Upload
knox-abbott
View
38
Download
1
Embed Size (px)
DESCRIPTION
PROCESY INWESTYCYJNE I STRATEGIE PRZEDSIĘBIORSTW W CZASACH KRYZYSU MSP – w rzeczywistości 2010. Pentor Research International. Warszawa, 10 maja 2010. AGENDA. Otoczenie biznesu: instytucje wsparcia oraz instytucje finansowe – wiedza i wykorzystanie Obraz przedsiębiorstw z segmentu MSP - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
2010 PROCESY INWESTYCYJNE I STRATEGIE PRZEDSIĘBIORSTW W CZASACH KRYZYSU
MSP – w rzeczywistości 2010
Pentor Research International Warszawa, 10 maja 2010
2
AGENDA
I. Otoczenie biznesu: instytucje wsparcia
oraz instytucje finansowe – wiedza i
wykorzystanie
II. Obraz przedsiębiorstw z segmentu MSP
III. Wpływ kryzysu na funkcjonowanie
polskich MSP
4
Finansowanie zewnętrzne nie oznacza szansy na szybki i trwały rozwój
OTOCZENIE BIZNESU
Brak zainteresowania współpracą z instytucjami wsparcia dla MSP
Ograniczona wiedza o możliwych źródłach finansowania działalności
Niewielkie wykorzystywanie istniejących możliwości
Połączenie braku wiedzy z utrzymującymi się stereotypowymi sądami o trudności skorzystania z ich usług
Firmy mają kłopot ze zdefiniowaniem swoich potrzeb rozwojowych, zwłaszcza długookresowych
5
63%
59%
44%
32%
31%
27%
24%
21%
20%
14%
14%
3%
6%
Własne zasoby finansowe
Kredyty bankowe udzielane na działalnośćgospodarczą
Leasing
Linia kredytowa w banku
Fundusze unijne
Kredyty konsumpcyjne
Dotacje z innych źródeł niż fundusze unijne
Pożyczki od znajomych, rodziny
Preferencyjne kredyty (oprocentowane niżej niż wbankach)
Kredyty udzielane przez fundusze pożyczkowe
Kredyty udzielane przez instytucje typu Provident
Inwestorzy prywatni (Business Angels)
Żadne
Ogółem [N=1205]
Samozatrudnieni [N=280]
Mikrofirmy [N=406]
Małe firmy [N=319]
Średnie firmy [N=201]
INSTYTUCJE FINANSOWE WIEDZA
Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu, PARP
Źródła finansowania niedostosowane do
specyfiki MSP
6
Finansowanie przede wszystkim działalności bieżącej
Finansowanie działalności bieżącej i jednocześnie większych inwestycji
Finansowanie inwestycji [większych i mniejszych]
48%
15%
11%
11%
3%
2%
2%
30%
4%
Własne zasoby finansowe
Kredyty bankoweudzielane na działalność
gospodarczą
Leasing
Linia kredytowa w banku
Fundusze unijne
Preferencyjne kredyty(oprocentowane niżej niż
w bankach)
Dotacje z innych źródełniż fundusze unijne
Żadne
Nie wiem / trudnopowiedzieć
Ogółem [N=1205]
Samozatrudnieni [N=280]
Mikrofirmy [N=406]
Małe firmy [N=319]
Średnie firmy [N=201]
INSTYTUCJE FINANSOWEWYKORZYSTANIE
Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu, PARP
Ograniczone wykorzystanie
Specjalizacja źródeł zewnętrznych
8
INSTYTUCJA WSPARCIA WIEDZA I WYKORZYSTANIE
Banki jako instytucje wspierające MSP
Banki komercyjne
Urząd pracy
Ogólnie funduszeeuropejskie
Urząd miasta,gminy
Polska AgencjaRozwoju
Agencja RozwojuRegionalnego
PaństwowyFundusz
Urządmarszałkowski
Nie w iem, żadne
Samozatrudnieni [N=280]
Mikrofirmy [N=406]
Małe firmy [N=319]
Średnie firmy [N=201]
Spontaniczna znajomość instytucji wspierających MSP
Banki komercyjne
Urząd pracy
Państwowy FunduszRehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych)
Urząd miasta, gminy
Agencja RozwojuRegionalnego
Polska AgencjaRozwoju
Przedsiębiorczości
Żadne
Nie wiem / trudnopowiedzieć
Plany współpracy z instytucjami wspierającymi MSP
Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu, PARP
Niekorzystanie z doradztwa strategicznego (brak potrzeby, zbyt duże formalności i wysokie koszty)
9
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
Jak wzmacniać świadomość ekonomiczną / finansową przedsiębiorców?
Jak w edukację finansową przedsiębiorców mogłyby się włączyć banki?
Jak wygląda współpraca bank/firma w czasach kryzysu (utrudniony dostęp do kredytów, czy też zwyczaj unikania ich zaciągania przez
przedsiębiorców)?
Jak wzmacniać wiedzę na temat instytucji wsparcia?
Jak udoskonalać kanały informacyjne i umiejętność
korzystania z dostępnych źródeł informacyjnych?
11
OBRAZ PRZEDSIĘBIORSTW Z SEGMENTU MSP
Sens i cel istnienia firmy równoznaczny z zapewnieniem strumienia przychodów ze sprzedaży lub zysków
Brak definicji funkcji pełnionej w gospodarce i społeczeństwie
Brak poprawnego sformułowanie długookresowej strategii rozwoju
Największe problemy polskiego rynku pracy leżą po stronie podażowej
Ograniczona podaż
Wymagania płacowe
12
OBRAZ PRZEDSIĘBIORSTW Z SEGMENTU MSP
Silna zależność od rynku krajowego i
krajowej konkurencji
Dość powszechna krytyczna postawa
wobec funkcjonowania
polskiej gospodarki
Jakie są przedsiębiorstwa
z segmentu MSP? Główne problemy
mają charakter natury higienicznej
(problemy podatkowo-prawne)
13
Jakie są przedsiębiorstwa
z segmentu MSP?
OBRAZ PRZEDSIĘBIORSTW Z SEGMENTU MSP
Brak myślenia w kategoriach długookresowych strategii,
długookresowego planowania
Niewielka dynamika zmian / rozwoju
kierunków działania przedsiębiorstwa
44%
38%
4%
13%
Wystarczy mi to co mam i nie kładę nacisku na rozwój firmy,interesy i tak idą wystarczająco dobrze
Kładę duży nacisk na rozwój mojej firmy i staram się oferowaćnowe usługi i / lub rozszerzać swoją działalność na nowe rynki
Rozwój mojej firmy jest w tym momencie dla mnie obojętny itak pewnie będę musiał(a) zakończyć działalność
Nie wiem / trudno powiedzieć
Ogółem [N=1205]
Samozatrudnieni [N=280]
Mikrofirmy [N=406]
Małe firmy [N=319]
Średnie firmy [N=201]
14
INWESTYCJE W KAPITAŁ LUDZKI
• Plany zatrudnienia nowych pracowników w nadchodzącym roku (co piąta firma)
• Głównie firmy średniej wielkości (blisko 30%) i eksporterzy (33%)
• Bardzo mało firm planuje zwalniać pracowników w nadchodzącym roku
WYZWANIA
• Co dziesiąta firma z sektora MSP odczuwa w
swych szeregach brak pracowników o
określonych umiejętnościach (w
szczególności firmy średnie i eksportowe)
• Problem strukturalny, w mniejszym stopniu
wynik kryzysu
MOCNE STRONY
• Brak problemu rotacji, co może
wskazywać na umiejętność nawiązywania
relacji z pracownikiem
OBRAZ PRZEDSIĘBIORSTW Z SEGMENTU MSP
16
W ramach badania Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu wyłonionych zostało 6 segmentów przedsiębiorstw MSP różniących się między sobą następującymi
zmiennymi:
POSTAWA WOBEC FINANSOWANIA
POSTAWA WOBEC KRYZYSU
POSTAWA WOBEC ZARZĄDZANIA, PODEJMOWANIA DECYZJI
OCZEKIWANIA WOBEC WSPARCIA ZEWNĘTRZNEGO
OBRAZ PRZEDSIĘBIORSTW Z SEGMENTU MSP
17
Wyłonione zostały następujące segmenty przedsiębiorców
Antyformaliści 41%
Samowystarczalni 28%
Racjonalni-zdystansowani
19%
Bezradni 7%
Wierzący w siebie 2%
Pesymiści szukający wyjścia
3%
OBRAZ PRZEDSIĘBIORSTW Z SEGMENTU MSP
18
Otwartość na zewnętrzne źródła
finansowania
Odrzucanie zewnętrznych źródeł
finansowania
Pesymistyczna postawa wobec
kryzysu
Optymistyczna postawa wobec
kryzysu
Antyformaliści 41%
DEKLARACJA KORZYSTANIA:
Kredyty: 8%Linia kredytowa: 11%
Dotacje: 2%
Kryzys – realne zagrożenie, ale w dużej mierze nakręcane przez
mediaBrak obaw przed bankructwem, ale to
nie jest dobry czas na inwestycje (7% ma takie plany) i poszukiwanie
szans rozwoju
Dystans do kredytów – trudno przewidzieć
możliwość ich spłatyDotacje chętnie, lecz
tylko deklaratywnie
Zarządzanie – jak najmniej formalności, spisanie celów i zasad
funkcjonowania to duża bariera dla
efektywnego zarządzania
19
Otwartość na zewnętrzne źródła
finansowania
Odrzucanie zewnętrznych źródeł
finansowania
Pesymistyczna postawa wobec
kryzysu
Optymistyczna postawa wobec
kryzysu
Antyformaliści 41%
Samowystarczalni 28%
DEKLARACJA KORZYSTANIA:
Kredyty: 4%Linia kredytowa: 2%
Dotacje: 2%
Kryzys – to fakt medialnyBrak obaw przed bankructwem, to jest dobry czas na inwestycje (28%
ma takie plany) i poszukiwanie szans rozwoju
Dystans do kredytów i dotacji – wyraźna postawa radzenia sobie ze
wszystkim własnymi siłami
Zarządzanie – bez przesady, ale raczej
warto posiadać określoną strategię
20
Otwartość na zewnętrzne źródła
finansowania
Odrzucanie zewnętrznych źródeł
finansowania
Pesymistyczna postawa wobec
kryzysu
Optymistyczna postawa wobec
kryzysu
Antyformaliści 41%
Samowystarczalni 28%
Racjonalni - zdystansowani 19%
DEKLARACJA KORZYSTANIA:
Kredyty: 37%Linia kredytowa: 21%
Dotacje: 7%Kryzys – realne zagrożenie, ale w
dużej mierze nakręcane przez media
Brak obaw przed bankructwem, to umiarkowanie dobry czas na
inwestycje (33% ma takie plany)
Kredyt to normalne źródło finansowania, brak obaw
przed brakiem możliwości jego uzyskania, czy spłaty
Zarządzanie – bez przesady, ale raczej
warto posiadać określoną strategię
21
Otwartość na zewnętrzne źródła
finansowania
Odrzucanie zewnętrznych źródeł
finansowania
Pesymistyczna postawa wobec
kryzysu
Optymistyczna postawa wobec
kryzysu
Antyformaliści 41%
Samowystarczalni 28%
Racjonalni - zdystansowani 19%
Bezradni 7%
DEKLARACJA KORZYSTANIA:
Kredyty: 1%Linia kredytowa: 0%
Dotacje: 0%
Dystans do kredytów i dotacji – brak zaufania do instytucji
finansowych, wyraźna obawa przed brakiem możliwości uzyskania i spłaty kredytu
Kryzys – realne zagrożenie, nie wiadomo kiedy się
skończyObawy przed bankructwem, to
nie jest dobry czas na inwestycje (8% ma takie
plany)
Zarządzanie – brak jednoznacznego
stosunku do określania celów i
założeń działania firmy
22
Otwartość na zewnętrzne źródła
finansowania
Odrzucanie zewnętrznych źródeł
finansowania
Pesymistyczna postawa wobec
kryzysu
Optymistyczna postawa wobec
kryzysu
Antyformaliści 41%
Samowystarczalni 28%
Racjonalni - zdystansowani 19%
Bezradni 7%
Wierzący w siebie 2%
DEKLARACJA KORZYSTANIA:
Kredyty: 58%Linia kredytowa: 30%
Dotacje: 5%
Kredyt to normalne źródło finansowania, brak obaw
przed brakiem możliwości jego uzyskania, czy spłaty
Kryzys – to fakt medialnyBrak obaw przed bankructwem, to jest dobry czas na inwestycje (70%
ma takie plany) i poszukiwanie szans rozwoju
Zarządzanie – zdecydowanie w oparciu o o jasno sprecyzowany plan
działania
23
Otwartość na zewnętrzne źródła
finansowania
Odrzucanie zewnętrznych źródeł
finansowania
Pesymistyczna postawa wobec
kryzysu
Optymistyczna postawa wobec
kryzysu
Antyformaliści 41%
Samowystarczalni 28%
Racjonalni - zdystansowani 19%
Bezradni 7%
Wierzący w siebie 2%
Pesymiści szukający wyjścia 3%
DEKLARACJA KORZYSTANIA:
Kredyty: 69%Linia kredytowa: 21%
Dotacje: 0%
Kredyt to normalne źródło finansowania, brak obaw przed brakiem możliwości jego uzyskania, czy spłaty
Dotacje – dystans, są problematyczne, czasochłonne, bez gwarancji sukcesu
Kryzys – realne zagrożenie, czas, w którym należy
nastawić się na przetrwaniea nie na inwestycje (5% ma
takie plany)
Zarządzanie – brak jednoznacznego
stosunku do określania celów i
założeń działania firmy
24
Jak promować, edukować w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu?
Jak uświadamiać ideę, że między celem firmy i otoczenia nie ma długookresowej sprzeczności, a dobre relacje z otoczeniem
umożliwiają trwały rozwój i zapewniają wzrost wartości firmy?
Czy niedostateczna liczba pracowników o odpowiednich kwalifikacjach jest faktycznie
głównym problemem MSP w zakresie kapitału ludzkiego?
Czy jest to problem odpowiedniego niedostatecznego / nietrafnego kształcenia
pracowników, instytucji pośrednictwa pracy, a może braku umiejętności
sprecyzowania, określenia i identyfikacji pracowników o odpowiednich
kwalifikacjach
OBRAZ PRZEDSIĘBIORSTW Z SEGMENTU MSP
26
Dostrzeżony fakt kryzysu, ale w znacznej części przypadków brak wniosków dla długookresowego rozwoju firmy
Kryzys w niewielu firmach spełnił rolę stymulującą do rozwoju
kryzys zazwyczaj bez większego trudu może być „przetrzymany” za pomocą doraźnych działań
Wpływ kryzysu na funkcjonowanie firm należy uznać za umiarkowany
Większość firm nie została zmuszona do radykalnych działań restrukturyzacyjnych, nie pojawiły się również w silnej skali groźne dla istnienia firm zjawiska towarzyszące recesjom
Negatywne oceny sytuacji gospodarczej po części wynikają z powtarzania obiegowych ocen, wpływu mediów oraz utrzymujących się masowych narzekań na stan polskiej gospodarki i trudność prowadzenia działalności przez firmy
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
27
Chociaż w większości przedsiębiorcy są świadomi, że dla przetrwania i rozwoju niezbędne jest posiadanie przez zarządzających jasnej wizji strategicznej, to w ich ocenach elementy krótkookresowe strategii zdecydowanie dominują nad elementami długofalowymi
Brak jasnej wizji funkcjonowania i rozwoju firmy nie zachęca do podejmowania działań decydujących o długookresowej konkurencyjności
W efekcie koncentracji uwagi na bieżącym funkcjonowaniu firmy, przedsiębiorcy niemal całkowicie tracą z pola widzenia plany strategicznego rozwoju firm
Zdecydowanie lepsze wyniki pod względem uświadamiania celów i formułowania strategii charakteryzują te spośród ankietowanych firm, w których znaczącą rolę odgrywa eksport
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
Zrozumienie polskich firm sektora MSP dla znaczenia jakości kapitału ludzkiego w rozwoju długookresowej konkurencyjności jest dalece niedostateczne
Firmy najsilniej poszukują na rynku pracowników, którzy są dobrymi i sumiennymi wykonawcami poleceń
Znacznie mniejszy jest popyt na (rzadziej występujących) pracowników elastycznych, kreatywnych i samodzielnych
28Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu, PARP
12%
16%
15%
15%
9%
8%
11%
6%
29%
31%
36%
48%
40%
39%
38%
10%
6%
30%
Ogółem (N=288)
Mikrofirmy [N=100]
Małe firmy [N=100]
Średnie firmy [N=100]
Nie było kryzysu, sytuacja została rozdmuchana przez media Kryzys gospodarczy faktycznie był, ale już się skończył Kryzys gospodarczy jest jeszcze obecny, ale sytuacja ta ma się ku końcowi Kryzys gospodarczy trwa i nie wiadomo kiedy się skończy nie wiem
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
*Wyniki badania aktualizującego; kwiecień 2010
Według połowy przedsiębiorców kryzysu albo w ogóle nie było, albo się już skończył lub właśnie ma się ku końcowi
Obecność kryzysu w opinii przedsiębiorców*
14%
28%
19%
32%
32%
23% 14%
43%
60% 11%
10%
3%
3%7%
2,4
Śre
dnia
2,0
2,0
9%
13%
19%
52%
43%
30%
21%
5%
6%
46%
54%
2,4
Śre
dnia
2,2
2,0
Grudzień 2009 (N=1199)W związku z kryzysem gospodarczym
sytuacja …
Kwiecień 2010* (N=288)W związku z kryzysem gospodarczym
sytuacja …
… firmy
… branży, w której
działa firma
… w polskiej
gosp.
Różnica istotna statystycznie
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
*Wyniki badania aktualizującego; kwiecień 2010
30Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu, PARP
12%
13%
17%
12%
63%
62%
63%
65%
25%
25%
18%
23%
2%
Ogółem (N=288)
Mikrofirmy [N=100]
Małe firmy [N=100]
Średnie firmy [N=100]
To czas, który można wykorzystać dla lepszego rozwoju firmy
To trudny czas dla firmy, ale trzeba szukać rozwiązań aby sobie w nim poradzić
To czas, w którym firma musi przede wszystkim nastawić się na przetrwanie
nie wiem
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
Dla większości przedsiębiorców, przynajmniej na poziomie deklaracji, kryzys to czas, z którym można i należy aktywnie sobie radzić, ale …
Postawy wobec kryzysu*
*Wyniki badania aktualizującego; kwiecień 2010
31
49%
21%
19%
17%
14%
12%
11%
9%
4%
3%
2%
33%
30%
19%
9%
13%
8%
10%
14%
9%
5%
5%
3%
44%
Ogólnie ograniczenie kosztów, oszczędzanie
Szukanie nowych rynków (branż), klientów, większaaktywność na rynku
Obniżenie cen swoich produktów/ usług
Ograniczenie wydatków na usługitelekomunikacyjne, telefony, Internet
Ograniczenie wydatków inwestycyjnych, odłożenieinwestycji na później
Wstrzymanie podwyżek pracowników
Intensywniejsza promocja, reklama
Rabaty dla klientów płacących terminowo
Redukcja zatrudnienia, zwolnienia pracowników
Zmiana formy zatrudnienia pracowników
Redukcja wynagrodzeń pracowników
firma nie podjęła, nie planuje podjąć żadnychdziałań
działania podjęte w związku z kryzysem
działania planowane
Działania podejmowane / planowane na 2010 rok
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
… wśród owych działań dominują cięcia kosztów o charakterze doraźnym
Wyraźny deficyt strategii finansowej:
Brak wiedzy
Nieuświadomiona potrzeba
Obawy przed utratą elastyczności
32
46%
34%
18%
18%
14%
38%
54%
70%
28%
27%
32%
19%
Strategia firmy
Zasady, proceduryregulujące współpracę z
dostawcami,podwykonawcami
Plany co dopodejmowania inwestycji
o znacznym rozmiarze(zakup budynków,maszyn, urządzeń)
Procedury/ planyawaryjne postępowania w
sytuacjach kryzysowych
Zasady, proceduryposzukiwania,
zatrudniania i wdrażanianowych pracowników
żadne z powyższych
grudzień 2009 [N=1205]
kwiecień 2010 [N=288]
Posiadanie określonych i sprecyzowanych elementów strategii firmy
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
Różnica istotna statystycznie
Pomimo stosunkowo niskiego poziomu aktywności w podejmowaniu działań w związku z kryzysem dostrzegamy wyższy niż w czasie „kryzysu” odsetek firm deklarujących posiadanie elementów strategicznych
33
POŻĄDANE CECHY PRACOWNIKÓW
• Najbardziej pożądane są cechy standardowe (sumienność, pracowitość, fachowość), a stosunkowo niskie miejsce zajmuje elastyczność, kreatywność czy samodzielność, a więc cechy i kwalifikacje które teoretycznie właśnie w czasach kryzysu powinny być docenione przez firmy
• Konserwatywne podejście do problemu kapitału ludzkiego, brak przekonania, że wysokiej jakości kapitał ludzki pomoże firmie lepiej sobie radzić w sytuacjach kryzysowych
W przypadku poszukiwania nowych pracowników (N=194)
W momencie kryzysu (N-1205)
Pracowitość 88% 88%
Uczciwość 80% 72%
Fachowość 76% 70%
Lojalność wobec firmy 76% 62%
Sumienność 76% 76%
Samodzielność 71% 58%
Komunikatywność pracownika 59% 53%
Kreatywność 58% 50%
Wiedza ma temat rynku, branży 57% 58%
Inteligencja, szybkość uczenia się 54% 48%
Niekonfliktowość 54% 42%
Umiejętność pracy w zespole 53% 46%
Szybkie reagowanie na zmiany zadań i warunków ich realizacji
44% 44%
Elastyczność, mobilność w znaczeniu geograficznym - łatwość przemieszczania
41% 31%
Umiejętność dzielenia się wiedzą 41% 32%
Innowacyjność 36% 37%
Wykształcenie formalne 32% 32%
Znajomość języków obcych 27% 23%
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSPBrak znaczenia kryzysu na budowany w przedsiębiorstwach kapitał ludzki
48%
58%
44%
60%
26%
16%
25%
21%
20%
26%
28%
19%
6%
3%
2,6
Śre
dnia
2,6
2,7
2,4
35%
54%
53%
54%
29%
7%
11%
12%
8%
35%
6%
11%
22%
33%
27%
2,4
Śre
dnia
2,4
2,4
2,3
Grudzień 2009 (N=1199)Stopień trudności prowadzenia firmy w
minionym roku w …
Kwiecień 2010* (N=288)Stopień trudności prowadzenia firmy w
minionym roku w …
… w świecie
… w tej branży w
Polsce
… w tym regionie
… w Polsce
Różnica istotna statystycznie
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
*Wyniki badania aktualizującego; kwiecień 2010
35
WPŁYW „KRYZYSU” NA FUNKCJONOWANIE POLSKICH MSP
Co jest przyczyną słabości planowania długofalowego:
(Brak możliwości? Brak zrozumienia potrzeby? Brak środków i narzędzi?)
Jak stymulować budowanie długookresowych strategii / wizji firm? Jak edukować i uświadamiać?
Jak promować doradztwo strategiczne?
Jak wykorzystać rolę i specyfikę firm eksportowych nie tylko w
kontekście gospodarczym, ale i edukacyjnym?
Jak należy oceniać silniejsze preferencje przedsiębiorców w stosunku do sumiennych
pracowników niż do pracowników innowacyjnych?
Jak wspierać przejawy innowacyjności w funkcjonowaniu polskich firm?
Jak uświadamiać znaczenie kapitału ludzkiego dla rozwoju firmy?
Czy firmy są w stanie wyciągać poprawne wnioski i lekcje ze
zjawisk kryzysowych?
Czy zmienia to nastawienie w odniesieniu do strategicznego
planowania rozwoju?