Cz. 3

MECHANIZMY I PROCEDURY

Zdzisaw Kdzia

Prawa czowieka s uniwersalnePromocja i ochrona praw czowieka stanowi uprawniony przedmiot troski spoecznoci midzynarodowejPastwa Czonkowskie s zobowizane do rozwoju midzynarodowej wsppracy, wczajc w to wspprac z Narodami Zjednoczonymi, dla promocji i ochrony praw czowiekaPrawa czowieka s niepodzielne, wzajemnie od siebie zalene i powizaneMechanizmy praw czowieka powinny dziaa w obiektywny i politycznie neutralny sposb

ORGANY POLITYCZNEorgany midzyrzdowe ustanowione na podstawie Kart NZ Zgrom. Oglne Rada Bezpieczestwa Rada Praw Czowieka Rada Gospodarczo- SpoecznaORGANY TRAKTATOWE 10 komitetw ustanowionych przez podstawowe traktaty praw czowiekaRAPORTY, PROCEDURY SKARGOWE I LEDCZE ustanowione przez organy polityczne i traktatoweTRYBUNAY Midz. Trybuna Sprawiedliwoci Midz. Sd Karny Midz. Trybuna dla b. Jugosawii Midz. Trybuna dla RwandySekretariat Narodw ZjednoczonychSEKRETARZ GENERALNY WYSOKI KOMISARZ ONZ DS. PRAW CZOWIEKASYSTEM ONZ: ILO, UNESCO, UNHCR, UNICEF, UNDP, UNCPCTO

Kompetencja generalna do podejmowania wszelkich spraw, do ktrych odnosi si Karta NZ, chyba e mieszcz si one w ramach wycznej kompetencji innych organwIII Komitet Rada Praw CzowiekaV Komitet (Administracja i Budet) VI Komitet (Prawny) ustanawianie standardwCiaa pomocnicze ZO Komisja Prawa Midzynarodowego; specjalne komitety np. ds. dekolonizacji i praw Ludnoci PalestyskiejPorzdek obrad III Komitetu: (a) tematyczne kwestie praw czowieka; (b) sytuacje praw czowieka (naruszenia praw czowieka na wielk skal); (c) przyjmowanie konwencji lub deklaracji; i d) sprawy organizacyjne

Rezolucje Zgromadzenia OglnegoRekomendacje wsplnoty midzynarodowej jako caoci adresowane do rzdw, organizacji systemu NZ, organizacji pozarzdowych i szerzej spoeczestwa obywatelskiego67 sesjaNiemal 40 rezolucji - rezolucje odnoszce si do sytuacji w piciu pastwach (podczas 56 sesji: 11 rezolucji tego typu) Wikszo rezolucji przyjta bez gosowania; rezolucje dotyczce pastw zwykle wymagaj gosowaniaDorobek Ustanawianie standardwWypracowywanie programw politycznych (wczajc w to zwoywanie konferencji na szczycie i ustanawianie programw implementacyjnych, proklamowanie dekad tematycznych)Podejmowanie dziaa w sytuacjach kryzysowych praw czowieka Ustanawianie organw ONZ ds. praw czowieka Rada Praw Czowieka, Wysoki Komisarz ds. Praw Czowieka

Art. 24 Karty NZ nakada na Rad Bezpieczestwa podstawow odpowiedzialno za zachowanie midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa podstawowe gremium decyzyjne w tym zakresieHistoria omijania praw czowiekaEwolucja ostatniej dekady Szczyt wiatowy 2005Uznanie praw czowieka za jedno z podstawowych rde konfliktwUznanie ochrony praw czowieka za jeden z podstawowych elementw rozwizywania konfliktw i budowania pokoju rda ewolucji: Rwanda, Bakany, walka z terroryzmem itd. wiatowy Szczyt z 2005r.

Integracja praw czowieka

Traktaty pokojowe - konstytucjeKomisje prawdy i pojednaniaBudowanie pastwa prawnegoPrawa czowieka komponentem operacji pokojowych Analiza dot. praw czowieka w raportach S-G

Rada Bezpieczestwa i Wysoki Komisarz ds. Praw Czowieka

Formua ArriaWysoki Komisarz na posiedzeniach RBProby o dochodzenia w dziedzinie praw czowieka

Historycznie wana rola promocja i ochrona praw czowieka jednym z gwnych zada RadyRada formuuje rekomendacje w celu promocji poszanowania i przestrzegania praw i fundamentalnych wolnoci dla wszystkich, przygotowuje projekty konwencji w celu przedstawienia ich Zgromadzeniu Oglnemu i zwouje midzynarodowe konferencje art. 62 (2) KartyKomisja Praw CzowiekaNiejasna przyszo w dziedzinie praw czowiekaKomisje tematyczneKomisja ds. Statusu KobietKomisja ds Zapobiegania Przestpczoci i wymiaru Sprawiedliwoi w Sprawach Karnych, Komisja ds Zrwnowaonego RozwojuKomisja ds Rozwoju SpoecznegoRegionalne Komisje EkonomiczneKoordynacja midzy-agencyjnaECOSOC rezolucje o procedurach skargowych Procedura ECOSOC dot. przyznawania statusu konsultatywnego organizacjom pozarzdowym

ORGANY TRAKTATOWE

Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych (CESCR) Komitet Praw Czowieka Komitet ds. Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej Komitet ds. Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji wobec KobietKomitet przeciwko TorturomPodkomitet ds. Zapobiegania Torturom Komitet Praw DzieckaKomitet ds. Pracownikw MigrantwKomitet Praw Osb z NiepenosprawnociamiKomitet ds. Przymusowych Zagini

Generalne zadanie monitorowanie wykonania traktatw w dziedzinie praw czowiekaHistoryczny moment ustanowienie organw monitorujcych wykonanie traktatw, skomponowanych z niezalenych ekspertw, wybieranych przez Pastwa-Strony i dziaajcych niezalenie (nie jako przedstawiciele rzdw) byo przeomem w podejciu do mechanizmw kontrolnych w dziedzinie praw czowieka na poziomie midzynarodowym

MandatRozpatrywanie periodycznych sprawozda przedstawianych przez rzdy z wykonania zobowiza traktatowych (szczegowa analiza pniej) Interpretacja traktatw w drodze orzecznictwa i wydawania Komentarzy OglnychRozpatrywanie skarg na naruszenia praw czowieka w ramach fakultatywnych procedurPrzedstawienie sprawozda z dziaalnoci

Rozszerzony mandat poprzez interpretacj

kompleksowe podejcie do interpretacji zobowiza traktatowych Pastw-Stron (obowizek poszanowania, ochrony i wypeniania) promocja praw czowiekaprewencja narusze praw czowieka dochodzenia dot. narusze praw czowieka

Kompozycjastatus czonkw niezaleni eksperci: niezaleno i profesjonalizm rdem autorytetu i prestiu wybr przez Pastwa-Strony (wyj. KPESK)balans geograficzny i w reprezentacji kobiet i mczyznreprezentacja rozmaitych systemw prawadugo mandatu 4 lata172 ekspertw zasiadajcych w organach traktatowych jedyne w swoim rodzaju rdo wiedzy i dowiadczenia

Organizacja pracy

sesje dwie do trzech sesji w rokujawno sesji (wyj. kocowa debata nad raportem krajowym, postpowania skargowe, lub w razie decyzji podjtej przez sam organ traktatowy lub jego przewodniczcegoprzed-sesyjne grupy roboczegeneralne debaty

Generalne Komentarzepozycja organu traktatowego w okrelonej kwestii zwizanej ze stosowaniem traktatu Komentarze z reguy odnosz si do fundamentalnych kwestii praw czowiekatreci praw czowiekaoceny typowych przejaww krajowej i midzynarodowej praktyki w implementacji standardw praw czowiekabrak mocy wicej 2012 - CESCR 21, HRC 34, CAT 2, CERD 34, CRC 13, CEDAW 28, CMW 1

Inne formy aktywnociDialog z partnerami pastwa (procedury implementacyjne) agencje ONZ: ILO, UNDP, UNHCR, WHO, UNICEForganizacje pozarzdowe i spoeczestwo obywatelskie (informacja, shadow reports, stimulacja dialogu midzy aktorami krajowymi)Warunki pracyograniczenia czasoweniewystarczajce rodkiPotrzeba reformjeden organ traktatowykonsolidacja raportw do rozmaitych organw traktatowychkoordynacja terminw przedkadania raportwmidzynarodowy sd praw czowiekaKooperacja midzy organami traktatowymi i specjalnymi procedurami (niezaleno i ograniczenia)Szanse na wiksz reform?

Liczba czonkw: 18Sesje: trzy trzytygodniowe sesje w roku w Genewie i Nowym JorkuMandat: rozpatrywanie okresowych raportw Pastw-Stron wydawanie komentarzy oglnychrozpatrywanie skarg pastw i skarg indywidualnych dot. narusze zobowiza wynikajcych z Paktu dla Pastw-StronKomentarze Oglne instrumentalne dla implementacji Paktu; istotny wkad do rozwoju koncepcji praw czowieka. Przecitnie jeden komentarz oglny w roku

Rozpatrywanie raportwBrak okrelenia czstotliwoci przez traktat (wyjtkowe) Zalecenia dot. raportw pastw-stron pierwszy raport odnoszcy si do caego Paktu (artyku po artykule); kolejne raporty dot. wykonania rekomendacji poczynionych przez Komitet Praw Czowieka Moliwa proba o doran informacj Rozpatrywanie wykonania Paktu w przypadku przecigajcego si braku raportu przedstawionego przez Pastwo-StronProcedura implementacyjna powoanie specjalnego sprawozdawcy ustalenia prezentowane w rocznym raporcie KomitetuGrupy RoboczeDialog z partneramiSpotkania z Pastwami-Stronami

Cel rozpatrzenie przez niezaleny organ wykonywania zobowiza traktatowych przez Pastwa-Strony, w szczeglnoci zbadanie i ocena prawnych oraz inych krokw przyjtych przez Pastwa-Strony w celu implementacji standardw praw czowieka ustanowionych w traktacie

Jawno procedury podnosi znaczenie systemu raportw prawo i praktyka pastwa s kontrolowane przez spoeczno midzynarodow i zainteresowane spoeczestwo Zagroenie rzdy mog by skonne do przedstawiania zawyonej oceny wasnych dokona. Odpowied organy traktatowe nie s pasywnymi odbiorcami produktw rzdowych

rodki do zapewnienia skutecznego dziaania systemu raportw i przeciwdziaania jego potencjalnym naduyciomodpowiednio wczesna dystrybucja raportw przed sesjami komitetwprzekazanie sprawozdajcemu rzdowi listy zagadnie, o ktry bdzie pytany, w trakcie publicznego rozpatrywania raportu (listy takie s przygotowane przez przedsesyjn GR lub przez sam Komitet) solidne przygotowanie czonkw Komitetu kompetentna reprezentacja rzdu na wysokim szczeblu i przygotowanie przegldu podczas posiedzenia przedsesyjnej GR - forum wsppracy z innymi partnerami

rozpatrzenie raportu z reguy trwa jeden dzie zasadnicze znaczenie publicznego przesuchaniaformuowanie kocowych obserwacji podczas posiedzenia zamknitegomechanizmy implementacyjne brak kompetencji egzekucyjnych, ale wyrwnuje ten brak dialog kontynuowany po zakoczeniu przegldu (specjalni sprawozdawcy, odpowiednie zorientowanie nastpnych raportw) opnione raporty - problem brakujcego zaplecza rzdowegopropozycje reform skonsolidowany raport tzw. raport podstawowy (core report), zunifikowane procedury w odniesieniu do zalegych raportw, reforma czstotliwoci raportw, procedury doranetechniczna pomoc Urzdu Wysokiego Komisarza

SPECJALNE PROCEDURY

Definicja specjalne mechanizmy ustanowione przez Rad Praw Czowieka do zajcia si wybranymi tematycznymi problemami praw czowieka (tematyczne procedury) lub sytuacj w dziedzinie praw czowieka w konkretnym kraju (procedury krajowe)Formy: Specjalni Sprawozdawcy RPCz, Specjalni Przedstawiciele Sekretarza-Generalnego, Niezaleni Eksperci lub Grupy RoboczeFunkcje: Podstawowym zadaniem specjalnych procedur jest pomoc Radzie Praw Czowieka, Zgromadzeniu Oglnemu lub Sekretarzowi Generalnemu w ich dziaalnoci, w szczeglnoci przez przedstawianie raportw lub reagowanie powane naruszenia praw czowieka i przez badaniem drg i metod usprawnienia implementacji praw czowieka. Pomimo ich zasadniczo pomocniczego charakteru, specjalne procedury rozwiny si w system o wysokim poziomie autonomii. Specjalne procedury s uznawane za jeden z gwnych filarw programu praw czowieka ONZ

Piastuni mandatwStatus niezalenych ekspertw dziaajcych w ich osobistej waciwoci Code of conduct Immunitety

Mianowaniekryteria: (a) wiedza i dowiadczenie w zakresie mandatu (b) niezaleno (c) bezstronno (d) uczciwo (e)obiektywizmrwnowaga reprezentacji pci i regionw wiatapubliczna lista kandydatw kwalifikujcych si do nominacjiczas mandatu nie duej ni 6 latKandydaci nominowani przez: (a) rzdy, (b)regionalne grupy, (c) midzynarodowe organizacje (np. OHCHR), (d) pozarzdowe organizacje, (e)organy ochrany praw czowieka, (f) nominacje indywidulaneGrupa konsultatywna (regionalni reprezentanci) proponuje list kandydatw z najwyszymi kwalifikacjami w odniesieniu do konkretnego mandatuNa podstawie tych rekomendacji i konsultacji, w szczeglnoci z udziaem regionalnych koordynatorw, Prezydent Rady wyznacza osob, ktra obejmuje mandat

Mandaty tematyczne 34 odnoszce si do praw socjalnych i ekonomicznych odnoszce si do praw osobistych i politycznychinne Mandaty krajowe 12Specjalni SprawozdawcyBiaoru, Kamboda, Erytrea, Demokratyczna Republika Ludowa Korei, Iran, Myanmar, Okupowane Terytoria Palestyny, SyriaNiezaleni EksperciWybrzee Koci Soniowej, Haiti, Somalia, Sudan

Metody pracyGromadzenie informacji komunikacja z zainteresowanym rzdem i innymi podmiotami, miejsce do krajw (stae zaproszenie 60 by 2007)Listy dot. podejrze narusze praw czowieka - skargiPilne apeleSprawozdania roczne do RPCz, niektrzy take do ZO, sprawozdania z misjiSpecjalne procedury jako system wsppraca, wymiana informacji, wsplne wystpienia, wsplne misjeSpecjalne procedury w centrum politycznego sporu

rdo: HRC Res. 5/1Historia: tzw. 1503 procedureCel: reakcja na trwae przejawy powanych i wiarygodnie udokumentowanych wszelkich praw czowieka i fundamentalnych wolnoci wystpujce gdziekolwiek na wiecie i w jakichkolwiek okolicznociachGeneralna charakterystyka: bezstronna, obiektywna, efektywna, zorientowana na ochron ofiar i przeprowadzona w odpowiednim czasiePoufno

Dopuszczalno skarginie zoona wycznie z motyww politycznych, zgodna z Kart NZ i majcymi zastosowanie w dany przypadku instrumentami midzynarodowego prawa praw czowieka zawierajca opis faktw rzekomych narusze, wczajc w to identyfikacj naruszonych praw czowiekapozbawiona uwaczajcego jzykanie oparta wycznie na doniesieniach mediwnie odnoszca si do sprawy, tra zawisa przed innym organem midzynarodowym lub regionalnymwykorzystane zostay rodki krajowe

Autor skargiosoba (lub grupa osb) twierdzca, e jest ofiar narusze praw czowieka i fundamentalnych wolnocikada osoba lub grupa osb, wczajc w to organizacje pozarzdowe, dziaajce w dobrej wierze i w zgodzie z zasadami praw czowieka, nie odwoujce si do politycznie motywowanego stanowiska niezgodnego z postanowieniami Karty Narodw Zjednoczonych i twierdzce, e posiadaj bezporedni i wiarygodn wiedz o tych naruszeniach - actio popularis Jednake, wiarygodnie udokumentowane skargi nie mog zosta uznane za niedopuszczalne tylko dlatego, e wiedza stanowica ich podstaw pochodzi z drugiej rki, zakadajc, e towarzysz skardze wyrane dowody

PostpowanieGrupa Robocza ds. Skarg (Working Group on Communications) ustanowiona przez Komitet Doradczy przy RPCz decyduje o dopuszczalnoci skargi i ocenia uzasadnienie zarzutw o naruszaniu praw czowieka, wczajc w to kwestie, czy skarga samoistnie lub w zwizku z innymi skargami wskazuje na trwae wiarygodnie udokumentowane naruszenia praw czowieka na wielk skal.Grupa Robocza moe te zadecydowa o zachowaniu skargi pod swoj obserwacj do nastpnej sesji.Grupa Robocza ds. Sytuacji (Working Group on Situations) ustanowiona przez RPCz przedstawia Radzie raport on trwaych i wiarygodnie udokumentowanych naruszeniach praw czowieka na wielk skal i przekazuje rekomendacje dot. krokw, ktre powinna podj Rada, zazwyczaj w formie projektu rezolucji.Grupa Robocza moe te zadecydowa o zachowaniu skargi pod swoj obserwacj do nastpnej sesji lub odrzuci skarg.

Postpowanie (cd.)Udzia autora skargi i pastwa, wobec ktrego skarga zostaa zoonaautor i pastwo powinni zosta poinformowani, czy skarga zostaa uznana za niedopuszczaln, czy zostaa przyjta do rozpatrzenia, czy te trwa jej rozpatrywanie przez Grup Robocz lub RPCz. Autor i pastwo s take informowani o ostatecznym wyniku postpowania skargowego.autor jest informowany o rejestracji skargina wniosek autora, jego nazwisko pozostaje utajnione

rodkidyskontynuacja postpowaniapozostawienie skargi na porzdku dnia i zwrcenie si do pastwa o przekazanie dodatkowych informacji w racjonalnym czasiepozostawienie skargi na porzdku dnia i powoanie niezalenego eksperta dla monitorowania sytuacji i przedstawienia raportu Radziepodjcie rozpatrzenia sprawy w ramach jawnej proceduryprzedstawienie rekomendacji OHCHR dot. udzielenia pastwu pomocy technicznej

Fakultatywne procedury skargowe: MPPOP, MPPESK, MKPDR, KPT, MKPDK, KPPM, KPD, KPON

Dwie kategorie skarg: skargi pastw i skargi indywidualne

Skargi pastw brak praktyki

Podmiotowe znaczenie skarg indywidualnychWany instrument ochrony podmiotu prawMoliwo realizacji legitymizowanych roszcze przez podmiot praw, kiedy okae si, e krajowa droga odwoawcza nie przyniosa zadowalajcych rezultatwPrzedmiotowe znaczenie skarg indywidualnych Wany instrument kontroli wykonywania przez pastwo jego zobowiza wynikajcych z traktatw o prawach czowiekaJednostka podmiot prawa czowieka zostaje postawiona na rwnym poziomie z pastwem w wietle prawa midzynarodowegoICCPR Protok Fakultatywny 116 ratyfikacji

Dopuszczalno badana przez Grup Robocz ds. Skarg kryteria:

Autor skargi musi by ofiar podnoszonego w skardze naruszenia praw czowieka lub, kiedy zgoszenie skargi przez ofiar jest niemoliwe, wnoszcym musi by osoba, ktra jest upowaniona do dziaania w imieniu poszkodowanegoSkarga musi by poczalna z midzynarodowymi instrumentami praw czowiekaPrzedmiot skargi nie moe by rozpatrywany w ramach innej midzynarodowej proceduryKrajowe rodki odwoawcze zostay wykorzystane

PostpowaniePostpowanie jest oparte na dialogu ze stronami, ktre zajmuj rwn do do rangi pozycjStrony przedstawiaj swoje opinie na pimie nie przesucha przed KomitetemKomitet nie ma mandatu dla czynnoci dochodzeniowychCiar dowodu spoczywa na autorze skargiPostpowanie jest poufne, ale Komitet ogasza swoj ocen (views on the communication) publicznie

Konkluzja w swojej ocenie Komitet stwierdza, czy dane pastwo naruszyo, czy te nie, swoje zobowizania wynikajce z Paktu

Osignicia: wpyw na ochron praw czowieka, zmiany w prawie i praktyce pastw, unikalne orzecznictwo, promocja praw czowieka

Saboci: dugo postpowania (rodki tymczasowe), brak wadzy egzekucyjnej

Porwnanie z procedur skargow przed Rad Praw Czowieka normy traktatowe rezolucja RPCz (soft law)zastosowanie tylko do Pastw-Stron zastosowanie do wszystkich pastwprzedmiot skargi: konkretne naruszenia praw czowieka konkretnej osoby (osb) trwae naruszenia praw czowieka na wielk skalprawa chronione: tylko prawa uregulowane w danym traktacie wszystkie kategorie praw (podstawa: Powszechna Deklaracja)autor skargi: tylko ofiara lub osoba dziaajca w jej imieniu actio popularisSkarcy uczestniczy w procedurze na pimie skarcy jedynie wnosi skarg i jest powiadamiany o wyniku postpowania

Rolanie s czci mechanizmw ochrony praw czowieka ONZ lecz ich dziaalno ma ogromne znaczenie dla pracy tych mechanizmw czsto dziaaj jako gos ofiar narusze praw czowieka i reprezentacja spoeczestwa obywatelskiegooferuj spoecznoci midzynarodowej pomoc w zakresie monitorowania, ustalania faktw i ledztw dot. narusze praw czowieka; analizy, bada i edukacji w dziedzinie praw czowiekaPrzykadyRada Praw Czowieka reprezentanci organizacji pozarzdowych uczestnicz w dyskusjach, przedkadaj swoje opinie, oceny i postulaty; lobowanie; upowszechnianie informacji i wynikw analiz; aktywne uczestnictwo w pracach grup roboczych negocjujcych teksty konwencji i deklaracji; czsto inicjacja projektw organy traktatowe organizacje pozarzdowe s podstawowym, obok rzdw i agencji ONZ, rdem informacji, a take s nieformalnym instrumentem kontroli wykonania zalece organw traktatowychspecjalne procedury piastuni mandatw opieraj si w istotnym stopniu na informacji pochodzcej od organizacji pozarzdowych (przypadek specjalny: pilne apele)praca w terenie monitorowanie i dochodzenia dotyczce narusze praw czowieka, a take techniczna pomoc dla spoeczestwa obywatelskiego i agencji rzdowych midzynarodowe konferencje organizacje pozarzdowe autorami istotnych propozycji paralelne spotkania

Status organizacje pozarzdowe ze statusem konsultatywnym s upowanione do desygnowania przedstawicieli, ktrzy mog przedstawia propozycje dotyczce programu prac Rady Praw Czowieka, uczestniczy w jej posiedzeniach i przedstawia ustnie lub na pimie swoje stanowisko. Rada moe te poprosi organizacje pozarzdowe o przygotowanie studiw i analiz. Organizacje te mog te uczestniczy w konferencjach midzynarodowych i maj uatwiony dostp do dokumentacji (rezolucja ECOSOC 1996/31) Tendencja wzrastajce uznanie roli organizacji pozarzdowychkontrowersje midzy adwokatami szerokiego udziau organizacji pozarzdowych w programie praw czowieka ONZ a tymi, ktrzy chcieliby ten udzia ograniczy

****** ******************