalenia odchyle oraz wyjanienia przyczyn i skutkw wystpujcych rnic. Wyniki analizy ekonomicznej stanowi podstaw do weryfikacji susznoci decyzji podjtych w przeszoci oraz ustalenia punktu wyjcia zamierze biecych i przyszych. W biecej dziaalnoci przedsibiorstwa dostarcza informacji o zakceniach w tej dziaalnoci w stosunku do standardw, norm, planw. W fazie oceny okresw przeszych jest rdem informacji o efektywnoci gospodarowania oraz pozycji przedsibiorstwa w brany i na rynku. Pozwala dobrze przygotowa strategi rozwoju przedsibiorstwa, w oparciu, o ktr bdzie realizowana przysza dziaalno firmy. Ocena zaprezentowana na podstawie danych liczbowych zawartych

w sprawozdaniach finansowych, dostarcza oglnych informacji o sytuacji majtkowej i finansowej przedsibiorstwa. Celem pogbienia tego przeprowadza si dalsze, szczegowe analizy. Jedn z form badania bilansu oraz rachunku wynikw jest wanie analiza wskanikowa. Analiza wskanikowa polega na wyraaniu rnych sfer dziaalnoci firmy

2

W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE., Warszawa 2005, s. 9-11.

5

za pomoc wskanikw. Na podstawie zmian w wielkoci wskanikw ocenia si wybrane, wsze lub szersze, dziedziny tej dziaalnoci3. Analiza wskanikowa w odniesieniu do badania sprawozda finansowych obejmuje obliczanie wskanikw finansowych, konstruowanych w oparciu o dane z bilansu oraz rachunku wynikw i porwnanie ich wielkoci w czasie, z wielkoci wzorcow lub midzy rnymi jednostkami gospodarczymi. W przypadku oceniania dziaalnoci przedsibiorstwa za okres, dla ktrego nie sporzdza si sprawozdania finansowego, np.: za okres jednego miesica, podstaw ustalenia wskanikw finansowych stanowi mog zamknicia kont syntetycznych, dokonywane, co miesic, zgodnie z wymogami sprawozdawczoci statycznej i koniecznoci skadania miesicznych deklaracji

podatkowych. Czstsze obliczanie wskanikw jest moliwe w przypadku prowadzenia skomputeryzowanej ksigowoci. W gospodarce rynkowej szczeglnego znaczenia nabieraj porwnania

wskanikw w przestrzeni, a wic pomidzy poszczeglnymi przedsibiorstwami. Porwnania w przestrzeni pozwalaj oceni pozycje firmy na rynku: czy jest ona najlepsza, najgorsza czy te przecitna. Takie porwnania s niezbdne w sytuacji podejmowania decyzji o przyszoci przedsibiorstwa: firma o najgorszej kondycji finansowej ma najmniejsz szans przetrwania na rynku, ma ona, bowiem trudnoci w uzyskiwaniu kapitaw dla dalszego funkcjonowania. Porwnania w przestrzeni s istotne dla poyczkodawcw i kredytodawcw, potencjalnych inwestorw i odbiorcw, pracownikw i caego spoeczestwa. Porwnania w przestrzeni wymagaj publikowania danych o maksymalnej, minimalnej i przecitnej wielkoci wskanikw finansowych w danej brany. Niestety, w Polsce od szeregu lat dane takie nie s publikowane. Istnieje jedynie moliwo obliczania niektrych wskanikw w oparciu o bilanse publikacyjne (tzn. bilanse roczne spek akcyjnych, ktrych akcje s przedmiotem obrotu rynkowego oraz publikowane bilanse spek z ograniczon odpowiedzialnoci, charakteryzujcych si du iloci udziaowcw), a take moliwo obliczania wskanikw przecitnych dla wybranych bran w oparciu o rocznik statystyczny. Brak porwnywalnoci moe doprowadzi do bdnych wnioskw4.

3

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, K. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty; Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Lanego we Wrocawiu, Wrocaw 2003, s. 12. 4 B. Olzacka, R. Paczyska-Gociniak; Jak ocenia firm, ODDK, Gdask 2004, s. 59.

6

Wskaniki finansowe s wskanikiem informacji dla rnych grup odbiorcw. Dostawcy i banki udzielajce kredytw krtkoterminowych s przede wszystkim zainteresowane ocen pynnoci biecej firmy. Dla nich wane s, zatem wskaniki okrelajce zdolno firmy do wywizywania si z zobowiza krtkoterminowych. Kredytodawcy udzielajcy kredytw na duszy okres s zainteresowani zdolnoci firmy do generowania gotwki oraz oceny ryzyka finansowego w duszym czasie. Waciciele firmy, akcjonariusze s zainteresowani poziomem rentownoci i ryzyka zwizanego z dziaalnoci firmy. Kierownictwo firmy jest zainteresowane wszystkimi aspektami analizy finansowej, poniewa odpowiada za biec i perspektywiczn dziaalno firmy. Uwzgldniajc zakres danych, zawartych w bilansie oraz w rachunku wyniku, moliwoci budowy wskanikw finansowych s bardzo due. Z tego te wzgldu dokonuje si wyboru wskanikw o podobnej treci ekonomicznej i grupuje w zestawy, wykorzystywane dla oceny poszczeglnych dziedzin dziaalnoci przedsibiorstwa rodzaj i liczba wskanikw, z jakich si korzysta w badaniach analitycznych, zmieniaj si w miar rozwoju analizy ekonomicznej jako dyscypliny naukowej i w miar rozwoju analizy ekonomicznej jako dyscypliny naukowej i w miar zmian w systemie zarzdzania przedsibiorstwem. Tre wskanikw analitycznych, a przede wszystkim ich konstrukcja, ma duy wpyw na obiektywno, dokadno i kompletno wynikw prac analitycznych5. 1.2. Istota, przedmiot i zakres analizy ekonomicznej

Przez wiele lat analiza ekonomiczna przeksztacaa si w odrbn dyscyplin naukow. Jest cile powizana z wieloma dyscyplinami naukowymi takimi jak: statystyka, rachunkowo, finanse, marketing, matematyka, planowanie, technologia. Jest ona, zatem nie tylko dyscyplin naukow, ale i dziaaniami praktycznymi. Stale wzrasta przydatno oraz atrakcyjno analizy ekonomicznej w procesach zarzdzania przedsibiorstwem, bowiem czy ona teraniejsz dziaalno przedsibiorstwa z jego przyszymi rezultatami.

J. Suowska, Problemy analizy porwnawczej wynikw ekonomicznych przedsibiorstw, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Gdaskiego Nr 20, Gdask 1995, s. 143.

5

7

Celem przeprowadzenia analizy ekonomicznej jest6: sporzdzanie charakterystyki liczbowej ilustrujcej dziaalno przedsibiorstwa oraz pozwalajcej na ocen uzyskiwanych wynikw, wykrycie i ustalenie czynnikw majcych wpyw na realizacj podjtych przedsiwzi gospodarczych, okrelenie przewidywanych wynikw na podstawie informacji o stanie czynnikw wytwrczych, jakimi dysponuje przedsibiorstwo oraz o zmianach w jego otoczeniu, podejmowanie decyzji zarzdczych, sucych podnoszeniu efektywnoci dziaania przedsibiorstwa i jego rozwoju. Ze wzgldu na du rnorodno zagadnie wchodzcych w zakres bada analitycznych przyjmuje si najczciej podzia analizy ekonomicznej, zwany rwnie klasycznym na dwa zasadnicze dziay: analiz techniczno ekonomiczn i analiz finansow. Analiza techniczno-ekonomiczna koncentruje si na ocenie rzeczowych

i osobowych aspektw funkcjonowania przedsibiorstwa. Analizie poddaje si ilo, jako i struktur dziaalnoci wytwrczej, stopie nowoczesnoci wytwarzania, wyposaenie i majtek trway, procesy zaopatrzenia w surowce i materiay, magazynowanie, gospodarowanie zatrudnieniem itp. Natomiast analiza finansowa dotyczy caoksztatu finansowych aspektw funkcjonowania przedsibiorstwa. Dlatego te trudne jest jednoznaczne okrelenie obszarw tej analizy. Do podstawowych zagadnie nalecych do analizy finansowej mona zaliczy: wstpn i rozwinit analiz sprawozda finansowych (bilansu, rachunku wynikw, rachunku przepyww pieninych), analiz wskanikow, wynik finansowy i czynniki go ksztatujce, koszty dziaalnoci, dochody ze sprzeday, rentowno, pynno, kapita obrotowy, ocen procesw inwestycyjnych, rde finansowania7. Znaczenie analizy finansowej przedsibiorstwa sprawia, e jej zakres jest stosunkowo szeroki. Przedmiot i zakres analizy finansowej w gospodarce rynkowej nie ma charakteru jednolitego, gdy zaley to min.: od szczegowoci danych, moliwoci pozyskania informacji, czy podmiotu oceniajcego.

6

Z. Leszczyski, A. Skowronek Mielczanek; Analiza ekonomiczno finansowa firmy, Difin, Warszawa 2000, s. 13. 7 J. Wickowski, Analiza ekonomiczna w przedsibiorstwie przemysowym, PWE, Warszawa 2000, s. 25.

8

Niemniej w kadym przypadku przedmiotem bada pozostaje8: struktura aktyww (proporcje midzy majtkiem trwaym i obrotowym, rotacja rodkw, polityka inwestycyjna i umorzeniowa), finansowanie (zmiany kapitau, pochodzenie kapitau, struktura pasyww, terminowo spaty zobowiza, bezpieczestwo finansowe), pynno rodkw (zdolno patnicza, upynnianie majtku, pokrycie majtku kapitaem), zysk (ocena wielkoci absolutnych i relatywnych analiza rentownoci).

Na przedmiot analizy finansowej mona spojrze nie tylko od strony problemowej (przedmiotowej) istotny jest take zakres czasowy, przestrzenny i podmiotowy. Istot oraz zakresy analizy i ich przedmiot przedstawia Schemat 1. Schemat 1: Istota, zakres i przedmiot analizy finansowej

ANALIZA FINANSOWAI S T O T AAnaliza efektywnoci dziaalnoci przedsibiorstwa Analiza sytuacji majtkowej i finansowej przedsibiorstwa

ZAKRES PRZEDMIOTOWY: - przychody - koszty - wynik finansowy - efektywno - pynno finansowa - majtek - kapita - sytuacja finansowa

ZAKRES PODMIOTOWY: - przedsibiorstwo jako cao - samodzielne jednostki wewntrzne przedsibiorstwa

ZAKRES I PRZEDMIOT

ZAKRES PRZESTRZENNY: - rozwizania systemowe - uwarunkowania rynkowe - pozycja przedsibiorstwa na rynku

ZAKRES CZASOWY: - dziaalno przesza - dziaalno bieca - dziaalno przysza

rdo: Opracowano na podstawie: W. Gabrusewicz opt. cit., s. 19, 23.

8

T. Waniewski, W. Skoczylas op. cit., s. 10-11.

9

W dziaalnoci gospodarczej kadego przedsibiorstwa powinna by stosowana zasada racjonalnego gospodarowania. Istot tej zasady jest zapewnienie takiego gospodarowania, aby przy danym nakadzie rodkw otrzyma maksymalny stopie realizacji celu, albo przy danym stopniu realizacji celu uy minimalnego nakadu rodkw. Przypatrujc si przedmiotowi analizy finansowej w przedsibiorstwie jako zoonej caoci, wyrni moemy dwa podstawowe jego elementy takie jak: wyniki finansowe oraz stan finansowy. Wyniki finansowe s ujciem dynamicznym i ustalane s za pewien okres jako suma wynikw narastajcych w cigu miesica, kwartau lub roku. Wyniki finansowe to zyski lub straty ujte w wielkociach brutto lub netto. Wpywaj na nie czynniki takie jak: przychody ze sprzeday, koszty wasne, rozliczenia w formie podatkw, dotacje, dywidendy, itp. Efekty finansowe s okrelane przez wskaniki rentownoci jako relacje wyniku finansowego do obrotu, zaangaowanych zasobw osobowych, majtkowych lub kapitaowych. Osignity wynik finansowy prowadzi do dodatnich lub ujemnych zmian stanu finansowego przedsibiorstwa. Jest to cisa zaleno statystycznego i dynamicznego ujcia przedmiotu analizy. Natomiast stan finansowy jest ujciem statycznym przedmiotu analizy. Ustala si go na okrelony moment. Skada si on z trzech elementw. Pierwszy z nich to stan wyposaenia przedsibiorstwa w skadniki majtku trwaego i obrotowego, kolejny to rodki zaangaowane w inwestycje i wartoci niematerialne oraz finansowe pokrycie tych skadnikw z kapitaw wasnych lub obcych. Wie si to z ksztatowaniem pozycji finansowej przedsibiorstwa, jego zdolnoci patnicz i kredytow, efektywnym lokowaniem rodkw pieninych, w tym zagospodarowaniem osignitych nadwyek finansowych.9. 1.3. Charakterystyka sprawozda finansowych wykorzystywanych jako rda informacji w analizach finansowych

Podstaw podejmowania analizy ekonomicznej powinny by odpowiednie materiay rdowe o charakterze wewntrznym i zewntrznym. Waciwy dobr tych materiaw (w tym gwnie sprawozdawczoci finansowej), a take ich weryfikacja, to podstawowe czynniki okrelajce jako analizy. Weryfikacja sprawozdawczoci

9

L. Bednarski, Analiza Finansowa w przedsibiorstwie, PWE, Warszawa 2001, s. 9-11.

10

przedsibiorstwa w systemie gospodarki rynkowej naley do tych prac specjalistw rachunkowoci i finansw, ktrymi s w Polsce biegli rewidenci. Jako przeprowadzonej analizy, a zatem i jej uytecznoci w zarzdzaniu przedsibiorstwem, zaley w duej mierze od charakteru i rodzaju wykorzystywanych informacji rdowych. Dobr i weryfikacja podstaw rdowych analizy wpywa w istotnym stopniu na rzetelno i obiektywno dokonanych ocen. Materiay niestarannie przygotowane, niekompletne, niewaciwie zweryfikowane, mog prowadzi do podjcia bdnych decyzji i tym samym uniemoliwi skuteczne dziaanie. W ramach prac analitycznych zwizanych z ocen dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstwa, obok waciwej analizy porwnawczej i przyczynowej, na wyrnienie zasuguje10: zebranie i weryfikacja materiaw rdowych, opracowanie i prezentacja wynikw przeprowadzonej analizy. Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy ekonomicznej jest dobr i weryfikacja materiaw rdowych. Decyduje to w duej mierze o jakoci prowadzonej analizy. Materiay niekompletne lub niestarannie zweryfikowane sta si mog przyczyn bdnych ustale i std uniemoliwia wycignicie poprawnych wnioskw oraz podjcie skutecznego dziaania. Materiay rdowe wykorzystywane zarwno na potrzeby analizy finansowej, jak i caej analizy ekonomicznej

w przedsibiorstwie mona oglnie podzieli na dwie grupy. Pierwsz grup stanowi materiay wewntrzne - zawierajce dane o przedsibiorstwie, drug natomiast materiay zewntrzne, informujce o otoczeniu przedsibiorstwa11. Klasyfikacj podstawowych rde informacji przedstawia Schemat 2. Dane o przedsibiorstwie mog mie charakter ewidencyjny i poza ewidencyjny. Materiay ewidencyjne maj znaczenie podstawowe i wynikaj z prowadzonej w danym przedsibiorstwie ewidencji. rdem informacji liczbowych s: ksigowo, kalkulacja ewidencyjna, sprawozdawczo finansowa i rzeczowa, poprzednie analizy ekonomiczne, plany, dokumentacja konstrukcyjno-technologiczna oraz inna dokumentacja obrazujca dziaalno przedsibiorstwa. Informacje do sporzdzania analizy powinny dotyczy kilku okresw, poniewa wtedy bdzie zachowany warunek porwnawczy badanych zjawisk oraz bdzie istniaa moliwo okrelenia tendencji rozwoju poszczeglnych zjawisk12.

10 11

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, K. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty op. cit., s. 26. L. Bednarski op. cit., s. 32. 12 M. Sierpiska, T. Jachna; Ocena przedsibiorstw wedug standardw wiatowych, PWN, Warszawa 2004, s. 19.

11

Schemat 2: Klasyfikacja podstawowych informacji wykorzystywanych analizie ekonomiczno-finansowej RDA INFORMACJI

INFORMACJE Z PRZEDSIBORSTW

INFORMACJE ZEWNTRZNE

POZOSTAA SPRAWOZDAWCZO

PODSTAWOWA SPRAWOZDAWCZO FINANSOIWA

POZOSTAE PIERWOTNE RDA

BILANS

RACHUNEK WYNIKW

RACHUNEK PRZEPYWW PIENINYCH

KWARTALEN SPRAWOZDANIA FINANSOWE

GUS

PRASA FACHOWA

RYNEK

INTERNET

rdo: Z. Leszczyski A. Skowronek-Mielczarek, op. cit., s. 34.

Podstawowym materiaem rdowym analizy ekonomicznej jest sprawozdawczo przedsibiorstwa, ktr z uwagi na tre danych mona podzieli na sprawozdawczo rzeczow i finansow. Sprawozdawczo finansowa uwzgldniajca dane liczbowe wyraone w jednostkach pieninych, sporzdzana w oparciu o ewidencj ksigow, wykorzystywana jest przede wszystkim jako podstawa rdowa analizy finansowej. Sprawozdawczo ekonomicznej. Naley jednak zaznaczy, e czsto dla dokonania wszechstronnej oceny jakiego zagadnienia niezbdne jest wykorzystanie z danych zarwno sprawozdawczoci finansowej jak i rzeczowej13. Sporzdzanie sprawozdawczoci finansowej przez podmioty prowadzce rzeczowa natomiast suy potrzebom analizy techniczno

dziaalno gospodarcz jest obligatoryjne.. Aby sprawozdanie finansowe mogo peni swoj funkcj informacyjn, jednostka musi stosowa okrelone przez ustaw zasady rachunkowoci, rzetelnie i jasno przedstawiajc sytuacj majtkow i finansow oraz wynik finansowy. Dla zachowania przejrzystoci, rzetelnoci, wiarygodnoci

i porwnywalnoci informacji, sprawozdawczo podlega regulacji prawnej. Podstaw tej13

M. Bluszcz, Sprawozdanie finansowe i jego analiza, Wydawnictwo Primath, Warszawa 2001, s. 43.

12

regulacji, stanowi kodeks handlowy, prawo podatkowe, ustawa o rachunkowoci oraz przepisy i ustalenia okrelane przez Ministerstwo Finansw czy Gwny Urzd Statystyczny14. Podstawowe zasady, wedug ktrych naley sporzdza sprawozdania finansowe, to15: zrozumiao (przejrzysto) sposb prezentacji powinien umoliwia atwo ich rozumienia przez uytkownikw, gwarantowa czytelno informacji, istotno decyduje o niej zarwno kwota, jak i charakter informacji; dane s istotne, gdy ich pominicie lub znieksztacenie moe wpyn na decyzje gospodarcze, podejmowane przez uytkownikw sprawozdania finansowego, wiarygodno wpywa na ni brak istotnych bdw, rzetelne i wierne odzwierciedlenie wszelkich zdarze, przewaga treci ekonomicznej nad form, bezstronno, kompletno i stosowanie zasady ostronej wyceny, sprawdzalno wszystkie informacje musz by powizane w sposb umoliwiajcy ich sprawdzenie z dokumentami rdowymi, cigo i porwnywalno w kolejnych latach powinny by stosowane te same metody wyceny i prezentacji; w przypadku zmian konieczne jest sporzdzenie informacji umoliwiajcej porwnanie poszczeglnych okresw. Niezalenie od formy organizacyjnej, prawnej i wasnociowej prowadzce ksigi rachunkowe na zasadach ustalonych w ustawie zobowizane s do sporzdzania sprawozdawczoci obejmujcej bilans, rachunek wynikw oraz informacj dodatkow wedug wzorw stanowicych zacznik do ustawy. Tak, wic trzy wzajemnie ze sob powizane rda przedstawia nam zarwno dane o finansach przedsibiorstwa jak i ocen finansowej kondycji jednostek dziaajcych w sferze biznesu. Ocena przedsibiorstwa przez pryzmat finansw moliwa jest jedynie w oparciu o czne wykorzystanie wszystkich trzech sprawozda. Poszczeglne czci sprawozdania finansowego s ze sob wzajemnie powizane, przedstawiaj, bowiem cho w rnym aspekcie to samo przedsibiorstwo, obejmuj skutki tych samych zdarze gospodarczych. Kade z tych sprawozda spenia okrelon rol. Bilans stanowi swoisty raport o kondycji finansowej przedsibiorstwa, charakteryzujc jednoczenie na okrelony moment czasowy jego struktur majtkow oraz rda finansowania majtku. Warto14 15

Z. Leszczyski, A. Skowronek-Mielczarek opt. cit., s. 20. Ustawa z dnia 29.09.1994 r. - o rachunkowoci , Dz.U z 2002 nr 76, poz. 694 z pn. zm.

13

poznawcza bilansu polega jednak i na tym, e porwnujc stany pocztkowe i kocowe moemy stwierdzi okrelone tendencje zmian. Rachunek wynikw jest z kolei raportem o dokonaniach przedsibiorstwa w cigu okresu sprawozdawczego i wszystkie wielkoci s w tym sprawozdaniu strumieniami finansowymi sprowadzonymi do konkretnego przedziau czasowego. Zestawienie przepywu rodkw pieninych, jakkolwiek bardzo poyteczne pod pewnymi wzgldami, to jednak nie zawiera informacji niezbdnych do okrelenia kondycji finansowej i stwierdzenia, czy przedsibiorstwo jest rentowne. Przepywy pienine nie uwzgldniaj wszystkich przychodw i wszystkich wydatkw odnoszcych si do danego okresu. Aby obliczy zysk konieczna jest peniejsza informacja ksigowa, zwizana z zasad przypisania przychodw i wydatkw temu okresowi, w ktrym zostay one uzyskane lub poniesione. Taki sposb ksigowania jest niezbdny w celu otrzymania kompleksowego obrazu przedsibiorstwa, a zwaszcza jego aktyww innych ni rodki pienine, zobowiza i innych rde kapitau16. Due znaczenie informacyjne maj noty uzupeniajce, dotyczce ksztatowania si waniejszych pozycji bilansu i rachunkw wynikw. Wyjaniaj one bliej tre bilansu i rachunku wynikw zarwno za pomoc liczb jak i opisowo. Informacje zawarte w sprawozdaniach finansowych s, zatem niezbdne. Pamita naley o tym, e sprawozdania finansowe stanowi dokumenty wiarygodne i sporzdzane zgodnie z zasadami okrelonymi przez prawo i jako takie podlegaj weryfikacji przez biegych rewidentw, umiejtno ich czytania jest najlepszym sposobem zaznajomienia si ze struktur i kondycj finansow przedsibiorstwa17.

1.3.1. Bilans

Gwnym sprawozdaniem, a zarazem najwaniejszym rdem informacji do analizy finansowej w przedsibiorstwie jest bilans. Obejmuje wartociowe zestawienie aktyww i pasyww badanej jednostki gospodarczej na okrelony dzie, zwany momentem bilansowym. Od czasw uznania bilansu za podstawowe sprawozdanie finansowe przedsibiorstwa, stanowi on nieprzerwanie przedmiot bada naukowych dotyczcych prawidowoci, odzwierciedlania majtku, ukadu poszczeglnych pozycji,

M. Sierpiska, D. Wdzki; Zarzdzanie pynnoci finansow w przedsibiorstwie, PWN, Warszawa 2000, s. 115-124. 17 A. Bury, I. Czechowska, H. Mikulski, Z. Konieczny, R. Pastusiak, B. Pomykalska, M. Wypych; Finanse przedsibiorstw z elementami zarzdzania i analizy, Absolwent, d 2000, s. 114 - 123.

16

14

problematyki ustalania zasad wyceny aktyww i pasyww, wyraania realnej wielkoci wyniku finansowego itp18. Bilans przedstawia wszystkie skadniki majtkowe firmy po jednej stronie oraz rda ich finansowania po drugiej. Suma wszystkich bdcych w dyspozycji przedsibiorstwa skadnikw majtkowych, czyli aktyww, jest rwna sumie rde ich finansowania. Strony aktyww i pasyww s uporzdkowane w nastpujcy sposb: aktywa - uszeregowane wedug stopnia pynnoci, tj. od najmniej do najbardziej pynnych, natomiast pasywa wedug terminu wymagalnoci tj. od kapitaw wasnych do zobowiza krtkoterminowych19. Jest to syntetyczne zestawienie obrazujce sytuacj finansow firmy w danym momencie czasu, czyli w dniu, na ktry zosta sporzdzony. Dane z bilansw sporzdzanych dla kilku kolejnych okresw (lat) mog sta si przedmiotem interesujcej analizy take w ujciu dynamicznym. Wielkoci prezentowane w bilansie s danymi zagregowanymi, odzwierciedlajcymi rezultaty podjtych w firmie decyzji inwestycyjnych, operacyjnych czy finansowych, oraz zdarze gospodarczych, jakie wystpiy w okresie sprawozdawczym. Wszystkie pozycje bilansu podlegaj zatwierdzeniu i uzgodnieniu ze stanem faktycznym w drodze inwentaryzacji, co stwarza podstaw do uznania bilansu za rzetelny, prawidowy i wiarygodny dokument. Jedn z wielu charakterystycznych cech bilansu mona uzna fakt, i przedstawiany w nim stan na koniec okresu obrachunkowego (na og jest to koniec roku) jest zarazem stanem otwarcia w nastpnym okresie obrachunkowym. Kolejn cech charakterystyczn bilansu, a zarazem pierwszym weryfikatorem prawidowoci sporzdzania jest globalna rwnowaga aktyww i pasyww - majtku i kapitaw. Podstawowe pozycje majtku i rde ich finansowania w przedsibiorstwie przedstawia Tabela 1. Do aktyww trwaych zalicza si wartoci niematerialne i prawne (bez kosztw organizacji poniesionych przy zaoeniu lub pniejszym rozszerzeniu spki), rzeczowe aktywa trwae, nalenoci i inwestycje dugoterminowe czy dugoterminowe rozliczenia midzyokresowe.

18 19

T. Waniewski W. Skoczylas opt. cit., s. 86. A. Rutkowski, Zarzdzanie finansami, PWE., Warszawa 2002, s. 30.

15

Tabela 1: Uproszczony bilans dla jednostek innych ni banki i zakady ubezpieczeniowe

AKTYWAA. AKTYWA TRWAEI. Wartoci niematerialne i prawne II. Rzeczowe aktywa trwae III. Nalenoci dugoterminowe IV. Inwestycje dugoterminowe V. Dugoterminowe rozliczenia midzyokresowe

PASYWAA.KAPITA (FUNDUSZ) WASNYI. Kapita (fundusz) podstawowy II. Nalene wpaty na kapita podstawowy ( - ) III. Udziay (akcje) wasne ( - ) IV. Kapita (fundusz) zapasowy V. Kapita (fundusz) z aktualizacji wyceny VI. Pozostae kapitay (fundusze) rezerwowe VII. Zysk (strata) z lat ubiegych VIII. Zysk (strata) netto IX. Odpisy z zysku netto w cigu roku obrotowego ( - )

B. AKTYWA OBROTOWEI. Zapasy II. Nalenoci krtkoterminowe III. Inwestycje krtkoterminowe IV. Krtkoterminowe rozliczenia midzyokresowe

B. ZOBOWIZANIA I REZERWY NA ZOBOWIZANIAI. Rezerwa na zobowizania II. Zobowizania dugoterminowe III. Zobowizania krtkoterminowe

IV. Rozliczenia midzyokresowe rdo: S. Koc, T. Fota, J. Godlewska; Bilans 2004, Grupa Wydawnicza INDOR Sp. z o.o., Warszawa 2005, s. 32.

Aktywa obrotowe obejmuj20: aktywa rzeczowe zapasy materiaw, towarw, produktw gotowych i nie zakoczonych, przeznaczone do zbycia lub zuycia w cigu 12 miesicy od dnia bilansowego lub w cigu normalnego cyklu operacyjnego waciwego dla danej jednostki, nalenoci krtkoterminowe - oznaczaj kwoty pienine nalene danemu podmiotowi gospodarczemu od innych podmiotw lub osb fizycznych, z terminem zapaty nie przekraczajcym jednego roku z rnych tytuw (np. dostaw i usug, podatkw, skadek ubezpiecze spoecznych, zacignitych poyczek) oraz nalenoci dochodzono przez przedsibiorstwo w sdzie (roszczenia sporne), aktywa finansowe m.in. udziay i akcje, inne papiery wartociowe, udzielone poyczki i inne inwestycje krtkoterminowe, aktywa pienine (rodki pienine oraz odsetki naliczone od aktyww finansowych), krtkoterminowe rozliczenia midzyokresowe kosztw rozliczenia wczeniej poniesionych20

wydatkw

w

miesicach

nastpnych

zgodnie

z

zasad

Ibidem, s. 31-32.

16

wspmiernoci

ponoszonych

kosztw

i

uzyskiwanych

przychodw

np.

prenumerata czasopism, dzierawa mieszkania z gry. Wszystkie skadniki majtku musz mie odpowiednie rda finansowania. Okrelaj one, kto i na jakich warunkach wyposay przedsibiorstwo w rodki gospodarcze. rda finansowania majtku - dzieli si na kapita wasny oraz zobowizania i rezerwy na zobowizania. Kapita wasny skada si z kapitau zakadowego, kapita zapasowego, kapita z aktualizacji wyceny. W spce z ograniczon odpowiedzialnoci kapita zakadowy stanowi rwnowarto wniesionych przez wsplnikw zgodnie z umow spki wkadw pieninych i aportw. Ma on charakter stabilny, poniewa udziay nie mog by zwracane wsplnikowi podczas trwania umowy spki. Zmniejszenia kapitau udziaowego mog mie miejsce tylko w zakresie przewidzianym w kodeksie handlowym i wymagaj uchwa zgromadzenia wsplnikw lub moliwo taka musi by przewidziana w umowie spki. Zmniejszenie kapitau zakadowego moe nastpi na skutek pokrycia z kapitau udziaowego straty netto przewyszajcej kapita zapasowy i rezerwowy lub zwrotu dopat do udziau, bd przeksztacenia kapitau udziaowego w kapita akcyjny albo obnienie udziau w drodze zmiany umowy spki. Na kapita zapasowy wpywaj rwnie zyski zatrzymane w przedsibiorstwie, (czyli niewypacone w formie dywidend), jednak dopiero po podjciu przez walne zgromadzenia wsplnikw odpowiedniej decyzji w tej sprawie. Statut spki moe rwnie postanowi o tworzeniu kapitaw rezerwowych na pokrycie szczeglnych strat lub wydatkw. Kapita z aktualizacji wyceny tworzony jest na podstawie art. 31 ust. 5 ustawy o rachunkowoci z aktualizacji wyceny rodkw trwaych w wielkoci stanowicej rnic wartoci netto rodkw trwaych, powsta na skutek aktualizacji wyceny. Kapitay w spce peni jak wida gwnie funkcje gwarancyjn, zwaszcza z punktu widzenia wierzycieli spki. Wiadomo jednak, e w istocie o wypacalnoci spki decyduje posiadany przez ni majtek21. Drugim - obok kapitaw wasnych - najwaniejszym rdem finansowania s zobowizania. Do kategorii tej zalicza si22: rezerwy na zobowizania z uwzgldnieniem nowej pozycji rezerwy na wiadczenia emerytalne i podobne z dalszym podziaem na dugo- i krtkookresowe zobowizania dugoterminowe (o okresie spaty duszym ni rok, czyli: kredyty, poyczki, wyemitowane obligacje itp.),21 22

S. Koc, T. Fota, J. Godlewska opt. cit., s. 35-36. Ibidem, s. 40.

17

zobowizania krtkoterminowe: kredyty kupieckie, krtkoterminowe kredyty bankowe, krtkoterminowe papiery dune wyemitowane przez spk,

zobowizania z tytuu wynagrodze, wobec ZUS itp., rozliczenia midzyokresowe bierne przychodw i kosztw, ktre obejmuj ujemn warto firmy Ciekaw kategori pasyww stanowi rezerwy na zobowizania. Mona powiedzie, e s to potencjalne zobowizania spki, ktrych wielkoci nie mona jednak dokadnie okreli, a czasem nie mona nawet powiedzie czy kiedykolwiek powstan. Mog one wynika z przewidywanych przez spk strat, ktre mog powsta w przyszoci z tytuu prowadzonych przedsiwzi (np.: udzielonych porcze, postpowa sdowych itp.) lub niespacenia przez kontrahenta nalenoci. Tworzenie rezerw polega na podwyszeniu pozostaych kosztw operacyjnych lub kosztw finansowych, co zmniejsza wypracowany zysk. Poniewa jednak strata jeszcze nie powstaa, a wic nie nastpi jeszcze rzeczywisty ubytek w majtku spki, kwot rezerwy ujmuje si w pasywach bilansu. Tak, wic z jednej strony mamy zmniejszenie pasyww (spadek zysku netto) a z drugiej - zwikszenie poprzez umieszczenie kwoty rezerwy w pasywach. Operacja taka nie zmienia cznej wartoci aktyww ani pasyww. Bilans jest dokumentem zawierajcym zestawienie wartoci poszczeglnych grup majtku firmy oraz rde jego finansowania. Jest to rodzaj fotografii firmy na dany dzie: nie obrazuje zmian zachodzcych systematycznie w cigu roku, pozwala jedynie na porwnanie stanw na pocztek i koniec badanego okresu. Bilans wykazuje take osignity przez przedsibiorstwo w danym okresie wynik finansowy (zysk lub strat), jest to jednak informacja syntetyczna. Ujmuje skutki procesw gospodarczych

i towarzyszcych im strumieni pieninych widoczne w zmienionych wartociach aktyww i pasyww. Szczegowe elementy przychody i rodzaje kosztw - skadajce si na wynik zawiera rachunek zyskw i strat. Rachunek przepyww pieninych ukazuje natomiast, z jakiego rda pochodz rodki finansowe jednostki lub, jaki segment dziaalnoci rodki te pochania: dziaalno operacyjna, inwestycyjna czy finansowa23.

23

W. Bie, Czytanie bilansu przedsibiorstwa, Finans-Service, Warszawa 2002, s. 39.

18

1.3.2. Rachunek zyskw i strat

Rachunek zyskw i strat nazywany take rachunkiem wynikw (ang. profit and loss account) to kolejne z podstawowych i obligatoryjnych sprawozda finansowych, sporzdzane przez kade przedsibiorstwo, przedstawiajce jego sposb wypracowania wyniku finansowego. Rachunek wynikw ukazuje zdolno firmy do generowania zyskw

i samofinansowania, prezentuje strumienie pienine. Sprawozdanie to polega na zestawieniu strumieni przychodw uzyskanych w firmie ze sprzeday wyrobw i usug bd towarw w ramach prowadzonej dziaalnoci handlowej oraz przychodw uzyskanych z przeprowadzenia operacji finansowych i kosztw tej dziaalnoci. Struktura klasycznego rachunku wynikw jest przejrzysta: po jednej stronie mamy przychody, powikszajce wynik finansowy, po drugiej natomiast rozchody (koszty), wpywajce ujemnie na generowane zyski. Rozpatrujc rachunek wynikw w powyszym ujciu, ktre obowizujca u nas ustawa o rachunkowoci okrela jako wariant kalkulacyjny spostrzegamy, e zysk (lub strata) jest niczym innym, jak saldem - rnic pomidzy przychodami a rozchodami (kosztami). Jeli te pierwsze przewyszaj koszty, saldo okrela si mianem zysku, w odwrotnej sytuacji mamy do czynienia ze strat24. Wprowadzony w Polsce wzr rachunku wynikw jest dostosowany do potrzeb sprawozdawczoci wszystkich podmiotw gospodarczych25. Jednak w zalenoci od formy organizacyjno - prawnej, bdzie on rni si niektrymi elementami podziau wyniku finansowego. W przedsibiorstwach, w ktrych wynikiem finansowym jest strata w rachunku wynikw nie wystpuj elementy podziau wynikw, lecz przedsibiorstwo bdzie musiao w sprawozdawczoci finansowej zaprezentowa rdo pokrycia straty. Polskie przepisy dopuszczaj dwa warianty tego sprawozdania rnice si sposobem ujcia kosztw uzyskania przychodw ( rozumianych jako koszty wytworzenia sprzedanej iloci produktw, towarw czy usug). Przedsibiorstwa mog sporzdza rachunek wynikw dwch wariantach: I - rachunek porwnawczy lub II rachunek kalkulacyjny. Zaley to od rodzaju prowadzonej ewidencji kosztw. Ukad obu wariantw przedstawia Tabel nr 2.

24 25

T. Waniewski, W. Skoczylas opt. cit., s. 93-94. M. Sierpiska, T. Jachna opt. cit., s. 42.

19

Tabela 2: Zakres informacji w porwnawczym i kalkulacyjnym rachunku wynikw dla innych jednostek ni banki i zakady ubezpieczeWariant porwnawczyA. Przychody ze sprzeday i zrwnane z nimi, w tym od jednostek powizanych I. Przychody netto ze sprzeday produktw II. Zmiana stanu produktw (zwikszenie + ; zmniejszenie - ) III. Koszt wytworzenia produktw na wasne potrzeby IV. Przychody netto ze sprzeday towarw i materiaw B. Koszty dziaalnoci operacyjnej I. Amortyzacja II. Zuycie materiaw i energii III. Usugi obce IV. Podatki i opaty V. Wynagrodzenia VI. Ubezpieczenia spoeczne i inne wiadczenia VII. Pozostae koszty rodzajowe VIII. Warto sprzedanych towarw i materiaw

Wariant kalkulacyjnyA. Przychody ze sprzeday i zrwnane z nimi, w tym od jednostek powizanych I. Przychody netto ze sprzeday produktw II. Przychody netto ze sprzeday towarw i materiaw; B. Koszty sprzedanych produktw, towarw i materiaw, materiaw: I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktw II. Warto sprzedanych towarw i materiaw

C. Zysk / strata ze sprzeday brutto (A-B)D. Koszty sprzeday E. Koszty oglne zarzdu

F. Zysk / strata z sprzeday (C-D-E)G. Pozostae przychody operacyjne I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktyww trwaych II. Dotacje III. Inne przychody operacyjne H. Pozostae koszty operacyjne I. Strata ze zbycia niefinansowych aktyww trwaych II. Aktualizacja wartoci aktyww niefinansowych III. Inne koszty operacyjne

C. Zysk / strata ze sprzeday (A-B)D. Pozostae przychody operacyjne I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktyww trwaych II. Dotacje III. Inne przychody operacyjne E. Pozostae koszty operacyjne I. Strata ze zbycia niefinansowych aktyww trwaych II. Aktualizacja wartoci aktyww niefinansowych III. Inne koszty operacyjne

I. Zysk/strata z dziaalnoci operacyjnej (F+G-H)J. Przychody finansowe I. Dywidendy i udziay w zyskach II.Odsetki III. Zysk ze zbycia inwestycji IV. Aktualizacja wartoci inwestycji V. Inne K. Koszty finansowe I. Odsetki II.Strata ze zbycia inwestycji III. Aktualizacja wartoci inwestycji IV. Inne

F. Zysk / strata z dziaalnoci operacyjnej (C+D-E)G. Przychody finansowe I. Dywidendy i udziay w zyskach II. Odsetki III. Zysk ze zbycia inwestycji IV. Aktualizacja wartoci inwestycji V. Inne H. Koszty finansowe I. Odsetki II. Koszty finansowe III. Aktualizacja wartoci inwestycji IV. Inne

L. Zysk/strata z dziaalnoci gospodarczej (I + J K)M. Wynik zdarze nadzwyczajnych (M.I-M.II) I. Zyski nadzwyczajne II. Straty nadzwyczajne

I. Zysk/strata z dziaalnoci gospodarczej (F+G-H)J. Wynik zdarze nadzwyczajnych (J.I-J.II) I. Zyski nadzwyczajne II. Straty nadzwyczajne

N. Zysk / strata brutto (L+M )O. Podatek dochodowy P. Pozostae obowizkowe zmniejszenia zysku (zwikszenia straty)

K. Zysk / strata brutto ( I+/-J )L. Podatek dochodowy M. Pozostae obowizkowe zmniejszenie zysku (zwikszenie straty)

R. Zysk / strata netto ( N-O-P)

N. Zysk / strata netto (K- L-M )

rdo: P. Rybicki, Sprawozdania finansowe rdem informacji o firmie, Poltext, Warszawa 2002, s. 74.

Przedstawienie rachunku wynikw wedug wariantu I zastosowania rodzajowego ukadu kosztw, a wic obliczenia oglnych kosztw jako sumy takich pozycji jak: amortyzacja majtku, zuycie surowcw, materiaw, energii, koszty usug obcych, koszty osobowe i pozostae koszty.

20

W wariancie I koszty te ujte s wedug ukadu kalkulacyjnego, ktry m.in. pozwala na zwizanie poniesionych kosztw z celami (przyczynami) oraz wydzielenie kosztw poszczeglnych faz produkcji czy realizowanych w przedsibiorstwie funkcji (np. sprzeday, marketingu), a take pozwala na uchwycenie kosztw produkcji

niezakoczonej. W rachunku kalkulacyjnym do kosztw uzyskania przychodu ze sprzeday zaliczamy: techniczny koszt wytworzenia, koszty sprzeday, koszty handlowe, (gdy firma prowadzi np. sie sklepw fabrycznych). Oglny koszt uzyskania przychodu mona w tej metodzie obliczy z iloczynu sprzedanych wyrobw i jednostkowego kalkulowanego kosztu. Nowy rachunek wynikw rozszerzono o wykazywanie odrbnie niektre pozycje przychodw i kosztw wynikajce z transakcji dokonanych z jednostkami powizanymi. Dotyczy to w rachunku kalkulacyjnym: przychodw netto ze sprzeday produktw, towarw i materiaw, kosztu sprzedanych produktw, towarw i materiaw, przychodw finansowych z tytuu dywidend i udziaw w zyskach oraz odsetek zarwno otrzymanych jak i zapaconych. W dostosowaniu do zmian wprowadzonych w znowelizowanej ustawnie, niektre pozycje wykazuje si w wartoci netto. Dla wikszej przejrzystoci rachunku wynikw wprowadzono jednak wiksz liczb sald, co pozwala na szybk orientacj w jego strukturze (atwiej okreli wwczas faktyczne rda przychodw i kosztw), ponadto znacznie upraszcza procedury analityczne. Wyrniamy kilka pozycji wynikowych. Wynik ze sprzeday - powstaje wskutek odjcia od waciwych przychodw (powstaych ze sprzeday produktw, towarw i materiaw, skorygowanych zmian stanu produktw) kosztw wytworzenia produkcji sprzedanej, do ktrych zalicza si m. in. warto sprzedanych towarw i materiaw, zuycie materiaw (energii), ceny obcych usug, amortyzacj, wynagrodzenia dla pracownikw, podatki i opaty. Saldo to ma due znaczenie dla przedsibiorstwa, gdy wskazuje na rentowno jego podstawowej dziaalnoci. Wynik na dziaalnoci operacyjnej - poprzedni wynik korygowany jest o saldo, wynikajce z zestawienia pozycji "pozostae przychody operacyjne" z "pozostaymi kosztami operacyjnymi". W przychody wpisuje si tu m. in. przychody ze sprzeday skadnikw majtku trwaego, otrzymane dotacje, uzyskane odszkodowania, rozwizane rezerwy, czynsze z dzieraw, a po stronie kosztw - warto sprzedanych skadnikw majtku trwaego, utworzone rezerwy, odpisane nalenoci niecigalne, zapacone odszkodowania, koszty czynszw i dzieraw. 21

Wynik na dziaalnoci operacyjnej korygowany jest o saldo operacji finansowych tak powstaje zysk lub strata z dziaalnoci gospodarczej. Przychody finansowe obejmuj m. in. otrzymane dywidendy (w tym take otrzymane od czonkw grupy kapitaowej zarwno podmiotw zalenych, jak i stowarzyszonych), otrzymane odsetki, dodatnie rnice kursowe. Koszty finansowe natomiast obejmuj m. in. odsetki do zapaty (take na rzecz czonkw grupy kapitaowej), odpisy aktualizujce warto finansowego majtku trwaego i krtkoterminowych papierw wartociowych oraz ujemne rnice kursowe. Wynik finansowy brutto i netto - wynik na dziaalnoci gospodarczej jest korygowany o saldo, bdce skutkiem zdarze nadzwyczajnych. Mamy tu na myli m. in. zdarzenia losowe, rezultaty postpowania ukadowego (naprawczego) lub zaniechania pewnego rodzaju dziaalnoci. W ten sposb powstaje wynik finansowy brutto. Po zapaceniu podatku otrzymujemy natomiast zysk (strat) netto26. Ustalony w rachunku wynikw - wynik finansowy peni w przedsibiorstwie rol miernika stopnia realizacji wyznaczonego celu gospodarczego. Wynik ten okrela tempo zwrotu poniesionych w procesie gospodarczym nakadw oraz potencjalne korzyci wacicieli wniesionego do przedsibiorstwa kapitau.27 Rachunek wynikw dostarcza informacji o rozmiarach dziaalnoci operacyjnej, podstawowej i jej udziale w tworzeniu zysku przedsibiorstwa. Jest on punktem wyjcia do szczegowych bada analitycznych, szczeglnie rentownoci i aktywnoci gospodarczej. Pozwala na ocen trwaoci pozycji finansowej firmy i stanowi podstaw planowania finansowego. Ukazuje zdolno firmy do generowania zysku i samofinansowania, nie mwi natomiast nic na temat jej potencjau ekonomicznego, posiadanego majtku, kapitau ulokowanego w innych firmach, o jej nalenociach, posiadanych zapasach i rezerwach, a take z drugiej strony o zobowizaniach wobec wierzycieli. Rozpoznanie to staje si moliwe poprzez analiz bilansu danej jednostki. Do celw analizy dane zawarte w rachunku zyskw i strat s uzupeniane o informacje takie jak: koszty i straty nieuznane w przepisach za koszty uzyskania przychodu, przychody niepodlegajce wliczeniu do podstawy opodatkowania, inne podstawy opodatkowania, ogem podstawa opodatkowania oraz zmiany metod wyceny bilansowej, ktre spowodoway zmian wyniku finansowego28.

A. Rutkowski op. cit., s. 36. M. Sierpiska, D. Wdzki opt. cit., s. 31. 28 T. Dudycz, Analiza finansowa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Lanego we Wrocawiu, Wrocaw 2000, s. 56.27

26

22

1.3.3. Rachunek przepyww rodkw pieninych

Dowiadczenia gospodarki rynkowej oraz wieloletnia praktyka w zakresie analizy finansowej wykazay, e analiza bilansu (ocena posiadanych zasobw) oraz rachunku wynikw (ocena strumieni) aczkolwiek bardzo cenna, to jednak nie zawiera wielu informacji potrzebnych do oceny rzeczywistej pozycji finansowej jednostki gospodarczej. Dlatego te obok dwch ju przedstawionych sprawozda niektre podmioty maj obowizek sporzdza take rachunek przepyww pieninych. Podmiotami tymi s spki akcyjne kontynuujce dziaalno oraz pozostae jednostki, ktre w poprzedzajcym roku obrotowym, za ktry sporzdzono sprawozdanie finansowe osigny lub przekroczyy granic dwch z trzech wielkoci29: rednioroczne zatrudnienie 50 osb, suma aktyww bilansu na koniec roku obrotowego rwnowarto w walucie polskiej 2 500 000 euro, przychd netto ze sprzeday towarw i produktw oraz operacji finansowych za rok obrotowy rwnowarto w walucie polskiej 5 000 000 euro W kadym przedsibiorstwie w wyniku prowadzonej dziaalnoci gospodarczej notuje si wypywy gotwki z przedsibiorstwa i wpywy gotwki do przedsibiorstwa. Cash flow jest rozrachunkiem tych przepyww pieninych. Rachunek ten dostarcza informacji o wpywach i wydatkach rodkw pieninych, jakie miay miejsce w spce w danym roku obrotowym, ujmujc je w trzech czciach jako przepywy pienine z dziaalnoci operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Rachunek przepyww pieninych jest sum przepyww w obrbie tych dziedzin. Dziaalno operacyjna w przedsibiorstwie ma najwikszy zakres. Odnosi si do dziaalnoci, do ktrej przedsibiorstwo zostao powoane. Polega, wic na zakupie czynnikw produkcji oraz sprzeday wyrobw, usug i innych skadnikw majtku. Dziaania te wpywaj na zwikszenie lub zmniejszenie zapasw, nalenoci, zobowiza oraz na osiganie zysku. Natomiast dziaalno inwestycyjna obejmuje zapat za nabyte oraz sprzedane skadniki majtku trwaego, a wic rodki trwae, wartoci niematerialne i prawne, lokaty finansowe, wraz z korzyciami, jakie przynosz lokaty w postaci wypaty odsetek29

Ustawa z dnia 29.09.1994 r. - o rachunkowoci , Dz.U z 2002 nr 76, poz. 694 z pn. zm.art. 68.

23

i dywidend i udzielanie dugoterminowych poyczek. Do dziaalnoci inwestycyjnej zalicza si rwnie zapat za nabycie oraz sprzeda papierw wartociowych, zaliczanych zarwno do finansowego majtku trwaego, jak i przeznaczonych do obrotu. Dziaalno finansowa polega gwnie na pozyskiwaniu przez spk kapitau wasnego (wkady pienine, dopaty) i jego obsudze (dywidendy) oraz kapitau obcego, zaangaowanego w postaci obligacji, kredytw i poyczek pieninych zarwno krtkoterminowych, jak i dugoterminowych, i ich zwrocie oraz obsudze (pacone odsetki)30. Wyznaczania przepywu rodkw pieninych na caym wiecie dokonuje si za pomoc jednej z dwch metod: poredniej lub bezporedniej. Zgodnie z ustaw o rachunkowoci przepywy z dziaalnoci operacyjnej mona wyznacza dowoln metod, natomiast konstrukcja obu metod w przypadku przepyww z dziaalnoci inwestycyjnej i finansowej niczym si nie rni. Metoda porednia polega na skorygowaniu zysku operacyjnego netto o kwot pozycji, ktre nie powoduj zmian w przepywach pieninych. Podstawow wartoci, ktra musi tutaj by uwzgldniona jest amortyzacja. Dokonywane s rwnie korekty in plus lub in minus w zalenoci od zmian w takich pozycjach jak: zapasy, nalenoci, zobowizania i inne. Metoda ta, chocia czsto trudniejsza do zinterpretowania jest chtniej wybierana przez przedsibiorcw. Spowodowane jest to pewnie tym, e dostarcza dokadniejszej informacji o zmianach w biecych aktywach netto i wicej danych o korektach, co umoliwia oszacowanie przyszych przepyww pieninych. Metoda bezporednia nie jest ubosza w informacje ni metoda porednia31. Metoda bezporednia polega na dokadnym wyszczeglnieniu konkretnych wpyww i wydatkw w ramach dziaalnoci operacyjnej. Uwzgldnia si tu takie pozycje jak wpywy od odbiorcw i z tytuu odsetek, czy wydatki na rzecz dostawcw czy pracownikw i inne. Metoda bezporednia pokazuje nie tylko kocow kwot przepyww, ale dostarcza cennej informacji o ich rdach. Umoliwia to szybsze korygowanie zmian w rachunku przepyww pieninych. Struktur rachunek przepyww pieninych z zastosowaniem obu wyej opisanych metod przedstawia Schematu 3. Przepywy pienine netto poszczeglnych dziaalnoci: operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej liczy si jako rnic midzy sum wpyww i sum wydatkw. Rachunek30 31

E. nieek, Przewodnik po cash flow, Fundacja Rozwoju Rachunkowoci w Polsce, Warszawa 2002, s. 56. Ibidem, s. 61.

24

przepyww pieninych mona przygotowa metod bezporedni lub poredni. W ujciu bezporednim s przedstawione realne wpywy i realne wydatki w kadej z tych dziaalnoci. Przepywy netto w danym obszarze, to suma wpyww minus sum wydatkw. W ujciu porednim kwota zysku (straty) netto jest korygowana do poziomu pieninego (kasowego). W obu ujciach w rny sposb s wyceniane poszczeglne przepywy pienine w dziaalnoci operacyjnej. W przypadku dziaalnoci inwestycyjnej i finansowej przepywy pienine s wyznaczane w taki sam sposb. Wybr metody tworzenia rachunku przepyww pieninych nie wpywa na kocowe wyniki, tj. przepywy pienine, operacyjne, inwestycyjne i finansowe, s w obydwu podejciach identyczne. Wybr sposobu sporzdzania rachunku przepyww pieninych zaley od decyzji kierownika jednostki gospodarczej, uwarunkowanej moliwociami zgromadzenia informacji. Schemat 3: Struktura rachunku przepyww rodkw pieninych DZIAALNO OPERACYJNAMETODA BEZPOREDNIA 1. WPYWY (WEDUG TYTUW) 2. WYDATKI (WEDUG TYTUW) METODA POREDNIA 1. WYNIK FINANSOWY NETTO 2. KOREKTY

PRZEPYWY PIENINE NETTO Z DZIAALNOCI OPERACYJNEJ (A)

DZIAALNO INWESTYCYJNA1. WPYW (WEDUG TYTUW) 2. WYDATKI (WEDUG TYTUW)

PRZEPYWY PIENINE NETTO Z DZIAALNOCI INWESTYCYJNEJ (B)

DZIAALNO FINANSOWA1. WPYW (WEDUG TYTUW) 2. WYDATKI (WEDUG TYTUW)

PRZEPYWY PIENINE NETTO Z DZIAALNOCI FINANSOWEJ (C)

RAZEM PRZEPYWY PIENINE NETTO (A+B+C = X)X = ZMIANA STANU RODKW PIENINYCH (BZ BO) (WEDUG DEFINICJI RODKW PIENINYCH STOSOWANYCH DLA PRZEPYWW PIENINYCH)

rdo: E. nieek opt. cit., s. 61.

Oprcz nadwyki finansowej, jak przedsibiorstwo wygospodarowao w danym okresie korzysta ono rwnie z innych rde przychodw32:

32

M. Sierpiska, T. Jachna opt. cit., s. 71.

25

dugoterminowych w postaci nowych akcji bd dopat udziaw do funduszu zaoycielskiego zwikszajcych kapitay wasne oraz zacigania kredytw i poyczek,

krtkoterminowych, dotyczcych zwikszenia stanu wszelkich zobowiza oraz zmniejszenia stanu rodkw obrotowych, w ktrych zamroone s rodki pienine.

Rachunek, zatem obrazuje zmiany sytuacji finansowej jednostki wywoane przez rzeczywisty ruch pienidza a nie zapisy memoriaowe a take przedstawia rda dopywu rodkw oraz sposoby ich wykorzystania. Mimo duej zbienoci, jeli chodzi o istot rachunku zyskw i strat i rachunku przepyww pieninych, salda tych rachunkw maj inn interpretacj ekonomiczn. Zysk wyraajcy nadwyk przychodw nad kosztami jest miernikiem sprawnoci procesu wytwarzania i sprzeday. Nie zawsze jednak pozwala na prawidow ocen sytuacji finansowej przedsibiorstwa, a zwaszcza jego zdolnoci patniczej.

Wygospodarowanie nawet duego zysku nie oznacza, e przedsibiorstwo bdzie miao rodki na regulowanie w terminie swoich zobowiza, a take na prowadzenie waciwej polityki rozwojowej. Zysk jest rdem dopywu dodatkowych pienidzy tylko wtedy, gdy nie jest "uwiziony" w nalenociach lub zapasach. Dlatego te miernikiem gospodarki finansowej nie jest zysk, lecz wynik rachunku przepyww pieninych33. Rachunek przepyww pieninych wykorzystywany jest przede wszystkim do oceny pynnoci finansowej. Analiza bilansu pozwala okreli pynno w danym momencie bilansowym, jest, wic analiz statyczn. Obliczanie cash flow jest rachunkiem pynnoci w ujciu dynamicznym. Midzy obydwoma ujciami analizy pynnoci istnieje cisa zaleno, gdy dopyw rodkw pieninych, a wic najbardziej pynnych aktyww, przyczynia si take do wzrostu statycznych kryteriw pynnoci. Statyczna analiza pynnoci okrela jedynie stan pynnoci w danym momencie. Nie dostarcza natomiast informacji o przyczynach ksztatowania si tego stanu. Dopiero dynamiczny rachunek pynnoci na podstawie strumieni wpyww i wydatkw umoliwia przeledzenie procesw finansowania i pozwala na ustalenie przyczyn stanu pynnoci w okresie objtym analiz.

33

A. Rutkowski op. cit., s. 49.

26

Zestawienie przepyww pieninych suy nie tylko do oceny sytuacji patniczej przedsibiorstwa w przeszoci (rachunek ex post), ale moe by podstaw planowania przyszych wpyww i wydatkw (rachunek ex ante). Celem rachunku ex post nie jest ustalenie salda kocowego. Jest ono znane i wynika z rnicy stanu rodkw pieninych wykazanych w bilansie na pocztek i koniec okresu sprawozdawczego. Zestawienia przepyww pieninych dokonuje si, aby odtworzy wszystkie rda przychodw i sposoby zagospodarowania tych rodkw. Jeeli przedsibiorstwo wykorzystywao jako rdo finansowania kredyt bankowy, to koszty obsugi dugu wpyn na wynik finansowy. Niektre przychody maj charakter okazjonalny np. podwyszenie kapitau akcyjnego bd zakadowego, emisja obligacji, sprzeda papierw wartociowych, udziaw, gruntw lub rodkw trwaych.

Wykorzystanie tych rde finansowania w analizowanym okresie ogranicza moliwo skorzystania z nich w okresie nastpnym. W przypadku wydatkw ogromn rol odgrywa ich struktura. To, jaka cz rodkw finansowych zostaa przeznaczona na rozwj przedsibiorstwa, inwestycje zwizane z realizacj postpu technicznego, zwikszenie kapitau obrotowego, a jaka na wypaty dla zaogi i wacicieli, pozwala oceni zdolno firmy do generowania dochodw w przyszoci. Wie si to bezporednio z przysz zdolnoci do wywizywania si ze zobowiza wobec bankw, dostawcw, zaogi i wacicieli. Rachunek cash flow ex ante zestawia prognozowane wpywy pienine z wydatkami, wynikajcymi z zaplanowanych rozmiarw dziaalnoci i przewidywanej polityki rozwojowej. Wydatki te powinny by grupowane wedug ich wagi oraz stopnia pilnoci. Zestawienie prognozowanych przepyww pieninych ma ogromne znaczenie w zarzdzaniu przedsibiorstwem. Pozwala oceni czy przysze przychody ze sprzeday wyrobw i usug wystarcz na pokrycie niezbdnych wydatkw, czy konieczne bdzie, i w jakim zakresie, uzupenienie rodkw z innych rde.

1.4. Metody analizy finansowej

W ujciu oglnym przez metod naley rozumie wiadomy i uporzdkowany sposb badania rzeczy i zjawisk, prowadzcy do zamierzonego celu. Metody badawcze stanowi w kadej nauce podstaw poznania obiektywnej rzeczywistoci i narzdzie rozwizywania zoonych problemw badawczych. Obejmuj one wszystkie typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowania, analizy i interpretacji danych 27

empirystycznych, suce do uzyskiwania maksymalnie lub optymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania. Jednake szczeglna rola przypada metodzie w analizie ekonomicznej, w tym take w analizie finansowej, ktra jako nauka ze swej istoty ma w wikszym stopniu charakter metodyczny ni teoriopoznawczy. Zajmuje si, bowiem nie definiowaniem kategorii ekonomicznych, takich jak zysk, koszt czy kapita, lecz ich pomiarem i ocen. Definiowaniem tych kategorii zajmuj si takie dyscypliny jak ekonomia i ekonomiki szczegowe. Natomiast zadaniem analizy finansowej jest najpierw przyporzdkowanie ustalonym kategoriom okrelonych wielkoci liczbowych ich ocena a nastpnie ich analiza.34 Ocena dziaalnoci gospodarczej stanowica przedmiot analizy finansowej jest bardzo trudna i zoona. Dlatego te skuteczna ocena zjawisk gospodarczych zwaszcza przyczynowa analiza finansowa wntrza przedsibiorstwa i jego otoczenie wymaga rnorodnych metod badania. W obecnej praktyce stosuje si w analizie finansowej dwa rodzaje metod: metody specyficzne dla tej dyscypliny, wypracowane w miar rozwoju analizy dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstw oraz metody przyjte z innych dyscyplin naukowych (np.: statystyki, matematyki) i odpowiednio adoptowane do wymaga wystpujcych przy analizie zjawisk gospodarczych w przedsibiorstwie. S to zarwno metody jakociowe, jak i ilociowe, obejmujce rne metody deterministyczne oraz metody stocholastyczne. Wraz z rosncymi wymaganiami stawianymi przed analiz finansow przy zarzdzaniu przedsibiorstwem, co szczeglnie ma miejsce w ma miejsce gospodarce rynkowej, metody te polegaj na staej rozbudowie i doskonaleniu. Przy omawianiu istoty, pracochonnoci, zalet i wad oraz moliwoci i celowoci wykorzystania poszczeglnych metod stosowanych obecnie w analizie finansowej przyjto ukad zagadnie, obejmujcy35: podstawowe zagadnienia metod analizy finansowej, charakterystyk oglnych metod i kierunkw porwna stosowanych w analizie finansowej, ocen poprawnoci i praktycznej przydatnoci deterministycznych metod analizy finansowej, moliwoci rwnolegego stosowania innych, metod w przyczynowej analizie finansowej,S. Nowak, Metodologia bada Spoecznych, PWN, Warszawa 1985, s. 19. E. Siemiska, Metody pomiaru i oceny kondycji finansowej przedsibiorstwa, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa DOM ORGANIZATORA, Toru 2002, s. 55.35 34

28

konieczno

stosowania

analizy

wpywu

inflacji

na

wynik

finansowy

przedsibiorstwa. W najbardziej oglnym ujciu metoda to sposb badania przedmiotu, a wic w tym przypadku sposb badania stanu i wynikw finansowych przedsibiorstwa. Analiza finansowa posuguje si metodami oglnymi i szczeglnymi. Do podstawowych metod oglnych zalicza si metody: indukcji, dedukcji, redukcji. Natomiast do najwaniejszych metod szczegowych nale metody analizy jakociowej i ilociowej. Metoda indukcyjna polega na tym, e w badaniach analitycznych przechodzi si od zjawisk szczegowych do oglnych, od czynnikw do wynikw, na ktrych poziom miay wpyw oceniane czynniki i od przyczyn do skutkw. Kierunek bada zapisa mona w takiej oto postaci: od szczegu od czynnikw od przyczyn do ogu do wynikw do skutkw

Ze wzgldu na charakterystyczny kierunek bada metoda jest czsto nazywana metod scalenia. Metoda ta pozwala na uzyskanie dokadnej i penej informacji analitycznej o dziaalnoci przedsibiorstw. Analiza finansowa przeprowadzona za pomoc metody indukcyjnej rozpoczyna si od badania wszystkich obszarw dziaalnoci

przedsibiorstwa, wykorzystania zaangaowanych w tej dziaalnoci czynnikw, a dopiero pniej ustala si wpyw gospodarowania tymi czynnikami na wyniki finansowe firmy. Zaleta tej metody jest do dua obiektywno wynikw, gdy w czasie prowadzenia bada analitycznych nie zna si ostatecznych rezultatw pracy przedsibiorstwa, co przeciwdziaa tendencyjnemu ustosunkowaniu si do ocenianych zjawisk gospodarczych. Obejmowanie badaniami wszystkich czynnikw i wieloetapowo oceny, aczkolwiek zapewnia dokadno bada, ma jednak ujemne skutki, wyraajce si w duej pracochonnoci tej metody. Metod odwrotn do metody indukcyjnej jest metoda dedukcyjna, polegajcej na podejciu od syntezy do zjawisk czstkowych. Wychodzi, wic od zjawisk oglnych do szczegowych, od skutkw do przyczyn, od wynikw do czynnikw. Zgodnie z tym procedura postpowania charakteryzuje si nastpujcy sposb: od szczegu od czynnikw od przyczyn do ogu do wynikw do skutkw

29

Analiza finansowa z zastosowaniem tej metody rozpoczyna si od analizy wynikw finansowych, natomiast badanie czynnikw, ktre miay istotny wpyw na wielko i zmian wyniku finansowego dokonuje si w dalszej kolejnoci. Jest ona metod trudn i wymaga ona od analityka bardzo dogbnej wiedzy na temat przedsibiorstwa, na temat zjawiska, ktre bada, na temat metodologii tego badania. Analityk musi potrafi dokadnie oceni badane zjawisko, musi umie sformuowa problemy oraz musi wiedzie, ktre problemy podda badaniu. Jako zalet tej metody uwaa si jej mniejsza w stosunku do poprzedniej pracochonno. Badaniu poddawane s wycznie te elementy, z ktrych to zjawisko si skada, ktre w najwikszym stopniu wpywaj na badane zjawisko36. Najbardziej kompleksow metod badawcz, z pord metod oglnych, jest metoda redukcji nazywana rwnie metod weryfikacji. Jest ona zarazem najtrudniejsza w zastosowaniu w praktyce. Skada si z trzech elementw postpowania badawczego37: sformuowania tez i wnioskw syntezy wstpnej, zweryfikowania prawdziwoci tez i wnioskw w postpowaniu analitycznym, podsumowania ustale dokonanych w trakcie weryfikacji i sformuowania tezy kocowej. Metoda wymaga, sformuowania problemu, przeprowadzenia bada analitycznych potwierdzajcych lub odrzucajcych wstpne ustalenia oraz konieczna jest synteza kocowa. Analityk przeprowadzajcy analiz metod redukcji musi posiada dobr znajomo zagadnie funkcjonowania przedsibiorstwa oraz dobrego opanowania warsztatu badawczego. Metod weryfikacji mona stosowa we wszystkich rodzajach analizy finansowej. Zaliczane do metod szczegowych, metody analizy jakociowej (zwane rwnie metodami opisowymi), ujmuj badane zwizki i zalenoci w formie opisowej, werbalnej, bez prb nadawania im ilociowego niezalenego wyrazu. Polegaj gwnie na porwnawczej analizie dynamiki szeregw czasowych. Niewtpliw zalet omawianych metod jest ich prostota i zwizana z tym dua atwo w praktycznym ich stosowaniu. Wad prezentowanych metod jest natomiast to, e nie pozwalaj na dokadn kwalifikacj zalenoci istniejcych pomidzy badan zmienn ekonomiczn a okrelajcymi j czynnikami. Ma to istotne znaczenie w zakresie dokadnego rozpoznania charakteru analizowanych zalenoci, ucilenia zbioru czynnikw i uporzdkowania ich wedug siy36 37

Ibidem, s. 59-63. E. Urbaczyk, Metody ilociowe w analizie finansowej przedsibiorstwa, Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2001, s. 81.

30

i kierunku oddziaywania na badan zmienn ekonomiczn. Utrudnia to w konsekwencji precyzyjne prognozowanie ksztatowania si tej zmiennej w przyszych okresach. Pomimo tych wad metody jakociowe powinny by w dalszym cigu stosowane w analizie, lecz gwnie we wstpnej jej fazie stwarzajc niejako grunt do zastosowania ilociowych metod analizy przyczynowo-skutkowej. Niewtpliwie do istotn przewag nad metodami jakociowymi maj metody ilociowe. Wyraa si to m. in. w tym, e wyniki uzyskane przy ich zastosowaniu maj bardziej jednoznaczny charakter oraz nie s obcione subiektywizmem. Natomiast wyniki osignite na podstawie zastosowania metod jakociowych zawieraj w wielu przypadkach du doz subiektywizmu wynikajc z dowiadczenia badacza oraz jego wiedzy i emocjonalnego podejcia do uzyskanych rezultatw bada. W analizie finansowej zastosowanie znajduje wiele metod ilociowych. Dokonujc podziau ze wzgldu na stopie wnikliwoci mona wyrnia si metody: porwna, determistyczne,

stochastyczne. Metoda porwna okrelana te mianem metody odchyle, polega na porwnaniu badanych zjawisk z innymi wielkociami oraz ustaleniu rnic midzy cechami porwnywanych zjawisk. W metodzie tej ocenia si zawsze przynajmniej dwie kategorie liczb. Jedna wyraa stan faktyczny, a druga stanowi podstaw porwna. W rezultacie otrzymuje si rnice dodatnie lub ujemne zachodzce pomidzy porwnywanymi wielkociami. W metodzie porwna wane jest poprawne ustalenie m.in.: przedmiotu porwna, sposobu ujcia zagadnie objtych zakresem porwna, podstawy porwna. Porwnywalno jednorodnych zjawisk gospodarczych jest czsto utrudniona z tytuu licznych zmian wystpujcych w trakcie duszego okresu. Do najczstszych powodw znieksztace zjawisk gospodarczych nale zmiany: metodologiczne, cenowe,

organizacyjne i przedmiotowe. Aby ustrzec si bdnych ocen i wnioskw naley przed dokonaniem porwna doprowadzi dane liczbowe opisujce rozpatrywane zjawisko do porwnywalnoci. Oznacza to, e trzeba wyeliminowa wszystkie te zaistniae zmiany, ktre znieksztaciy w pewnym stopniu obraz analizowanych zjawisk gospodarczych38. W wyniku porwnania wielkoci rzeczywistej z wielkoci przyjt za baz odniesienia uzyskuje si odchylenie bezwzgldne (rnic). Aby okreli wzajemne powizania zjawisk gospodarczych stosuje si odchylenia wzgldne. W zalenoci od wielkoci przyjtej za baz odniesienia wyrnia si nastpujce kierunki porwna39:38 39

W. Gabrusewicz opt. cit., s. 34. T. Waniewski, W. Skoczylas opt. cit., s. 34.

31

porwnania w czasie, gdy baz odniesienia stanowi wielkoci rzeczywiste lat ubiegych, porwnanie z planem, wwczas gdy wzorcem porwna s zaoenia planu przedsibiorstwa, porwnania w przestrzeni najczciej przeprowadzane przy przyjciu za podstaw odniesienia wielkoci rzeczywistych innych przedsibiorstw (analizy

midzyzakadowe) czy rednich wielkoci branowych. Istot metod deterministycznych jest uzyskanie podstawowych zalenoci funkcyjnych pomidzy zjawiskami wystpujcymi w przedsibiorstwie, np. okrelenie najwaniejszych czynnikw wpywajcych na koszty bezporednie, przychody ze sprzeday czy na wielko zysku ze sprzeday produktw. Dziki ilociowym metodom deterministycznym mona ustali wielko odchylenia rozpatrywanego zjawiska i w miar dokadnie rozliczy wpyw najwaniejszych czynnikw, ktre je uksztatoway. Wrd nich wymienia si najczciej metody: kolejnych podstawie, reszty, rnic czstkowych, funkcyjn, logarytmowania. Metoda kolejnych podstawie (acuchowych) suy do liczbowego okrelenia wpywu poszczeglnych czynnikw na wielko badanego zjawiska tylko wtedy, gdy wspzalenoci maj charakter zwizku funkcyjnego wyraonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy algebraicznej danych czynnikw. Metoda ta polega na matematycznym sformuowaniu funkcji ekonomicznych, stanowicych przedmiot bada, oraz okreleniu odpowiedniego acucha przyczyn. Istota tej metody wyraa si w kolejnym podstawianiu poszczeglnych czynnikw w wielkoci okrelajcej warto wskanika, bdcego przedmiotem porwnania, w miejsce wskanika przyjtego za podstaw odniesienia (baz). Przestrzega si przy tym zasady zachowywania raz ju przeprowadzonych podstawie we wszystkich nastpnych podstawieniach, a do ostatniego czynnika wcznie. Postpujc w ten sposb, oblicza si wpyw poszczeglnych czynnikw na odchylenie czne. Rnic spowodowan przez konkretny czynnik ustala si, odejmujc od wyniku podstawienia, w ktrym dany czynnik wystpuje w wielkoci reprezentowanej przez wskanik bdcy przedmiotem porwnania, wielkoci wyniku z bezporednio poprzedzajcego podstawienia, gdzie ten wanie czynnik jest jeszcze ujty w wielkoci przyjtej dla podstawy odniesienia (bazy). Suma odchyle czstkowych powinna by rwna cznemu (cakowitemu) odchyleniu midzy wielkoci wskanika, ktry jest przedmiotem porwna, a wielkoci wskanika przyjtego za podstaw odniesienia.

32

Metoda reszty zalecana jest do badania wpywu dwch czynnikw na badane zjawisko.40 Najczciej wykorzystuje si j do rozliczania wpywu zmian wielkoci zatrudnienia i wydajnoci pracy na przyrost produkcji. Metoda reszty pozwala na obliczenie wpywu poszczeglnych czynnikw na zmiany badanego zjawiska, przy czym wpyw ostatniego czynnika jest reszt, czyli rnic midzy odchyleniem globalnym a sum wpywu innych przyjtych do bada czynnikw. Do identycznych rezultatw prowadzi metoda rnicowania bdca uproszczon wersj metody kolejnych podstawie, ktra w miejsce penych danych czynnika objtego badaniem wprowadza rnic midzy jego wielkoci faktyczn a bdc podstaw porwnania. Wad tych dwch metod jest to, e w zalenoci od przyjtej kolejnoci podstawienia mona otrzyma zrnicowany wpyw poszczeglnych czynnikw. Zalet ich jest prostota i stosunkowo maa pracochonno. Metoda rnic czstkowych polega na jednoczesnym wyodrbnianiu czstkowych odchyle indywidualnych i czstkowych odchyle wyraajcych czny wpyw czynnikw oraz traktowaniu ich jako odrbnych elementw badania analitycznego. W metodzie rnic czstkowych otrzymuje si jednakowe wyniki bez wzgldu na kolejno podstawiania poszczeglnych czynnikw. Przy dwch czynnikach oblicza si trzy rnice czstkowe, a przy trzech czynnikach siedem rnic czstkowych. Etapy oblicze: obliczy wpyw zmiany pierwszego czynnika, zakadajc, e czynnik drugi pozostaje w wielkoci przyjtej dla podstawy odniesienia, ustali wpyw zmiany drugiego czynnika, przyjmujc z kolei, e czynnik pierwszy wystpuje w wielkoci odpowiadajcej podstawie odniesienia, obliczy wpyw obydwu czynnikw cznie.

Metoda funkcyjna uwidacznia wyranie zwizek midzy wielkoci wynikw w okresie przyjtym za podstaw odniesienia a rzeczywist wielkoci porwnywanych czynnikw. Metoda umoliwia otrzymanie jednoznacznych odpowiedzi bez wzgldu na kolejno podstawiania czynnikw. Metoda funkcyjna moe mie zastosowanie nie tylko w zalenociach stanowicych iloczyn, lecz rwnie w wypadku wystpowania ilorazw, z tym e wielkoci wskanikw dynamiki wzgldnej (A,B,C) dla czynnikw w mianowniku funkcji ustala si w sposb odwrotny, dzielc wskaniki podstawy odniesienia przez wielkoci rzeczywiste (badane). Przyjte w metodzie funkcyjnej matematyczne rozwizania pozwalaj na uzyskanie wynikw identycznych jak w metodzie

40

M. Sierpiska T. Jachna opt. cit., s. 30.

33

podstawie krzyowych, przy czym stosowane formuy oblicze nale do stosunkowo skomplikowanych. Metoda logarytmowania pozwala na osiganie wynikw zblionych do wielkoci odchyle obliczonych za pomoc metody funkcyjnej lub podstawie krzyowych. Mona j stosowa do dowolnej liczby zmiennych objaniajcych. Odchylenia czstkowe oblicza si w oparciu o wskanik dynamiki zjawiska. Warto zwrci uwag na fakt, e sposb prezentowania danych w postaci indeksw dynamiki stwarza moliwo pogbienia interpretacji analizowanego modelu zalenoci. Zrnicowany stopie przydatnoci wyej wymienionych metod. Do dokadnie obliczone odchylenia indywidualne (za pomoc metody funkcyjnej, logarytmicznej, krzyowych podstawie) maj wiksz warto poznawcz w analizie ni odchylenia czne. Oprcz wyej wymienionych metod, analiza finansowa posuguje si take metodami specyficznymi, gwnie w zakresie operacji finansowych. Metody te zostay wypracowane przez system bankowy i s ukierunkowane na uwzgldnienie czynnika czasu w operacjach pieninych. Do podstawowych metod operacji pieninych nale rachunki: odsetkowe, procentu skadanego, dyskontowe. Do metod, ktre mog znacznie wzbogaci badania stosowane w analizie finansowej nale metody stochastyczne, ktre charakteryzuj si wiksz precyzyjnoci, poniewa obok czynnikw gwnych uwzgldnia si w nich wpyw czynnikw przypadkowych. W metodach tych liczba czynnikw i posta zalenoci nie s z gry okrelone, lecz wynikaj z przeprowadzonego rozpoznania w analizie wstpnej. Metody stochastyczne pozwalaj, wic na szersze ujcie zwizkw midzy zjawiskami gospodarczymi i cilejsze przypisanie im ilociowego wyrazu. Wrd metod stochastycznych na szczeglne podkrelenie zasuguj metody ekonometryczne. Ich ide jest budowanie i oszacowanie odpowiednich modeli ekonometrycznych,

odzwierciedlajcych za pomoc jednego rwnania lub ukadu rwna zasadnicze powizania midzy rozpatrywanymi zjawiskami. W metodach ekonometrycznych ocena dokonywana jest przez porwnanie stanu rzeczywistego ze stanem dla tego czasu waciwym, a okrelonym na podstawie kwantyfikowanej prawidowoci przebiegu. Wyniki tak przeprowadzonej analizy su nie tylko do sposobu dziaania przedsibiorstw w przeszoci, ale te do formuowania prognoz przede wszystkim krtko-

i rednioterminowych lub te optymalnych programw dziaania. Dziki wykorzystaniu w szerokim zakresie aparatu statystyczno matematycznego pozwalaj one na znaczenie szersze zastosowanie ich w procesie planowania i prognozowania procesw 34

produkcyjnych w przedsibiorstwie, anieli to ma miejsce przy zastosowaniu tylko metod deterministycznych. Drug grup metod stochastycznych s metody dyskryminacyjne. Maj one na celu wczesne rozpoznanie najczciej przez bank zagroe dotyczcych efektywnoci gospodarowania i zwizanej z tym utraty zdolnoci kredytowej przez przedsibiorstwa lub gospodarstwa domowe. Stosuje si je rwnie w ujciu wielowymiarowej dyskryminacji liniowej. Punktem wyjcia jest analiza bilansw zagroonych firm przez odniesienie ich do bilansw jednostek dobrze prosperujcych. Metody taksonomiczne to trzecia grupa metod stochastycznych, ktrych istot jest skumulowanie szeregu wskanikw pomiaru efektywnoci gospodarowania oraz innych czynnikw, reprezentujcych warunki gospodarowania i sprowadzeniu ich do jednego porwnywalnego wskanika. Wartoci poznawcze wraaj si w tym, e umoliwiaj ocen pozycji ocenianego przedsibiorstwa w stosunku do innych jednostek w otoczeniu gospodarczym (sektor lub region). Statyczne metody taksonomiczne umoliwiaj uwzgldnienie zmian rozpatrywanych procesw porwnawczych w przestrzeni, za dynamiczne nie tylko w przestrzeni, ale i w czasie41. Naley podkreli, e metody stochastyczne nie wykluczaj si ze stosowanymi metodami jakociowymi i metodami deterministycznymi, wrcz przeciwnie mog si wzajemnie uzupenia, przyczyniajc si do znacznego wzbogacenia wartoci poznawczej wynikw analizy finansowej. Oprcz wyej wymienionych metod, analiza finansowa posuguje si take metodami specyficznymi, gwnie w zakresie operacji finansowych. Metody te zostay wypracowane przez system bankowy i s ukierunkowane na uwzgldnienie czynnika czasu w operacjach pieninych. Do podstawowych metod operacji pieninych nale rachunki: odsetkowe, procentu skadanego, dyskontowe. Przedstawiona charakterystyka metod wykazaa, e w analizie finansowej dysponuje si wieloma rnymi metodami, ktre s dobierane zalenie od rodzaju badanych zjawisk i postawionych w analizie celw. S to metody jakociowe i ilociowe, determistyczne, stochastyczne oraz rne kombinacje wymienionych metod.

Wyeksponowane wady i zalety poszczeglnych metod wykazuj, e nie mona mwi o wyszoci jednych metod nad innymi. Metody analizy jakociowej, zwane rwnie metodami opisowymi, ujmuj badane zwizki ich zalenoci w formie opisowej, werbalnej bez prb nadania im ilociowego mierzonego wyrazu, co w wielu przypadkach moe by

41

T. Waniewski, W. Skoczylas opt. cit., s. 51.

35

wane, ale tylko na etapie analizy wstpnej. Najlepszym rozwizaniem jest, wic rwnolege stosowanie wszystkich metod i ich dobieranie stosownie do specyfiki badanych zjawisk i waciwoci poszczeglnych metod. Trzeba przy tym zwrci uwag, e przy wyborze metod w znacznej mierze decyduje ich pracochonno i warto uzyskiwanych wynikw (dokadno). Nie naley, bowiem stosowa metod zoonych, jeli zblione wyniki s osigalne przy zastosowaniu metod prostych, a wic mao pracochonnych42.

1.5. Rodzaje analizy finansowej

Regulowanie i sterowanie procesami gospodarczymi w przedsibiorstwie wymaga poddawania analizie zarwno stanw tych procesw, jak i przebiegu oraz wynikw osiganych w danym czasie. Dlatego w zalenoci od potrzeb jednostki gospodarczej przeprowadza si rnego rodzaju analizy finansowe. Podstawowe kryteria podziau i rodzaje analizy finansowej przedstawia Schemat 4.

Schemat 4: Rodzaje analizy finansowej ze wzgldu na kryteriaKRYTERIUM PODZIAU RODZAJE ANALIZY FINANSOWEJ ANALIZA FUNKCJONALNA ANALIZA KOMPLEKSOWA ANALIZA DECYZYJNA ANALIZA CAOCIOWA ANALIZA ODCINKOWA (PROBLEMOWA) ANALIZA OGLNA ANALIZA SZCZEGOWA ANALIZA WSKANIKOWA ANALIZA ROZLICZENIOWA ANALIZA RETROSPEKTYWNA (EX-POST) ANALIZA BIECA ANALIZA PROSPEKTYWNA ANALIZA POJEDYNCZEGO PRZEDSIBIORSTWA ANALIZA MIDZYZAKADOWA ANALIZA WEWNTRZNA ANALIZA ZEWNTRZNA

PRZYJTA METODA BADA

ZAKRES PRZEDMIOTOWY BADAA

SZCZEGOWO BADA

FORMA BADA

CZAS OBITY ANALIZ

ZAKRES PRZESTRZENNY BADA

PRZEZNACZENIE ANALIZY

rdo: W. Gabrusewicz opt. cit., s. 29.

42

Ibidem, s. 54.

36

Jak wynika z wyej zaprezentowanego schematu przyjmujc za kryterium metod bada wyrnia si trzy rodzaje analiz. Pierwsza z nich, analiza funkcjonalna polega na badaniu dziaalnoci przedsibiorstwa w podziale na czci planu techniczno ekonomicznego oraz na dziay sprawozdawczoci rzeczowej i finansowej lub poszczeglnych funkcji czy sub43. Szybkie i kompleksowe opracowanie tej analizy, w pewnym stopniu zmniejsza moliwo dostrzeenia niedoskonaoci. Analiz funkcjonaln przeprowadza jednoczenie wiele osb, co umoliwia skrcenie czasu jej wykonywania. Z kolei analiza kompleksowa zajmuje si caociowym badaniem danego przedmiotu lub podmiotu. Dostarcza informacji o zjawiskach gospodarczych, ktre przedstawione s za pomoc wskanikw oraz zalenoci, jakie wystpuj pomidzy nimi. Ostatnia z tej grupy analiza decyzyjna nastawiona jest gwnie na problemowe i szczegowe badania. Polega na grupowaniu zjawisk dotyczcych okrelonej decyzji. Przy tej analizie bardzo wana jest znajomo nowoczesnych technik obliczeniowych. Inne kryterium podziau, jakim jest zakres zagadnie objtych analiz wyrniamy analiz czciow(odcinkow) i caociow. Pierwsza z nich polega na odrbnym badaniu ronych dziedzin dziaalnoci np.: produkcji, zatrudnienia, kosztw. Przy badaniach odcinkowych zawa si wpyw czynnikw ksztatujcych badane zjawisko do bliskich zalenoci, bez stwierdzania nastpstw w innych dziedzinach dziaalnoci. Z tego wzgldu analiz odcinkow czsto nazywa si analiz problemow. Na podstawie bada odcinkowych zestawia si oglna, ocen i na tej podstawie wyciga wnioski. Analiza caociowa, zwana take analiz kompleksow, dotyczy wszystkich zjawisk wystpujcych w przedsibiorstwie. Polega ona na badaniach o charakterze oglnym i posuguje si opisem zjawisk gospodarczych od strony ilociowej, strukturalnej i dynamicznej, bez gbszego wnikania w przyczyny zaistniaej sytuacji. Stopie szczegowoci bada analityczny dzieli analiz finansow

przedsibiorstwa na ogln i szczegow. Analiza oglna obejmuje caoksztat dziaalnoci prace badawcze opieraj si na wskiej grupie odpowiednio dobranych wskanikw syntetycznych. Brak w niej bada wzajemnych zalenoci wystpujcych midzy zjawiskami gospodarczymi. Stanowi ona podstaw do podejmowania biecych jak i rozwojowych decyzji dotyczcych caego przedsibiorstwa, a take jest bardzo przydatna w ocenie caoksztatu dziaalnoci firmy. Analiza szczegowa zajmuje si badaniem okrelonego problemu dziaalnoci przedsibiorstwa w sposb dokadny

43

J. Duraj, Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa, PWE, Warszawa 2004, s. 18.

37

i szczegowy za pomoc wskanikw umoliwiajcych dostrzeenie zalenoci przyczynowo skutkowych miedzy badanymi zjawiskami. Przykadem tej analizy moe by ocena wpywu zmian stawek amortyzacji na produktywno rodkw trwaych Forma prowadzenia bada jest kolejnym kryterium dzielce analiz finansow na dwa dalej opisane rodzaje. Analiza wskanikowa, ktra dostarcza informacji o sytuacji finansowej i wynikach dziaalnoci gospodarczej badanej firmy na podstawie zbioru wskanikw logicznie ze sob powizanych. W analizie tej stosuje si mierniki bezwzgldne ukazujce absolutne rozmiary okrelonych zjawisk gospodarczych oraz mierniki wzgldne pozwalajce okreli relacje midzy nimi. Warto i zmiana wskanikw, a take ich wzajemne relacje, stanowi podstaw do formuowania wnioskw dotyczcych przyszoci. Aby przy pomocy analizy wskanikowej mc dokona prawidowej oceny analizowanych zjawisk wane jest przestrzeganie okrelonej procedury postpowania, ktra wyodrbnia nastpujce etapy44: wybr zjawisk gospodarczych przedsibiorstwa objtych badaniem i ocen, staranny dobr adekwatnych wskanikw do analizowanych zjawisk, weryfikacja poprawnoci przyjtych wskanikw, skorygowanie sposobu mierzenia wskanika i wspczynnika lub ustalenie dodatkowych wskanikw i wspczynnikw, pozwalajcych uzyska dokadny i obiektywny obraz analizowanych zjawisk, obliczenie wskanika i/lub wspczynnika na podstawie zweryfikowanych miernikw oraz postawienie diagnozy i sformuowanie decyzji. Wiksz warto poznawcz charakteryzuje si analiza rozliczeniowa, ktra polega na badaniu i ocenie zwizkw i wspzalenoci wystpujcymi midzy poszczeglnymi zjawiskami. Dziki czemu moliwa jest identyfikacja czynnikw ksztatujcych badane procesy i zjawiska oraz peniejsza ocena ich oddziaywania na wyniki ekonomiczne jednostki gospodarczej. Warto poznawcza analizy rozliczeniowej sprawia, e jest ona szczeglnie przydatna w procesie zarzdzania. Analiz ekonomiczn ze wzgldu na przyjty horyzont czasowy mona podzieli na: analiz ex post (retrospektywn), analiz ex ante (antycypacyjn), t ostatni za na analiz taktyczn (redniookresow) oraz analiz strategiczn (dugookresow). Analiza ex post, zwana take retrospektywn, naley do najlepiej opracowanych rodzajw analizy ekonomicznej. Moe by przeprowadzona na wszystkich szczeblach zarzdzania44

J. Wickowski op. cit., s. 19.

38

w przedsibiorstwie. Jej podstawowym celem jest przeprowadzenie bada strukturalnych i przyczynowych w odniesieniu do minionych zada gospodarczych w przyjtym przedziale czasu (kwarta, rok). Dziki wynikom analizy ex post mona nie tylko wyjani zmiany, jakie zaszy w przedsibiorstwie jako caoci, lecz rwnie w poszczeglnych wycinkach jego dziaalnoci. Mona take, wykorzystujc uzyskane wyniki, zapobiega w przyszoci zmianom niepodanym, a take utrwala tendencje w zarzdzanych obiektach gospodarczych.45 Analiza bieca zwana take operatywn ma na celu przygotowanie informacji analitycznych o zjawiskach i procesach gospodarczych w relatywnie krtkich odcinkach czasu zmiana, dzie, dekada. Najistotniejsz cech analizy operatywnej jest niemal bezporednie wykorzystywanie jej warunkw do regulacji zaistniaych odchyle od zaoonych parametrw i do likwidacji wystpujcych zakce w przebiegu procesw gospodarczych i produkcyjnych. Analiza prospektywna podobnie jak analiza ex post moe by przeprowadzana na wszystkich poziomach zarzdzania w przedsibiorstwie. Pozwala ustala wyniki przewidywanych procesw gospodarczych we wszystkich dziedzinach dziaalnoci oraz w przedsibiorstwie jako caoci. Uwzgldnia ona zarwno czynniki te, ktre dziaay wczeniej, jak i te, ktre mog si pojawi w przyszoci. Analiz ex ante wykorzystuje si we wszystkich procesach decyzyjnych, a przede wszystkim planowania jak i ksztatowaniu strategii przedsibiorstwa46. Wyniki prac badawczych mog ogranicza si jedynie badanego przedsibiorstwa, wwczas mamy do czynienie z analiz pojedynczego przedsibiorstwa. Natomiast analiza midzyzakadowa polega na porwnywaniu danej jednostki z innymi. Wymaga starannego doboru przedsibiorstw wykorzystywanych do porwna. Dotyczy przedsibiorstw wchodzcych w skad jednej brany. Jej celem jest ustalenie przyczyn rnic midzy np. jednostkowymi kosztami wasnymi porwnywalnych wyrobw wytwarzanych przez przestrzenne wyodrbnione ogniwa organizacyjne (wydziay, zakady). W zalenoci od przeznaczenia analizy moemy mwi o analizie wewntrznej i zewntrznej. Analiz zewntrzn sporzdza si dla osb i instytucji z poza przedsibiorstwa zwykle w ukadzie rocznym. Wykonywana jest w sposb kompleksowy. Dostosowana jest do potrzeb szeroko rozumianego otoczenia przedsibiorstwa. Analiza ta moe by przeznaczona dla: 45 46

bankw w zwizku z ubieganiem si o kredyt,

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, K. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty opt. cit., s. 14. E. Urbaczyk opt. cit., s. 29.

39

udziaowcw i akcjonariuszy, ubezpieczycieli, wacicieli i inwestorw w procesie prywatyzacji przedsibiorstwa pastwowego oraz innych odbiorcw z jego otoczenia.

Natomiast analiza wewntrzna zajmuje si uwzgldnieniem potrzeb decyzyjnych kierownictwa i innych szczebli zarzdzania w przedsibiorstwie. Analiza wewntrzna jest wykonywana w sposb bardziej szczegowy i zajmuje si wybranymi obszarami dziaalnoci przedsibiorstwa. Zawiera ona analiz podstawowych sprawozda

finansowych bilansu i rachunku wynikw oraz ocen kondycji finansowej i czynnikw j determinujcych47.

47

M. Sierpiska, T. Jachna, opt. cit. s. 21.

40

2. Charakterystyka Zakadw Misnych Agro-Handel Sp. z o.o.2.1. Spka z ograniczon odpowiedzialnoci jako forma organizacyjno-prawna podmiotw prowadzcych dziaalno gospodarcz w Polsce

W gospodarce rynkowej podmioty gospodarcze swobodnie prowadz dziaalno gospodarcz i aden organ nie ma prawa w ich dziaalno ingerowa, o ile dziaaj zgodnie z p