PROJENİN ADI: İSTANBUL’DA ROMA VE OSMANLI DÖNEMİNE … · 2013-03-19 · Yer Üsküdar - Salacak Mahallesi Adı İmrahor Camii Envanter No U_425 Türü Su terazisi Kültür

PROJENİN ADI:

İSTANBUL’DA ROMA VE OSMANLI DÖNEMİNE AİT SU TERAZİLERİNİN LOKASYONLARININ

BELİRLENMESİ VE GENEL ÖZELLİKLERİNİN ANALİZİ ÜZERİNE BİR ENVANTER DENEMESİ

AMAÇ:

İstanbul, eski çağlardan beri çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmış bu sebeple Roma ve Osmanlı mimarisine

ait birçok eser günümüze ulaşmıştır.

Bu çalışmada, İstanbul’daki Roma ve Osmanlı dönemi tarihi eserlerden biri olan su terazisi yapılarının

lokasyonunun belirlenmesi, lokasyonu belirlenen su terazilerinin genel özelliklerinin analiz edilmesi, bu

konuyla ilgili yapılan çalışmaların bir araya getirilerek derlenmesi amaçlanmaktadır.

ANAHTAR KELİMELER:

İstanbul, su terazisi, lokasyon, envanter

GİRİŞ:

Su, tüm canlıların hayatsal aktivitelerini gerçekleştirebilmeleri ve sürdürebilmeleri önemli bir öğedir.

İnsanoğlu, uygarlık düzeyini artırdıkça, suyun yerleşim yerlerine ulaştırılması için farklı su yapıları

oluşturmuş, farklı iletim yöntemlerini kullanarak suyu yerleşim bölgelerine ve sulama alanlarına

taşımışlardır. Su kemerleri, maksemler, kanallar, su toplama havuzları ve su terazileri bu yapılardan

bazılarıdır.

Memba yerinden temin edilen suların köy, kasaba ve şehirlerindeki insanların oturdukları evlere,

sokak çeşmelerine dağıtmak için boru ağı ile inşa edilen yapılara “Su Şebeke” tesisi denmektedir. Su şebeke

boruları bugün çelik, pik-font, düktil, asbest, galvaniz, plastik vs. gibi maddelerden yapılmaktadır. Osmanlı

döneminde ise künk borular kullanılmıştır. Kaynağından toprak ve künklerle alınan su bir vadiye

gelindiğinde karşı tarafa su kemerleriyle ( bir veya birkaç katlı) geçirilirdi. Kemerlerin nihayetinde künklerle

semt ve mahalle içine giren su çeşmelere bağlanır idi. Yönünün ve debisinin ayarlanması ve fazla suyun

kanallara girmeden tahliye edilebilmesi için “savak” denilen tesislerden geçerdi. Bu yapılarda bulunan su

sandıkları suyun ölçülmesine ve fazlasının ikinci bir suyoluyla tahliyesine yarardı.

Çeşmeyle su sandığı arasındaki kot farkını giderebilmek ve suyun oluşturulduğu basınç nedeniyle

toprak künklerinin patlamasını önlemek için su terazisi kullanılırdı. Su terazileri harçla ve tuğla karışımı ile

örüldüğü gibi kesme taşlarla örülmüş olanları da vardır. Su terazileri suyun hem basıncını hem de birden

fazla çeşmeye su dağıtımını temin etmekteydi. Eski suyolu haritalarında isale hattı ve şebeke hattı üzerinde

çok sayıda su terazisi tesis edilmiş olduğunu görmekteyiz. İstanbul’daki su terazilerinin çoğu yıkılmış ve

ortadan kalkmıştır. Sağlam durumda olanların sayısının 30 adet civarında olduğu tespit edilmekle birlikte bu

konuda farklı çalışmalar bulunmaktadır.

Prof.Dr. Kazım Çeçen’in “İstanbul’da Osmanlı Dönemi Su Yolları” adlı eseri de başvurduğumuz ana

kaynaklardan biri olmuştur. Bu konuyla ilgili Sayın Mehmet Bildirici’nin “Tarihi Su Yapıları Derlemesi” ve

Mesut Göksu’nun “ Su Terazileri” adlı çalışması bulunmaktadır.

Bu projemizde, yukarıda bahsedilen çalışmalar baş kaynak olarak kullanılmış, ayrıca birçok tarihi belge

taranarak günümüzde harap olan su terazilerinin varlıkları teyit edilmiştir. Ayrıca konuyla ilgili uzman

Mehmet Bildirici ve Alan Edmonds, Mr.Yehuda Peleg, Martin Scwartz ve Mesut Göksu arasındaki su

terazileri ile ilgili yazışmaların dökümanları incelenmiş, Moltke’nin tarihli haritası esas alınarak oluşturulan

buradaki bilgiler derlenmiş, su terazilerinin lokasyonu çalışmalarına başlanmıştır.

Bu çalışmamız, İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün “İstanbul Kültür Mirası ve Kültür

Ekonomisi Envanteri” nde yer alan su terazileri ile Alan Edmond, Mehmet Bildirici, Mesut Göksu ve

Forcheimer’a göre tespit edilen fakat İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün “İstanbul Kültür Mirası ve

Kültür Ekonomisi Envanteri” kayıtlarında bulunmayan su terazilerinin tespit edilerek karşılaştırılması ve

derlenmesi ve toplu envanterinin oluşturulması açısından farklılık göstermektedir.

YÖNTEM:

Konuyla ilgili kaynak taraması yapıldıktan sonra İstanbul’daki su terazilerinin yerleri harita üzerinde

işaretlendi.

Bu veriler toplandıktan sonra İstanbul’un Sarıyer, Emirgan, Bebek, Eminönü, Eyüp, Üsküdar, Fatih

ilçelerinde harita bilgileri ışığında su terazilerinin lokasyonu tespit edilmiş, belirtilen lokasyonda

bulunmayan, harap yapı halinde olanlar belirlenmiştir. Ayrıca lokasyon çalışmalarının yapıldığı sokakta

yaşayan mahalle sakinleri ile görüşülerek özellikle günümüze kadar gelemeyen su terazilerinin varlığı

kaynak bilgilerle de birleştirilerek tespit edilmiştir.

İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün “İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi

Envanteri” kayıtlarında bulunan su terazileri; envanter numarası, türü, kültür dönemi, yapım tarihi, rakımı,

taşıyıcı sistem, örtü türü, örtü malzemesi, cepheye ilişkin madde, cephenin özellikleri, sağlamlık durumu,

yakın tarihli onarım, plan özellikleri, cephe devşirme malzemesi, iç mekanda benzeme, mimari üslup,

günümüzdeki işlevi, yaptıran kişi, yazıt, özgünlük durumu(fiziksel), özgünlük durumu (işlevsel), mal sahibi,

bakanlık sorumlusu kuruluşu, tescil durumu kriterlerine göre sınıflandırıldı ve tek bir su terazisi envanteri

tablosunda birleştirildi.

Farklı kaynaklara göre tespit edilen ve kendi içinde farklılık gösteren Alan Edmond, Mehmet

Bildirici, Mesut Göksu ve Forcheimer’a göre tespit edilen fakat İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün

“İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri” kayıtlarında bulunmayan su terazileri ayrı bir

tabloda gösterilmiştir.

Proje planı

Proje Aşaması Eylül 2012

Ekim Kasım 2012

Aralık Ocak

2012 1-15

2012 16-30

2012 1-15

2012 16-30

2013 1-15

2013 16-24

Proje konusunun belirlenmesi.

Proje amaç ve hedeflerinin belirlenmesi.

Kaynak taraması ve ilgili yöntemlerin belirlenmesi.

İstanbul’daki su terazilerinin lokasyon tespitinin yapılması.

Elde edilen bilgilerin derlenmesi ve toplu envanter tablosunun oluşturulması.

Proje sonuçlarının değerlendirilmesi.

Proje raporunun yazılması.

İSTANBUL İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ İSTANBUL KÜLTÜR MİRASI VE KÜLTÜR EKONOMİSİ TOPLU

ENVANTERİ

Yer Üsküdar - Salacak Mahallesi

Adı İmrahor Camii

Envanter No U_425

Türü Su terazisi

Kültür Dönemi Osmanlı

Yapım Tarihi 16.yy

Taşıyıcı Sistem Yığma, taş

Örtü Türü Düz

Örtü Malzemesi Taş

Cepheye İlişkin Madde Taş

Cephenin Özellikleri Kesme taştan lup yaklaşık 2,5 m

yüksekliktedir

Sağlamlık Durumu Orta

Yakın Tarihli Onarım Hayır

Plan Özellikleri Kesme taş cepheli, su terazisi

Cephe Devşirme Malzemesi Görülmedi

İç Mekanda Benzeme

Mimari Uslüp

Günümüzdeki İşlev Su terazisi

Yaptıran Mirahuru El-Hac Mehmet Ağa

Yazıt Yok

Özünlük Durumu (fiziksel) Özgün

Özgünlük Durumu (işlevsel) Özgün

Mal Sahibi Kamu

Bakanlık Sorumlu Kuruluş Kamu

Tescil Durumu Tescilli

Rakım 50 metre

Yer Üsküdar - Nuh kuyusu Caddesi

Adı Kapıağası Mevkii Su Terazisi

Envanter No U_307

Türü Su terazisi


Yapım Tarihi 18.yy

Taşıyıcı Sistem Yığma, taş, tuğla, hatıllı

Örtü Türü Düz


Cepheye İlişkin Madde Taş,tuğla

Cephenin Özellikleri 15 m yüksekliğindeki iki sıra tuğla ve 1 sıra

kesme taştan oluşur

Sağlamlık Durumu İyi

Yakın Tarihli Onarım Evet

Plan Özellikleri Almaşık örgü cepheli su terazisi



Mimari Uslüp Klasik


Yaptıran Sadrazam Damat İbrahim Paşa

Yazıt Yok



Mal Sahibi Kamu



Rakım 50 metre

Yer Üsküdar - Tıbbiye Caddesi

Adı DUVARDİBİ MEVKİİ SU TERAZİSİ

Envanter No U_312

Türü Su terazisi


Yapım Tarihi 18yy


Örtü Türü Düz


Cepheye İlişkin Madde Tuğla

Cephenin Özellikleri

2 sıra tuğla ve 1 sıra kesme taştan insa olan yapının üzerinde dört ayak üstüne oturan top

şeklinde bir tepeliği var

Sağlamlık Durumu İyi

Yakın Tarihli Onarım Evet

Plan Özellikleri 15m yüksekliğindeki almaşık örgü cepheli suı

terazisi


İç Mekanda Benzeme Yok



Yaptıran

Yazıt Yok



Mal Sahibi Kamu



Rakım 50 metre

Yer Üsküdar

Adı İbrahim Paşa Su Terazisi

Envanter No U_0219

Türü Kervansaray


Yapım Tarihi 18.yy


Örtü Türü

Örtü Malzemesi

Cepheye İlişkin Madde Tuğla, taş


Sağlamlık Durumu

Yakın Tarihli Onarım

Plan Özellikleri Kesme taş ve tuğladan inşaa ediliş su terazisi

yapısı.




Günümüzdeki İşlev Kayıp

Yaptıran Nevşehirli İbrahim Paşa

Yazıt

Özünlük Durumu (fiziksel)

Özgünlük Durumu (işlevsel)

Mal Sahibi

Bakanlık Sorumlu Kuruluş


Rakım 50 metre

Yer Sarıyer

Adı Kilyos Deresi Köprüsü

Envanter No SRYR_077

Türü Köprü


Yapım Tarihi 19.yy

Taşıyıcı Sistem Yığma, tuğla, düz, taş, betonarme

Örtü Türü Düz

Örtü Malzemesi Diğer,taş

Cepheye İlişkin Madde Tuğla,sıva

Cephenin Özellikleri Yer yer beton ile sıvama ve derzleme

yapılmıştır



Plan Özellikleri Betonarme ayaklarla desteklenen kagir

köprüsüdür




Günümüzdeki İşlev Köprü

Yaptıran

Yazıt Yok

Özünlük Durumu (fiziksel) Az değişmiş


Mal Sahibi Kamu



Rakım 10 metre

Yer Sarıyer

Adı Su terazisi


Türü Su terazisi


Yapım Tarihi 18.yy sonu 19.yy başı

Taşıyıcı Sistem Yığma,taş,düz

Örtü Türü Düz



Cephenin Özellikleri Moloz taş ile inşa edilmiş olan su terazisinin

dışı kesme taş ile kaplanmıştır

Sağlamlık Durumu Harap


Plan Özellikleri Özgün durmunu büyük oranda koruyan, kagir

su terazisi




Günümüzdeki İşlev Atıl su terazisi

Yaptıran

Yazıt



Mal Sahibi Kamu



Rakım 10 metre

Yer Sarıyer

Adı


Türü Diğer

Kültür Dönemi

Yapım Tarihi

Taşıyıcı Sistem

Örtü Türü

Örtü Malzemesi

Cepheye İlişkin Madde




Plan Özellikleri Yıkılan yapının yeri boş parseldir



Mimari Uslüp

Günümüzdeki İşlev Boş parsel

Yaptıran

Yazıt Yok

Özünlük Durumu (fiziksel) Büyük ölçüde yenilenmiş


Mal Sahibi Özel



Rakım 10 metre

Yer Sarıyer

Adı Su terazisi

Envanter No SRYYY_230

Türü Su terazisi

Kültür Dönemi

Yapım Tarihi

Taşıyıcı Sistem

Örtü Türü

Örtü Malzemesi


Cephenin Özellikleri Tescilli kagir su terazisi.Kurul kararlarında 139 ada 30-34 parsel önünde olarak geçmektedir.

Sağlamlık Durumu


Plan Özellikleri



Mimari Uslüp

Günümüzdeki İşlev Atıl

Yaptıran

Yazıt



Mal Sahibi Kamu



Rakım 10 metre

Yer Sarıyer

Adı Su terazisi


Türü Su terazisi

Kültür Dönemi

Yapım Tarihi

Taşıyıcı Sistem

Örtü Türü

Örtü Malzemesi


Cephenin Özellikleri Tescilli kayıp kagir su terazisi

Sağlamlık Durumu


Plan Özellikleri



Mimari Uslüp

Günümüzdeki İşlev Kayıp eser

Yaptıran

Yazıt



Mal Sahibi Kamu



Rakım 10 metre

Yer Sarıyer

Adı Su terazisi

Envanter No SRYY_105

Türü Su terazisi


Yapım Tarihi 1911 Sultan Mehmet Reşat Dönemi

Taşıyıcı Sistem Yığma, taş, düz

Örtü Türü

Örtü Malzemesi

Cepheye İlişkin Madde Taş,tuğla

Cephenin Özellikleri Topçu karakol sokak üzerinde bahçe içinde

bulunan,kagir su terazi kalıntısı



Plan Özellikleri Kagir su haznesi, su terazisi



Mimari Uslüp


Yaptıran

Yazıt Yok



Mal Sahibi Kamu



Rakım 10 metre

Yer Sarıyer

Adı Su terazisi


Türü Su terazisi

Kültür Dönemi

Yapım Tarihi 18-19.yy

Taşıyıcı Sistem Yığma, taş, düz

Örtü Türü

Örtü Malzemesi


Cephenin Özellikleri Su terazisi içte yığma moloz taş olup, dışta

kesme taş malzeme ile kaplanmıştır.



Plan Özellikleri Kagir su terazisi yapısı



Mimari Uslüp

Günümüzdeki İşlev

Yaptıran

Yazıt



Mal Sahibi

Bakanlık Sorumlu Kuruluş


Rakım 10 metre

Yer Sarıyer

Adı Su terazisi


Türü Su terazisi

Kültür Dönemi

Yapım Tarihi

Taşıyıcı Sistem

Örtü Türü

Örtü Malzemesi


Cephenin Özellikleri 43 parselin önünde kayıp tescilli su terazisi

Sağlamlık Durumu


Plan Özellikleri



Mimari Uslüp

Günümüzdeki İşlev Kayıp eser

Yaptıran

Yazıt



Mal Sahibi Kamu



Rakım 10 metre

Yer Beykoz -AnadoluHisarı Setüstü Sokak

Adı Su terazisi+çeşme

Envanter No B_114

Türü Su terazisi

Kültür Dönemi

Yapım Tarihi

Taşıyıcı Sistem

Örtü Türü Düz

Örtü Malzemesi Beton

Cepheye İlişkin Madde Sıva




Plan Özellikleri



Mimari Uslüp


Yaptıran

Yazıt Yok



Mal Sahibi Kamu



Rakım 10 metre

Yer Beşiktaş -İnşirah Sokak

Adı Su Terazisi

Envanter No BSK_555

Türü Su Terazisi


Yapım Tarihi

Taşıyıcı Sistem Yığma, taş, tuğla

Örtü Türü

Örtü Malzemesi





Plan Özellikleri



Mimari Uslüp

Günümüzdeki İşlev Kullanılmıyor

Yaptıran

Yazıt Yok



Mal Sahibi Kamu



Rakım 10 metre

İSTANBUL İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ İSTANBUL KÜLTÜR MİRASI VE KÜLTÜR EKONOMİSİ

ENVANTERİNDE KAYITLI OLMAYAN SU TERAZİSİ LİSTESİ

Yer Beyoğlu Kasımpaşa Fatih Fatih Şehremini

Fatih Fındıkzade

Aksaray Eyüp Rami Kışla Cad.

Merter

Adres Kocatepe Mah.Cumhuriyet Cad. (Divan Otel

Önü) Beyoğlu/İstanbul

Kaptanpaşa mah. (Piyale Camii Civarı)

Beyoğlu/İstanbul

Balat Mah. (Yavuz Sultan Selim Camii

Bahçesi) Fatih/İstanbul

Deniz Abdal Çeşme Sokak. Fatih/İstanbul

Tevfik Fikret Sokak.

Namık Kemal

Caddesi.

Necati Bey

Mezarlığı İçinde.

Metropol Center

bahçesinde.

Esenler Kazım Karabekir Beyoğlu

Eminönü Yerebatan

Eminön. Sultanahmet

Fatih Ayvansaray

Eyüp Yavedut

Sarıyer-Yeniköy Topkapı-Edirnekapı

Edirnekapı Mezarlığı

Nihan Sözen Caddesi.

Piyale Paşa Stad Sokak

İstiklal Caddesi (Y.Batan Sarnıcı Yanı) Eminönü/İstanbul

At meydanı (Camii Bahçesi) Fatih/İstanbul Ayvansaray

Haliç Köprü Altı

Yalı Caddesi.

Karlı tepe Karanfil Sokak Gaziosmanpaşa/İstanbul

Topçular Mah.

Edirnekapı Mezarlığı

Sarıyer-Kilyos

Kadıköy-Acıbadem Esenler

Esenler Üçyüzlü Bayrampaşa

Eminönü Sultanahmet

Üsküdar Selimiye Üsküdar

Topçular Mah. Kilyos

Acıbadem cad. Esenler Esenler

Ferhat Paşa Caddesi.

Divanyolu Caddesi

Kışla Caddesi.

Valide-i Atik Mahallesi (Atik Valide Camii Girişi)

AnadoluHisarı

Paşabahçe Şehitlik Caddesi

Kadıköy Merdiven Köy

Otağtepe Caddesi (Camii Köşesi)

Sofya Çeşmesi Yanı.

Şahkulusultan Cemevi Merdiveköy Mahallesi Kadıköy/İstanbul

İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü “İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri”

Kayıtları Analizi

Adet

Kervansaray

Köprü

Diğer

Su terazisi

Kervansaray Köprü Diğer Su terazisi

Tür(Adet) 1 1 1 14

Osmanlı Diğer

Kültür Dönemi (Adet) 11 6

16.yy 18.yy 19.yy 20.yy Diğer

Yapım Tarihi (Adet)

1 5 1 1 9

Adet

Osmanlı

Diğer

Adet

16.yy

18.yy

19.yy

20.yy

Diğer

Diğer Taş Beton

Örtü Malzemesi(Adet) 12 4 1

Adet

Diğer

Taş

Beton

Adet

Taş

Taş, Tuğla

Tuğla, Sıva

Sıva

Tuğla

Diğer

Taş Taş, Tuğla Tuğla, Sıva Sıva Tuğla Diğer

Cepheye İlişkin Madde (Adet)

4 5 1 1 1 5

Adet

Orta

İyi

Harap

Diğer

Adet

Evet

Hayır

Diğer

Orta İyi Harap Diğer

Sağlamlık Durumu (Adet)

5 3 5 4

Evet Hayır Diğer

Yakın Tarihli Onarım (Adet)

2 8 7

Su terazisi

Köprü Kayıp Boş parsel

Atıl Kullanılmıyor Kalıntı Diğer

Günümüzdeki İşlev (Adet)

3 1 3 1 4 1 1 3

PROJE SONUÇLARI:

Bu proje ile İstanbul’da günümüze ulaşan ve kayıp olan su terazilerinin İstanbul İl Kültür ve Turizm

Müdürlüğü’nün “İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri” kayıtlarına göre toplu envanter

analizi yapılmış, resmi kayıtlarda 17, resmi kayıtlara geçmeyen 29 adet, toplam 46 adet su terazisi tespit

edilmiştir.

Alan Edmond’a göre 45, Mesut Göksu’ya göre 34 olarak tespit edilen İstanbul’daki su terazisi sayısı,

çalışmamızda elde ettiğimiz verilerle de örtüşmektedir.

KAYNAKLAR:

ARAL N., Su, Medeniyet ve Teknoloji, İstanbul, 2000

ÇEÇEN K., İstanbul’un Osmanlı Dönemi Su Yolları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul

Su ve Kanalizasyon İdaresi, 2000

ÇEÇEN K., İstanbul Vakıf Sularından Halkalı Suları, İstanbul, 1991

İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklopedisi, 1983

ONUR O., Su Kültürü, İstanbul 1978

PİLEHVARİAN N., URFALIOĞLU N., YAZICIOĞLU L., Osmanlı Başkenti İstanbul’da

Çeşmeler, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları 1. Baskı, İstanbul, 2000,

http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/kentselmimari/index/page//limit//data_value//data_t

http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/map/index/code/tarihi-haritalar

www.mehmetbildirici.com/download/suterazis_web.pdf

http://www.goodreads.com/ebooks/download/6649252-strolling-through-istanbul

Adet

Su terazisi

Köprü

Kayp

Boş parsel

Atıl

Kullanılmıyor

Kalıntı

Diğer

http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/kentselmimari/index/page/limit/data_value/data_t

http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/map/index/code/tarihi-haritalar

http://www.mehmetbildirici.com/download/suterazis_web.pdf

http://www.goodreads.com/ebooks/download/6649252-strolling-through-istanbul

Bebek-İnşirah sok. Su Terazisi Emirgan Su Terazisi

Emirgan Su Terazisi

YereBatan Sarnıcı SuTerazisi Şehzadebaşı Camii Su Terazisi

Sultan Ahmet Camii Avlu İçi Su Terazisi Yavuz Sultan Selim Camii Avlu İçi Su Terazisi

Emirgan Su Terazisi (hasar görmüş,kalıntı)

Aksaray-Fındıkzade Haseki Sultan Külliyesi Su Terazisi

Documents

PROJENİN ADI: İSTANBUL’DA ROMA VE OSMANLI DÖNEMİNE … · 2013-03-19 · Yer Üsküdar - Salacak Mahallesi Adı İmrahor Camii Envanter No U_425 Türü Su terazisi Kültür