Karol Wolski*

PREFEROWANE STYLE KOMUNIKOWANIA SIĘ MŁODZIEŻY A SPECYFIKA

KORZYSTANIA Z INTERNETU

WPROWADZENIE

Większość prowadzonych do tej pory badań dotyczących związku aktywności internetowej

z funkcjonowaniem w świecie realnym, dotyczyła wpływu (impact) aktywności w sieci na

funkcjonowanie w świecie realnym (Bargh i McKenna, 2004). Badania te poczynając od

klasycznego już eksperymentu Krauta i współpracowników (Kraut, Lundmarka, Pattersona, Kiesler,

Mukopadhyay i Scherlis, 1998) poprzez ich kontynuację (Kraut, Kiesler, Boneva, Cummings,

Helgeson i Crawford, 2002) aż po najnowsze prace (Bargh i McKenna, 2004), nie pozwoliły

jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie o wpływ internetu na jego użytkownika. W pierwszym

eksperymencie Krauta (Kraut et al., 1998) uzyskano wyniki świadczące o negatywnym

oddziaływaniu internetu na osoby z niego korzystające, w kolejnym przeciwnie, część osób

badanych skorzystała na użytkowaniu sieci. Osoby te deklarowały między innymi wyższy poziom

zaangażowania społecznego, spadek poczucia osamotnienia oraz zwiększenie ilości interakcji z

rodziną (Kraut et al., 2002; Leszczyńska, 2006). Sprzeczne ze sobą wyniki skłaniają do ponownego

przeanalizowania pytania badawczego oraz metody zastosowanej w powyższych pracach. Zadając

pytanie o wpływ internetu na użytkownika pomija się wiele istotnych zmiennych mogących relację

te zapośredniczać i modyfikować. Użytkownik zaś, traktowany jest jako biernie odbierający

znajdujące się w internecie treści. Pomijanie aspektu motywacyjnego oraz wolicjonalnego w

badaniach nad mediami prowadzić może w najlepszym przypadku do niemożliwości znalezienia

odpowiedzi na zadane pytanie badawcze, w najgorszym zaś, do wykrycia relacji nieistniejących.

Problem ten poruszany przez badaczy telewizji, należących do nurtu użytkowania i korzyści,

* Uniwersytet Jagielloński. Instytut Psychologii. wolski.karol@gmail.com1

wnieść może również wiele do badań nad internetem (Winterhoff – Spurk, 2007). Pytanie o wpływ

internetu na dobrostan psychiczny, czy jeszcze ogólniej, na funkcjonowanie w świecie realnym, w

oderwaniu od zmiennych mogących związek ten zapośredniczać, może nie mieć sensu. Nie

powinno się więc pytać o wpływ internetu (impact), powinno się raczej konstruować, a potem

weryfikować modele zależności, uwzględniające całe bogactwo zmiennych mogących mieć wpływ

na ten związek.

Zdając sobie sprawę z pojawiających się trudności w badaniach nad skutkami użytkowania

internetu, podjęto próbę opisania sytuacji internauty w szerszym kontekście psychologicznym,

uwzględniając dodatkowe czynniki mogące sytuację tę modyfikować. Należały do nich:

charakterystyka okresu rozwojowego w jakim znajdują się badani (dorastanie), specyfika

korzystania z internetu oraz preferowane przez użytkowników style komunikowania się.

Charakterystyka wieku dorastania

Okres dorastania a szczególnie adolescencji jest jednym z najważniejszych w rozwoju

każdej jednostki. Jest to okres, w którym młoda osoba musi sprostać wielu zmianom zachodzącym

w jej życiu, zarówno fizjologicznym, powstałym pod wpływem oddziaływania mechanizmów

neuroendokrynnych, jak i psychospołecznym, związanym z rozwojem funkcji psychicznych

(Obuchowska, 2006). Według Havighursta (za: Namysłowska, 2004) każda młoda osoba w okresie

dorastania staje przed następującymi zadaniami rozwojowymi: osiągnięcie niezależności osobistej;

rozwijanie postaw wobec grup społecznych i instytucji; osiąganie bardziej dojrzałych więzi z

rówieśnikami obojga płci; ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej; osiągnięcie niezależności

uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych; przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie;

przygotowanie do kariery zawodowej i niezależności; rozwijanie własnego systemu wartości oraz

dążenie do postawy odpowiedzialnej społecznie.

Powszechna opinia na temat dorastania ukazuje je jako okres burzy i naporu, podejmowania

trudnych decyzji, buntu oraz trudności emocjonalnych. Dorastanie młodego człowieka jest

procesem niezaprzeczalnych zmian biologicznych, mających swoje odbicie w psychicznym

2

funkcjonowaniu jednostki, a tym samym, skazujących ją na trudności i konieczność radzenia sobie

z nimi (Namysłowska, 2004). Jednocześnie, adolescencja jest okresem poszukiwania nowych dróg,

eksperymentowania, smakowania życia, jak metaforycznie ujmuje to Obuchowska (2006). Internet

jest środowiskiem, które sprzyja takim poszukiwaniom, z racji swojej specyfiki, polegającej na

dostępności różnego rodzaju treści.

Młodzież w sieci – specyfika korzystania z internetu

Wielu autorów nazywa młode osoby, urodzone pomiędzy rokiem 1977 a 1997, generacją

internetu, czy też net – generacją (Leung, 2004) w przeciwieństwie do tak zwanej generacji BC

(before computers), która wzrastała w okresie, kiedy komputery nie były jeszcze powszechnie

dostępne (Wallace, 2003). Generacja internetu to osoby dorastające w epoce komputerów, mające

na co dzień kontakt z nowoczesnymi technologiami. Dla nich obsługa komputerów jest jedną z

podstawowych umiejętności, nabywaną w sposób intuicyjny i nie wymagający formalnej nauki.

Osoby te to najczęściej młodzi dorośli oraz adolescenci.

Młodzież to grupa najczęściej obecna w cyberprzestrzeni. Jak pokazują badania firmy

Gemius (2007) prawie 34% polskich internautów to osoby w wieku 15-24 lata. Jest to grupa

wiekowa korzystająca z internetu najaktywniej (generująca największy ruch w zasobach sieci).

Okazuje się, że obecność w rodzinie osoby uczącej się (uczeń lub student) jest w Polsce istotnym

czynnikiem wpływającym na dokonanie zakupu komputera oraz podłączenie go do sieci (Batorski,

2007).

Internet daje młodzieży olbrzymie możliwości edukacyjne, pozwala na wyszukiwanie

najnowszych informacji, które w podręcznikach szkolnych pojawią się dopiero za kilka lat. Jednak

sieć, nie jest dla młodych osób jedynie biblioteką, jest również miejscem rozrywki, nawiązywania

kontaktów oraz eksplorowania świata i próbowania aktywności, do których dostęp w świecie

realnym jest niemożliwy lub utrudniony. Używając słów Obuchowskiej, sieć może być i jest

miejscem, w którym młodzi mają możliwość „smakować świat”. Intuicję tę potwierdzają badania

3

Batorskiego (2007)1pokazujące, że wśród celów korzystania z sieci 37% osób w wieku 16-24 lata

wskazuje na rozrywkę, 16% na szukanie informacji w internecie, 10% zaś na podtrzymywanie

kontaktów. Oczywiście edukacyjny cel jest w tym wieku najważniejszy – 39% badanych wskazało

naukę jako główny cel korzystania z internetu, jednak nie jest ona jedynym istotnym obszarem

aktywności online w tej grupie wiekowej.

Dokładnych danych na temat korzystania z internetu przez młodzież dostarczają badania

Jaszczak (2008). Autorka pytała badanych o to, jak często korzystają z poszczególnych form

aktywności online. Odpowiedź korzystam często pojawiała się w 81% przypadków w pytaniu o

komunikatory internetowe, które okazały się najpowszechniejszą aktywnością w internecie. Dalej

na liście najpopularniejszych aktywności znalazły się: przeglądanie stron www dla przyjemności –

77%, korzystanie z forów – 66%, ściąganie plików muzycznych i filmów – 63%, wyszukiwanie

informacji przydatnych w pracy lub nauce – 56% i informacji przydatnych życiu codziennym –

49%. Do mniej popularnych aktywności należały: gry w sieci, erotyka, uzupełnianie

oprogramowania oraz zakupy w sieci. Poniżej progu dziesięciu procent wskazań znalazły się takie

aktywności jak: korzystanie z czatów, serwisów randkowych, przeglądanie lub prowadzenie blogów

oraz hakerstwo.

Wzorzec najczęściej wykonywanych czynności online jest podobny w różnych badaniach,

jednak nie zawsze rozkłada się on tak samo dla obojga płci (Rudnicka, 2007, Szmigielska, 2008a;

2008b). W przypadku najpopularniejszych aktywności online: przeglądanie www, korzystanie z

poczty elektronicznej oraz komunikatorów, nie odnotowano różnic pomiędzy płciami. Jednak w

przypadku takich aktywności jak czatowanie i/lub platforma irc, korzystanie z programów ftp, grup

dyskusyjnych (Usenet News), gier online oraz aukcji internetowych, stwierdzono różnice pomiędzy

chłopcami i dziewczętami. Chłopcy istotnie częściej korzystali z wymienionych aktywności online.

Dziewczęta ogólnie korzystały z mniejszej ilości usług dostępnych w internecie i wykorzystywały

go głównie w celu komunikowania się z innymi, unikały również działań uznawanych za

1 Odsetki nie sumują się do 100 ponieważ badani mieli możliwość podania dwóch równorzędnych celów korzystania z sieci.

4

ryzykowne (aukcje, zakupy online). Większość istotnych różnic dotyczyła tych aktywności i usług,

które są stosunkowo trudne do konfiguracji: irc, programy ftp, niektóre gry online. Rudnicka (2007)

interpretuje uzyskane wyniki w kategoriach luki technologicznej pomiędzy płciami, której

przyczynami może być między innymi pragmatyzm dziewcząt, używających internetu w celu

zaspokojenia określonych potrzeb i rezygnujących tym samym z eksplorowania różnych

możliwości. Eksploracja może okazać się w pewnych okolicznościach niepraktyczna i utrudniać

realizację potrzeby. Korzystanie z określonych usług jest również kwestią wyboru, może wynikać z

tego, co w danym momencie jest ważniejsze, jak również z tego, jaką aktywność preferuje dana

jednostka.

Podsumowując można stwierdzić, że młodzi internauci najczęściej wykorzystują sieć do

kontaktowania się z innymi osobami, pozyskiwania informacji oraz zapewnienia sobie rozrywki.

Duża popularność usług internetowych pozwalających nawiązywać i podtrzymywać relacje

interpersonalne jest szczególnie interesująca z psychologicznego punktu widzenia i zachęca do

włączenia aspektu komunikowania się do opisu relacji użytkownik – internet.

Style komunikacji interpersonalnej

W prezentowanych badaniach w celu opisania sposobów porozumienia się osób badanych

wykorzystano teorię Thomasa Holtgravesa (1997) oraz wymiary zawarte w Skali Aktywności

Komunikacyjnej (SAK) Nęckiego (2005).

Holtgraves (1997) w swoich rozważaniach dotyczących komunikacji koncentruje się na

umiejscowieniu jednostki na wymiarze określającym jej skłonność do posługiwania się

komunikatami, których znaczenie przynajmniej częściowo pochodzi z kontekstu. Górny biegun

tego wymiaru wskazuje na posługiwanie się informacjami zawartymi w kontekście

komunikacyjnym oraz umiejętność ich dekodowania. Osoby porozumiewające się w ten sposób

zwracają uwagę na dodatkowe informacje płynące z otoczenia, mowę ciała, mimikę, poszukują

ukrytych motywacji w wypowiedziach innych, uważają wreszcie, że przynajmniej część znaczenia

komunikatu jest ukryta. Tworząc wypowiedzi zawierają w nich dodatkowe informacje, często

5

niejednoznaczne. Holtgraves określa tak opisany styl komunikacji mianem kontekstowego

(indirect). Na drugim biegunie według autora znajdują się osoby preferujące wypowiadanie się

wprost, przekazywanie treści głównie za pomocą słów, bez ukrytego znaczenia. Osoby te nie mają

w zwyczaju zbyt długo zastanawiać się nad docierającą do nich informacją, odczytują ją

bezpośrednio i nie poszukują ukrytych w niej sensów. Holtgraves określa taki styl komunikowania

się jako bezpośredni (direct).

Jak słusznie zauważa autor każdy przynajmniej w niewielkim stopniu zmuszony jest do

posługiwania się kontekstem podczas komunikowania się, natomiast największe różnice w tym

zakresie, można zauważyć dokonując porównań międzykulturowych. To właśnie badania

międzykulturowe oraz teoria aktów mowy były podłożem rozważań Holtgravesa (Searle, 1975 za:

Holtgraves, 1986; Nęcki, 2000). Autor wywodzi swe rozumienie kontekstu w komunikacji między

innymi z rozważań Halla (1978) dotyczących wysokiego i niskiego kontekstu oraz rozważań

Marcus i Kitayamy (1991) na temat ja kolektywnego i indywidualistycznego.

Oprócz różnic międzykulturowych obserwuje się również zmienny stopień nasycenia

wypowiedzi informacjami kontekstowymi w obrębie jednej kultury (Holtgraves, 1997). Różnice te

dotyczą głównie częstości, skuteczności oraz preferencji do porozumiewania się w określony

sposób. Tak rozumiane style komunikacyjne mogę mieć szczególnie znaczenie podczas

użytkowania internetu, którego specyfika często wymusza na użytkownikach poszukiwanie

dodatkowych informacji, które w świecie realnym przekazywane są na przykład przez gesty czy

mimikę (Grzenia, 2006).

Inne podejście do problemu komunikowania się zaproponował Nęcki (2005, 2008).

Wyróżnił on dziesięć czynników, za pomocą których opisać można proces komunikacji danej

jednostki. Są to płynność komunikacyjna (rozumiana jako łatwość dobierania słów, wypowiadania

się, zabierania głosu), empatia (łatwość wczuwania się w cudze stany psychiczne), pobudliwość,

maskowanie się (łatwość ukrywania swoich myśli i uczuć), wrażliwość na wygląd zewnętrzny,

umiarkowany egocentryzm, otwartość (szczerość w komunikacji), łatwość w kontakcie

6

(bezproblemowe nawiązywanie kontaktów), swoboda wypowiedzi oraz cierpliwość. Całkowity

poziom komunikacji danej osoby zależy od poziomu rozwoju każdego z wymienionych czynników.

Młody człowiek w cyberprzestrzeni

Oddziaływanie internetu na użytkownika wydaje się być zapośredniczane przez wiele

zmiennych, zaś do zrozumienia tego oddziaływania, nie wystarczy pojęcie wpływu (impact). Opis

współzależności człowieka i internetu wymaga umieszczenia go w szerszym kontekście

wzajemnych oddziaływań, takich zmiennych jak specyfika korzystania z sieci, motywy w niej

realizowane, czy choćby predyspozycje osobowościowe użytkownika. Jednak na aktualnym

poziomie rozwoju badań nad internetem, niemożliwym jest jednoczesne uchwycenie wszystkich

istotnych czynników, które tworzą skomplikowaną sieć zależności. Warto jednak, podejmować

próby przynajmniej częściowego opisu i wyjaśnienia zjawiska korzystania z internetu oraz

konsekwencji jakie z niego wynikają, uwzględniając możliwie wiele zmiennych zjawisko to

zapośredniczających. Hipotetyczną sytuację młodego człowieka korzystającego z sieci zobrazować

można w sposób pokazany na Rysunku1.

7

Rysunek 1. Hipotetyczna sytuacja użytkownika internetu (opracowanie własne).

Legenda: w pogrubionych ramkach czynniki analizowane w poniższym badaniu. Czarne linie ze

strzałkami na obu końcach obrazują możliwe oddziaływania pomiędzy internautą a wymienionymi

czynnikami. Linie szare obrazują możliwe powiązania pomiędzy czynnikami.

Pytania badawcze

Celem badań było zebranie danych na temat funkcjonowania młodzieży online w kontekście

jej zachowań komunikacyjnych w świecie realnym. Postawiono następujące pytania badawcze:

1. Czy wśród młodzieży korzystającej z internetu można wyróżnić typy użytkowników,

różniące się sposobem korzystania z internetu oraz potrzebami jakie w ten sposób

zaspokajają.

2. Czy, a jeśli tak to w jaki sposób, specyfika korzystania z internetu powiązana jest z

preferowanymi przez badanych stylami komunikacyjnymi w świecie realnym.

3. Czy poszczególne aktywności online są ze sobą powiązane i układają się w określone

wzorce użytkowania.

METODA

Osoby badane

W badaniu wzięło udział 55 uczniów (43 dziewczęta oraz 12 chłopców) jednego z łódzkich

liceów ogólnokształcących. Wiek badanych zawierał się w przedziale od 16 do 18 lat (M=17,2;

SD= 0,71). Braki danych usuwano parami.

Przebieg badań oraz zastosowane narzędzia

W badaniach zastosowano 1) Skalę Aktywności Komunikacyjnej – SAK (Nęcki, 2005), 2)

skalę Holtgravesa (1997) oraz 3) Kwestionariusz Aktywności Komunikacyjnej w Internecie

autorstwa własnego.

Skala Aktywności Komunikacyjnej – SAK (Nęcki, 2005) składa się z 38 pytań, odpowiedź

na każde z nich punktowana jest od 0 do 4. Rozkład teoretyczny uwzględnia wynik minimalny

38X0 czyli 0 punktów oraz maksymalny 38X4 czyli 152 punkty (Nęcki, 2008). Ogólny wynik

8

świadczy o poziomie aktywności komunikacyjnej danej osoby, składają się na niego wyniki

następujących podskalach: płynność komunikacyjna, empatia, pobudliwość, maskowanie się,

wrażliwość na cechy wyglądu zewnętrznego, umiarkowany egocentryzm, otwartość, łatwość w

kontakcie, swoboda wypowiedzi oraz cierpliwość.

Drugim zastosowanym narzędziem była skala stworzona przez Thomasa Holtgravesa (1997)

w polskim tłumaczeniu Krystyny Adamskiej. Jest to narzędzie mające na celu określenie w jakim

stopniu badany zwraca uwagę na kontekst podczas porozumiewania się. Skala składa się z 16

pozycji podzielonych na dwa czynniki: interpretacja i produkcja. Pierwszy z nich wskazuje na

skłonności do poszukiwania znaczeń w kontekście wypowiedzi innych osób. Drugi zaś diagnozuje

skłonność osoby do wytwarzania komunikatów, których znaczenie, a przynajmniej jego część

ukryta jest w kontekście.

Trzecie użyte w badaniu narzędzie – Kwestionariusz Aktywności Komunikacyjnej w

Internecie zawiera 46 pytań dotyczących specyfiki korzystania z internetu. Pytania te dotyczą

preferowanych i najczęściej wykorzystywanych usług oraz powodów korzystania z internetu.

OPIS WYNIKÓW

W pierwszym etapie analizie poddano dane dotyczące częstości oraz specyfiki korzystania z

internetu przez osoby badane. Okazało się, że wszyscy badani korzystali z internetu, nie wszyscy

jednak z tą samą częstotliwością. Większość osób – ponad 69%, łączy się z siecią codziennie,

18,2% osób robi to co drugi dzień, rzadziej z internetu korzysta zaledwie siedmiu badanych (Tabela

1.).

Tabela 1. Częstotliwość korzystania z internetu.

Ilość osób Procent

codziennie 38 69,09

co drugi dzień 10 18,18

dwa razy w tygodniu 4 7,27

9

raz w tygodniu 1 1,82

rzadziej niż raz w tygodniu 2 3,64

Badani korzystają z internetu średnio od czterech lat (M=4,09) spędzając w nim dziennie

prawie trzy godziny (M=2,49) tygodniowo zaś ponad siedemnaście godzin (M=17,10).

Najczęściej wskazywanym miejscem, z którego uczniowie korzystają z internetu jest ich

własny dom, na drugim miejscu znajduje się szkoła. Trzecim najpopularniejszym miejscem są

domy znajomych. Pozostałe lokalizacje takie jak kawiarenka internetowa, biblioteka cieszą się

bardzo małą popularnością.

Najczęstszymi aktywnościami przejawianymi w sieci były przeglądanie stron www,

korzystanie z komunikatorów internetowych oraz serwisów społecznościowych. Dane dotyczące

wszystkich ujętych w badaniu aktywności online prezentuje Rysunek 2.

Rysunek 2. Częstość korzystania przez badanych z poszczególnych usług dostępnych w internecie.

Najczęstszym powodem korzystania z sieci okazało się podtrzymywanie kontaktu ze

znajomymi, które wskazywane było częściej niż poszukiwanie informacji. Różnica ta znalazła się

jednak na granicy poziomu istotności t(54)=1,92; p=0,60. Równie często jak poszukiwanie 10

przeglądanie WWW

komunikatory internetowe

serwisy społecznościowe

video online

pobieranie plików

poczta

fora

gry w sieci

gazety online

zakupy w sieci

korzystanie z czatów

serwisy randkowe

Second Life

e-banki

hakerstwo

materiały erotyczne

1.00 1.50 2.00 2.50 3.00 3.50 4.00 4.50 5.00 5.50 6.00

średnia

informacji, badani wskazywali rozrywkę w sieci jako powód łączenia się z internetem. Pozostałe

motywy okazały się mieć mniejsze znaczenie (Rysunek 3.).

Rysunek 3. Powody, dla których badani korzystają z internetu.

Badani zapytani o narzędzia jakich używają do komunikowania się w internecie,

wskazywali najczęściej gadu-gadu t(102)= 2,28; p=0,02. Na drugim miejscu z taką samą średnią

plasują się serwisy społecznościowe oraz poczta elektroniczna. Pozostałe formy komunikowania się

za pośrednictwem komputera używane były przez badanych zdecydowanie rzadziej (Rysunek 4.).

Rysunek 4. Częstość używania poszczególnych form komunikowania się przez internet.

11

w celu podtrzymywania kontaktów

w celu szukania informacji

w celach rozrywkowych

w celu zabicia wolnego czasu

w celu poprawienia sobie nastroju

w celu poznania nowych osób

w celu poszukiwania materiałów pornograficznych

1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00

średnia

Gadu Gadu

serwisy społecznościowe

e-mail

Skype

fora internetowe

tlen

czat

e-telefon

listy dyskusyjne

MSN

inne

0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00

średnia

Zanotowano również istotne statystycznie różnice pomiędzy płciami w korzystaniu z

różnych usług w sieci oraz form komunikowania się. Chłopcy częściej niż dziewczęta robili zakupy

w sieci t(53)=3,00; p<0,05, pobierali pliki t(53)=2,20; p<0,05, zajmowali się hakerstwem

t(53)=3,60; p<0,05 oraz spędzali czas w Second Live t(53)=3,60; p<0,05. Dziewczęta zaś częściej

niż chłopcy korzystały z takich form komunikacji jak gadu-gadu t(53)=-2,82; p<0,05 oraz serwisy

społecznościowe t(53)=-3,46; p<0,05. Chłopcy wskazując komunikator jako ulubioną formę

kontaktu w sieci częściej niż dziewczynki wybierali Tlen t(53)=2,85; p<0,05. W przypadku

powodów korzystania z sieci jedyna istotna różnica dotyczy poznawania nowych osób, to

dziewczęta zdecydowanie częściej niż chłopcy korzystały z sieci w tym celu t(53)=2,67; p<0,05.

Mimo wystąpienia różnic płciowych pomiędzy poszczególnymi aktywnościami w sieci, wyniki te

trzeba traktować z dużą dozą ostrożności z racji nierównomiernego rozkładu płci w grupie

badawczej (43 dziewczęta oraz 12 chłopców).

Kolejnym etapem analizy wyników było poszukiwanie związków pomiędzy specyfiką

korzystania z internetu a preferowanymi przez badanych stylami komunikacji. W tym celu poddano

analizie korelacji wyniki w podskalach SAK oraz odpowiedzi na pytania w Kwestionariuszu

Aktywności Komunikacyjnej w Internecie. Uzyskane korelacje są raczej niewielkie i zawierają się

w przedziale od -0,33 do 0,44. Tylko część z nich okazała się istotna statystycznie na poziomie

p<0,05. Wyniki analiz prezentuje Tabela 2.

Tabela 2. Współczynniki korelacji pomiędzy poszczególnymi wymiarami SAK a zmiennymi

określającymi specyfikę korzystania z internetu.

Płynnoś

ć

komuni

kacyjna

Empati

a

Umiar

kowan

y

egocen

Pobu

dliwo

ść

Masko

wanie

się

Zwraca

nie

uwagi

Umiar

kowan

y

Otwa

rtość

Łatwoś

ć

w

kontak

Swobo

da

wypo

Cierpliwoś

ć

12

tryzmna

wygląd

egocent

ryzmcie wiedzi

Czas I 0,27 -0,17 0,14 0,10 0,29* 0,30* 0,12 0,22 0,28* 0,26 -0,08

Czas II 0,24 -0,11 0,08 0,04 0,22 0,34* 0,07 0,18 0,29* 0,22 -0,08

Staż w sieci 0,07 -0,09 -0,12 -0,32* 0,01 -0,09 -0,05 0,00 0,24 0,08 0,06

Przeglądanie

WWW0,11 0,17 0,03 0,13 0,14 0,28* 0,07 0,23 0,03 0,39* -0,07

E-mail 0,15 0,25 0,06 -0,02 0,13 0,26 0,10 0,29* 0,21* 0,12 0,17

Serwisy

społecznościow

e

0,13 0,31* -0,07 0,17 -0,04 0,32* -0,07 0,44* 0,13 -0,01 -0,02

Korzystanie z

czatów0,15 0,17 -0,14 -0,11 0,34* 0,25** -0,16 0,02 0,11 -0,10 -0,19

Komunikatory

internetowe0,30* 0,10 0,11 -0,05 0,14 0,26 0,14 0,23 0,14 0,30* 0,11

Gazety online 0,29* 0,24 -0,02 0,17 0,38* 0,35* 0,05 0,26 0,08 -0,04 -0,12

Materiały

erotyczne0,07 -0,01 -0,08 0,18 0,28* -0,04 -0,08 0,11 0,06 0,12 -0,08

Zakupy w sieci 0,08 -0,10 0,16 -0,08 0,11 -0,05 0,17 0,01 0,23 0,26 0,02

E-banki -0,17 0,07 -0,03 -0,22 0,23 0,03 0,03 -0,23 -0,21 -0,22 -0,09

Fora 0,03 -0,09 0,13 0,00 0,08 0,04 0,12 -0,15 -0,12 -0,04 0,28*

Pobieranie

plików0,37* -0,02 0,04 -0,00 0,29* 0,14 0,05 0,14 0,29* 0,06 0,12

Gry w sieci 0,08 -0,15 0,26 0,11 0,17 0,02 0,22 0,07 0,23 -0,10 -0,00

13

Serwisy

randkowe0,21 0,2 -0,01 -0,01 0,13 0,25 -0,03 0,16 0,40* -0,04 -0,08

Hakerstwo 0,15 -0,21 -0,03 -0,33* 0,23 -0,01 0,12 -0,00 0,15 0,04 0,01

Wideo online 0,08 -0,13 -0,00 -0,2 -0,10 -0,14 -0,01 0,01 0,06 -0,02 0,06

Second Life -0,06 -0,08 0,08 -0,14 0,11 -0,10 0,03 -0,14 0,11 0,04 0,06

*p<0,05; czas I – czas spędzany w sieci w ciągu jednego dnia; czas II – czas spędzany w

sieci w ciągu tygodnia

Podobnej analizie poddano wyniki uzyskane przez badanych w Skali Holtgravesa, Analizie

korelacji zostały poddane dwie podskale oraz wynik sumaryczny. Tabela 3 przedstawia

szczegółową macierz współczynników r Pearsona dla poszczególnych zmiennych.

Tabela 3. Współczynniki korelacji pomiędzy wynikami w Skali Holtgravesa a zmiennymi

określającymi specyfikę korzystania z internetu.

Wynik sumaryczny Interpretacja Produkcja

Czas I 0,07 0,06 0,06

Czas II 0,13 0,14 0,08

Staż w sieci 0,05 0,03 0,06

Przeglądanie WWW 0,05 -0,01 0,10

E-mail 0,31* 0,35* 0,19

Serwisy społecznościowe 0,32* 0,23 0,32*

Korzystanie z czatów 0,28* 0,27* 0,22

Komunikatory internetowe 0,33* 0,32* 0,25

14

Gazety online 0,06 0,03 0,08

Materiały erotyczne 0,23 0,15 0,24

Zakupy w sieci 0,12 0,10 0,11

E-banki 0,23 0,2 0,21

Fora 0,03 0,05 0,00

Pobieranie plików 0,10 0,11 0,06

Gry w sieci -0,02 -0,13 0,11

Serwisy randkowe 0,22 0,12 0,26

Hakerstwo 0,16 0,07 0,2

Wideo online 0,03 0,00 0,04

Second Life 0,01 -0,10 0,12

*p<0,05; czas I – czas spędzany w sieci w ciągu jednego dnia; czas II – czas spędzany w

sieci w ciągu tygodnia

W kolejnym etapie analizie poddano odpowiedzi na pytania dotyczące powodów

korzystania z internetu. Aby dowiedzieć się czy wśród osób badanych istnieją grupy,

charakteryzujące się różną częstością korzystania z internetu z określonych powodów,

przeprowadzono analizę skupień metodą k-średnich.

Zgodnie z oczekiwaniami udało się wyodrębnić dwie prawie równoliczne grupy badanych

(29 i 26 osób). We wszystkich uwzględnionych zmiennych z wyjątkiem poszukiwania informacji

oraz materiałów pornograficznych zanotowano istotne statystycznie różnice pomiędzy średnimi w

obu skupieniach. Obie grupy badanych równie często korzystają z internetu aby zdobyć informacje

lub materiały erotyczne. Osoby zaś, znajdujące się w skupieniu pierwszym oprócz tych dwóch

powodów, równie często podają inne, takie jak poznawanie nowych osób, utrzymywanie kontaktu

ze znajomymi, spędzanie wolnego czasu, poprawianie sobie nastroju, czy po prostu znajdują w sieci

rozrywkę. Zatem osoby ze skupienia pierwszego otrzymują w ich subiektywnym odczuciu od sieci 15

dużo więcej, różnica ta nie jest widoczna tylko w przypadku poszukiwania informacji, które wydaje

się być równie ważnym powodem korzystania z sieci dla wszystkich użytkowników. Brak różnicy

pomiędzy skupieniami w przypadku poszukiwania materiałów pornograficznych może wynikać z

bardzo rzadkiego zaznaczania przez badanych tej odpowiedzi w obu grupach (Rysunek 5. oraz

Tabela 4.).

Tabela 4. Wyniki analizy wariancji dla analizy skupień metodą k-średnich.

df df F p

w celu podtrzymywania kontaktów 1 53 1,00 0,321

w celu szukania informacji 1 53 17,14 0,001

w celach rozrywkowych 1 53 5,34 0,025

w celu zabicia wolnego czasu 1 53 40,11 0,001

w celu poprawienia sobie nastroju 1 53 70,02 0,001

w celu poznania nowych osób 1 53 44,07 0,001

w celu poszukiwania materiałów

pornograficznych1 53 0,01 0,930

16

Rysunek 5. Częstotliwości wskazywania poszczególnych powodów korzystania z internetu w

dwóch skupieniach przypadków.

W dalszych analizach sprawdzano czy wśród użytkowników sieci można wyodrębnić takich,

którzy korzystają częściej z większej ilości usług. Podobnie jak w przypadku pytania o powody

przeprowadzono analizę skupień metodą k-średnich uwzględniając w niej wszystkie aktywności

online, w które angażowali się uczestnicy badania. Okazało się, że w przypadku większości z nich

można zaobserwować istotne różnice średnich pomiędzy skupieniami (Tabela 5.). Można więc

stwierdzić, że wśród badanych istnieją dwie grupy użytkowników, pierwsza charakteryzująca się

większą częstotliwością korzystania z poszczególnych usług w sieci, druga, charakteryzująca się

mniejszą częstotliwością (Rysunek. 6).

17

S ku p ie n . 1 S ku p ie n . 2

w c

elu

podt

rzym

ywan

ia k

onta

któw

w c

elu

szuk

ania

info

rmac

ji

w c

elac

h ro

zryw

kow

ych

w c

elu

zabi

cia

wol

nego

cza

su

w c

elu

popr

awie

nia

sobi

e na

stro

ju

w c

elu

pozn

ania

now

ych

osób

w c

elu

posz

ukiw

ania

mat

eria

łów

por

nogr

afic

znyc

h

Po wo d y ko rzysta n ia z i n te rn e tu

-1 ,5

-1 ,0

-0 ,5

0 ,0

0 ,5

1 ,0

1 ,5

Tabela 5. Wyniki analizy wariancji dla analizy skupień metodą k-średnich.

df df F p

Przeglądanie WWW 1 53 9,49 0,003

E-mail 1 53 32,43 0,000

Serwisy społecznościowe 1 53 1,08 0,304

Korzystanie z czatów 1 53 7,47 0,009

Komunikatory internetowe 1 53 27,39 0,000

Gazety online 1 53 1,32 0,256

Materiały erotyczne 1 53 0,01 0,913

Zakupy w sieci 1 53 19,52 0,000

E-banki 1 53 1,21 0,277

Fora 1 53 10,13 0,002

Pobieranie plików 1 53 36,33 0,000

Gry w sieci 1 53 5,38 0,024

Serwisy randkowe 1 53 2,48 0,121

Hakerstwo 1 53 0,22 0,639

Wideo online 1 53 1,52 0,224

Second Life 1 53 0,40 0,529

18

Rysunek 6. Częstotliwość korzystania z różnych usług internetowych w dwóch skupieniach

przypadków.

Ostatnim etapem analizy wyników było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie czy

przynależność osób badanych do określonych skupień ma związek z wynikami uzyskiwanymi przez

nich w skali SAK oraz skali Holtgravesa. Do obliczenia różnic pomiędzy poszczególnymi

skupieniami użyto ogólnego modelu liniowego (GLM). W przypadku wyników uzyskiwanych w

SAK istotny statystycznie okazał się efekt główny czynnika częstotliwości poszczególnych

powodów korzystania z sieci F(1, 48)=5,10; p<0,05 (Rysunek 7). Nieistotne zaś okazały się efekt

czynnika różnorodności czynności wykonywanych w sieci oraz efekt interakcyjny. Warto jednak

zwrócić uwagę, że w przypadku różnorodności korzystania z internetu poziom istotności różnić

wyniósł p=0,13. Jest to wynik nieistotny statystycznie, jednak z uwagi na małą ilość osób badanych

warto o nim pamiętać oraz powtórzyć analizę na większej grupie.

W celu określenia efektów prostych przeprowadzono serię porównań zaplanowanych.

Jedynym istotnym efektem okazała się różnica pomiędzy osobami przynależącymi do skupienia

wskazującego na większą częstotliwość wskazywania poszczególnych powodów korzystania z sieci

19

S ku p i e n . 1 S ku p i e n . 2

Prz

eglą

dani

e W

WW

E-m

ail

Ser

wis

y sp

ołec

znoś

ciow

e

Kor

zyst

anie

z c

zató

w

Kom

unik

ator

y in

tern

etow

e

Gaz

ety

onlin

e

Mat

eria

ły e

roty

czne

Zaku

py w

sie

ci

E-b

anki

Fora

Pob

iera

nie

plik

ów

Gry

w s

ieci

Ser

wis

y ra

ndko

we

Hak

erst

wo

Wid

eo o

nlin

e

Sec

ond

Life

-1 ,2

-1 ,0

-0 ,8

-0 ,6

-0 ,4

-0 ,2

0 ,0

0 ,2

0 ,4

0 ,6

0 ,8

1 ,0

w grupie dużej różnorodności korzystania z usług internetowych. Osoby, które częściej wskazywały

na większą ilość powodów korzystania z sieci, uzyskały istotnie wyższe wyniki w skali SAK od

osób, rzadziej wskazujących dużą ilość powodów F(1, 48)= 9,54; p<0,05.

Rysunek 7. Wyniki uzyskiwane w SAK w zależności od częstotliwości wskazywania na

wymienione w badaniu powody korzystania z sieci.

W przypadku wyników w skali Holtgravesa nie odnotowano istotnych statystycznie różnic

w zależności od skupienia, do którego należeli badani, podobnie nie odnotowano takich różnić po

włączeniu do modelu podksal interpretacji oraz produkcji.

DYSKUSJA WYNIKÓW

Zgodnie z oczekiwaniami wszyscy badani korzystali z internetu, większość z nich robiła to

codziennie lub co drugi dzień. Jest to wynik zgodny z innymi badaniami nad młodzieżą

20

d u ża m a ła

Czę sto tl iwo ść wska zywa n ia n a p o szcze g ó ln e p o wo d y ko rzy sta n ia z si e c i .

8 0

8 2

8 4

8 6

8 8

9 0

9 2

9 4

Sum

a w

ynik

ów S

AK

korzystającą z sieci (Rudnicka, 2007) oraz z powszechnymi opiniami na temat nastolatków

określanych coraz częściej mianem generacji internetu, czy net-generacji. Młodzi internauci

spędzają w sieci prawie trzy godziny dziennie, co również nie jest wynikiem zaskakującym biorąc

pod uwagę obraz współczesnego nastolatka korzystającego z sieci zarówno w celach

rozrywkowych jak i w celu zdobycia niezbędnych informacji. Podobnie jak w innych badaniach

(Jaszczak, 2008, Rudnicka, 2007) młodzież najczęściej loguje się do sieci z domu, na drugim

miejscu zaś znajduje się szkoła. Fakt ten zapewne tłumaczy coraz powszechniejszy dostęp do tak

zwanych stałych łącz internetowych związany ze zmniejszającymi się cenami tej usługi (Batorski,

2007). Również w większości szkół uczniowie mogą korzystać z internetu dzięki europejskim i

rządowym programom komputeryzacji (Pulak, 2008). Nie dziwi więc, że wraz z biegiem czasu i

wzrostem ilości komputerów podłączonych do internetu w gospodarstwach domowych oraz

szkołach, spada popularność kawiarenek oraz bibliotek jako miejsc pozwalających na dostęp do

internetu (Batorski, 2007).

Preferowane i najczęstsze aktywności młodzieży w sieci nie odbiegają znacząco od tych z

innych badań (Jaszczak, 2008; Rudnicka, 2007; Szmigielska, 2008a; 2008b). Młodzież w badanej

próbie najczęściej przegląda strony www oraz kontaktuje się z innymi osobami używając zarówno

portali społecznościowych jak i komunikatorów internetowych. Specyfika korzystania z sieci jest

więc zbliżona do tej uzyskanej w innych badaniach (Jaszczak, 2008; Rudnicka, 2007). Różnice

pomiędzy poszczególnymi badaniami dotyczą kilku punktów procentowych w poszczególnych

aktywnościach i zapewne wynikają ze specyfiki konkretnej próby badawczej. Pomijając je zarówno

w tym badaniu jak i w cytowanych już wcześniej pracach Jaszczak (2008) oraz Rudnickiej (2007),

internauci najczęściej oprócz przeglądania stron www, korzystają z serwisów społecznościowych

(np. nasza-klasa.pl) oraz komunikatorów. Odbicie tego wzorca użytkowania sieci znaleźć można w

wynikach dotyczących powodów korzystania z internetu. Najczęściej wymienianym powodem jest

podtrzymywanie znajomości ze świata realnego, który wyprzedza, nawet tak charakterystyczną dla

internetu, możliwość zdobywania informacji. Zatem wśród młodzieży powody społeczne

21

korzystania z sieci są równie ważne a może nawet ważniejsze od zdobywania informacji. Wyniki te

wydają się być zgodne z tym co wiadomo na temat rozwoju człowieka młodego i coraz

ważniejszych w tym okresie życia kontaktów rówieśniczych, które w XXI wieku nawiązywać i

podtrzymywać można również w świecie wirtualnym (Obuchowska, 2006). Wyniki te pokazują, że

w dzisiejszych czasach internet nie jest już wielką biblioteką, z której prawie każdy może bez

przeszkód korzystać. Jest on czymś więcej, wirtualnym miejscem spotkań, rozrywki, miejscem

gdzie młodzież realizuje różne potrzeby, począwszy od zdobywania informacji, przez poznawanie

nowych osób i rozrywkę po edukację seksualną (Jaszczak, 2008).

Do komunikowania się z innymi młodzi ludzie najczęściej używają gadu-gadu oraz

serwisów społecznościowych. Również poczta elektroniczna, pomimo swej asynchronicznej formy,

nadal jest jednym z głównych narzędzi umożliwiających porozumiewanie się. Rzadziej młode

osoby korzystają z drugiego najbardziej popularnego w Polsce komunikatora tekstowego jakim jest

Tlen (Gemius, 2006). Stosunkowo mało popularne okazało się komunikowanie za pomocą czatów.

Narzędzie to, kiedyś powszechnie wykorzystywane, wydaje się powoli wychodzić z użycia, co

zapewne związane jest z pojawieniem się komunikatorów mogących pełnić tę samą funkcję, przy

jednoczesnym zapewnieniu większej kontroli (Błachnio, 2003). Jak słusznie zauważyła Rudnicka

(2007) komentując mniejsze zainteresowanie dziewczynek kanałami irc, nie ma potrzeby

korzystania z czegoś co jest bardziej skomplikowane skoro można osiągnąć ten sam rezultat w

prostszy sposób. W tym przypadku nie ma potrzeby wchodzenia na czat, który często wymaga

dodatkowego oprogramowania dla przeglądarki, skoro na komputerze zainstalowany jest

komunikator.

Pragmatycznym podejściem dziewcząt w stosunku do kanałów irc, o którym wspomniała

Rudnicka (2007) można próbować wytłumaczyć część różnić między chłopcami a dziewczętami,

które ujawniły się w tym badaniu. Dziewczęta korzystały częściej z gadu-gadu niż z komunikatora

Tlen, co mogło być wynikiem czysto praktycznego spojrzenia na problem - w jakim celu używać i

konfigurować mniej popularny program jakim jest tlen skoro równie łatwo dostępne jest dużo

22

popularniejsze narzędzie – gadu-gadu. Podobnie jak we wspomnianym badaniu Rudnickiej (2007)

różnice płciowe pojawiły się również w częstotliwości korzystania z usług sieciowych

wymagających większych umiejętności technicznych oraz wiążących się z większym ryzykiem

podczas korzystania z nich. Dziewczęta rzadziej robią zakupy w sieci, pobierają pliki, korzystają z

Second Life czy przyznają się do hakerstwa. Kupowanie w sieci bardzo często kojarzone jest z

podwyższonym poziomem ryzyka oraz niepewnością dotyczącą towaru, który mamy otrzymać.

Korzystanie z programów do wymiany plików czy Second Life wymaga dużo większych

umiejętności komputerowych niż przeglądanie www. Usługi te często wiążą się z przejściem przez

skomplikowany proces konfiguracji programu. Podobnie w przypadku nie tylko skomplikowanego

technicznie ale trudnego w moralnej ocenie hakerstwa2. Wydaje się zatem, że część różnic

dotyczących sposobu korzystania z internetu przez obie płci może wynikać z chęci podejmowania

ryzyka oraz umiejętności komputerowych. Taka interpretacja może być jednak krzywdząca dla

dziewcząt i wynikać ze stereotypów płciowych, dlatego warto w kolejnych badaniach uwzględnić

nie tylko aktywności jakie obie płci przejawiają w sieci, ale również poziom i specyfikę

umiejętności komputerowych. Pamiętać należy również o tym, że aktywność człowieka w

internecie jest natury wolicjonalnej, a różnice płciowe mogą wynikać z preferencji w stosunku do

określonych form korzystania z sieci (Rudnicka, 2007).

Ostatnią istotną statystycznie różnicą międzypłciową było korzystanie z internetu w celu

poznawania nowych osób. Dziewczęta zdecydowanie częściej deklarowały, że internet służy im do

poznawania nowych osób. Różnica ta wydaje się interesująca z perspektywy rozwoju młodych osób

i nawiązywania przez nie relacji rówieśniczych. Dziewczęta wcześniej niż chłopcy dojrzewają

emocjonalnie i społecznie (Obuchowska, 2006). Możliwe, że różnica ta wynika z większej

otwartości dziewcząt na nowe znajomości, będącej skutkiem wcześniejszego dojrzewania

społecznego.

2 Wyniki dotyczące hakerstwa należy traktować z dużą ostrożnością ze względu na bardzo rzadkie pojawianie się tej odpowiedzi, co mogło mieć związek ze zmienną aprobaty społecznej oraz różnorodnym rozumieniem przez badanych tego terminu.

23

W dalszej części analiz poszukiwano związków pomiędzy preferowanymi stylami

komunikowania się a specyfiką korzystania z sieci. Okazało się, że czas spędzany w internecie

koreluje pozytywnie z łatwością nawiązywania kontaktów, maskowaniem się oraz zwracaniem

uwagi na wygląd zewnętrzny. Wyniki te pokazują, że korzystanie z sieci może być w jakiś sposób

związane z poprawą funkcjonowania komunikacyjnego, a dokładnie łatwością nawiązywania

kontaktów. Jednocześnie osoby deklarują częstsze maskowanie swoich uczuć i poglądów. Wyniki te

korespondują z tym co wiadomo o komunikacji zapośredniczonej przez komputer, która pozwala na

większą otwartość, swobodę wypowiedzi, jednocześnie zaś, na - przynajmniej częściową -

anonimowość (Grzenia, 2006; Joinson, 2003). W internecie często łatwiej nawiązywać kontakty

nawet przy braku umiejętności społecznych, łatwiej też ukryć swoją tożsamość i maskować

uczucia. Możliwe zatem, że sieć sprzyja właśnie takiemu stylowi komunikacji, pozwala na

wykształcenie pewnych umiejętności i jednocześnie wymaga ich od internautów.

Związki pomiędzy poszczególnymi aktywnościami online a preferowanymi stylami

komunikowania się w większości przypadków układają się w specyficzny wzorzec wynikający

najprawdopodobniej z samej istoty komunikacji internetowej oraz społecznego charakteru tego

medium. Pozytywny związek pomiędzy przejawianą empatią a częstotliwością korzystania z

serwisów społecznościowych czy pomiędzy płynnością komunikacyjną a korzystaniem z

komunikatorów, podobnie jak opisane w poprzednim paragrafie związki najprawdopodobniej

wynikają ze specyfiki komunikacji w sieci. Wniosek ten potwierdzają również dodatnie korelacje

korzystania z poczty elektronicznej, serwisów społecznościowych, czatów oraz komunikatorów z

wynikami skali w Holtgravesa wskazującymi na umiejętność i preferencję danej osoby do

korzystania ze wskazówek zawartych w kontekście komunikacyjnym. Korzystanie z tych form

komunikacji wymaga od internautów posiadania określonych umiejętności np. odczytywania

wskazówek kontekstowych lub produkowania komunikatów posiadających takie wskazówki,

jednocześnie zaś internet daje tym osobom możliwość ćwiczenia takich umiejętności. Używanie

komunikatora będzie zatem wymagało płynności wypowiedzi, otwartości czy odczytywania intencji

24

autora z niepełnych informacji, jednocześnie pozwoli jednak na trenowanie tych umiejętności w

bezpieczny, zapewniający anonimowość i kontrolę sposób.

Część uzyskanych zależności jest trudna do zinterpretowania, szczególnie te, które dotyczą

wydawałoby się neutralnych z punktu widzenia relacji społecznych aktywności w sieci, jakimi są

czytanie gazet online czy pobieranie plików. Możliwe, że kryją się za nimi niepoznane w jeszcze

mechanizmy psychologiczne, możliwe jest jednak również, że są one artefaktami wynikającymi ze

zbyt małej próby badawczej lub jej niewłaściwego doboru.

Zgodnie z oczekiwaniami udało się wyodrębnić dwa skupienia badanych ze względu na

częstotliwość wskazywania poszczególnych powodów korzystania z internetu. Do pierwszego

skupienia zaklasyfikowani zostali badani, którzy wskazują częściej na większą ilość powodów, do

drugiego zaś ci, dla których głównym powodem korzystania z sieci jest zdobywanie informacji oraz

materiałów pornograficznych. Można powiedzieć, że osoby ze skupienia pierwszego czerpią z

internetu o wiele więcej, właściwie w większości powodów korzystania z sieci z wyjątkiem

poszukiwania informacji oraz materiałów pornograficznych średnie w skupieniu pierwszym są

wyższe. Zatem osoby te logują się do sieci nie tylko po to, aby uzyskać informacje, chcą tam

również poznawać nowe osoby, utrzymywać zawarte już znajomości i bawić się. Badani należący

do drugiego skupienia używają internetu głównie w celach informacyjnych i rzadziej zgłaszają inne

powody, które popychają ich do skorzystania z tego medium. Materiały pornograficzne, które w

obu skupieniach uzyskały podobną średnią nie różnicują obu skupień. Wydają się one jednak, być

zmienną podatną na aprobatę społeczną szczególnie w przypadku badania ankietowego,

odbywającego się w obecności innych osób. Świadczyć może o tym fakt, że respondenci bardzo

rzadko w porównaniu do innych badań zaznaczali odpowiedź dotyczącą tej potrzeby (Jaszczak,

2008).

Drugą analizę skupień przeprowadzono na wynikach wskazujących na specyfikę korzystania

z internetu osób badanych. Tak jak w poprzednim przypadku wyodrębniono dwa skupienia:

pierwsze charakteryzujące się większą różnorodnością w korzystaniu z internetu, oraz drugie,

25

charakteryzujące się mniejszą różnorodnością. Do pierwszego skupienia trafiły osoby korzystające

z szerszego wachlarza dostępnych w internecie usług. Również tym razem wyniki dotyczące

materiałów erotycznych, a także hakerstwa, Second Life oraz oglądania video online nie

różnicowały skupień. Możliwe, że wynika to w przypadku materiałów erotycznych i hakerstwa ze

wspominanej już zmiennej aprobaty społecznej, oraz w przypadku Second Life stosunkowo małej

popularności tej usługi w naszym kraju.

W badaniu wyodrębniono następujące grupy użytkowników: korzystających z sieci w

sposób różnorodny oraz mniej różnorodny, a także podających więcej oraz mniej powodów, jako

istotnych dla korzystania z sieci.

W badaniu poszukiwano odpowiedzi na pytanie o to czy przynależność badanych do

któregokolwiek z wyróżnionych skupień ma związek z preferowanymi stylami porozumiewania się.

Wyniki nie pozwalają w tym momencie na udzielenie wiążącej odpowiedzi. Z jednej strony osoby

należące do skupienia wykazującego większą różnorodność powodów korzystania z sieci uzyskują

wyższe wyniki w skali SAK, co świadczy o wyższym poziomie aktywności komunikacyjnej. Z

drugiej jednak strony, nie notuje się takich różnic dla różnorodności aktywności online. Dodatkowo,

zależność pomiędzy różnorodnością powodów korzystania oraz poziomem aktywności

komunikacyjnej, ujawnia się jedynie w grupie osób korzystających z większej ilości usług

internetowych. Zatem wyższy poziom aktywności komunikacyjnej występuje u osób należących

jednocześnie do dwóch skupień: wskazujących na większą różnorodność powodów i korzystających

z większej ilości usług. Przynależność do któregokolwiek skupienia nie ma miała związku z

preferowanym poziomem kontekstu podczas komunikowania się. Może się to wiązać z inną

specyfiką mierzonych przez skalę Holtgravesa zachowań komunikacyjnych. W skali tej osiągnięcie

wyższego wyniku świadczy o częstszym korzystaniu z wskazówek kontekstowych podczas

porozumiewania się, w przypadku SAK zaś wynik sumaryczny wskazuje na rozwój różnych mniej

lub bardziej powiązanych ze sobą aktywności komunikacyjnych. Różnorodność zachowań w sieci

nie musi zatem jednoznacznie wpływać na wynik osoby badanej w skali Holtgraves, przeciwnie

26

różne aktywności będą wymagać różnych stylów komunikacji, zatem mogą one wręcz uśredniać

wynik osoby badanej wymuszając na niej różnorodny sposób działania.

Podsumowując można stwierdzić, że specyfika korzystania przez młodzież z internetu jest w

pewien sposób powiązana z poziomem umiejętności komunikacyjnych. Trudno jednak rozstrzygać

o kierunku i sile takiej zależności. Najprawdopodobniej internet i specyfika komunikacji

zapośredniczonej przez komputer wymaga od użytkowników określonych umiejętności i zachowań

komunikacyjnych, jednocześnie pozwala również na ich doskonalenie i bezpieczne podejmowanie

prób nowych zachowań. Problem ten do tej pory nie został jeszcze dogłębnie opisany i wymaga

dalszych pogłębionych analiz a prezentowane tu wyniki mogą stać się podłożem do stawianie

kolejnych hipotez badawczych.

LITERATURA CYTOWANA

Bargh, J. A., McKenna, K.Y. (2004). The Internet and Social Life. Annual Review of Psychology,

55, 573 – 590.

Batorski, D. (2007). Uwarunkowania i konsekwencje korzystania z technologii informacyjno-

komunikacyjnych. [W:] T. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna 2007: Warunki i

jakość życia Polaków. (s. 274-295). Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego. Znaleziono

2 stycznia 2009 pod adresem: http://www.diagnoza.com/files/diagnoza2007/diagnoza2007-

html.html

Błachnio, A. (2003). Czat – nowe miejsce spotkań. Lepiej wirtualnie czy realnie? Znaleziono 20

grudnia 2008 r. pod adresem: http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=29

Gemius (2006). Internet 2006. Znaleziono 20 grudnia 2008 r. pod adresem:

http://pliki.gemius.pl/Raporty/2006/Gemius_SA_Internet_2006.pdf.

Gemius (2007). Dzieci aktywne online. Znaleziono 20 grudnia 2008 r. pod adresem:

http://gemius.pl/pl/raporty/2007-10/01.

Grzenia, J. (2006). Komunikacja językowa w internecie. Warszawa: PWN.

Hall, E.T. (1978). Ukryty wymiar. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Tłumaczenie:

27

Teresa Hołówka.

Holtgraves, T. (1986). Language Structure in Social Interaction: Perceptions of Direct and

Indirect Speech Acts and Interactants Who Use Them. Journal of Personality and Social

Psychology, 2, 305 – 314.

Holtgraves, T. (1997). Styles of Language Use: Individual and Cultural Variability

in Conversational Indirectness. Journal of Personality and Social Psychology, 3, 624 – 637.

Jaszczak, A. (2008). Cyberedukacja seksualna i cyberseks młodzieży. [W:] B. Szmigielska (red.),

Całe życie w sieci (s. 95 – 136). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Joinson, A. (2003). Uderstanding the Psychology of Internet Behaviour. Virtual Worlds, Real Lives.

New York: Palgrave Macmillam.

Kraut, R., Kiesler, S., Boneva, B, Cummings, J., Helgeson, V. i Crawford, A. (2002). Internet

Paradox Revisited. Journal of Social Issues, 58, 49-74.

Kraut, R., Patterson, M., Lundmark, V., Kieslar, S., Mukopadhyay, T. i Scherlis, W. (1998). Internet

Paradox. A Social Technology that Reduces Social Involvement and Psychological Well-

Being American Psychologist, 53, 1017 – 1031.

Leszczyńska, J. (2006). Czy internet odbiera nam szczęście? Wpływ korzystania z internetu na

dobrostan psychiczny użytkowników. [W:] D. Batorski, M. Marody, A. Nowak (red.),

Społeczna przestrzeń internetu. (s.183 – 208). Warszawa: Wydawnictwo Academica.

Leung, L. (2004). Net-Generation Attributes and Seductive Properties of the Internet as Predictors

of Online Activities and Internet Addiction. CyberPsychology & Behavior, 3, 333 – 348.

Markus, H. R., i Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and

motivation. Psychological Review, 98, 224-253.

Namysłowska, I. (2004). Adolescencja – wiek dorastania. [W:] I. Namysłowska (red.), Psychiatria

dzieci i młodzieży (s. 231 – 246). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

Nęcki, Z. (2000). Komunikacja międzyludzka. Kraków: Antykwa.

Nęcki, Z. (2005). Skala Aktywności Komunikacyjnej. Kraków.

28

Nęcki, Z. (2008). Informacja uzyskana podczas rozmowy z autorem.

Nęcki, Z., Tucholska, K., Fiedor, M. (2008). Poczucie własnej skuteczności a aktywność

komunikacyjna trenerów sportowych i nauczycieli realizujących programy edukacyjno –

zdrowotne. [W:] B. Aouil i W.J. Maliszewski (red.), Media – Komunikacja – Zdrowie.

Wyzwania – Szanse – Zagrożenia. (s. 129 – 139). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Obuchowska, I. (2006). Adolescencja. [W:] B. Harwas – Napierała i J. Trempała (red.),

Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia t.2 (s. 163 – 201).

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Pulak, I. (2008). Dzieci i młodzież w sieci. Aspekt pedagogiczny. [W:] M. Kowalski (red.), Internet

między edukacją, bezpieczeństwem a zdrowiem. (s. 16 – 33). Tychy: Maternus Media.

Rudnicka, P. (2007). Analiza porównawcza wzorców korzystania z Internetu dziewcząt i chłopców.

Chowanna, 1, 107 – 118.

Szmigielska, B. (2008a). Korzystanie z internetu w świetle wybranych cech osobowości młodzieży.

[W:]. P. Bury i D. Czajkowska – Ziobrowska (red.), Edukacja bez granic – mimo barier.

Przestrzeń tworzenia T1. (s. 335 – 442). Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Bezpieczeństwa.

Szmigielska, B. (2008b). Skutki nadmiernego korzystania z internetu w ocenie młodzieży. [W:] T.

Smal i A. Zduniak (red.), Edukacja bez granic – mimo barier. Przestrzeń tworzenia T2. (s.

469 – 476). Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa.

Wallace, P. (2003). Psychologia internetu. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS. Tłumaczenie:

Tomasz Hornowski.

Winterhoff – Spurk, P. (2007). Psychologia mediów. Kraków: Wydawnictwo WAM. Tłumaczenie:

Piotr Włodyga OSB.

29

30