PROGRAM NAUCZANIA OPIEKUN W DOMU POMOCY …pliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/OPIEKUN_W_DOMU_POMOCY... · Metody badawcze w psychologii (obserwacja, metody eksperymentalne,

Ministerstwo Edukacji Narodowej

346[04]/SP/MEN/2007.

PROGRAM NAUCZANIA

OPIEKUN W DOMU POMOCY SPOŁECZNEJ 346[04]

Zatwierdzam

Minister Edukacji Narodowej

Warszawa 2007

Autorzy: mgr Agnieszka Oparowska - Drąg

mgr Bożena Krzysiak - Rydel

mgr Mirosław Wątroba

mgr Ewa Żminda

Recenzenci: dr Maria Bartecka – Straszny

dr Andrzej Niesporek Opracowanie redakcyjne: mgr Kazimiera Tarłowska

2

Spis treści

I. Plan nauczania 4

II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 5

1. Elementy psychologii i socjologii 5

2. Pedagogika specjalna 13

3. Wybrane elementy prawa i ekonomiki 19

4. Polityka społeczna 27

5. Wybrane zagadnienia z metodyki pracy socjalnej 34

6. Promocja zdrowia 42

7. Opieka w stanach zagrożenia zdrowia 49

8. Pracownia zabiegów pielęgnacyjnych 59

9. Wybrane zagadnienia z rehabilitacji 66

10. Organizacja czasu wolnego i aktywizacja 76

11. Elementy arteterapii 82

12. Zajęcia praktyczne 87

13. Praktyka zawodowa 92

3

I. PLAN NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: opiekun w domu pomocy społecznej 346[04]

Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie

Dla młodzieży Dla dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo w

dwuletnim okresie

nauczania

Liczba godzin

tygodniowo w

dwuletnim okresie

nauczania

Liczba godzin tygodniowo w

dwuletnim okresie

nauczania

Semestr I-IV

Lp. Przedmioty nauczania

Semestr I-IV Forma stacjonarna

Forma zaoczna

1. Elementy psychologii i socjologii 5 4 68 2. Pedagogika specjalna 3 2 41

3. Wybrane elementy prawa i ekonomiki 3 2 41

4. Polityka społeczna 2 2 27

5. Wybrane zagadnienia z metodyki pracy socjalnej 4 3 55

6. Promocja zdrowia 2 2 27

7. Opieka w stanach zagrożenia zdrowia 4 3 55

8. Pracownia zabiegów pielęgnacyjnych 2 1 27

9. Wybrane zagadnienia z rehabilitacji 3 2 41

10. Organizacja czasu wolnego i aktywizacja 3 2 41

11. Elementy arteterapii 5 4 68 12. Zajęcia praktyczne 14 10 191

Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 8 tygodni x 7 godzin dziennie

4

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH

ELEMENTY PSYCHOLOGII I SOCJOLOGII

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − posłużyć się terminologią z zakresu psychologii ogólnej, społecznej,

rozwojowej oraz socjologii, − scharakteryzować kierunki rozwoju psychologii, − przedstawić psychologiczne koncepcje człowieka, − scharakteryzować metody badań psychologicznych, − scharakteryzować procesy psychiczne człowieka, − określić istotę procesów poznawczych, − określić rolę uwagi w poznawaniu rzeczywistości, − określić warunki skutecznego zapamiętywania, − scharakteryzować mechanizmy funkcjonowania człowieka oraz

motywy jego postępowania w różnych sytuacjach społecznych, − określić wpływ uczuć na sprawność i poziom działania człowieka, − opisać znaczenie uczuć we wzajemnych kontaktach ludzi, − określić nadrzędną rolę osobowości w regulacji stosunków człowieka

z otoczeniem, − określić składniki osobowości oraz czynniki wpływające na jej rozwój, − scharakteryzować potrzeby psychospołeczne człowieka i ich

regulacyjną rolę, − scharakteryzować proces zmian rozwojowych, − określić czynniki sprzyjające rozwojowi człowieka w różnych fazach

życia, − scharakteryzować rozwój człowieka w różnych okresach życia

i w najważniejszych jego sferach funkcjonowania, − wykazać wpływ aktywności własnej na rozwój człowieka, − zinterpretować mechanizm funkcjonowania człowieka w różnych

sytuacjach społecznych, − scharakteryzować proces komunikowania się, − zidentyfikować źródła zakłóceń w procesie porozumiewania się, − zaobserwować istotę zgodności i niezgodności sygnałów werbalnych

i niewerbalnych, − nawiązać kontakt z różnymi grupami podopiecznych, − zastosować metody i techniki badań społecznych, − rozpoznać i sformułować problemy społeczne podopiecznego,

5

− zdiagnozować i wykorzystać możliwości społeczne tkwiące w środowisku,

− zinterpretować zachowania społeczne zbiorowości i jednostek, − scharakteryzować funkcje i zadania grup społecznych, − przedstawić różne aspekty pełnienia ról społecznych, − dostosować metody i formy pracy do wieku i sytuacji życiowej

podopiecznego, − udzielić pomocy i wsparcia osobom potrzebującym pomocy, − podjąć współpracę ze specjalistami, takimi jak: psycholog, lekarz,

fizjoterapeuta, pedagog. Materiał nauczania 1. Psychologia jako nauka o funkcjonowaniu człowieka Przedmiot, działy i zadania psychologii. Koncepcje psychologiczne człowieka. Metody badawcze w psychologii (obserwacja, metody eksperymentalne, testy psychologiczne, wywiad). Ćwiczenia: • Analizowanie zalet i ograniczeń różnych metod badawczych

stosowanych w pracy z osobą starszą. • Prowadzenie sytuacyjnych obserwacji zachowania członków grupy. 2. Procesy psychiczne Pojęcie procesu psychicznego. Procesy poznawcze: spostrzeganie, uwaga, pamięć, myślenie, uczenie się, rozwiązywanie problemów. Procesy emocjonalne: pojęcie, podłoże, struktura, rodzaje emocji, wpływ emocji na działanie, kontrola i modyfikacja procesów emocjonalnych. Zaburzenia procesów emocjonalnych. Procesy motywacyjne: pojęcie, struktura, klasyfikacja procesów motywacyjnych, mechanizmy uruchamiające. Regulacyjna rola procesów emocjonalno-motywacyjnych. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie złudzeń sensorycznych na ilustracjach. • Analizowanie wpływu własnych doświadczeń życiowych na proces

uczenia się. • Rozpoznawanie uczuć na podstawie opisu przypadków.

6

3. Osobowość Pojęcie osobowości. Wybrane koncepcje osobowości. Składniki osobowości. Czynniki kształtujące osobowość. Zdolności i uzdolnienia. Różnice indywidualne. Ćwiczenia: • Analizowanie stylu działania dowolnie wybranej osoby. • Analizowanie wpływu środowiska na kształtowanie osobowości

jednostki. 4. Zagadnienia z psychologii rozwojowej i gerontologii Pojęcie rozwoju. Zmiany i okresy rozwojowe. Czynniki rozwoju. Zmiany rozwojowe w poszczególnych okresach życia człowieka. Gerontologia jako nauka. Postawy wobec faktu starzenia się i starości. Problemy osób w podeszłym wieku. Problemy związane z opieką terminalną, śmiercią i żałobą. Ćwiczenia: • Wskazywanie różnic w procesie rozwoju dziecka i człowieka

dorosłego. 5. Zagadnienia z psychologii społecznej Definicje i komponenty postawy. Kształtowanie i zmiany postaw. Stereotypy i uprzedzenia. Spostrzeganie społeczne jako źródło wrażeń dotyczących innych ludzi. Wpływ sytuacji społecznych na funkcjonowanie człowieka. Wpływ grupy na jej członków. Ćwiczenia: • Analizowanie wpływu uprzedzeń i stereotypów na zachowanie

człowieka (podawanie przykładów). • Identyfikowanie sposobów skutecznego wpływu na opinie większości

w grupie. 6. Proces komunikowania się Struktura procesu komunikowania się. Style komunikowania się. Umiejętności skutecznego porozumiewania się. Bariery zakłócające proces komunikacji i sposoby ich pokonywania. Komunikacja werbalna i niewerbalna. Komunikacja interpersonalna w różnych sytuacjach społecznych. Ćwiczenia: • Nadawanie oraz interpretowanie komunikatów niewerbalnych.

7

• Prowadzenie rozmów z zastosowaniem technik aktywnego słuchania.

• Obserwowanie zachowania uczestników procesu porozumiewania się.

7. Socjologia i jej metody badawcze Przedmiot badań socjologicznych. Podziały i funkcje socjologii. Metody, techniki i narzędzia badań socjologicznych. Ćwiczenia: • Opracowywanie kwestionariusza ankiety do badania wybranego

problemu społecznego. • Opracowywanie arkusza obserwacji. 8. Więź społeczna i grupy społeczne Role i pozycje społeczne. Typy więzi społecznych. Pojęcie i struktura grup społecznych. Wybrane rodzaje grup. Grupy wsparcia społecznego. Społeczność lokalna. Organizowanie środowiska społecznego na rzecz podopiecznego. Mechanizmy kontroli społecznej. Teorie dewiacji. Rola dewiacji w zbiorowości. Ćwiczenia: • Wyjaśnianie przyczyn wzrostu znaczenia więzi kontraktowych

w porównaniu ze wspólnotowymi. • Analizowanie zasad funkcjonowania społeczności lokalnej w miejscu

zamieszkania. • Porównywanie postaw: konformizmu, innowacji, rytualizmu, buntu

i ucieczki. 9. Wykluczenie społeczne Geneza zjawiska wykluczenie społeczne - skala i skutki zjawiska wśród klientów pomocy instytucjonalnej. Analiza zjawiska. Zależności między wykluczeniem a kontrolą społeczną. Udział opiekuna w budowaniu systemu społecznego wsparcia. Ćwiczenia: • Analizowanie zjawiska „wykluczenia społecznego”. • Formułowanie celów działania i zadań opiekuna na podstawie opisu

sytuacji.

8

10. Czynniki rozwoju społecznego Podstawowe pojęcia: zmiana społeczna, rozwój społeczny, postęp społeczny. Źródła zmian społecznych. Typy społeczeństw. Etapy kształtowania, przyczyny powstawania i dynamika ruchów społecznych. Społeczne uwarunkowania sytuacji rodziny. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie przyczyn wzrostu zapotrzebowania na profesjonalne

instytucje pomocy społecznej. Środki dydaktyczne Foliogramy dotyczące definicji, klasyfikacji procesów emocjonalnych i motywacyjnych, typów więzi społecznych. Scenariusze ćwiczeń (np. słuchania ze zrozumieniem, parafrazowania). Artykuły prasowe (np. o dewiacjach). Filmy dydaktyczne (np. o komunikacji werbalnej i niewerbalnej). Materiały dydaktyczne ( np. tabele, wykresy, schematy). Roczniki i opracowania statystyczne. Czasopisma branżowe. Narzędzia badawcze: kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu. Uwagi o realizacji

Program przedmiotu Elementy psychologii i socjologii obejmuje treści z zakresu psychologii ogólnej, społecznej, rozwojowej, gerontologii, komunikacji oraz socjologii.

Treści kształcenia zawarte w programie stanowią podstawę do realizacji przedmiotów zawodowych, dlatego program powinien być realizowany w I i II semestrze nauki szkolnej.

Realizacja programu ma na celu kształtowanie umiejętności psychologicznych, społecznych, umiejętności rozpoznawania problemów oraz rozwijanie postaw opiekuńczych. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na przygotowanie uczniów do obserwowania i opisywania zachowania podopiecznych, komunikowania się z innymi ludźmi oraz respektowania odrębności i autonomii podopiecznych.

Osiągnięcie zamierzonych celów kształcenia wymaga stosowania różnych metod nauczania: wykładu, dyskusji dydaktycznej, metody przypadków i sytuacyjnej, burzy mózgów, gier dydaktycznych oraz ćwiczeń.

Podczas zajęć należy aktywizować uczniów i wykorzystywać ich doświadczenia. Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach do 15-tu osób, z podziałem na 2-3 osobowe zespoły w pracowni treningu integracyjnego. Podczas ćwiczeń uczniowie powinni indywidualnie

9

i bezpośrednio doświadczać sytuacji interpersonalnych, a nabyte umiejętności wykorzystywać w konkretnych sytuacjach.

Wskazane jest także stosowanie nowoczesnych środków dydaktycznych, w tym multimedialnych oraz wzbogacenie zajęć prezentacją filmów dydaktycznych na temat różnych form treningu umiejętności społecznych.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin

1. Psychologia jako nauka o funkcjonowaniu człowieka 8 2. Procesy psychiczne 12 3. Osobowość 10 4. Zagadnienia z psychologii rozwojowej i gerontologii 42 5. Zagadnienia z psychologii społecznej 20 6. Proces komunikowania się 34 7. Socjologia i jej metody badawcze 10 8. Więź społeczna i grupy społeczne 10 9. Wykluczenie społeczne 6 10. Czynniki rozwoju społecznego 8

Razem 160

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, w celu dostosowania programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno być prowadzone systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Systematyczna kontrola i ocena postępów ucznia umożliwi nauczycielowi dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy oraz środków dydaktycznych do możliwości poznawczych ucznia.

Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów proponuje się zastosować: − sprawdziany ustne i pisemne, − obserwację czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, − testy osiągnięć szkolnych.

Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć i poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne należy sprawdzać przez obserwację zachowania ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na:

10

− sposób pełnienia określonych ról społecznych związanych z procesem komunikowania się (np. nadawcy komunikatu, słuchacza, obserwatora),

− umiejętność współpracy w grupie, − aktywność na zajęciach, − przestrzeganie reguł postępowania obowiązujących w grupie, − umiejętność twórczego myślenia i rozwiązywania problemów, − umiejętność prezentowania wyników pracy grupy, − umiejętność samooceny.

Obserwacje powinny być prowadzone za pomocą arkusza obserwacji przygotowanego przez nauczyciela. Podstawą do uzyskania pozytywnej oceny jest poprawne i samodzielne wykonanie ćwiczeń.

Na zakończenie realizacji programu proponuje się przeprowadzenie testu wielokrotnego wyboru. W końcowej ocenie należy uwzględnić wyniki samooceny ucznia oraz wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura Agryle M.: Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN, W-wa 1999 Aronson E.: Człowiek istota społeczna. PWN, Warszawa 2004 Birch A.: Psychologia rozwojowa w zarysie. PWN, Warszawa 1995 Bryant P.: Dolman A.: Psychologia rozwojowa. Zysk i S-ka, Poznań 1997 Bocheńska-Seweryn M.: Kluzowa K.: Elementy socjologii. Interart, Warszawa 1996 Coni N., Davison W., Webster S.: Starzenie się. PWN, Warszawa 1994 Goodman N.: Wstęp do socjologii. Zysk i S-ka, Poznań 2001 Hall C.S.:Lindzey G.: Teorie osobowości. PWN, Warszawa 1990 Kozielecki J.: Koncepcje psychologiczne człowieka. PIP Warszawa 1995 Kurcz I.: Pamięć, uczenie się, język. PWN, Warszawa 1995 Mietzel G.: Wprowadzenie do psychologii. GWP, Gdańsk 1998 Modzelewski W.: Wprowadzenie do socjologii. Interart, Warszawa 1996 Nęcki Z.: Komunikacja międzyludzka. Drukarnia „Antykwa”, Kraków-Kluczbork 2000 Nuttin J.: Struktura osobowości, PWN, Warszawa 2001 Pease M.: Mowa ciała: jak odczytywać myśli innych ludzi z ich gestów. „Jedność”, Kielce 2001 Przetacznikowa M.: Makiełło-Jarża G., Podstawy psychologii ogólnej. WSiP, Warszawa 1992 Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G.: Psychologia rozwoju człowieka. WSiP, Warszawa 1996

11

Strelau J.: Osobowość jako zespół cech. [w:] Strelau J.: Psychologia. Podręcznik akademicki. GWP, Gdańsk 2002 Susłowska M.; Psychologia starzenia się i starości. PWN, Wa-wa 1989 Tomaszewski T.(red.), Psychologia. PWN, Warszawa 1994 Worach-Kordas H.: Wiek a pełnienie ról społecznych. PWN, Warszawa-Łódź 1988 Zimbardo P.G.: Psychologia i życie. PWN, Warszawa 1999 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

12

PEDAGOGIKA SPECJALNA

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − posłużyć się terminologią z zakresu pedagogiki specjalnej, − określić przedmiot zainteresowań i zakres pedagogiki specjalnej, − scharakteryzować nurty teoretyczne w pedagogice specjalnej, − określić założenia systemu kształcenia specjalnego, − scharakteryzować kategorie osób niepełnosprawnych, − wyjaśnić zasady opieki, wychowania i edukacji osób niewidomych, − porównać funkcjonowanie osób niewidomych i widzących, − sklasyfikować uszkodzenia słuchu, − określić konsekwencje psychofizyczne i społeczne uszkodzenia

słuchu, − scharakteryzować stopnie upośledzenia umysłowego, − scharakteryzować nauczanie globalne prowadzone metodą

„ośrodków pracy”, − przedstawić korzyści wynikające ze stosowania metody „ośrodków

pracy”, − wyjaśnić wpływ choroby i dysfunkcji fizycznych na ograniczenia

w zaspokajaniu potrzeb, − określić rolę personelu opiekuńczego w łagodzeniu ubocznych

objawów hospitalizacji, − określić wpływ choroby i niepełnosprawności ruchowej na stan

psychiczny dziecka, − scharakteryzować typy reakcji frustracyjnych u chorych dzieci, − zanalizować psychologiczne skutki hospitalizacji, − zidentyfikować postawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych, − wyjaśnić rolę integracji w edukacji i społecznym funkcjonowaniu

osób niepełnosprawnych, − rozpoznać dysfunkcję zakłócającą prawidłowe funkcjonowanie

podopiecznego, − rozpoznać potrzeby podopiecznego, − określić formy postępowania terapeutyczno - wychowawczego, − zaplanować i zrealizować program opiekuńczy z uwzględnieniem

charakteru dysfunkcji i ograniczeń podopiecznego, − zastosować zasady indywidualizacji i podmiotowości w zaspokajaniu

potrzeb podopiecznego, − zastosować zasady obowiązujące w pracy pedagogicznej z osobami

niepełnosprawnymi,

13

− stworzyć grupy wsparcia z uwzględnieniem możliwości tkwiących w środowisku,

− zainicjować działania na rzecz integracji osób niepełnosprawnych i zmiany postaw społecznych wobec nich,

− rozpoznać silne strony podopiecznego i wykorzystać jego zasoby w realizacji planów opieki.

Materiał nauczania 1. Przedmiot i zakres pedagogiki specjalnej Przedmiot zainteresowań i zakres pedagogiki specjalnej. Klasyfikacja osób niepełnosprawnych. Nurty teoretyczne w pedagogice specjalnej (kompensacja, terapia, resocjalizacja). Zasady pracy wychowawczej w pedagogice specjalnej. Kształcenie specjalne w polskim systemie edukacyjnym. Ćwiczenia: • Analizowanie tradycyjnej i współczesnej klasyfikacji

niepełnosprawności. • Rozróżnianie stosowanych form postępowania terapeutyczno-

wychowawczego. 2. Edukacja osób niewidomych i słabowidzących Dysfunkcje narządu wzroku. Etiologia uszkodzeń narządu wzroku. Klasyfikacja osób z wadami wzroku. Charakterystyka funkcjonowania osób niewidomych (wymiar organiczny, psychologiczny, społeczny). Opieka wychowawcza oraz edukacja osób niewidomych i niedowidzących. Rehabilitacja zawodowa niewidomych i słabowidzących. Ćwiczenia: • Planowanie sposobów adaptacji środowiska zamieszkania do

możliwości i potrzeb osób słabowidzących i niewidomych. • Analizowanie celów i specyfiki wszechstronnej pomocy osobom

starszym z osłabieniem wzroku. • Przygotowywanie propozycji form wsparcia dla osób niewidomych

i słabowidzących. 3. Edukacja osób niesłyszących i słabosłyszących Pojęcie i przyczyny głuchoty. Klasyfikacja osób z uszkodzonym słuchem. Konsekwencje psychofizyczne i społeczne braku słuchu. Problematyka nauczania i wychowania osób niesłyszących.

14

Ćwiczenia: • Porównanie sposobów porozumiewania się osób niesłyszących

i słabosłyszących. • Identyfikowanie przyczyn uszkodzenia słuchu. • Rozpoznawanie problemów utrudniających funkcjonowanie osobom

niesłyszącym i słabosłyszącym. 4. Edukacja osób upośledzonych umysłowo Definicja i klasyfikacje upośledzenia umysłowego. Przyczyny upośledzenia umysłowego. Rodzaje dysfunkcji intelektualnych. Charakterystyka poszczególnych stopni upośledzenia umysłowego. Opieka, wychowanie, nauczanie osób upośledzonych umysłowo. Metoda „ośrodków pracy”. Ćwiczenia: • Wskazywanie różnic w funkcjonowaniu osób upośledzonych

w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim. • Analizowanie przyczyn upośledzenia umysłowego. • Opracowywanie projektu opieki z zastosowaniem metody „ośrodków

pracy”. 5. Edukacja osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych ruchowo Potrzeby osób przewlekle chorych i z dysfunkcjami sprawności fizycznej. Wpływ choroby i niepełnosprawności ruchowej na stan psychiczny człowieka. Problemy rozwoju, wychowania i nauczania dziecka przewlekle chorego i z niepełnosprawnością ruchową. Problemy osób dorosłych niepełnosprawnych ruchowo funkcjonujących samotnie i w rodzinach. Ćwiczenia: • Planowanie sposobów zapobiegania negatywnym skutkom

przebywania dzieci w instytucjach ochrony zdrowia lub pomocy społecznej.

• Analizowanie psychicznych skutków hospitalizacji. • Planowanie ćwiczeń pobudzających aktywność dzieci

przebywających w szpitalu. • Wskazywanie i analizowanie sposobów kompensacji społecznej

u osób starszych i niepełnosprawnych ruchowo.

15

6. Kształtowanie postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych Postawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych. Uwarunkowania i mechanizmy kształtowania postaw. Metody oddziaływania prowadzące do zmiany postaw. Rola integracji w edukacji i społecznym funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych. Problem barier architektonicznych. Ćwiczenia: • Dobieranie metod stymulowania procesów integracyjnych

w społeczeństwie. • Przygotowywanie propozycji działań mających na celu integrację

osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi. Środki dydaktyczne Foliogramy (np. klasyfikacja osób niepełnosprawnych; pojęcie i przyczyny głuchoty; klasyfikacja osób z uszkodzonym słuchem, z wadami wzroku itp.). Artykuły prasowe (np. dot. postaw wobec osób niepełnosprawnych; integracji osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi). Filmy dydaktyczne (np. o porażeniu mózgowym). Materiały dydaktyczne ( np. tabele, wykresy, schematy). Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu nauczania przedmiotu jest zapoznanie uczniów z przyczynami, objawami i skutkami niepełnosprawności oraz metodami opieki i edukacji osób niepełnosprawnych. Podczas jego realizacji szczególną uwagę należy zwrócić na przyczyny powstawania zaburzeń w funkcjonowaniu człowieka, warunki adaptacji psychospołecznej oraz zdolności kompensacyjne organizmu. Program należy realizować w korelacji z przedmiotami: Psychologia i Wybrane zagadnienia z rehabilitacji.

Osiągnięcie założonych celów kształcenia wymaga stosowania metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, metoda przypadków, dyskusja dydaktyczna, burza mózgów, ćwiczenia, praca z tekstem.

Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach do 15 osób z podziałem na 2-3 osobowe zespoły, w pracowni treningu integracyjnego. Podczas zajęć uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z materiałów źródłowych, czasopism specjalistycznych oraz zasobów Internetu. Zaleca się organizowanie wycieczek dydaktycznych do placówek pomocy społecznej oraz ośrodków edukacji niepełnosprawnych.

16



1. Przedmiot i zakres pedagogiki specjalnej 4 2. Edukacja osób niewidomych i słabowidzących 20 3. Edukacja osób niesłyszących i słabosłyszących 20 4. Edukacja osób upośledzonych umysłowo 22 5. Edukacja osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych

ruchowo 18

6. Kształtowanie postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych

12

Razem 96

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie motywuje uczniów do nauki, wpływa na kształtowanie dyscypliny, pracowitości oraz odpowiedzialności za wyniki pracy.


Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć i poprawność wnioskowania.

Umiejętności praktyczne należy sprawdzać przez obserwację pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na: − aktywność i umiejętność współpracy w grupie, − umiejętność rozpoznawania i formułowania problemów osób

niepełnosprawnych, − dobór metod nauczania i opieki nad osobą niepełnosprawną, − dobór metod zapobiegania skutkom hospitalizacji, − umiejętność samooceny.

17

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura Chodakowska M. (red): Człowiek niepełnosprawny. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1994 Doroszewska J.: Pedagogika specjalna. Ossolineum, Wrocław 1989 Dykcik W.: Pedagogika specjalna. Wydawnictwo UAM, Poznań 1997 Grochal-Bach B., Żarow-Nitoń A. (red): Wybrane zagadnienia rewalidacji osób niepełnosprawnych. Wydawnictwo UJ, Kraków 2003 Hulek A.: Pedagogika rewalidacyjna. PWN, Warszawa 1997 Juros A., Otrębski W.: Integracja osób niepełnosprawnych w społeczności lokalnej. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1997 Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność. Specyfika pomocy społecznej. PWN, Warszawa 1996 Kirejczyk K.: Upośledzenie umysłowe-pedagogika. PWN, Warszawa 1991 Kwapisz J., Kuczyńska-Kwapisz J.: Rehabilitacja osób niewidomych i słabowidzących. PWN, Warszawa 1996 Ostrowska A., Sikorska J.: Syndrom niepełnosprawności w Polsce. Bariery integracji. PWN, Warszawa 1996 Palak Z. (red.): Pedagogika specjalna w reformowanym ustroju edukacyjnym. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001 Sękowska Z.: Pedagogika specjalna-zarys. PWN, Warszawa 1995 Sękowska Z.: Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. PWN, Warszawa 2001 Sowa J.: Pedagogika specjalna w zarysie. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997 Stawowy-Wojnarowska I.: Podstawy kształcenia specjalnego. WSiP, Warszawa 1989 Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych. „Norbertinum”, Poznań 1993 Wyczesany J.: Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wydawnictwo „Impuls”, Kraków 2002 Zabłocki K.: Dziecko niepełnosprawne, jego rodzina i edukacja. Żak, Warszawa 1999 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

18

WYBRANE ELEMENTY PRAWA I EKONOMIKI

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu prawa i ekonomii, − skorzystać z różnych źródeł prawa, − wyjaśnić istotę wykładni prawa, − zinterpretować wybrane przepisy prawa cywilnego,

administracyjnego, karnego, finansowego oraz prawa pracy, − zanalizować uregulowania prawne dotyczące zawodu opiekuna

w domu pomocy społecznej, − wykorzystać przepisy prawa w działalności zawodowej, − rozwiązać elementarne problemy prawne podopiecznego, − przewidzieć skutki prawne określonych działań, − udzielić podopiecznemu pomocy prawnej w zakresie podstawowym, − scharakteryzować instytucję ubezwłasnowolnienia w ujęciu

prawnym, − określić rolę prawa w kształtowaniu relacji rodzinnych, − sporządzić podstawowe pisma stosowane w postępowaniu

administracyjnym, − zanalizować procedurę administracyjną obowiązującą w sprawach

dotyczących pomocy społecznej, − określić prawa i obowiązki osób niepełnosprawnych oraz osób

z zaburzeniami psychicznymi, − wskazać podstawowe różnice między postępowaniem cywilnym

a administracyjnym, − scharakteryzować naczelne zasady i instytucje prawa karnego, − określić zasady podejmowania i prowadzenia działalności

gospodarczej, − zanalizować problematykę bezrobocia w ujęciu ekonomicznym

i prawnym, − dochować tajemnicy zawodowej, − zastosować przepisy prawa z zakresu ochrony danych osobowych, − określić zasady organizacji i zarządzania wybraną instytucją pomocy

społecznej. Materiał nauczania 1. Podstawowe pojęcia z zakresu prawoznawstwa Pojęcie prawa. Pojęcie i rodzaje przepisów prawa. Rodzaje i ogólna charakterystyka aktów prawnych. Sposoby powstawania prawa. Źródła prawa, w tym źródła prawa Wspólnoty Europejskiej. Struktura

19

i hierarchia generalnych aktów prawnych. Obowiązywanie prawa, co do miejsca, czasu i osoby. Stosowanie i wykładnia prawa. Ćwiczenia: • Wskazywanie różnic między poszczególnymi źródłami prawa. • Dokonywanie wykładni wybranych przepisów prawa.

2. Prawo cywilne i postępowanie cywilne Osoby fizyczne a osoby prawne. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych. Rodzaje, formy i przesłanki ważności czynności prawnych. Przedstawicielstwo ustawowe a pełnomocnictwo. Ubezwłasnowolnienie i jego skutki. Pojęcie zobowiązania. Sposoby zawierania umów. Czyny niedozwolone. Prawa rzeczowe. Treść i granice prawa własności. Ochrona własności. Testament a dziedziczenie ustawowe. Wydziedziczenie, zachowek. Postępowanie cywilne procesowe i nieprocesowe. Pisma procesowe – pojęcie i cechy. Ćwiczenia: • Analizowanie przyczyn i skutków ubezwłasnowolnienia na podstawie

opisu przypadków. • Sporządzanie pism procesowych i umów na podstawie

obowiązujących wzorów. • Wskazywanie różnic między potocznym a prawnym rozumieniem

instytucji prawnych. 3. Prawo rodzinne i opiekuńcze Powstanie i ustanie małżeństwa. Stosunki majątkowe między małżonkami. Status prawny dziecka. Władza rodzicielska. Przysposobienie i jego skutki. Opieka a kuratela. Obowiązek alimentacyjny. Ćwiczenia: • Analizowanie orzecznictwa sądowego w sprawach rodzinnych

i opiekuńczych. • Sporządzanie pism procesowych z zakresu prawa rodzinnego

i opiekuńczego. • Analizowanie wzajemnych relacji między rodzicami a dziećmi oraz

między przysposabiającym a przysposobionym. • Wykazywanie różnic między opieką a kuratelą oraz między opieką

prawną a opieką faktyczną.

20

4. Prawo administracyjne i administracja socjalna Struktura organów administracji publicznej. Administracja rządowa a samorządowa. Zadania własne a zadania zlecone jednostek samorządu terytorialnego. Pomoc społeczna w strukturze administracyjnej. Świadczenia pomocy społecznej. Prawa osób niepełnosprawnych, w tym prawa pracownika niepełnosprawnego. Prawa i obowiązki osób z zaburzeniami psychicznymi. Środki przymusu stosowane wobec osób z zaburzeniami psychicznymi. Ćwiczenia: • Analizowanie poszczególnych świadczeń pomocy społecznej oraz

wykazywanie zasadności ich przyznania. • Sporządzanie podstawowych dokumentów dotyczących pomocy

społecznej na podstawie obowiązujących wzorów. 5. Postępowanie administracyjne Terminy załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym. Decyzja, postanowienie i ugoda administracyjna. Odwołanie a zażalenie. Postępowanie w sprawach skarg i wniosków. Postępowanie przed sądem administracyjnym. Postępowanie w sprawie udzielania świadczeń pomocy społecznej. Ćwiczenia: • Sporządzanie decyzji, odwołania, skargi w postępowaniu

administracyjnym oraz skargi w postępowaniu sądowo-administracyjnym.

• Konstruowanie uzasadnień do wydawanych rozstrzygnięć. • Analizowanie przyczyn i skutków przewlekłego załatwiania spraw. 6. Prawo karne i postępowanie karne Zasady odpowiedzialności karnej. Przestępstwo a wykroczenie. Kary i środki karne. Obrona konieczna a stan wyższej konieczności. Odpowiedzialność karna nieletniego. Postępowanie w sprawach nieletnich. Prawa pokrzywdzonego. Adwokat w postępowaniu karnym. Pomoc postpenitencjarna. Ćwiczenia: • Analizowanie wybranych przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu,

rodzinie i opiece. • Analizowanie procesu wymierzania kary.

21

7. Prawo finansowe Finanse publiczne a finanse prywatne. Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych. Budżet państwa a budżety jednostek samorządu terytorialnego. Dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego. Pojęcie i rodzaje podatków. Podatki a opłaty. Ćwiczenia: • Analizowanie uchwał budżetowych organów jednostek samorządu

terytorialnego. 8. Podstawowe pojęcia z zakresu ekonomii Przedmiot i zakres ekonomii. Potrzeby ludzkie a zasoby. Pojęcie i rodzaje rynku. Podstawowe modele rynku. Popyt a podaż. Rodzaje i funkcje cen. Czynniki wzrostu i rozwoju gospodarczego. System pieniężno-kredytowy. Ćwiczenia: • Różnicowanie potrzeb i zasobów ludzkich na podstawie opisu

przypadków. 9. Rynek pracy, problematyka bezrobocia, prawo pracy Pojęcie rynku pracy. Bezrobocie w ujęciu ekonomicznym i prawnym. Rodzaje bezrobocia. Status prawny osoby bezrobotnej. Instytucje rynku pracy. Prawne środki interwencjonizmu państwowego w sferze zatrudnienia. Nawiązanie i ustanie stosunku pracy. Ochrona powszechna i szczególna stosunku pracy. Instytucje ochrony pracy. Odpowiedzialność pracownicza. Tajemnica zawodowa a służbowa. Ochrona danych osobowych. Ćwiczenia: • Analizowanie zadań instytucji rynku pracy w aspekcie

przeciwdziałania bezrobociu i łagodzenia jego skutków. • Tworzenie katalogu praw i obowiązków osoby bezrobotnej. • Sporządzanie dokumentów związanych z zatrudnieniem. • Określanie skutków naruszenia tajemnicy zawodowej oraz

ujawnienia chronionych danych osobowych z wykorzystaniem aktów prawnych.

10. Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej Zasady podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej. Koncesja, zezwolenie i działalność regulowana.

22

Ćwiczenia: • Opracowywanie dokumentacji niezbędnej do rozpoczęcia

działalności gospodarczej. 11. Organizacja i zarządzanie Pojęcie organizacji. Struktury organizacji. Plan, jego znaczenie i rodzaje. Style kierowania. Podejmowanie decyzji. Pojęcie i typy konfliktów. Konflikt w organizacji, w tym konflikty decyzyjne. Patologia w sytuacjach kierowniczych. Kultura organizacji. Ćwiczenia: • Formułowanie misji organizacji. • Sporządzanie przykładowego planu działania organizacji. • Klasyfikowanie źródeł konfliktu w organizacjach i sposobów ich

rozwiązywania. Środki dydaktyczne Pozycje monograficzne, podręczniki. Komentarze do aktów prawnych. Zbiory orzeczeń. Czasopisma. Akty prawne. Materiały prasowe. Wzory pism, formularze. Publikacje organów rządowych i samorządowych. Internet. Uwagi o realizacji

Program przedmiotu Wybrane elementy prawa i ekonomiki zawiera treści z zakresu wybranych gałęzi prawa: cywilnego, rodzinnego, administracyjnego, karnego, finansowego i prawa pracy oraz z zakresu ekonomii i funkcjonowania instytucji o charakterze prawnym.

Głównym celem realizacji programu przedmiotu jest zapoznanie uczniów z podstawowymi pojęciami z zakresu prawa i ekonomii, wybranymi instytucjami prawnymi, naczelnymi prawami i mechanizmami rządzącymi życiem społeczno-gospodarczym oraz wykazanie zależności między prawem a ekonomią, a także wpływem obu dziedzin na sposób wykonywania obowiązków opiekuna w domu pomocy społecznej. Należy zwrócić również uwagę na elementy teorii organizacji i zarządzania, a także najistotniejsze dla zawodu opiekuna w domu pomocy społecznej zagadnienia z zakresu administracji socjalnej.

23

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi stosowanie podających i aktywizujących metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków oraz ćwiczenia. Proponuje się tworzenie na zajęciach sytuacji problemowych skłaniających uczniów do aktywnego uczestnictwa i określania własnego stanowiska w omawianych kwestiach.

Podczas analizy poszczególnych zagadnień prawnych zaleca się korzystać z opisu przypadków przedstawiających rzeczywiste sytuacje i problemy dotyczące stosowania prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa administracyjnego i socjalnego. Należy również zwrócić uwagę na prawne konsekwencje naruszenia tajemnicy zawodowej oraz ujawnienia chronionych danych osobowych.

Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych do urzędów, organizacji i instytucji, których zadaniem jest rozwiązywanie kwestii społecznych objętych programem nauczania. Bezpośredni kontakt ze specjalistami - praktykami ułatwi uczniom zrozumienie procesu stosowania prawa, a w tym jego wykładni.

Podczas zajęć uczniowie powinni dysponować aktami prawnymi, komentarzami i materiałami prasowymi oraz programami prawniczymi i zasobami Internetu. W tym celu część zajęć należy prowadzić w odpowiednio wyposażonej pracowni komputerowej.



1. Podstawowe pojęcia z zakresu prawoznawstwa 4 2. Prawo cywilne i postępowanie cywilne 12 3. Prawo rodzinne i opiekuńcze 14 4. Prawo administracyjne i administracja socjalna 14 5. Postępowanie administracyjne 8 6. Prawo karne i postępowanie karne 6 7. Prawo finansowe 4 8. Podstawowe pojęcia z zakresu ekonomii 8 9. Rynek pracy, problematyka bezrobocia, prawo pracy 14

10. Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej 4 11. Organizacja i zarządzanie 8 Razem 96

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły.

24

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać przez cały czas realizacji programu. Metody sprawdzania wiadomości i umiejętności uczniów oraz kryteria oceniania powinny być ustalone i podane do wiadomości uczniów na pierwszych zajęciach. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: − sprawdzianów pisemnych, − sprawdzianów ustnych, − testów osiągnięć szkolnych, − obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, szczególną uwagę należy zwracać na umiejętności: posługiwania się obowiązującą terminologią, wnioskowania i doboru argumentacji, interpretowania wybranych przepisów prawa oraz identyfikowania źródeł prawa.

Obserwując pracę uczniów należy zwracać uwagę na umiejętności: współpracy w grupie, twórczego myślenia oraz rozpoznawania i rozwiązywania problemów. W szczególności należy wziąć pod uwagę umiejętność rozwiązywania podstawowych kazusów z zakresu prawa socjalnego.

Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela. Literatura Adamiak B., Borkowski J.: Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003 Borkowski Ł., Krajewski R., Szymański S.: Komentarz do ustawy o pomocy społecznej wraz ze zbiorem przepisów wykonawczych. Wydawnictwo Leges, Warszawa 2006 Brodecki Z. (red.): Zatrudnienie i ochrona socjalna. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004 Ciepła H., Czech B., Dąbrowski S., Domińczyk T., Pietrzykowski H., Strus Z., Sychowicz M., Wypiórkowicz A.: Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, tom I i II. Wydawnictwo Zrzeszenia Prawników Polskich, Warszawa 2005 Cyrson E.: Kompendium wiedzy o gospodarce. PWN, Poznań-Warszawa 2000 Drozd A.: Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz. Wzory pism i przepisy. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006 Gardocki L.: Prawo karne. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1999

25

Gromek K.: Komentarz do Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2001 Kocot W. (red.): Elementy prawa. Podręcznik. Centrum Doradztwa i Informacji, Warszawa 2005 Korycki S., Kuciński J. (red.): Zarys prawa. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006 Krajewski R.: Podstawy prawa rodzinnego. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003 Krajewski R., Mielczarek A.: Polskie prawo pomocy społecznej. Zarys problematyki. Wydawnictwo Leges, Warszawa 2006 Krzyszkowski J.: Elementy organizacji i zarządzania w pomocy społecznej. Wydawnictwo Omega Praksis, Łódź 1998 Marciniak S. (red.): Makro- i mikroekonomia. Podstawowe problemy. PWN, Warszawa 2005 Marzec-Holka K. (red.): Pomoc społeczna. Praca socjalna. Teoria i praktyka. Tom I i II. Bydgoszcz 2003 Mikulski J. (red.): System rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Warszawa 1995 Nasiłowski M.: System rynkowy: podstawy mikro i makroekonomii. Key Text, Warszawa 2000 Nowacki J., Tobor Z.: Wstęp do prawoznawstwa. Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2000 Piasecki K.: Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002 Radwański Z.: Prawo cywilne – część ogólna. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003 Siedlecki W., Świeboda Z.: Postępowanie cywilne. Zarys wykładu. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003 Sierpowska I.: Prawo pomocy społecznej. Zakamycze 2006 Szylko-Skoczny M.: Pomoc społeczna wobec zjawisk bezrobocia. Fundacja im. F. Eberta, Warszawa 1993 Winiarz J., Gajda J.: Prawo rodzinne. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2001 Ura E., Ura E.: Prawo administracyjne. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004 Wojtaszczyk K.: Kompendium wiedzy o państwie współczesnym. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2000 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

26

POLITYKA SPOŁECZNA

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − określić podstawowe cele i zadania polityki społecznej, − wykazać zależność między polityką społeczną a polityką

gospodarczą, − określić rolę państwa i innych podmiotów w kształtowaniu polityki

społecznej, − wskazać źródła potrzeb ludzkich, − scharakteryzować naczelne zasady systemu zabezpieczenia

społecznego, − rozróżnić świadczenia emerytalne i rentowe, − scharakteryzować przesłanki nabycia i utraty świadczeń socjalnych, − określić zasady organizacji pomocy społecznej w Polsce, − wykazać skutki wpływu polityki społecznej na pomoc społeczną, − wskazać rolę i zakres regulacji podstawowych aktów prawa

międzynarodowego i wspólnotowego w sferze polityki społecznej, − określić rolę i zadania jednostek samorządu terytorialnego

w zakresie polityki społecznej, − ocenić skuteczność lokalnej polityki społecznej, − określić rolę i pozycję organizacji pozarządowych w kształtowaniu

polityki społecznej, − scharakteryzować środki do realizacji zasady równości

i sprawiedliwości społecznej, − określić zasady funkcjonowania instytucji służących ochronie praw

człowieka i obywatela, − wykorzystać instytucje prawne służące ochronie praw człowieka, − zanalizować aktualne problemy społeczne w Polsce, − zanalizować kwestię bezrobocia, − sklasyfikować przyczyny i sposoby rozwiązywania problemów

rodzinnych, − rozpoznać źródła barier edukacyjnych, − wskazać sposoby i formy łagodzenia problemów społecznych. Materiał nauczania 1. Geneza i rozwój polityki społecznej Pojęcie polityki i polityki społecznej. Kwestie społeczne na przestrzeni wieków. Doktryny polityki społecznej. Etapy i kierunki rozwoju polityki społecznej. Wpływ polityki gospodarczej na politykę społeczną. Skutki

27

związku polityki społecznej z polityką gospodarczą. Rola państwa i społeczeństwa w kształtowaniu polityki społecznej. Ćwiczenia: • Analizowanie wybranych kwestii społecznych w ujęciu historycznym. 2. Cele i zadania polityki społecznej Cele polityki społecznej. Obszary i podmioty zainteresowań polityki społecznej. Potrzeby społeczne i sposoby ich zaspokajania. Interwencjonizm państwowy w sferze potrzeb ludzkich. Ćwiczenia: • Klasyfikowanie potrzeb społecznych oraz sposobów ich

zaspokajania. 3. Instrumenty polityki społecznej System zabezpieczenia społecznego. Techniki zabezpieczenia społecznego. Ubezpieczenia społeczne. Świadczenia emerytalne a rentowe. Struktura organizacyjna pomocy społecznej. Świadczenia socjalne. Polityka społeczna a pomoc społeczna. Ćwiczenia: • Rozróżnianie form świadczeń socjalnych. • Rozróżnianie poszczególnych rodzajów świadczeń rentowych. 4. Podmioty polityki społecznej i zakres ich działania Rola i zadania krajowych i międzynarodowych podmiotów polityki społecznej. Samorząd terytorialny i jego rola w polityce społecznej. Skuteczność lokalnej polityki społecznej. Podstawowe regulacje prawa międzynarodowego, w tym prawa Wspólnoty Europejskiej, kształtujące politykę społeczną. Instytucje europejskiej polityki społecznej. Europejski Fundusz Społeczny. Organizacje pozarządowe i inne podmioty polityki społecznej. Ćwiczenia: • Analizowanie zadań samorządu terytorialnego w zakresie polityki

społecznej i sposobów ich realizacji. • Analizowanie roli i zadań organizacji pozarządowych na wybranych

przykładach. • Identyfikowanie różnic w systemach zabezpieczenia społecznego

wybranych krajów Unii Europejskiej.

28

5. Prawa człowieka i obywatela w polityce społecznej Prawa a wolności. Pojęcie równości i sprawiedliwości społecznej. Prawa obywatelskie, polityczne, ekonomiczne, socjalne i kulturalne – historyczny rozwój a obecny stan prawny. Gwarancje prawne i instytucjonalne praw człowieka w Polsce i na świecie. Rola prawa w polityce społecznej. Ćwiczenia: • Analizowanie wybranych praw obywatelskich, politycznych,

ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych. • Analizowanie kompetencji i trybu postępowania przed Rzecznikiem

Praw Obywatelskich. 6. Problemy i kwestie społeczne we współczesnym świecie Pojęcia kwestii społecznej i problemu społecznego. Aktualne kwestie społeczne w Polsce: bezrobocie, ubóstwo, zjawiska patologii społecznej, dezorganizacja rodziny. Skala, struktura i społeczne skutki bezrobocia. Formy przeciwdziałania bezrobociu. Zatrudnienie socjalne. Poziom i styl życia, charakterystyka dochodów ludności. Pojęcie i zasięg ubóstwa. Zjawiska patologii społecznej. Problemy rodzinne. Dezorganizacja rodziny. Bariery edukacyjne. Mechanizmy i kierunki łagodzenia kwestii społecznych. Znaczenie profilaktyki w przeciwdziałaniu kwestiom społecznym. Instytucje a kwestie społeczne. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie przyczyn powstawania problemów społecznych. • Identyfikowanie najistotniejszych problemów społecznych w skali

gminy (części gminy) oraz regionu. • Identyfikowanie grup społecznych narażonych na wystąpienie

problemu społecznego. • Wskazywanie powiązań i zależności między poszczególnymi

kwestiami społecznymi. • Ocenianie skali aktualnych problemów społecznych w Polsce

na podstawie materiałów prasowych. • Analizowanie przesłanek i warunków zatrudnienia socjalnego. Środki dydaktyczne Opracowania monograficzne. Czasopisma. Publikacje organów rządowych, samorządowych i organizacji pozarządowych.

29

Akty prawne. Filmy dydaktyczne na temat łamania praw człowieka. Materiały prasowe. Roczniki statystyczne. Internet. Uwagi o realizacji

Program nauczania przedmiotu Polityka społeczna obejmuje treści dotyczące zadań, podmiotów i instrumentów polityki społecznej oraz problemów i kwestii społecznych występujących we współczesnym świecie. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na różne aspekty oddziaływania polityki społecznej, na zaspokajanie potrzeb jednostki i wybranych grup społecznych oraz na mechanizmy i instrumenty oddziaływania, zapobiegania i łagodzenia skutków poszczególnych problemów społecznych.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia wymaga stosowania podających i aktywizujących metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda projektów oraz ćwiczenia. Preferowanymi metodami prowadzenia zajęć powinny być: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków oraz ćwiczenia. W czasie ćwiczeń szczególną uwagę należy zwrócić na rozpoznawanie problemów i badanie przypadków mających swoje odzwierciedlenie w aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz politycznej. Ćwiczenia powinny być prowadzone w pracowni komputerowej w 15 osobowych grupach.

W procesie kształcenia należy kształtować cechy osobowości pożądane u osoby pełniącej funkcję opiekuna w domu pomocy społecznej.

Zaleca się organizowanie wycieczek dydaktycznych do instytucji kształtujących politykę społeczną i spotkań ze specjalistami odpowiedzialnymi za rozwiązywanie określonych problemów i kwestii społecznych.

W celu zmotywowania uczniów do prowadzenia obserwacji bieżących wydarzeń z zakresu polityki społecznej, zwłaszcza na szczeblu gminy, nauczyciel powinien zaproponować im tematy projektów, do opracowania w zespole lub indywidualnie, dotyczące rzeczywistych problemów i kwestii społecznych.

30



1. Geneza i rozwój polityki społecznej 6 2. Cele i zadania polityki społecznej 4 3. Instrumenty polityki społecznej 14 4. Podmioty polityki społecznej i zakres ich działania 10 5. Prawa człowieka i obywatela w polityce społecznej 6 6. Problemy i kwestie społeczne we współczesnym świecie 24 Razem 64


Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie motywuje uczniów do nauki, wpływa na kształtowanie dyscypliny, pracowitości oraz odpowiedzialności za wyniki pracy.

Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: − sprawdzianów pisemnych, − sprawdzianów ustnych, − testów osiągnięć szkolnych, − obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej należy przede wszystkim zwrócić uwagę na merytoryczną analizę poszczególnych kwestii społecznych, z uwzględnieniem zasad i zakresu działania podmiotów kształtujących politykę społeczną. Obserwując pracę uczniów należy zwracać uwagę na umiejętności: współpracy w grupie, twórczego myślenia, doboru argumentacji i rozwiązywania problemów.

Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela.

31

Literatura Auleytner J., Głąbicka K.: Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków. Elipsa, Warszawa 2001 Auleytner J., Głąbicka K.: Polityka społeczna pomiędzy opiekuńczością a pomocniczością. WSiP, Warszawa 2000 Auleytner J.: Polityka społeczna – teoria i organizacja. WSP TWP, Warszawa 2000 Auleytner J.: Polityka społeczna, czyli ujarzmianie chaosu socjalnego. WSP TWP, Warszawa 2002 Auleytner J.: Polska polityka społeczna. Kreowanie ładu społecznego, WSP TWP, Warszawa 2005 Bajan K.: Polityka gospodarcza i społeczna (Polska w Unii Europejskiej). Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Kupieckiej, Łódź 2005 Balcerzak-Paradowska B. (red.): Praca i polityka społeczna wobec wyzwań integracji. IPiSS, Warszawa 2003 Brodecki Z. (red.): Ochrona praw jednostki. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004 Brodecki Z. (red.): Zatrudnienie i ochrona socjalna. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004 Barr N.: Ekonomika polityki społecznej. Wydawnictwo AE, Poznań 1993 Ćwiertniak B. (red.): Prawo pracy, ubezpieczenia społeczne, polityka społeczna. Wybrane zagadnienia. Opole 1998 Ćwiertniak B. M. (red.): Prawo pracy. Zabezpieczenie społeczne – z aktualnych zagadnień. Opole 2001 Frąckiewicz-Wronka A. (red.): Samorządowa polityka społeczna. Warszawa 2000 Głąbicka K.: Polityka społeczna w Unii Europejskiej – aspekty aksjologiczne i empiryczne. Elipsa, Warszawa 2000 Golinowska S. (red.): Polska bieda II: kryteria, ocena, przeciwdziałanie. IPiSS, Warszawa 1997 Golinowska S.: Polityka społeczna – koncepcje, instytucje, koszty. Poltext, Warszawa 2000 Golinowska S.: Polityka społeczna państwa w gospodarce rynkowej. PWN, Warszawa 1994 Gorczycka E.: Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych. Wydawnictwo PC, Częstochowa 1992 Januszek H. (red.): Socjologiczne i ekonomiczne zagadnienia gospodarki rynkowej – szanse i zagrożenia. Wydawnictwo AE, Poznań 2002 Jończyk J.: Zabezpieczenie społeczne. Zakamycze 2001 Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej. BPS, Warszawa 1996

32

Kowalak T.: Marginalność i marginalizacja społeczna. BPS, Warszawa 1998 Kroszel J.: Podstawy polityki społecznej. Poznań-Wrocław 1997 Księżopolski M.: Modele polityki społecznej. IPiSS, Warszawa 1999 Kurzynowski A. (red.): Polityka społeczna. SGH – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2006 Przymeński A.: Bezdomność jako kwestia społeczna w Polsce współczesnej. Wydawnictwo AE, Poznań 2001 Ratyński W.: Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce. Difin, Warszawa 2003 Rysz-Kowalczyk B. (red.): Leksykon polityki społecznej. Aspra-Jr, Warszawa 2002 Rysz-Kowalczyk B., Szatur-Jaworska B. (red.): Wokół teorii polityki społecznej. IPS, Warszawa 2003 Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006 Sokołowski T.: Międzynarodowa ochrona praw człowieka. Zarys. Warszawa 2004 Tarnowska E.: Przeciw biedzie – programy, pomysły, inicjatywy. Oficyna Naukowa, Warszawa 2002 Zieliński T.: Obywatel – jego wolności i prawa. Warszawa 1998 Ziembiński Z.: Sprawiedliwość społeczna jako pojęcie prawne. Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1996 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

33

WYBRANE ZAGADNIENIA Z METODYKI PRACY SOCJALNEJ

Szczegółowe cele kształcenia: W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − określić instytucje opiekuńcze oraz oferty usług dla podopiecznego, − posłużyć się terminologią z zakresu pomocy społecznej, − określić rolę i zadania opiekuna zatrudnionego w placówkach

pomocy społecznej, − zastosować obserwację, wywiad, analizę dokumentów i badania

ankietowe w pracy z podopiecznym, − dokonać analizy wyników przeprowadzonych badań oraz

sformułować wnioski, − scharakteryzować rodzaje i typy diagnozy społecznej, − zdiagnozować problemy i potrzeby podopiecznych, − scharakteryzować metodę indywidualnego przypadku, − scharakteryzować metodę pracy środowiskowej, − scharakteryzować metodę pracy grupowej, − określić znaczenie grupy wsparcia dla poprawy społecznego

funkcjonowania podopiecznego, − zaplanować udział podopiecznego w działaniach społeczności

lokalnej, − dobrać metody i techniki pracy, adekwatne do sytuacji

podopiecznego, − opracować indywidualny plan pracy z podopiecznym i przyjąć

odpowiedzialność za jego realizację, − pokonać trudności i bariery w pracy z podopiecznym oraz zapewnić

mu poczucie bezpieczeństwa, − wykazać wrażliwość, akceptację i empatię w kontakcie

z podopiecznym potrzebującym pomocy, − pobudzić rozwój podopiecznego przez wzmacnianie jego

zainteresowań i samodzielności w wykonywaniu różnych czynności życia codziennego,

− ocenić jakość świadczonych usług, − wprowadzić konieczne zmiany w kompleksowym funkcjonowaniu

osób korzystających z pomocy społecznej, − włączyć się w proces diagnozowania sytuacji podopiecznego, − zaprojektować działania nastawione na zmianę sytuacji

podopiecznego, − opracować etapy monitoringu i oceny realizacji planów opieki, − rozpoznać dylematy etyczne występujące w pracy z podopiecznym,

34

− wykorzystać techniki informatyczne w zakresie wspomagającym pracę opiekuna.

Materiał nauczania 1. Pomoc instytucjonalna Rys historyczny pomocy instytucjonalnej. System opieki dla osób potrzebujących pomocy. Definiowanie pojęć: bezpieczeństwo socjalne, akceptacja, interwencja kryzysowa, kompensacja, stymulacja, opieka, wychowanie, pomoc, poradnictwo, planowanie, podmiotowość, przedmiotowość, cele, zadania, metoda, narzędzia. 2. Rola i zadania opiekuna w instytucjach pomocy społecznej Charakterystyka postaw opiekuna wobec podopiecznego. Rola opiekuna w odniesieniu do różnych grup podopiecznych. Umiejętności opiekuna niezbędne w pracy z podopiecznym. Rola opiekuna w placówkach całodobowych i placówkach dziennego pobytu. Ćwiczenia: • Analizowanie negatywnych i pozytywnych postaw opiekuna na

podstawie opisu przypadków. • Analizowanie roli i zadań opiekuna. 3. Diagnoza potrzeb i problemów podopiecznych Pojęcie diagnozy, rodzaje oraz typy diagnoz. Etapy procesu diagnozowania. Opis potrzeb i problemów podopiecznych przebywających w stacjonarnych i niestacjonarnych instytucjach pomocy społecznej. Stosowanie w pracy opiekuna metod, technik i narzędzi diagnozy ze szczególnym uwzględnieniem: wywiadu, rozmowy, obserwacji, ankiety i badania dokumentów. Pierwszy kontakt z podopiecznym - przebieg i implikacje. Ćwiczenia: • Analizowanie sytuacji problemowych oraz przyczyn ich

występowania na podstawie opisu przypadku. • Opracowywanie kwestionariusza ankiety. • Prowadzenie wywiadu, rozmowy, obserwacji i analizy dokumentów –

rejestracja wyników. • Formułowanie wniosków z przeprowadzonych badań. • Formułowanie hipotez wyznaczających kierunek działania opiekuna.

35

4. Metody pracy socjalnej Metoda pracy z indywidualnym przypadkiem. Indywidualny plan opieki i pracy z podopiecznym. Metoda pracy z grupą. Procesy grupowe. Funkcjonowanie jednostki w grupie. Warunki i zasady integracji. Rola i zadania opiekuna w pracy z grupą. Metoda organizacji środowiska. Aktywność podopiecznego w środowisku lokalnym (formy, sposoby, możliwości). Integracja ze środowiskiem lokalnym. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie mocnych i słabych stron podopiecznego oraz

możliwości działania opiekuna. • Opracowywanie indywidualnych planów aktywizacji podopiecznego

w środowisku. • Ustalanie zakresu obowiązków opiekuna w domu pomocy

społecznej. • Rozpoznawanie środków i zasobów materialnych i ludzkich wybranej

społeczności lokalnej. • Opracowywanie planu udziału podopiecznego w działaniach

środowiska lokalnego. 5. Projekt socjalny, monitorowanie i ocena Projekt socjalny jako działanie celowe wynikające z założeń prakseologii. Planowanie działań. Diagnoza społeczna. Fazy projektowania. Konfrontacja wyników z założeniami. Ocena bieżąca uzyskiwanych rezultatów. Ćwiczenia: • Formułowanie problemu i diagnozy społecznej. • Formułowanie celu głównego i celów szczegółowych projektu. • Konstruowanie planu działania i ustalanie priorytetów. • Monitorowanie podejmowanych i realizowanych działań. 6. Etyka zawodowa Etyka i moralność. Funkcje i znaczenie etyki zawodowej. Problemy etyczne podopiecznego w placówkach pomocy społecznej. Problemy i dylematy etyczne opiekuna. Ćwiczenia: • Projektowanie założeń kodeksu etycznego opiekuna w domu

pomocy społecznej.

36

7. Praca opiekuna z różnymi kategoriami podopiecznych Pojęcia: partnerstwo, tolerancja, szacunek, akceptacja, stopniowanie wymagań, pokonywanie trudności, podmiotowe podejście, powtarzanie oddziaływań, wdrażanie do samodzielności, motywacja do wprowadzania zmian itp. Specyfika pracy z podopiecznym: starym, przewlekle chorym, psychicznie chorym, niepełnosprawnym ruchowo, upośledzonym umysłowo. „Trudny podopieczny" - określenie istoty problemu. Metody „przełamywania" trudności - analiza wybranych przykładów. Wykorzystanie superwizji w pracy z trudnym podopiecznym. Ćwiczenia: • Analizowanie cech tzw. „trudnego podopiecznego”. • Dobieranie metod pracy z trudnym podopiecznym. 8. Technologia informacyjna Prawne i społeczne aspekty stosowania technologii informacyjnej. Funkcje i użytkowanie systemów operacyjnych przydatnych w pracy opiekuna. Sieci komputerowe lokalne i rozległe. Wpływ technologii informacyjnej na życie jednostki, najbliższego otoczenia i społeczeństwa. Oprogramowanie wspomagające uczenie się i nauczanie. Komunikacja w sieci komputerowej. Ćwiczenia: • Korzystanie z programów wspomagających pracę opiekuna. • Tworzenie i redagowanie dokumentów. • Wyszukiwanie w Internecie informacji dotyczących pracy opiekuna. • Posługiwanie się programami multimedialnymi. Środki dydaktyczne Plansze i tablice edukacyjne. Foliogramy – definicje, materiały przygotowane przez nauczyciela. Filmy edukacyjne dotyczące zadań opiekuna. Opisy przypadków. Narzędzia badawcze, kwestionariusze ankiety. Specjalistyczne oprogramowanie.

37

Uwagi o realizacji Celem realizacji programu nauczania przedmiotu jest przygotowanie

ucznia do stosowania różnych metod pracy socjalnej oraz nawiązywania kontaktów z podopiecznymi i pracownikami instytucji pomocy społecznej. Program powinien być realizowany w korelacji z przedmiotami, takimi jak: Elementy psychologii i socjologii, Wybrane elementy prawa i ekonomiki, Polityka społeczna, Pedagogika specjalna, Zajęcia praktyczne i Praktyka zawodowa. W procesie nauczania- uczenia się szczególną uwagę należy zwrócić na metody pracy socjalnej często stosowane w pracy opiekuna, takie jak: indywidualnego przypadku, pracy z grupą i pracy środowiskowej oraz na diagnozowanie problemów i projektowanie opieki nad podopiecznym.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia wymaga stosowania metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda projektów oraz ćwiczenia.

Zaproponowane w programie ćwiczenia można modyfikować, nauczyciel może również opracować własne ćwiczenia zgodnie z potrzebami edukacyjnymi. Ćwiczenia powinny być prowadzone w 15 osobowych grupach, w pracowniach: komputerowej i treningu integracyjnego. Podczas ćwiczeń uczniowie powinni korzystać z programów komputerowych wspomagających pracę opiekuna, z zasobów internetowych oraz programów multimedialnych. Uczniowie powinni otrzymać do wyboru tematy projektów do opracowania w zespołach lub indywidualnie, w określonym przez nauczyciela czasie.

W procesie dydaktycznym należy kształtować u uczniów system wartości pożądany w pracy opiekuna w domu pomocy społecznej. Wskazane jest zachęcanie uczniów do przedstawiania i analizowania najprostszych przykładów z życia oraz skomplikowanych sytuacji, w których występują konflikty wartości i problemy etyczne. Analizowanie dylematów etycznych występujących w pracy opiekuna, powoduje zaangażowanie emocjonalne uczniów, a w konsekwencji uwrażliwia na kwestie pomocy i opieki społecznej. Szczególnie ważne jest rozwijanie postaw opiekuńczych, dlatego proponuje się analizowanie podczas ćwiczeń opisu przypadków opracowanych przez nauczyciela, przykładów zaczerpniętych z literatury oraz wybranych fragmentów filmów ilustrujących działalność znanych społeczników.

Na zakończenie realizacji programu proponuje się opracowanie projektu powinności opiekuna w domu pomocy społecznej.

38



1. Pomoc instytucjonalna 6

2. Rola i zadania opiekuna w instytucjach pomocy społecznej 12

3. Diagnoza potrzeb i problemów podopiecznych 14 4. Metody pracy socjalnej 30 5. Projekt socjalny, monitorowanie i ocena 16 6. Etyka zawodowa 10 7. Praca opiekuna z różnymi kategoriami podopiecznych 20 8. Technologia informacyjna 20 Razem 128


Proces oceniania powinien być prowadzony systematycznie na podstawie określonych kryteriów.

Systematyczna kontrola i ocena postępów ucznia umożliwi nauczycielowi dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy oraz środków dydaktycznych do możliwości poznawczych ucznia.

Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów proponuje się zastosować: − sprawdziany ustne i pisemne, − obserwację czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, − testy osiągnięć szkolnych, − wykonane projekty.


Prace projektowe należy oceniać na etapie planowania, realizacji i prezentacji. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Podczas obserwacji szczególną uwagę należy zwrócić na umiejętności: − rozpoznawania specyficznych problemów i potrzeb człowieka

w różnych fazach jego życia,

39

− dostosowywania metod pracy do wieku i sytuacji zdrowotnej podopiecznego,

− rozwiązywania problemów, − współpracy w grupie, − nawiązywania kontaktów z podopiecznymi, − okazywania wrażliwości na potrzeby i problemy człowieka oraz

gotowości niesienia pomocy. Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura Borkowski M. (red.): Dziecko niepełnosprawne ruchowo. WSiP, Warszawa 1997 Davis. M. H.: Empatia - umiejętność współodczuwania. GWP, Gdańsk 1998 Dubois B., Krogsrud Miley K.: Praca socjalna. „Interart", Warszawa 1996 Frysztacki F. (red.): Wartości normy społeczne - wokół uwarunkowań i czynników pracy socjalnej". UJ Instytut Socjologii, Kraków 2002 Garvin Ch. D., Seabury B.A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. „Interat”, Warszawa 1996 Góralski A. (red.): Metody badań pedagogicznych w zarysie. WSPS, Warszawa 1994 Góralski A., (red): Metody badań pedagogicznych. WSPS, Warszawa 1994 Kaczyńska W. (red.): O etyce służb społecznych: praca zbiorowa. UWIPSiR, Warszawa 1998 Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność - specyfika pomocy społecznej. BPS, Warszawa 1996 Kodeks etyczny (red.) Polskiego Towarzystwa Pracowników Socjalnych. Warszawa 1998 Kotlarska-Michalska A. (red.): Diagnozowanie i projektowanie w pracy socjalnej. UAM, Poznań 1999 Kotlarska-Michalska A. (red.): Obszary pracy socjalnej w teorii i praktyce: praca zbiorowa. ARP „Promocja 21", Poznań 2002 Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej. BPS, Warszawa 1995 Krzyszkowski J.: Elementy organizacji zarządzania w pomocy społecznej. Omega-Praksis, Łódź-Pabianice 1998 Kwaśniewski J. (red.): Praca socjalna - pomoc społeczna: materiały i studia. ZSNDK. SIPSR. UW, Warszawa 1993 Lazari-Pawłowska I.: Etyka zawodowa (w) Książek A.: Zagadnienia etyki. Wybór tekstów. Warszawa 1995

40

Lishman J.: Podręcznik teorii dla nauczycieli praktyki w pracy socjalnej. „Interart", Warszawa 1996 Łobocki M.: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. „Impuls", Kraków 2004 Marynowicz-Hetka E., Piekarski J.: Wokół problemów działania społecznego. „Interart", Warszawa 1996 Mazurkiewicz E. A.: Sprawność działania socjalnego w pedagogice społecznej Heleny Radlińskiej: u źródeł zastosowań prakseologii w pracy socjalnej. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1983 Mazurkiewicz E. A.: Sprawność działania w pracy socjalno-wychowawczej. Warszawa 1986 Michalik M.: Od etyki zawodowej do etyki biznesu, Warszawa 2003 Mikołajewicz W.: Praca socjalna jako działanie wychowawcze. „Interart", Warszawa 1995 Modzelewska M.: Wprowadzenie do metody środowiskowej opartej o projekt socjalny. Praca Socjalna nr 4, Warszawa 1994 Niesporek A., Wódz K. (red.): Praca socjalna w Polsce: badania, kształcenie, potrzeby praktyki. „Śląsk", Katowice 1999 Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie. „Interart", Warszawa 1996 Nowak S.: Metodologia badań społecznych. PWN, Warszawa 1985 Nowicka-Kozioł (red.): Poczucie odpowiedzialności moralnej jako aspekt podmiotowy. Żak, Warszawa 2000 Ornacka K.: Ewaluacja. Między naukami społecznymi i pracą socjalną. UJ, Instytut Socjologii. Kraków 2003 Pilch T., Lepalczyk I. (red.): Pedagogika społeczna: człowiek w zmieniającym się świecie. „Żak", Warszawa 1995 Robertis de C., Pascal H.: Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami i ze społecznościami. „Interart", Warszawa 1997 Robertis de C.: Metodyka działania w pracy socjalnej. „Interart", Warszawa 1996 Rybczyńska D. A., Olszak - Krzyżanowska B.: Aksjologia pracy socjalnej - wybrane zagadnienia: pracownik socjalny wobec problemów i kwestii społecznych. „Scholar", Warszawa 1995 Santorski J.: Jak przetrwać w stresie, Warszawa 1992 Sarapata A., (red.): Etyka zawodowa, Warszawa 1991 Singer P. (red): Przewodnik po etyce. „Książka i Wiedza", W-wa 2002 Skidmore R. A., Thackeray M. G.: Wprowadzenie do pracy socjalnej. „Interart", Warszawa 1996 Sztumski J.: Wstęp do metod i technik badań społecznych. PWN, Katowice 1998 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

41

PROMOCJA ZDROWIA

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − posłużyć się terminologią z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki, − scharakteryzować holistyczne podejście do zdrowia, − scharakteryzować czynniki warunkujące utrzymanie zdrowia, − określić czynniki powodujące zagrożenie zdrowia, − scharakteryzować zachowania zagrażające zdrowiu, − scharakteryzować zachowania sprzyjające zdrowiu, − wykazać powiązania między środowiskiem, a stanem zdrowia

jednostki i społeczeństwa, − zapobiec zagrożeniom zdrowotnym u dzieci i młodzieży oraz

u dorosłych, − zastosować różne formy i metody upowszechniania wiedzy

o zdrowiu, − zastosować obowiązujące w instytucjach pomocy społecznej

przepisy sanitarno- epidemiologiczne, − zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska podczas wykonywania zadań opiekuńczych, − wykorzystać materiały źródłowe i podstawowe dokumenty dotyczące

promocji zdrowia, − włączyć się w działania profilaktyczne i upowszechnianie wiedzy

o zdrowiu, − podjąć współpracę z instytucjami, organizacjami medycznymi

i społecznymi w celu poprawy i utrzymania zdrowia własnego i podopiecznych.

Materiał nauczania 1. Ogólne zagadnienia promocji zdrowia Geneza promocji zdrowia. Definicja promocji zdrowia. Obszary promocji zdrowia. Metody i podejścia w promocji zdrowia. Profilaktyka, edukacja zdrowotna. Ćwiczenia: • Analizowanie podstawowych założeń Karty Ottawskiej. • Opracowywanie projektów promowania zdrowia w grupie

i w społeczności lokalnej. • Wykazywanie związku między promocją zdrowia a profilaktyką

i edukacją zdrowotną.

42

2. Czynniki warunkujące zdrowie Pojęcie zdrowia wg WHO. Determinanty zdrowia. Założenia Narodowego Programu Zdrowia. Ewolucja koncepcji NPZ. Możliwości realizacji NPZ. Ćwiczenia: • Opracowywanie i prezentowanie własnej definicji zdrowia. • Rozpoznawanie czynników wpływających na pomnażanie zdrowia. 3. Styl życia i zachowania zdrowotne Wyjaśnienie pojęć: styl życia, zachowania zdrowotne. Zasady zdrowego stylu życia. Zachowania sprzyjające zdrowiu. Zachowania zagrażające zdrowiu. Ćwiczenia: • Określanie związków między stylem życia a zdrowiem. • Sporządzanie wykazu zachowań sprzyjających zdrowiu. • Opracowywanie wykazu czynników zagrażających zdrowiu. 4. Diagnoza potrzeb zdrowotnych Hierarchia potrzeb wg. Maslowa. Zaspokajanie potrzeb fizjologicznych i psychospołecznych człowieka. Miejsce zdrowia w hierarchii potrzeb ludzkich. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie potrzeb biopsychospołecznych podopiecznego na

podstawie opisu przypadku. • Wskazywanie związku między zaspokajaniem potrzeb a zdrowiem

człowieka. 5. Metodyka edukacji zdrowotnej Rola środowiska rodzinnego i placówek edukacyjnych w wychowaniu zdrowotnym. Metody i formy edukacji zdrowotnej. Przegląd form stosowanych w edukacji zdrowotnej. Planowanie zajęć edukacyjnych dotyczących promocji zdrowia. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie zapotrzebowania na edukację zdrowotną dla grupy

osób w wybranej instytucji pomocy społecznej. • Opracowywanie konspektu zajęć edukacyjnych na temat znaczenia

higieny osobistej i otoczenia dla zdrowia człowieka.

43

6. Środowisko życia a zdrowie człowieka Mikroklimat a zdrowie. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Promieniowanie elektromagnetyczne. Hałas i wibracje w środowisku. Higiena wody. Higiena gleby. Wymagania zdrowotne w planowaniu przestrzennym miast i osiedli. Ćwiczenia: • Identyfikowanie zanieczyszczeń występujących w środowisku

lokalnym i określanie ich wpływu na zdrowie człowieka.

5. Żywienie a zdrowie człowieka Zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe. Zasady racjonalnego żywienia. Rola i znaczenie prawidłowego żywienia w utrzymaniu zdrowia. Wymagania sanitarno – higieniczne dotyczące żywności i organizacji żywienia. Skutki zdrowotne złych nawyków żywieniowych. Diety stosowane w wybranych jednostkach chorobowych. Ćwiczenia: • Obliczanie dobowego zapotrzebowania energetycznego organizmu

zależnie od wieku, masy ciała, płci, stanu fizjologicznego i rodzaju wykonywanej pracy.

• Opracowywanie jadłospisu dla podopiecznego na podstawie zalecenia dietetyka.

6. Promocja zdrowia w wybranych zagrożeniach cywilizacyjnych Czynniki ryzyka i związane z nimi zagrożenia dla zdrowia: palenie tytoniu, zaburzenia lipidowe, nadciśnienie tętnicze, nadwaga, mała aktywność fizyczna. Zachorowalność i umieralność na choroby układu krążenia. Działania prewencyjne z zakresu promocji zdrowia. Nowotwory i ich podział. Czynniki rakotwórcze i czynniki ryzyka. Profilaktyka i leczenie nowotworów. Ćwiczenia: • Analizowanie raportów o stanie zdrowia ludności. • Sporządzanie wykazu czynników ryzyka chorób układu krążenia. • Opracowywanie zasad zdrowego stylu życia. • Analizowanie roli opiekuna w profilaktyce chorób nowotworowych. 7. Środowisko pracy i jego aspekty zdrowotne Czynniki szkodliwe w środowisku pracy związane z: mikroklimatem, oświetleniem, działaniem pola elektromagnetycznego, prądu

44

elektrycznego, drgań mechanicznych. Czynniki chemiczne i biologiczne w środowisku pracy. Choroby zawodowe i parazawodowe. Ćwiczenia: • Opracowywanie planu zapobiegania powstawaniu chorób

zawodowych w środowisku pracy. • Określanie czynników szkodliwych występujących na wybranym

stanowisku pracy w domu pomocy społecznej. 10. Przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska Prawna ochrona pracy. Podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesie pracy. Zasady tworzenia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Środki ochrony indywidualnej. Organizacja stanowiska pracy. Elementy ergonomii, fizjologii i higieny pracy. Ochrona przeciwpożarowa. Ochrona środowiska na stanowisku pracy. Ćwiczenia: • Określanie obowiązków pracodawcy i pracownika w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy. • Stosowanie sposobu alarmowania straży pożarnej, zgodnie

z instrukcją przeciwpożarową. • Identyfikowanie oznakowania drogi ewakuacyjnej w szkole

i placówce szkolenia praktycznego. • Analizowanie rozmieszczenia sprzętu gaśniczego na terenie szkoły

i instytucji pomocy społecznej. • Rozpoznawanie zagrożeń wypadkowych występujących na

stanowiskach pracy opiekuna. • Dobieranie środków ochrony indywidualnej w zależności od rodzaju

wykonywanej pracy. Środki dydaktyczne Tablica, pisaki, tablica flip-chart, markery. Foliogramy np. metryczka konspektu do zajęć edukacyjnych. Wideokasety np. film o zdrowym żywieniu. Audiokasety. Płyty CD. Tablice poglądowe. Ustawy i rozporządzenia. Roczniki statystyczne. Słowniki pojęć medycznych. Kodeks Pracy, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Normy Polskie, wymagania dotyczące ergonomii.

45

Instrukcja przeciwpożarowa. Plansze sprzętu gaśniczego. Gaśnice. Środki ochrony indywidualnej, odzież ochronna. Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu nauczania przedmiotu Promocja zdrowia jest przygotowanie ucznia do stosowania zasad profilaktyki i edukacji zdrowotnej w działalności opiekuńczej. Program zawiera podstawową wiedzę dotyczącą czynników warunkujących zdrowie, mierników zdrowia populacji, głównych zagrożeń zdrowia oraz przepisów bhp i wymagań ergonomii.

Wiedza o zdrowiu i zachowaniach prozdrowotnych stanowi podstawę do stosowania działań pomnażających zdrowie, a tym samym wpływających na poprawę jakości życia.

Program obejmuje zagadnienia z kilku dziedzin wiedzy, dlatego też jego realizacja powinna się odbywać w korelacji z takimi przedmiotami jak: Elementy psychologii i socjologii, Opieka w stanach zagrożenia zdrowia, Zajęcia praktyczne i Praktyka zawodowa.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia wymaga stosowania aktywizujących metod nauczania, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadku, metoda sytuacyjna, inscenizacja, ćwiczenia.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie są propozycją do wykorzystania przez nauczyciela w czasie zajęć. Nauczyciel powinien opracować ćwiczenia możliwe do zrealizowania w szkole. Ćwiczenia powinny być prowadzone w 10 – 15 osobowych grupach, z podziałem na 2-3 osobowe zespoły, w pracowni treningu integracyjnego i komputerowej.



1. Ogólne zagadnienia promocji zdrowia 2 2. Czynniki warunkujące zdrowie 6 3. Styl życia i zachowania zdrowotne 6 4. Diagnoza potrzeb zdrowotnych 4 5. Metodyka edukacji zdrowotnej 10 6. Środowisko życia a zdrowie człowieka 6 7. Żywienie a zdrowie człowieka 8 8. Promocja zdrowia w wybranych zagrożeniach

cywilizacyjnych 8

9. Środowisko pracy i jego aspekty zdrowotne 4 10. Przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska 10

Razem 64

46

Podział godzin na poszczególne działy tematyczne ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzać pewne zmiany mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów należy prowadzić systematycznie na podstawie określonych kryteriów.



Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć i poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne należy sprawdzać przez obserwację zachowania ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na: − aktywność na zajęciach, − współpracę w zespole, − umiejętność korzystania z materiałów źródłowych, − dobieranie metod edukacji zdrowotnej, − zaprojektowane scenariusze zajęć edukacyjnych, − prezentację na forum grupy scenariusza zajęć, − jakość wykonywanych zadań.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć edukacyjnych stosowanych przez nauczyciela. Istotnym elementem jest również samoocena ucznia oraz ocena uczniów współpracujących w grupie. Literatura Bulisz E., Murawow I.: Wychowanie zdrowotne. WPR, Radom 1997 Charzyńska- Gula M.: Cele i zadania polskiego programu: Zdrowie dla wszystkich w 2000 r. PZWL, Warszawa 1998 Demel M.: Pedagogika zdrowia. WSiP, Warszawa 1990 Demel M.: Z dziejów promocji zdrowia w Polsce. Tom I, II, III. Studia Monografie nr 13. AWF, Kraków 2000 Gertig H.: Promocja zdrowia. PZWL, Warszawa 1996

47

Gniazdowski A. (red.): Promocja zdrowia w miejscu pracy: wybrane programy. Instytut Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera. Oficyna Wydawnicza: Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, Łódź 1998 Gniazdowski A. (red.): Zachowania zdrowotne. IMP, Łódź 1990 Jaczewski A. (red.): Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania. Wydaw. Żak, Warszawa 2004 Jethon Z. (red.): Medycyna zapobiegawcza i środowiskowa. PZWL, Warszawa 2000 Jopkiewicz A., Suliga E.: Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania. Radom - Kielce 2005 Karski J. (red.): Promocja zdrowia. IGNIS, Warszawa 1999 Karski J. B., Pawlak J. (red.): Środowisko i zdrowie. COiEOZ, Warszawa 1995 Kierbiński Cz.: Żywienie a zdrowie. PZWL, Warszawa 1990 Kopczyński J., Siciński A. (red.): Człowiek-środowisko-zdrowie. PAN Komitet Prognoz „Polska XXI wieku” Ossolineum, Wrocław 1990 Korczak C. W. (red.): Higiena- ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997 Kulik T. B., Latalski M.: Zdrowie publiczne: podręcznik dla studentów i absolwentów Wydziałów Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Akademii Medycznych. „Czelej”, Lublin 2002 Kuński H.: Promocja zdrowia. Wydaw. UŁ, Łódź 1997 Narodowy Program Zdrowia 1996- 2006. MZiOS, Warszawa 1997 Piździoch S., Ryś A.: Zdrowie publiczne- wybrane zagadnienia. SZP Collegium Medium, UJ Kraków 1996 Woynarowska B.: Zachowania zdrowotne młodzieży szkolnej w Polsce. IMiD, Warszawa 1998 Woynarowska B.: Zdrowie i szkoła. PZWL, Warszawa 2000 Woynarowska B. (red.): Teoretyczne podstawy edukacji zdrowotnej. KOWEZ, Warszawa 2001 Wrona- Wolny W., Makowska B. (red.): Wypisy z wychowania zdrowotnego cz. I i II. AWF, Kraków 2000 Czasopisma Zdrowie Publiczne Problemy Medycyny Społecznej Promocja Zdrowia Zdrowie i Zarządzanie Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

48

OPIEKA W STANACH ZAGROŻENIA ZDROWIA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu zdrowia i jego

zagrożeń, − zdefiniować zdrowie człowieka w świetle koncepcji jego ciągłości,

zmienności i stopniowalności, − określić stan podopiecznego i rozpoznać problemy występujące

w zaburzeniach funkcjonowania układu termoregulacji, − dobrać i zastosować działania opiekuńcze u podopiecznego ze

zmianami na skórze i błonach śluzowych, − określić problemy i zaplanować opiekę nad osobą

z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu pokarmowego, − zdiagnozować problemy osób z zaburzeniami ze strony układu

moczowego, − określić problemy opiekuńcze i metody opieki nad osobami

z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu krążenia i układu oddechowego,

− zaplanować metody opieki nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu nerwowego,

− sklasyfikować podstawowe zaburzenia psychiczne, − zidentyfikować symptomy zaburzeń psychicznych, − określić podstawowe zasady, metody i środki pracy z osobą

z zaburzeniami psychicznymi, − rozróżnić pojęcia: człowiek ciężko chory, przewlekle chory,

o niepomyślnym rokowaniu i umierający, − rozpoznać przyczyny występowania problemów u osób cierpiących

z powodu bólu, przewlekle chorych, o niepomyślnym rokowaniu i umierających,

− wykazać postawę wrażliwości na potrzeby i problemy podopiecznych,

− opracować plan opieki nad podopiecznym w określonym stanie zdrowia,

− określić zasady opieki nad osobą cierpiącą z powodu bólu, przewlekle chorą, o niepomyślnym rokowaniu i umierającą,

− dobrać metody oceny stanu człowieka w przypadku nagłego zagrożenia życia i utraty przytomności,

− określić zasady postępowania w stanie zagrożenia życia i utraty przytomności,

− wykazać postawę odpowiedzialności za podejmowane działania.

49

Materiał nauczania 1. Zdrowie i opieka nad zdrowiem człowieka Zdrowie człowieka w świetle koncepcji jego ciągłości, zmienności stopniowalności. Uwarunkowania istotne dla zdrowia i rozwoju człowieka. Przemiany we współczesnej opiece nad zdrowiem – „Zdrowie dla wszystkich”. 2. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu termoregulacji Rodzaje temperatury ciała. Podwyższenie temperatury ciała. Wpływ gorączki na organizm człowieka. Rodzaje termometrów do pomiaru ciepłoty ciała. Zasady mierzenia ciepłoty ciała. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie objawów subiektywnych i obiektywnych

towarzyszących wysokiej gorączce. • Planowanie opieki nad podopiecznym z wysoką gorączką, chorym

na grypę. 3. Opieka nad osobami ze zmianami na skórze i błonach śluzowych Wpływ czynników wewnątrzpochodnych i zewnątrzpochodnych na skórę. Chorobowe wykwity skórne pierwotne i wtórne. Odleżyny – przyczyny, objawy, stopnie. Zapobieganie powstawaniu odleżyn. Postępowanie w przypadku zmian na skórze. Stosowanie leków w postaci maści i żeli. Ćwiczenia: • Planowanie sposobów zapobiegania odleżynom u podopiecznego

pozostającego w niezmienionej pozycji przez dłuższy czas. • Planowanie opieki nad podopiecznym z odleżyną drugiego stopnia

w okolicy kości ogonowej. 4. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu pokarmowego Zmiany w jamie ustnej i gardle. Objawy chorobowe: czkawka, zgaga, nudności, wymioty, brak łaknienia, wzdęcia, zaparcia, biegunki, ból. Postępowanie opiekuńcze w stanach chorobowych układu pokarmowego. Profilaktyka chorób układu pokarmowego.

50

Ćwiczenia: • Planowanie opieki nad podopiecznym ze zmniejszonym łaknieniem

i brakiem uzębienia. • Planowanie profilaktyki chorób pasożytniczych przewodu

pokarmowego. 5. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu moczowego Zaburzenia ilościowe i jakościowe wydalanego moczu. Zmiany w składzie moczu. Zaburzenia w oddawaniu moczu. Ból nerkowy. Obrzęki pochodzenia nerkowego. Wyciek z cewki moczowej. Nadciśnienie pochodzenia nerkowego. Opieka nad osobami z chorobami układu moczowego. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie zaburzeń w wydalaniu moczu na podstawie opisu

przypadków. • Planowanie opieki nad podopiecznym z problemem nietrzymania

moczu. 6. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu krążenia Tętno i jego cechy. Miejsce i sposób badania tętna. Obserwacja ciśnienia tętniczego krwi. Aparaty do pomiaru ciśnienia krwi. Zasady i technika mierzenia ciśnienia tętniczego krwi. Opieka nad osobami z zaburzeniami ze strony układu krążenia. Ćwiczenia: • Opracowywanie planu edukacji podopiecznych z nałogiem

nikotynowym. • Planowanie opieki nad osobą z nadciśnieniem tętniczym. 7. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu oddechowego Oddychanie: obserwacja i liczenie oddechów. Objawy chorobowe: duszność, sinica, kaszel i plwocina. Opieka nad osobami z zaburzeniami ze strony układu oddechowego. Ćwiczenia: • Planowanie opieki nad podopiecznym z objawami duszności. • Przygotowywanie i wykonywanie ćwiczeń oddechowych

u podopiecznego leżącego.

51

8. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu nerwowego Objawy neurologiczne: drżenie, drgawki, niedowład, porażenie. Objawy psychiczne i zaburzenia w spostrzeganiu, w sferze myślenia, pamięci, uczuć i świadomości. Pomoc w czynnościach z zakresu samoobsługi. Działania opiekuńcze wobec osób z chorobami układu nerwowego. Ćwiczenia: • Opracowywanie planu opieki nad osobą z niedowładem połowiczym

lewostronnym. • Planowanie opieki nad osobą z zaburzeniami snu. 9. Opieka nad osobami z zaburzeniami ze strony narządów zmysłu – wzroku i słuchu Objawy chorobowe ze strony oka: ciało obce w oku, łzawienie, stany zapalne spojówek, zaburzenia widzenia. Zmiany patologiczne w uchu. Stosowanie leków w postaci kropli, maści, żeli. Postępowanie w chorobach narządów zmysłu. Ćwiczenia: • Udzielanie pomocy osobie z ciałem obcym w oku. • Udzielanie wsparcia emocjonalnego osobie słabo słyszącej. 10. Opieka nad osobami z wybranymi zaburzeniami sfery psychicznej Promocja zdrowia psychicznego. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Podstawowe wiadomości o zaburzeniach psychicznych i chorobach psychicznych. Charakterystyczne zespoły objawów w przebiegu chorób psychicznych: omamy, urojenia i iluzje. Stosowanie przymusu bezpośredniego: rodzaje, techniki, dokumentowanie. Sieć wsparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Trening umiejętności społecznych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Ćwiczenia: • Różnicowanie podstawowych symptomów zaburzeń psychicznych. • Planowanie form pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi. 11. Opieka nad człowiekiem w wybranych stanach chorobowych Ciężko chory – określenie stanu i problemów opiekuńczych. Cele i zasady pielęgnowania człowieka ciężko chorego. Zmiany chorobowe

52

w układzie kostnym, mięśniowym oraz w stawach. Korzystanie ze sprzętu ortopedycznego. Rodzaje bólu. Sposoby łagodzenia bólu. Zasady opieki nad człowiekiem cierpiącym z powodu bólu. Człowiek przewlekle chory. Zasady pielęgnowania osób przewlekle chorych. Człowiek chory o niepomyślnym rokowaniu i umierający. Zasady opieki i pielęgnowania człowieka umierającego. Formy opieki nad człowiekiem umierającym. Ćwiczenia: • Planowanie zabiegów zapewniających komfort życia codziennego

podopiecznemu długotrwale pozostającemu w łóżku. • Rozróżnianie bólu ostrego i przewlekłego na podstawie opisu

przypadków. • Identyfikowanie problemów podopiecznego z chorobą nowotworową

o niepomyślnym rokowaniu. 12. Pierwsza pomoc w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy. Zakres podstawowych czynności podczas udzielania pierwszej pomocy. Ocena parametrów życiowych, świadomości, zagrożenia życia i obrażeń ciała. Pojęcie reanimacji i resuscytacji w ratownictwie. Zasady reanimacji i resuscytacji. Postępowanie w przypadku utraty świadomości. Ćwiczenia: • Opracowywanie algorytmu postępowania w miejscu wypadku na

podstawie opisu sytuacji. • Opracowywanie algorytmu postępowania w przypadku utraty

przytomności z zachowanymi funkcjami układu oddychania i krążenia.

13. Pierwsza pomoc w przypadku urazów tkanek miękkich, stawów i kości Rany i ich rodzaje. Pierwsza pomoc przy zranieniach. Zasady aseptyki i antyseptyki. Materiał opatrunkowy. Rodzaje opasek. Cel i zasady bandażowania. Krwotoki – przyczyny i rodzaje. Objawy krwotoku zewnętrznego i wewnętrznego. Pierwsza pomoc przy krwotokach. Oparzenia i ich podział. Stopnie oparzeń. Pierwsza pomoc w oparzeniach. Definicja odmrożeń. Stopnie odmrożeń. Postępowanie w przypadku odmrożeń. Zapobieganie odmrożeniom.

53

Uszkodzenia stawów: skręcenia, zwichnięcia. Zasady pierwszej pomocy w urazach stawów. Złamania i ich rodzaje. Zasady postępowania przy złamaniach. Pierwsza pomoc w urazach kręgosłupa. Ćwiczenia: • Opracowywanie planu pomocy podopiecznemu w przypadku

krwotoku z tętnicy ramiennej. • Planowanie udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu

z podejrzeniem uszkodzenia kręgosłupa w odcinku szyjnym. 14. Pierwsza pomoc w stanach nieurazowych Stany krótkotrwałej utraty przytomności – zasłabnięcie, omdlenie. Objawy przepowiadające utratę świadomości. Postępowanie w przypadku omdleń. Zatrucia i ich przyczyny. Pierwsza pomoc w przypadku zatruć. Pierwsza pomoc w przypadku drgawek i napadu padaczkowego. Ciało obce w gardle, przełyku. Pierwsza pomoc w zakrztuszeniu i zadławieniu. Ukąszenia i użądlenia. Postępowanie w przypadku ukąszenia przez zwierzęta. Pierwsza pomoc w użądleniach przez pszczoły i osy. Postępowanie w przypadku ukąszenia przez żmiję. Ćwiczenia: • Opracowywanie planu udzielania pomocy choremu w przypadku

napadu padaczkowego. • Planowanie udzielania pierwszej pomocy w przypadku omdlenia. Środki dydaktyczne Tablica, pisaki. Tablica flip-chart, markery. Foliogramy np. wpływ krwotoku na niektóre parametry życiowe. Filmy o profilaktyce odleżyn. Audiokasety. Programy komputerowe. Mapy, atlasy, albumy. Tablice poglądowe. Plansze, schematy, wykresy, rysunki, obrazy. Tablice do badania wzroku. Model szkieletu człowieka. Książki pisane brajlem. Aparaty do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. Termometry.

54

Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu Opieka w stanach zagrożenia

zdrowia, zawiera podstawową wiedzę dotyczącą: zagrożeń zdrowia i planowania opieki nad podopiecznym z zaburzeniami funkcjonowania układu termoregulacji, układu pokarmowego, moczowego, układu krążenia, oddechowego, nerwowego, narządów zmysłu, zmian na skórze, wybranych zaburzeń sfery psychicznej oraz planowania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, urazach i stanach nieurazowych.

Realizacja programu nauczania ma na celu przygotowanie uczniów do wykonywania roli opiekuna i podejmowania działań opiekuńczych w przypadku zagrożenia zdrowia i życia podopiecznego.

W procesie nauczania-uczenia się szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności formułowania problemów pielęgnacyjnych, planowania opieki nad podopiecznym z zaburzeniami w funkcjonowaniu poszczególnych narządów, projektowania algorytmów udzielania pierwszej pomocy.

Program nauczania powinien być realizowany w korelacji z przedmiotami: Elementy psychologii i socjologii, Pedagogika specjalna, Promocja zdrowia, Pracownia zabiegów pielęgnacyjnych oraz Zajęcia praktyczne.

W procesie nauczania pożądane jest kształtowanie postaw: akceptacji i poszanowania godności drugiego człowieka, odpowiedzialności, gotowości niesienia pomocy innym i umiejętności współpracy w zespole. Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia wymaga stosowania metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, inscenizacji oraz ćwiczenia.

Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach 15 osobowych w pracowni higieny osobistej i pierwszej pomocy. Podczas ćwiczeń uczniowie powinni korzystać z materiałów przygotowanych przez nauczyciela, takich jak: opisy przypadków, wzory algorytmów i planów opieki oraz z programów komputerowych i zasobów Internetu.

55



1. Zdrowie i opieka nad zdrowiem człowieka 4

2. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu termoregulacji 4

3. Opieka nad osobami ze zmianami na skórze i błonach śluzowych 10

4. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu pokarmowego 10

5. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu moczowego 6

6. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu krążenia 8

7. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu oddechowego 8

8. Opieka nad osobami z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu nerwowego 7

9. Opieka nad osobami z zaburzeniami ze strony narządów zmysłu – wzroku i słuchu 5

10. Opieka nad osobami w wybranych zaburzeniach sfery psychicznej 30

11. Opieka nad człowiekiem w wybranych stanach chorobowych 12

12. Pierwsza pomoc w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego 8

13. Pierwsza pomoc w przypadku urazów tkanek miękkich, stawów i kości 8

14. Pierwsza pomoc w stanach nieurazowych 8 Razem 128


Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych powinno odbywać się systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Systematyczna kontrola i ocena postępów ucznia umożliwi nauczycielowi dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy oraz środków dydaktycznych do możliwości poznawczych ucznia.

Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów proponuje się zastosować: − sprawdziany ustne i pisemne,

56

− obserwację czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, − testy osiągnięć szkolnych.

Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej odpowiedzi, należy zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć i poprawność wnioskowania.

Podczas obserwacji należy zwracać uwagę na umiejętności: − korzystania z materiałów źródłowych, − rozpoznawania problemów występujących u podopiecznych

w różnych stanach chorobowych, − planowania opieki z uwzględnieniem rozpoznanych problemów, − prezentowania planu opieki w grupie. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Istotnym elementem jest również samoocena ucznia oraz ocena uczniów współpracujących w grupie. Literatura Adamczyk K.: Pielęgnowanie chorych po udarach mózgowych. Czelej, Lublin 2003 Baker P.: Metafory w psychoterapii. GWP, Gdańsk 1997 Bilikiewicz A. (red.): Psychiatria. PZWL, Warszawa 2004 Brearley G.: Psychoterapia dzieci niepełnosprawnych ruchowo. WSiP, Warszawa 1999 Buchfelder a., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1996 Ciechaniewicz W.: Pielęgniarstwo. Ćwiczenia. Podręcznik dla studiów medycznych. Tom I i II. PZWL, Warszawa 2006 Collins S., Parker E.: Podstawy pielęgniarstwa. Propedeutyka. PZWL, Warszawa 1994 Chodkowska M. (red.): Dziecko niepełnosprawne w rodzinie: socjalizacja i resocjalizacja. Wyd. Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 1995 Czabana Cz.: Zdrowie psychiczne. Zagrożenia i promocja. IPN, Warszawa 2000 Dison N.: Technika zabiegów pielęgniarskich. PZWL, Warszawa 1988 Dziak A., Kamieńska B.: Doraźna pomoc lekarska. PZWL, Warszawa 1987 Garrett G.: Potrzeby zdrowotne ludzi starszych. PZWL, Warszawa 1990 Giec L., Trusz – Gluza M.: Choroba niedokrwienna serca. PZWL, Warszawa 1999 Giedliczka O. (red.): Zasady postępowania w obrażeniach ciała. Medycyna Praktyczna, Kraków 1993

57

Haley J.: Niezwykła terapia. GWP, Gdańsk 1995 Hunt P., Sendell B.: Pielęgniarstwo dorosłych z określonymi zaburzeniami fizjologicznymi. PZWL, Warszawa 1990 Indulski J., Lwowski J.: Podstawy medycyny społecznej. PZWL, Warszawa 1987 Jakubaszko J. (red.): ABC postępowania w urazach. Wydawnictwo Medyczne Górnicki, Wrocław 2003 Jakubaszko J.: Medycyna ratunkowa. Urban & Partner, Wrocław 2003 Jarosz M.: Podstawy psychiatrii. PZWL, Warszawa 1988 Kiwerski J.: Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL, Warszawa 2001 Kirchnik O.: Pielęgniarstwo. Urban & Partner, Wrocław 2001 Kokoszko A. (red.): Wprowadzenie do psychoterapii. AM, Kraków 1993 Kokot F.: Choroby wewnętrzne. Tom I i II. PZWL, Warszawa 2005 Koper A., Wrońska I.: Problemy pielęgnacyjne pacjentów z chorobą nowotworową. Czelej, Lublin 2003 Korczak C. W., Brzeziński J.: Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1990 Kózka M.: Stany zagrożenia życia. Wybrane standardy opieki i procedury postępowania pielęgniarskiego. UJ, Kraków 2001 Krasuska M.E., Stanisławek A., Turowski K.: Standardy w pielęgniarstwie onkologicznym i opiece paliatywnej. Neurocentrum, Lublin 2005 Kubika K., Kawalec W.: Pediatria. PZWL, Warszawa 2003 Kruk – Kupiec G.: Odleżyny. Poradnik dla pielęgniarek i położnych. Plik, Katowice 1999 Kuipers L.: Praca z rodzinami chorych na schizofrenię. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 1997 Nowak A.: Wybrane edukacyjne i prawne aspekty niepełnosprawności. „Impuls”, Kraków 1999 Rosenhan D., Seligman M: Psychopatologia. PTP, Warszawa 1994 Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa tom I – założenia teoretyczne. Czelej, Lublin 2004 Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa tom II – wybrane działania pielęgniarskie. Czelej, Lublin 2004 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19. 08. 1994 r. Dz.U. Nr 111 poz. 535 Program Ochrony Zdrowia Psychicznego. Departament Polityki Zdrowotnej i Lecznictwa 1994 Wardaszko-Łyskowska H.: Terapia grupowa w psychiatrii. PZWL, Warszawa 1997 Zahradniczek K.: Pielęgniarstwo. Podręcznik dla studiów medycznych. PZWL, Warszawa 2004 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

58

PRACOWNIA ZABIEGÓW PIELĘGNACYJNYCH Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − wykonać zadania wynikające z roli opiekuna w domu pomocy

społecznej, − posłużyć się terminologią z zakresu wiedzy o zdrowiu, chorobie

i pierwszej pomocy, − ocenić stan psychofizyczny podopiecznego, − ustalić wspólnie z podopiecznym zakres zapotrzebowania na

profesjonalną opiekę, − dobrać sposoby i techniki opieki w zależności od stanu zdrowia,

stopnia samodzielności lub zależności podopiecznych, − wykonać zmianę bielizny osobistej i pościelowej, − wykonać u podopiecznego toaletę całego ciała, jamy ustnej i mycie

głowy, − pomóc osobom leżącym w zaspokajaniu potrzeby wydalania, − ułożyć podopiecznego w łóżku, w różnych pozycjach, − zastosować udogodnienia w celu wygodnego ułożenia

podopiecznego w łóżku, − zastosować zasady i metody profilaktyki powikłań wynikających

z długotrwałego leżenia, − zastosować zasady i metody bezpiecznego przenoszenia

podopiecznych, − wykonać zabiegi pielęgnacyjne w przypadku wystąpienia odleżyn

i odparzeń, − zastosować zabiegi przeciwzapalne, − zastosować ćwiczenia oddechowe i zabiegi ułatwiające oddychanie, − pomóc podopiecznym w zaspokajaniu potrzeby odżywiania, − dokonać pomiarów parametrów życiowych, − ocenić skuteczność działań opiekuńczych, − stworzyć podopiecznemu warunki sprzyjające zachowaniom

prozdrowotnym, − zmotywować podopiecznego do stosowania zasad zdrowego stylu

życia, − udzielić pomocy podopiecznym w stanach zagrożenia zdrowia, − ocenić stan poszkodowanego po wypadku, − zorganizować pomoc w miejscu wypadku, − udzielić pomocy w przypadku utraty przytomności, − podjąć akcję reanimacyjną, − unieruchomić złamania kończyn,

59

− założyć opatrunek na ranę, − zatamować krwotok, − udzielić pierwszej pomocy w przypadku wystąpienia oparzeń

i odmrożeń, − udzielić pomocy w przypadku wystąpienia drgawek i napadu

padaczkowego, − zastosować zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku

występowania ciała obcego w jamach ciała, − udzielić pierwszej pomocy w przypadku zatruć, ukąszeń i użądleń, − zadbać o własne zdrowie i bezpieczeństwo podczas udzielania

pomocy innym osobom, − zastosować zasady reżimu sanitarno – epidemiologicznego, − przyjąć odpowiedzialność za podejmowane działania, − zorganizować pracę własną i współpracowników. Materiał nauczania 1. Zabiegi higieniczne Zapewnienie podopiecznemu wygody i czystości. Słanie łóżka i zmiana bielizny pościelowej. Zmiana bielizny osobistej podopiecznego. Podawanie osobom leżącym basenów i kaczek. Zmiana pampersów. Mycie podopiecznego. Mycie całego ciała w łóżku. Kąpiel w wannie. Pielęgnowanie jamy ustnej. Higiena włosów i skóry głowy. Ćwiczenia: • Słanie łóżka pustego i z podopiecznym. • Wykonywanie toalety całego ciała u podopiecznego pozostającego

w łóżku. • Wykonywanie zmiany bielizny pościelowej z podopiecznym w łóżku. • Wykonywanie toalety jamy ustnej u osoby ciężko chorej. 2. Ułożenie podopiecznego w łóżku Pozycje podopiecznego w łóżku. Zmiana pozycji ciała. Przybory stosowane do wygodnego ułożenia podopiecznego w łóżku. Przenoszenie podopiecznego w pozycji siedzącej i leżącej. Przenoszenie podopiecznego dźwigiem elektrycznym. Zapewnienie podopiecznemu bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego. Ćwiczenia: • Układanie podopiecznego w łóżku w pozycji siedzącej,

z opuszczonymi nogami. • Przenoszenie podopiecznego w pozycji siedzącej z łóżka na wózek.

60

3. Zabiegi pielęgnacyjne Profilaktyka i postępowanie w przypadku odleżyn i odparzeń. Nacieranie i oklepywanie pleców. Ćwiczenia oddechowe. Profilaktyka zapalenia płuc u osób leżących. Zabiegi przeciwzapalne. Stosowanie ciepła: kompres rozgrzewający, termofor z gorącą wodą, poduszka elektryczna. Stosowanie zimna: okład wysychający, worek z lodem. Pomoc w zaspokajaniu potrzeby odżywiania. Karmienie podopiecznego. Podawanie płynów do picia. Stosowanie diety w określonych jednostkach chorobowych. Ćwiczenia: • Wykonywanie ćwiczeń oddechowych u osoby leżącej. • Przygotowywanie i stosowanie kompresu rozgrzewającego na prawe

przedramię. • Przygotowywanie i stosowanie worka z lodem na powłoki brzuszne. 4. Pomiar podstawowych parametrów życiowych Obserwowanie temperatury ciała. Termometry do mierzenia temperatury ciała. Mierzenie temperatury ciała. Cechy tętna: szybkość, napięcie i rytm. Miejsce i sposób mierzenia tętna. Obserwowanie ciśnienia tętniczego krwi. Zasady i technika mierzenia ciśnienia krwi. Obserwowanie oddychania. Liczba oddechów. Technika mierzenia oddechów. Zaburzenia w oddychaniu. Dokumentowanie wyników pomiaru parametrów życiowych. Ćwiczenia: • Wykonywanie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. • Dokonywanie pomiarów podstawowych parametrów życiowych

u osoby leżącej. 5. Pierwsza pomoc w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego Zasady udzielania pierwszej pomocy. Podstawowe czynności podczas udzielania pierwszej pomocy. Postępowanie w przypadku utraty przytomności. Algorytm postępowania reanimacyjnego. Pierwsza pomoc w urazach narządu ruchu. Zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku ran i krwotoków. Postępowanie w przypadku oparzeń i odmrożeń ciała. Postępowanie w drgawkach i napadzie padaczkowym. Postępowanie w przypadku ciała obcego w jamach ciała.

61

Pierwsza pomoc w zatruciach, ukąszeniach i użądleniach. Przepisy sanitarno – epidemiologiczne. Ćwiczenia: • Przenoszenie poszkodowanych z miejsca wypadku. • Układanie poszkodowanego (nieprzytomnego) w pozycji bocznej

ustalonej. • Wykonywanie zabiegów reanimacyjnych: sztucznego oddychania

(usta – usta, usta – nos) i zewnętrznego masażu serca. • Unieruchamianie złamanej kończyny dolnej. • Zaopatrywanie ran. • Tamowanie krwotoków zależnie od miejsca i rodzaju uszkodzonego

naczynia krwionośnego. • Udzielanie pierwszej pomocy w napadzie padaczkowym. • Udzielanie pierwszej pomocy dziecku i osobie dorosłej w przypadku

zakrztuszenia. Środki dydaktyczne Tablica, pisaki, tablica flip-chart, markery. Foliogramy, np.: algorytm postępowania reanimacyjnego. Film o sposobach tamowania krwotoków. Mapy, atlasy, albumy. Plansze, schematy, wykresy, rysunki, obrazy. Tablice do badania wzroku. Model szkieletu człowieka. Aparaty do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. Termometry lekarskie. Fantomy do zabiegów reanimacyjnych. Maski jednorazowe do reanimacji. Szyny do unieruchomienia złamań. Bandaże, gaziki, chusta trójkątna, kompresy. Środki do dezynfekcji. Drabinki. Mata. Materac przeciwodleżynowy. Bielizna osobista, pościelowa, ręczniki. Pojemnik na brudną bieliznę. Przybory toaletowe i środki higieny osobistej. Miska, rynienka. Krążki, wałki, podpórki, poduszki przeciwodleżynowe. Kaczki, baseny. Rękawiczki lateksowe.

62

Laski. Wózki inwalidzkie. Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu przedmiotu Pracownia zabiegów pielęgnacyjnych jest przygotowanie uczniów do wykonywania zabiegów higienicznych i pielęgnacyjnych oraz sprawowania opieki nad podopiecznym w domu pomocy społecznej.

Podczas realizacji programu nauczania należy szczególną uwagę zwrócić na kształtowanie umiejętności wykonywania: zabiegów higienicznych, zabiegów pielęgnacyjnych, pomiaru podstawowych parametrów życiowych oraz udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach i zachorowaniach. Program nauczania powinien być realizowany w ścisłej korelacji z przedmiotami Opieka w stanach zagrożenia zdrowia i Zajęcia praktyczne.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi stosowanie aktywizujących i praktycznych metod nauczania, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, pokaz z instruktażem, ćwiczenia praktyczne. Podczas ćwiczeń nauczyciel powinien: obserwować pracę uczniów, zwracać uwagę na popełniane błędy, stwarzać możliwość wielokrotnego powtórzenia trudnych elementów lub całego ćwiczenia. Podczas wykonywania ćwiczeń należy zwracać uwagę na przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów sanitarno-epidemiologicznych.

W procesie kształcenia należy kształtować postawy, takie jak: akceptacja i poszanowanie godności drugiego człowieka, odpowiedzialność, gotowość niesienia pomocy innym i umiejętność współpracy w zespole. Ćwiczenia powinny być prowadzone w pracowni higieny osobistej i pierwszej pomocy, w grupach do 15 osób z podziałem na 2-3 osobowe zespoły.



1. Zabiegi higieniczne 22 2. Ułożenie podopiecznego w łóżku 8 3. Zabiegi pielęgnacyjne 18 4. Pomiar podstawowych parametrów życiowych 6 5. Pierwsza pomoc w stanach nagłego zagrożenia

zdrowotnego 10

Razem 64

63


Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów należy prowadzić systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Kryteria oceniania powinny uwzględniać zakres i stopień opanowania wiadomości i umiejętności zawartych w szczegółowych celach kształcenia. Osiągnięcia edukacyjne uczniów można oceniać na podstawie: − sprawdzianów ustnych, − testów osiągnięć szkolnych, − obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczeń należy sprawdzić merytoryczne przygotowanie uczniów. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na: − aktywność ucznia na zajęciach, − umiejętność współpracy w zespole, − sprawność i tempo wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych

i higienicznych, − umiejętność komunikowania się z podopiecznym.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Istotnym elementem jest również samoocena ucznia oraz ocena uczniów współpracujących w grupie. Literatura Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 2003 Chrząszczewska A.: Bandażowanie. PZWL, Warszawa 2006 Ciechaniewicz W.: Pielęgniarstwo. Ćwiczenia. Podręcznik dla studiów medycznych. Tom I i II. PZWL, Warszawa 2006 Collins S., Parker E.: Podstawy pielęgniarstwa. Propedeutyka. PZWL, Warszawa 1994 Dison N.: Technika zabiegów pielęgniarskich. PZWL, Warszawa 1988 Giec L., Trusz-Gluza M.: Choroba niedokrwienna serca. PZWL, Warszawa 1999 Giedliczka O. (red.): Zasady postępowania w obrażeniach ciała. Medycyna Praktyczna, Kraków 1993

64

Jakubaszko J. (red.): ABC postępowania w urazach. Wydawnictwo Medyczne Górnicki, Wrocław 2003 Jakubaszko J.: ABC resuscytacji. Wydawnictwo Medyczne Górnicki, Wrocław 2006 Jakubaszko J.: Medycyna ratunkowa. Urban & Partner, Wrocław 2003 Jarosz M.: Podstawy psychiatrii. PZWL, Warszawa 1988 Jóźwiak Z.: Obciążenie układu ruchu w praktyce pielęgniarskiej - materiały dydaktyczne z zakresu biomechaniki i technik transportu ręcznego. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2000 Kiwerski J.: Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL, Warszawa 2001 Koper A., Wrońska I.: Problemy pielęgnacyjne pacjentów z chorobą nowotworową. Czelej, Lublin 2003 Kózka M.: Stany zagrożenia życia. Wybrane standardy opieki i procedury postępowania pielęgniarskiego. Wydawnictwo UJ, Kraków 2001 Krasuska M. E., Stanisławek A., Turowski K.: Standardy w pielęgniarstwie onkologicznym i opiece paliatywnej. Neurocentrum, Lublin 2005 Kruk – Kupiec G.: Odleżyny. Poradnik dla pielęgniarek i położnych. Wyd. Plik, Katowice 1999 Kubika K., Kawalec W.: Pediatria. PZWL, Warszawa 2003 Studio M. Łebkowskiego: Pierwsza pomoc. Prószyński i S-ka, Warszawa 2006 Szwałkiewicz E.: Zasady podnoszenia i przemieszczania pacjentów. Urban & Partner, Wrocław 2000 Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa tom I – założenia teoretyczne. Czelej, Lublin 2004 Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa tom II – wybrane działania pielęgniarskie. Czelej, Lublin 2004 Wołynka S.: Pielęgniarstwo ogólne cz. I i II. PZWL, Lublin 1986 Zahradniczek K.: Pielęgniarstwo. Podręcznik dla studiów medycznych. PZWL, Warszawa 2004 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

65

WYBRANE ZAGADNIENIA Z REHABILITACJI Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − posłużyć się terminologią dotyczącą niepełnosprawności

i rehabilitacji, − przedstawić możliwości i ograniczenia ludzi niepełnosprawnych, − określić cele, zasady i etapy rehabilitacji stosowane w różnych

rodzajach niepełnosprawności, − określić możliwości pokonywania barier utrudniających proces

rehabilitacji, − nawiązać kontakt z osobą niepełnosprawną i jej rodziną, − włączyć się w proces kompleksowej rehabilitacji, − określić rolę opiekuna w pracy zespołu rehabilitacyjnego, − nawiązać współpracę ze specjalistami i organizacjami działającymi

na rzecz osób niepełnosprawnych i ich rodzin, − zdiagnozować potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych, − opracować indywidualny plan pracy opiekuna z osobą

niepełnosprawną z uwzględnieniem rodzaju i stopnia niepełnosprawności oraz etapów rehabilitacji,

− określić warunki niezbędne do realizacji planu pracy opiekuna, − zidentyfikować instytucje udzielające wsparcia społecznego osobom

niepełnosprawnym i ich rodzinom w miejscu zamieszkania, − wykorzystać w praktyce zawodowej przepisy prawa dotyczące osób

niepełnosprawnych, − przeciwstawić się marginalizacji społecznej osób niepełnosprawnych

i ich rodzin, − przyjąć postawę kreatywną i odpowiedzialną, podczas realizacji

zadań zawodowych. Materiał nauczania 1. Problematyka niepełnosprawności Zjawisko niepełnosprawności w Polsce i na świecie. Przyczyny niepełnosprawności. Konsekwencje niepełnosprawności. Reakcje psychiczne na utrwaloną niepełnosprawność. Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych. Ćwiczenia: • Analizowanie następstw ograniczonej sprawności fizycznej.

66

• Identyfikowanie społecznych i ekonomicznych następstw niepełnosprawności.

• Sporządzanie wykazu czynników wpływających na kształtowanie postaw i ich zmianę wobec osób niepełnosprawnych.

2. Elementy rehabilitacji Pojęcia: rehabilitacja, kompleksowa rehabilitacja. Geneza i rozwój rehabilitacji w świecie i w Polsce. Cele, zadania i etapy rehabilitacji. Polska koncepcja rehabilitacji. Podstawy prawne działań rehabilitacyjnych – Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Elementy infrastruktury rehabilitacyjnej. Zespół rehabilitacyjny i jego zadania. Ćwiczenia: • Sporządzanie wykazu czynników warunkujących skuteczność

procesu rehabilitacji. • Planowanie zadań opiekuna w domu pomocy społecznej

w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych. 3. Rehabilitacja medyczna Podstawowe elementy rehabilitacji leczniczej: kinezyterapia, ergoterapia. Pomocnicze metody lecznicze: fizykoterapia, zaopatrzenie ortopedyczne. Ćwiczenia: • Rozróżnianie ćwiczeń usprawniających biernych i czynnych. • Opracowywanie procedury wykonywania ćwiczeń oddechowych. • Opracowywanie tygodniowego planu usprawniania podopiecznego

z niedowładem połowiczym lewostronnym. 4. Rehabilitacji psychologiczna Cele i zadania rehabilitacji psychologicznej. Diagnoza psychologiczna. Metody pracy z osobą niepełnosprawną. Rola i znaczenie psychoterapii w rehabilitacji kompleksowej. Ćwiczenia: • Analizowanie założeń rehabilitacji psychologicznej. • Analizowanie metod stosowanych w diagnozie psychologicznej

(wywiad, obserwacja, testy diagnostyczne). • Projektowanie sieci wsparcia dla osób niepełnosprawnych

z uwzględnieniem ich potrzeb i możliwości.

67

5. Rehabilitacja społeczna i zawodowa Wczesna diagnoza i prognoza społeczna. Dostosowanie mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Rehabilitacja zawodowa i jej cele. Ocena zdolności do pracy. Poradnictwo i szkolenie zawodowe. Pośrednictwo pracy. Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych. Ćwiczenia: • Analizowanie przepisów prawa dotyczących dostosowywania

obiektów budowlanych do wymagań osoby niepełnosprawnej. • Analizowanie możliwości korzystania z ulg podatkowych i środków

PFRON przez osoby niepełnosprawne. • Analizowanie projektu mieszkania bez barier dla osoby

niepełnosprawnej ruchowo. • Projektowanie stanowiska pracy dostosowanego do możliwości

psychofizycznych osoby niepełnosprawnej ruchowo. 6. Rehabilitacja w wybranych dysfunkcjach narządu ruchu Klasyfikacja dysfunkcji narządu ruchu. Rehabilitacja w zaburzeniach funkcjonowania narządu ruchu: nieprawidłowy chód, wady postawy, skoliozy. Rehabilitacja osób po urazach, takich jak: złamania, zwichnięcia, uszkodzenia kręgosłupa i rdzenia kręgowego. Rehabilitacja osób po amputacjach kończyn. Przedmioty ortopedyczne i sprzęt rehabilitacyjny. Usprawnianie osób w chorobach reumatycznych. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie potrzeb i problemów osób z określoną

niepełnosprawnością ruchową. • Opracowywanie indywidualnego planu opieki nad osobą

z niepełnosprawnością motoryczną. • Planowanie udziału opiekuna w rehabilitacji osób

z niepełnosprawnością motoryczną. 7. Rehabilitacja osób niewidomych i słabo widzących Rehabilitacja niepełnosprawnych wzrokowo. Ćwiczenia korekcyjno - kompensacyjne i usprawniające. Nauka orientacji i samodzielnego poruszania się. Czynności życia codziennego osób z uszkodzonym narządem wzroku. Pismo niewidomych. Rehabilitacja zawodowa osób z niepełnosprawnością wzrokową. Organizacja i formy spędzania czasu wolnego osób z uszkodzonym narządem wzroku. Organizacje wspierające osoby niewidome i słabo widzące.

68

Ćwiczenia: • Planowanie i wykonywanie przykładowych ćwiczeń korekcyjno-

kompensacyjnych i usprawniających. • Dobieranie i stosowanie metod samodzielnego poruszania się osób

z uszkodzonym narządem wzroku w sytuacjach typowych i problemowych.

8. Rehabilitacja osób niesłyszących i słabo słyszących Komunikacja interpersonalna osób z uszkodzonym słuchem: metoda kombinowana, totalna, słuchowa, oralna, migowa, daktylna. Pomoce techniczne ułatwiające funkcjonowanie psychospołeczne osób z uszkodzonym słuchem. Aktywność zawodowa osób niesłyszących i słabo słyszących. Formy spędzania czasu wolnego. Organizacje i instytucje wspierające osoby z uszkodzonym narządem słuchu w miejscu zamieszkania. Ćwiczenia: • Opracowanie indywidualnego planu usprawniania osoby słabo

słyszącej. • Określanie roli opiekuna w pracy z osobami z uszkodzonym

słuchem. 9. Rehabilitacja osób z upośledzeniem umysłowym Stopnie i postacie upośledzenia umysłowego. Funkcjonowanie psychospołeczne osób z niepełnosprawnością intelektualną. Edukacja i wychowanie osób upośledzonych umysłowo. Rehabilitacja społeczna i zawodowa osób z niepełnosprawnością intelektualną. Ćwiczenia: • Różnicowanie problemów i potrzeb biopsychospołecznych osób

z różnymi stopniami upośledzenia. • Planowanie zadań opiekuna w procesie rehabilitacji osób

z niepełnosprawnością intelektualną na podstawie opisu przypadku. • Sporządzanie wykazu instytucji i organizacji wspierających osoby

niepełnosprawne intelektualnie i ich rodziny. 10. Rehabilitacja osób z zaburzeniami psychicznymi Profilaktyka zaburzeń psychicznych. Najczęstsze zaburzenia psychiczne. Sieć wsparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Trening umiejętności społecznych.

69

Ćwiczenia: • Analizowanie głównych aspektów ochrony zdrowia psychicznego

wynikających z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. • Opracowywanie projektu sieci wsparcia społecznego dla osób

z zaburzeniami psychicznymi. • Planowanie zadań opiekuna w procesie rehabilitacji osób

z zaburzeniami psychicznymi. 11. Rehabilitacja w wybranych chorobach przewlekłych Epidemiologia i ewidencja czynników ryzyka występowania miażdżycy, choroby wieńcowej i nadciśnienia tętniczego. Profilaktyka powikłań. Aktywność fizyczna osób z chorobami układu krążenia. Ćwiczenia: • Sporządzanie wykazu czynników ryzyka występujących w chorobach

układu krążenia. • Przygotowywanie zestawu ćwiczeń usprawniających dla osób

z chorobami układu krążenia. • Planowanie zadań opiekuna w usprawnianiu osób z chorobami

układu krążenia. 12. Rehabilitacja osób starszych Pojęcia z zakresu geriatrii i gerontologii: wiek kalendarzowy, wiek biologiczny. Teorie dotyczące starzenia się. Cechy charakterystyczne procesu starzenia. Starzenie biologiczne: zmiany w wyglądzie zewnętrznym, zmiany w narządach zmysłu, w narządach i układach. Starzenie psychologiczne. Starzenie społeczne. Poprawa jakości życia osób w starszym wieku. Aktywność ruchowa osób starszych. Ćwiczenia: • Analizowanie zmian biologicznych zachodzących w poszczególnych

układach w procesie starzenia się człowieka. • Opracowywanie zasad doboru ćwiczeń usprawniających dla osób

starszych. • Określanie roli opiekuna w pobudzaniu osób starszych do

aktywności ruchowej. Środki dydaktyczne: Tablica, pisaki. Tablica flip-chart, markery. Foliogramy np. przedstawiające ćwiczenia bierne kończyn dolnych. Wideokasety np. film o aktywnej rehabilitacji.

70

Audiokasety. Płyty CD. Opisy przypadków osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Mapy, atlasy, albumy. Tablice poglądowe. Plansze, schematy, wykresy, rysunki, obrazy. Przezrocza, fotografie. Przykłady wyników badań. Aparaty do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. Tablice do badania wzroku. Model szkieletu człowieka. Książki pisane brajlem. Laski, wózki inwalidzkie. Uwagi o realizacji

Program nauczania przedmiotu Wybrane zagadnienia z rehabilitacji, zawiera treści dotyczące rehabilitacji kompleksowej, rehabilitacji osób z dysfunkcjami narządu ruchu, niewidomych i słabo widzących, niesłyszących i słabo słyszących, osób z zaburzeniami psychicznymi, osób przewlekle chorych oraz rehabilitacji osób starszych. Program nauczania powinien być realizowany w korelacji z przedmiotami: Promocja zdrowia, Opieka w stanach zagrożenia zdrowia, Pedagogika specjalna oraz Zajęcia praktyczne i Praktyka zawodowa.

Realizacja programu nauczania ma na celu przygotowanie uczniów do wypełniania roli opiekuna polegającej na współpracy ze specjalistami w dziedzinie rehabilitacji i wykonywania elementarnych czynności usprawniających, takich jak: pomoc niepełnosprawnemu w chodzeniu przy pomocy lasek, kul, protez, pomoc w wykonywaniu prostych ćwiczeń zleconych przez fizjoterapeutę, ćwiczeń oddechowych oraz zmiany pozycji podopiecznego w łóżku.

W procesie nauczania-uczenia się należy zwrócić szczególną uwagę na problematykę rehabilitacji osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, zadania placówek, instytucji i ośrodków zajmujących się rehabilitacją osób niepełnosprawnych oraz określenie roli opiekuna w procesie rehabilitacji.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi stosowanie aktywizujących metod nauczania, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, pokaz z instruktażem, ćwiczenia.

71

Ćwiczenia powinny być prowadzone w 15 osobowych grupach w sali gimnastycznej i pracowni higieny osobistej i pierwszej pomocy. Zaleca się organizowanie wycieczek dydaktycznych do instytucji zajmujących się rehabilitacją osób niepełnosprawnych.

W procesie kształcenia pożądane jest kształtowanie postaw, takich jak: akceptacja i poszanowanie godności drugiego człowieka, empatia, odpowiedzialność, gotowość niesienia pomocy innym i umiejętności współpracy w zespole.



1. Problematyka niepełnosprawności 4 2. Elementy rehabilitacji 6 3. Rehabilitacja medyczna 6 4. Rehabilitacji psychologiczna 6 5. Rehabilitacja społeczna i zawodowa 6 6. Rehabilitacja w wybranych dysfunkcjach narządu ruchu 12 7. Rehabilitacja osób niewidomych i słabo widzących 10 8. Rehabilitacja osób niesłyszących i słabo słyszących 10 9. Rehabilitacja osób z upośledzeniem umysłowym 8 10. Rehabilitacja osób z zaburzeniami psychicznymi 10 11. Rehabilitacja w wybranych chorobach przewlekłych 8 12. Rehabilitacja osób starszych 10 Razem 96


Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno być prowadzone systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Kryteria oceniania powinny uwzględniać zakres i stopień opanowania wiadomości i umiejętności zawartych w szczegółowych celach kształcenia. Osiągnięcia edukacyjne uczniów można oceniać na podstawie: − sprawdzianów ustnych, − sprawdzianów pisemnych, − testów osiągnięć szkolnych, − obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na: − aktywność na zajęciach,

72

− umiejętność korzystania z materiałów źródłowych, − umiejętność nawiązywanie kontaktu z niepełnosprawnymi, − wykonywanie czynności usprawniających, − sprawność wykonywania zadań.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Istotnym elementem jest również samoocena ucznia oraz ocena uczniów współpracujących w grupie. Literatura ABC… mieszkania bez barier. Fundacja Dom Dostępny, Warszawa 2003 Bilikiewicz A. (red.): Psychiatria. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004 Brauner A. F.: Postępowanie wychowawcze w upośledzeniu umysłowym. WSiP, Warszawa 1995 Coni N., Davison W., Webster S.: Starzenie się. PWN, Warszawa 1993 Chodkowska M. (red.): Człowiek niepełnosprawny. UMCS, Lublin 1994 Doman G.: Jak postępować z dzieckiem z uszkodzeniem mózgu. PROTEX, Poznań 1996 Dykcik W.: Społeczeństwo wobec autonomii osób niepełnosprawnych. ERUDITUS, Poznań 1996 Hale G. (red.): Poradnik dla niepełnosprawnych. Muza S.A., Warszawa 1996 Głodkowska J.: Poznanie ucznia szkoły specjalnej. WSiP, Warszawa 1999 Hayfick L.: Jak i dlaczego się starzejemy? Książka i Wiedza, Warszawa 1998 Hulek A.: Pedagogika rewalidacyjna. PWN, Warszawa 1988 Jóźwiak Z.: Obciążenie układu ruchu w praktyce pielęgniarskiej - materiały dydaktyczne z zakresu biomechaniki i technik transportu ręcznego. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2000 Kiwerski J.: Rehabilitacja medyczna – podręcznik akademicki. PZWL, Warszawa 2005 Kirenko J.: Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością. WSUPiZ, Ryki 2002 Kirenko J., Parchomiuk M.: Edukacja i rehabilitacja osób z upośledzeniem umysłowym. WSS-P im. W. Pola, Lublin 2006 Kościelska M., Aouila B.: Człowiek niepełnosprawny. AB, Bydgoszcz 2003 Kraus S.: Znaleźć wspólny język z osobą nękaną zaburzeniami psychicznymi. Wspólne tematy nr 4. 2002

73

Kuczyńska-Kwapisz J., Kwapisz J.: Rehabilitacja osób niewidomych i słabo widzących. Interart, Warszawa 1996 Kuipers L.: Praca z rodzinami chorych na schizofrenię. IPiN, Warszawa 1997 Kułakowska Z.: Wczesne uszkodzenie dojrzewającego mózgu. Od neurofizjologii do rehabilitacji. Folium, Lublin 2003 Kurpisz J. J.: Rehabilitacja osób niewidomych i słabo widzących. Interart, Warszawa 1996 Kwolek A. (red.): Rehabilitacja medyczna. Tom I i II. Urban & Partner, Wrocław 2003 Lane H.: Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych. WSiP, Warszawa 1996 Majewski T.: Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń – problemy i nowe propozycje. Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej nr 1. Warszawa 1998 Majewski T.: Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych. Warszawa 1995 Mader J. (red.): Praca socjalna z osobami z zaburzeniami psychicznymi. BPS, Katowice 2002 Mikulska-Mader J.: Rehabilitacja przewlekle chorych psychicznie. Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej nr 4. Warszawa 1995 Mickiewicz E. M. (red.): Dziecko niepełnosprawne. Rozwój i wychowanie. Impuls, Kraków 2003 Obuchowska I. (red.): Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. WSiP, Warszawa 1993 Ossowski R. (red.): Sytuacja życiowa dziecka niepełnosprawnego w rodzinie – materiały z konferencji naukowej w Bydgoszczy w dniach 27 i 28.11.1992 r. WSP, Bydgoszcz 1993 Ossowski R.: Teoretyczne i praktyczne podstawy rehabilitacji. WSP, Bydgoszcz 1999 Ostrowska A., Sikorska J., Gąciarz B.: Osoby niepełnosprawne w Polsce w latach dziewięćdziesiątych. ISP, Warszawa 2001 Owczarek S.: Atlas ćwiczeń korekcyjnych. WSiP, Warszawa 2002 Palak Z., Bartkowicz Z.: Wsparcie społeczne w rehabilitacji i resocjalizacji. UMCS, Lublin 2004 Pilecki W. J.: Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej. WSP, Kraków 1996 Prątkowski S.: Ortopedia, reumatologia i rehabilitacja narządów ruchu. PZWL, Warszawa 1990 Przeździał B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Media, Gdańsk 2003 Rejzner C., Szczygielska-Majewska M.: Wybrane zagadnienia z rehabilitacji. CMDNŚSM, Warszawa 1992

74

Rutkowska E.: Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych. Podręcznik dla studentów pielęgniarskich studiów licencjackich. Czelej, Lublin 2002 Sękowska Z.: Przystosowanie społeczne młodzieży niewidomej. WSiP, Warszawa 1991 Sękowski A. E.: Psychospołeczne determinanty postaw wobec inwalidów. UMCS, Lublin 1994 Sękowski T.: Psychologiczne aspekty rehabilitacji zawodowej osób niewidomych zatrudnionych w warunkach pełnej i częściowej integracji. UMCS, Lublin 2001 Sowa J., Wojciechowski F.: Proces rehabilitacji w kontekście edukacyjnym. FOSZE, Rzeszów 2001 Szczepanowska B., Mikulski J.: Osoby niepełnosprawne w środowisku lokalnym. CB-RRON, Warszawa 1999 Szczepanowski B. (red.): Pomoce techniczne dla osób niepełnosprawnych. CNSI, Warszawa 1994 Szczepanowski B.: Komunikowanie się z osobami z uszkodzonym słuchem. Poradnik dla pracowników służb społecznych. Drukarnia „Sady”, Warszawa-Krapkowice 2000 Tarkowska E.: Życie codzienne w domach pomocy społecznej. PERON, Warszawa 1994 Walczak G.: Stymulacja umiejętności widzenia słabo widzących dzieci. WSiP, Warszawa 1998 Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych. MDŁO, Warszawa 1993 Zych A. A.: Człowiek wobec starości. BPS, Katowice 1999. Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

75

ORGANIZACJA CZASU WOLNEGO I AKTYWIZACJA

Szczegółowe cele kształcenia: W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − określić zasady i metody organizacji czasu wolnego podopiecznych, − wyjaśnić znaczenie umiejętności spędzania czasu wolnego dla

rozwoju sprawności psychofizycznych i integracji podopiecznego ze środowiskiem,

− rozpoznać nawyki podopiecznego w zakresie spędzania czasu wolnego,

− opracować dla podopiecznych program doskonalenia umiejętności spędzania czasu wolnego,

− przygotować podopiecznego do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego,

− zaproponować podopiecznym różne formy spędzania czasu wolnego,

− stworzyć warunki do rekreacji i wypoczynku uwzględniające potrzeby podopiecznych,

− zastosować zasady organizacji czasu wolnego w celu efektywnego planowania i realizacji opieki nad podopiecznym,

− zorganizować uroczystości, imprezy okazjonalne oraz integracyjne, − opracować i zrealizować plan aktywizacji podopiecznego, − dostosować metody aktywizacji do potrzeb i możliwości jednostki

i grupy, − wykorzystać czynności życia codziennego do podnoszenia

sprawności i samodzielności podopiecznego, − zaktywizować podopiecznego zgodnie z jego możliwościami,

zainteresowaniami i potrzebami, − zastosować formy działania służące tworzeniu więzi społecznych we

wspólnocie mieszkańców, − zachęcić podopiecznych do pracy w samorządzie mieszkańców

domu pomocy społecznej, − podjąć współpracę interdyscyplinarną w zakresie likwidowania

fizycznych, kulturowych i społecznych barier w dostępie niepełnosprawnych do różnych form rekreacji.

Materiał nauczania 1. Problematyka czasu wolnego Geneza czasu wolnego. Definicja czasu wolnego. Zadania i zakres

76

zainteresowań pedagogiki czasu wolnego. Budżet czasu. Znaczenie czasu wolnego dla rozwoju człowieka. 2. Znaczenie zdrowotne, wychowawcze i kulturotwórcze odpoczynku Wpływ wychowania zdrowotnego i fizycznego, umysłowego i politechnicznego, estetycznego i moralno – społecznego na wyposażenie jednostki w umiejętność właściwego organizowania czasu wolnego. Istota odpoczynku. Czynniki decydujące o wychowawczych aspektach czasu wolnego. Wartość czasu w ujęciu jednostki i grupy. Czas wolny jako czynnik równowagi biologicznej człowieka. Ćwiczenia: • Analizowanie form spędzania czasu wolnego pod kątem ich wpływu

na zdrowie i jakość życia podopiecznego. 3. Funkcje czasu wolnego Funkcje: psychorekreacyjna, psychokompensacyjna, psychokorekcyjna i psychokreatywna. Funkcja rekreacyjna, rozwoju zainteresowań i zamiłowań oraz zaspakajania pragnień twórczych. Ćwiczenia: • Analizowanie funkcji czasu wolnego w ujęciu jednostki i grupy. 4. Formy spędzania czasu wolnego Najczęściej praktykowane współczesne formy spędzania czasu wolnego. Korzystanie z instytucji kulturalnych jako współczesnych form pożytecznego zagospodarowania czasu wolnego. Formy spędzania wolnego czasu o ograniczonej popularności. Terapeutyczna i korekcyjna rola zainteresowań. Przejawy niewłaściwego spędzania czasu wolnego. Organizacja czasu wolnego w placówkach opiekuńczych dla dzieci i dorosłych. Ćwiczenia: • Planowanie i realizacja różnych form spędzania czasu wolnego

przez jednostkę i grupę. • Pozyskiwanie partnerów/sojuszników do realizacji zaplanowanych

działań. • Opracowywanie form spędzania czasu wolnego dla dzieci

i dorosłych.

77

5. Aktywizacja podopiecznego w instytucjach pomocy społecznej Definiowanie pojęć: aktywność, aktywizacja. Cel aktywizacji. Rola i zadania opiekuna w procesie aktywizacji. Funkcja indywidualnego planu opieki w kompleksowej aktywizacji podopiecznego w domu pomocy społecznej. Etapy aktywizacji mieszkańca domu pomocy społecznej. Metody pracy socjalnej wykorzystywane w aktywizacji podopiecznego. Ćwiczenia: • Zbieranie i rejestrowanie danych uzyskanych z dokumentacji

podopiecznego i bezpośrednio od podopiecznego. • Opracowywanie diagnozy aktywności społecznej mieszkańców

domu pomocy społecznej. • Opracowywanie arkusza aktywizacji mieszkańca domu pomocy

społecznej. • Opracowywanie modelu aktywizacji podopiecznego przebywającego

w placówkach pomocy społecznej. • Opracowywanie indywidualnych planów pracy z podopiecznym. • Wykorzystanie metody pracy grupowej do poprawy funkcjonowania

społecznego podopiecznego. • Projektowanie otwartych imprez jednorazowych i cyklicznych. 6. Rola zabawy w procesie aktywizacji Charakterystyka metod stosowanych w pedagogice zabawy. Wykorzystanie zabawy w procesie aktywizacji jednostki lub grupy w domu pomocy społecznej. Motywowanie podopiecznego do współpracy i współdziałania. Ćwiczenia: • Planowanie zabaw dla jednostki i grupy przebywającej na terenie

domu pomocy społecznej. • Rozpoznawanie i pokonywanie przyczyn bierności podopiecznego. • Wprowadzanie pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostki

lub grupy. Środki dydaktyczne Plansze i tablice edukacyjne. Foliogramy dotyczące metod aktywizacji. Filmy dydaktyczne związane z czasem wolnym i aktywizacją. Materiały prasowe. Internet. Arkusze papieru, flamastry i kredki.

78

Uwagi o realizacji Realizacja programu przedmiotu Organizacja czasu wolnego

i aktywizacja podopiecznego ma na celu przygotowanie ucznia do stosowania różnych metod organizacji czasu wolnego i aktywizacji podopiecznych w domu pomocy społecznej.

Program nauczania powinien być realizowany w korelacji z innymi przedmiotami, jak np.: Psychologia, Wybrane zagadnienia z rehabilitacji, Pedagogika specjalna, Zajęcia praktyczne. W procesie nauczania–uczenia się szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności rozpoznawania potrzeb podopiecznego w zakresie spędzania czasu wolnego, projektowania różnych form wypoczynku, tworzenia warunków do rekreacji i wypoczynku podopiecznych w domu pomocy społecznej.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia zapewni stosowanie metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda projektów, ćwiczenia.

Zaproponowane w programie ćwiczenia można modyfikować, nauczyciel może również opracować własne ćwiczenia zgodnie z potrzebami edukacyjnymi i możliwościami szkoły. Szczególne znaczenie w realizacji programu ma wykorzystanie metod stosowanych w pedagogice zabawy. Uczniowie powinni otrzymać do wyboru tematy projektów do opracowania indywidualnie lub w zespołach, w określonym przez nauczyciela czasie.

W procesie dydaktycznym należy kształtować u uczniów system wartości pożądany w pracy opiekuna.

Ćwiczenia powinny być prowadzone w 15 osobowych grupach, w pracowni artystycznej wyposażonej w odpowiednie środki dydaktyczne.


Lp. Działy tematyczne Liczba godzin 1. Problematyka czasu wolnego 4

2. Znaczenie zdrowotne, wychowawcze i kulturotwórcze odpoczynku 14

3. Funkcje czasu wolnego 6 4. Formy spędzania czasu wolnego 20

5. Aktywizacja podopiecznego w instytucjach pomocy społecznej 30

7. Rola zabawy w procesie aktywizacji 22 Razem 96

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły.

79






Umiejętności praktyczne należy sprawdzać przez obserwację czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na: − dostosowanie metod pracy do wieku i sytuacji zdrowotnej

podopiecznego, − organizację współpracy z podopiecznym, − planowanie czasu wolnego dla różnych grup podopiecznych, − realizację działań związanych z opieką nad jednostką lub grupą, − zaangażowanie i kreatywność. Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura Bissinger-Ćwirz U.: Muzyczna pedagogika zabawy w pracy z grupą. KLANZA, Lublin 2002 Błędowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi w RFN, Interart, Warszawa 1996 Bohdan H. Jung.: Ekonomia czasu wolnego: zarys problematyki. PWN, Warszawa 1989 Borkowska M. (red.): Dziecko niepełnosprawne ruchowo. WSiP, Warszawa 1997 Carr J.: Pomoc dziecku upośledzonemu. PZWL, Warszawa 1984 Frieske K.W., Poławski P.: Opieka i kontrola. BPS, Katowice 1999 Góżycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań. Warszawa 1990 Jaroszuk Z.: Czakon W.: Gry i metody. KLANZA, Lublin 1996 Kędzior J., Wawrzak-Chodaczek M. (red.): Czas wolny w różnych jego aspektach. WUW, Wrocław 2000

80

Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej. Interart, Warszawa 1995 Martin S.: Ciało i umysł. Wydawnictwo Medium, Warszawa 1993 McRae B. C.: Praktyczne gospodarowanie czasem. Communications, Warszawa 1995 Piętka J.: Pedagogika czasu wolnego. WSE, Warszawa 2004 Płoch L.: Jak organizować czas wolny dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo. WSiP, Warszawa 1992 Rojewska J.: Grupa bawi się i pracuje. Oficyna Wydawnicza UNUS, Wrocław 2000 Ray V.: Jak się wzmocnić - przewodnik autoterapii. Santorski & CO, Warszawa 1994 Robbins A.: Nasza moc bez granic. Medium, Warszawa 1996 Seiwert L. J.: Jak organizować czas. PWN, Warszawa 1993 Szczepankowska B., Mikuiski J. (red.): Osoby niepełnosprawne w środowisku lokalnym. Wyrównywanie szans. Centrum Badawczo-Rozwojowe Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Warszawa 1999 Tauber P. D., Siwiński W.: Pedagogika czasu wolnego, Poznań 2002 Toczek-Werner S.: Podstawy rekreacji i turystyki. AWF, Wrocław 1999 Tyszkowa M.: Aktywność i działalność dzieci i młodzieży. PWN, Warszawa 1990 Wierstsem H.: 10 gier ruchowych. KLANZA, Lublin 1999 Zych A.: Człowiek wobec starości, Warszawa 1995 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

81

ELEMENTY ARTETERAPII Szczegółowe cele kształcenia: W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − rozpoznać stan fizycznej wydolności, zainteresowania i potrzeby

kulturalne podopiecznych, − dostosować oddziaływania arteterapeutyczne do możliwości,

oczekiwań i zainteresowań podopiecznego, − zapewnić terapeutyczny charakter wszystkim formom aktywności

podopiecznego, − zapewnić podopiecznym bierne lub czynne uczestnictwo w kulturze, − zorganizować terapeutyczne zajęcia plastyczne, − przygotować kasetę z muzyką relaksacyjną i aktywizującą, − przeprowadzić zajęcia taneczne dla różnych grup wiekowych

i o różnym schorzeniu, − zorganizować zajęcia z wykorzystaniem muzykoterapii

i choreoterapii, − przeprowadzić gry, zabawy i spotkania czytelnicze, − przeprowadzić spotkanie z pisarzem lub aktorem, − zorganizować przegląd twórczości mieszkańców domu pomocy

społecznej. Materiał nauczania 1. Arteterapia Rys historyczny arteterapii. Terapia rysunkiem i malarstwem: etapy rozwoju rysunku (bazgroły bezprzedmiotowe, przedmiotowe itp.). Podstawowy podział barw, symbolika barw (asocjacje uczuciowe i obiektywne, efekty psychologiczne, fizjologiczne, fizyczno - optyczne, charakter i symbol religijny oraz świecki). Podstawowe pojęcia plastyczne - kontrast, kompozycja. Ćwiczenia: • Posługiwanie się techniką rysunku. • Korzystanie z barw w terapii (dobór kolorów ścian, prac

rysunkowych, ubioru dla podopiecznego). 2. Teatroterapia Psychodrama. Drama. Pantomima. Terapia poprzez sztuki teatralne. Małe formy teatralne (recytacja, inscenizacja, montaż literacki, sąd inscenizowany, teatr lekturowy, teatr kukiełkowy, teatr cieni, teatr żywego aktora). Cele teatroterapii.

82

Ćwiczenia: • Analizowanie wpływu sztuki teatralnej na przebieg terapii. • Dobieranie małych form sztuki teatralnej do realizacji w placówkach

pomocy społecznej. • Wykorzystywanie technik teatralnych w pracy z jednostką i grupą. 3. Biblioterapia Formy żywego słowa. Głośne czytanie, opowiadanie, omawianie treści, pogadanki, godziny pytań i odpowiedzi, żywa gazetka, dyskusja, odczyty. Konkursy czytelnicze (błyskawiczne, krótkoterminowe, długofalowe). Konkursy rysunkowe (rysunek do książki, utworu itp.). Gry i zabawy czytelnicze (stolikowe, słowne, ruchowe). Imprezy czytelnicze (spotkania z pisarzami, poranki lub wieczory literackie, drama). Baśń. Ćwiczenia: • Opracowywanie programów spotkań czytelniczych. • Wykorzystywanie baśni w terapii dzieci i dorosłych. • Przygotowywanie scenariuszy zajęć dla różnych grup

podopiecznych. 4. Muzykoterapia Historia muzykoterapii. Dostosowanie utworów do stanu zdrowia podopiecznego. Metody klasyfikacji muzykoterapii wg E. Galińskiej. Płaszczyzny oddziaływań muzycznych (emocjonalna i fizjologiczna). Cele muzykoterapii. Teoretyczne dostosowanie muzyki do pory roku. Układ ćwiczeń mobilnej rekreacji fizycznej. Efekty ogólne muzykoterapii w oparciu o mobilny model OZURA (działanie muzyki na określone schorzenia). Metoda C. Orffa. Choreoterapia, działania plastyczne. Gimnastyka twórcza. Metody ruchu rozwijającego. Eurytmia – R. Steinem. OZURA = O – odreagowanie; Z – zrytmizowanie; U – uwrażliwienie; R – relaks; A – aktywizacja. Ćwiczenia: • Analizowanie utworów muzycznych wykorzystywanych w pracy

zawodowej. • Wykorzystanie muzyki w terapii różnych grup podopiecznych. 5. Filmoterapia Geneza filmoterapii. Rodzaje filmów. Filmy, które leczą. Metody stosowane w filmoterapii.

83

Ćwiczenia: • Dobieranie filmów do terapii podopiecznych. • Analizowanie treści filmu przeznaczonego do terapii jednostki

i grupy. Środki dydaktyczne Plansze i tablice edukacyjne. Foliogramy dotyczące metod arteterapii. Filmy edukacyjne przedstawiające formy terapii zajęciowej. Kukiełki. Flamastry, kredki, farby, kartony. Plastelina, modelina, materiały, szmatki, makulatura itp. Dary natury (liście, muszelki, piasek, kamienie, patyki, glina, ziarna, drzewo, itp.). Sznurek, mulina, kordonek, druty. Skóra, plastik, szkoło, folia. Mąka, sól, gips, parafina, wosk. Nożyczki, pędzelki, klej, pudełka, papier, bibuła. Zestaw kaset lub płyt. Zestaw filmów na kasatach lub DVD. Instrumenty muzyczne. Uwagi o realizacji

Realizacja programu jednostki modułowej ma na celu zapoznanie uczniów z metodami i formami arteterapii stosowanymi w domu pomocy społecznej. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na znaczenie arteterapii w wyrównywaniu szans w zakresie różnych sfer życia i rozwoju podopiecznych oraz na rozpoznawanie stanu fizycznej wydolności, zainteresowań i potrzeb kulturalnych podopiecznych. Program powinien być realizowany w korelacji z innymi przedmiotami, jak np.: Elementy psychologii, Wybrane zagadnienia z rehabilitacji, Pedagogika specjalna, Zajęcia praktyczne.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia wymaga stosowania metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda inscenizacji, pokaz z objaśnieniem i ćwiczenia praktyczne. Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propozycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres ćwiczeń może być rozszerzony w zależności od potrzeb edukacyjnych i możliwości szkoły. Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonania ćwiczeń. Podczas ćwiczeń uczniowie powinni mieć możliwość przygotowania kaset z muzyką relaksacyjną i aktywizującą, przeprowadzenia gier i zabaw czytelniczych, przeprowadzenia spotkania z pisarzem, zorganizowania dyskusji lub

84

odczytu. Ćwiczenia powinny być prowadzone w 15 osobowych grupach, w odpowiednio wyposażonej pracowni artystycznej.

Podczas ćwiczeń należy obserwować czynności wykonywane przez ucznia oraz pełnić rolę doradcy i konsultanta. Zaleca się prezentowanie filmów i organizowanie wycieczek dydaktycznych do ośrodków terapii zajęciowej w celu zapoznania uczniów z metodami terapii i arteterapii stosowanymi w instytucjach pomocy społecznej – domach pomocy społecznej oraz nawiązania kontaktu z pracownikami tych placówek i z podopiecznymi.

Zaleca się przygotowanie tematów projektów do opracowania w zespołach lub indywidualnie, w określonym przez nauczyciela czasie.

W procesie kształcenia należy kształtować u uczniów system wartości pożądany w pracy opiekuna w domu pomocy społecznej.



1. Arteterapia 40 2. Teatroterapia 26 3. Biblioterapia 34 4. Muzykoterapia 36 5. Filmoterapia 24

Razem 160




Do sprawdzania osiągnięć uczniów proponuje się zastosować: − sprawdziany ustne i pisemne, − obserwację czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, − testy osiągnięć szkolnych.

Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawność wnioskowania oraz poprawne stosowanie pojęć z zakresu arteterapii.

85

Umiejętności praktyczne należy sprawdzać poprzez obserwację czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na umiejętności: − opracowywania scenariuszy zajęć terapeutycznych, − organizowania różnych form arteterapii, − doboru form arteterapii do indywidualnych potrzeb i możliwości

podopiecznych. Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura Ayture-Scheele Z.: Origami - sztuka składania papieru. Wyd. ŚK, Warszawa 1994 Bettelheim B.: Cudowna i pożyteczna. O znaczeniu i wartościach baśni. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985 Bissinger-Ćwierz U.: Animacja muzyczna w pedagogice zabawy. „Grupa i Zabawa”, 2001, nr 2 Bissinger-Ćwirz U.: Muzyczna pedagogika zabawy w pracy z grupą. KLANZA, Lublin 2002 Borecka I.: Biblioterapia: terapia i praktyka. SBP, Poznań 2001 Dewhurst-Maddock O.: Terapia dźwiękiem. Jak osiągnąć zdrowie poprzez muzykę i śpiew. Studio Astropsychologii, Białystok 2001 Gimbel T.: Terapia kolorami. Studio Astropsychologii, Białystok 2001 Konieczna E. J.: Arteterapia w teorii i praktyce. Impuls, Kraków 2003 Kott T.: Zajęcia pozalekcyjne i terapia zajęciowa z osobami o obniżonej sprawności umysłowej. WAPS, Warszawa 2005 Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej, Interart, Warszawa 1996 Mertz B.A.: Kolory, charakter i przeznaczenie. Wyd. J & BF, Warszawa 1996 Metera A.: Muzykoterapia, Muzyka w medycynie i edukacji. Metronom, Leszno 2002 Paul-Caval!ier F.J.: Wizualizacja. REBIS, Warszawa 2005 Pilch T., Lepalczyk I.: Pedagogika społeczna: człowiek w zmieniającym się świecie. Żak, Warszawa 1993 Roine E.: Psychodrama. Kontakt, Opole 1994 Skorek E. M.: Terapia pedagogiczna. Impuls, Kraków 2004 Sroka M.: Malowanie jako terapia. W: „Tematy„ 1995 nr 3 Szulc W.: Sztuka i terapia. Centrum MDNŚSM, Warszawa 1993 Wiszniewski M.: Uzdrawiający taniec. Terapeutyczne zastosowanie ruchu i tańca. Studio Astropsychologii, Białystok 2003 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

86

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − nawiązać kontakt z członkami grupy, − wyrazić indywidualne sądy, oceny i emocje, − wyeliminować zakłócenia w procesie porozumiewania się, − rozpoznać zachowania asertywne, agresywne i uległe, − zachować się asertywnie, w sytuacji nacisku i manipulacji, − dokonać autoprezentacji, − porozumieć się bez barier komunikacyjnych, − przeprowadzić negocjacje, − określić strukturę organizacyjną i oferty usług wybranych placówek

pomocy społecznej, − zanalizować cele i zadania realizowane w placówce pomocy

społecznej, − posłużyć się dokumentacją obowiązującą w placówce pomocy

społecznej, − określić zakres obowiązków i warunki pracy opiekuna, − nawiązać kontakt z podopiecznymi wybranych placówek pomocy

społecznej, − rozpoznać rodzaj prowadzonej rehabilitacji, − przyjąć postawę opiekuńczości, zrozumienia i odpowiedzialności za

podopiecznego, − sformułować diagnozę - ocenę sytuacji podopiecznego, − dobrać metody pracy do indywidualnych potrzeb i możliwości

podopiecznych, − zaoferować różne formy pomocy podopiecznemu, − podjąć współpracę z zespołem terapeutyczno - opiekuńczym, − zastosować przepisy prawa dotyczące pomocy społecznej, − wykonać zadania zgodnie z zasadami etyki, − zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące

w placówce pomocy społecznej, − skorzystać z literatury zawodowej oraz innych źródeł informacji.

87

Materiał nauczania 1. Umiejętności interpersonalne Otwartość i zaufanie

Ćwiczenia: • Nawiązywanie kontaktów w grupie. • Opisywanie samego siebie. • Nadawanie i odbieranie informacji zwrotnych. • Odkrywanie wzorów zachowań interpersonalnych. • Budowanie interpersonalnego zaufania. Wyrażanie uczuć i myśli

Ćwiczenia: • Wyrażanie uczuć werbalne i niewerbalne. • Opisywanie uczuć. • Sprawdzanie odbioru cudzych uczuć. • Wyrażanie uczuć. Pomaganie i akceptacja

Ćwiczenia: • Stosowanie technik aktywnego słuchania i odpowiadania. • Rozpoznawanie swoich mocnych stron. • Niewerbalne wyrażanie akceptacji. Rozwiązywanie problemów

Ćwiczenia: • Określanie celów. • Wzmacnianie przymiotów innego człowieka. • Dobieranie w zespole metod rozwiązania problemów. • Rozwiązywanie problemów i konfliktów interpersonalnych. Komunikacja werbalna i niewerbalna

Ćwiczenia: • Analizowanie pierwszego wrażenia w procesie komunikacji. • Rozpoznawanie intencji rozmówcy na podstawie sygnałów

niewerbalnych. • Stosowanie technik wywierania wpływu. • Słuchanie i zbieranie informacji od rozmówcy.

88

Trening asertywności

Ćwiczenia: • Obrona swoich praw w sytuacjach społecznych. • Asertywne przyjmowanie ocen. • Reagowanie na krytykę i atak. • Wyrażanie uczuć pozytywnych i negatywnych. • Wyrażanie własnych opinii i przekonań. • Autoprezentacja. Negocjacje

Ćwiczenia: • Charakteryzowanie procesu negocjacyjnego. • Dobieranie metod negocjacji. • Symulowanie negocjacji. 2. Opieka w placówkach pomocy społecznej świadczących pomoc instytucjonalną i środowiskową Zapoznanie uczniów ze specyfiką instytucji i organizacji świadczących pomoc instytucjonalną w środowisku lokalnym. Zapoznanie ze strukturą organizacyjną, zadaniami placówek pomocy społecznej oraz formami pracy. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących w placówce. Analiza dokumentacji obowiązującej w placówce pomocy społecznej. Analiza aktów prawnych regulujących działalność placówek pomocy społecznej. Określenie form pomocy, opieki i rehabilitacji realizowanych w placówkach pomocy społecznej. Zapoznanie z zakresem obowiązków i warunkami pracy opiekuna. Nawiązanie kontaktu z podopiecznymi. Wykonywanie zadań opiekuna na rzecz podopiecznych placówek pomocy społecznej. Uwagi o realizacji

Zajęcia praktyczne powinny być prowadzone w I, II, III i IV semestrze nauki w szkole. Celem zajęć praktycznych jest zapoznanie uczniów z zasadami funkcjonowania i zadaniami placówek pomocy społecznej oraz kształtowanie umiejętności niezbędnych do realizacji zadań opiekuna. Ponadto zajęcia praktyczne umożliwiają zdobycie doświadczeń przydatnych w przyszłej pracy zawodowej oraz wdrożenie

89

się do samodzielnego działania. Program nauczania zajęć praktycznych powinien być realizowany w korelacji z przedmiotami, jak np.: Elementy psychologii, Pedagogika specjalna, Wybrane zagadnienia rehabilitacji.

W I semestrze proponuje się przeznaczyć 28 godzin na kształtowanie umiejętności interpersonalnych w celu integracji uczniów w zespole. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów w grupie, wyrażania uczuć, stosowania technik aktywnego słuchania, negocjowania i rozwiązywania konfliktów.

Umiejętności nabyte podczas treningu integracyjnego stanowią niezbędny element pełnienia roli zawodowej przez opiekuna. Sprzyjają budowie wzajemnych związków z innymi ludźmi opartych na zaufaniu, zrozumieniu i ułatwiają konstruktywne rozwiązywanie sytuacji problemowych. Zajęcia powinny odbywać się w pracowni zajęć integracyjnych. Powinny być prowadzone w grupie obejmującej całą klasę i realizowane przez specjalistów uprawnionych do prowadzenia tego typu zajęć.

Lp. Miejsce zajęć praktycznych Orientacyjna liczba godzin

1. Pracownia treningu integracyjnego 28 2. Domy Pomocy Społecznej 60 3. Dzienne Domy Pomocy Społecznej 60 4. Środowiskowe Domy Samopomocy 60 5. Warsztaty Terapii Zajęciowej 28 6. Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze 36 7. Ośrodki Adaptacyjne 28 8. Fundacje i Stowarzyszenia 36 9. Centrum Usług Socjalnych 38 10. Ośrodki Wsparcia 40 11. Hospicja dla dzieci i dla dorosłych 20 12. Oddział rehabilitacji w szpitalu 14 Razem 448

Podane w tabeli rodzaje instytucji oraz liczby godzin mają charakter orientacyjny. Wybór miejsca zajęć praktycznych zależy od istniejących w regionie placówek pomocy społecznej.

Zajęcia praktyczne powinny odbywać się w grupach liczących 8-10 osób pod nadzorem nauczyciela. Uczniowie powinni być zapoznani z programem i harmonogramem zajęć praktycznych oraz z przepisami i regulaminem obowiązującym w placówce pomocy społecznej.

Przed przystąpieniem ucznia do wykonywania zaplanowanych zadań należy przeprowadzić instruktaż wstępny oraz pokaz zaplanowanych czynności. Nauczyciel powinien obserwować pracę ucznia i korygować popełniane przez niego błędy oraz umożliwić mu powtórzenie najtrudniejszych elementów. Należy również zapewnić uczniom

90

możliwość wykonania wszystkich ćwiczeń zaplanowanych w programie zajęć praktycznych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie na podstawie ustalonych kryteriów. Przed rozpoczęciem zajęć należy sprawdzić merytoryczne przygotowanie uczniów do wykonywania ćwiczeń praktycznych. Umiejętności praktyczne należy sprawdzać poprzez obserwację czynności wykonywanych przez ucznia podczas ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwracać uwagę na umiejętności: − nawiązywania kontaktów z podopiecznymi, − rozpoznawania problemów podopiecznego, − dobierania metod rozwiązywania problemów, − określenia roli opiekuna w strukturze organizacyjnej placówki, − wykonywania zadań zaplanowanych do realizacji na zajęciach

praktycznych, − współpracy i współdziałania w zespole, − samooceny.

Kontrolę poprawności wykonania zadania należy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza oceny. Następnie, według tego samego arkusza, kontroli powinien dokonać nauczyciel oceniając poprawność, jakość i staranność wykonania zadania.

Na zakończenie realizacji programu należy przeprowadzić test praktyczny z zadaniami typu próba pracy. Przedmiotem oceny powinna być również frekwencja na zajęciach praktycznych i aktywność ucznia.

91

PRAKTYKA ZAWODOWA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − określić strukturę organizacyjną i oferty usług wybranych placówek

pomocy społecznej, − nawiązać współpracę z zespołem opiekuńczo – terapeutycznym, − okazać wrażliwość i empatię w kontakcie z podopiecznym, − wykazać postawę opiekuńczości, zrozumienia i odpowiedzialności za

podopiecznego, − podjąć współpracę z różnymi grupami podopiecznych, − rozpoznać potrzeby i problemy podopiecznego, − podjąć działania ułatwiające podopiecznemu adaptację do warunków

życia w domu pomocy społecznej, − zaplanować działania opiekuńcze, terapeutyczne i rehabilitacyjne

uwzględniające stan psychofizyczny podopiecznego. − zrealizować zaplanowane działania opiekuńcze, terapeutyczne

i rehabilitacyjne, − zaktywizować podopiecznego uwzględniając jego możliwości,

zainteresowania i potrzeby, − podjąć działania zmierzające do integracji podopiecznego z rodziną

i społecznością lokalną, − udokumentować podejmowane działania i wykonywane zabiegi, − ocenić efektywność podejmowanych działań, − przyjąć odpowiedzialność za podejmowane działania, − wykonać zbiegi higieniczno-pielęgnacyjne zgodnie z przepisami

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisami sanitarno-epidemiologicznymi,

− dochować tajemnicy zawodowej. Materiał nauczania 1. Opieka w placówkach pomocy społecznej (dziennego pobytu) Organizowanie pracy opiekuńczej w domu dziennego pobytu. Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktu z podopiecznymi. Diagnozowanie potrzeb i problemów podopiecznych. Planowanie działań opiekuńczych. Tworzenie podopiecznym warunków do zachowań prozdrowotnych. Prowadzenie działalności profilaktycznej. Organizowanie działań zapewniających integrację podopiecznych ze środowiskiem lokalnym.

92

Oferowanie podopiecznym różnych form spędzania czasu wolnego. Prowadzenie terapii zajęciowej. Pomaganie osobom niepełnosprawnym w korzystaniu z programów rehabilitacyjnych. Udzielanie pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia. Ewaluacja podejmowanych działań. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej podczas wykonywania zadań zawodowych. Wykorzystanie techniki komputerowej w planowaniu i dokumentowaniu działalności opiekuńczej. 2. Opieka w domach pomocy społecznej (stałego pobytu) Zapoznanie uczniów ze strukturą organizacyjną domu pomocy społecznej. Zapoznanie ze źródłami finansowania placówki oraz formami świadczonych usług. Poznanie procedury przyjęcia podopiecznego do instytucji pomocy społecznej. Analiza obowiązującej dokumentacji. Zapoznanie się z zadaniami zespołu opiekuńczo – terapeutycznego. Określanie obowiązków i zadań opiekuna w domu pomocy społecznej. Nawiązanie kontaktu z podopiecznym i jego rodziną. Zbieranie danych o stanie psychofizycznym podopiecznych. Rozpoznawanie potrzeb i problemów podopiecznych. Planowanie i realizacja działań opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych z uwzględnieniem stanu zdrowia i możliwości podopiecznych. Wykonywanie zabiegów higieniczno – pielęgnacyjnych. Prowadzenie profilaktyki powikłań wynikających z ograniczenia sprawności podopiecznych. Stosowanie przepisów bhp i reżimu sanitarno – epidemiologicznego. Doskonalenie własnego warsztatu pracy z podopiecznym. Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu praktyki zawodowej jest zapoznanie uczniów z zasadami funkcjonowania i zadaniami placówek pomocy społecznej, doskonalenie umiejętności komunikowania się, rozpoznawania potrzeb i problemów, sprawowania opieki oraz motywowania podopiecznych do aktywności życiowej.

Program praktyki zawodowej może być realizowany w II i IV semestrze - po 4 tygodnie. Praktyka zawodowa może odbywać się w placówkach pomocy społecznej, takich jak: dom małego dziecka, hospicjum dla dzieci, dom pomocy społecznej (całodobowy lub dzienny)

93

dla dzieci i dla dorosłych, warsztaty terapii zajęciowej, ośrodki wsparcia dla rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym, specjalistyczny dom pomocy społecznej, środowiskowy dom samopomocy, oddział rehabilitacji w szpitalu, hospicjum dla dorosłych.

Wyboru miejsca praktyki dokonuje uczeń w porozumieniu z nauczycielem odpowiedzialnym za organizację praktyki. Przed przystąpieniem do wykonywania zadań należy zapoznać uczniów z programem i harmonogramem praktyki oraz z przepisami bhp i regulaminem obowiązującym w placówce pomocy społecznej.

Podczas realizacji programu uczeń powinien uczestniczyć w planowaniu i organizowaniu pracy opiekuna zgodnie z systemem pracy domu pomocy społecznej. Wykonując zadania uczeń powinien wykazać się inicjatywą, samodzielnością i obowiązkowością oraz umiejętnością twórczego myślenia i rozwiązywania problemów.

Praktyka zawodowa powinna być prowadzona w 6 – 8 osobowych grupach uczniów. Opiekun praktyki powinien obserwować pracę uczniów, pomagać im w sytuacjach trudnych i stwarzać możliwości wykonania wszystkich zadań zaplanowanych w programie praktyki. Podczas realizacji programu należy kształtować pożądane w pracy opiekuna postawy: − odpowiedzialności za pracę i podejmowane decyzje, − zdyscyplinowania i gotowości do stałego rozwoju, − wrażliwości na cierpienie drugiego człowieka, − aktywności i samodzielności w działaniu, − przestrzegania tajemnicy zawodowej, − empatii, − samooceny i samokontroli, − kultury osobistej. Każdy uczeń zobowiązany jest do prowadzenia dzienniczka praktyk, w którym zapisuje sprawozdanie z przebiegu praktyki.



1. Opieka w placówkach pomocy społecznej (dziennego pobytu) 140

2. Opieka w domach pomocy społecznej (stałego pobytu) 140 Razem 280

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki placówki pomocy społecznej.

94


Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno odbywać się systematycznie na podstawie ustalonych kryteriów. Sprawdzanie umiejętności praktycznych powinno odbywać się poprzez obserwację czynności i zachowania uczniów podczas wykonywania zadań zawodowych. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na: − wykonywanie czynności i zadań zawodowych zgodnie

z obowiązującymi procedurami, − komunikowanie się z podopiecznymi i współdziałanie w zespole, − dbanie o higienę osobistą i otoczenia podopiecznego, − samodzielność w podejmowaniu decyzji, − podejmowanie inicjatyw ułatwiających osobie starszej udział w życiu

społecznym, − współpracę z pracownikami ochrony zdrowia w zakresie

podstawowej opieki zdrowotnej, − jakość wykonanej pracy, − przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Przedmiotem oceny powinna być również postawa zawodowa ucznia: − poczucie odpowiedzialności za podopiecznego, − aktywność, zdyscyplinowanie, − gotowość udzielania pomocy, − postępowanie zgodne z zasadami etyki.

Opiekun praktyki zawodowej powinien wpisać w dzienniczku praktyk opinię o pracy i postępach ucznia oraz ocenę końcową.

95

Documents

PROGRAM NAUCZANIA OPIEKUN W DOMU POMOCY …pliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/OPIEKUN_W_DOMU_POMOCY... · Metody badawcze w psychologii (obserwacja, metody eksperymentalne,