PUNIM DIPLOME - smu.umib.netsmu.umib.net/DiplomaPublikimiPublic/DownloadDok?dok=Theses\6b… · Lënda:Ndërmarrsi Titulli i Punimit:Pronësia dhe Menaxhimi i NVM-ve në komunën

UNIVERSITETI I MITROVICËS ‘’ISA BOLETINI’’

FAKULTETI EKONOMIK

PUNIM DIPLOME DONIK ALIU

Mitrovicë, 2020

2

UNIVERSITETI PUBLIK I MITROVICËS‘’ISA BOLETINI’’

FAKULTETI EKONOMIK

DEPARTAMENTI: MENAXHMENT DHE INFORMATIKË

PUNIM DIPLOME Tema: PRONËSIA DHE MENAXHIMI I NVM-VE NË KOMUNËN E MITROVICËS

Mentori: Kandidati: Prof.Ass.Dr. AJTENE AVDULLAHIDONIK ALIU

Mitrovicë, 2020

3

PUBLIC UNIVERSITY OF MITROVICA ‘’ISA BOLETINI’’

FACULTY OF ECONOMICS

DEPARTMENT: MENAGMENT & INFORMATICS

BACHELOR THESIS Topic Title:OWNERSHIP AND MANAGEMENT OF SMEs IN MITROVICA

MUNICIPALITY

Supervisor: Candidate:

Prof.Ass.Dr. AJTENE AVDULLAHIDONIK ALIU

Mitrovica, 2020

4

UNIVERSITETI I MITROVICËS ‘’ISA BOLETINI’’

FAKULTETI EKONOMIK

DEPARTAMENTI: MENAXHMENT DHE INFORMATIKË

PUNIM DIPLOME Lënda:Ndërmarrsi

Titulli i Punimit:Pronësia dhe Menaxhimi i NVM-ve në komunën e Mitrovicës Emri dhe Mbiemri: Donik ALIU Statusi i Studentit: I Rregullt

Numri i Amzës (ID Regjistri): 1805021004 Niveli i Studimeve: Bachelor Departamenti: Menaxhment dhe Informatikë

Programi i studimit: Menaxhment dhe Informatikë

Mentori i Punimit: Prof.Ass.Dr. Ajtene Avdullahi

Aprovuar prej Komisionit: 1. Prof.Ass.Dr. Ajtene Avdullahi________________ Mentor

2. __________________________________________ Anëtar 3. __________________________________________ Anëtar Data e Aprovimit: _____________________________

5

Deklarata e Origjinalitetit / Autorsisë

Ky Punim Diplome i nivelit bachelor, është puna ime origjinale duke respektuar autorësinë e çdo

burimi të informacioneve dhe rregullave për një punim të mirëfilltë shkencorë, dhe nuk është

dorëzuar, në tërësi apo pjesërisht, për ndonjë grade në këtë apo ndonjë universitet tjetër.

Sipas njohurisë time, punimi nuk përmban asnjë material të botuar ose shkruar nga ndonjë person

tjetër, përveç siç deklarohet në brendi të tekstit.

Gjithashtu, deklaroj se, nëshkrimin e punimit kam respektuar rregullat etike të punës shkencore

dhe akademike të UMIB.

Statement of Originality/Authority

This Diploma Thesis, bachelor level, is my original work, respecting the authorship of any source

of information and rules for a proper scientific work, and has not been submitted in whole or in

part to any degree at this or any other university.

According to my knowledge, the paper does not contain any material published or written by any

other person except as stated in the text.

Also, I declare that writing the thesis i have respected the ethical rules of the scientific and

academic work of UMIB.

6

FALËNDERIMI

Mirënjohje dhe falënderim i pa fund i takon familjes time, pa të cilët nuk do të isha ai që

jam sot, sakrifica, mundi dhe përkrahja e tyre e pandalshme më ndihmoi t’i realizojë qëlllimet dhe

sukseset e jetës sime.

Mirënjohje dhe falenderim të veçantë për mentorin e temës, Prof.Ass.Dr. Ajtene Avdullahi

e cili me kontributin, profesionalizmin dhe përkushtimin e saj më ka dhënë të gjithë mbështetjen

e nevojshme për përfundimin e këtij punimi.

7

Abstrakti

Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM) kanë një rol ekonomik dhe social shumë të

rëndësishëm, për shkak të kontributit të tyre në funksionimin e rrjetit ekonomik dhe në krijimin e

vendeve të punës. Këto kontribute janë shumë të vlefshme në kushtet e krizës dhe të rritjes së

papunësisë. Në veçanti në Kosovë, zhvillimi i NVM-ve mund të kontribuojë në përballimin e

sfidave të shumta të lidhura me zhvillimin ekonomik, efektet e pabarazisë, nivelin e lartë të

papunësisë, rritjen demografike dhe nevojën për ndryshime strukturale.

Zhvillimi i NVM-ve ofron shumë mundësi punësimi, që mund të ndihmojnë në zvogëlimin

e nivelit të papunësisë dhe në përballimin e sfidave demografike të këtyre popullatave, të cilat janë

në rritje të shpejtë.

Në këtë punim do shtjellojmë temën e Pronësisë dhe Menaxhimit të NVM-ve ne Komunen

e Mitrovicës, klasifikimin e tyre dhe menaxhimin e tyre si dhe statistikat e zhvillimit të tyre ndër

vite. Po ashtu edhe pyetësorin me dy ndërmarrje në Komunën e Mitrovicës kemi hulumtuar dhe

krahasuar performancën e dy ndërmarrjeve në Mitrovicë ku njëra ndërmarrje ka pronar dhe

menaxher ndërsa tek tjetra pronarja eshte edhe menaxhere.

Nga hulumtimi perfundojmë se ndërmarrja duhet të ketë edhe menaxher nëse synon rritjen

dhe zgjerimin e pikave të operimit.

8

Abstract

Small and medium enterprises (SMEs) have a very important economic and social role, due to

their contribution to the functioning of the economic network and the creation of jobs. These

contributions are very valuable in terms of crisis and rising unemployment. Particularly in Kosovo,

SME development can contribute to meeting the many challenges associated with economic

development, the effects of inequality, high unemployment, demographic growth, and the need for

structural change.

SME development offers many employment opportunities, which can help reduce the

unemployment rate and cope with the demographic challenges of these rapidly growing

populations.

In this paper we will discuss the topic of Ownership and Management of SMEs in the Municipality

of Mitrovica, their classification and management and statistics of their development over the

years. We also researched and compared the questionnaire with two enterprises in the Municipality

of Mitrovica and compared the performance of two enterprises in Mitrovica where one enterprise

has an owner and a manager, while in the other the owner is also a manager.

From the research we conclude that the enterprise should also have a manager if it aims to increase

and expand the operating points.

9

Table of Contents FALËNDERIMI ........................................................................................................................................... 6

Abstrakti ........................................................................................................................................................ 7

Abstract ......................................................................................................................................................... 8

Lista e tabelave ........................................................................................................................................... 10

Lista e figurave ........................................................................................................................................... 10

HYRJE ........................................................................................................................................................ 11

1. LLOJET DHE KLASIFIKIMI I NDËRMARRJEVE............................................................................. 12

1.1. Bizneset Individuale ......................................................................................................................... 15

1.2. Bizneset Ortakëri ............................................................................................................................. 18

1.3. Bizneset Korporatë ........................................................................................................................... 20

2. MENAXHIMI I NVM-VE...................................................................................................................... 22

2.1. Planifikimi i Biznesit ....................................................................................................................... 22

2.2. Formulimi i Planit të Biznesit .......................................................................................................... 22

2.3. Problemet e Menaxhimit dhe Rritjes së NVM-ve ............................................................................ 23

3. PRONËSIA DHE MENAXHIMI I NVM-VE NË KOMUNËN E MITROVICËS ............................... 24

3.1. Pronësia e NVM-ve në Komunën e Mitrovicës ............................................................................... 24

3.2. Menaxhimi i NVM-ve në Komunën e Mitrovicës ........................................................................... 26

3.3. Historiku dhe Veprimtaria e Ndërmarrjeve...................................................................................... 28

3.4. Grafikët dhe Rezultatet e intervistave .............................................................................................. 31

PËRFUNDIMET......................................................................................................................................... 37

5. REKOMANDIMET ................................................................................................................................ 38

6. REFERENCAT ....................................................................................................................................... 39

ANEKSI ...................................................................................................................................................... 40

Pyetësori ...................................................................................................................................................... 40

10

Lista e tabelave

Tabela 1: Numri i ndërmarrjeve të regjistruara sipas viteve dhe seksioneve të aktiviteteve ekonomike ..................................................................................................................................... 24 Tabela 2: Numri i ndërmarrjeve të regjistruar dhe seksioneve të aktiviteteve ekonomike në Tremujorin e katërt (TM4) 2019, në Komunën e Mitrovicës. ...................................................... 27

Lista e figurave

Figura 1: Logoja e ndërmarrjes Onida Foods ............................................................................... 29 Figura 2: Logoja e Missini Sweets SHPK .................................................................................... 30

11

HYRJE

Në këtë punim do të shtjellojmë temën në lidhje me Pronësinë dhe Menaxhimine NVM-ve

në Komunen e Mitrovicës. Njëkohësisht do të analizojmë statistikat e zhvillimit të NVM-ve ndër

vite, po ashtu do te tregojmë rëndësinë dhe klasifikimin e tyre në përgjithsi, si dhe problemet me

të cilat përballen NVM-të në përgjithësi. Gjithashtu pyetësorin me dy ndërmarrje të cilën e kemi

paraqitur në grafikë dhe kemi pregaditur rezultatet e tij.

Ekonomia kosovare përballet me sfida të shumta të cilat ndikojnë negativisht në rritjen

dheevoluimine bizneseve të vogla drejt atyre të mesme dhe të mëdha. Shumica ebizneseve në

Kosovë janë mikro-biznese. Kjo tregon që ambient i biznesit në Kosovë nuk ofron kushte të

volitshme që këto biznese të përjetojnë rritje dhe zgjerim.Prodhuesi apo ndërmarrësi Kosovar

sfidohet dita ditës nga konkurrenca globale ose më konkretisht nga presionet e prodhuesve

gjegjësisht furnizuesve të tregut global të cilët kanë kapluar tregun Kosovar duke bërë furnizimin

e tregut me produkte cilësore por njëkohësisht edhe me çmime konkurruese. Kjo konkurrencë jo

vetëm që ngulfat rritjen dhe evoluimin e bizneseve vendore por njëkohësisht e bën të vështirë

mbijetesën e prodhuesve të rinj, dhe e ndërmarrjeve ose shoqërive të sapo formuara (startup) të

cilat çdo ditë përballen me rrezikun potencial të mbylljes e në veçanti kjo vie në shprehje gjatë 3

ose 4 viteve të para të ekzistencës së tyre.Andaj prodhuesi ose ndërmarrësi vendor duhet tentuar

të gjej ose të identifikojato mekanizmaqë i bëjnë ata jo vetëm më konkurrues në tregun vendor,

por njëkohësisht u ofron ekzistencën në treg si dhe rrugën drejt suksesit.

12

1. LLOJET DHE KLASIFIKIMI I NDËRMARRJEVE

Të gjitha bizneset në Kosovë regjistrohen dhe evidentohen në Agjencinë e Regjistrimit të

Bizneseve (ARBK). Agjencia e Regjistrimit të Bizneseve vepron në kuadër të Ministrisë së

Tregtisë dhe Industrisë dhe është institucion i vetëm përgjegjës për regjistrimin e bizneseve të

Kosovës. Kjo Agjenci funksionon në bazë të një sistemi elektronik të dhënash, si një proces më i

thjeshtë, më i shpejtë, pa shpenzime për regjistrimin e bizneseve fillestare që realizohet përmes

lidhjes ndërmjet 29 qendrave komunale të regjistrimit të njohura si zgjidhje “one-stop-shop” me

zyrën qendrore të ARBK-së. Sistemi i tanishëm i ARBK ka ndikuar pozitivisht në rritjen e

transparencës, si dhe në rritjene standardeve dhe përpjekjeve për të harmonizuar procedurat e

regjistrimit me direktivat e Bashkimit Europian(ARBK, 2020).

Bizneset që operojnë dhe janë regjistruar në Kosovë janë disa lloje. Sipas ARBK(2020)

llojet e bizneseve që regjistrohen në Kosovë janë:

1. Biznesi individual: Në biznesin individual pronari ka përgjegjësi të pakufizuar për të

gjitha borxhet e shoqërise. Shoqëria ka një emërtim zyrtar ose përfshin mbiemrin e ligjshëm të

pronarit dhe të përfshij shkurtesën “B.I.”

2. Ortakëri e përgjithshme: Te ortakëria e përgjithshme, të gjithë ortakët përgjigjen pa

kufizim, e solidarisht për borxhet e shoqërisë. Emri Zyrtar i Ortakërisë së Përgjithshme duhet të

përfshijë fjalët “Ortakëri e Përgjithshme” ose shkurtesën “O.P.”.

3. Ortakëri e Kufizuar: Në Ortakërisë së Kufizuar, përveç ortakëve "të pakufizuar"

(ortakët që përgjigjen pa kufizim e solidarisht për borxhet e kompanisë) marrin pjesë edhe ortakët

"e kufizuar" ose ata ortakë, që përgjigjen për detyrimet e kompanisë deri në kufirin e vlerës së

kontributeve të tyre. Emri Zyrtar i Ortakërisë së Kufizuar duhet të përfshijë fjalët “Ortakëri e

Kufizuar” ose shkurtesën “O.K.”.

4. Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara: Shoqëri me përgjegjësi të kufizuara janë ato

shoqëri që janë themeluar nga një ose disa themelues, të cilët përgjigjen për të gjitha borxhet e tyre

dhe detyrimet tjera me tërë asetet. Emri Zyrtar i Shoqërisë me Përgjegjësi të Kufizuar duhet të

përfshijë fjalët “Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar” ose shkurtesën “SH.P.K”.

13

5. Shoqëritë aksionare: Shoqëri aksionare janë ato shoqëri, kapitali i të cilave ndahet në

aksione dhe që aksionaret përgjigjen për të gjitha borxhet dhe detyrimet e tjera me tërë asetet dhe

pasurinë e saj. Shoqëria mund të themelohet e të ketë një ose disa aksionar. Emri Zyrtar i Shoqërisë

Aksionare duhet të përfshijë fjalët “Shoqëria Aksionare” ose shkurtesën “SH.A.”Shuma e kapitalit

fillestar të kësaj shoqërie është më së paku 10.000Euro.

6. Shoqëria e Huaj Tregtare: Kompania e huaj është shoqëri tregtare dhe prej momentit

të regjistrimit konsiderohet si dega në Kosovë që nuk ka identitet të personit juridik. Pas

regjistrimit i gëzon të gjitha të drejtat dhe detyrimet e themeluara në bazë të ligjit të zbatueshëm.

Emri Zyrtar i Degës së Shoqërisë së Huaj Tregtare në Kosovë duhet të përfshijë emrin e plotë të

Shoqërisë së Huaj Tregtare me prapashtesën “Dega në Kosovë” ose shkurtesën “D.K”.

7. Zyra e Përfaqësisë së Shoqërisë së Huaj Tregtare: Emri Zyrtar i Zyrës së Përfaqësisë

së Shoqërisë së Huaj Tregtare në Kosovë duhet të përfshijë emrin e plotë të Shoqërisë së Huaj

Tregtare me prapashtesën “Zyra e Përfaqësisë në Kosovë” ose shkurtesën “Z.P.K”.

8. Ndërmarrjet shoqërore: Ndërmarrje shoqërore do të thotë një person juridik që

shumica e aseteve dhe kapitali janë në pronësi shoqërore. Këto ndërmarrje deri në privatizim

monitorohen dhe regjistrohen nga Agjencioni Kosovar i Privatizimit sipas Ligjit Nr.06/L-016 për

Shoqëritë Tregtare.

9. Ndërmarrjet publike: Ndërmarrja Publike është ndërmarrje e cila kryen veprimtarinë

e interesit të përgjithshëm, që është e themeluar nga shteti. Ndërmarrja publike monitorohet nga

Qeveria dhe organizohen si Shoqëri Aksionare në përputhje me ligjin në fuqi mbi shoqëritë

tregtare. Të gjitha interesat pronësore në një ndërmarrje publike do të përfaqësohen me aksione

dhe të gjitha këto aksione duhet të jenë të regjistruara.

10. Kooperativat bujqësore: Kooperativa bujqësore është një shoqëri tregtare e krijuar

nga personat fizikë apo juridik të cilët duhet të jenë të gjithë bujq që kontribuojnë me pronën e vet

private në kapitalin aksionar. Kooperativa e Bujqëve themelohet nga së paku pesë (5) bujq, që janë

nënshkrues të detyrimeve. Kooperativa nuk do të themelohet pa kapital e as nuk do të ekzistojë pa

kapital. Kapitali ndahet në aksione të vlerës së barabartë me vlerë minimale prej 10 €. Drejtori nuk

mund të jetë anëtar i kooperativës. Të gjitha këto mund ti shifni në Ligjin Nr.2003/9 për

14

Kooperativat e Bujqëve si dhe Ligjin Nr,03/L-004 për Ndryshimin dhe Plotësimin e Ligjit për

Kooperativat e Bujqëve Nr-2003/9.

Sa i përket pronësisë sipas Beqaj (2011) ekzistojnë gjithsejt tri forma kryesore të pronësisë

mbi biznesin e ato janë:

1. Biznese individuale,

2. Ortakëri,

3. Korporatë.

Në vazhdim sipas Beqaj (2011)biznes individual quhet një biznes që zakonisht është në

pronësi dhe menaxhim të një personi. Kjo është forma më e shpeshtë e pronësisë së një biznesi.

Shumë njerëz nuk kanë para, kohë apo dëshirë që ta udhëheqin një biznes të tyrin. Ata preferojnë

që ta kenë edhe dikë tjetër apo një grup njerëzish si bashkëpunëtore. Kur dy ose më shumë njerëz

ligjërisht pajtohen që të bëhen bashkëpronarë të një biznesi, atëherë kjo organizatë quhet ortakëri.

Krijimi i një biznesi që është i ndarë nga pronarët e vet i ka përparësitë e veta. Një entitet ligjor që

ka autoritet për të vepruar dhe të ketë përgjegjësi të ndara nga pronarët e vet quhet korporatë.

Sipas (Mustafa, Kutllovci, Gashi, & Krasniqi, 2006) ndërmarrjet “mikro dhe ato të vogla”

janë të një rëndësie të veçantë në ekonominë e një vendi. NVM-të janë të njohura për kontributin

e tyre në rritjen ekonomike, zvogëlimin e papunësisë, sjelljen e risive sa i përket produkteve dhe

shërbimeve në treg.Roli i tyre është mjaft i madh tek vendet e zhviluara por edhe në vendet në

zhvillim,ku NVM-të punësojnë rreth 22% të popullsisë në moshë madhore.1

Bizneset e vogla përbëjnë shumicën e bizneseve në të gjitha ekonomitë në botë. Ato njihen

gjithashtu për kontributin e madh në prodhimin dhe punësimin në sektorin privat, një kontribut që

me ditaditës po rritet.

Edhe pse nuk ka pajtueshmeri rreth asaj se cilat janë kriteret që e përcaktojnë një

ndërmarrje apo biznes për të qenë i vogël apo i mesëm.Megjithatë disa nga karakteristikat që e

bëjnë të dallojnë bizneset nga njëri tjetri janë fare të dukshme. Piceria, salloni i ondulimit,dyqani,

1 Muhamet Mustafa, Enver Kutllovci, Petrit Gashi, Besnik Krasniqi, Biznesi i Vogël dhe i Mesëm, Prishtinë 2006, faqe 22.

15

servisi për automobilë janë biznese të vogla, ndërkaq fabrika për prodhimin e autobusëve, fabrika

e mobilieve, kompania ajrore janë biznese të mëdha. Në mes të këtyreve dy ekstremeve ekziston

një pajtueshmëri për faktin se çka është biznes i vogël, i mesëm ose biznes i madh nga aspekti i

madhësisë.

Njëndërmarrje e cila është e vogël në një industri për nga vëllimi i shitjeve, i të ardhurave

ose i të punësuarve, mund të jetë e madhe në një industri tjetër.

Karakteristikat e kryesore të NVM-ve janë të shumta. Në mënyrë gjenerale mundë të dëshmojmë

disa nga karakteristikat kryesore:

Janë shumë fleksibël - Përparësia kryesore konkurruese e NVM-ve është fleksibiliteti i

tyre; duke u fokusuar te përshtatja me kërkesat e klientëve NVM-të kanë dëshmuar të jenë të afta

të përmbushin shpejt kërkesat dhe nevojat e konsumatorëve

Sjellin inovacione –Duke u përballur me konkurrencën e fortë NVM-të i shohin

inovacionet si diçka që gjithsesi duhet të ndodhin, andaj i japin rëndësi të madheInovacionit

përmes një programi kërkimi dhe zhvillimi.

Janë të shpejta në zbatimin e vendimeve të marra –Për shkak të nivelit të ultë të hierarkisë

NVM-të karakterizohen nga zbatim i shpejtë i vendimeve të marra për të zbutur kërcënimet e

jashtme dhe për të kapitalizuar mundësitë

Suksesi varet nga aftësitë e pronarit apo shefit ekzekutiv - Personaliteti i pronarit, shefit

ekzekutiv ose drejtori ekzekutiv të një NVM-je është një element kryesor në menaxhimin, rritjen,

dhe suksesin e biznesit. Kështu, NVM-të janë më shpesh të orientuara nga njerëzit.

1.1. Bizneset Individuale

Nisja e një biznesi individual mund të jetë e lehtë, duke ofruar një shërbim shembullpër

shtypjen e teksteve, ose një qendër për riparimin e veturave, hapja e një restoranti, apo duke

provuar për t’i përmbushur kërkesat dhe nevojat e tjera të komunitetit.

16

Biznes individual quhet një biznes që zakonisht është në pronësi dhe menaxhim të një

personi. Kjo është forma më e shpeshtë e pronësisë së një biznesi. Shumë njerëz nuk kanë para,

kohë apo dëshirë që ta udhëheqin biznesine tyre. Ata preferojnë që ta kenë edhe dikë tjetër apo një

grup njerëzish si bashkëpunëtore(Beqaj, 2011).

Përparësitë e Bizneseve individuale- janë forma më e lehtë e biznesit për të gjithë ata që

synojnë një karrierë interesante. Ka shumë biznese individuale të cilat janë mjaft të përhapura kudo

në botë por edhe në Kosovë. Shumica nga pronarët e këtyre bizneseve flasin shpesh për të mirat

dhe të këqijat e pronësisë së një biznesi individuale dhe zakonisht ata përmendin përparësinë e të

qenit shef i vetvetes dhe vetë-caktimin e të orëve të punës. Derisa, përparësitë e tjera dallojnë prej

njërit biznes në tjetrin, apo edhe nga personaliteti i afaristit, megjithatë ne do t’i grupojmë ato në

disa kategori.

1.Lehtësia e hapjes dhe mbylljes së një biznesi – Krejt ajo që kërkohet për nisjen e një biznesi

individual është blerja apo marrja me qira e pajisjeve të nevojshme (si psh. e një sharre, një

procesori të teksteve, një traktori, një makine për kositjen e barit) dhe vendosja e disa lajmërimeve

për shërbimet që kryeni. Ashtu si është e lehtë të hysh në botën e biznesit duke hapur një biznes

individual, është po aq e thjeshtë edhe dalja nga ky biznes; ku ndërmarrësi thjeshtë vendos të mos

punojë më. Është i panevojshëm ballafaqimi dhe konsulenca me dikë për vendime të tilla. Për të

filluar një biznes na duhet një leje apo licence nga qeveria vendore, por shpeshherë kjo nuk përbën

problem.

2.Të qenit shef i vetvetes – “Të punosh për të tjerët thjesht nuk është aq emocionuese se sa të

punosh për veten tënde.” Kështu ndihen pronarët e bizneseve individuale. Ju një ndërmarrës bën

gabime, ato janë gabimet e tij – dhe e njëjta gjë vlen edhe për shumë sukseset e vogla që i përjetojnë

ata çdo ditë.2

3. Krenaria mbi pronësinë – Njerëzit që janë pronarë dhe menaxhues të bizneseve të tyre me të drejtë janë krenar për punën e tyre. Ata e meritojnë gjithë respektin për marrjen e rreziqeve dhe ofrimin e produkteve dhe shërbimeve të nevojshme.


17

4. Mbajtja e profiteve – Përveç kënaqësisë për të qenit shef i vetvetes, nuk ka kënaqësi më të madhe

se sa të dish se mund të fitosh para aq sa është e mundur dhe nuk duhet t’i ndash ato para me dikë

tjetër (përveç qeverisë dhe tatimeve të saja).

5. Pa tatime speciale – Të gjitha përfitimet e një biznesi individual tatimohen si të ardhura

personale të pronarit, dhe pronari e paguan tatimin normal në të ardhura për këto para. (Megjithatë

pronarët duhet të japin raporte mbi kthimet tatimore dhe të bëjnë pagesa katër herë në vit).

Jo gjithkush është i aftë të jetë pronar dhe menaxhues i biznesit. Shpeshherë është e vështirë të

ruhen para për të nisur dhe mirëmbajtur një biznes. Kostot e inventarit, furnizimeve, sigurimit,

reklamimit, qirasë, shërbimeve publike, mund të jenë të papërballueshme nga një individ i vetëm.

Pronësia individuale e biznesit i ka edhe disavantazhet:

1. Përgjegjësitë e pakufizuara – rreziku i humbjeve. Kur punojmë për të tjerët, është problem i tyre

nëse biznesi nuk është profitabil. Të jesh pronar i një biznesit atëherë ju dhe biznesi i juaj

konsiderohen si një dhe e njëjta gjë. Ju mbani përgjegjësi të pakufizuara; pra, çfarëdo borxhi apo

dëmi që ka shkaktuar biznesi juaj duhet të paguhet nga ju vetë, edhe nëse kjo do të thotë se duhet

ta shisni shtëpinë, veturën, etj. Ky është një rrezik serioz, dhe një rrezik që kërkon mendim dhe

diskutime me avokatë, agjentë të sigurimit dhe të tjerë.

2. Resurset e kufizuara financiare - Fondet në dispozicion të bizneseve kufizohen në fondet që

mund t’i mbledh pronari. Meqë sasia e parave që një person mund të mbledh është shumë e

kufizuar, atëherë ortakëritë dhe korporatat kanë gjasa më të mëdha për të mbledhur financat e

nevojshme për nisjen dhe mbarëvajtjen e një biznesi.

3. Vështirësitë në menaxhim – Të gjitha bizneseve u nevojitet njëfarë niveli i menaxhimit. Pra,

dikush duhet të mbajë të dhëna mbi inventarin, kontabilitetin, të dhënat mbi tatimet, etj. Shumë

njerëz të cilët janë të aftë t’i shesin gjerat apo ta ofrojnë një shërbim nuk janë të aftë që t’i mbajnë

librat e të dhënave. Bizneset individuale ndodh që s’e kanë askënd për t’ju ndihmuar. Shpeshherë

është e vështirë të gjinden njerëz të mirë dhe të kualifikuar për ta udhëhequr një biznes. Bizneset

individuale shpesh ankohen se e kanë të vështirë të gjejnë punëtorë të mirë. Në ditët e sotme kur

shumë të rinj po ju drejtohen vendeve të perëndimit për punësim, ata kryesisht punësohen si

18

punëtor në bizneset kosovare e pas pak kohe, posa të marrin paksa njohuri për punën shkojnë jashta

vendit për të punuar ashtu si thonë ata: “Për një page më të mirë si dhe për një jetë më të mirë”.

4. Kushtimi i kohës – është e vështirë që të kesh kohë të lirë në jetë nëse jeni pronar i një biznesi,

sepse duhet menaxhuar atë dhe si dhe njerëzit (punëtorët). Kjo është e vërtetë për çdo biznes, por

sidomos për një afarist individual sepse ai nuk ka me kë ta ndajë barrën. Pronari duhet të kalojë

orë të gjata duke punuar. Pronari i një dyqani për shembull ndodh që duhet të punojë 12 orë në ditë

për së paku gjashtë ditë në jave. Kjo është gati dyfish më shumë sesa punëtori që punon për një

page. Imagjinoni se s’i ky kushtim i kohës ndikon në jetën e pronarit të biznesit individual. Tim

DeMello, themeluesi i kompanisë së suksesshme Wall Street Games Inc. flet në emër të një numri

të madh të afaristëve individualë kur thotë se: “Biznesi individual nuk është një punë, nuk është

një karrierë, por është një mënyrë e jetesës.”

5. Përfitimet e vogla anësore – Nëse jeni shef i vetvetes, ju i humbni përfitimet e vogla dytësore

që vijnë nga puna për të tjerët. Ju nuk keni sigurim shëndetësor, nuk keni sigurim për paaftësitë,

nuk keni pushim mjekësor, pushim me pagesë, etj. Këto përfitime mund të përbëjnë deri në 30%

të të ardhurave të punëtorit. 3

6. Rritje e kufizuar – Nëse pronari bëhet i paaftë për të punuar, biznesi shpesh mund të mbetet i

bllokuar. Zgjerimi i biznesit është zakonisht i ngadalshëm sepse biznesi individual mbështetet në

pronarin e saj për pjesën më të madhe të kreativitetit, njohurive dhe financimit.

7. Jetëgjatësia e kufizuar – Nëse pronari i biznesit individual vdes apo del në pension, biznesi më

nuk ekziston përveç nëse shitet apo merret përsipër nga trashëgimtarët e pronarit.

1.2. Bizneset Ortakëri

Ortakëria është një formë ligjore e biznesit me dy ose më shumë pronarë.

Sipas Mustafa, Kutllovci, Gashi, & Krasniqi(2006) ekzistojnë disa lloje të ortakërive:

1. Ortakëri e përgjithshme,

3https://www.slideshare.net/Menaxherat/1-biznesi-dhe-format-e-organizimit-t-tij

https://www.slideshare.net/Menaxherat/1-biznesi-dhe-format-e-organizimit-t-tij

19

2. Ortakëri e kufizuar,

3. Ortakëri Master e kufizuar.

Sipas Mustafa, Kutllovci, Gashi, & Krasniqi, (2006) ekzistenca e një apo më shumë partnerëve

në biznes sjell shumë përparësi. Shpesh është shumë më e lehtë të zotërohet dhe menaxhohet një

biznes me një apo më shumë pronar.4

Ortakëritë zakonisht i kanë përparësitë vijuese:

1. Më shumë resurse financiare – Kur dy ose më shumë njerëz i mbledhin bashkë paratë dhe kreditë

e tyre është më e lehtë të paguhen qiraja, shërbimet publike dhe faturat e tjera të biznesit. Një

ortakëri e kufizuar është e dizajnuar për të ndihmuar rritjen e kapitalit (parasë).

2. Përgjegjësitë e ndara në menaxhim dhe bashkimi i njohurive – është thjesht më e lehtë që të

menaxhohen aktivitetet e përditshme të një biznesi me partnerë të zgjedhur me kujdes. Partnerët i

japin njëri tjetrit kohë të lirë nga biznesi dhe ofrojnë njohuri dhe perspektiva të ndryshme.

3. Jetëgjatësia më e madhe – Një studim i raportuar në Forbes gjeti se nga 2,000 bizneset e nisura

që nga viti 1960, ortakëritë kishin katër herë më shumë gjasa për sukses se bizneset individuale.5

Mangësitë:

1. Përgjegjësitë e pakufizuara – Secili ortak i përgjithshëm është përgjegjës për borxhet e

kompanisë, pa marrë parasysh kush ishte fajtor për shkaktimin e këtyre borxheve.

2. Ndarja e profitit – Ndarja e rrezikut do të thotë ndarje edhe e profitit, dhe kjo mund të shkaktojë

konflikte.

3. Mospajtimet në mes të partnerëve – Mospajtimet për para janë vetëm një nga shembujt e

konfliktit potencial brena një ortakërie. Kush ka autoritet përfundimtar mbi punëtorët? Kush i

punëson dhe i largon nga puna punëtorët? Kush punon sa orë? Çka nëse një partner nuk pajtohet?

Ka shumë konflikte që mund të ndodhin.

4 Muhamet Mustafa, Enver Kutllovci, Petrit Gashi, Besnik Krasniqi, Biznesi i Vogël dhe i Mesëm, Prishtinë 2006, faqe 56. 5https://www.slideshare.net/Menaxherat/1-biznesi-dhe-format-e-organizimit-t-tij

https://www.slideshare.net/Menaxherat/1-biznesi-dhe-format-e-organizimit-t-tij

20

4. Vështirësitë për ta mbyllur biznesin - Kur ju jeni angazhuar në një ortakëri nuk është edhe aq e

lehtë të dilni nga ajo.

1.3. Bizneset Korporatë

Një korporatë (C) është një entitet ligjor të cilit shteti i jep autoritetin që të veprojë dhe të ketë

përgjegjësi të ndara nga pronarët e saj. Për pronarët e korporatës (aksionarët) kjo do të thotë se ata

nuk janë përgjegjës për borxhet apo problemet e korporatës përtej parave të cilat i investojnë në

kompani. Pronarët nuk kanë nevojë që të brengosen për humbjen e shtëpisë, veturës, apo pronave

të tjera për shkak të ndonjë problemi me biznesin – ky është një benefit i rëndësishëm(Mustafa,

Kutllovci, Gashi, & Krasniqi, 2006). Korporata jo vetëm që i kufizon përgjegjësitë e pronarëve,

por u mundëson njerëzve që të kenë aksione në pronësinë (dhe profitet) e biznesit pa punuar kurrë

aty apo pa pasur kurrfarë obligimesh ndaj saj.6

Le t’i shikojmë disa nga përparësitë:

1. Më shumë para për investime – Për të mbledhur më shumë para, një korporatë i shet aksione

çdokujt që është i interesuar ti blejë ato. Kjo do të thotë që miliona njerëz mund të jenë pronar

aksionesh në kompani të mëdha

2. Përgjegjësitë e kufizuara – Një përparësi e madhe e korporatave është përgjegjësia e kufizuar e

pronarëve.

3. Madhësia – Kjo fjalë i përmbledh shumë nga përparësitë e disa korporatave. Për shkak se ato e

kanë aftësinë për të mbledhur sasi të mëdha të parave me të cilat mund të investojnë, korporatat

mund të ndërtojnë fabrika të mëdha me pajisjet më të reja(Mustafa, Kutllovci, Gashi, & Krasniqi,

2006).

Në vijim janë disa nga disavantazhet:

1. Kostoja fillestare – Korporatizimi mund të kushtojë mijëra euro dhe të kërkojë ndihmën e

avokatëve dhe kontabilistëve të shtrenjtë


21

2. Dokumentimi – Dokumentet e përpunuara për hapjen e një korporate janë vetëm fillimi. Ligjet

e taksave kërkojnë që korporatat të japin prova se të gjitha shpenzimet dhe deduksionet e tyre janë

legjitime. Një korporatë prandaj duhet të procedojë shumë dokumente

3. Kthimi i dyfishtë i tatimeve – Nëse një individ korporatizohet, ai ose ajo duhet të mbush një

raport të tatimeve mbi korporatat si dhe atë për të ardhurat personale.

4. Madhësia – Kjo mund të jetë një prej përparësive të korporatave, por është edhe disavantazh.

Korporatat e mëdha ndonjëherë bëhen shume jofleksibile dhe të ngurta për t’iu përgjigjur shpejt

ndryshimeve në treg. 7

5. Vështirësitë e mbylljes së saj – Kur një korporatë të fillojë punën, është relativisht e vështirë që

ajo të mbyllet.

6. Tatimi i dyfishtë – Të ardhurat mbi korporatat tatohen dy herë. Së pari korporatat duhet të

paguajnë tatime mbi të ardhurat para së tua shpërndajnë ato aksionarëve. Pastaj aksionarët

paguajnë tatim mbi të ardhurat (dividend) që i marrin nga korporata. Ndonjëherë duhen paguar

edhe tatime speciale që vlejnë vetëm për korporatat por jo për bizneset e tjera.

7. Konfliktet e mundshme me bordin e drejtorëve – Mund të lindin konflikte nëse aksionarët

zgjedhin një bord të drejtorëve që nuk pajtohet me menaxhmentin aktual. Meqë Bordi i Drejtorëve

i zgjedh zyrtarët e kompanisë, një sipërmarrës mund ta gjejë vetën të larguar nga kompania të cilën

vetë e ka themeluar.

7 Muhamet Mustafa, Enver Kutllovci, Petrit Gashi, Besnik Krasniqi, Biznesi i Vogël dhe i Mesëm, Prishtinë 2006, faqe, 59.

22

2. MENAXHIMI I NVM-VE 2.1. Planifikimi i Biznesit

Planifikimi i biznesit është një nevojë e domosdoshme për të zhvilluar atë dhe për të arritur

objektivat (qëllimet) për të cilat është inicuar, funksionon dhe zhvillohet biznesi konkret.

Rezultatet e planifikimit është plani i biznesit një dokument i shkruar i cili përshkruan

segmentetkyçe të një biznesi(Mustafa, Kutllovci, Gashi, & Krasniqi, 2006). Procesi i planifikimit

zbatohet sipas biznesit plani i biznesit mund të ketë prej 10 – 70 e më shumë faqe. 8

Plani i biznesit paraqet një document të rëndësishëm, bile të domosdoshëm për të themeluar një

biznes, për ta menaxhuar atë dhe për ta zhvilluar dhe rritur atë.

Në këtë aspekt mund të thuhet se plani i biznesit paraqet:

a) Instrument të rëndësishëm të qeverisjes,

b) Zhvillimin e partneritetit dhe sigurimin e financimit nga burimet e jashtme,

c) Instrument të domosdoshëm për menaxhimin e biznesit.

2.2. Formulimi i Planit të Biznesit

Këtu bëhet struktura dhe metodologjia e hartimit të Planit të biznesit.

a) Analiza e biznesit / investitorit dhe përkufizimi i qëllimeve

• Prezantimi i biznesit dhe analiza e gjendjes aktuale,

• Analiza e pozicionit konkurrues

• Përkufizimi i qëllimeve / objektivave9

b) Analiza e tregut

• Përkufizimi i produktit dhe konsumatorëve – destinimi

• Segmentimi i tregut dhe tregu cak

• Analiza e konkurrencës

8 Muhamet Mustafa, Enver Kutllovci, Petrit Gashi, Besnik Krasniqi, Biznesi i Vogël dhe i Mesëm, Prishtinë 2006, faqe 83. 9 Muhamet Mustafa, Enver Kutllovci, Petrit Gashi, Besnik Krasniqi, Biznesi i Vogël dhe i Mesëm, Prishtinë 2006, faqe, 89.

23

• Plani i marketingut

c) Plani i operacioneve – analiza Tekonologjike dhe aspektet menaxheriale

• Procesi teknologjik dhe Plani i operacioneve

• Indentifikimi i shpenzimeve dhe invesimeve

d) Analiza Financiare

• Cash flow / rrjedha e parasë

• Pasqyra e të ardhurave / bilanci i suksesit

• Bilanci i gjendjes

• Treguesit e suksesit financiar

e) Rezyme e planit të Biznesit

f) Zbatimi i planit të Biznesit

2.3. Problemet e Menaxhimit dhe Rritjes së NVM-ve

Këtu do ti cekim disa nga Problemet e Menaxhimit dhe Rritjes së NVM-ve:10

a) Menaxhmenti dhe Struktura organizative

b) Specifikat e marketingut në NVM

c) Forma e financimit të NVM dhe menaxhimi i financave

• Financimi i kapitalit të përhershëm / themelues

• Financimi i kapitalit punues

• Financimi i aseteve

• Burimet e financimit

• Problemet e menaxhimit financiar

d) Modeli i rritjes së ndërmarrjeve të vogla

• Faktorët të cilët ndikojnë në rritjen e ndërmarrjeve të vogla

10 Muhamet Mustafa, Enver Kutllovci, Petrit Gashi, Besnik Krasniqi, Biznesi i Vogël dhe i Mesëm, Prishtinë 2006, faqe, 155.

24

3. PRONËSIA DHE MENAXHIMI I NVM-VE NË KOMUNËN E MITROVICËS

3.1. Pronësia e NVM-ve në Komunën e Mitrovicës

Sikur se në të gjitha vendet ashtu edhe në Komunën e Mitrovicës, ndërmarrjet sa i përket

pronësisë ndahen në ndërmarrje: a) Individuale, b) Ortakëri dhe c) Korporatë.

Në vazhdim do të paraqesim në formë tabelare krijimin e ndërmarrjeve dhe shuarjet e tyre ndër vite.11

Tabela 1: Numri i ndërmarrjeve të regjistruara sipas viteve dhe seksioneve të aktiviteteve ekonomike

Seksionet e aktiviteteve ekonomike

Peri

udha

t

Buj

qësi

, pyl

ltari

dhe

pesh

kata

ri

Xeh

etar

i dhe

gu

rëth

yes

Prod

him

Furn

izim

me en

ergji

elektr

ike, g

az av

ull dh

e jë

tëk

dii

Fu

rnizim

me u

jë, ka

naliz

im,

mena

xhim

mbe

turina

sh dh

eaktiv

iteter

evita

lizim

itëto

N

dërti

mta

ri

Treg

ti me

shum

icë dh

e pa

kicë,

ripari

m i

jt

Tr

ansp

ort d

he

ruaj

tje

Akom

odim

dhe

aktiv

itete

të hë

bih

i

Info

rmac

ion

dhe

kom

unik

im

Vitet Gjithsej A B C D E F G H I J

2013 9420 753 29 872 22 50 943 2734 525 911 357

2014 9404 674 32 978 24 51 803 2814 534 1034 357

2015 9833 945 32 1047 30 48 753 2903 524 1018 368

2016 10424 1090 34 1181 42 65 827 2738 528 1017 423

2017 9223 822 35 890 38 38 839 2462 347 930 441

2018 9805 626 32 1109 34 41 959 2525 309 988 531

2019 10004 121 17 1547 26 34 945 2360 310 1139 621

11https://ask.rks-gov.net/sq/agjencia-e-statistikave-te-kosoves/add-news/repertori-statistikor-mbi-ndermarrjet-ekonomike-ne-kosove-tm4-2019

https://ask.rks-gov.net/sq/agjencia-e-statistikave-te-kosoves/add-news/repertori-statistikor-mbi-ndermarrjet-ekonomike-ne-kosove-tm4-2019https://ask.rks-gov.net/sq/agjencia-e-statistikave-te-kosoves/add-news/repertori-statistikor-mbi-ndermarrjet-ekonomike-ne-kosove-tm4-2019

25

Vazhdimi i tabelës 1


Peri

udha

t

Akt

ivite

te fi

nanc

iare

dhe

si

gurim

it

Akt

ivite

te të

pa

tund

shm

ëris

ë

Akt

ivite

te p

rofe

sion

ale,

sh

kenc

ore

dhe

tekn

ike

Akt

ivite

te a

dmin

istra

tive

dhe

mbë

shte

tëse

Admi

nistra

të pu

blike

dhe

mbro

jtje:

sigur

im so

cial

A

rsim

Shën

detë

si n

jerë

zore

dhe

ak

tivite

te të

pun

ës so

cial

e

Art,

zba

vitje

dhe

re

krea

cion

Akt

ivite

te të

shër

bim

eve

tjera

Vitet Gjithsej K L M N O P Q R S

2013 9420 20 257 585 214 33 98 173 231 613

2014 9404 43 59 570 252 42 90 173 253 621

2015 9833 95 74 581 296 25 109 187 243 555

2016 10424 178 58 654 353 24 141 204 271 596

2017 9223 110 65 734 401 18 110 191 231 521

2018 9805 84 62 768 439 18 131 220 272 657

2019 10004 73 80 918 561 17 146 227 243 619

26

SipasRepertorit Statistikor mbi Ndërmarrjet Ekonomike në Kosovë për TM4 2019 (ARBK, 2020)

në tremujorin e katërt të vitit 2019 (TM4 2019) gjithsej janë regjistruar 2566 ndërmarrje.

Në TM4 2019 krahasuar me tremujorin paraprak (TM3 2019) është shënuar ngritje për 7.9% të sa

i përket ndërmarrjeve të regjistruara. Ndërsa krahasuar me tremujorin e njëjtë të vitit paraprak

(TM4 2018) ka rritje për 6.9% të ndërmarrjeve të regjistruara. 12

Aktivitetet ekonomike më të preferuara gjatë këtij tremujori ishin: Tregti me shumicë dhe pakicë,

riparim i mjeteve motorike, motoçikletave me 602 (23.46%), Prodhim me 497 (19.37%),

Akomodim dhe aktivitete të shërbimeve me ushqim me 265 (10.33%), Aktivitete profesionale,

shkencore dhe teknike me 232 (9.04%), Ndërtimtari me 221 (8.61%), etj.

Në kategorinë me 1 deri në 4 të punësuar janë gjithsej 2486 ndërmarrje të regjistruara në këtë

tremujor (96.9 %), me 5 deri 9 të punësuar janë 53 sosh (2.1%), 10 deri në 19 të punësuar 18

(0.7%), 20 deri 249 të punësuar me 9 (0.4%) dhe në kategorinë me 250 e më shumë të punësuar

nuk kemi asnjë ndërmarrje të regjistruar gjatë këtij tremujori.

Sa i përket shtrirjes gjeografike të ndërmarrjeve të regjistruara në nivel të komunave ashtu si në

çdo tremujorë mbizotëron komuna e Prishtinës me 831 ndërmarrje të regjistruara (32.4%), Prizreni

me 209 (8.1%), Ferizaj me 169 (6.6%), Gjilani me 132 (5.1%), Podujeva me 119 (4.6%) dhe Peja

me 103 (4.0%), kurse në Komunën e Mitrovicës me 95 ndërmarrje apo (3.7%), ndërsa

komunat e tjera kanë numër më të vogël të ndërmarrjeve të regjistruara në këtë tremujor.

Në komunën e Mitrovicës gjatë këtij 3 mujorit po ashtu janë shuar 22 ndërmarrje.

3.2. Menaxhimi i NVM-ve në Komunën e Mitrovicës

Në komunën e Mitrovicës ka menaxhim të mirë të ndërmarrjeve, po ashtu edhe ndërmarrësit kanë

paguar dhe paguajnë tatimet me kohë. Në komunën e Mitrovicës inspektoriati komunal është

12https://ask.rks-gov.net/sq/agjencia-e-statistikave-te-kosoves/add-news/repertori-statistikor-mbi-ndermarrjet-ekonomike-ne-kosove-tm4-2019

https://ask.rks-gov.net/sq/agjencia-e-statistikave-te-kosoves/add-news/repertori-statistikor-mbi-ndermarrjet-ekonomike-ne-kosove-tm4-2019https://ask.rks-gov.net/sq/agjencia-e-statistikave-te-kosoves/add-news/repertori-statistikor-mbi-ndermarrjet-ekonomike-ne-kosove-tm4-2019

27

mbikqyrësi kryesor sa i perket respektimit të rregullave të ndërmarrjeve dhe menaxhimit sa më

efikas në Komunën e Mitrovicës.

Në vazhdim do të shofim numrin e ndërmarrjeve të regjistruar dhe seksioneve të aktiviteteve

ekonomike në Tremujorin e katërt (TM4), në Komunën e Mitrovicës.

Në bazë të tabelës 2 shihet që në Mitrovicë në tremujorin e katërt (TM4) të vitit 2019 gjithsejt janë

regjistruar 95 biznese, prej tyre 27 ushtrojnë aktivitete ekonomike në seksionin Tregti me shumicë

dhe pakicë, riparim imjeteve motorike, motoçikletave; 13 janë në Prodhim,. Sa i përket aktiviteteve

ekonomike në Akomodim dhe aktivitete të shërbimeve me ushqim dheAktivitete profesionale,

shkencore dhe teknike gjatë tremujorit të katërt TM 4, të vitit 2019 janë regjistruar nga 11 biznese;

10 biznese që janë regjistruar ushtrojnë aktivitete në Tregti me shumicë dhe pakicë, riparim i

mjeteve motorike, motoçikletave; 7 merren me Aktivitete administrative dhe mbështetëse; 4

merrem me Aktivitete të shërbimeve tjera; 2 me Transport dhe ruajtje dhe 1 me Shëndetësi

njerëzore dhe aktivitete të punës sociale.

Tabela 2: Numri i ndërmarrjeve të regjistruar dhe seksioneve të aktiviteteve ekonomike në Tremujorin e katërt

(TM4) 2019, në Komunën e Mitrovicës.


Kom

una

Pr

odhi

m

N

dërti

mta

ri

Treg

ti me s

humi

cë dh

e pak

icë, ri

parim

im

jetev

emoto

rike,m

otoçik

letav

e

Tran

spor

t dhe

ruaj

tje

Akom

odim

dhe a

ktivit

ete të

sh

ërbim

evem

eush

qim

Info

rmac

ion

dhe

kom

unik

im

Akt

ivite

te p

rofe

sion

ale,

sh

kenc

ore

dhe

tekn

ike

Akt

ivite

te a

dmin

istra

tive

dhe

mbë

shte

tëse

Shën

detës

i njer

ëzor

e dhe

aktiv

itete

të pu

nëss

ocial

e

Akt

ivite

te të

shër

bim

eve

tjera

Gjithsej

28

Mitrovicë 95 13 10 27 2 11 5 11 7 1 4

3.3. Historiku dhe Veprimtaria e Ndërmarrjeve

Për të realizuar qëllimin e punimit tonëju kemi drejtuar dy bizneseve në komunën e

Mitrovicës:Restaurant “ONIDA FOODS” dhe “MISSINI SWEETS” me anën e pyetësorëve me

qëllim që të shohim se si është organizmi dhe vendimmarrjate këto dy ndërmarrje të cilat ofrojnë

produkte ushqimore. Ajo që i dallon këto dy ndërmarrje është që Restaurant “ONIDA FOODS”

menaxhohet nga pronarja e cila njëkohësisht merret edhe me menaxhimin e ndërmarrjes deri sa

“MISSINI SWEETS” ka pronarin por ka edhe menaxherin.

Tani do të flasim për historikun kur kanë filluar punën dhe kush është pronari i këtyre dy

bizneseve e gjithashtu edhe për veprimtarinë e këtyre ndërmarrjeve të cilat ne i kemi anketuar dhe

shkurtimisht rreth punës që bëjnë këto ndërmarrje.

Ndermarrja 1: “ONIDA FOODS”

Ndërmarrja “me pronare Sebahate Halili, në qytetin e Mitrovicës, është hapur në vitin 2017

dhe aktualisht ka gjithsej 8 punëtorë. Ky restoran ofron një game specialitetesh kulinare si:

specialitetet nga skara, ushqim me mishëra të ndryshëm, si dhe burek, pite, mantia, fli, si dhe lloje

tjera ushqimesh me reçeta tradicionale dhe modern.

Zonja Sebahate Halili është pronare dhe menaxhere e biznesit.

29

Figura 1: Logoja e ndërmarrjes Onida Foods

Ndermarrja 2: “MISSINI SWEETS” SHPK

Ndërmarrja “MISSINI SWEETS” SHPK me pronar Lindrit Missini, filloi punën në vitin

2013 në Mitrovicë dhe pas suksesit që arriti zgjeroi shumë shpejt biznesin e tij edhe me dy pika

tjera në Mitrovicë edhe në qytetet tjera në Kosovë. Aktualisht biznesi “MISSINI SWEETS” SHPK

operon me gjithsejt 11 pika në qytete të ndryshme dhe me 46 punëtorë. Pika në LUX MALL në

qytetin e Mitrovicës, është hapur në vitin 2018 dhe ka gjithsej 16 punëtorë, ka të angazhuar si

menaxher Ilha Xhaka. Pra tek ky biznes pronari ka angazhuar menaxherë për t’u marrë me

menaxhimin e biznesit.

30

Figura 2: Logoja e Missini Sweets SHPK

31

3.4. Grafikët dhe Rezultatet e intervistave

GRAFIKU 1: Ndërmarrjet Onida Foods dhe

Missini Sweets janë Biznese Individuale.

GRAFIKU 2: Me ndëmarrjen Onida Foods

udhëheqë Pronari, kurse me ndërmarrjen

Missini Sweets udhëheqë Menaxheri.

GRAFIKU 3: Onida Foods ka 8 punëtorë,

kurse Missini Sweets 46 puntorë.

GRAFIKU 4: Tek Onida Foods vendimet i

merr vet Pronari, kurse tek Missini Sweets,

100%

0%0%

1. Ndërmarrja e juaj është ?

BiznesIndividual|Onida&Missini

Bashkpronsi-Ortakëri

Korporatë

50%50%

0%

2. Me biznesin udhëheqë?

Pronari/bashkpronari|Onida Foods

Drejtori/menaxheri |MissiniSweets

50%50%

0%

3. Madhësia e biznesit sa i përket punsimit

1-9 puntor |Onida Foods

10-49 puntor |Missini Sweets

50-250 puntor

50%

0%

50%

4. Vendimet i merni vet apo në grup ?

Vet | OnidaFoods

Në grup

N’varet nga situata | Missini Sweets

32

marrja e vendimeve mvaret nga situata dhe

lloji i vendimit që merret

GRAFIKU 5: Në të dy ndërmarrjet vendimet

Strategjike merren nga ana e Pronarit.

GRAFIKU 6: Me Marketingun në Onida

Foods merret Pronari kurse në Missini

Sweets merret Menaxheri.

GRAFIKU 7: Me raportimet financiare në

Onida Foods merret Pronari kurse në Missini

Sweets merret Menaxheri.

GRAFIKU 8: Për rritjen e ndërmarrjes në

Onida Foods vendos Pronari kurse në Missini

Sweets vendos Menaxheri.

100%

0%0%

5. Kush i merr vendimet strategjike në ndërmarrjen tuaj?

Pronari |Onida &Missini

Menaxheri

Tjetër

50%50%

0%

6. Kush merret me marketingun e ndermarrjes?

Pronari |Onida Foods

Menaxheri |MissiniSweets

Tjetër

50%50%

0%

7. Kush merret me raportimet financiare të ndermarrjes suaj?



Tjetër

50%50%

0%

8. Kush vendos per rritjen e ndermarrjes

duke pranuar punetore te ri?



Tjetër

GRAFIKU 8: Të dy bizneset kanë pranuar punëtorë të rinjë.

GRAFIKU 9: Të dy bizneset kanë pranuar punëtorë të rinjë në tremujorin e fundit.

GRAFIKU 11: Në Onida Foods komunikimi

me puntorët është i mirë kurse në Missini

Sweets është shumë i mirë.

Grafiku 12: Duke bashkuar të dy ndërmarrjet,

niveli i Arsimit të Lartë të tyre është 13% apo

3 puntorë, me Shkollë të Mesme 79% apo 19

puntorë, si dhe me Shkollën Fillore 8% apo 2

prej tyre.

100%

0%

9. A keni pranuar punëtor të rinjë?

Po |Onida&Missini

Jo

100%

0%

10. Kur keni pranuar punëtore të rinjë?

0-3 muaj |Onida&Missini

3-6 muaj

0%

50%50%

11.Komunikimi me Punëtorët

Të mirë |Onida Foods

Shumë tëmirë |MissiniSweets

13%

79%

8%

12. Arsimimi i Punëtorëve

Arsimi I Larte| 3

Shkolla eMesme | 19

Shkolla eFillore | 2

GRAFIKU 13: Tek të dy bizneset, 67 % e

tyre apo 16 puntorë kanë edhe

përvojëtjeterkurse 33% apo 8 prej tyre njohin

gjuhë të huaja.

GRAFIKU 14: Të dy bizneset kanë pasur

rritje të fitimit viteve të fundit.

GRAFIKU 15: Të dy bizneset kanë pasur

rritje të shitjeve viteve të fundit.

GRAFIKU 16: Të dy bizneset kanë thënë se

i ndëgjojnë mendimet e puntorëve të tyre.

67%

33%

13. Kualifikim tjetër

Përvoj tjetër |16

Gjuhë të huaj| 8

100%

0%0%

14. A ka pasur ndermarrja juaj rritje

te fitimit viteve te fundit?

Po |Onida&Missini

Jo

Tjetër

100%

0%0%

15. A ka pasur ndermarrja juaj rritje te shitjeve viteve te

fundit?

Po |Onida&Missini

Jo

0%0%

100%

16. Ju si Menaxher (pronar) a i ndëgjoni

mendimet e punetoreve tuaj?

Nuk indegjojë

Nganjeherë

GRAFIKU 17: Pronari i Onida Foods ka thënë se puntorët e tyre nuk janë të gatshëm të marrin

përgjegjësi, kurse Menaxheri i Missini Sweets ka thënë se kjo gjë n’varet nga situata.

GRAFIKU 18: Missini Sweets për idet inovative diskuton me puntorët e saj, kurse Onida Sweets

i diskuton ato ndonjëherë

0%

50%50%

17. A janë të gatshëm të marin përgjegjësi kur i'u ipet nga ana juaj ?

Nuk janë tëgaqshëm

N'varet ngasituata|OnidaFoods

0%

50%50%

18. Për idetë inovative rreth biznesit tuaj a i diskutoni me grupin ?

Nuk i diskutoj

Nganjëherë |Onida Foods

I diskutoj |Missini Sweets

GRAFIKU 19: Onida janë Plotësisht

racionale në vendimet e tyre

kurse Missini i merr në Grup.

GRAFIKU 20: Missini mendon për rritje

kurse Onida mendon Vazhdimin kështu si

është.

50%

0%

50%

19. A jeni racional në vendimet tuaja ?

Plotësisht|Onida Foods

Pjesërisht

I marr nëgrup | Missinisweets

50%50%

20. Cilat janë planet për biznesin tuaj në të

ardhmen?

Rritje pas njëkohe tëshkurtër |Missini Sweets

Vazhdimikështu si është!|Onida Foods

37

PËRFUNDIMET

Në këtë punim shtjelluam temën e Pronësis dhe Menaxhimit të NVM-ve, po ashtu pregaditëm

pyetësorin për 2 ndërmarrje në komunën e Mitrovicës, gjithashtu në përgjithsi kemi treguar për

rreth klasifikimit të ndërmarrjeve në kapitullin e pare, pra kemi analizuar konceptet të cilat janë:

Bizneset Individuale, bizneset Ortakëri dhe Korporatë.

Pastaj në kapitullin e dytë kemi folur rreth Menaxhimit të NVM-ve, për planifikimin e biznesit,

formulimin e planit të biznesit si dhe për problemet e menaxhimit dhe rritjes së NVM-ve.

Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM) kanë një rol ekonomik dhe social shumë të rëndësishëm,

për shkak të kontributit të tyre në funksionimin e rrjetit ekonomik dhe në krijimin e vendeve të

punës.

Në Kosovë, zhvillimi i NVM-ve mund të kontribuojë në përballimin e sfidave të shumta të lidhura

me zhvillimin ekonomik, efektet e pabarazisë, nivelin e lartë të papunësisë, rritjen demografike

dhe nevojën për ndryshime strukturale.

Po ashtu edhe në Komunën e Mitrovicës, NVM-të dhe menaxhimi i mire i tyre ka pasur rritje

dhe zhvillim më të mirë në këtë Komunë.

Sa i përket pjesës hulumtuese mundemi me thënë që të dy ndërmarrjet kanë pasur

performance të mirë dhe rritje të shitjeve, të dy ndërmarrjet kanë punësuar punëtorë të rinj. Pastaj

të dy ndërmarrjet kanë komunikim të mirë me punëtorët dhe marrin ide innovative nga ata.

Onida Foods zhvillon aktivitetin e saj në vetëm një pike në Mitrovicë derisa Missini Sweets

SHPK, operon në 11 pika në qytete të ndryshme në Kosovë.

Nga ky hulumtim deklarojmë se ndërmarrja duhet të ketë edhe menaxher përpos pronarit

sepse në të shumtën e rasteve pronari nuk ka aftësi menaxhuese për të menaxhuar si duhet

ndërmarrjen dhe si pasojë e kësaj rritja e biznesit është më e vogël, marketing më i dobët si dhe

performance e biznesit në përgjithësi.

38

5. REKOMANDIMET

Në bazë të gjetjeve nga të cilat janë analizuar prej këtij punimi dhe në bazë të përfundimeve të

nxjerra nga ky punim rekomandojmë qështeti në përgjithësi ti kushtojnë rëndësi më të madhe

Bizneseve të Vogla dhe të Mesme në gjithë territorin e Kosovës në përgjithsi, dhe në Komunën e

Mitrovicës në veqanti.

Në bazë të statistikave të ASK, ekonomia kosovare vuan nga ritmet e ngadalta të rritjes së biznesit

dhe të evoluimit të bizneseve të vogla drejt atyre të mesme dhe të mëdha.

Zhvillimi i NVM-ve ofron shumë mundësi punësimi, që mund të ndihmojnë në zvogëlimin e

nivelit të papunësisë dhe në përballimin e sfidave demografike të këtyre popullatave, të cilat janë

në rritje të shpejtë.

Po ashtu, në komunën e Mitrovicës rekomandojmë që të ketë më shumë subvencione dhe

mbështetje rreth hapjes së bizneseve apo NVM-ve të reja dhe mbështetjes së tyre të vazhdueshme

për menaxhimin sa më të mire dhe rritje të vazhdueshme të tyre.

39

6. REFERENCAT

ARBK. (2020). Agjencia e regjistrimit të bizneseve. Retrieved from https://arbk.rks-gov.net/page.aspx?id=1,1

Beqaj, B. (2011). Biznesi dhe format e organizmit të tij. Retrieved from https://www.slideshare.net/Menaxherat/1-biznesi-dhe-format-e-organizimit-t-tij

Koleci, V. (2018). MENAXHIMI DHE EFIKASITETI AFARISTË I NDËRMARRJEVE. KNOWLEDGE – International Journal, 28(5), 1567- 1570. Retrieved from KNOWLEDGE – International Journal : https://pdfs.semanticscholar.org/ce60/91fadf5325952fa00fc10483b685292f9942.pdf

Mustafa, M., Kutllovci, E., Gashi, P., & Krasniqi, B. (2006). Biznesi i Vogël dhe i Mesëm. Prishtinë: Universiteti i Prishtinës.

40

ANEKSI

Pyetësori 1. Çfarë lloji është biznesi juaj?

a) Biznes Individual; b) Ortakëri; c) Korporatë; d) Tjetër (specifiko):__________________

2. Me Biznesin udhëheqë?

a) Pronari;

b) Menaxheri

3. Sa është numri i puntorëve në ndërmarrjen tuaj?

a) 1-9; b) 10-49; c) 50-250; d) më shumë se 250

4. Vendimet i merni vetë apo në grup?

a) Vetë ;

b) Në grup ;

c) Varet nga situata

5. Kush i merr vendimet strategjike në ndërmarrjen tuaj? a) Pronari; b) menaxheri c) Tjetër (specifiko):____________

6. Kush merret me marketingun e ndermarrjes?

a) Pronari; b) menaxheri c) Tjetër (specifiko):____________

7. Kush merret me raportimet financiare të ndermarrjes suaj?

a) Pronari;

41

b) menaxheri c) Tjetër (specifiko):____________

8. Kush vendos per rritjen e ndermarrjes duke pranuar punetore te ri?

a) Pronari; b) menaxheri c) Tjetër (specifiko):____________

9. A keni pranuar punetore te rinje?

a) Po b) Jo

10. Kur keni pranuar punetore te rinj?

_________________________

11. Çfarë komunikimi keni me punëtorët tuaj ?

� të mirë � shumë të mirë � shkëlqyeshëm

12. Sa janë të arsimuar puntorët tuaj ?

a) Arsimi i Lartë ; b) Shkolla e mesme ; c) Shkolla Fillore

13. A kanë ndonjë kualifikim tjetër ?

a) Përvojë tjetër ;

b) Gjuhë të huaj

14. A ka pasur ndermarrja juaj rritje te fitimit viteve te fundit?

a) Po b) Jo c) Tjeter (specifiko):_______________

15. A ka pasur ndermarrja juaj rritje te shitjeve viteve te fundit?

a) Po b) Jo c) Tjeter (specifiko):_______________

42

16. Ju si Menaxher (pronar) a i ndëgjoni mendimet e punetoreve tuaj?

a) Nuk i dëgjojë ;

b) Nganjëherë ;

c) I ndëgjojë

17. A janë të gatshëm punetoret tuaj tëmarrin përgjegjësi kur i’u ipen nga ana juaj ?

a) Nuk janë të gatshëm ;

b) Varet nga situata ;

c) Janë të gatshëm

18. A diskutoni me punetoret tuaj per idetëinovative rreth biznesit tuaj ?

a) Nuk i diskutoj ;

b) Nganjëherë;

c) I diskutoj

19. A jeni racional në vendimet tuaja ?

a) Plotësisht ;

b) Pjesërisht ;

c) I marr në grup

20. Cilat janë planet për biznesin tuaj në të ardhmen?

__________________________________________

FALËNDERIMIAbstraktiAbstractLista e tabelaveLista e figuraveHYRJE1. LLOJET DHE KLASIFIKIMI I NDËRMARRJEVE1.1. Bizneset Individuale1.2. Bizneset Ortakëri1.3. Bizneset Korporatë

2. MENAXHIMI I NVM-VE3. PRONËSIA DHE MENAXHIMI I NVM-VE NË KOMUNËN E MITROVICËS3.1. Pronësia e NVM-ve në Komunën e Mitrovicës3.2. Menaxhimi i NVM-ve në Komunën e Mitrovicës3.3. Historiku dhe Veprimtaria e Ndërmarrjeve3.4. Grafikët dhe Rezultatet e intervistave

PËRFUNDIMET5. REKOMANDIMET6. REFERENCATANEKSIPyetësori

Documents

PUNIM DIPLOME - smu.umib.netsmu.umib.net/DiplomaPublikimiPublic/DownloadDok?dok=Theses\6b… · Lënda:Ndërmarrsi Titulli i Punimit:Pronësia dhe Menaxhimi i NVM-ve në komunën