Proje ve Bilimsel Yazımda Etik

Hasan Seçen

ETİK (TDK Sözlük)

1. isim Töre bilimi

2. Çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü

3. Etik bilimi

4. sıfat Ahlaki, ahlakla ilgili 2

ETİK: Ahlakî eylemin bilimi, Ahlak felsefesi

İnsanların ahlaki davranışlarını yönlendiren etmenlerin tarafsız bir şekilde betimlemelerini yapar.

İyi-kötü, doğru-yanlış, adalet-hakkaniyet gibi ahlaki kavramların ne anlama geldiğini sorgular.

İnsanların nasıl ve neye göre davranmaları gerektiğini araştırır.

TÜBA, Bilim Etiği El Kitabı

3

Etik

Özel olarak: Nasıl davranmalıyım?

Genel olarak :Nasıl yaşamalıyız? Sorularına cevap arar.

4

Ahlâk ve etik

Ahlâk, bir toplumun en üst genel davranış standartlarını içerir.

Ahlâk, bireylerin meslekî ve kurumsal rollerinden bağımsız, toplumun tümü için geçerlidir.

Etik ise genel davranış standartları değil, toplumdaki belirli bir mesleğin, işin, kurumun veya grubun davranış standartlarıdır.

D.Resnik, Bilim Etiği

5

Ahlâk ve etik

Ahlâk, yaşadığımız toplumda her zaman ve mekânda 24 saatimizi kuşatır. Ancak toplumdan topluma, zamandan zamana farklılık gösterebilir.

Etik, mesleğe ve alana özgüdür, ancak o meslek ve alan için evrensel kurallar ortaya

koyar.

6

Etik bu anlamda kullanıldığı zaman…

Meslek Etiği

Tıp Etiği

Spor Etiği

Askerlik Etiği

Hukuk Etiği

Medya Etiği

...gibi kavramlar karşımıza çıkar.

7

Bilimin Yöntemi: Lineer olmayan ardışık bir dizi aşama

Bilimsel gerçek/Gözlem/ Sorun

Hipotez/ Yeni Soru

Proje Önerisi

Veri Toplama /Veri Analizi

Yayın

Denetim

Denetim

Denetim

Denetim

8

Bilim Etiğinin iki ana ilkesi

1.Genel ahlâka uygunluk

Bilimsel etik genel ahlâki standartlara aykırı olamaz!

2.Örnek olma rolü

Bir akademisyenin, öğrencisine, asistanına, meslektaşına ve bütün topluma örnek olma sorumluluğu vardır.

9

Bilimde etik tavrın standartları

1. Dürüstlük

2. Dikkat

3. Açıklık

4. Özgürlük

5. Onur payı

6. Eğitim

7. Toplumsal sorumluluk

8. Yasallık

9. Fırsat Eşitliği

10. Karşılıklı Saygı

11. Verimlilik

Bilim Etiği, D. Resnik

10

TÜBİTAK-AYEK Madde 9. Etiğe aykırı davranışlar

a) Uydurma: Hayalî veriler sunmak, rapor etmek veya yayımlamak,

b) Çarpıtma: Değişik sonuç verebilecek şekilde araştırma araç gereçleri, işlemleri veya kayıtlarında değişiklik yapmak veya sonuçları değiştirmek,

c) Aşırma: Başkalarının fikirlerini, yöntemlerini, verilerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerine usulüne uygun atıf yapmadan veya gerektiğinde sahiplerinden izin almadan kendisine aitmiş gibi kullanmak,

3-5 yıl

11

TÜBİTAK-AYEK Madde 9. Etiğe aykırı davranışlar

ç) Tekrar Yayım: Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla yayımlamak veya yayımlamak için girişimde bulunmak,

d) Dilimleme: Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak çok sayıda yayın yapmak veya yayınlamak için girişimde bulunmak,

6 ay-2 yıl

12

TÜBİTAK-AYEK Madde 9. Etiğe aykırı davranışlar

e) Kurum desteği belirtmeme: Desteklenerek yürütülen araştırmaların sonuçlarını içeren sunum veya yayınlarda destek veren kurum veya kuruluşun desteğini belirtmesi gerekirken belirtmemek

Yaptırım: 6 ay-2 yıl

13

TÜBİTAK-AYEK Madde 9. Etiğe aykırı davranışlar

f) Yazarlıktan çıkarma veya onursal yazarlık: Birden fazla araştırmacıyla yapılan araştırmaların sonuçlarının sunum veya yayımında, katkısı bulunanların onayı olmadan isimlerini çıkartmak veya yazarlık sıfatını hak etmeyen yazar veya yazarlar eklemek veya yazar sıralamasını uygun olmayan bir biçimde düzenlemek,

1-3 yıl

14

TÜBİTAK-AYEK Madde 9. Etiğe aykırı davranışlar

g) Kendinden aşırma: Kendi çalışmasından usulüne uygun olarak kaynak göstermeden alıntı yapmak,

3 ay- 1 yıl

15

TÜBİTAK-AYEK Madde 9. Etiğe aykırı davranışlar

ğ) Kaynakları usulsüz ve amaç dışı kullanmak: Kurumca sağlanan kaynakları usulüne ve amacına aykırı bir biçimde kullanmak,

1-3 yıl

16

TÜBİTAK-AYEK Madde 9. Etiğe aykırı davranışlar

h) Danışmanlığı kötüye kullanmak: Hakem, danışman, editör, panelist, moderatör, izleyici, raportör ve benzeri görevleri kötüye kullanmak,

3-5 yıl

17

TÜBİTAK-AYEK Madde 9. Etiğe aykırı davranışlar

i) Kasıtlı olarak asılsız veya dayanaksız olarak etik ihlal iddiasında bulunmak,

3-5 yıl

18

Yeni bir etik ihlal durumunda

Yaptırımlar %50 artırılarak uygulanır.

19

http://www.ithenticate.com/

20

Neleri tarıyor?

>530 önde gelen yayıncının bütün dijital içeriği:

>130 milyon bilimsel makale, review, özet, kitap bölümü, ansiklopedi maddesi

>38 milyar web sayfası

21

Nasıl raporluyor?

22

Aşırmacılık nedir?

Başkalarının fikirlerini, yöntemlerini, verilerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerine usulüne uygun atıf yapmadan veya gerektiğinde sahiplerinden izin almadan kendisine aitmiş gibi kullanmaktır. TÜBİTAK-AYEK

Çok küçük bir düzeyde bile olsa, usulüne uygun kaynak göstermeden metinsel bir materyalin kullanımı <<aşırma>> olarak kabul edilmektedir.

23

Aşırmacılık çeşitleri: Doğrudan aşırma

Kaynak göstermeden:

Büyük harf küçük harf

Öndeki kelimearkaya

Arkadaki kelimeöne

Aşırma engelleme programları yakalar

24

Kaynak göstererek yapılan aşırma

Alıntı işaretleri kullanılmaz veya doğru kullanılmaz

Dipnot kullanılmaz, veya doğru kullanılmaz.

Okuyucu, hangi cümlenin 1. yazara ait olduğunu açıkça anlayamaz.

İntihal engelleme programları yakalar.

25

Başka kelimelerle anlatım

Yazarın fikirlerini başka kelimelerle yazmak (paraphrasing):

Kaynak verilmediği durumda aşırma kapsamında değerlendirilir.

Bir yazarın fikirlerini eleştirmek amacıyla uygulandığında etik açıdan bir sakınca yoktur. Ancak metne hakim olmaması gerekir.

İntihal engelleme programlarında görülmez. Bundan dolayı, aşırmanın en zor belirlenen biçimidir.

26

İki paragraf aşırmanın sonucu

«…Örneğin, yakın zamanda bir makalenin başına geleni hatırlayın; bu makalenin girişindeki iki paragraf başka bir yazarın daha önce yayınlanmış makalesindeki paragraflarla aynı olduğu için dergiden geri çekilmişti….»

M. Roig, Biochemia Medica 2010;20(3):295-300.

27

Kendinden aşırma

Daha önce yayımlanan fikir, metin, veri vb. lerini daha önceden yayımlandığını belirtmeksizin bütün olarak veya kısmen tekrar kullanmak

28

Yayınlanmış makale küçük değişikliklerle başka bir dergiye sunulmuştur. Kolayca anlaşılır.

Kendinden aşırma 1:Tipik tekrar yayın

29

Kendinden aşırma 2: Gizli tekrar yayın

Uyumlu bir şekilde önemli metinsel değişiklikler yapılmıştır

Literatür taraması, tartışma vb önemli bileşenler değiştirilmiştir.

Veri tabloları ve grafiklerin biçimlendirilmesi değiştirilmiştir, böylece farklı bir veri seti ve farklı bir makale görüntüsü verilebilir.

«…Bu suiistimalin ana bileşeni, yeni makalenin eski makaleye referans vermemesi; verse bile, okuyucunun iki makale arasındaki ilişkiyi tam olarak anlayamayacağı bir şekilde vermesidir ki bu da terminolojik olarak gizli tekrar yayımdır…»

M.Roig. a.g.e

30

Dilimleme:

Aynı araştırma örneğinden birçok ölçüm veya ölçüm seti içeren karmaşık bir deney ve araştırmayı içeren araştırma sonuçlarını tek bir yayında yayımlamak yerine, her veri setinin ayrı olarak analiz edilmesi ve yayımlanması

31

Dilimleme hangi durumda etik dışıdır?

Eğer her dilimlenmiş yayın, aynı salamın parçası olan diğer ilişkin yayınlardaki veriler gibi, verilerinin aynı deneyden türetildiğini açıkça ifade etmiyorsa, uygulama etik dışıdır.

32

Projelerde karşılaşılan bazı etik kusurlar

Projeyi, başka projelerden, doktora tezlerinden vb. kaynaklardan aşırma yaparak yazmak.

Kendisi tarafından yayınlanmış/yayına sunulmuş çalışmayı proje olarak sunmak.

Projeyi, değerlendirilme sürecinde TÜBİTAK’ın başka bir grubuna veya başka bir kuruma ya da kendi üniversitesinin BAP’ına sunmak.

Revize projeyi, reddedilen projeye atıf yapmadan küçük değişikliklerle yeni bir proje gibi sunmak.

Çıkar çakışması/çatışması olduğu halde projelerde panelistlik yapmak.

Öğrencinin yüksek lisans/doktora tezinin değiştirmeden proje raporu olarak sunmak.

Hak sahipliği bulunan kişileri (imzalı onayını almadan) yazarlıktan çıkarmak.

Hak etmeyenlere armağan yazarlık vermek.

Proje raporlarında yayınladığı kısmı, yapılacak iş paketleri içinde yazmak.

Hakemlikte gizlilik kurallarını ihlal etmek, hakemliği kurallarına uygun yapmamak.

Projeden türetilen makale, bildiri vb ürünlerde kuruma teşekkür yazmamak.

33

Prof. Dr. Mümtaz Turhan

İlim, hakikî ilim adamına hakikat severliği, dürüstlüğü, objektif ve bîtaraf olmayı öğretmekle, ahlâkî davranışlara temel olarak onları teşvîk eder. İşte bizim ilim ve ölçüye sarılışımızın hikmeti budur.

34

C. P. Snow

Ahlak konusunda da genellikle elimizdeki en sağlam entellektüeller grubu bilim insanlarıdır. Bilimin mayasında bile ahlâkî bir bileşen vardır.

35

Kumandan erik çalarsa…

Beyler örf ve kanuna nasıl riayet ederlerse, halk da aynı şekilde itaat eder. Beyler hangi yoldan giderse, beylerin bu gidişi kulların da yoludur.” YUSUF HAS HACİB

Kumandan bir erik çalarsa, askeri ağacı kökünden söker. Kumandan başkasının sürüsünden izinsiz bir koyun sağarsa, askeri sürüde koyun bırakmaz.” NUŞİREVAN

36

Son Söz

Ben, manevi miras olarak hiçbir dogma, hiçbir kalıplaşmış kural bırakmıyorum. Benim manevi mirasım bilim ve akıldır.

37

DAHA İLERİ KAYNAKLAR

38