Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
PROGRAM PRAC
KONSERWATORSKICH NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA
Z RODZINĄ Z CMENTARZA ŁYCZAKOWSKIEGO WE LWOWIE
Program opracowała: mgr Paula Musiał
2019-04-25
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 2 z 18
Spis treści
I. DANE PRZED ROZPOCZĘCIEM PRAC ......................................................................... 3
A. IDENTYFIKACJA OBIEKTU ......................................................................................... 3
B. DANE DOTYCZĄCE WYKONAWCÓW ....................................................................... 3
C. DANE DOTYCZĄCE PROGRAMU ................................................................................ 3
II. PRZEDMIOT PRAC .......................................................................................................... 3
III. OPIS OBIEKTU .............................................................................................................. 4
IV. ZAGADNIENIA KONSERWATORSKIE ..................................................................... 4
A. BUDOWA TECHNOLOGICZNA ................................................................................. 4
B. STAN ZACHOWANIA .................................................................................................. 5
V. WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE ......................................................... 6
VI. PROGRAM PRAC .......................................................................................................... 8
VII. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA .................................................................... 11
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 3 z 18
I. DANE PRZED ROZPOCZĘCIEM PRAC
A. IDENTYFIKACJA OBIEKTU
- obiekt: NAGROBEK EDMUNDA ZYCHOWICZA I RODZINY
- czas powstania: około 1924 rok
- właściciel/użytkownik: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie
B. DANE DOTYCZĄCE WYKONAWCÓW
Wykonawca programu: mgr Paula Musiał
C. DANE DOTYCZĄCE PROGRAMU
Opis: 8 stron dokumentacji opisowej, formatu A4;
Dokumentacja fotograficzna: 8 fotografii barwnych
II. PRZEDMIOT PRAC
Przedmiotem prac jest nagrobek Edmunda Zychowicza zmarłego w 1924 roku,
pochowanego wraz z rodziną, znajdujący się na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
Prace obejmują konserwację wszystkich elementów nagrobka kamiennego. Głównym
założeniem prowadzonych prac jest przywrócenie walorów technicznych i estetycznych.
Zakres prac konserwatorskich obejmuje:
dokumentację konserwatorską: pisemną i fotograficzną;
zdemontowanie fragmentu lub w razie potrzeby całego nagrobka;
oczyszczenie wszystkich powierzchni – elementów nagrobka;
oczyszczenie elementów metalowych;
rekonstrukcję kolucha;
rekonstrukcja krzyża zwieńczającego nagrobek;
impregnację wzmacniającą;
zabezpieczenie powierzchni metalowych;
uzupełnienie ubytków masami sztucznego kamienia oraz poprzez
taszlowanie/flekowaniem;
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 4 z 18
usunięcie roślinności wyrastającej w miejscu nagrobka – niszczącej nagrobek;
sklejenie i osadzenie na nowo poszczególnych elementów nagrobka zgodnie
z oryginałem;
scalenie łączeń poszczególnych cokołów poprzez wykonanie spoin dopasowanych
kolorystycznie i fakturalnie do kamienia.
III. OPIS OBIEKTU
Nagrobek ma scaloną, jednolitą i symetryczną formę architektoniczną. Jest to
nagrobek monumentalny, stanowiący pomnik upamiętniający Edmunda Zychowicza i jego
rodzinę.
Wykonany został z połącznie piaskowca z wapieniem. Centralną jego część stanowi
jednolita monumentalna bryła z inskrypcjami na przedniej ścianie i jednej z bocznych od
strony drogi. Dodatkowo przednia ściana posiada płytę z żeliwnym koluchem, zamykającą
i umożliwiającą dostęp do miejsca pochówku.
Nagrobek ma surową, architektoniczną formę z delikatnymi symbolicznymi
ozdobami. Na gzymsie wykonany został ornament oczkowy, zaś zwieńczenie od przedniej
strony zdobi niewielki wieniec, a boczne ściany skrzyżowane liście akantu.
IV. ZAGADNIENIA KONSERWATORSKIE
A. BUDOWA TECHNOLOGICZNA
Nagrobek wykonany został z połączenia piaskowca i wapienia. Monumentalna bryła
nagrobka wyróżnia się swoją surowością i prostą formą.
Całość została wykonana zgodnie ze sztuką kamieniarską przy użyciu
specjalistycznych dłut. Powierzchnia kamienia została dokładnie opracowana, a rysunek
formy rzeźbiarskiej odpowiednio wyprowadzony.
Poszczególne elementy nagrobka zostały ułożone odpowiednio względem siebie na
wykonanej kamiennej podstawie bezpośrednio na ziemi. Podstawa ta jednak obecnie jest nie
widoczna. Całość została ze sobą scalona przy użyciu zaprawy wapienno-piaskowej.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 5 z 18
B. STAN ZACHOWANIA
Ogólny stan zachowania poszczególnych elementów nagrobka można uznać za
nienajgorszy. Struktura kamienia jest w dobrym stanie w niewielu miejscach widoczne są
ubytki, jednakże widoczny jest na głównych ścianach nagrobka (przedniej i bocznej od alejki)
niekorzystny wpływ czynników zewnętrznych. Dodatkowo, na poszczególne elementy
nagrobka oddziałuje wysoka roślinność, która jest obecnie najniebezpieczniejszym czynnik
działającym destrukcyjnie na nagrobek.
Powierzchnię nagrobka pokrywa niewielka grubość „fałszywej” patyny oraz
mikroorganizmy, które stopniowo wpływają niekorzystnie nie tylko na estetykę obiektu, ale
również na jego stan zachowania. „Fałszywa” patyna oraz grzyby, mchy i porosty niszczą
wierzchnią warstwę kamienia, a zarazem oryginalną i najcenniejszą powłokę opracowaną
przez samego artystę. Dodatkowo osłabiają strukturę kamienia i powodują jego osypywanie
się, co można zaobserwować na poszczególnych elementach nagrobka, zwłaszcza na gzymsie.
Na powierzchni kamienia, a zwłaszcza na płycie z koluchem można zaobserwować
również szkodliwy wpływ podciągania kapilarnego wód gruntowych i zawartej w nich soli.
Na powierzchni płyty można zaobserwować skrystalizowaną sól, która przyczynia się do
degradacji nie tylko wierzchniej warstwy kamienia, ale i jego głębszych struktur, co może
przyczynić się do rozwarstwiania i osypywania się poszczególnych elementów.
Szkodliwy wpływ soli oraz czynników atmosferycznych można również
zaobserwować na bocznej ścianie nagrobka z inskrypcjami, które w wyniku degradacji
w znacznym stopniu stały się nieczytelne. Powierzchnia kamienia na tyle się osypała, że litery
wręcz zacierają się i w wielu miejscach słowa stały się niemożliwe do odczytania.
Jednakże pomimo szkodliwych wpływów tych czynników, największe zniszczenia
powoduje wysoka roślinność, która wyrasta pomiędzy elementami nagrobka, powodując ich
przemieszczanie się względem siebie, a także w wyniku wzrostu rozsadza elementy
powodując ubytki na krawędziach. Nie wiadomo dokładnie skąd wyrasta roślinność, czy
z ziemi i rośnie przez całą wysokość nagrobka, czy też rośnie wyłącznie pomiędzy ciosami
w górnej partii nagrobka. Zniszczenia wywołane przez roślinność mogą być większe od
wewnętrznej strony nagrobka, wywołane przez pnące się gałęzie oraz wrastające korzenie,
które rozsadzają poszczególne ciosy, osłabiając nie tylko kamień, ale całą konstrukcje
nagrobka.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 6 z 18
V. WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE
Pracom konserwatorskim poddany zostanie nagrobek Edmunda Zychowicza zmarłego
w 1924 roku, pochowanego wraz z rodziną, znajdujący się na cmentarzu Łyczakowskim we
Lwowie.
Głównym założeniem prac konserwatorskich będzie dokładne przeprowadzenie zabiegów
mających na celu odzyskanie właściwości technicznych, a także dawnych walorów
estetycznych i plastycznych. Konieczne jest zatrzymanie przyczyn powstałych zniszczeń
i zabezpieczenie obiektu przed dalszym rozwijaniem się procesów degradacyjnych. Proces ten
obejmuje zarówno prace o charakterze technicznym jak i konserwację estetyczną.
Przeprowadzone zabiegi powinny być wykonane zgodnie ze sztuką konserwatorską.
Ważnym czynnikiem prac konserwatorskich powinno być dokładne przebadanie
i przeanalizowanie przyczyn zniszczeń zabytkowej struktury nagrobka i powstrzymanie
w miarę możliwości tych procesów. Technika i technologia prac powinna zostać dokładnie
dobrana po wykonaniu szczegółowej analizy stanu zachowania obiektu. Prace
konserwatorskie powinno wykonać się przy zastosowaniu odpowiednio dobranych
materiałów. Proponuje się zastosowanie preparatów firmy Remmers oraz tradycyjnych
materiałów w zależności od potrzeb i stanu obiektu.
Prace przy obiekcie powinny zostać rozpoczęte od wykonania szczegółowej dokumentacji
fotograficznej, a następnie opisania poszczególnych elementów i rozebrania górnej części lub
całego nagrobka. Podpisy powinny być tak wykonane, aby ułatwiły ponowne złożenie
z dokładnym umiejscowieniem każdego elementu zgodnie z oryginałem. Całościowe
rozebranie nagrobka uzależnione jest od stanu zachowania i miejsca wyrastania wysokiej
roślinności, w przypadku dużych zniszczeń i głęboko sięgających korzeni, należy rozebrać
cały nagrobek, tak, aby można było usunąć całą roślinność i wyrządzone przez nią
zniszczenia.
Następnie należy dokładnie oczyścić całą powierzchnię nagrobka z: zabrudzeń,
„fałszywej” patyny, grzybów, mchów, porostów itp.. Należy również pamiętać o dokładnym
oczyszczeniu wszystkich płaszczyzn z pozostałości klejów (zapraw) oraz mas
uzupełniających ubytki. Po oczyszczeniu istotne jest odsolenie poszczególnych elementów
nagrobka, zwłaszcza dolnych cokołów oraz ścian z inskrypcjami, na których widoczne są
przebarwienia oraz skrystalizowane warstwy soli. W tym celu najlepiej zastosować metodę
migracji soli do rozszerzonego środowiska. Należy namoczyć powierzchnię kamienia
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 7 z 18
i dokładnie pokryć okładami z ligniny nasączonej wodą destylowaną. Sposób i precyzja
nałożenia okładów jest bardzo istotna. Każdy okład musi dokładnie przylegać do powierzchni
kamienia, tak aby sól krystalizowała w ligninie, a nie na powierzchni kamienia. Okłady
pozostawia się aż do wyschnięcia, jeśli na powierzchni ligniny pojawiły się liczne
przebarwienia zaleca się ponowienie zabiegu, aby dokładnie oczyścić strukturę kamienia
z soli. W między czasie gdy nałożone są okłady na płytę zamykającą dostęp do miejsca
pochówku należy dodatkowo zabezpieczyć powierzchnię warstwą kartonu, aby oczyścić
kolucho z zabrudzeń i korozji. W tym celu należy nałożyć preparat zatrzymujący proces
korozji (odrdzewiacz), następnie po upływie okresu działania preparatu proponuje się
zastosowanie mikropiaskarki do precyzyjnego doczyszczenia powierzchni kolucha. Po
usunięciu produktów korozji należy ponownie zastosować odrdzewiacz w celu dokładnego
usunięcia mikro ognisk korozji. Następnie należy pokryć całą powierzchnię minią w celu
zabezpieczenia powierzchni przed ponownym rozwijaniem się tlenków żelaza. Na koniec
zaleca się zastosowanie lakieru antykorozyjnego o barwie ciemnego grafitu, co dodatkowo
zabezpieczy powierzchnię metalu. Jednakże należy również wziąć pod uwagę zdemontowanie
kolucha, gdyż na płycie zachowane są ślady po dwóch pierwotnych koluchach, które były
równomiernie rozłożone po bokach płyty. Należy zwrócić uwagę czy nie pozostawione
zostały trzpienie po niezachowanych koluchach. W przypadku podjęcia decyzji na komisji
konserwatorskiej o rekonstruowaniu drugiego kolucha, należy wykonać je na podstawie
obecnie zachowanego.
Po oczyszczeniu i odsoleniu elementów nagrobka zaleca się dokładne ocenienie stanu
zachowania poszczególnych elementów i w razie konieczności wykonanie impregnacji
wzmacniającej strukturę kamienia. Taką impregnację najlepiej wykonać metodą kąpieli,
jednakże przy elementach o większych rozmiarach dopuszczalna jest również metoda
powlekania. Po dokładnym nasączeniu poszczególnych elementów należy dokładnie
i szczelnie zabezpieczyć wszystkie elementy folią, aby ograniczyć odparowywanie
rozpuszczalnika, co przedłuży działanie impregnatu i umożliwi jego dostanie się do głębszych
warstw kamienia.
Kolejnym istotnym etapem jest dobranie odpowiedniej masy sztucznego kamienia pod
względem kolorystycznym jak i fakturalnym. Każde z uzupełnień powinno być dokładnie
opracowane, tak aby odpowiadało formą i fakturą do oryginału. Bardzo ważnym etapem jest
również dokładne przeanalizowanie inskrypcji znajdujących się na bocznej ścianie nagrobka
od strony drogi. Z powodu powstałych zniszczeń na powierzchni kamienia inskrypcje
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 8 z 18
w znacznym stopniu stały się mało wyraźne, w wielu miejscach wręcz nieczytelne. Po
odczytaniu i udokumentowaniu inskrypcji istotne jest ich uczytelnienie, poprzez pogłębienie
liter zgodnie z zachowanym rysunkiem.
Ważnym etapem będzie również kwerenda w archiwum cmentarza, podczas której będą
szukane dokumenty nagrobka, w celu znalezienie dokumentacji rysunkowej lub
fotograficznej, na której byłby ukazany wygląd nagrobka z zachowanym zwieńczeniem.
Prawdopodobnie na zachowanej bazie na środku nagrobka znajdował się krzyż, który warto
byłoby zrekonstruować.
Podczas prowadzenia zabiegów przy nagrobku należy również pamiętać o terenie wokół
nagrobka i ewentualnie pod nagrobkiem, w przypadku jego całościowego rozebrania. Należy
wyrównać teren dopasowując poziom gruntu do dolnych cokołów, podczas równania należy
również usunąć wyższą roślinność, aby w przyszłości rozrastając się nie zagrażała
znajdującym się w pobliżu grobowcom.
Po opracowaniu terenu należy ponownie złożyć nagrobek zgodnie z wykonanymi
opisami. Do scalenia elementów należy zastosować odpowiednio dobraną zaprawę, podobnie
jak do wykonania spoin. Zaprawa do spoin powinna być dobrana pod względem koloru
i gradacji ziarna do kamienia.
VI. PROGRAM PRAC
Czynności dotyczące całego obiektu:
wykonanie dokumentacji konserwatorskiej – opisowej i fotograficznej;
zdemontowanie nagrobka – proponuje się zdemontowanie górnej części nagrobka
i ocenienie stanu zachowania i przeanalizowanie miejsca wyrastania wysokiej
roślinności oraz zasięgu korzeni, w razie potrzeby wykonać demontaż całego
nagrobka;
usunięcie roślinności z nagrobka i wyrastających młodych wysokopiennych roślin
wokół nagrobka (w najbliższym otoczeniu);
wyrównanie terenu wokół nagrobka, w celu odsłonięcia dolnych cokołów;
zmontowanie nagrobka na nowo zgodnie z oryginałem.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 9 z 18
Konserwacja elementów kamiennych:
oczyszczenie powierzchni wszystkich elementów z zabrudzeń, „fałszywej” patyny,
grzybów, mchów i porostów – proponuje się zastosowanie okładów z kwaśnego
węglanu amonu, pastę Arte Mundi typ 3, dopuszcza się doczyszczenie mechaniczne,
np. mikropiaskarką;
odsolenie powierzchni kamienia metodą migracji soli do rozszerzonego środowiska –
proponuje się zastosowanie pulpy z ligniny lub ligniny nasączonej wodą destylowaną;
impregnacja wzmacniająca – proponuje się do tego zastosowanie preparatu KSE 100,
KSE 300 i w miejscach największej degradacji dodatkowo należy zastosować KSE
500. Preparaty te, powinny zostać zastosowane w odpowiedniej kolejności 100, 300,
500 – w celu uzyskania jak najlepszego wzmocnienia struktury impregnowanych
materiałów;
podklejenie odspojonych elementów – proponuje się do tego celu zastosowanie
iniekcyjnej żywic epoksydowych Injektionsharz 100 firmy Remmers, jest to żywica
o niewielkiej lepkości i długim czasie wiązania, co umożliwi głęboką penetrację kleju
i dokładniejsze klejenie;
uzupełnienie ubytków masami sztucznego kamienia – proponowane są masy
Restauriermörtel oraz Restauriermörtel SK firmy Remmers, odpowiednio dobrane
gradacją kruszywa i kolorystyką do kamienia;
uczytelnienie i zrekonstruowanie inskrypcji zgodnie z zachowanym rysunkiem liter;
rekonstrukcja krzyża zwieńczającego nagrobek – rekonstrukcja powinna zostać
wykonana wyłącznie na podstawie znalezionych dokumentacji podczas kwerendy
w archiwum cmentarza – do wykonania rekonstrukcji proponuje się zastosowanie
kamienia, dopasowanego do całości;
osadzenie wszystkich elementów nagrobka zgodnie z oryginałem – proponuje się
wykonanie scalenia elementów przy użyciu zaprawy wapienno-piaskowej;
wykonanie spoin – proponuje się zastosowanie tej samej masy co do uzupełnień.
Konserwacja elementów metalowych:
wstępne oczyszczenie powierzchni metalu z korozji – proponuje się pokrycie całej
powierzchni preparatek odrdzewiającym;
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 10 z 18
oczyszczenie powierzchni z produktów korozji – proponuje się zastosowanie metody
strumieniowo-ściernej przy zastosowaniu mikropiaskarki z użyciem drobnego
kruszywa kwarcowego;
doczyszczenie powierzchni z korozji – proponuje się ponowne zastosowanie preparatu
odrdzewiającego, w celu usunięcia mikro-ognisk korozji;
zabezpieczenie powierzchni przed działaniem wilgoci – proponuje się zastosowanie
mini, która dokładnie pokryje i zabezpieczy całą powierzchnię metalu;
pomalowanie powierzchni lakierem antykorozyjnym – proponuje się zastosowanie
lakieru firmy Hameraid w kolorze ciemnego grafitu;
zrekonstruowanie kolucha – proponuje się wykonanie rekonstrukcji drugiego kolucha.
Na podstawie zachowanych śladów na płycie wiadomo, że pierwotnie były
zamocowane dwa kolucha po bokach płyty. W przypadku rekonstrukcji, obecne
kolucho należy zdemontować i na jego wzór wykonać drugie. W widocznych
miejscach na nowo zamocować oba kolucha.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 11 z 18
VII. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA
Fot. 1. Lwów, Cmentarz Łyczakowski, Nagrobek Edmunda Zychowicza, pochowanego wraz
z rodziną. Widok ogólny od przodu na cały nagrobek. Widoczne przebarwienia, grzyby
i „fałszywa” patyna pokrywająca powierzchnię kamienia oraz zasolenia. Stan przed
konserwacją.
Fot. Paula Musiał, marzec 2019 r.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 12 z 18
Fot. 2. Lwów, Cmentarz Łyczakowski, Nagrobek Edmunda Zychowicza, pochowanego wraz
z rodziną. Widok ogólny od boku (od alejki) na cały nagrobek. Widoczne przebarwienia,
grzyby, zasolenia i „fałszywa” patyna pokrywająca powierzchnię kamienia oraz nieczytelną
inskrypcję. Stan przed konserwacją.
Fot. Paula Musiał, marzec 2019 r.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 13 z 18
Fot. 3. Lwów, Cmentarz Łyczakowski, Nagrobek Edmunda Zychowicza, pochowanego wraz
z rodziną. Widok ogólny od boku na cały nagrobek. Widoczne przebarwienia, grzyby
i „fałszywa” patyna pokrywająca powierzchnię kamienia. Stan przed konserwacją.
Fot. Paula Musiał, marzec 2019 r.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 14 z 18
Fot. 4. Lwów, Cmentarz Łyczakowski, Nagrobek Edmunda Zychowicza, pochowanego wraz
z rodziną. Widok ogólny od tyłu na cały nagrobek. Widoczne przebarwienia, grzyby
i „fałszywa” patyna pokrywająca powierzchnię kamienia. Stan przed konserwacją.
Fot. Paula Musiał, marzec 2019 r.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 15 z 18
Fot. 5. Lwów, Cmentarz Łyczakowski, Nagrobek Edmunda Zychowicza, pochowanego wraz
z rodziną. Widok na płytę umożliwiającą dostęp do miejsca pochówku.. Widoczne
przebarwienia, „fałszywa” patyna i zasolenia pokrywająca powierzchnię kamienia oraz
zachowane ślady po pierwotnym ułożeniu koluch. Stan przed konserwacją.
Fot. Paula Musiał, marzec 2019 r.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 16 z 18
Fot. 6. Lwów, Cmentarz Łyczakowski, Nagrobek Edmunda Zychowicza, pochowanego wraz
z rodziną. Widok na fragment gzymsu. Widoczna „fałszywa” patyna i nawarstwienia
skrystalizowanej soli pokrywającej powierzchnię kamienia – powstałe zniszczenia wywołane
nawarstwieniami i zaślepnięciem kamienia. Stan przed konserwacją.
Fot. Paula Musiał, marzec 2019 r.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 17 z 18
Fot. 7. Lwów, Cmentarz Łyczakowski, Nagrobek Edmunda Zychowicza, pochowanego wraz
z rodziną. Widok na fragment zwieńczenia nagrobka. Widoczna roślinność wyrastająca
z pomiędzy kamiennych elementów – powodująca przemieszczanie się ich względem siebie.
Stan przed konserwacją.
Fot. Paula Musiał, marzec 2019 r.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
NAGROBKA EDMUNDA ZYCHOWICZA Z RODZINĄ
Strona 18 z 18
Fot. 8. Lwów, Cmentarz Łyczakowski, Nagrobek Edmunda Zychowicza, pochowanego wraz
z rodziną. Widok na fragment ciosu z inskrypcjami. Widoczne liczne uszkodzenia. Stan przed
konserwacją.
Fot. Paula Musiał, marzec 2019 r.