Predavanje 4.

predavač : doc. dr. sc. Igor Majnarić

SVEUčILIŠTE U ZAGREBUGRAFIČKI FAKULTETKATEDRA ZA TISAK

LITOGRAFIJA&

SVIJETLOTISAK

ZAGREB, 11. TRAVNJA 2014.

LITOGRAFIJA(KAMENOTISAK)

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

Osnovne karakteristike Litografije (ID card)

Prema izgledu tiskovne forme

Prema izvođenju pritiska

Prema izvršenom transferu bojila

Prema primjenjenom bojilu

Prema vrsti tiskovne podloge

Prema obliku tiskovne podloge

Specijalna primjena

samo arak

plošni tisak, kamen vapnenac

ploča-ploča, ploča-valjak

direktni tisak; P = 10 MPa u dodirnoj zoni

pastozna bojila: viskoznost = 40 - 100 Pa x s(nanos = 1,5 - 3 µm)

papir, karton, ljepenka,

izvođenje umjetničkih reprodukcija

Komercijalna primjena unikatne male naklade

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

Povijesni pregled Litografije

- T.F. = je selektivno oslikan vapnenački kamen. Ne oslikan kamen prima vodu = hidrofilnost S.p.; litografski kamen obojen tušem odbija vodu i prihvaća masno bojilo = hidrofobnost i oleofilnost T.e.

- nakon niza eksperimenata I. ju je izveo Aloiz Senefelder (1796.)

- tehnika otiskivanja je preteča suvremenog ofsetnog tiska (danas najdominantnije tehnika otiskivanja)

Orginalni alat za izradu litografske tiskovne forme

- kamene ploče sve manje se koriste - zamjenjene su sa nazrnčanim cinkovim i aluminijskim pločama

- plošna tehnika tiska bazirana na fizikalno-kemijskom principu ne miješanja različito gustih tekućina (polarne vode i nepolarnog masnog bojila)

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

Sirovina za izradu litografske tiskovne forme- osnova je vapnenac koji se u prirodi nalazi kao sedimentirana stijena koja sadrži kalcijev karbonat i primjese u obliku željeza, pijeska i silikata.

- za izradu litografske ploče primjenjuje se vapnenački kamen visoke čistoće (96 -98% CaCO2)

- najpoznatiji rudnici Solhofen - Bayern Germany

- kamene ploče što većih dimenzija i debljina. Gotovi pločasti kameni pobdimenzijivmogu biti u 7 kategorija: (od min 37 x 43 cm; do max 97 x 68 cm), debljina od 5, 8 i 10 cm; masa od 25 - 180 kg.

- planparalelnost kamene ploča mora biti što veća.

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

- izvodi se u 8 korakaPriprema litografske tiskovne forme1 Korak

- uzeti što ravnomjerniji litografski kamen, očistiti njegovu površinu terpetinom i vodom, te provjeriti njegovu planparalelnost i moguća oštećenja (stara ploča) Po mogučnosti primjeniti potpuno novi kamen).

- 2 metoda provjere: crtanjem tankih linija (prašenje pjeskom, laganim brušenjem, ispiranjem vodom) i čeličnim ravnalom (ispod kojeg se povlači tanka traka papira).

2 Korak

- nakon skidanja nečistoća izvodi se brušenje površine kamena (formiranje ravnomjerne gornje površine kamena).

- tijekom brušenja u zoni kontakta nalazi se gusta smjesa pjeska, deterđenta i vode (kvarc prah granulacije od 80 do 400 µm)

- ovisno o željenom efektu finoća brušenja - može biti veća (poliranje metalnim diskom)

- za brušenje se koristi dodatni kamen koji se ekscentrično okreće i pritišće buduću litografsku tiskovnu formu (20-30 min)

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

1II. Korak

IV. Korak

- da bi se tijekom otiskivanja spriječilo oštećenje gumenih (kožnih) valjaka potrebno je izvršiti zaobljavanje oštrih rubova litografskog kamena

- sprečava se moguće prljanje otisaka

- projera da li su uklonjeni svi dijelovi prethodno izrađene slike (tiskovna forma) izvodi se mekim filcem natopljenim u terpetin.

- poliranje traje oko 15 min uz povremeno dodavanje vode i Stipse ( Alaun = KAl(SO4)2 . 12H2O)

- ispiranje svih bočnih strana ploča snažnim mlazom vode

- ukoliko se na njemu pronađu tragovi starog crteža nastavlja se poliranje sa ekscentrično pokretanim diskom.

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

V. Korak

- najčešće se koristi litografsko pero ali može se koristiti i ostali alati: četke, kistovi, krede, uljni pasteli, igle za graviranje ...

- nakon površinske obrade kamena započinje formiranje tisk. elemenata - direktno nanašanjem crnog tuša razrijeđenog sa vodom (crtanje motiva ) ili prijenosnim postupkom.

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

Hapava i porozna struktura omogućava dobro prihvaćanje tinte

Litografska tinta

Gumiarabika

Nacrtani motivtušem

Paseri za višebojni tisak4 cm

4 cm4 cm

4 cm

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

VI. Korak

- izvodi se kod indirektnog litografskog prijenosnog postupka gdje se crtež (višebojni) izrađuje na vodotopivom prijenosnom papiru (pozitiv otisak). Tehnika otiskivanja papira = elektrofotografski tisak.

- na papir se stavlja makulatura i prijenos se radi otiskivanjem na preši u nekoliko prolaza.

- orginal na papiru se stavlja u kontakt sa litografskim kamenom (obojenim slojem prema dolje), te nakon vlaženja transferira pritiskom na litografski kamen visokog sjaja (prethodno zagrijan toplom vodom).

- nakon transfera korigiraju se samo najsitniji detalji (linije).

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

VII. Korak

- nastala slika na litografskom kamenu (orginal) mora se stabilizirati. To se izvodi: Stanly Jonesovom obradom kamena ili kronološki suprotnom Cajlanovom metodom obrade kamena.

Stanly Jonesova obrada (pozitiv)

- sušenje kamena

- korekcija linija

- prašenje ploče sa talkom (magnezijev hidrosilikat)

- nanjeti srednje jaku kiselinu od 3 do 4 pH (lagano nagrizanje 30 min)

- skidanje sredstva za nagrizanje

- ovim obradama osigurano je ujednačeno otiskivanje (bez suvišnog nagomilavanja bojila na T.F)

- drugo nagrizanje kamena sa Azothovom kiselinom (jaka kiselina, 4 - 6 min, keramička posuda)

- ispiranje vodom

- nanašanje gumiarabike (zaštita)

Cajlanova obrada (negativ)

- nakon transfera litografski kamen se gumira i osuši.

- sljedi nanašanje terpetina kako bi se s.p. na ploči očisile od masnoća

- na čisti kamen nanaša se masna litofinska tekućina (prima se na T.e.)

- grubo skidanje litofinske mase krpom

- nanašanje vode spužvom kako bi ostala vidljiva samo iscrtana mjesta (T.e.)

- hrapavim valjkom nanosi se bojilo

- kamen se osuši i posipa sa talkom kao zaštitno sredstvo.

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

VIII. Korak

- probno otiskivanje započinje montiranje litografske tiskovne forme u litografsku prešu.

- zbog direktnog tiska na protupločno tijelo staviti 10 - 15 araka makulature (meka navlaka)

- razribati bojilo na pomočnom litografskom kamenu

- ispranje prethodno konzervirane površine litografskom tinkturom (negativ postupak) ili nanašanje tekućine za vlaženje (pozitivni postupak). Sloj gumirabike mora biti jednoličan.

- nanašanje bojila špahtlom na rub litografskog kamena te njeno razmazivanje sa kožnim valjkom

- klimatski uvijeti u tiskari T = 25° C

- kontrolirano vlaženje izvodi se spužvom dok se mogući višak skida filcanom trakom (rub)

- postupak traje nekoliko ciklusa dok se ne pojavi vidljiva slika (makulatura 3 - 4 otisaka)

- prevelik tlak: pucanje kamena i gubitak tankih linija; previše bojila: čupanje papira

- previše vode: klizanje kamena, vidljive pruge na otisku

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

Konstrukcija litografskih strojeva

Direktni litografski tisak Indirektni litografski tisak

- Litografske preše sa Rajberom (ploča -ploča)

- Brzotisne litografske preše (ploča - valjak)

(sa ručno napravljenom Zn i Al tiskovnom formom - sa lagano graviranim T.e.)

(sa T.F. na litografskom kamenu)

Drveni razribač pod pritiskom

(Rajber)

Nauljena Zn ploča

Zaštitni sloj od novina Obojena površina

na litografskom kamenu

Litografski kamen

PapirAl ili Zn

tiskovna formaPapir

Gumena navlaka na čeličnom cilindru

Radna površina

- Brzotisne litografske preše (ploča - valjak)

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

Litografske ručne preše sa Rajberom

- izvoran Senefelderov princip direktnog otiskivanja

Drvena rešetka

Litografski kamen

Metalni nosač za razribač “Rajber”

Metalni valjak po kojem se kreće postolje

Pokretno postolje preše

Filcana traka i ploča

Drveni razribač - Rajber

Fino podešavanje tlaka

Kartoni za regulaciju tlaka

Poluga za ostvarivanje tlaka

Litografija & Svijetlotisak 11/04/2014

Povijesna Senefelderova preša Sadašnje ručne preše za umjetničku litografiju