Upload
truonganh
View
219
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Przedmiotowy system oceniania z biologii
PG 8 w Białymstoku.
System oceniania jest zgodny z rozporządzeniem MEN z dnia 30.04.2007r. w sprawie warunków i sposobu oceniania i klasyfikowania uczniów w szkołach
publicznych.
I Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum do „Programu nauczania biologii w gimnazjum-Puls życia” autorstwa Anny
Zdziennickiej Nr programu : DKOS-5002-52/05
Dział
programu
Poziom wymagań na poszczególne oceny:
Dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą
I. Biologia
– nauka o
życiu
Uczeń:
• określa przedmiot
badań biologii jako
nauki
• podaje przykłady
dziedzin biologii
• wymienia źródła
wiedzy biologicznej
• wyjaśnia, do czego
służą atlasy i klucze
• wymienia cechy
organizmów żywych
• wskazuje komórkę
jako podstawową
jednostkę organizacji
życia
• wymienia struktury
budowy komórki
roślinnej, zwierzęcej,
grzyba i bakterii
• wyciąga wnioski
dotyczące
komórkowej budowy
organizmów na
podstawie obserwacji
Uczeń:
• potrafi korzystać
z poszczególnych
źródeł wiedzy
• rozróżnia próbę
kontrolną
i badawczą
• podaje funkcje
poszczególnych
organelli
• posługuje się
mikroskopem
• wykonuje proste
preparaty
mikroskopowe
• wyjaśnia, czym
zajmuje się
systematyka
• podaje kryteria
wyróżnienia
pięciu królestw
Uczeń:
• charakteryzuje
wybrane dziedziny
biologii
• posługuje się
właściwymi
źródłami wiedzy
biologicznej
podczas
rozwiązywania
problemów
• odróżnia pod
mikroskopem, na
schemacie, zdjęciu
lub po opisie
poszczególne
składniki komórki
• rysuje obraz
widziany pod
mikroskopem
• wyjaśnia rolę
poszczególnych
elementów komórki
• porównuje budowę
różnych komórek
Uczeń:
• objaśnia zasadę
stopniowego
komplikowania
się poziomów
organizacji życia
• wykorzystuje
atlasy do
rozpoznawania
pospolitych
gatunków
organizmów
• omawia budowę
jądra
i chloroplastu
• analizuje
różnice między
poszczególnymi
typami komórek
• ocenia sztuczne
i naturalne
systemy podziału
organizmów
• uzasadnia
potrzebę
Uczeń:
• wykorzystuje
atlasy do
rozpoznawania
kilku
gatunków
roślin
• omawia
budowę
poszczególnych
organelli kom.
• rozpoznaje
organella kom.
obserwując
nieomawiane
wcześniej
komórki
• prowadzi
obserwacje
ilustrujące
wpływ
wybranych
czynników na
intensywność
fotosyntezy,
preparatów
• wymienia jednostki
klasyfikacji
biologicznej
• charakteryzuje
dawne sposoby
klasyfikacji
organizmów
• omawia zasady
systemu klasyfikacji
biologicznej
klasyfikowania
organizmów
prowadzi ich
dokumentację
• zapisuje
słownie
równanie
reakcji
oddychania
beztlenowego
II. Jedność i
różnorodność
organizmów
• określa, czym jest
odżywianie
• wymienia
podstawowe sposoby
odżywiania się
organizmów
• określa, czym jest
oddychanie
• wyjaśnia, na czym
polega wymiana
gazowa
• wskazuje
mitochondrium jako
miejsce, w którym
zachodzi utlenianie
• przedstawia
oddychanie tlenowe i
fermentację jako
procesy dostarczające
energii
• określa, czym jest
rozmnażanie
• wyróżnia
rozmnażanie płciowe i
bezpłciowe
• podaje przykłady
• omawia różnice
między
organizmami
samożywnymi a
cudzożywnymi
• wymienia
czynniki
niezbędne do
życia organizmów
samożywnych
i cudzożywnych
• wymienia
substraty
i produkty
fotosyntezy
• wyjaśnia, na czym
polega fotosynteza
• omawia różne
sposoby
oddychania
• wymienia
przykłady
organizmów
ilustrujących
różne sposoby
oddychania
• charakteryzuje
różne strategie
odżywiania
• wykazuje
różnorodność
odżywiania się
organizmów
cudzożywnych
• określa warunki
przebiegu
fotosyntezy
• ocenia, czy dany
organizm jest
samożywny, czy
cudzożywny
• uzasadnia, że
oddychanie jest
procesem
niezbędnym do
życia
• charakteryzuje
rodzaje rozmnażania
• ocenia znaczenie
przemiany pokoleń
• charakteryzuje typy
rozwoju zarodka
• wykazuje
różnice
w pobieraniu i
trawieniu
pokarmów u
różnych
organizmów
• wyjaśnia, na
czym polega
chemosynteza
• wykazuje
zależność
między
środowiskiem
życia a budową
narządów
wymiany
gazowej
• porównuje
oddychanie
tlenowe i
beztlenowe
• omawia
znaczenie
fermentacji
• zapisuje słownie
• ocenia
znaczenie
samozapłodnien
ia
• ocenia
znaczenie
rozmnażania
wegetatywnego
dla rośliny i w
praktyce
hodowlanej
płciowego i
bezpłciowego
rozmnażania się
organizmów
• rozróżnia
wymianę gazową
i oddychanie
wewnątrzkomórko
we
• rozpoznaje
sposoby
rozmnażania się
organizmów
• wyjaśnia, na czym
polega
rozmnażanie
bezpłciowe
• rozpoznaje
pączkujące
drożdże
obserwowane pod
mikroskopem
• omawia różnice
między rozwojem
prostym
a złożonym
• stosuje w praktyce
wiadomości
dotyczące
rozmnażania
wegetatywnego
równanie reakcji
oddychania
tlenowego
• wykazuje
związek między
sposobem
zapłodnienia
a środowiskiem
życia
organizmów
III.
Bakterie
i wirusy.
Organizmy
beztkanko
we
• wymienia miejsca
występowania bakterii
i wirusów
• rozpoznaje i podaje
nazwy form
morfologicznych
bakterii widocznych
na preparacie
mikroskopowym lub
ilustracji
• wymienia miejsca
występowania
• podaje
charakterystyczne
cechy budowy
bakterii i wirusów
• wymienia cechy,
którymi wirusy
różnią się od
organizmów
• podaje przykłady
bakterii i wirusów
• określa znaczenie
bakterii
• charakteryzuje
wybrane czynności
życiowe bakterii
• wymienia choroby
bakteryjne i
wirusowe
• rysuje kształty
bakterii
obserwowanych pod
mikroskopem
• charakteryzuje
poszczególne grupy
• ocenia
znaczenie
bakterii
i wirusów
• określa warunki
tworzenia się
przetrwalników
• ocenia rolę
bakterii jako
destruentów
• porównuje
czynności
• ocenia rolę
bakterii jako
symbiontów
• rozpoznaje
pod
mikroskopem,
rysuje i opisuje
budowę
przedstawicieli
protistów
• wyjaśnia
zależność
protistów
• wymienia grupy
organizmów
należących do
protistów
• wskazuje środowisko
życia glonów
• podaje przykłady
organizmów
należących do glonów
• podaje przykłady
grzybów i porostów
• opisuje budowę
grzybów
• rozpoznaje pleśniaka
białego w obrazie
mikroskopowym
• wymienia sposoby
rozmnażania się
grzybów
• rozpoznaje porosty
wśród innych
organizmów
w przyrodzie i
gospodarce
człowieka
• omawia czynności
życiowe
poszczególnych
grup protistów
• wymienia
wspólne cechy
organizmów
zaliczanych
do glonów
• omawia znaczenie
glonów
w przyrodzie i
gospodarce
człowieka
• omawia czynności
życiowe grzybów
• podaje przykłady
znaczenia
grzybów w
przyrodzie
i gospodarce
człowieka
• rozpoznaje
porosty jako
organizmy
zbudowane
z grzybni i glonu
• wyjaśnia, co to
jest grzybica
protistów
• wykazuje
chorobotwórcze
znaczenie protistów
• wyjaśnia, że glony
to grupa
ekologiczna, do
której należą
przedstawiciele
trzech królestw
• omawia wybrane
czynności życiowe
glonów
• charakteryzuje
budowę grzybów
owocnikowych
• omawia sposoby
rozmnażania się
grzybów
• analizuje znaczenie
grzybów w
przyrodzie
i gospodarce
człowieka
• wykonuje i opisuje
rysunek wskazanych
grzybów
życiowe
poszczególnych
grup protistów
• ocenia
znaczenie
zakwitów
glonów
• wymienia
choroby
wywoływane
przez protisty
• analizuje
wpływ zakwitów
glonów na inne
organizmy w
środowisku
• ocenia
znaczenie
glonów
w przyrodzie i
gospodarce
człowieka
• wykazuje
znaczenie
mikoryzy dla
grzyba i rośliny
• określa
znaczenie
poszczególnych
komponentów w
budowie plechy
porostu
• proponuje
sposób badania
czystości
powietrza,
znając
między
głębokością
a występowani
em
określonych
grup glonów
• rozpoznaje i
podaje nazwy
różnych form
morfologicznyc
h porostów
wrażliwość
porostów na
zanieczyszczeni
a
IV. Świat
roślin
• wyjaśnia, czym jest
tkanka
• podaje przykłady
tkanek roślinnych
• wskazuje na ilustracji
komórki tworzące
tkankę
• wymienia
podstawowe funkcje
korzenia
• rozpoznaje systemy
korzeniowe
• omawia funkcje
łodygi
• podaje nazwy
elementów budowy
zewnętrznej łodygi
• wymienia funkcje
liści
• rozpoznaje elementy
budowy liścia
• rozpoznaje liście
pojedyncze i złożone
• wymienia miejsca
występowania
mszaków
• podaje nazwy
organów mszaków
• wymienia miejsca
występowania
paprotników
• rozpoznaje organy
• dokonuje podziału
tkanek roślinnych
na twórcze i stałe
• wymienia cechy
budowy
poszczególnych
tkanek roślinnych
• opisuje funkcje
wskazanych
tkanek
• rozpoznaje
modyfikacje
korzeni
• omawia budowę
zewnętrzną
korzenia
• rozpoznaje pod
mikroskopem
tkanki budujące
korzeń
• rozpoznaje tkanki
budujące łodygę
• rozróżnia rodzaje
łodyg
• rozpoznaje różne
modyfikacje liści
• rozpoznaje na
preparacie
mikroskopowym
tkanki budujące
liść
• rozróżnia typy
• charakteryzuje
budowę,
rozmieszczenie i
funkcje
poszczególnych
tkanek roślinnych
• wykonuje preparat
ze skórki cebuli i
rozpoznaje w nim
tkankę okrywającą
• analizuje budowę
wewnętrzną
korzenia jako
funkcjonalnej
całości
• charakteryzuje
przyrost na długość
• rysuje różne
systemy korzeniowe
• rysuje
schematycznie
przekrój poprzeczny
i podłużny łodygi
• rozpoznaje rodzaje
unerwienia liści
• omawia funkcje
poszczególnych
modyfikacji liści
• analizuje cykl
rozwojowy
mszaków
• rysuje mech i
• wykazuje
związek budowy
wskazanej
tkanki z jej
funkcją
• rozpoznaje i
rysuje niektóre
tkanki widoczne
na przekrojach
organów
roślinnych
• wyjaśnia sposób
pobierania wody
przez roślinę
• projektuje
doświadczenie
świadczące o
przewodzeniu
wody z korzenia
do łodygi
• charakteryzuje
modyfikacje
korzeni
• analizuje
związek budowy
zmodyfikowany
ch łodyg z ich
funkcjami
• analizuje
funkcje
poszczególnych
elementów
• rozpoznaje i
rysuje tkanki
widoczne na
przekrojach
organów
roślinnych
• przeprowadza
i dokumentuje
doświadczenie
świadczące o
przewodzeniu
wody z korzenia
do łodygi
• rozpoznaje na
rysunkach
modyfikacje
korzeni, podaje
przykłady roślin
• podaje
przykłady roślin
u których
występują
poszczególne
typy ulistnienia
łodygi
• przedstawia
graficznie i
omawia cykl
rozwojowy
mchu
• rozpoznaje za
pomocą atlasów
paproci
• rozpoznaje paprotniki
wśród innych roślin
• wymienia miejsca
występowania roślin
nagonasiennych
• rozpoznaje rośliny
nagonasienne wśród
innych roślin
• wymienia miejsca
występowania roślin
okrytonasiennych
• podaje nazwy
elementów budowy
kwiatu
• rozróżnia kwiat i
kwiatostan
• rozpoznaje rośliny
okrytonasienne wśród
innych roślin
ulistnienia łodygi
• rozpoznaje mszaki
wśród innych
roślin
• omawia znaczenie
mszaków w
przyrodzie i
gospodarce
człowieka
• wyjaśnia rolę
poszczególnych
organów
paprotników
• wymienia
przystosowania
roślin
nagonasiennych
do warunków
życia
• omawia znaczenie
roślin
nagonasiennych
w przyrodzie i
gospodarce
człowieka
• wymienia sposoby
rozsiewania
nasion i owoców
• rozróżnia owoce
pojedyncze i
złożone
• omawia znaczenie
roślin
okrytonasiennych
w przyrodzie i
gospodarce
człowieka
podpisuje jego
organy
• analizuje cykl
rozwojowy paproci
• charakteryzuje
skrzypy, widłaki i
paprocie
• analizuje cykl
rozwojowy sosny
• rozpoznaje rodzime
gatunki
nagonasiennych
• określa, z jakiego
gatunku drzewa lub
krzewu pochodzi
wskazana szyszka
• omawia funkcje
poszczególnych
elementów budowy
kwiatu
• analizuje cykl
rozwojowy roślin
okrytonasiennych
• ocenia znaczenie
roślin
okrytonasiennych
w przyrodzie i
gospodarce
człowieka
budowy
anatomicznej
liścia
• rysuje różne
typy ulistnienia
łodygi
• wyjaśnia,
dlaczego mszaki
są najprostszymi
roślinami
lądowymi
• rozpoznaje za
pomocą atlasów
3 gatunki
rodzimych
paprotników
• dowodzi
związku budowy
roślin
nagonasiennych
ze środowiskiem
ich życia
• wykazuje
związek budowy
kwiatu ze
sposobem
zapylania
• charakteryzuje
sposoby
rozsiewania
nasion
i owoców,
wykazując
związek z ich
budową
5 gatunków
rodzimych
paprotników
• przedstawia
graficznie i
omawia cykl
rozwojowy
paproci
• omawia cykl
rozwojowy
sosny
• rozpoznaje 5
gatunków drzew
i 5 gatunków
pospolitych
roślin
okrytonasiennyc
h
• omawia cykl
rozwojowy
rośliny
okrytonasiennej
• rozpoznaje
3gatunki drzew
okrytonasiennyc
h występujących
w Polsce
V. Świat
bezkręgow
ców
• wyjaśnia, czym jest
tkanka
• wymienia
podstawowe rodzaje
tkanek zwierzęcych
• wyjaśnia, co to są
gąbki
• podaje miejsca
występowania gąbek
i parzydełkowców
• wymienia
charakterystyczne
cechy gąbek
i parzydełkowców
• wymienia
charakterystyczne
cechy płazińców i
nicieni
• rozpoznaje na
ilustracji płazińce i
nicienie
• charakteryzuje
tasiemce i glisty jako
pasożyty układu
pokarmowego
• omawia drogi
zakażenia
pasożytniczymi
płazińcami
i nicieniami
• wyjaśnia, w jaki
• określa
najważniejsze
funkcje
poszczególnych
tkanek
zwierzęcych
• wymienia rodzaje
tkanki łącznej
• podaje
rozmieszczenie
przykładowych
tkanek
zwierzęcych w
organizmie
• omawia znaczenie
gąbek
i parzydełkowców
w przyrodzie
• wskazuje na
ilustracji elementy
budowy tasiemca
• wymienia
charakterystyczne
cechy pierścienic
• wymienia
charakterystyczne
cechy budowy
skorupiaków,
• charakteryzuje
budowę
poszczególnych
tkanek zwierzęcych
• rysuje schemat
komórki nerwowej i
opisuje
poszczególne
elementy jej
budowy
• rozpoznaje pod
mikroskopem lub na
ilustracji rodzaje
tkanek
. charakteryzuje
wskazane czynności
życiowe gąbek
i parzydełkowców
• wyjaśnia
mechanizm ruchu
parzydełkowców
• dowodzi, że
tasiemce są
przystosowane do
pasożytniczego
trybu życia
• omawia różnice
między płazińcami a
nicieniami
• charakteryzuje
• opisuje rodzaje
tkanki
nabłonkowej
• charakteryzuje
rolę
poszczególnych
składników
morfotycznych
krwi
• wykazuje
związek budowy
gąbek i
parzydełkowców
ze środowiskiem
ich życia
• wyjaśnia sposób
działania
parzydełka
• charakteryzuje
symetrię ciała
płazińców
• dowodzi, że
pierścienice są
bardziej
rozwiniętymi
zwierzętami niż
płazińce
i nicienie
• projektuje
doświadczenie
• omawia
rodzaje i
występowanie
tkanki
nabłonkowej
i mięśniowej
• wyjaśnia
znaczenie raf
koralowych
• wyjaśnia ,
dlaczego rafo
grozi zagłada
• podaje inne
przykłady
płazińców i
nicieni
pasożytniczych
•przeprowadza i
dokumentuje
doświadczenie
Wykazujące
znaczenie
dżdżownic w
użyźnianiu
gleby
• rozpoznaje na
zdjęciach
pospolite
gatunki
sposób można ustrzec
się przed zakażeniem
pasożytniczymi
płazińcami i
nicieniami
• rozpoznaje
pierścienice wśród
innych zwierząt
• rozpoznaje stawonogi
wśród innych zwierząt
• rozpoznaje na
ilustracji
przeobrażenie zupełne
i niezupełne owadów
• rozpoznaje ślimaki,
małże i głowonogi
wśród innych zwierząt
• wymienia
charakterystyczne
cechy mięczaków
owadów i
pajęczaków
• wymienia części
ciała ślimaków,
małży
i głowonogów
• wymienia narządy
oddechowe
mięczaków
• wskazuje małże
jako organizmy
produkujące perły
wskazane czynności
życiowe płazińców i
nicieni
• charakteryzuje
układ krwionośny
pierścienic
• charakteryzuje
wskazane czynności
życiowe pierścienic
• wykazuje związek
budowy pijawki
z pasożytniczym
trybem jej życia
• charakteryzuje
wskazane czynności
życiowe
stawonogów
• dowodzi, że owady
są przystosowane do
życia w środowisku
lądowym
• charakteryzuje
wskazane czynności
życiowe mięczaków
• wyjaśnia zasady
funkcjonowania
otwartego układu
krwionośnego
• porównuje budowę
ślimaków, małży
i głowonogów
wykazujące
znaczenie
dżdżownic w
użyźnianiu gleby
• dowodzi
istnienia
związku między
środowiskiem
życia a
narządami
wymiany
gazowej
• wykazuje
związek budowy
mięczaków ze
środowiskiem
ich życia
• charakteryzuje
sposoby
poruszania się
poszczególnych
grup mięczaków
stawonogów i
mięczaków
VI. Świat
kręgowców
• określa pokrycie ciała
bezkręgowców i
kręgowców
• podaje nazwy
elementów szkieletu
kręgowców
• wymienia funkcje
szkieletu
bezkręgowców
• podaje przykłady
szkieletów
bezkręgowców
• charakteryzuje
poszczególne
elementy szkieletu
kręgowców
• porównuje układ
krwionośny
• porównuje
budowę układu
nerwowego
bezkręgowców i
kręgowców
• charakteryzuje
• rozpoznaje na
zdjęciach
pospolite
gatunki
poszczególnych
grup
• charakteryzuje ryby
• podaje nazwy płetw
ryby
• rozpoznaje skrzela
jako narządy wymiany
gazowej
• określa środowiska
życia płazów
• charakteryzuje płazy
• wymienia stadia
rozwojowe żaby
• podaje po dwa
przykłady płazów
ogoniastych
i bezogonowych
• określa środowisko
życia gadów
• charakteryzuje gady
• podaje cztery
przykłady gadów
występujących
w Polsce
• charakteryzuje ptaki
• wymienia ptaki
różnych środowisk
• rozpoznaje rodzaje
piór ptaków
• wymienia elementy
budowy jaja
• wyjaśnia konieczność
migracji ptaków
• omawia
charakterystyczne
cechy ssaków
• podaje przykłady
• wymienia
elementy budowy
układu
nerwowego
bezkręgowców i
kręgowców
• wymienia
przystosowania
ryb do życia w
wodzie
• określa rodzaj
zapłodnienia u ryb
• wymienia
przystosowania
płazów do życia w
wodzie i na lądzie
• wyjaśnia, na czym
polega hibernacja
• omawia cykl
rozwojowy żaby
• wymienia
przystosowania
gadów do życia na
lądzie
• omawia znaczenie
błon płodowych w
rozwoju gadów
• wymienia narządy
zmysłów gadów
wymienia
przystosowania
budowy ptaków
do lotu
• omawia różnice
pomiędzy
bezkręgowców
i kręgowców
• omawia wybrane
czynności życiowe
ryb
• określa
charakterystyczne
cechy rozmnażania
ryb
• wyjaśnia przyczyny
wędrówek ryb
• rozpoznaje
przedstawicieli ryb i
wskazuje ich cechy
• omawia wybrane
czynności życiowe
płazów
• charakteryzuje
płazy ogoniaste i
bezogonowe
• rozpoznaje
przedstawicieli
płazów i wskazuje
ich specyficzne
cechy
• omawia wybrane
czynności życiowe
gadów
• charakteryzuje
funkcje
poszczególnych
błon płodowych
• rozpoznaje
przedstawicieli
gadów i wskazuje
ich specyficzne
wymianę
gazową u ryb
• porównuje układ
krwionośny ryby
i dżdżownicy
• wykazuje
związek trybu
życia płazów z
ich
zmiennocieplnoś
cią
• wykazuje
związek budowy
płazów ze
środowiskami
ich życia
• analizuje
pokrycie ciała
gadów w
aspekcie
ochrony przed
utratą wody
• wykazuje
związek budowy
gadów ze
środowiskiem
ich życia
• wykazuje
związek między
sposobem
rozmnażania
i typem rozwoju
a środowiskiem
życia gadów
• charakteryzuje
kręgowców
siedlisk zajmowanych
przez ssaki
• rozróżnia ssaki wśród
innych zwierząt
• rozróżnia ssaki wodne
i lądowe
• wymienia narządy
zmysłów ssaków
gniazdownikami
i zagniazdownika
mi oraz podaje ich
przykłady
• wyjaśnia rolę
gruczołów
potowych i
włosów
w termoregulacji
• podaje przykłady
gatunków ssaków
• rozróżnia
uzębienie
drapieżnika i
roślinożercy
• wymienia
przystosowania
ssaków do
zajmowania
różnych siedlisk
cechy
• określa środowisko
życia ptaka na
podstawie budowy
jego kończyn
• określa rodzaj
pobieranego przez
ptaka pokarmu na
podstawie budowy
jego dzioba
• omawia wybrane
czynności życiowe
ptaków
• rozpoznaje
przedstawicieli
ptaków i wskazuje
ich specyficzne
cechy
• charakteryzuje
funkcje skóry
• omawia zalety
pęcherzykowej
budowy płuc
• porównuje budowę
ssaków wodnych
i lądowych
• ocenia znaczenie
ssaków w życiu i
gospodarce
człowieka
poszczególne
elementy
budowy jaja
• wykazuje
związek między
przebiegiem
wymiany
gazowej u
ptaków a ich
przystosowanie
m do lotu
• projektuje
doświadczenie
wykazujące
wydzielniczą
i wydalniczą
funkcję skóry
• wykazuje
związek między
funkcjonowanie
m
poszczególnych
narządów
zmysłów a
trybem życia
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I i II gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia ” autorstwa Anny Zdziennickiej
Dział Lp. Temat Poziom wymagań na poszczególne oceny
dopuszczając
y dostateczny dobry
bardzo
dobry
celujący I.
Org
an
izm
czł
ow
iek
a.
Sk
óra
– p
ow
łok
a o
rgan
izm
u
1. Organizm
człowieka
jako
funkcjonalna
całość
Uczeń:
• wymienia
dziedziny
biologii
zajmujące
się budową
i
funkcjonowa
niem
człowieka
• wskazuje
komórkę
jako element
budulcowy
ciała
człowieka
• wylicza
układy
narządów
człowieka
Uczeń:
• klasyfikuje
człowieka
do
królestwa
zwierząt
• opisuje
podstawow
e funkcje
poszczegól
nych
układów
Uczeń:
• opisuje
cechy
różniące
człowieka od
innych
zwierząt
• wyjaśnia, na
czym polega
homeostaza
Uczeń:
• opisuje
hierarchicz
ną budowę
organizmu
człowieka
• wykazuje,
na
podstawie
dotychczas
owych
wiadomośc
i,
współzależ
ność
poszczegól
nych
układów
w
organizmie
człowieka
2. Budowa i
funkcje
skóry
• wymienia
podstawowe
funkcje
skóry
• wymienia
wytwory
naskórka
• podaje
funkcje
skóry
i warstwy
podskórnej
• wylicza
warstwy
skóry
• wykazuje na
konkretnych
przykładach
zależność
funkcji skóry
od jej
budowy
• opisuje
funkcje
poszczególn
ych
wytworów
naskórka
• planuje
doświadcz
enie
wykazując
e, że skóra
jest
narządem
zmysłu
3. Higiena i
choroby
skóry
• wymienia
choroby
skóry
• podaje
przykłady
dolegliwości
skóry
• omawia
zasady
pielęgnacji
skóry
młodzieńczej
• wyjaśnia
koniecznoś
ć dbania o
skórę
• klasyfikuje
rodzaje
oparzeń
i odmrożeń
• omawia
zasady
udzielania
pierwszej
pomocy w
przypadku
oparzeń
• omawia
objawy
dolegliwości
skóry
• wyjaśnia,
czym są
alergie
skórne
• ocenia
wpływ
promieni
słonecznyc
h na skórę
•
demonstruj
e zasady
udzielania
pierwszej
pomocy
w
przypadku
oparzeń
• proponuje
środki do
pielęgnacji
skóry
młodzieńcz
ej
II. A
para
t ru
chu
4. Budowa
szkieletu
• wskazuje
elementy
biernego
i czynnego
aparatu
ruchu
• podaje
nazwy
wskazanych
elementów
budowy
szkieletu
• wskazuje
na
schemacie,
rysunku,
modelu
szkielet
osiowy,
obręczy i
kończyn
• rozpoznaje
różne
kształty
kości
• wyjaśnia
sposób
działania
biernego i
czynnego
aparatu
ruchu
• wskazuje
różnice w
budowie
kości
długiej i
płaskiej
• porównuje
kości o
różnych
kształtach
5. Budowa i
rola
szkieletu
osiowego
• wylicza
elementy
szkieletu
osiowego
• wymienia
elementy
budujące
• wskazuje
na modelu
lub
ilustracji
mózgo-
i
trzewiocza
• wymienia
kości
budujące
szkielet
osiowy
•
charakteryzu
• omawia
rolę
chrząstek
w budowie
klatki
piersiowej
• wykazuje
związek
budowy
odcinków
kręgosłupa
z pełnioną
przez nie
klatkę
piersiową
• podaje
nazwy
odcinków
kręgosłupa
szkę
• wymienia
narządy
chronione
przez
klatkę
piersiową
• wskazuje
na
schemacie,
rysunku,
modelu
elementy
szkieletu
osiowego
je funkcje
szkieletu
osiowego
• wyjaśnia
związek
budowy
czaszki z
pełnionymi
przez nią
funkcjami
funkcją
6. Szkielet
kończyn
oraz ich
obręczy
• wymienia
elementy
budowy
obręczy
barkowej
i
miednicznej
• wskazuje
na modelu
lub
schemacie
kości
kończyn
górnej i
dolnej
• wymienia
rodzaje
połączeń
kości
• opisuje
budowę
stawu
• rozpoznaje
rodzaje
stawów
• odróżnia
staw
zawiasowy
• wymienia
kości
tworzące
obręcze
barkową i
miedniczną
• porównuje
budowę
kończyny
górnej i
dolnej
•
charakteryzu
je połączenia
kości
• wykazuje
związek
budowy
z funkcją
kończyny
dolnej
• wyjaśnia
związek
budowy
stawu z
zakresem
ruchu
kończyny
• wykazuje
związek
budowy
obręczy
miedniczne
j
z pełnioną
przez nią
funkcją
od
kulistego
7. Kości –
elementy
składowe
szkieletu
• opisuje
budowę
fizyczną
kości
• wskazuje
miejsce
występowani
a szpiku
kostnego
• omawia
doświadcz
enie
wykazując
e
skład
chemiczny
kości
•
charakteryzu
je zmiany
zachodzące
w układzie
kostnym
wraz z
wiekiem
• omawia
znaczenie
składników
chemicznych
w budowie
kości
• opisuje rolę
szpiku
kostnego
• planuje
doświadcz
enie
wykazując
e skład
chemiczny
kości
8. Budowa i
znaczenie
mięśni
• wskazuje na
ilustracji
najważniejsz
e mięśnie
szkieletowe
przy pomocy
nauczyciela
• wymienia
rodzaje
tkanki
mięśniowej
• wskazuje
położenie
tkanki
mięśniowej
gładkiej
• określa
funkcje
wskazanyc
h mięśni
szkieletow
ych
• opisuje
budowę
tkanki
mięśniowe
j
• wykonuje
rysunek
tkanki
mięśniowe
j spod
• rozpoznaje
mięśnie
szkieletowe
wskazane na
ilustracji
• opisuje
czynności
mięśni
wskazanych
na
schemacie
• rozpoznaje
pod
mikroskope
m różne
rodzaje
• uzasadnia
koniecznoś
ć
regularnyc
h ćwiczeń
gimnastycz
nych
• wykazuje
związek
budowy
z funkcją
tkanki
mięśniowej
i
poprzecznie
prążkowanej
szkieletowej
• podaje
warunki
niezbędne do
prawidłoweg
o
funkcjonowa
nia mięśni
mikroskop
u
• wyjaśnia
na czym
polega
antagonist
yczne
działanie
mięśni
•
przedstawi
a
negatywny
wpływ
środków
dopingując
ych na
zdrowie
człowieka
tkanki
mięśniowej
• wyjaśnia
warunki
prawidłowej
pracy mięśni
• analizuje
przyczyny
urazów
ścięgien
9. Choroby
aparatu
ruchu
• wymienia
naturalne
krzywizny
kręgosłupa
• opisuje
przyczyny
powstawania
wad postawy
• przewiduje
skutki
przyjmowani
a
nieprawidło
wej postawy
ciała
• wymienia
choroby
• rozpoznaje
na
ilustracji
wady
postawy
• wskazuje
ślad stopy
z
płaskostopi
em
• opisuje
urazy
kończyn
• omawia
zasady
udzielania
pierwszej
• rozpoznaje
naturalne
krzywizny
kręgosłupa
• wyjaśnia
przyczyny
wad postawy
• omawia
sposoby
zapobiegania
deformacjom
szkieletu
• określa
czynniki
wpływające
na
prawidłowy
• wyjaśnia
koniecznoś
ć
rehabilitacj
i po
urazach
• planuje i
demonstruj
e
udzielanie
pierwszej
pomocy w
przypadku
urazów
kończyn
• wyszukuje
informacje
dotyczące
zapobiegan
ia
płaskostopi
u
aparatu
ruchu
pomocy
w
przypadku
urazów
kończyn
rozwój
muskulatury
ciała
• omawia
przyczyny
chorób
aparatu
ruchu
• omawia
przyczyny
zmian
zachodzącyc
h w układzie
kostnym na
skutek
osteoporozy
III.
Uk
ład
pok
arm
ow
y
10. Pokarm –
budulec i
źródło
energii
• wymienia
podstawowe
składniki
pokarmowe
• wymienia
produkty
spożywcze
zawierające
białko
• podaje
źródła
węglowodan
ów
• wylicza
pokarmy
zawierające
tłuszcze
• klasyfikuje
składniki
odżywcze
na
budulcowe
i
energetycz
ne
• określa
aminokwas
y jako
cząsteczki
budulcowe
białek
• omawia rolę
składników
pokarmowyc
h w
organizmie
• określa
znaczenie
błonnika
w
prawidłowy
m
funkcjonowa
niu układu
pokarmoweg
o
• uzasadnia
konieczność
systematycz
nego
spożywania
owoców i
• wyjaśnia
związek
między
spożywani
em
produktów
białkowyc
h a
wzrostem
ciała
• porównuje
wartość
energetycz
ną
węglowod
anów i
tłuszczów
• wyjaśnia
skutki
nadmierne
go
• wykazuje
kluczową
rolę węgla
dla
istnienia
życia
•
identyfikuj
e
podstawow
e składniki
pokarmow
e z
podstawow
ymi
grupami
związków
chemiczny
ch
występując
ych w
warzyw
• porównuje
pokarmy
pełnowartośc
iowe i
niepełnowart
ościowe
•
charakteryzu
je rolę
tłuszczów w
organizmie
• wymienia
najważniejsz
e pierwiastki
budujące
ciała
organizmów
spożywani
a
tłuszczów
organizma
ch
11. Witaminy,
sole
mineralne,
woda
• omawia rolę
trzech
witamin
rozpuszczaln
ych w
wodzie
i dwóch
rozpuszczaln
ych
w tłuszczach
• podaje rolę
dwóch
makroeleme
ntów
• wymienia po
trzy
makroeleme
nty
• rozróżnia
witaminy
rozpuszcza
lne w
wodzie
i w
tłuszczach
• rola wody
w
organizmie
•
charakteryzu
je rodzaje
witamin
• przedstawia
rolę i skutki
niedoboru
witamin A,
C, B6, B12,
kwasu
foliowego, D
• przedstawia
rolę i skutki
niedoboru
składników
mineralnych
(Mg, Fe, Ca)
• omawia
• analizuje
skutki
niedoboru
witamin,
makroelem
entów
i
mikroelem
entów
• omawia
rolę
aminokwas
ów
egzogenny
ch w
organizmie
i
mikroelemen
ty
znaczenie
makroeleme
ntów
i
mikroelemen
tów
w
organizmie
człowieka
12. Budowa i
rola układu
Pokarmoweg
o
• wyjaśnia, na
czym polega
trawienie
• wymienia
rodzaje
zębów
u człowieka
• podaje
funkcje
wątroby
i trzustki
• podaje
nazwy
procesów
zachodzących
w
poszczególny
ch odcinkach
przewodu
pokarmoweg
o
• opisuje
rolę
poszczegól
nych
rodzajów
zębów
• wskazuje
odcinki
przewodu
pokarmow
ego na
planszy lub
modelu
• rozpoznaje
wątrobę i
trzustkę na
schemacie
• lokalizuje
wątrobę i
trzustkę na
własnym
ciele
•
charakteryzu
je zęby
człowieka
• omawia
funkcje
poszczególn
ych
odcinków
przewodu
pokarmoweg
o
• lokalizuje
odcinki
przewodu
pokarmoweg
o, wskazując
odpowiednie
miejsca na
powierzchni
ciała
• omawia
znaczenie
procesu
trawienia
• omawia
rolę
poszczegól
nych
odcinków
przewodu
pokarmow
ego
• opisuje
procesy
trawienia
we
wszystkich
odcinkach
przewodu
pokarmow
ego
13. Higiena i
choroby
układu
pokarmoweg
• wymienia
czynniki, od
których
zależy rodzaj
• wskazuje
grupy
pokarmów
na
• objaśnia
pojęcie
„wartość
energetyczna
• wykazuje
zależność
między
higieną
•
przygotow
uje
wystąpieni
o diety
• określa
zasady
zdrowego
żywienia
• wymienia
choroby
układu
pokarmoweg
o
piramidzie
żywieniow
ej
• przewiduje
skutki
złego
odżywiani
a się
• wyjaśnia,
dlaczego
należy
stosować
dietę
zróżnicowan
ą
i
dostosowan
ą do potrzeb
organizmu
(wiek, stan
zdrowia,
tryb życia,
aktywność
fizyczna,
pora roku
itp.)
• określa
przyczyny
chorób
układu
pokarmow
ego
• omawia
zasady
udzielania
pierwszej
pomocy
pokarmu”
• wykazuje
zależność
między dietą
a
czynnikami,
które ją
warunkują
•
charakteryzu
je choroby
układu
pokarmoweg
o
odżywiani
a się
a
profilaktyk
ą chorób
układu
pokarmow
ego
•
demonstruj
e i
komentuje
udzielanie
pierwszej
pomocy w
przypadku
zakrztusze
nia
e na temat
chorób
związanyc
h
z
zaburzenia
mi w
łaknieniu
i
przemianie
materii
w
przypadku
zakrztusze
nia
IV. U
kła
d k
rąże
nia
14. Budowa i
funkcje krwi
• podaje
nazwy
elementów
morfotyczny
ch krwi
• wymienia
grupy krwi
• wylicza
składniki
biorące
udział w
krzepnięciu
krwi
• omawia
funkcje
krwi
• wskazuje
uniwersaln
ego dawcę
i biorcę
•
przedstawi
a
społeczne
znaczenie
krwiodawst
wa
• omawia
znaczenie
krwi
•
charakteryzu
je elementy
morfotyczne
krwi
• omawia rolę
hemoglobiny
• omawia
zasady
transfuzji
krwi
• wyjaśnia
mechaniz
m
krzepnięci
a krwi
• rozpoznaje
elementy
morfotyczn
e krwi na
podstawie
obserwacji
mikroskop
owej
15. Krwiobiegi • wymienia
narządy, w
których
przemieszcz
a się krew
• omawia na
ilustracji
mały
i duży obieg
krwi
• omawia
funkcje
wybranego
naczynia
krwionośn
ego
• porównuje
budowę i
funkcje
żył, tętnic i
naczyń
włosowaty
ch
• opisuje
funkcje
zastawek
żylnych
• porównuje
krwiobieg
mały
i duży
•
charakteryzu
je cel krwi
płynącej w
małym i
dużym
krwiobiegu
• rozpoznaje
poszczegól
ne
naczynia
krwionośn
e na
ilustracji
• wykazuje
związek
budowy
naczyń
krwionośn
ych
z
pełnionymi
przez nie
funkcjami
16. Budowa
i działanie
serca
• wskazuje na
sobie
położenie
serca
• wymienia
elementy
budowy
serca
• rozpoznaje
elementy
budowy
serca i
naczynia
krwionośn
ego na
schemacie
(ilustracji z
podręcznik
a)
• wyjaśnia,
czym jest
puls
• opisuje
mechanizm
pracy serca
• omawia fazy
pracy serca
• mierzy
koledze puls
• podaje
prawidłowe
ciśnienie
krwi u
zdrowego
człowieka
• wykazuje
rolę
zastawek
w
funkcjono
waniu
serca
• porównuje
wartości
ciśnienia
skurczowe
go i
rozkurczo
wego
17. Choroby i
higiena
układu
krwionośneg
o
• wymienia
choroby
układu
krwionośneg
o
• omawia
pierwszą
pomoc
w wypadku
krwawień
i krwotoków
• odczytuje
wyniki
badania
laboratoryj
nego
• wymienia
czynniki
wpływając
e
korzystnie
na
funkcjono
wanie
układu
krwionośn
ego
•
przedstawi
a
znaczenie
• analizuje
przyczyny
chorób
układu
krwionośneg
o
•
charakteryzu
je objawy
krwotoku
żylnego i
tętniczego
•
demonstruj
e pierwszą
pomoc w
przypadku
krwotoków
•
przygotow
uje
portfolio
na temat
chorób
układu
krwionośn
ego
•
przygotow
uje wywiad
z
pracowniki
em służby
zdrowia na
temat
chorób
układu
krwionośn
aktywności
fizycznej
i
prawidłow
ej diety dla
właściweg
o
funkcjono
wania
układu
krążenia
ego
18. Układ
limfatyczny
• wymienia
cechy układu
limfatyczneg
o
• wymienia
narządy
układu
limfatyczneg
o
• opisuje
budowę
układu
limfatyczn
ego
• omawia
rolę
węzłów
chłonnych
• opisuje rolę
układu
limfatyczneg
o
• omawia rolę
śledziony,
grasicy i
migdałków
• porównuje
układ
limfatyczn
y i
krwionośn
y
19. Odporność
organizmu
• wymienia
elementy
układu
odpornościo
wego
• definiuje
szczepionkę
i surowicę
jako
czynniki
odpowiadają
ce za
odporność
nabytą
• wyróżnia
odporność
swoistą
i
nieswoistą,
czynną i
bierną,
naturalną i
sztuczną
• wyjaśnia,
że AIDS
jest
chorobą
wywołaną
przez HIV
• omawia rolę
elementów
układu
odpornościo
wego
•
charakteryzu
je rodzaje
odporności
• wyjaśnia
sposób
działania
HIV
• wyjaśnia
mechaniz
m
działania
odporności
swoistej
• odróżnia
działanie
szczepionk
i od
surowicy
•
przedstawi
a
znaczenie
• opisuje
rodzaje
leukocytó
w
• wyjaśnia,
na czym
polega
transplanta
cja
narządów
• podaje
przykłady
narządów,
które
można
przeszczep
iać
przeszczep
ów oraz
zgody na
transplanta
cję
narządów
po śmierci
V. U
kła
d o
dd
ech
ow
y
20. Budowa i
rola układu
Oddechoweg
o
• wymienia
odcinki
układu
oddechoweg
o
• definiuje
płuca jako
miejsce
wymiany
gazowej
• omawia
funkcje
elementów
układu
oddechowe
go
• opisuje
rolę
nagłośni
• wyróżnia
drogi
oddechowe
i narządy
wymiany
gazowej
• wykazuje
związek
budowy
elementów
układu
oddechoweg
o z
pełnionymi
funkcjami
• odróżnia
głośnię i
nagłośnię
•
demonstruj
e
mechanizm
modulacji
głosu
21. Mechanizm
wymiany
Gazowej
• wymienia
narządy
biorące
udział w
procesie
wentylacji
• demonstruje
• wskazuje
różnice w
ruchach
klatki
piersiowej
i przepony
podczas
• wyróżnia
mechanizm
wentylacji i
oddychania
komórkoweg
o
• wyjaśnia
•
interpretuj
e wyniki
doświadcz
enia na
wykrywani
e CO2 w
• analizuje
proces
wymiany
gazowej w
płucach i
tkankach
na sobie
mechanizm
wdechu
i wydechu
wdechu i
wydechu
•
przedstawi
a rolę krwi
w
transporcie
gazów
oddechow
ych
• oblicza ilość
wdechów
i wydechów
przed i po
wysiłku
zależność
między
ilością
oddechów a
wysiłkiem
• opisuje
dyfuzję O2 i
CO2
zachodzącą
w
pęcherzykac
h płucnych
powietrzu
wydychan
ym
22. Oddychanie
Wewnątrzko
mórkowe
• definiuje
mitochondri
um jako
miejsce
oddychania
wewnątrzko
mórkowego
• wskazuje
ATP jako
nośnik
energii
• zapisuje
słownie
równanie
reakcji
chemicznej
ilustrujące
utlenianie
glukozy
• omawia
zawartość
gazów
w
powietrzu
wdychany
m
i
wydychan
ym
• określa
znaczenie
oddychania
wewnątrzko
mórkowego
• zapisuje
utlenianie
glukozy
równaniem
reakcji
chemicznej
• omawia rolę
ATP w
procesie
utleniania
biologiczneg
o
•
przedstawi
a
graficznie
zawartość
gazów w
powietrzu
wdychany
m i
wydychan
ym
• opisuje
zależność
między
ilością
mitochondr
iów a
zapotrzebo
waniem
narządów
na energię
23. Higiena i
choroby
Układu
• definiuje
kichanie i
kaszel jako
• wskazuje
źródła
infekcji
• podaje
objawy
wybranych
•
demonstruj
e zasady
• wykazuje
zależność
między
oddechoweg
o
reakcje
obronne
organizmu
• wymienia
kilka chorób
układu
oddechoweg
o
górnych i
dolnych
dróg
układu
oddechowe
go
• określa
sposoby
zapobiegan
ia
chorobom
układu
oddechowe
go
• opisuje
przyczyny
astmy
• omawia
zasady
postępowa
nia w
przypadku
utraty
oddechu
chorób
układu
oddechoweg
o
• wyjaśnia
związek
między
wdychaniem
powietrza
przez nos a
profilaktyką
chorób
układu
oddechoweg
o
udzielania
pierwszej
pomocy
w
przypadku
zatrzymani
a oddechu
skażeniem
środowiska
a
zachorowal
nością na
astmę
VI.
Uk
ład
wyd
aln
iczy
24. Budowa i
działanie
Układu
wydalniczeg
o
• wymienia
przykłady
substancji,
które są
wydalane
przez
organizm
człowieka
• wskazuje
miejsce
powstawania
moczu
• wyjaśnia
pojęcia
„wydalanie
” i
„defekacja
”
• wymienia
drogi
wydalania
zbędnych
produktów
przemiany
• porównuje
wydalanie
i defekację
• omawia na
podstawie
ilustracji
proces
powstawania
moczu
• omawia
rolę układu
wydalnicze
go w
utrzymaniu
homeostaz
y
organizmu
• rozpoznaje
na modelu
lub
materiale
świeżym
warstwy
budujące
nerkę
pierwotnego
na modelu
lub ilustracji
materii
25. Higiena
układu
wydalniczeg
o
• wymienia
choroby
układu
wydalniczeg
o
• określa
dzienne
zapotrzebow
anie
organizmu
człowieka na
wodę
• uzasadnia
koniecznoś
ć
regularneg
o
opróżniani
a pęcherza
moczoweg
o
• omawia na
ilustracji
przebieg
dializy
• omawia
przyczyny
chorób
układu
wydalniczeg
o
• uzasadnia
koniecznoś
ć picia
dużych
ilości
wody
podczas
leczenia
schorzeń
nerek
• ocenia rolę
dializy
w
ratowaniu
życia
VII
. R
egu
lacj
a n
erw
ow
o-h
orm
on
aln
a
26. Układ
hormonalny
• wymienia
gruczoły
dokrewne i
wydzielane
przez nie
hormony
• wskazuje na
ilustracji
położenie
najważniejsz
ych
gruczołów
dokrewnych
• klasyfikuje
gruczoły
na
wydzielani
a
zewnętrzne
go
i
wewnętrzn
ego
• wyjaśnia
pojęcie
„gruczoł
dokrewny”
• wyjaśnia,
czym są
hormony
• określa
cechy
hormonów
•
przyporządk
owuje nazwy
gruczołów
do
wytwarzanyc
h przez nie
hormonów
•
przedstawi
a
biologiczn
ą rolę:
hormonu
wzrostu,
tyroksyny,
insuliny,
adrenaliny,
testosteron
u,
estrogenó
w
• omawia
znaczenie
swoistego
działania
hormonów
27. Działanie
układu
Hormonalne
go
• wymienia
skutki
nadmiaru i
niedoboru
hormonu
wzrostu
• wyjaśnia
pojęcie
„równowa
ga
hormonaln
a”
• podaje
przyczyny
cukrzycy
• omawia
antagonistyc
zne działanie
hormonów
insuliny
i glukagonu
• interpretuje
skutki
nadmiaru
i niedoboru
hormonów
• uzasadnia
związek
niedoboru
insuliny z
cukrzycą
28. Budowa i
rola
Układu
nerwowego
• wymienia
funkcje
układu
nerwowego
• wymienia
elementy
budowy
ośrodkoweg
o układu
nerwowego i
obwodoweg
o układu
nerwowego
• rozpoznaje
na ilustracji
ośrodkowy i
obwodowy
układ
nerwowy
• opisuje
elementy
budowy
komórki
nerwowej
• wskazuje
przebieg
bodźca
nerwoweg
o na
ilustracji
neuronu
• wyróżnia
somatyczn
y
i
autonomic
zny układ
nerwowy
• opisuje
funkcje
układu
nerwowego
• porównuje
działanie
układu
nerwowego i
hormonalneg
o
• wykazuje
związek
budowy
komórki
nerwowej z
pełnioną
funkcją
• omawia
działanie
ośrodkoweg
o i
obwodoweg
o układu
nerwowego
• wyjaśnia
sposób
działania
synapsy
•
charaktery
zuje
funkcje
somatyczn
ego
i
autonomic
znego
układu
nerwoweg
o
• porównuje
funkcje
współczuln
ej
i
przywspół
czulnej
części
autonomic
• tłumaczy
rolę
regulacji
nerwowo-
hormonaln
ej
w
utrzymaniu
homeostaz
y
znego
układu
nerwoweg
o
29. Ośrodkowy
układ
nerwowy
• wskazuje na
ilustracji
najważniejsz
e elementy
mózgowia
• wymienia
mózgowie i
rdzeń
kręgowy
jako narządy
ośrodkoweg
o układu
nerwowego
• określa
mózgowie
jako
jednostkę
nadrzędną
w stosunku
do
pozostałyc
h części
układu
nerwoweg
o
• wskazuje
elementy
budowy
rdzenia
kręgowego
na
ilustracji
• opisuje
budowę
rdzenia
kręgowego
• objaśnia na
ilustracji
budowę
mózgowia
• uzasadnia
nadrzędną
funkcję
mózgowia
w stosunku
do
pozostałyc
h części
układu
nerwoweg
o
30. Obwodowy
układ
nerwowy.
Odruchy
• wymienia
rodzaje
nerwów
obwodowyc
h
• podaje po
trzy
przykłady
odruchów
warunkowyc
h
i
• wyróżnia
włókna
czuciowe
i ruchowe
• opisuje na
ilustracji
drogę
impulsu
nerwoweg
o w łuku
odruchowy
m
• wyjaśnia
różnice
między
odruchem
warunkowy
m
a
bezwarunko
wym
•
charakteryzu
je odruchy
• dowodzi
znaczenia
odruchów
w życiu
człowieka
•
przedstawi
a rolę
odruchów
warunkow
ych w
uczeniu się
bezwarunko
wych
• odróżnia
odruchy
warunkow
e i
bezwarunk
owe
warunkowe i
bezwarunko
we
• przedstawia
graficznie
drogę
impulsu
nerwowego
w łuku
odruchowym
31. Choroby i
higiena
Układu
nerwowego
• wymienia
czynniki
powodujące
stres
• podaje
przykłady
trzech
chorób
spowodowan
ych stresem
• wymienia
sposoby
radzenia
sobie ze
stresem
• wymienia
przykłady
chorób
układu
nerwoweg
o
•
przyporząd
kowuje
chorobom
układu
nerwoweg
o
charaktery
styczne
objawy
• wyjaśnia
dodatni i
ujemny
wpływ stresu
na
funkcjonowa
nie
organizmu
• opisuje
przyczyny
nerwic
• rozpoznaje
cechy
depresji
• analizuje
związek
pomiędzy
prawidłow
ym
wysypianie
m się a
funkcjono
waniem
organizmu.
W
szczególno
ści omawia
wpływ snu
na procesy
uczenia się
i
zapamięty
wania oraz
na
odporność
organizmu
• analizuje
przyczyny
chorób
układu
nerwoweg
o
VI
II.
Na
rzą
32. Budowa i
działanie
narządu
wzroku
• omawia
znaczenie
zmysłów
w życiu
• opisuje
funkcje
elementów
aparatu
• określa
funkcje
aparatu
ochronnego i
• omawia
powstawan
ie obrazu
na
dy
zm
ysł
ów
człowieka
• rozróżnia w
narządzie
wzroku
aparat
ochronny i
gałkę oczną
• wymienia
elementy
stanowiące
aparat
ochronny oka
• rozpoznaje
na ilustracji
elementy
budowy oka
• omawia
funkcje
elementów
budowy oka
ochronneg
o oka
• wyjaśnia
pojęcie
„akomodacj
a”
• omawia
znaczenie
adaptacji
oka
gałki ocznej
• wykazuje
związek
budowy
elementów
oka z
pełnionymi
przez nie
funkcjami
• opisuje
drogę
światła w
oku
• wskazuje
lokalizację
receptorów
wzroku
• ilustruje za
pomocą
prostego
rysunku
drogę
światła w
oku
siatkówce
• planuje
doświadcz
enie
wykazując
e reakcje
tęczówki
na różne
natężenie
światła
33. Ucho –
narząd
słuchu
i równowagi
• rozpoznaje
na ilustracji
elementy
budowy
ucha
• wymienia
funkcje
poszczególn
ych
odcinków
ucha
• wyróżnia
ucho
zewnętrzne
, środkowe
i
wewnętrzn
e
• wskazuje
położenie
narządu
równowagi
•
charakteryzu
je funkcje
poszczególn
ych
elementów
ucha
• omawia
funkcje ucha
zewnętrzneg
o,
środkowego
i
• wyjaśnia
mechaniz
m
odbierania
i
rozpoznaw
ania
dźwięków
• wskazuje
lokalizację
receptorów
słuchu
i
• wyjaśnia
zasadę
działania
narządu
równowagi
wewnętrzneg
o
równowagi
34. Higiena oka
i ucha
• wymienia
wady
wzroku
• omawia
przyczyny
powstawania
wad wzroku
• omawia
zasady
higieny oczu
• wymienia
choroby
oczu i uszu
• rozpoznaje
krótkowzr
oczność i
dalekowzr
oczność na
ilustracji
• definiuje
hałas jako
czynnik
powodując
y głuchotę
•
charakteryzu
je wady
wzroku
• wyjaśnia, na
czym polega
daltonizm i
astygmatyzm
•
charakteryzu
je choroby
oczu
• omawia
sposób
korygowania
wad wzroku
• rozróżnia
rodzaje
soczewek
korygujący
ch wady
wzroku
• analizuje,
w jaki
sposób
nadmierny
hałas może
spowodow
ać
uszkodzeni
e słuchu
35. Zmysł
powonienia,
smaku i
dotyku
• przedstawia
rolę zmysłu
smaku,
powonienia i
dotyku
• wskazuje
rozmieszcze
nie
receptorów
dotyku,
smaku
i powonienia
• wymienia
podstawowe
smaki
• wylicza
• opisuje
kubki
smakowe
jako
właściwy
narząd
smaku
• wskazuje
miejsce
położenia
kubków
smakowych
• uzasadnia,
że skóra
jest
narządem
dotyku
• analizuje
znaczenie
wolnych
zakończeń
nerwowyc
h
w skórze
bodźce
odbierane
przez skórę
IX. R
ozm
naża
nie
i r
ozw
ój
czło
wie
ka
36. Męski układ
Rozrodczy
• wymienia
męskie
narządy
rozrodcze i
ich funkcje
• wymienia
męskie
cechy
płciowe
• wskazuje na
ilustracji
narządy
męskiego
układu
rozrodczego
• rysuje
schematyc
znie i
opisuje
plemnika
• omawia
proces
powstawan
ia nasienia
• określa
funkcję
testosteron
u
•
charakteryzu
je męskie
pierwszo-,
drugo-
i
trzeciorzędo
we cechy
płciowe
• uzasadnia,
że główka
plemnika
jest
właściwą
gametą
męską
• wykazuje
zależność
między
produkcją
hormonów
płciowych
a
zmianami
zachodząc
ymi w
ciele
mężczyzny
37. Żeński układ
Rozrodczy
• wymienia
wewnętrzne
narządy
rozrodcze
• wskazuje na
ilustracji
wewnętrzne
narządy
żeńskiego
układu
rozrodczego
• wylicza
zewnętrzne
• opisuje
funkcje
żeńskiego
układu
rozrodczeg
o
•
charakteryzu
je żeńskie
pierwszo-,
drugo-
i
trzeciorzędo
we cechy
płciowe
• opisuje
funkcje
wewnętrznyc
h narządów
• wykazuje
związek
budowy
komórki
jajowej z
pełnioną
przez nią
funkcją
• tworzy w
dowolnej
formie
prezentację
na temat
dojrzewani
a
żeńskie
narządy
płciowe
rozrodczych
38. Funkcjonow
anie
żeńskiego
układu
rozrodczego
• wymienia
żeńskie
hormony
płciowe
• wymienia
kolejne fazy
cyklu
miesiączkow
ego
• wskazuje
w cyklu
miesiączko
wym dni
płodne
i niepłodne
• definiuje
jajnik jako
miejsce
powstawan
ia komórki
jajowej
• interpretuje
ilustracje
przebiegu
cyklu
miesiączkow
ego
• omawia
zmiany
hormonaln
e i zmiany
w macicy
zachodząc
e w trakcie
cyklu
miesiączko
wym
• analizuje
rolę ciałka
żółtego
39. Higiena
układu
rozrodczego.
Planowanie
rodziny
• wymienia
choroby
układu
rozrodczego
• wymienia
naturalne i
sztuczne
metody
planowania
rodziny
• wskazuje
kontakty
płciowe
jako
potencjaln
e źródło
zakażenia
układu
rozrodczeg
o
•
przyporząd
kowuje
chorobom
źródła
zakażenia
• wyjaśnia
różnicę
między
nosicielstw
• wyjaśnia
konieczność
regularnych
wizyt
u ginekologa
•
przyporządk
owuje
chorobom
ich
charakteryst
yczne
objawy
• porównuje
naturalne
i sztuczne
metody
planowania
rodziny
• wymienia
zachowani
a mogące
prowadzić
do
zakażenia
HIV
• ocenia
naturalne i
sztuczne
metody
antykonce
pcji
• przewiduje
indywidual
ne
i
społeczne
skutki
zakażenia
wirusami
HIV, HBV
i HCV oraz
HPV
em HIV a
chorobą
AIDS
• wymienia
drogi
zakażenia
wirusami
HIV, HBV
i HCV
oraz HPV
oraz
omawia
zasady
profilaktyk
i chorób
wywoływa
nych przez
te wirusy
•
przedstawi
a
podstawow
e zasady
profilaktyk
i chorób
przenoszon
ych drogą
płciową
40. Rozwój
człowieka od
poczęcia do
narodzin
• wymienia
nazwy błon
płodowych
• podaje, jak
długo trwa
rozwój
płodowy
• porządkuje
etapy
rozwoju
zarodka od
zapłodnien
ia do
zagnieżdże
nia
•
charakteryzu
je funkcje
błon
płodowych
•
charakteryzu
je okres
• analizuje
funkcje
łożyska
• wyjaśnia
pojęcie
„zapłodnie
nie”
rozwoju
płodowego
41. Ciąża i
poród
• wymienia
zmiany
zachodzące
w
organizmie
kobiety
podczas
ciąży
• omawia
zasady
higieny
zalecane
dla kobiet
ciężarnych
• podaje
czas
trwania
ciąży
• omawia
wpływ
różnych
czynników
na
prawidłow
y rozwój
zarodka i
płodu
• wyjaśnia
przyczyny
zmian
zachodzącyc
h w
organizmie
kobiety
podczas
ciąży
•
charakteryzu
je etapy
porodu
• uzasadnia
koniecznoś
ć
przestrzega
nia zasad
higieny
przez
kobiety w
ciąży
• omawia
mechaniz
m
powstawan
ia ciąży
pojedyncze
j i mnogiej
42. Okresy
rozwojowe
człowieka
• wylicza
etapy życia
człowieka
• wymienia
rodzaje
dojrzałości
• wymienia
różnice w
tempie
dojrzewania
dziewcząt
i chłopców
• określa
zmiany
rozwojowe
u swoich
rówieśnikó
w
• opisuje
objawy
starzenia
się
organizmu
•
charakteryzu
je wskazane
okresy
rozwojowe
• przedstawia
cechy i
przebieg
fizycznego,
psychiczneg
o
i
• analizuje
różnice
między
przekwitan
iem a
starością
•
przyporząd
kowuje
okresom
rozwojowy
m zmiany
społecznego
dojrzewania
człowieka
zachodząc
e w
organizmie
X. Z
dro
wie
a c
yw
iliz
acj
a
43. Zdrowie
fizyczne,
psychiczne i
społeczne
• omawia
wpływ trybu
życia na stan
zdrowia
• opisuje
zdrowie
fizyczne,
psychiczne
i społeczne
• podaje
przykłady
wpływu
środowiska
na życie i
zdrowie
ludzi
•
przedstawi
a
znaczenie
aktywności
fizycznej
dla
prawidłow
ego
funkcjono
wania
organizmu
•
charakteryzu
je czynniki
wpływające
na zdrowie
• przedstawia
znaczenie
pojęć
„zdrowie” i
„choroba”
• rozróżnia
zdrowie
fizyczne,
psychiczne i
społeczne
• wykazuje
wpływ
środowiska
życia na
zdrowie
44. Choroby
zakaźne
i
• podaje
przykłady
trzech
•
przedstawi
a
• wymienia
najważniejsz
e choroby
• oblicza
własne
BMI
• wyjaśnia,
dlaczego
nie należy
cywilizacyjn
e
chorób
zakaźnych i
czynniki,
które je
wywołują
• wymienia
choroby
cywilizacyjn
e
• wymienia
najczęstsze
przyczyny
nowotworów
podstawow
e zasady
profilaktyk
i chorób
nowotworo
wych
• klasyfikuje
podaną
chorobę do
grupy
chorób
cywilizacyjn
ych lub
zakaźnych
• omawia
znaczenie
szczepień
ochronnyc
h
• wskazuje
alergie
jako skutek
zanieczysz
czenia
środowiska
• wskazuje
metody
zapobiegan
ia
chorobom
cywilizacy
jnym
człowieka
wywoływane
przez
wirusy,
bakterie,
protisty i
pasożyty
zwierzęce
oraz
przedstawia
zasady
profilaktyki
tych chorób
• podaje
kryterium
podziału na
choroby
zakaźne
i
cywilizacyjn
e
• podaje
przykłady
szczepień
obowiązkow
ych
i
nieobowiązk
owych
• wyjaśnia
przyczyny
powstawania
chorób
społecznych
• dowodzi,
że stres
jest
przyczyną
chorób
cywilizacy
jnych
• uzasadnia,
że nerwice
są
chorobami
cywilizacy
jnymi
• uzasadnia
koniecznoś
ć
okresoweg
o
wykonywa
nia
podstawow
ych badań
kontrolnyc
h
bez
wyraźnej
potrzeby
przyjmowa
ć leków
ogólnodost
ępnych
oraz
dlaczego
antybiotyki
i inne leki
należy
stosować
zgodnie z
zaleceniam
i lekarza
45. Uzależnienia • podaje
przykłady
używek
• przedstawia
negatywny
wpływ na
zdrowie
człowieka
niektórych
substancji
psychoaktyw
nych oraz
nadużywania
kofeiny
i niektórych
leków
(zwłaszcza
oddziałujący
ch na
psychikę)
• opisuje
MONAR
jako
miejsce,
gdzie
można
uzyskać
pomoc w
leczeniu
uzależnień
• opisuje
wpływ
palenia
tytoniu na
zdrowie
• omawia
skutki
działania
alkoholu na
funkcjonowa
nie
organizmu
• wyjaśnia
mechanizm
powstawania
uzależnień
• wyjaśnia
znaczenie
profilaktyki
uzależnień
• wyjaśnia,
jak uniknąć
uzależnień
• wykazuje
zależność
między
przyjmowa
niem
używek
a
powstawan
iem nałogu
• wykonuje
w
dowolnej
formie
prezentację
na temat
profilaktyk
i
uzależnień
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum oparty na podręczniku „Puls życia”
Dział
programu
Materiał nauczania
L.g.
Wymagania podstawowe
uczeń poprawnie:
Kat.
Wymagania ponadpodstawowe
uczeń poprawnie:
Kat.
I. G
enet
yka
Czym jest genetyka?
• genetyka jako nauka o dziedziczeniu cech
oraz zmienności organizmów
• cechy dziedziczne i niedziedziczne
• cechy gatunkowe i cechy indywidualne
• dziedziczenie cech i zmienność organizmów
• zastosowanie genetyki w różnych
dziedzinach
• zmienność wśród ludzi
Nośnik informacji genetycznej – DNA
• DNA jako materiał genetyczny
• budowa DNA
• rodzaje zasad azotowych
• komplementarność zasad azotowych
• gen i genom
• jądro jako miejsce lokalizacji DNA
i chromosomów
• budowa chromosomu
• kariotyp
• replikacja
• budowa i funkcje RNA
Przekazywanie materiału genetycznego
• chromosomy homologiczne
• komórki diploidalne i haploidalne
• przebieg podziałów komórkowych
• znaczenie mitozy i mejozy
• rekombinacja genetyczna
Odczytywanie informacji genetycznej
• gen
• sposób zapisu informacji genetycznej w DNA
• budowa kodu genetycznego
• znaczenie kodu genetycznego
• uniwersalność kodu genetycznego
• proces powstawania białka
8 • definiuje pojęcia: „genetyka”, „zmienność organizmów”
• rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne
• wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych
organizmów oraz podaje przykłady tych cech
• wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest
wynikiem dziedziczenia
• omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach:
medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii
• uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi
• określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej
• wylicza elementy budujące DNA
• przedstawia budowę nukleotydu
• wymienia nazwy zasad azotowych
• wyjaśnia regułę komplementarności zasad
• definiuje pojęcia: „gen” i „genom”
• wskazuje na ilustracji komórki miejsce występowania DNA
• przedstawia budowę chromosomu
• definiuje pojęcie „kariotyp”
• omawia proces replikacji
• porównuje budowę DNA z budową RNA
• rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA
• wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych
• definiuje pojęcia: „chromosomy homologiczne”, „komórki
haploidalne”, „komórki diploidalne”
• podaje liczbę chromosomów w komórce somatycznej i
komórce płciowej człowieka
• szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając
liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego
organizmu
• wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w
organizmie człowieka
• omawia znaczenie mitozy i mejozy
• wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”, „gen”, „kodon”
• wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA
• omawia budowę kodonu i genu
• omawia znaczenie kodu genetycznego
A
B
A
B
C
D
B
A
A
A
B
A
B
A
A
C
C
B
A
A
A
C
B
C
A
B
C
C
• wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów
potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania
płciowego i bezpłciowego
• wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych
oraz podaje przykłady tych cech
• wskazuje różnice między cechami gatunkowymi
a indywidualnymi oraz podaje przykłady tych cech
• dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki ich
dziedziczeniu oraz w wyniku wpływu środowiska
• wykonuje portfolio ukazujące własne podobieństwo
do dziadków i rodziców
• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad
• wykazuje konieczność związania DNA przez białka
i powstania chromatyny w jądrze komórkowym
• wykonuje model DNA
• przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad
azotowych
• określa różnice między genem a genomem
• uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji
DNA przed podziałem komórki
• omawia przebieg mitozy i mejozy
• omawia różnice między mitozą a mejozą
• wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej
• planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału
komórki
• wykazuje uniwersalność kodu genetycznego
• omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji
• odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych
przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego
• interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici
kwasu nukleinowego
B
A
C
D
D
B
C
D
C
B
D
C
C
B
D
D
C
C
C
I. G
enet
yka
Dziedziczenie cech
• badania Mendla
• homozygota i heterozygota
• genotyp i fenotyp
• prawo czystości gamet
• cechy dominujące i recesywne
• krzyżówki genetyczne
Dziedziczenie płci u człowieka
• chromosomy płci i autosomy
• mechanizm dziedziczenia płci
• cechy sprzężone z płcią
• nosicielstwo chorób sprzężonych z płcią
• znaczenie wiedzy o położeniu genów na
chromosomach
Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka
• dziedziczenie grup krwi (układ AB0)
• dziedziczenie czynnika Rh
• konflikt serologiczny
• cechy zależne od wielu genów
• cechy zależne od wpływu środowiska
Mutacje
• rodzaje mutacji
• czynniki mutagenne
• znaczenie mutacji zachodzących
w komórkach diploidalnych i haploidalnych
• mutacje a zmienność organizmów
• choroby genetyczne
• badania prenatalne i ich znaczenie
• omawia badania Mendla
• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne
• zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz
heterozygoty
• na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz
określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego
• wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia
jednego genu
• podaje liczbę chromosomów występujących w komórce
diploidalnej człowieka
• rozpoznaje kariogram człowieka
• wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci
• wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci
• wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych
z płcią
• określa cechy chromosomów X i Y
• wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi
• rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób
• omawia sposób dziedziczenia grup krwi
• omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh
• określa konsekwencje wystąpienia konfliktu
serologicznego
• wymienia przykłady cech zależnych od wielu genów
oraz od środowiska
• wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa na
rozwój osobowości
• wyjaśnia pojęcie „mutacja”
• wylicza czynniki mutagenne
• rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe
• omawia skutki wybranych mutacji genowych
• wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych
mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi
(zespół Downa)
• charakteryzuje wybrane choroby genetyczne
C
B
C
C
C
A
B
B
B
A
B
A
C
C
C
B
A
B
A
A
C
C
A
C
• ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki
• interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń
„homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”,
„cecha recesywna”
• omawia prawo czystości gamet
• przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa
czystości gamet
• tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia
określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy
potomstwa
• wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych
sprzężonych z płcią
• interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą
dziedziczenia daltonizmu
• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą
dziedziczenia hemofilii
• ocenia znaczenie znajomości ludzkiego DNA
• ustala grupy krwi dzieci na podstawie grup krwi ich
rodziców
• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup
krwi
• określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego
• ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech
• przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia
na powstawanie chorób genetycznych
• uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem
zmienności organizmów
• omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych
• dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów
do zmieniającego się środowiska
• ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka
D
C
C
D
D
B
C
C
D
B
C
B
D
D
D
C
D
D
Dział
programu
Materiał nauczania
L.g.
Wymagania podstawowe
uczeń poprawnie:
Kat.
Wymagania ponadpodstawowe
uczeń poprawnie:
Kat.
II. E
wolu
cja
życi
a Ewolucja i jej dowody
• ewolucja
• bezpośrednie dowody ewolucji:
skamieniałości, ogniwa pośrednie, relikty
• pośrednie dowody ewolucji: narządy
szczątkowe, jedność budowy i funkcjonowania,
rozmieszczenie organizmów na kuli ziemskiej,
struktury homologiczne
i analogiczne, konwergencja
Mechanizmy ewolucji
• główne założenia teorii ewolucji Darwina
• endemity
• powstawanie gatunków
• dobór naturalny i jego działanie
• dobór sztuczny
• syntetyczna teoria ewolucji
Pochodzenie człowieka
• stanowisko systematyczne człowieka
• podobieństwa i różnice między człowiekiem a
innymi naczelnymi
• przebieg ewolucji człowieka
3 • definiuje pojęcie „ewolucja”
• wymienia dowody ewolucji
• wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości
• omawia etapy powstawania skamieniałości
• definiuje pojęcie „relikt”
• wymienia przykłady reliktów
• wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie
człowieka
• definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”, „struktury
analogiczne” oraz „konwergencja”
• wymienia przykłady struktur homologicznych i analogicznych
• omawia główne założenia teorii ewolucji Darwina
• definiuje pojęcie „endemit”
• wymienia przykłady endemitów
• omawia ideę walki o byt
• wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i
dobór sztuczny
• ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i
doboru sztucznego
• wymienia przykłady organizmów należących do rzędu
naczelnych
• wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się
ewolucja naczelnych
• wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do
poszczególnych jednostek systematycznych
• wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi
• określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy
człowiekiem a innymi naczelnymi
• wymienia cechy człowieka rozumnego
A
A
A
C
A
A
B
A
A
C
A
A
C
B
C
A
B
A
B
B
A
• klasyfikuje dowody ewolucji
• określa warunki powstawania skamieniałości
• rozpoznaje rodzaje skamieniałości
• przedstawia w formie graficznej etapy powstawania
skamieniałości
• rozpoznaje ogniwa pośrednie
• wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup
systematycznych
• omawia przykłady potwierdzające jedność budowy
i funkcjonowania organizmów
• ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako
dowodów ewolucji
• wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi
do powstawania nowych gatunków
• określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych
gatunków
• omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a
doborem sztucznym
• ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru
sztucznego
• omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię
ewolucji
• określa stanowisko systematyczne człowieka
• wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję
człowieka
• opisuje przebieg ewolucji człowieka
• porównuje różne formy człowiekowatych
B
B
C
C
B
B
C
D
B
B
C
D
C
B
A
C
C
Dział
programu
Materiał nauczania
L.g.
Wymagania podstawowe
uczeń poprawnie:
Kat.
Wymagania ponadpodstawowe
uczeń poprawnie:
Kat.
III.
Ekolo
gia
Nieantagonistyczne zależności
między gatunkami
• rodzaje nieantagonistycznych zależności
międzygatunkowych
• charakterystyka mutualizmu i komensalizmu
• przykłady występowania zależności
dodatnich w przyrodzie
Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie
• biotop i biocenoza jako składniki ekosystemu
• ekosystemy sztuczne i naturalne
• struktura piętrowa lasu
• typy lasów
• równowaga dynamiczna w ekosystemie
• sukcesja ekologiczna, rodzaje sukcesji
Materia i energia w ekosystemie
• łańcuch pokarmowy
• poziomy pokarmowe
• producenci, konsumenci, destruenci
• sieć pokarmowa
• piramida ekologiczna
• zależności pokarmowe a krążenie materii i
przepływ energii
• skład chemiczny organizmów
• obieg węgla w ekosystemie
• rozkład martwej materii organicznej
Różnorodność biologiczna
• różnorodność biologiczna
• poziomy różnorodności biologicznej:
różnorodność ekosystemowa, gatunkowa,
genetyczna
• zagrożenia różnorodności biologicznej
• określa warunki współpracy między gatunkami
• wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe
• definiuje pojęcia: „mutualizm”, „komensalizm”
• wymienia przykłady wybranej zależności nieantagonistycznej
• omawia budowę korzeni roślin motylkowatych
• przedstawia składniki biotopu i biocenozy
• wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego
ekosystemu
• rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne
• wymienia piętra lasu
• wymienia przykłady gatunków żyjących w poszczególnych
piętrach lasu
• wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna
ekosystemu
• wskazuje w terenie miejsca zachodzenia sukcesji wtórnej
• wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych
• wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego
• przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw
łańcucha pokarmowego
• rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w
wybranych ekosystemach
• rysuje schemat prostej sieci pokarmowej
• wskazuje różnice między producentami a konsumentami
• omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną
• wykazuje, że materia krąży w ekosystemie
• wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem
• podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie
• wymienia nekrofagi jako organizmy przyczyniające się
do krążenia materii
• definiuje termin „różnorodność biologiczna”
• wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów
• wymienia przykłady działalności człowieka,
przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej
• wymienia poziomy różnorodności biologicznej
• wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami
różnorodności biologicznej
• uzasadnia konieczność zachowania różnorodności
biologicznej
B
A
A
A
C
A
C
C
A
A
B
C
B
A
B
C
C
B
C
D
D
A
A
A
A
A
A
B
D
• określa warunki występowania dodatnich relacji między
organizmami różnych gatunków
• omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem
• ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących
w glebie
• charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu
• charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną
motylkową a bakteriami brodawkowymi
• wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy
• analizuje zależności między biotopem a biocenozą
• omawia różnice między ekosystemami sztucznymi
i naturalnymi
• wykazuje zależność między warunkami, w jakich powstał
dany las a jego strukturą piętrową
• charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej
• omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu
• analizuje przykłady powiązań pokarmowych we
wskazanym ekosystemie
• charakteryzuje rolę poszczególnych ogniw łańcucha
pokarmowego
• planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej
• przewiduje skutki wyginięcia określonego ogniwa
we wskazanym łańcuchu pokarmowym dla ekosystemu
• porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych
w ekosystemie naturalnym i sztucznym
• interpretuje zależności między poziomem pokarmowym
a biomasą i liczebnością populacji
• analizuje informacje przedstawione w formie piramidy
ekologicznej
• omawia znaczenie wybranych pierwiastków dla organizmów
• omawia schemat obiegu węgla w ekosystemie
• wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku
różnorodności biologicznej
• przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych
• charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej
• porównuje poziomy różnorodności biologicznej
B
C
D
C
C
B
D
C
D
C
C
D
C
D
D
C
C
D
C
C
B
D
C
C
IV. C
złow
iek i
śro
dow
isko
Zanieczyszczenie i ochrona atmosfery
• zagrożenia atmosfery
• podział zanieczyszczeń atmosfery
• skutki zanieczyszczeń atmosfery: kwaśne opady,
globalne ocieplenie, dziura ozonowa, smog
• skala porostowa
• ochrona atmosfery
• odnawialne źródła energii
Wpływ człowieka na stan czystości wód
• zanieczyszczenia wód słonych
• wpływ wycieków ropy naftowej na stan
ekosystemów morskich
• wpływ zakwitów glonów na stan wód
• zanieczyszczenia wód słodkich
• klasy czystości wód
• sposoby ochrony wód
• regulacja rzek
• metody oczyszczania ścieków
Zagrożenia i ochrona gleb
• rola gleby w ekosystemie
• wpływ próchnicy na żyzność gleby
• czynniki przyczyniające się do dewastacji
gleby
• erozja gleby
• metody rekultywacji gleby
Ochrona środowiska na co dzień
• działania wpływające na poprawę stanu
środowiska
• biodegradacja
• odpady komunalne jako źródło zanieczyszczenia
środowiska
• unieszkodliwianie odpadów
• kompostowanie
• postawa świadomego konsumenta
• znaczenie recyklingu
• surowce poddawane recyklingowi
4 • wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie
atmosfery
• wymienia przykłady naturalnych zanieczyszczeń atmosfery i
zanieczyszczeń powstałych w wyniku działalności ludzi
• omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko
• omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury
ozonowej i smogu
• omawia przyczyny ocieplania się klimatu
• wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w najbliższej
okolicy
• wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich
• wylicza klasy czystości wód
• wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych
• podaje metody oczyszczania wód
• omawia sposoby ochrony wód
• charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w
nowoczesnych oczyszczalniach
• wymienia funkcje gleby w ekosystemie
• wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby
• wylicza czynniki wpływające na degradację gleby
• wymienia przykłady czynników prowadzących
do wyjałowienia gleby
• omawia metody rekultywacji gleby
• określa czas biodegradacji wskazanego produktu
• wyjaśnia pojęcie „recykling”
• rozpoznaje surowce wtórne
• wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów
• przyporządkowuje odpady do odpowiednich
pojemników przeznaczonych do segregacji
• ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania
odpadów na środowisko
• analizuje problem dzikich wysypisk
A
A
C
C
C
D
A
A
A
A
C
C
A
B
A
A
C
B
A
B
A
B
D
D
• analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie
atmosfery
• klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i
powstałe w wyniku działalności ludzi
• wykazuje negatywny wpływ spalania surowców naturalnych
na stan atmosfery
• wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza
• przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy
za pomocą skali porostowej
• dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie
z globalnym ociepleniem
• przewiduje skutki globalnego ocieplenia
• określa sposób wykorzystania wody w zależności
od klasy jej czystości
• wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód
• analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce
na podstawie wykresu
• wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza
a zanieczyszczeniem wód gruntowych
• ocenia znaczenie regulacji rzek
• opisuje metody oczyszczania wód
• uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego
funkcjonowania ekosystemu
• charakteryzuje proces powstawania próchnicy
• omawia czynniki degradujące glebę
• dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby
• planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb
w najbliższej okolicy
• prezentuje postawę świadomego konsumenta
• ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych
• planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony
środowiska na co dzień
• uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych
na rzecz opakowań wielokrotnego użytku
D
B
D
B
D
D
D
B
B
D
D
D
C
D
C
C
D
D
D
D
D
D
II Formy aktywności ucznia podlegające ocenianiu:
Obszar I: sprawdziany, testy, odpowiedź ustna, konkursy- awans do następnego etapu;
minimum 2 oceny w semestrze
Obszar II: kartkówki, konkursy na etapie szkolnym, projekty
minimum 2 oceny w semestrze
waga 1: prace domowe, aktywność, praca w grupie, referaty
minimum 1 ocena w semestrze
III Zasady ustalania oceny ze znakami „ +” i „ – „:
Uwzględnia się „+” i „-„ przy ocenie cząstkowej IV Ustalenia dodatkowe:
Praca klasowa jest obowiązkowa i zapowiedziana z tygodniowym wyprzedzeniem.
Pracę klasową zazwyczaj poprzedza lekcja powtórzeniowa(wyjątek-krótkie działy), podczas której oprócz utrwalenia poznanych
wiadomości i umiejętności, nauczyciel podaje zakres materiału na sprawdzian.
Kartkówki obejmują materiał najwyżej z trzech ostatnich lekcji.
Odpowiedź ustna obejmuje trzy ostatnie tematy.
Uczeń ma prawo zgłosić w ciągu semestru jedno(przy jednej godzinie biologii tygodniowo) lub dwa nieprzygotowania (przy więcej niż
jedna godz.)
Obejmują one: brak zadania domowego, odpowiedź, kartkówkę (tylko wtedy, gdy jest niezapowiedziana) oraz brak zeszytu
przedmiotowego, ćwiczeń lub podręcznika. Nieprzygotowanie należy zgłosić do nauczyciela na początku lekcji na kartce .
Uczeń ma obowiązek systematycznego prowadzenia zeszytu przedmiotowego
i zeszytu ćwiczeń.
W przypadku dłuższej nieobecności, uczeń ma prawo skorzystać z możliwości uzyskania dodatkowego terminu na uzupełnienie zeszytu
przedmiotowego i zeszytu ćwiczeń oraz braków w wiadomościach (długość terminu ustala z nauczycielem).
Jeśli uczeń nie mógł napisać sprawdzianu z klasą, ustala termin z nauczycielem przedmiotu (maksymalnie do dwóch tygodni), jeśli tego
nie uczyni, stosuje się warunki zapisane w WSO.
V Warunki poprawy oceny:
pracę klasową ocenioną na ndst uczeń może poprawić w terminie 2 tygodni od oddania sprawdzianu.
poprawa ocen wyższych np. z dst na wyższą odbywa się tylko raz w semestrze w formie odpowiedzi ustnej
kartkówki nie podlegają poprawie
z danej pracy klasowej uczeń poprawę pisze tylko raz,
w dzienniku odnotowuje się obie oceny, stosując kreskę ukośną pomiędzy ocenami,
uczeń, który w wyniku klasyfikacji semestralnej otrzymał ocenę niedostateczną nie ma obowiązku zaliczenia zaległego materiału.
VI Sposoby gromadzenia i przechowywania informacji o uczniu:
informacje o osiągnięciach ucznia są odnotowywane w dzienniku lekcyjnym i dzienniku internetowym,
na wniosek ucznia lub rodziców ( opiekunów prawnych) nauczyciel uzasadnia ustalona ocenę,
prace pisemne uczniów są przechowywane do końca roku szkolnego tj. do 31.08.
VII Ustalanie ocen semestralnych:
Oceny semestralne ustala się na podstawie osiągnięć ucznia w poszczególnych obszarach.