Putin Elnur Hasan Mikail

8/2/2019 Putin Elnur Hasan Mikail

1/136

T.C.SELUK NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSULUSLARARASI LKLER ANABLMDALI

VLADMR PUTN DNEM RUSYA DI POLTKASI2000-2003 YILLARI ARASI

Yksek Lisans Tezi

DANIMANYRD. DO. DR. Sleyman KARAOR

HAZIRLAYANElnur MKAYILOV

KONYA, 2004


2/136

I

NDEKLER

NDEKLER ........................................................................................... I ZET ............................................................................................................ IV

SUMMARY ................................................................................................. V KISALTMALAR ......................................................................................... IV

GR ........................................................................................................... 1

BRNC BLM

RUSYA FEDERASYONU'NUN CORAF, TARHSEL, SYASALve EKONOMK YAPISI

1. RUSYA FEDERASYONU .......................................................................... 31.1. Rusya'nn Corafyas .................................................................................... 31.2. Rusya'nn klimi ve Doal Kaynaklar .......................................................... 41.3. Rusya Devlet Forsu (Armas), Resmi Devlet Dili ve Din ............................. 51.4. Rusya'nn Tarihi: Devrimden nceki Rusya ve Sovyetler Birlii Tarihi ..... 61.5. Rusya Federasyonu'nun Siyasal Yaps ...................................................... .. 91.5.1. Hkmet Yaps ............................................................................................ 111.5.2. Rusya'da Muhalefet: Siyasi Partiler ve Liderleri .......................................... 121.6. Bakent Moskova .......................................................................................... 131.7. Rusya'nn Ekonomisi ..................................................................................... 16

KNC BLM

YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI ve SSCBBAKANLARI

2. YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI ............................... 202.1. Vladimirlyi LENN Dnemi ..................................................................... 212.2. Josef Stalin Dnemi ...................................................................................... 232.3. Nikita Kruev Dnemi ................................................................................ 252.4. Leonid Brejnev Dnemi ................................................................................ 262.5. Mihail Gorbaov Dnemi ............................................................................. 262.6. Sovyetler Birlii'nde k Sonras Yaanan Deiim Sreci ..................... 302.7. Boris Yeltsin Dnemi .................................................................................... 33


3/136

II

NC BLM

RUSYA'DA 2000 SEMLER ve VLADMR PUTN HAKKINDADETAYLI BLGLER

3. VLADMR PUTN DNEM .................................................................. 343.1. Vladimir Putin'in Biyografisi ........................................................................ 353.2. Vladimir Putin Kimdir? ................................................................................. 363.3. Putin Rusya's ve Rusya'nn Yeni maj ........................................................ 373.4. Rusya'da Putin mparatorluu ....................................................................... 393.5. Rusya'nn D Politikasnn Oluumunda Putin Faktr ............................... 41

DRDNC BLM

VLADMR PUTN DNEM RUS DI POLTKASI

4. VLADMR PUTN DNEM RUS DI POLTKASI ......................... 444.1. Rusya'nn "Yeni D Politikas" .................................................................... 474.1.1. Realizm Boyutu ............................................................................................. 484.1.2. Pragmatik Teori ve Pragmatik D Politika .................................................. 484.2. Rusya'nn Mttefikleri ................................................................................... 534.3. Putin'in Rus D Politikasna Getirdii Yenilikler ve Genel Olarak Rus D

Politika Konseptinin Temel Yansmalar ...................................................... 544.4. Rusya'nn D Politikasndaki Yanlsamalar ................................................. 554.5. Putin'in Politikas ...................................................................................... 574.6. Putin'in D Politikas .................................................................................... 594.6.1. Putin'in eenistan'a Ynelik Uygulad Politika ....................................... 644.6.2. Putin'in Kafkasya Politikas .......................................................................... 674.6.3. Putin'in Avrupa Politikas ve Dilerinde Operasyon Hazrl ................... 684.7. Rusya - Trkiye likileri .............................................................................. 704.7.1. Putin Siyasetinin Trkiye'ye Etkisi ............................................................... 744.7.2. Rusya D Politikasnda Trkiye Faktr ..................................................... 764.8. Avrasya'da Deien G Dengelerinin Rusya'ya Tesiri ............................... 774.9. Siyasetilerin, Askerlerin ve Yazarlarn Avrasya zerine Stratejileri .......... 79

BENC BLM

IRAK SAVAI, GNCEL HADSELER ve 2003 SONLARINADORU SYAS GELMELER IIINDA BUGNK RUSYA

5. RUSYA ve NATO'NUN GENLEME SREC ..................................... 845.1. NATO'nun Genileme Sreci ........................................................................ 855.2. ABD'ye Yaplan 11 Eyll Terrist Saldrlar ve Rusya'nn Olaylara Tavr . 87

5.3. Nkleer Srlarn Gvenlii Asndan Rusya'nn Konumu ........................... 88


4/136

III

5.4. Terrizme Kar Ortak Anlama Bildirgesi .................................................. 915.5. Igor Ivanov'un Trkiye Seferi ve Mavi Akm Projesi ................................... 925.6. Rusya - ABD likileri .................................................................................. 955.6.1. Putin le Bush Sorunlar Grt .................................................................. 96

5.6.2. Ortak Deklarasyonda Rusya ve ABD'nin Yapt Devletler Snflandrmas 975.7. Emperyalist Kutuplamada Rusya'nn Konumu ............................................ 985.8. Rus D Politikasnn Nihai Evrim Sreci ..................................................... 1005.9. Putin ile Rus Milyarderlerinin Sava ........................................................... 1045.9.1. Yeltsin Altn Dnemleriydi ........................................................................... 1075.9.2. Albay Putin'in ift Karakteri ........................................................................ 1085.9.3. Ekonomi Riske Ediliyor ................................................................................ 1095.10. Rusyada 2003 Aralk Parlamento Seimleri ve En Son Gelimeler ............ 110

EKLER (Veriler ve Tablolar) .................................................................... 114Ek 1. Genel statistik Corafi Veriler ..................................................................... 114Ek 2. 1992'den 2000, Putin Dnemine Kadarki Srete Ksaltlm Rusya Tarihi

Kronolojisi ..................................................................................................... 115

SONU ve NERLER .............................................................................. 118KAYNAKA ............................................................................................... 121


5/136

IV

VLADMR PUTN DNEM RUSYA DI POLTKASI 2000 2003 YILLARI

ARASINDA

ZET

Bu almann amac esas olarak Vladimir Putin dnemi Rusya dpolitikasn irdelemekten ibarettir. D politika bir lkenin d dnya ile siyasi,ekonomik ve kltrel ilikileri bata olmak zere her eit ilikilerinin ynetimi

olarak da tarif edilebilmektedir. D politika, bir devletin uluslararas ilikilerindeizleyecei temel yolu gstermektedir.

Bu balamda eski ve yeni dnemlere ait Rusya d politikas tartlmtr.Vladimir Putin dneminin, Rus d politikasna getirdii yenilikler ve bu yenidnemde Rus d politikasnn oluumunda ne gibi grevler stlendiiincelenmitir. Putin, bat dnyas ile olan ilikilerine, att admlara ve bupolitikay oluturma srecindeki nihai evrim aamalarna ok dikkat etmektedir.nk atlacak her yanl adm, liberal ekonomi dnyasna yeni girmi Rusyannimajn zedeleyebilme tehlikesiyle karlaabilecektir.

Anahtar Kelimeler: Rusya, Rusya D Politikas, Rusya Siyasal Tarihi,Vladimir Putin.


6/136

V

THE RUSSIAN FOREIGN POLICY DURING VLADIMIR PUTINS

LEADERSHP BETWEEN 2000-2003

SUMMARY

The aim of this research is to investigate Russian foreign policy duringVladimir Putin's term. We can define the foreign policy as how one country willmanage to be in control of its political, economical and cultural relations with

other entities. The foreign policy demonstrates the basic way which the foundationof the country must be followed by foreign policy mechanism makers.

In this context, this thesis will study arguments and interpretations aboutthe old and new periods in Russian foreign policy. This study also examines thenew policies and formations in Vladmir Putin's term. New Russia's electedpresident, Putin must be very attentive to his mission, because careless actions canresult in overdoing things and there is a probability that this will be directed at hisforeign policy towards the western world and the USA.

Keywords: Russia, Russian Foreign Policy, Russian Political History,Vladimir Putin.


7/136

VI

KISALTMALAR

ABD - Amerika Birleik Devletleri

AB - Avrupa Birlii

AT - Avrupa Topluluu

AGK- Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans

AGT - Avrupa Gvenlik ve birlii Toplants

BDT - Bamsz Devletler Topluluu

BM - Birlemi Milletler

BP - British Petrolium. Byk Britanya Petrol irketi

FK- Federal Kurul

FSB - Federalnaya Slujba Bezopastnosti (Federal Gvenlik Servisi)

GSMH - Gayri Safi Milli Hasla

GSYH - Gayri Safi Yurt i Hasla

KGB - Komitet Gosudarstvennogo Bezopastnosti (Devlet Tehlikesizlik

Komitesi)

KOB- Kk ve orta Boylu letmeler

MC - Milletler Cemiyeti

MG - Milli Gelir

NATO - North Atlantic Treaty Organisation (Kuzey Atlantik Anlama

Organizasyonu)

NTV - Rusyadaki zel bir televizyon. Nezavisimaya Televideniye (Bamsz

Televizyon)

RF - Rusya Federasyonu

SBKP - Sovyetler Birlii Komnist Partisi

SSCB - Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii


8/136

1

GR

inde yaadmz ada, devletlerin her zamankinden ok daha fazla diplomasi

kurumuna gereksinme duyduklar grlmektedir. Bugn devletleraras ilikilerde g

kullanlmasnn doal bir hak ve diplomasinin hakl bir arac sayld gnlerden ok

farkl bir dnyada yaanmaktadr. Devletler, dostlar ya da dmanlaryla aralarndaki

her uyumazlkta sava yoluna bavurmay gze alamadklarndan, byk lde

diplomasi yntemini kullanmay yelemektedirler. Dnyamz imdi bir dnm

noktasnda bulunmaktadr. Bir yanda dnya bar bulunmakta, te yanda ise yok olma

tehlikesi yer almaktadr. Yeryznn her yanndaki insanlarn yazgs, ayrlamayacak

bir biimde birbirine balanmtr ve daha iyi bir dnyaya ulama ancak atma yerine,

karlkl ibirlii yoluyla gerekleebilecektir. Bu ibirliini gerekletirebilmenin

balca yolu ise, tm uluslarn ve hkmetlerin diplomasi kurumunun ve D Politika

retme mekanizmalarnn farkna varabilmeleridir.

Gnden gne hzl bir ekilde globallemeye yz tutan modern dnyamzda

gerek yzlm, gerekse de uluslararas arenada dev ekonomisi, ayn zamandaekonomik gc ve dnyada hatr saylr bir siyasal nfuzu konumuyla ok nemli bir

devlet olan Rusya Federasyonunun D Politikas ve D Politika retme

mekanizmalar D Siyaset zerine aratrma yapmakta olan herkesin dikkatinin zerine

evrilmesine neden olmaktadr.. Rusyada Putinin liderlik koltuunu Yeltsinden

devralmasndan sonra, gnmze kadar neler deiti ve Rusya nasl geliti, dnya

siyasetinde balca hangi olaylarn meydana kt ve Rusyay ve onun d politikasna

yn veren olaylar

nda herkesi yak

ndan ilgilendiren esas konular irdelenmektedir.Putin dnemi Rusyada yeni d politikann oluum sreci incelenmektedir. Eskiden d

politikas ve bunu belirleme mekanizmalar ve aamalar farkl olan eski Sovyet Rusya,

bugnk Rusya Federasyonuna dnm sonras ne gibi nemli deiikliklerle

karlam, ne gibi yeniliklerle, oluumlara yn vermektedir. Bu ve benzeri sorularn

cevab burada verilmeye allmaktadr. almada ilk olarak Rusyann jeo-stratejik ve

jeo-politik konumu hakknda n bilgilerin aratrlmas amalanmaktadr. Daha sonraki

blmlerde ise Rusyann eski devlet bakanlar, onlarn ksa zgemileri ve


9/136

2

hatralarna yer verilmektedir. Rusyadaki mevcut siyasal rejim, muhalefet ve Putinin

dier Rusya devlet bakanlaryla karlatrmal devlet bakan kimlii ve Irak sava

gibi gncel olaylarda Rusyann tepkisi ve rettii D Politikas hakknda geni apl

bir aratrmaya yer verilmektedir.

18. ve 19. asr klasik diplomasi dnemlerinde, ngiltere imparatorluu ve dier

emperyalist gler, genilemelerini silahl kuvvetleri yannda bankerlerinin ve

giriimcilerinin yeteneklerine de borludurlar. rnein, ayn zamanda siyasi-askeri bir

sper g olan ABD'nin yannda, ngiltere, Fransa gibi lkelerin d politikalar siyasi-

ekonomik faktrlerin karlkl etkileiminin dengeli bir biimde ynetilmesine

dayanmaktadr. Buna kar Japonya ve Almanya gnmzde bile daha ok ekonomik

g aracl ile stnlk kazanmaya almaktadr. Belika, Hollanda gibi kk

lekte AB lkeleri zaman zaman d politikalarnda uluslararas hukuk, insan haklar

gibi konular n plana tasalar da ekonomik karlar d politikann en bata gelen

etkeni konumundadr. Bu ynde u rnekler olarak Singapur ve Hong Kong gibi varl

d ekonomik ilikilere bal olan lkeler gsterilebilir. Bu tr devletlerde d politika

tamamen d ekonomik ilikilerle zdelemitir.

te yandan, otoriter rejimlere sahip veya demokrasinin henz yerlememi

olduu lkelerde, ounlukla poplist-milliyeti sylemlere dayanan szde siyasi

gerekelerle ekonomik karlar, hatta toplumun asgari ekonomik gereksinmeleri feda

edilebilmektedir.


10/136

3

BRNC BLM

RUSYA FEDERASYONUNUN CORAF, TARHSEL, SYASAL ve

EKONOMK YAPISI

1. RUSYA FEDERASYONU

Rusya Federasyonu, yaklak ABD yzlmnn iki kat kadardr1 ve batda

Urallar zerinden Moskova'ya ve engin Sibirya ovalarna, douda ise Okhotsk Denizi'ne

kadar uzanmaktadr2. Avrupa Rusyas ve Sibirya (Asya) arasndaki snr Ural Dalar

ve Manych ukurluu ile izilmektedir3. Avrupa Rusyas, Kuzey Kutup Denizi'nden

balayp orta Rusya ykseltileri zerinden Karadeniz, Kuzey Kafkasya ve Hazar

Denizi'ne kadar uzanan bir blgeye yaylmaktadr.

Rusya Federasyonu (RF) Anayasaya gre, eit haklara sahip olan 21 cumhuriyet,

6 mega blge, 49 vilayet, 2 federal kent, 1 zerk blge, 10 zerk yreden olumaktadr.

lkede grev ve yetkileri itibaryla Fransa'dan ok ABD'dekine benzeyen ve fiilen hemYasamann hem Yrtmenin stnde yer alan bir Bakanlk sistemi bulunmaktadr..

1.1. Rusyann Corafyas

Rusya Federasyonu ABD topraklarnn yaklak iki kat kadardr ve batda

Moskova ve douda Okhotsk denizine kadar uzanmaktadr. Bakent 1147'de

kurulmutur. ehrin merkezi, bir taraf

nda kal

n k

rm

z

hisarlar

ve 20 kulesi olanKremlin'in bulunduu Kzl Meydandr.

1 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin,Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 23, 25-56, 102-1342 MANSUR, Raul; Moskova. Grsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999, s.2-1223

RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1996, s. 34-38


11/136

4

Moskova'nn kuzeybatsndaki St Petersburg kltrel merkez olmas ve zarif

binalaryla mehurdur. ehir Neva Nehri deltasndaki 42 ada zerine yaylmtr. Geni

bulvarlar, dingin kanallar ve kprler ehrin "Kuzeyin Venedii" olarak bilinmesine

neden olmutur.

Sibiryadaki buzlanma ekonomik gelime iin nemli bir handikap tekil

etmektedir. Ayrca Kamatka Yarmadasndaki volkanlar ve depremler bir baka sorun

olarak gsterilebilir. evre sorunlar, endstrilemenin neden olduu hava kirlilii ve

birok blgede tank olunan erozyon nemli bir sorundur. Benzer bir biimde, lkedeki

akarsular da kirlilikten nemli lde etkilenmektedir.

Ormanlk alanlar hzla yok olmaktadr4. Tarmda kullanlan baz kimyevi

maddeler topran verimliliini ortadan kaldrmaktadr. Bazehirlerde kmrle alan

elektrik santralleri ve ulamdaki altyap yetersizliinin dourduu sorunlar henz

alamamtr. Nadiren radyoaktif kirlenmeden de sz edile bilmektedir5.

1.2. Rusyann klimi ve Doal Kaynaklar

Corafi byklk sebebiyle deiiklik gstermekte; Avrupa Rusyasnda ve

lkenin gneyinde step iklimi hkm srerken, kuzeyde tundra iklimine dnmektedir.

Klar Karadeniz'e yakn blgelerde lman bir hava grlrken, Sibirya

Blgesi'nde don ve buz ile karlalmaktadr. Yazlar steplerde scak bir hava

yaanrken, Arktik kylarnda ok souk bir havaya tank olunmaktadr. Arazi ekilleri,

Urallar

n bat

s

nda geni ovalar; Sibirya blgesinde byk ormanl

k alanlar ve tundra;gneydeki snr blgelerinde dalar yer almaktadr.

Rusya Federasyonu topraklar, doal kaynaklar bakmndan ok zengindir.

Ancak iklim koullar ve toprak zellikleri bunlarn karlmas konusunda zorluklar

4 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26)5

Raul, a.g.e., s. 8


12/136

5

yaratmaktadr. Doal kaynaklar ierisinde en gze arpanlar petrol, doalgaz, kmr,

kereste ve birok stratejik nemi haiz minerallerden olumaktadr.

1.3. Rusya Devlet Forsu (Armas), Resmi Devlet Dili ve Din

Rusya, Sovyetlerin dalmasndan sonra, geleneksel-dinsel modeli kendisine

temel ilke edinmektedir. Unutulmamas gereken, bu iki bal Bizans kartal armas, X.

Asrda Ortodoks Bizanstan alnan eski ve Yakn dnem ar Rusyasnn da Devlet

simgesi olarak uzunca bir dnem kullanlmtr. Rusya, att bu admla, halen

gelenekselcilii ve muhafazakar devlet yaps modelini benimsediini gstermektedir.

Gerekten de, SSCB dnemi her ne kadar dini reddediyor gibi grnse de, 70

yllk bu sre zarfnda tm SB genelinde ateizm uygulamas hakim deildir. rnein

Sovyet Rusyasnn bakenti Moskovada Kiliseler alyordu. Ayn ekilde dier

Hristiyan-Ortodoks kkenli yolda ve vatandalar kendi inanlarnda zgr olarak

yaamlarn srdrmektedirler. Ancak Kuybev civarnda, baz tatar kasabalarnda ise

camiler, domuz ahrna evrilerek, Mslmanlar hor grlmekte, slam dini

aalanmaya ve yok edilmeye allmaktadr. Rus zulm sadece bununla da snrlkalmamaktadr6. Dier Orta Asya devletleri de ayn durumdadr. Fakat SSCB, devlet

politikas gerei bunu dier Batl lkelere ve tm dnyaya, Ruslarn Ateist bir devlet

kurduklarn ve tm lkede Ateizmin hakim olduunu lanse etmeye almaktadrlar7.

lke bir demir perde olmas nedeniyle de, bunu ok az sayda aratrmac uzun sren ve

geni kapsaml aratrmalar sonucu ortaya karabilmekteydiler8. Rusya uzmanlarnn

byk ounluu ise bu yeni modelin, klasik ynteme yakn olduu gerekesiyle,

Rusyan

n tekrar dnya siyasetinde yaln

zl

a itileceini ve gelenekselmuhafazakarln, yeni Roma tr bir Vatikan modeline ihtiya duyulacan iddia

6 TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : AnAstonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications,

New York, I., 2000, s. 87, 1007 a.g.e. 100-1208

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin,Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 43-78


13/136

6

etmektedirler. Bu iddialar almann ileriki blmlerinde daha ayrntl bir biimde ele

alnarak irdelenmektedir9.

Rusya Federasyonunun resmi dili anayasas gerei Rusadr. ngilizce,

Franszca ve Almanca da ksmen kullanlmaktadr. Rusya Federasyonu toplam 21 etnik

cumhuriyetten olumaktadr. Bu cumhuriyetlerin anayasalarnda cumhuriyete adn

veren halkn kendi z dili o cumhuriyetin resmi dili kabul edilmektedir. Ayrca etnik

kimlie dayal 10 idari yapda da benzer bir uygulama grlmektedir. Bunun yan sra

birok etnik aznla da kendi dillerinde eitim ve renim hakk tannmtr. Ancak

nfus oran asndan bata Tatarca olmak zere Trk dilleri ve leheleri, lkede

Rusadan sonra en fazla kullanlan dillerden olagelmektedir. Etnik Dalm: % 81.5

Rus, %5 Yahudi, %4 Azerbaycanl, % 3.8 Tatar, % 3 Ukraynal, % 1.2 uva, % 0.9

Bakurt, %0.8 Beyaz Rus, % 0.7 Moldovya'l ve dierleri eklindedir. Rus Ortodoks

Kilisesi'ne bal Hristiyanlar ounluu oluturmaktadr. lkede Mslman, Budist ve

Ateist aznlklar da bulunmaktadr.

1.4. Rusyann Tarihi: Devrimden nceki Rusya ve Sovyetler Birlii Tarihi

9. yzylda, skandinavya'dan gelen Viking kabileleri gneye, Avrupa

Rusyasna doru, Baltik ve Karadeniz'e balanan ana su yollarn takip ederek hareket

etmilerdir. 13. yzyldaki Mool istilasna kadar devam eden ilk monarik hanedan

Kiev'i bakent yapmtr. Asya10 ktasna yaylan Mool mparatorluu11 birka

toplulua ya da bireysel krallklara blnmtr; Rusya, Altnordu Hanl

hkmranl altna girmitir. Sonraki iki sene boyunca Moskova, eyalet bakenti ve

H

ristiyan Ortodoks Kilisesi'nin merkezi olarak srekli gelimelere sahne olmaktad

r..

15. yzyln sonlarnda Moskova prensi III. Ivan12, kuzeyde Novgorod

Cumhuriyeti de dahil Rusya'nn nemli yerlerini ilhak etmi ve bylece ilk ulusal

9 SCHMDT, H., Foreign Policy, Bahar 1998, stanbul10 RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1996, s. 56-9811

KAPUSCNSK, Ryszard; mparatorluk, Om Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 123-14412 a.g.k. , s. 67-87


14/136

7

egemenlii kurmutur. Torunu IV. Ivan13, daha sonra devleti gneye ve Sibirya'ya

doru geniletmitir. van "ar"14 lakabn ilk kullananlardan birisi durumundadr15.

1500 ve 17. yzyln ortalar arasndaki dnemin siyasi tarihini ar ile boyarlar

olarak bilinen zengin, gl ve asil toprak sahipleri arasndaki mcadeleler karakterize

etmektedir. Rus mparatorluu yava-yava gneye, Hazar Denizi'ne16 ve Sibirya'nn

gneyine doru yaylmaya balamtr17. 17 ve 18. yzyllarn en nemli yneticileri,

Rusya'y Avrupa'nn lider gc haline getiren Deli Petro (1682-1725) ile Petro

tarafndan balatlan saldrgan d politikay devam ettirirken aydnlanma despotizmi

politikas izleyen zeki ve enerjik bir ynetici olarak kabul edilen Katherine (1762-

96)'dir. 19. yzyln ilk eyreinde ar I. Aleksandr dneminde, ou insann

egemenlii altnda yaad Serflik sisteminin paralanmasna ynelik ilk admlar

atlmtr. Bununla beraber bu giriim Napolyon'un Rusya'y igal etmesiyle kesintiye

uramtr. 1812'de Napolyon'un ordusu Moskova'dan ekilirken yok edilmitir.

Aleksandr'n halefleri imparatorluun Kafkasya'ya18 doru olan yayln

tamamlamlar ve ngiltere ile Orta Asya'nn19 etki alanlarna blnmesi konusunda

anlamaya varmaktadrlar. 1840'larda Sibirya'nn ou ilhak edilmi, fakat 1905'e kadar

dou ve gneye kadar olan genileme, BDT'nin az ya da ok nclerini oluturarak,tamamlanamamtr.

Rusya i politikas muhafazakar yapsn srdrmtr: Siyasi ve ekonomik

reform sadece bask ile uygulanmtr. 1917 ubat ay itibariyle Rusya, halk tarafndan

yaplan ok geni saldrlara, ayaklanma ve ordu isyanlarna sahne oldu ve ar tahttan

inmeye zorlanmaktadr20.

13 Daha ok Korkun van olarak bilinir.14 Sezar'dan alntlanmtr15 STANKOV, S., "Rusya Kendisini Aryor", Avrasya Dosyas, Cilt:1 Say:1, 1994 Ankara16 Russa Defines Its Priorities On The Caspian, 18 July 2000, Current Digest of the Post-SovietPress, 16 Aug. 2000: 17; Making The Caspian A Sea Of Peace and Stability, 28 July 2000, CurrentDigest of the Post-Soviet Press, 23 Aug. 2000: 16.17 KAPUSCNSK, Ryszard; mparatorluk, Om Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 24-97, 11218 Stanislav Cherniavskiy, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy. Central Asia and theCaucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94.19 RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1996, s. 35-3920

MARPLES, R. DAVID; Russia, 1917-1921, Pearson Education Limited, Essex, 2000, I. Title; II.Series, s. 78-98


15/136

8

Kontrol ele geiren geici liberal hkmetin, ayn yln Ekim aynda Bolevik

darbesiyle saf d edildii grlmektedir. Bolevikler21, 1898'de kurulan Sosyal

Demokrat Partinin en radikal koluydu ve rejime dzenlenen organize muhalefetin ou

bu grup zerine younlamtr.

Daha ok Lenin olarak bilinen Vladimir Ivan Ulyanov'un liderliinde devlet

kontrolne toprak, sanayi ve finans salayarak yerlerini salamlatrmak istemitir. ki

yl iinde, Avrupa'dan destek alan ve arlk rejiminin tekrar kurulmasn isteyen sa

kanat Beyaz Ordu'nun askeri ayaklanmas bertaraf edilerek Bolevikler kontrol ele

geirmilerdir.

1924'te Lenin'in lmnden sonra sanayileme ve tarmn zorla kolektivize

edilmesi program izleyen Josef Stalin yerini almtr. Bu dnemin ayrt edici zellikleri

arasnda alk ve kitlelerin tasfiye edilmesi saylabilir.

1941'de, 1939'da Hitler'le bir bar imzalanm olmasna ramen Rusya Nazi

Almanyas tarafndan igal edilmi22

ve bu da Ruslar savaa itmitir. Napolyon'unkilergibi, Hitler'in ordular da Ruslarn byk kayplar vermesi pahasna23 da olsa saf d

edilmitir. 1950'lerin bandaki byk yeniden yaplanma abalaryla savan yol at

zararlarn byk ounluu telafi edilmitir.

Bu sre iinde SSCB ilk atom bombasn 1949'da patlatarak dnyann ikinci

nkleer gc olmu ve Dou Avrupa'da komnist kontrolndeki hkmetlerin tampon

blge oluturmas

na destek olmutur. Rejimlerin kimi zaman krize girmesi SSCB'yi ikikere askeri bir harekete girimesine yol amtr: (1956'da Macaristan ve 1968'de

ekoslovakya24.)

21 Rus Devrimi dneminde ounluk taraf.22 TEKN, Emrullah; Alman Gizli Operasyonlar ve Trkler, IQ Kltr Sanat Yaynlar, stanbul, 2001,s. 23-12023 Yaklak 20 milyon olarak tahmin edilmektedir.24

WALKER, Martin; Dev Uyanyor. Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar,1.Bask, stanbul, 1989, s. 56-89


16/136

9

1.5. Rusya Federasyonu'nun Siyasal Yaps

Devlet Bakann halk 4 yllk bir sre iin genel seimle dorudan seer. Ayn

kii en fazla iki dnem iin seilebilmektedir. RF'nun ilk Devlet Bakan Boris Yeltsin

olmutur. Yeltsin, 1999 ylnn 31 Aralna kadar bu grevi iki dnem arka arkaya

seilerek yrttkten sonra yetkilerini Vladimir Putin'e devretmitir. Putin ise 2000

ylnn Mart aynda yaplan seimleri kazanarak tam yetkili devlet bakan olmutur25.

Dokunulmazla sahip olan RF Devlet Bakannn babakan atamak, hkmet

toplantlarna bakanlk etmek, hkmeti grevden almak, st dzey yarg ve denetim

kurumlarnn yneticilerini greve getirmek ve grevden almak, Duma'y feshetmek

gibi ok nemli yetkileri bulunmaktadr26. RF Devlet Bakan lkenin d politikasn

yrterek, uluslararas anlamalar imzalamaktadr. Ayn zamanda Silahl kuvvetlerin

Bakomutan sfatn da tamaktadr27.

RF'nun parlamentosu olan Federal Kurul (FK) RF'nun temsil ve yasama

organdr. FK iki meclisten olumaktadr:

1. Federasyon Konseyi (st Meclis) ve

2. Devlet Duma's (Alt Meclis).

Federasyon Konseyine RF'na dahil olan birimlerin her birinden, bir kii temsil

bir kii de yrtme organndan olmak zere ikier temsilci girmektedir28.

Ancak son zamanlarda Federasyon Konseyi'nin siyasi a

rl

azalm

, hattayaknda feshedilecei sylenmeye balanmtr. Onun yerine, u anda byk lde

sembolik nemi olan ve baz cumhuriyet liderlerinin yer ald Devlet Konseyi'nin

gelmesi beklenmektedir. Devlet Duma's 4 ylda bir yaplan genel seimlerle seilen 450

25 http://www.president.kremlin.ru , (2002-09-09)26 TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : AnAstonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications,

New York, I., 2000, s. 124, 12727

http://www.government.gov.ru , (2003-02-19)28 a.g.e., s. 98


17/136

10

milletvekilinden olumaktadr. Milletvekilleri belirli bir partiden veya bamsz

olabilmektedir. u anda Duma'nn en byk gruplarndan biri iktidar yanls Birlik (ki

Birliin liderliini Moskova Belediye Bakan Yuriy Lujkov'un yapt Anavatan Partisi

ile birlemesi gndemdedir.) partisidir. Bir baka kalabalk grup komnistlerdir. Ancak

Rusya Federasyonu Komnist Partisi, kendisine yakn olan teki sol parti ve gruplarla

birlikte bile oylamalara arln koyacak gce sahip deildir. Sac-liberal kanatta

Yabloko (Elma) hareketi ve Sac Glerin Birlii bulunmaktadr. Milliyeti lider

Vladimir Jirinovski'nin bakanln yapt Liberal Demokrat Parti ise son yllarda

giderek klen ve hemen her kritik durumda iktidar destekleyen bir parlamenter grubu

oluturmaktadr29.

Ayn kii ayn zamanda hem Federasyon Konseyi'nin hem de Devlet Dumasnn

yesi olamaz. Devlet Duma's milletvekili, devlet iktidarnn dier temsil organlarnda

ve yerel zynetim organlarnda milletvekili olamamaktadr. FK daimi olarak alan

bir konumundadr. Federasyon Konseyi ve Devlet Dumas birbirlerinden ayr toplanr.

lev ve yetkileri asndan Devlet Dumas yasama zellii ar basan bir meclis,

Federasyon Konseyi ise danma ve temsil zellii ar basan bir senato grnmnde

bulunmaktadr.

RF'da yrtme gc RF Hkmetindedir. RF Hkmeti RF Babakan, RF

Babakan Yardmclar ve Federal Bakanlardan oluur. RF Babakan, grevine RF

Bakan tarafndan Devlet Dumasnn onayyla atanmaktadr. RF Babakan atandktan

sonra en ge bir hafta iinde federal yrtme organlarnn yaps hakknda nerilerini

RF Bakanna sunmaktadr.

RF Babakan, RF Hkmet Bakan Yardmclar ve Federal Bakan adaylarn

RF Bakanna sunmaktadr. RF'da Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Saytay

gibi yarg ve yrtme alannda kurulmu anayasal yksek devlet kurumlar

bulunmaktadr30. RF'da yerleim birimlerinin tarihi ve dier zellikleri hesaba katlarak

29 VANOV, gor Sergeyevi; Rusya'nn D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardanderleme), Uluslararaslikiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi - ROSSPEN

Yaynlar, Moskova, 2001, s. 178-19030 ONAY, Yaar; Rusya ve Deiim, Nobel Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2002, s. 12-89


18/136

11

seimler, referandum ve dier siyasi irade aklama yntemleriyle yerel ynetim

organlar oluturulmaktadr. Yerel ynetim organlar bamsz yerel bteye, yerel

mlkiyete, yerel vergi salma yetkisine sahip olmaktadrlar31.

Duma (Parlamento) seimlerinin sonuncusu Aralk 2003de yapld. Haziran

2000 tarihli Bakanlk seimleri, Boris Yeltsinin istifasnn ardndan bu greve

vekaleten getirilen Vladimir Putin tarafndan Mart 2000 tarihine ekilmitir32. Rusya

Federasyonunda Semen Says, 2000 yl Resmi devlet istatistik komitesi verilerine

gre 109 372 046 dir.

1.5.1. Hkmet Yaps

Rusya Federasyonunda 1991'den beri ynetim ekli Cumhuriyettir33. Hkmet

bakan ve babakan ise 1999'dan beri Vladimir Putindir. Putin, ayrca, aralk 1999'da

devlet bakan Boris Yeltsin'in emekli olmasndan beri devlet bakan olarak da grev

yapmaktadr34.

Milli Gn,Bamszlk Gndr. Resmi Tatil Gnleri:

- 1 Ocak - Yl ba,- 7 Ocak - Noel (Ortodoks),- 8 Mart - Uluslararas Kadnlar Gn,- 1 Mays - Uluslararas Emek Bayram35,- 2 Mays - lkbahar Gn,-

9 May

s - Zafer Gn,- 12 Haziran - Bamszlk gn,- 7 Kasm - Devrim gn,- 12 Aralk - Anayasa gn.

31 http://www.rusyaonline.com/anayasa.shtml , (2002-08-03); Rusya Federasyonu Anayasas'ndan32 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 67-9033 http://www.government.gov.ru , (2003-02-19)34 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin,

Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 1-2335 Batl Yazarlar bazen bunu Milletlerin Enternasyonal Emek Bayrameklinde de ifade ederler.


19/136

12

Genellikle resmi tatiller hafta sonuna denk geldii zaman, ya Cuma ya da

Pazartesi de tatil ilan edilmektedir36. Rusya Parlamentosu iki ayr organdan

olumaktadr: Federal Konsey ve Duma. 178 sandalye saysndan oluan Federal

Konseyin yeleri Rusya Federasyonundaki toplam 89 idari birimin yneticilerinden

seilmektedir37. Devlet Dumasna, seimler yarsnn ulusal parti listelerinden dier

yarsnn da blgelerden seildii bir sistemle dzenlenmekte ve toplam 450

sandalyeden olumaktadr. Parlamentodaki ounluu Yedintsva Partisi

oluturmaktadr. Anayasa Mahkemesine yeler bakann tavsiyesiyle Federal Konsey

tarafndan seilmektedir. Ayn ilem dier yksek mahkemeler iin de geerli

olmaktadr. ktidarda bulunan Putin, resmi olarak hibir partinin temsilcisi deildir.

Fakat parlamentonun en byk partilerinden Yedintsvo Partisi, Putin yanls olarak

bilinmektedir. Rus siyasetinin evrimi sebebiyle, Rusya Federasyonunda bask

gruplarnn ilevsel bir vazife ifa ettiinden sz etmek son derece zordur. lkede karar

verme mekanizmalar zerinde bir bask oluturabilen iki grup bulunmaktadr: Bir

yanda bankerlerin kontrolndeki grsel ve yazl medya; dier tarafta Gazprom ya da

Lukoil gibi byk enerji irketleridir.

1.5.2. Rusyada Muhalefet: Siyasi Partiler ve Liderleri

1990l yllarn banda lkede kurulan parti saysnda byk bir patlama

yaanmtr. Ancak gerek ye says gerek de son seimlerde ald oy sebebiyle, u

partiler lkenin belli bal partileri olarak saylabilmektedir:

Rusya Federasyonu Komnist Partisi (Gennadiy Andreyevich ZYUGANOV),

Yedintsvo Partisi (Sergey OYGU), Liberal Demokrat Partisi (Vladimir Volfovich JRNOVSK), Vatanmz Tm Rusya Partisi (Yevgeni PRMAKOV), Yabloko (Grigoriy Alekseyevich YAVLNSKY), Anavatan Partisi (Yuri Lujkov)

36

http://www.evrensel.net , (2003-02-26)37 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html ,(2003-02-26)


20/136

13

1.6. Bakent Moskova

Bakent Moskova 1147'de kurulmutur fakat ehirde neolitik zamanlardan beri

yerleim olduuna dair bulgular bulunmaktadr. ehrin merkezi, bir tarafnda kaln

krmz hisarlar ve 20 kulesi olan Kremlin'in Kzl Meydandr. Kuatmalara kar

direnmek zere tasarlanm olan Sobakina Kulesi gizli bir ka tneli iermektedir.

"Gizemler Kulesi" olarak evrilebilecek olan Tainitskaya Kulesi nehre kan bir sualt

geidi ihtiva etmektedir.

Trinity Girii kulelerin en uzunudur. Water-Hoist Kulesi Kremlin'e su

salamaktadr. Nabatnaya Kulesi tehlike annda alan bir alarm ziline sahiptir.

Kremlin'in iindeki, talyan mimar Aristotle Fiorovanti tarafndan yaplan Uspensky

Katedrali'nde en eski Rus ikonalarndan bulunur. arlara burada ta giydirilmitir

ve Korkun van'n taht girite bulunmaktadr. Ayrca Kremlin'in iinde 14. yzylda

yaplan Byk Kremlin saray ve altn kubbeli Byk van'n an Kulesi

bulunmaktadr.

St Basil Katedrali (1555-60) meydann sonunda yer alr ve parlak renkli

kubbeleriyle mehurdur. Hikayeye gre Korkun van bu kubbenin gzelliinden o

kadar etkilenmitir ki, bunun kadar gzel bir kubbe daha yapamasn diye mimarn

gzlerini oydurduu belirtilmektedir. St Basil'in karsnda 1491'de Pietro Antonio

solario tarafndan ina edilmi olan Spassky Girii Kremlin'in asl girii olmaktadr38.

Blagoveshchensky Katedrali III. van iin ina edilmitir. Bak

r kubbelerindenyer demelerine kadar muhteem bir ekilde dekore edilmitir. inde 16. yzyl

freskleri ve ender ikon koleksiyonlar bulunmaktadr. Kazan Katedrali39 restore edilmi

ve tekrar vakfedilmitir. Faceted Chamber'daki duvarlarn tarihi 15. yzyla kadar gider.

Maalesef Chamber halka ak deildir40.

38 http://www.kremlin.ru , (2003-02-24)39 AMN, S., Kapitalizm, Emperyalizm, Kreselleme, zgr niversite Forumu 1997 say:1 Ankara,s. 2740

MANSUR, Raul; Moskova. Grsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999,s.111-130, 143, 144, 163


21/136

14

Devlet Tarih Mzesi Kzl Meydan iindedir. Lenin'in mumyalanm cesedinin

gmlmesi tartlyorsa da antmezar belirli gnlerde aktr. Bunun yannda

korumalarn deiimi ve izleyenleri eken riteller 1993'te kaldrlmtr. Tverskaya41

Soka Kzl Meydan iindeki nemli alveri sokaklarndan biridir. Arbat Soka,

geleneksel olarak bohemlerim takld en nemli sokaktr. Bugn, sokak gsterilerinin

yapld, zanaatkarlarn ve ressamlarn kk dkkanlarnn bulunduu yayalara

mahsus bir yol haline getirilmitir42.

Kitai-Gorod olarak bilinen alan Kremlin'in dousundadr ve 16. ve 17.

yzyllardan kalan kiliseleri, zellikle be kubbeli ve artc akustik zelliklere sahip

olan Sign Katedrali asndan nemlidir. ahane ngiliz malikanesi de ayn zamanlardan

kalmtr ve eski bir diplomatik ve ticari merkez olduunun bir gstergesidir.

Yaknndaki Romanov Apartmanlar da imdi mzedir. Zayazuie de yakkl

ii figrlerinin olduu sakin ve ekici bir yerdir. Teatralnaya meydan iinde bulunan

dnyaca nl Bolshoi Opera ve Bale Tiyatrosu 1824'ten kalmtr ve ii krmz ve altn

sars renklerle boyanmtr.

Moskova niversitesi, ehrin gneybat taraflarnda, Vorobyevi Tepeleri'nde yer

alr. niversite kampsnn nndeki parkn iinde bulunan gzetleme kulesi ehrin ve

geni Luzhinki Stadyumu'nun muhteem manzaralarn sunar. Sportinavya stasyonu

yanndaki Novodevichy Manastr'nda ender ve eski Rus sanat eserleri sergilenmektedir

ve 16. ve 17. yzyl mimarisinin en iyi rnekleri grlebilir43. Ostozenska ve

Prechistenka sokaklar

ndaki bykehir kaaneleri Tolstoy gibi Rus klasik yazarlar

n

nyaadklar yerleri hatrlatr. Dans Isadora Duncan, Prechistenka Sokanda bulunan

milyoner Ushkov'un klasik tarzda dzenlenmi stdyosunu kocasair Sergei Yesenin'le

paylamaktayd. Herzen Soka Moskova'nn en eski sokaklarndan biridir.

41 a.g.k. , s.34-10042 WALKER, Martin; Dev Uyanyor.Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar,

1.Bask, stanbul, 1989, s. 2943 http://www.evrensel.net , (2003-02-26)


22/136

15

Kuznetsky Most ve Petrovka Soka etrafndaki alan nl tiyatrolar, maazalar

ve i merkezleriyle bir kltrel faaliyet odadr. nl yeni fakat dehetli ekici

mekanlar arasnda meum Lubyanka binas iinde bulunan KGB Mzesi yer alr. yi

korunmu bir alan olan Zamoskverechye, aslen bir ticaret ve esnaf semtidir.

Kiliselerinin, toptan sat maazalarnn, dkkanlarnn ve evlerinin ou ayakta kalma

mcadelesi vermektedir.

Bu alan, Rus sanat eserlerinin ve aralarnda Avdrei Rublyov tarafndan yaplan

"Trinity"nin bulunduu geni ikon koleksiyonlarnn sergilendii Tretyakov Galerisi'ne

ev sahiplii yapmaktadr44.

Dier ilgin yerler arasnda deiik koleksiyonlarn bulunduu Pushkin Gzel

Sanatlar Mzesi; hayvan gsterileri, soytarlar ve daha teknik yeni acibelerin sunulduu

Moskova Sirki; daha nce arn mlkiyetinde olan, zarif Tsaritsino manzaral Izmailovo

Park; Rus hayatnn tarm, endstri, kltr ve bilim gibi ynlerinin sergilendii, ehrin

kuzeybatsndaki geni alanda bulunan Ekonomik Baarlar Sergisi bulunmaktadr.

Bu alanda hayvanat bahesi, sirk, kayak ve paten yaplacak alanlar mevcuttur.Yanndaki Ostankino TV Kulesi de, tepesinde dnen bir lokantann bulunduu,

Avrupa'nn en yksek kulesidir. Bir roketin izledii rotay temsil eden Uzay Fatihleri

Ant alann belirleyici zelliklerindendir. Serf Sanat Mzesi gemi yadigarlardan

biridir.

Metro sistemi de ehri gezmek iin daha uygun ve ucuz bir yol olduu iin

turistleri eker. stasyonlar

n ou mermerle,

l-

l par

ldayan avizelerle ve sanateserleriyle muhteem birekilde dekore edilmitir. Moskova Nehri zerinde yaplacak

olan bir bot turu ehri kefetmenin iyi bir yolu olabilir. Geziler, Kutuzovskaya

Metrosu'ndan girilebilen Kutuzovskaya Pier'den balar. Nehir, Beyaz Saray (Meclis

binas), 1991 muhteem kuatma manzarasn ve yukarda sralananlarn hepsini gren

muazzam bir gr alanna sahiptir.

44

AKGNEN, O., "Rusya Federasyonunun D Politika Hedefleri", Avrasya Dosyas, Cilt:1, Say:1,1994


23/136

16

1.7. Rusyann Ekonomisi

1 Ocak 2000 verilerine gre Rusyada GSMH45 332.5 milyar dolar, Kii Bana

Den Milli Gelir ise 2.270 Dolardr. Rusyada Ekonominin Byme Oran: % 5.80,

Para Birimi Ruble ve Kur Oranlar:1 ABD Dolar= 27.5 ruble () eklinde olmaktadr.

Tarmsal retim, Ekincilik, lenmi tahl 41,9; eker pancar 10,0; ayiei

tohumu 2,5; keten (bin ton) 30; patates 2,2; sebzeler 1,846, Et 4,703 ; st 16,947 ;

yumurta 22,5 milyar ; yn 20 Hayvan says (yl balar itibariyle milyon olarak) Byk

ba 28,5; koyun ve kei 15,6; domuz 17,2. Rusyada belli bal btn madenler; Demir

ve demir d metaller, kmr karlmaktadr. Sanayisi ise Silah, uak, gemi, uzay

sanayi, tarm makineleri retimi, telekomnikasyon ve ulam aralar, tbbi ve bilimsel

cihazlar, gda, ev aletleri, tekstil ve el sanatlarndan olumaktadr. Elektrik retimi

yllk ortalama olarak, 771.947 milyar kWh (1998) olarak tahmin edilmektedir. Elektrik

Tketimi ise 702.711 kWh (1998) dr. Ekonominin Sektrlere gre Dalm:

Tarm % 8.4, Endstriyel Sektr % 38.5, Hizmetler % 53.1 eklindedir.

Yabanc Sermaye Oran:

ABD % 36, Kbrs % 21, Almanya %8, ngiltere % 6, Hollanda %5, svire % 2, Finlandiya % 2,

45 Gayri Safi Milli Hasla46

milyon ton olarak47 bin ton olarak.


24/136

17

sve % 2, Avusturya % 1, Fransa % 1, talya %1, Japonya %1 kadardr.

sizlik Oran, 1999 yl itibariyle % 12.4 dr. Ancak lkedeki gizli isizlik

orannn sanldndan ok daha fazla olduu iddia edilmektedir. hracat, 1999 yl

itibariyle 75.4 milyar dolar; ve hracat rnleri, Petrol ve petrol rnleri, doalgaz,

kereste ve kereste yan rnleri, metaller, kimyevi maddeler, silah ve dierlerinden

olumaktadr. Rusyann hracat yapt lkeler listesi yledir: Ukrayna, Almanya,

ABD, Beyaz Rusya, in ve dier Bat Avrupa lkeleri ile gelimekte olan lkeler.

thalat ise, 1999 verilerine istinaden 48.2 milyar dolardr. thalat yaplan lkeler:

Almanya, Beyaz Rusya, Ukrayna, ABD, Kazakistan, talya, Japonya ve baz az gelimi

lkelerdir. thalat rnleri: Makine ve baz cihazlar, tketici maddeleri, ila ve tbbi

maddeler, et, buday, ekerden mteekkildir48.

D Bor toplam, 164.851 milyon dolar olarak hesaplanmaktadr. ye Olunan

nemli Uluslararas Kurulular: BM, BM Gvenlik Konseyi, BDT, AGTtir. Rusya

ayrca birok global ve blgesel ekonomik ve sosyal rgte ya yedir ya da gzlemci

yelik gibi farkl statleri haizdir49. Telefon Abonesi Says, 22.400.000 (100 aileden

43); Cep Telefonu Abone Says: 645 000, TV stasyonlar:7.306, TV Says: 60.5

milyon, Radyo stasyonlar: AM 420, FM 447, ksa dalga 56, Radyo Says: 1997 senesi

itibariyle 61.5 milyon olan radyo saysnn, yzyln sonunda 74.3 milyona ulat

tahmin edilmektedir.Demiryollar: 148.000 km, Karayollar: 916.000 km, Ham PetrolBoru Hatlar: 47.000 km, Petrol rnleri Boru Hatlar: 15.000 km, Doalgaz Boru

Hatlar: 152.000 km gibidir50. Krizler ve mafya ekonomisi grmndeki Rusya

48The New York Times, 2003-02-26 issue49 SAVA, Vural Fuat; ktisadn Tarihi, Siyasal Kitabevi Yaynlar, 3. Bask, Ankara, 1999, s. 47-23350 Tm istatistiksel bilgiler, http://www.odci.gov dan Resmi CIA gzlemci ve aratrma uzmanlarnnRaporlar dorultusunda tertip edilmitir. statistik bilgiler 1995-2000 arasnda derlenmi verilerdenolumaktadr. Baz bilgiler, gncel ekonomik gelimeler dorultusunda deimeye maruz

kalabilmektedir. Bu yzden daha dakik bilgiler iin, gncel balkl aratrma uzmanlar raporlarnn daincelenmesi uygundur.


25/136

18

ekonomisinin mevcut koullar ierisinde, Rus tekellerinin kresel apta ABD'yle

rekabet edebilecek oranda bir sermaye ihracn kaldrp kaldramayacaklar mulaktr51.

Ama ak olan bir ey varsa o da Rus emperyalizminin balca rakibi ABD

karsndaki en byk dezavantajnn ekonomik bakmdan iinde bulunduu zayflk

olduu gereidir52. Rusya devlet organlar ierisinde hl varln koruyan ve zaman-

zaman da vuran biimleriyle kamuoyuna da yansyan "klik atmas", politik istikrar

araynn nndeki en ciddi engellerden biri durumundadr. Putin iktidarnn ilk alt

aynda yaanan rnekler, yolsuzluklarn Putin dneminde de srdnn kantn

oluturuyor. Bu gibi rnekler siyasi istikrarszl derinletirerek Rus emperyalizminin

yeni yneliminin ufuklarn karartyor. nsancl mdahale kavramnn temelinde yatan

byk yanll, globalleme artlarnda devletin rol ve uluslararas ilikilerde

sbjektif yaklam olarak mtemadiyen uluslararas arenada boy gsterdii

grlmektedir53.

Bununla birlikte Rusyann ve dier baka lkelerin de, demokratik reformlar

paketlerini ite ve dta uygulad geri besleme(feedback) yntemiyle tespit

edilmektedir. Bu zellik zayflam devletlerde ska rastlanan bir durumdur.

Uluslararas terr, Organize su rgtleri ve Ayrlk grup yeleri ve bunlarla

mcadele yntemleri oluturmak Rusya gibi devletlerde ve baka bu tip devletlerde

ortaya kan sorunlardr.

Bundan dolay da, Rusya, devletiliini, bamszln ve toprak btnln

glendirerek sadece kendi milli

karlar

n

deil, hem de, Global Dzeninmenfaatlerini ve gvenliini de korumaktadr54. Ortadouya baktmzda durum

51 CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABDPolitikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000, s. 23-24, 102-12052 http://www.mid.ru , (2003-02-26)53 VANOV, gor Sergeyevi; Rusyann D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardanderleme), Uluslararaslikiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi ROSSPEN

Yaynlar, Moskova, 2001, s.2454 a.g.e. , s.23-24


26/136

19

deimektedir. yle ki, tm dnyada bugn ok nemli bir deere sahip olan

demokrasi kavram ve uzantlar geni bir alana yaylmtr55.

55

SARIBAY, Ali Yaar; Kamusal Alan, Diyalojik Demokrasi, Sivil tiraz, Alfa Yaynlar, 1. Bask,stanbul, 2000, s. 25


27/136

20

KNC BLM

YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI ve SSCB BAKANLARI

2. YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI

Devletin D Politika belirleme ve ynlendirme yetkilerinin tamam Rusya

Federasyonu Cumhurbakanndadr56. Rusya Federasyonu Devlet bakanna, lkesinin

d politikasn belirleme asndan ok geni ve snrsz yetkiler verilmitir. Bu

nedenledir ki, Devlet bakan Uluslararas Arenada Rusya'nn konumunu belirlemede

tek sz sahibidir. Cumhurbakanna Anayasann verdii geni yetkiler, onun

Uluslararas anlamalar imzalamasndan, Ulus ar konumalar yapmas ve Devlet

dlleri imzalamasyla belirlenmektedir. Tm anlamalarn pratie dklmesi ve

yrtmeye tabi tutulmas, Anayasal haklarla korunmakta ve Devletin Ba konumunda

olan Cumhurbakanna bu uygulamay uygulamada ve takip etmesinde geni hak ve

ykmllkler tanmaktadr57.

Baz durumlarda dnya gndemini nemli saylacak derecede rahatsz eden ve

tm dnya kamuoyunu derinden ilgilendiren Uluslararas sorunlarn zm Rusya ile

ABD arasnda Souk Sava dneminde yaplm ve uygulamaya konmu "Krmz

Hat"58 Telefon hattyla mmkn olabilmektedir. Aktif olarak bu trl bir uygulama

dier devletlere ynelik de uygulanmtr ve global dnyada bu tr gr-zm

yntemleri gnmzde ska uygulanmaktadr. Tm bunlar Rusyann, Rusya ve

komular

n

n geen dnemler arz

nda a

r al

malar

sonucunda ortaya

km

politikzm yntemleriyle elde edile gelen bir rnler yn konumundadr.

Rusya Devlet Bakan yabanc devletlerle ilikilerini srdrmek amal,

eliliklerin almas, bakonsolosluklarn almas ve bunlara byk eli ve

bakonsoloslar atamas grevini yrtmekle ve Rus D leri Bakannn onayna

56 Rusya Federasyonu Anayasas57

http://www.mid.ru , (2003-02-24)58 http://www.president.kremlin.ru/withflash/eventline.shtml , 2002-12-25


28/136

21

sunmakla da ykmldr. Ayn zamanda - Rusya Federasyonunun dzenledii

Uluslararas Anlamalar, Rus Hukuk sisteminin59 de bir parasdr. Dzenlenen tm

gizli olmayan Uluslararas Anlamalar Kamuoyuna ve Uluslararas Gzlemcilerin

dikkatine resmi web sitesi vastasyla sunulmaktadr60.

2.1. Vladimir lyi LENN Dnemi

1898de Rusyada Marksist nitelikte Sosyal Demokrat i Partisi kurulmutu.

Sonralar bu parti Leninin nderliini yapt Bolevik ve Menevik olmak zere ikiye

ayrlmt. Ayrldklar noktalar daha ok partinin rgtlenme biimi zerine olmaktadr.

Lenin'in nderliinde kurulan Sovyet iktidar kapitalistler olmadan bir emek dzeninin

yaayabileceini yetmi yl boyunca btn zorluklara ve hatalara ramen

kantlayabilmektedir61. Sovyet iktidarnn yklmasndan sonra nfusun byk

ounluunun iine itildii korkun smr ark da komnist ideolojinin ve sosyalizm

projesinin geerliliini ve hayatiyetini -bu kez tersinden- kantlamtr62.

Leninin 1 Mays 1919 konumasnda "Bizim torunlarmz kapitalist sistem

andan kalan belgeleri ve dier kalntlar hayretler iinde inceleyecekler. Temelihtiya maddelerinin nasl zel ticaret konusu olabildiini, fabrikalarn nasl bireylere ait

olabildiini, kimi insanlarn baka insanlar nasl smrebildiini, bazlarnn nasl hi

almadan yaayabildiini kafalarnda canlandrmakta ok zorluk ekecekler...

Yoldalar bugn gryorsunuz ki temellerini attmz sosyalist toplum yaps bir hayal

deil. ocuklarmz bu yapy daha da byk bir evkle ina edebilecekler"

denilmektedir63.

Sosyalizmin mcadelesinin, Rusya'da ve dnyann her yerinde zafere kadar

sreceini ifade etmektedir. Bolevikler, kk ve devrimci bir elit kitlenin denetiminde

59Politburo, #1, 13/01/200360 http://www.russianstory.com/servlets/catalog/archivetxt?issue=009520030113000001&lang=en , 2003-01-1761 G. L. Smirnov (ed.), Oerk Teorii Sotsializma, Moscow, 1989, s. 15'ten aktaran Yaln Kk,Sovyetler Birlii'nde Sosyalizmin zl, Tekin Yaynevi, 1991, s. 640-64162 CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABDPolitikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000, s. 7663

Lane (ed.), SSCB'de Emek ve stihdam, Londra, 1986, s.239-55 (E. Teague), ve Sovyet Aratrmalar,cilt 37 (1985), s. 173-83 (D. Slider)'den aktaran, ayn eser.


29/136

22

sk bir parti kurma dncesindeyken, Menevikler daha geni ve katlmaya ak bir

rgt kurmak istiyorlard. Bu ayrla ramen her iki grup da ierden ve dardan

Rusyada Marksist akmn glenmesi iin youn faaliyette bulunmaya baladlar64.

Bu faaliyetlerin sonucu olarak, Menevik Trotskynin nderliinde 1905 ylnda

Petersburgda bir ayaklanma olmutur. Petersburg ve Moskovada i Sovyetleri

kurulmutur. Hkmet 1905 ylnn sonunda bu ayaklanmay bastrdysa da, ar 2.

Nikola baz zgrlkler vermeyi ve Rus Meclisini(Duma) amay zorunlu grmtr.

1914te 1. Dnya Sava balad zaman Rusya tam bir kaos iinde bulunuyordu65. Bu

temel nedenlerin yannda Sovyet Devrimini kolaylatran baka nedenler de

bulunmaktadr.

Her eyden nce, 1917 ylna gelindiinde Rusyada maliye, tpk Fransz

Devrimi ncesinde olduu gibi, iflas etmi durumdayd. Vergi sistemi kark, bozuk ve

adaletsizdi. Savan finansman ancak erimekte olan altn rezervleri ve d borlarla

salanmaktayd. 1904-1905 Japon sava bu yollarla finanse edilmi, 1905 devrimi de

kanl bir biimde ve Fransadan alnan byk borla bastrlabilmiti66. Bunlara ek

olarak, arlk rejimi toprak sorununa da bir zm bulamamt. kinci olarak,Rusyada, devlet kurulduundan bu yana demokratik gelenek ve rgtler

bulunmamaktadr. 1917 ylna gelindiinde Rus halk sesini hibir biimde

duyuramad iin, arlk rejimine kar iddetli bakaldrdan baka bir seenek de

kalmamtr.

Sovyet Devriminde 1. Dnya Savann da pay varsa da, hareketin

bast

r

lmamas

n

tmyle savaa balamak doru deildir. Yukar

da belirtilen koullaraltnda Rusyada byk bir patlama olaca ok ak birekilde grlmektedir. Ancak,

bar zamannda arlk ordusunun arn yannda yer alp ayaklanmay bastrmas sz

konusu olabilirdi.

64 WALKER, Martin; Dev Uyanyor.Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar,1.Bask, stanbul, 1989, s. 98-99, 10365St. Petersburg Press66

MARPLES, R. DAVID; Russia, 1917-1921, Pearson Education Limited, Essex, 2000, I. Title; II.Series, s. 24-89, 97-98


30/136

23

2.2. Josef Stalin Dnemi

Gnmzde Stalin konulu uluslararas seminer, Sovyetler Birliinin nihai

dalmasndan sonra ve onun ykntlarndan ykselen ii snfnn, sermayenin

yenilenmi iktidarna kar ilk admlarn atmaya balad koullarda, Ekim

Devriminin 77. yldnmnde Moskovada yaplmaktadr. Bu gelimelere ilikin

olarak Stalin SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlarnn, SBnde 1953ten sonra

gndeme getirilen Pazar reformlarn incelemede ve bunlarn ekonomik ve politik

karakterleri hakknda bir sonuca varmada kalk noktas tekil ettiini iddia etmektedir.

Ekonomik tartmalarn ierii neydi? sorusu sorulabilir. SBKP(B), sosyalist

toplumun temellerinin 1935te kurulduunu dnmektedir. Partinin 18. Kongresi,

komnist topluma geiin, lkeyi daha da gelitirmek iin izlenecek yol olduu

dncesindedir. Yeni parti programn hazrlamak iin bir komite kuruldu ve 1941de

Devlet Planlama Komitesinden, komnist toplumun temellerini oluturacak 15 yllk

bir ekonomik kalknma program formle etmesi istenmitir. Bu perspektif Nazi

igaliyle sekteye uram; fakat sava sonras dnemde derhal yeniden balamtr.

1947de 9. Parti Konferansnda Malenkov partinin SBKP(B)nin yeni programzerinde alldn, mevcut programn kkletiini ve yerine yenisinin konmas

gerektii belirtilmitir67.

Bu grev 1952deki 19. Parti Kongresinde de tekrarlanmtr. 1946da 4. Be

Yllk Plan Raporunu Yksek Sovyetlere sunarken Voznesenski kendisine 1941de

verilen grevi hatrlatlmtr:

Tek lkede komnizmi ina etmenin mmkn olup olmadn soran birngiliz

gazeteciye verdii yantta da aka grld gibi Stalinin de bu program

benimsedii ifade edilebilir. Stalin soruyu yle yantlamtr: "Plan, snfsz bir

sosyalist toplum inasnn tamamlanmasn ve sosyalizmden komnizme tedrici bir

geii ngryor. SSCBnin temel ekonomik grevinin, yani kii bana snai retim

67 Malenkov, SBKP(B) MK'nin faaliyetleri, Srekli Bar in, Halk Demokrasisi in, Bombay,

1948, s.7, Kaynak: Stalin and the Question of "Market Socialism" in the Soviet Union after the SecondWorld War, printed in English in Vol. I, No. 1, Vijay Singh


31/136

24

hacmi asndan ekonomik olarak belli bal kapitalist lkelerin seviyesinin

yakalanmas ve almasn ngryor."68

Stalinin lm ile SBKP nin 20. Kongresi arasndaki dnemde ekonomi

politikasnda kkl dnmler yaanmtr. Komnist toplumun temellerini oluturma

dorultusundaki planlama perspektifi terk edilerek, yerine tketimci bir refah program

getirilmitir.

Meta dolam yerine, ehir ve kr arasnda tedrici bir rn deiimi

uygulamasn ngren Stalinin nerisi ki bu neri 19. Kongrede kabul edilmiti-

Mays 1953ten itibaren son buldu ve Sovyet ticaretini yaygnlatrma69 slogan

altnda meta dolamnn geniletilmesi program kabul grmeye balamtr. Nisan

1953te Tm Sovyetler Bakanlarnn ekonomik haklarnn geniletilmesi ve 1955te de

Cumhuriyetlerin Bakanlklarnn ve letme Yneticilerinin yetkilerinin arttrlmas ile

Sovyet ekonomisinde Gosplann alan byk lde snrlandrlm oldu70.

Stalin dneminden kalan merkezi direktif planlama sistemine 1955te son

verilerek yerine Gosplan, Tm-Sovyetler ve Cumhuriyetler Bakanlklarnn yapacakoordinatif planlama71 sistemi getirilmitir. 20. Kongre sonras iki yl, Sovyet

ekonomisinin iletilmesinde baka radikal deiikliklere de tank olmutur. 22 Mays

1957 tarihli ve 555 sayl SSCB Bakanlar Kurulu karar ile devlet sektr rnlerinin

tahsisi sistemine son verilerek Sovyet sanayiinin rettii snai rnleri satmak iin ok

sayda merkezi sat rgtleri yaratlmtr. Molotov, Kaganovi ve Saburovun SBKP

nin lider pozisyonlarndan indirilmesi, ekonomi politikalar zerindeki etkisini hemen

gstermitir. letmelerin karl

l

k temelinde iletilmesini ngren 22 Eyll 1957 tarihlive 1150 sayl Bakanlar Kurulu karar ile, retim aralarnn metaya dntrlmesi ii

baarlm olduu grlmektedir. Ekonomi Politik Ders Kitabnn 1958de kan

nc basks, devlet sektr iinde retim aralarnn meta olarak dolatn

68 Voznesensky, SSCB Ulusal Ekonomisinin Kalknmas in Be Yllk Plan, 1946-1950, SovietNews, Londra, 1946, s.10, Kaynak: a.g.e.69 http://www.revolutionarydemocracy.org/Turkish/marksocturk.htm , Ziyaret tarihi : 2002-09-2270 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26)71

AMN, S., "Kapitalizm, Emperyalizm, Kreselleme", zgr niversite Forumu, say:1, 1997,Ankara


32/136

25

belirterek yeni ekonomik sistemi doru bir ekilde yanstm olmaktadr72. 1998 yl

itibariyle Rusyadaki su yollarnn uzunluunun yaklak 89.000 km olduu tahmin

edilmektedir. lkedeki nehirlerin birbirlerine uzanan kollarnn yan sra, Sovyet

zellikle de Stalin dneminde rejim muhaliflerinin zorla altrlmasyla alan kanallar

su yollarnn bir a gibi lkeye yaylmasn kolaylatrmtr.

2.3. Nikita Kruev Dnemi

D politikay, ABD ile olan ve "Souk Sava"n snrsz dmanlnn

damgasn vurduu ilikiler belirlemektedir73.

Her iki taraf da 1962 Kba kriziyle74 nkleer savan eiine gelmilerdir. O

sralarda Sovyetler Birlii75, Stalin'in haleflerinden, 1956'da Stalin'in zulmn

gstererek Komnist Partiyi ok eden Nikita Krushchev'in elindeydi. Krushchev

dneminde inle dnya komnist hareket birliini kran olumsuz ilikiler gereklemi

ve o dnemden beri iki lke arasnda srekli anlamazlk devam etmitir.

Byle bir uygulama ile Paltsev aslnda tm halkn, devletin mlkiyetinin,kolektif iftliklerin grup mlkiyetine tabi klnmasn nermektedir. MTlerin

datlmasnn (tasfiyesinin) temel koulu, tarmdaki temel retim aralarnn tahsisi

sistemine son vererek tarm sektrnde ihtiya duyulan makinelerin sat fonksiyonunu

grecek bir rgtlenmeyi, Glavavtotraktorsbitay, kendi yetkisi altnda, yaratmtr.

1958de resmi olarak kendisini Venzherin gelitirdii neriden mesafeli tutan

Kruev MTni tasfiye etme ve tar

mdaki retim aralar

n

kolektif iftliklere satmapolitikasn uygulamtr. Bunun sonucu olarak sanayideki retim aralar gibi tarm

alanndakiler de meta olarak dolama srlm olmutur. Venzhere ve Krueve

yakn olan Sovyet yaync Vinnienko, Stalinin tarmdaki temel retim aralarnn

kolektif iftliklerin mlkiyetinde olmasna kar kmasnn altnda yatan nedenin onun

72 Ostrovityanov, Politicheskaya Ekonomiya Uchebnik, 3. bask, Moskova, 1958, s. 50573 ARI, Tayyar; Uluslararaslikiler ve D Politika, Alfa Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 1999, s. 23-6774 AYDEMR, Emrah, Uluslararaslikilerde Kriz ve Kriz letiimi75

CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, NationalReview, California, USA, 2000, s. 34-36


33/136

26

kylle olan gvensizliinden kaynaklandn ileri srmektedir. Hzla genileyen

meta retimi mant, emek gc, art-deer, kapitalist kar ve ortalama kar oran gibi

ekonomik kategorilerin yeniden ortaya kmas anlamna gelmektedir. Kruevin

1961de ne srd komnist toplumu kurma program bu balamda

deerlendirilmelidir. SBKP, meta retimi ve meta dolamnn ileyi alannn

daraltlmas yerine, bunlarn daha da gelitirilmesini planlad grlmektedir.

2.4. Leonid Brejnev Dnemi

1964'te Krushchev'in ynetimden ayrlmasyla 1982'ye kadar devlet Leonid

Brejnev tarafndan ynetilmektedir. Gemie baktmzda Brejnev dnemi, her ne

kadar Afganistan'a asker gnderdiyse de, lke iinde atalet ve durgunlukla beraber

uluslararas ilikiler baznda istikrar ve rahatlama dnemi olarak grlebilmektedir76.

Kruev ve Brejnev dnemlerinde Rus emperyalizminin olduka gl bir etki

sahibi olduu bu blge, Gorbaov ve Yeltsin dneminde ABD emperyalizmine

kaptrlmt77.

Putin'in bir hegemonya alan olarak Ortadou'yu yeniden kazanma politikasnn

ncelikli aya blgede ABD'yle sorun yaayan devletlere hamilik rol stlenmek

olmutur. Bu anlamda Putin dnemi boyunca, ran, Irak ve Libya'yla ekonomik ve

zellikle de askeri alanda ibirlii anlamalar imzalamtr78.

2.5. Mihail Gorbaov Dnemi

Sovyetler Birlii'nin sonuncu Komnist Parti Genel Sekreteri Mihail Gorbaov,

3 yllk bir genel sekreterlik fetret dneminden sonra 1985 Mart'nda baa gemitir.

Gorbaov79 sadece toplumsal, siyasi ve ekonomik reformlar ile nkleer silahlarn

76 http://www.evrensel.net , (2003-02-26)77 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s.49,90-11078 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin,

Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 7879 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s. 7-89, 98-104


34/136

27

kontrol konusunda deil, blgesel politikalar ve nc Dnya lkeleriyle olan

ilikiler konusunda da darya kar toptan diplomatik hcuma gemitir80.

Gorbaov'un ilk baarlarndan biri Aralk 1987'de imzalanan ve sper glerin

silahlanmasn byk lde azaltan Ara Nkleer Gler anlamas olmutur. Dieri ise,

son Rus glerinin Afganistan'dan on yllk bir savatan sonra ayrld srada, 1989'un

banda, Amerika'yla olan eski bir anlamazln halledilmesidir81.

Rusya d politikasna yeni bir yn veren dnemin Sovyet lideri Gorbaov ile

birlikte Sovyetlerin d politikas kknden deimitir82. Eskiden sadece i politika

retmekle megul olan Politbro, deien zamana ayak uydurmak zorunda kalmt.

Politbro, 1987lerde Sovyetlerin i politikada istikrarszln yerini istikrara terk

etmesini temin eden yegane kurulu olarak gsterilmektedir. 1988lere gelindiinde

ABD Dleri Bakanl szcsnn artk Souk Savatan sz etmemizin gereksiz ve

bo olduu grlmektedir. nk Souk Savan bir dier Blou olan Dou Blou ve

mttefikleri olan Sovyet Rusyas kmek zeredir. Komnist rejim artk bizler iin,

ABD iin bir tehdit oluturmamaktadr83. eride Gorbaov'un programPerestroika84

ve Glasnost85

gibi slogan kavramlar zerine odaklanmtr86

. Glasnost politikasnntemelinde, daha nce halktan gizlenen ynetim hatalarna ve siyasi yanllklara dikkat

ekme konusunda nemli rol oynayan medyann liberallemesi bulunmaktadr.

Gorbaov baa getii zaman "Uluslar sorununun - Sovyetler Birlii'ndeki 100'den fazla

deiik etnik gruba iaret eder- ulusun kar karya kald en byk sorun olduunu

aklamtr87. lkenin toplumsal ve politik hayat zerinde sk denetim kurulmasnn,

tepkileri -zellikle Trans-Kafkasya ve Orta Asya'da- gn yzne karaca

konusundaki iddialar

doru

km

t

r. Ekonominin korkun durumu a

a

k

nca,uluslararas arenada, 1990 Kuveyt krizinde tepkisiz kalmas ve Almanya'nn tekrar

80 http://kremlin.ru , (2003-02-26)81 SAGADEEV, A., Rusya ve Byk G deolojisi, Avrasya Dosyas Cilt:1 Say:1, 1994 Ankara82 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s.212-270, 306-30783 a.g.e. , s. 213, 21484 Rusadan Tercmesi: Yeniden Yaplanma Sreci eklindedir.85 Rusa, Aklk ve Demokrasiyle Badarlklkesi anlamna gelir.86

http://www.foreignpolicy.org.tr , (2003-02-24)87 ASLAN, Y., "Yeni Jeopolitik Trk Kua ve Trkiye", Yeni Trkiye, say:15, 1997, Ankara


35/136

28

birlemesine diren gstermemesinde de grld gibi sadece basit bir oyuncu olarak

durduu grlmektedir.

Rusya bu 2 Siyasi oyunda uysal bir ekilde ABD'ye tabi olmutur. Gorbaov,

cumhuriyetlerdeki artan bamszlk isteine ramen son tavrn SSCB'nin dalna

kar gstermitir. Baltik cumhuriyetleri bu konuda kesinlikle taviz vermediler ve

bamszlk duygusunun konunun stesinden geleceini ispatlayan plebisitler organize

ettikleri grlmektedir88.

1990'in balarnda Gorbaov'un Kzl Ordu'yu Litvanyaya gnderme karar ve

20 Ocakta Ruslarca Bakde yaplan katliamlar sonun balangc olmutur89. Bir tarafta

radikaller ve geri ekilenler, dier tarafta ordu ve KGB'nn90 sktrmalaryla

Gorbaov'un pozisyonu giderek daha da savunulmaz bir hal almtr. Bu noktada

Moskova Komnist Partisi'nin alaa edilmi bakan ve 1992'de Rusya Cumhuriyeti

devlet bakanl seimlerini kazanan Boris Yeltsin rakip olarak ortaya kmtr. Ayn

yln sonbahar, ordu Leonid Brejnev gnlerini hatrlamayan askerlik yana gelmi

genleri silah altna almtr. Perestoroyka'nn balangcndan bu yana on be yl

gemitir. Sovyet dneminin kaybolup gittii grlmtr. Gei dnemi sona erdii.1980'li yllarn balarnda, baz kiiler Sovyet yaamnn kalplarn krmaya alm;

bakalar ise buna direnmeye almlardr. Mcadele ''demokratlar'' iin bir zaferle

sonulanrken, bu baar parlamentoya ate almasn da yannda getirmitir. 1993-95

yllar arasndaki zelletirmeler toplumun ekonomik ve sosyal yaps, deerleri ve

ynelimlerinde radikal bir deiiklie yol ati grlmektedir. Fakat Sovyet usul

yaam tmyle yok edildikten sonra Rusya btn Dou Avrupa gibi - paradoksal bir

ekilde nostaljinin a

na dmtr.

Bu yeni dnemin balangcnda, otoriteler bu nostaljiye kar mcadele etmeye

almlar. Sonra bir geri dn yapp nostaljiy kendi silahlar olarak kullanmaya

baladlar. lk bakta byle ideolojik akrobasi hareketleri artc gelebilir. Ancak

88 CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABDPolitikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000, s. 39-10389 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s. 45-9090

Amy Knight, The Enduring Legacy of the KGB in Russian Politics, Problems of Post-Communism47:4 (July/August 1999): 4.


36/136

29

1990'l yllarn banda devlet mlkleri ele geirilip datld zaman ulusun elit

kesiminin hereyi kapsayan bir ideolojiye ihtiyalar bulunmaktadr. Eer yksek sesle

btn fabrikalarn ve genel olarak ekonominin- hi bir bedeli olmad ilan edilirse,

fabrikalarn ve petrol sanayiin ele geirilmesi daha kolay olacakt91.

Fakat imdi pasta dilimlere blnm, radikalizm yerini tutuculua brakm bir

durumdadr. imdi ele geirilen mlklerin korunmas gerektiini, toplumun otoriteye,

iktidara ve yasalara sayg duymay renmesi gerektii sylenmektedir. Sovyet

kltrnde ne kadar tutucu ve otoriteryen yan varsa yeniden hayat bulmaktadr.

Buradaki paradoks reformcularn byle yaparak, aslnda kendi taraftarlarnn tasfiyesine

yol aan Sovyet deneyiminin en kt yanlarna hitap etmeleridir. Derzhavnost yine

modadr. Onlar, '' byk batalyonlar'' ve ''gl eli'' hatrlamaktadrlar92.

1990'l yllarda gelien toplum kendisinden nceki rejimden bir ok eyi miras

almtr. Kompleks bir gvenlik sistemi, nkleer fzeler ve imdi daha az sayda askere

kumanda eden generaller kalabal muhafaza edilmitir. Genel olarak herkese ak olan

bir eitim ve cretsiz salk sistemi muhafaza edildi.

Bu eletiri doruydu, ancak bir konu dnda: Sovyet eitim sistemi gerekte

mkemmeldi. ve yz binlerce vatandamz- belki milyonlarca- uluslararas ii

piyasasnda, Batl meslektalarn yalnzca mkemmel bilgi hazneleri ile deil fakat

batllarn- btn piyasa ynelimlerine ramen- ne okulda, ne de niversite de

renmedii her koula ayak uydurma kabiliyetleri ile aknla urattlar.

Bugnn Rusya's

gemi Sovyet sisteminden ald

yayg

n bir sosyal gvenlikve i yerinde mesleki dayanma sistemlerine sahiptir. Sosyal garantileri savunulmasn

bir ihtiya olarak gren ve ayn zamanda serbest piyasa ekonomisini benimseyen bir

toplum kurulmutur93. Son on ylda gelien ''Rusya Modelinin'' ana belirleyici zellii

belki de, ''piyasa unsurlar'' ve ''sosyal garantilerin'' bir birleiminden ibaret olmasdr.

91 KN, H., "Trkiye'nin eytan geni", Savunma ve Havaclk, cilt:12, no:1, 199892 Boris Kagarlitsky93

CHERNAVSKY, Stanislav, "The Caucasus Vector of Russian Diplomacy.", Central Asia and theCaucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94.


37/136

30

Bu bireim zorunlu olduu kadar kanlmazd. nk zelletirmelerin srmesi,

gerekten deere sahip olan her eyin bir engel ile karlamadan ele geirilip

datlmas iin toplumun geri kalan ksmna en azndan yaamlarn srdrmelerini

garanti etmek gerekmektedir. Eer bu olmasayd, 1993 sonbaharnda ki kk savata

grld gibi herey kolayca kontrol dna kabilirdi. Geen yedi yl ierisinde halk

bu tatsz olaylar hali hazrda unuttu ve bugn, Rus liberallerinin yeni bir kua

''Rusya'y dzeltmeye'' kararldrlar. Ekonomi ve Ticaret Bakan German Gref

tarafndan hazrlanan ekonomik plan sosyal gvenlik ile piyasa ekonomisi arasndaki

uyumsuzluu ortadan kaldracak. ve bunun doal bir sonucu olarak sosyal gvenlik

sistemi etkilenecektir94.

Kabul edilen vergi yasas zenginleri kayrmakta ve dar gelirlilere devlet

kaynaklarndan daha az bte ayrlmasna neden olmutur95. zerinde allan yeni

alma yasas iilere verilen bir ok yardmn azaltlmasn, irketlerin alma saatini

gnde 12 saate kadar artrmasn ve bamsz sendikalarn yaratlmasn zorlatrmay

hedeflemektedir. Kremlinde yaayanlar istedikleri politik uygulamalar, halka kabul

ettirebileceklerine inanmaktadrlar. Kursk denizalt faciasnn gsterdii gibi phesiz

halkn otoritelere duyaca gvenin bir snr bulunmaktadr. Politikaclarn nostalji dolukonumalar halk pasifletirebilir, fakat bu konumalar tmyle deiik olan gerekleri

saklamaktadrlar. Ve ne televizyon ne de devlet Bakannn da yapabilecei pek fazla

bir ey olmamaktadr. Ancak eski sloganlar yeni amalara hizmet edecek ekilde

yeniden dzenlediler.

2.6. Sovyetler Birlii'nde k Sonras Yaanan Deiim Sreci

Sovyetler Birlii'nin sona ermesi ve Gorbaov'un grevinin bitmesi ile Yeltsin

Rusya Federasyonu'nda gcn salamlatrmaya balamtr. Sovyet ve Rus Komnist

Partileri feshedilmitir96. Yeltsin 1991 Ekim ve Kasm aylar boyunca Rusya iin yeni

bir bakanlar kurulu ve kkl bir ekonomik program uygulama yoluna gitmitir. Bu

94 Boris Kagarlitsky bir sosyologdur. Bu makale Moscow Times'da basld95 www.rizgari.com , (2004-01-12)96

CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, NationalReview, California, USA, 2000, s. 23-29, 89


38/136

31

program, eski komnist ve muhafazakar milliyetilerin ibirlii ile, 1989'da Gorbaov

tarafndan kurulmu olan szde seilmi meclis Halkn Vekilleri Kongresi tarafndan

byk bir muhalefet grmtr97.

Devlet bakan ve Kongre arasnda devam eden mcadele 1993'te Yeltsin'in

Kongre iin yeni seimlerin yaplacan ilan etmitir. Karar, 1993 Ekimi'nin ilk

haftasnda Kongre taraftarlaryla Yeltsin'e bal gvenlik kuvvetleri, ounlukla ordu

birlikleri ve iileri kuvvetleri, arasnda sokak savalarna neden olmutur. Meclis binas

Beyaz Saray - Yeltsinin sadece iki yl nce (1993) ihtilalcilere kar ilk direniini

yapt yer- kuatma altna alnm. Yeltsin yanls gler galip gelmitir. Yeltsin,

pozisyonunun gvenlik altna alnmasyla, daha gl devlet bakanl yetkileri ve iki

meclisli parlamento imkan salayan yeni bir anayasa hazrlayabilecektir. Aralk

1993'te ulusal referandum yaplmtr. Bu yeni model arlkl olarak Amerikan ve

Fransz rnekleri zerine bina edilmiti. Yasama organ Duma'nn yetkileri sk bir

ekilde snrlandrlmt. 1993'ten beri en istikrarl baary gsteren parti, 1992

Kasm'nda yasa kaldrlan ve tekrar kurulan Gennadiy Zyuganov bakanlndaki

Komnist Partisi olmaktadr. Bunun yannda milliyeti bir sa kanat partisi olan ve

Vladimir Jirinovski tarafndan ynetilen Liberal Demokrat Parti 1990'larn ortalarndaksa bir dnem k yapm fakat daha sonra tekrar zayflamtr. Duma ile bakanlk

arasndaki mcadele devam etmi ve 1995'te eenistanda sava felaketinin ortaya

kmasyla younlamtr. Rusya son be yl boyunca ok deimitir. Komnist

Partinin yaylmac etkisi yerini rekabete giren g merkezlerine brakmtr98.

Gvenlik kuvvetleri, askeriye ve beraberindeki sanayi kompleksleri, szde

oligariler, reform program

s

ras

nda devletin kontrol kaybettii s

ralarda ekonomininnemli blmlerinin kontroln salamay baaran gl i yneticileri ve son olarak

kendi topraklarn ok uzaklardan ve Moskova'nn ok az mdahalesiyle kontrol eden

blgesel liderlerdir. Bunun en ak rneklerinden biri eski popler general, Sibirya

Krasnoyarsk Oblastn yneten Aleksandr Lebed'dir.

97 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 55-

6898 a.g.k. , s. 16, 461, 666


39/136

32

Bu unsurlar arasndaki kark ve sapkn ibirlikleri imdi lkeyi kontrol

etmektedir. lkeyi yneten snf zenginletike zenginleirken, halkn ou ekonomi

ktye gittike daha ok ac ekmektedir.

Yeni ynetimin gcn gsteren en gze arpan rnekler, ekonomik

gerilemeye99 sebebiyet verme ve giderek artan tutarsz kiilik sulamalarna, salkszlk

ve alkoliklik gibi toplumsal olaylara maruz kalan Yeltsin'in kaybetmesi beklenen 1996

bakanlk seimleriyle beraber ortaya kmtr. Yeltsin'in ans btn muhalefet

adaylarn saf d edecekekilde ykseltilmitir.

Komnist lider Gennadiy Zyuganov'un ona yakn oy toplamasyla Yeltsin yar

kazanmtr. Yeltsin, salnn giderek bozulmasyla, atamas Duma'nn onayna bal

olan babakanna daha ok gvenmek zorunda kalmtr. 1993'ten 1998 martnda

Yeltsin tarafndan azledilinceye kadar Viktor Chernomyrdin be yllk sre iinde

yegane varlktr. Yerine Yeltsin tarafndan 35 yanda bir ekonomist atanmtr100.

Be aylk bir sre bu siyasi amazn onun yapabileceklerinin tesinde olduunu

gstermeye yetmi ve Austos'ta o da grevden alnmtr. Yeltsin'in Chernomyrdin'itekrar grevlendirmesine ramen Duma onu tekrar onaylamay reddetmitir. Nihayet

kdemli bir asker diplomat olan, 1991 Krfez Sava'nda Irak'la yaplan anlamalarda

grev alan ve daha sonra da KGBnn dileri sorumluluunu alm olan bir aday,

Yevgeni Primakov zerinde anlalmtr101.

Primakov da Yeltsin tarafndan herhangi bir gereke gsterilmeden ve

uyar

lmadan grevden al

n

ncaya kadar bir y

la yak

n grevde kalmaya devam etmitir.Yerine baka bir eski ajan, KGBnn ilerinden, imdi federal gvenlik servisi olarak

bilinen FSB102, sorumlu olarak grev yapm Vladimir Putin getirilmitir103.

99 Ekonomik Gerileme ve Kalknma Teorileri iin baknz:. H, Mkerrem; Byme ve GelimeEkonomisi, Filiz Kitabevi Yaynlar, stanbul, 1994, s. 12-89100 http://www.mid.ru , (2003-02-26)101 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 156-213102 http://www.fsb.gov.ru , (2003-01-22)103

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin,Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 17


40/136

33

2.7. Boris Yeltsin Dnemi

Bu arada, KGB104, ordu ve partideki muhafazakarlar, giderek artan bir korku

iinde, lkedeki deiimi, kendi durumlaryla beraber durdurma konusunu dnerek

beklemekte ve hzl bir ekilde harekete gemek istemekteydiler. 19 Austos 1991'de

Gorbaov Krm'da tatildeyken SSCB Acil Durum Komitesi tarafndan bir ihtilal

yaplmtr105.

Gorbaov'un pozisyonu tamamen elinden alnd, darbeye kar direni ve

muhalefet gsteren Boris Yeltsin ok glenmitir. 1991de Rusyada borsann kmesi

artk hereyin altst olduunun ilk ve son sinyallerini vermektedir. Yeltsinin ekonomi

danman bile bu durum karsnda aknlk ierisindeydi. Bu Yeltsinin ykseliini

krkleyerek, Rusyann bamszlk srecini kazanma yolunda atm olduu ilk

admlara hz kazandrmaktadr.

Yeltsin Rus halknn psikolojisine son derece derinden hakimdi ve en nemli

niteliklerinden biri de bu olsa gerekti ki, SSCBnin dalmas beraberinde RusyaFederasyonunun kurulmasn getirmekteydi106. Gorbaov'un SSCB'yi kurtarma adna

yapt son abalar, 1991'in geri kalan aylarn konumlarn salamlatrma ve Sovyetler

sonras iin bir taslak izme abalaryla geiren cumhuriyetlerin liderleri tarafndan boa

karlmtr107.

1991 Ekim ay sonunda sekiz cumhuriyetle bir ekonomi anlamas ve Araln

ilk haftas

nda da Rusya, Belarus ve Ukrayna'n

n kat

ld

ve BDT'nin temellerinioluturan l bir anlama imzalanmtr108.

104 Amy Knight, The Enduring Legacy of the KGB in Russian Politics, Soruns of Post-Communism47:4 (July/August 1999): 4.105 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s. 122-124106 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 232107 CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing,

National Review, California, USA, 2000, s. 67108 http://www.evrensel.net , (2003-02-26)


41/136

34

NC BLM

RUSYADA 2000 SEMLER ve VLADMR PUTN HAKKINDA

DETAYLI BLGLER

3. VLADMR PUTN DNEM

Urusuz kkenine ramen Putin yetenekli bir ynetici olduunu109 ispatlamtr.

1999 Aralk aynda yaplan Devlet Duma seimlerinde, sadece iki ay nce kurulan

hkmet yanls "Birlik" Partisi, Komnist Parti'nin ardnda ikinci olarak yerini almtr.

Putin, sadk devlet adaml sfatyla; becerikli, iyi alkan ayn zamanda hzl ve

verimliliiyle Yeltsin'i etkiledii kadar, tm Rus halkn da kendisine hayran

brakmtr110.

Bu yzden Yeltsin daha 2000 yl balamadan, dnya ve Rus kamuoyu

karsnda gvendii Putine kar bir jest yaparak ve dnyada mevcut olan demokrasiilkelerini hie sayarak koltuunu ona braktn resmen aklamtr. Bu jest nitelikli bir

gsteri dnda tm dnyaya halen Rusyadaki mevcut siyasal ynetim sisteminin eski

cunta rejimine benzer bir ekilde gerekletirildiine bir iaret niteliinde olmaktadr.

Yeltsinin Putine olan gveninin nereden geldiini ise herkes bilmektedir. Putin eski

bir istihbarat subaydr. Yurtdnda birok tehlikeli istihbarat grevleri stlenmi,

zellikle de eski Sovyet etkisi altnda bulunan Dou Almanyadaki yaptlar ve son

derece nem arz etmekte olan belgelerin korunmas

nda gsterdii stn baar

lar

ylakendine gven kazanm ve herkese devlete ve Rus ynetimine sadk birisi olarak

bilinmektedir111.

109 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin,Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 45110

http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/415124.stm , (2003-01-22)111 BALCI, E., "ABD ve in", Cumhuriyet Gazetesi


42/136

35

Hibir seim dzenlenmeden, merkezden dolayl atanma yoluyla baa gelmi

olan Putinin sonraki yllarda demokrasi kurallarna uygun bir seim dzenletmesi de

onun stn yetenekli ve nitelikli bir devlet adam olduunun aka ispatn tekil

etmektedir. 2000n Mart aynda artk Rusya eski Sovyet Rusya olmaktan kurtulduunu

ve dnyaca kabul gren demokrasi kurallarna uygun birekilde seimlerin eiindedir.

te bu dnem Rusya iin tarihinde en byk deiimleri getirecek olan u anki

Rusyann d siyasetini, ekonomisini ve dnya siyasetindeki dier Sovyet

bakanlarndan farkl admlar atmas nedeniyledir ki, beenilmektedir.

3.1. Vladimir Putinin Biyografisi

Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin, 7 Ekim 1952 tarihinde, SSCB dneminde

ad Leningrad olan St. Petersburg Kenti'nde domutur. Leningrad Devlet niversitesi

Hukuk Blm'nden 1975'te mezun olan Putin, yksek lisansn ekonomi alannda

yapmtr. Mezuniyetinin ardndan, 1975'ten itibaren KGB de almaya balayan

Putin, bir sre Almanya'da grev yapm, Leningrad'a dnmesinin ardndan da

niversite ynetiminde grev almtr.

1990'da Leningrad ehir Konseyi'nde danmanlk yapan Putin, 1991-1992

yllarnda da belediye bakan yardmcs ve belediye konseyi d ilikiler komitesinin

bakan grevini yrtmtr. Putin, 1996 ylna kadar St. Petersburg ynetiminde

eitli kademelerdeki grevlerinin ardndan, 1996'da Kremlin Saray Mlkiyet daresi

Bakan Yardmcl'na atanm ve bu grevini, 1997 ylna kadar srdrmtr. 1997

ve 1998'de Devlet Bakanl daresi Bakan ile Devlet Bakanl Denetim daresi

Bakan

olarak yapm

t

r

112

.

Putin, 1998-1999 yllarnda, Rusya stihbarat Servisi FSB nin bakanln

yaparken, ayn zamanda, yeni Rusya'nn "Politbrosu" olarak da adlandrlan Rusya

Gvenlik Konseyi'nin sekreterlii grevini yrtmtr113. Putin, 9-16 Austos 1999

tarihleri arasnda babakan yardmcs ve babakan vekillii, 16 Austos'tan itibaren de

112St. Petersburg Press, 2003-02-26113

BEHAR, B., "Milliyetilik Teorileri, Avrasya'da Siyaset ve likiler", Trkiye Gnl, say:50,1998, Ankara


43/136

36

babakan olarak grev yapmaya balamtr. Devlet Bakan Boris Yeltsin'in 31 Aralk

1999'da istifa etmesinin ardndan, Anayasa gerei, ay ierisinde devlet bakanl

seimi yaplncaya kadar bu grevi vekaleten stlenmitir. Putin, Rusya'da yaplan

bakanlk seimlerinde %50'nin zerinde oy toplayarak, birinci turda devlet bakan

seilmitir114.

3.2. Vladimir Putin Kimdir?

Pek tannmayan birinin Rusya'nn bana gelmesinin oku, Batda yeni-yeni

atlatlmaktadr. 2000 ubatnda Davosta ortaya atlan ve sonradan moda haline gelen

"Who is Mr. Putin?" sorusu artk giderek daha az duyulmaktadr115. Yalnzca Putin'in116

kim olduu deil, izlemeye balad politikalar da bir lde ortaya km

durumdadr. nceleri disiplinli bir KGB subay olan Putin, uzun sre Leningrad /

Petersburg'da nceki Belediye Bakan Anatoliy Sobak'la altktan sonra 1996'da

Moskova'ya arlmtr117.

Putinin yldz haber alma rgt Federal Gvenlik Servisi efi ve Rusya

Gvenlik Konseyi sekreteri olarak parlam ve 14 Austos 1999'ta babakanlagetirilmitir. Ayn yln son gnnde Yeltsin'in aniden istifa etmesiyle ynetimi

devralmtr. 26 Mart bakanlk seimlerini yzde 52 gibi byk bir oranla ilk turda

aldktan sonra 7 Maysta resmen greve balamtr118.

Kendisiyle ilgili olarak Rusya ve bat basnnda kan yazlar ve onunla yaplan

syleilerden oluan "Birinci ahstan" adl kitap da gsteriyor ki, Putin devletin

zay

flamas

n

ve SSCB'nin y

k

lmas

n

byk znt duyarak izlemitir. KGB kkeni,onun alkanlklarn ve alma stilini belirlemektedir. 7 Ekim 1952 doumlu lider,

enerjik ve yeniliklere ak yapsn sergilemeyi seven biridir. Spor yapyor, Almanca

114 http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=387&aranan=putin , (2003-01-03)115 BLANK, S., "Kafkasya Gvenliinde Yeni Eilimler", Avrasya Etdleri, say:13, 1998, Ankara116 PUTN, Vladimir Hakkndaki Tm Biyografik ve Tantc Bilgiler Resmi Web Sitesi Olanhttp://www.putin.ru dan Rusadan zenle Tercme Edilerek Derlenmitir.117 Putin, Nazarbayev Urge Progress in Caspan Talks Interfax Diplomatic Panorama for 20 June 2000.

World News Connection.118 http://www.time.com/time , (2003-02-19)


44/136

37

biliyor, ngilizce reniyor ve politikadaki byk deneyim eksiini ksa srede

gidermek iin aba harcamaktadr.

KGB dosyasnda onunla ilgili olarak yazlan tek olumsuz not "risk ve tehlike

duygusunun yeterince gelimemi olmas" eklindedir. Fizii ve aklyla ocukluktan

beri liderlik yapan siyasilere benzememektedir. Kendini kantlamak iin judoda byk

baarlar kazanm. "Birinci ahstan"119 kitabnn yazarlarndan Natalya Gevorkyan'n

ifadesiyle, Putin'in tutumlarn nemli lde "onun herkese kskn olmas"

belirlemektedir.

Bununla birlikte devleti pek okeyin zerinde gren Putin, devlet ciddiyetine

ve sorumluluuna sahiptir. Yeltsin gibi ite ve dta alay konusu olmamaktadr. Sz ve

tavrlaryla vatansever olduu ve gerekten Rusya'nn glenmesini istedii izlenimini

vermektedir120.

3.3. Putin Rusyas ve Rusyann Yeni maj

Politikaya girmeden nce kariyerini, Rusya gizli servisi KGB de yapan Putin,

kk bir ocukken bile hep istihbarat konusuna ekildiini, edebiyat ve filmlerdenetkilendiini anlatmaktadr. Putin, Ancak ben casus olmay deil, lkeme yararl

olmay istedim. stihbarat subayl grevi belli riskleri de ieriyor. inde romantizm

unsuru da var diye ifade etmektedir121.

Rusya Devlet Bakan, istihbarat servisinde alm olmaktan dolay hibir

pimanl olmadn, gemiinden utanmadn ve lkesinin iyilii iin alan

baar

l

bir istihbarat subay

olduunu da vurgulamaktad

r

122

. Vladimir Putin iktidaraeski Devlet Bakan Boris Yeltsin tarafndan getirilmitir. Ama geen 15 ay sre

gsterdi ki, Putin birok konuda Yeltsinin tam kart politikalar izleyen bir lider

konumundadr.

119 TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : AnAstonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications,

New York, I., 2000, s. 55120 http://www.rusyaonline.com/haberler/?category=1&id=1026974952 (2002-08-03)121

http://www.savaskarsitlari.org , Washington AA , (2003-02-23)122 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26)


45/136

38

Yeltsin ykc bir liderdi. Mihail Gorbaova123 kar savarken Sovyetler

Birliini devirmi, Rusyay nemli lde liberal politikalara ve Batya yneltmi, bu

arada iktidarn pekitirirken lke iinde genel olarak demokratik zgrlkleri

geniletmitir. Ama izledii politikalar ve kiisel zaaflar nedeniyle, lkesinin

uluslararas prestijini zedelemi, kendi koltuunu salamlatraym derken Rusya

Federasyonunun dalma srecini engelleyememi, hatta cumhuriyetlere verdii geni

haklarla krklemi124, yolsuzluklarla ve byk finans evrelerinin siyasi hayatta ne

kmasyla mcadele edememi bir liderdir. stelik yal, salksz, alkol dkn,

patavatsz, risklere ve srprizlere ar derecede dkn, ngrlmez bir yneticidir.

Bu ve baka nedenlerden dolay 1996daki ikinci bakanlk seimlerinden sonra,

zellikle de 1999 iinde Yeltsin, Rusya egemen gleri asndan iktidar gvence altna

alamayan zayf bir bakan durumuna gelmitir. Kamuoyu destei yzde 2 civarna

dmtr.

Yalnzca toplumda ve siyasi arenada deil, ordu, iileri ve haber alma

kurumlar125

iinde de giderek artan bir tepki grmeye balad. Bu durumda lkeye yenibir lider gerekiyordu126. Hem de derhal; 2000 yazndaki olaan seimlere kadar

beklemek bile riske girmek demekti; byle bir durumda Yevgeni Primakov, Yuriy

Lujkov gibi birinin baa gelmesi hesaplanmas g gelimeler yol aabilirdi. Uzun

araylardan sonra hem Yeltsini, hem siyasi ve ekonomik iktidar evrelerini, hem de

gvenlik kurumlarn rahatlatan bir aday bulundu: Putin127. stelik Putin, babakanl

(yani devlet bakanl aday adayl) sresi iinde, daha nceki ksa dnem

babakanlar

gibi rahats

z edici tutumlar iinde olmam

t

. imdi sorun onu baagetirebilmekti. Rusyann

Documents

Putin Elnur Hasan Mikail