Pyotr Kropotkin - Ekmeğin Fethi

7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi

1/411


2/411

EKMEN FETH

P.A. KROPOTKIN-teki Yaynlar

Pyotr Alekseyevi Kropotkin: Rusya'nn yzylmzn ei inde

yetitirdii simgesel nitelikte bir kiilik... Knyaz'rrikovi ve dneminin

en radikal sol teorisyenlerinden biri; isyanc, ateist, silahl anarist devrim

yanls ve btn yaamyla, en yksek ahlak ilkelerine ve Hristiyan

ahlak ilkelerine dayal bir hayatn mmkn olabileceini kantlam bir

insan; ykmann, yerle bir etmenin peygamberi ve toplumbilim, doa

bilimleri ve etikann uyumlu birleimini salamaya alan bir bilgin.

1842 ylnda Moskova'da dodu. (1) ocukluk ve genlik yllar bir

anarist devrimcinin frtnal yaamnn habercisi olmaktan ok uzakt.Yine de "evrensel vicdan", ac eken on milyonlarca insandan dolay

duyulan "sululuk duygusu", aile kitaplnn sessiz ortamnda

Plutarkhos okumalar, "tarihe ilgi duymak" gibi XIX. yzyl "Rus

ocuklar"na zg dnsel motifler, Petropavlosk zindannn da,

muhaceretin de ve nihayet devrimin Petrograd'nn da habercisiydiler.

1857 ylnda Rusya mparatorluunun ayrcalkl bir askeri okulu olan

Pajeskiy Korpus'a girdi Kropotkin ve stn yetenekleriyle ksa srede

okulun en parlak rencileri arasnda ne kt. nce, "byk

reformlar"n yaratt hava, ardndan hkmet uygulamalarnn yaratt


3/411

hayal krkl Kropotkin'in kiiliinin oluumunda ok etkili oldu.

ayet toplumsal dnmler Rus gerekliine yedirile yedirilegerekletirilebilseydi, gelecein anaristi belki de bambaka bir yaam

srdrecek ve Kropotkin nemli bir devlet adam, yasa yapc, reformcu

olacakt. 1862 ylnda Korpus'u bitirince, nemli kiilerle yakn

akrabal ve bizzat arn iltifatlarna mazhar olmu bir kii olarak,

Petersburg'daki muhafz alaylarndan birine girerek kendine parlak bir

kariyer yapabilecekken, Kropotkin bambaka bir yol seti kendine.

Sosyete toplantlarn, gz kamatrc balolar bir yana brakp Sibirya

yollarna dt ve Amur boylarndaki Kazak birliklerinden birine girdi.

Dou Sibirya'nn bakenti rkutsk o dnemlerde, nl devlet adam N.N.

Muravyev'in nclnde ve ilerici gen subaylarn ve aydnlarn

katklaryla oluturulan Amur grubunun, mevcut toplumsal yap ve

kurumlarn yeniden yaplandrlmas konusundaki geni kapsaml

planlarna sahne oluyordu. Kropotkin burada N.N. Muravyev'in verdii

zel grevle, ok ksa srecek olan devlet memurluu kariyerine balad.

Kropotkin reform almalarna aktif olarak katld, srgn ve hapis

cezalar sistemine ve yerel ynetim sistemine deiiklikler getiren

projeler hazrlad. Yine bu yllarda Kropotkin Amur blgesinde ve

Manurya'da gezilere kt ve bu blgelere ilikin corafi kaytlar tutan

ilk Rus aratrmac oldu.

6O'l yllarn ortalarna doru Sibirya'da toplumsal koullar deimeye


4/411

balad. Tasarlanan reformlar merkezi hkmete ok ciddi budamalara

urad, giderek devlet aygtnn hantall da buna eklenince reformtasarlar bsbtn ortadan kalkt. 1866 ylnda Krugo-Baykal'daki

srgn Polonyallarn ayaklanmalarnn bastrlmasndan sonra ise

blgenin koullar tepe-taklak oldu.

Btn bu koullar ve ciddi bilimsel almaya duyduu kar konulmaz

ilgi, Kropotkin'e devlet memurluundan istifay dndrtmeye balad.

1867 ylnda Petersburg'a dnd ve niversitenin fizik-matematik

fakltesindeki renimini corafya alanndaki nemli almalaryla,

aratrmalaryla btnletirdi. Bu dnemde Rusya'nn en nemli

corafyaclarndan biri olarak kabul edildi; 1868 ylnda ise mparatorluk

Corafya Dernei'ne kabul edildi, ksa bir sre sonra da fiziki corafyaubesinin sekreterliine seildi.

Daha Sibirya'dayken sosyalist dncelerle ilgilenmeye balayan

Kropotkin, 1872 ylnda yapt Avrupa gezisi srasnda M.A.

Bakunin'in dncelerinden ve I. Enternasyonalin etkinliklerinden

haberdar oldu. Anarizmdeki, otoriteye kar olu ve devrimcilik

Kropotkin'i ok etkiledi. Rusya'ya dnnce devrimci yeralt

hareketlerine katld, "aykovtsi" grubuyla iliki kurdu, iiler arasnda

propaganda almalar yrtt. 1874 Mart'nda tutukland ve

Petropavlovsk zindanna kapatld. ki yllk tutsaklktan sonra sevk


5/411

edildii Nikolayev Askeri Hastanesinden yurtdna kamay baard.

Bylece uzun yllar (krk yldan fazla) srecek Rusya d yaambalam oldu.

Kropotkin bu dnemde Rus ve Avrupa devrimci hareketi iinde aktif

olarak yer ald. Bir dizi anarist yayn organnn almalarna, ii

mitinglerine, sosyalist toplantlara katld, Rus yeralt devrimci

hareketiyle muazzam bir yazma yrtt. Devrimci etkinliklerinden

dolay Kropotkin ikinci kez -bu sefer Fransz makamlarnca- tutukland,

Clervo cezaevine kapatld. Kropotkin'in serbest braklmas iin

balatlan kampanyaya V. Hugo, E. Renan, E. Reklus, H. Spenser, K.

Flammarion vd. gibi Avrupa bilim ve kltr yaamnn nde gelenleri

katld.

Gmenlik yllar bilimsel ve toplumsal yaynlara kendini en youn

biimde verdii dnem oldu. "Nineteenth Century", "Geographical

Jurnal", "Britanya Ansiklopedisi" gibi Avrupa'nn en ciddi bilimsel

yaynlarnda yazlar yaynland. Londra Corafya Dernei'ninalmalarna katld, 1893 ylnda Britanya Bilim Kurulu'na ye seildi.

Kropotkin, "syancnn Sylevleri" (1885), "Ekmek ve zgrlk"

(1892), "Tarlalar, Fabrikalar, likler" (1898), "Karlkl

Yardmlamann Evrime Etkisi" (1902), "Byk Fransz Devrimi"

(1909) gibi byk yaptlarn da bu dnemde yazd.


6/411

Kropotkin'e yurda dn yolu ancak 74 yana ulatnda, ubatDevrimiyle ald: 12 Haziran 1917 gn yurduna dnen yal devrimci

yaamnn son yllarnda, zorunluluuna ve kanlmazlna btn

varlyla inand "Byk Rus Devrimi"ne tank oldu. Byk Ekim'i

izleyen aylardaki zor dnemleri, toplumun barl biimde "devletsiz

komnizm"e geii konusundaki umut krklklarn, i sava ve yeni

devletin yaplanmasndan kaynaklanan kayglar yaamak zorunda kald.

Ancak btn bunlar insana inancn, akln, adaletin ve iyiliin zaferine

inancn ve Rusya'nn geleceine inancn sarsamad.

Yine bu dnemde Kropotkin birka kez Lenin'le karlat ve

peygamberce bir nseziyle, bu gidiin sonucunun toplumsal yaamn heralann kapsayacak btnsel bir brokratikleme olacana, devletin

yalnzca makineler reten makineler retimine ynelmesinin yeterli

olmayacana, kooperatifiliin gelitirilmesinin zorunluluuna ve

toplumun ekonomik yaamnn dzenlenmesinde esnek yntemlere sahip

olmann nemine deinen bir dizi mektup yazd(2). Kropotkin'in

mektuplarnn, adresinde, byk bir ilgi ve canl bir tepkiyle

karlandna ilikin tanklklar bulunmaktadr.

Kropotkin 1921 ylnda ld. Moskova'da Novodeviye Mezarlna

gmld.


7/411

* * *

Kropotkin hibir zaman salt bir akademisyen-aratrmac olmad; onun

btn yaptlarnda her zaman bir hedef gzlemlenir: Anarizm ve

komnizm temelleri zerinde bir hayat ina etmeye yarayacak dnya

grne ulaabilmek. Bir bilim adam ve devrimci olarak varlnn

anlamn bu grlerin temellendirilmesinde ve propagandalarnn

yaplmasnda buluyordu.

Kropotkin'in btn felsefi yaplanmasnn temelini "anari" dncesi

oluturur; ylesine ki, byk dnr yalnzca politikada deil, doal ve

toplumsal varoluun zn kavramada da metodolojik ve etik bir anahtar

olarak kullanmak ister bu dnceyi. Greke ("baszlk", "erksizlik") tengelen "anarizm" terimi XIX. yzylda nce byk bir entelektel

akmn, daha sonraysa siyasal akmn ad oldu. W. Godwin, P.J.

Proudhon, M. Stirner, M. Bakunin, B. Tucker, L. Tolstoy vb. gibi

birbirlerinden ok farkl dnrler, toplumsal, felsefi bir akm olarak

anarizme bal olduklarn aklamlardr. Bu insanlarn dnyay

kavraylar kukusuz farkl felsefi ve ahlaki temellere dayanyordu;

toplumsal gelimenin kaynaklarn ve anlamn, toplumsal deimelerin

ara ve amalarn farkl ekilde anlyorlard. Buna karn bu

dnrlerin, toplumsal ezginin, smr ve hakszlklarn nedeni olarak

devleti ve onun siyasal-hukuksal kurumlarn grme eklinde ortak bir


8/411

yanlan da vard. Maarifi ideolojinin heyecanyla damgalanm yeni

zamanlarn eiinde onlar toplumsal ktlklerin nedenini, mutlakiyetidevletten, feodal hukuktan, mlkiyet biiminden ok, devlet kavramnn

kendisinde, yasalarda, mlkiyette buluyorlard. Anaristler ister monari,

ister parlamenter demokrasi, isterse devrimci diktatorya olsun btn

devlet yaplanmalarna, bundan da nemlisi, bizatihi toplumun

"yukardan aa" rgtlenmesi fikrine kar ayn olumsuz tutum

iindeydiler.

Oluumu Avrupa kaynakl gibi grnmekle birlikte anarizm salt ve saf

Avrupal deildir, Rusya kaynakldr da o ayn zamanda. Avrupa sol

dncesinin geliimi zerine byk etkileri olan M.A. Bakunin ve P.A.

Kropotkin'in dnya grleri, doal olarak, Rus devlet yapsgereinden kaynaklanmtr.

Rus toplumsal-siyasal dncesinde devlet kartl (antie-tatizm)

gelenei, Rus tarihinin yeterince aratrlmam sayfalarndan nemli bir

kesimi oluturur. "Devlet"le "toprak" ya da baka bir deyile

"hkmet"le "halk" kartl gerei zerine, bu kkl kartlk zerine

eski Slav-severler (I.V. Kireyevskiy, A.S. Homyakov, K.S. ve I.S.

Aksakov'lar) pek ok yaz yaymlamlardr. Rus ademi

merkeziyetiliinin tarihsel kkenleri, "Kirillo-Mefodiyevskiy

Kardelii" yelerince de (N.I. Kosto-marov vd.) aratrlmtr. Devlet


9/411


10/411

Kropotkin, dnce sistemini XIX. yzyln sonunda kurdu. Bugn,

XX. yzylda, devleti tm ekonomik, toplumsal ve entelektel yaamnbiricik znesi olarak grmenin trajik sonularyla kar karyayz.

Ama te yandan da toplumsal yaam anarist ilkeler esas zerine ina

etmenin ne gibi sonular yaratacann bilgisine sahibiz. Yalnzca

Gulag ve Osventsim deil, kanl Gulyay Pole ve Aragon komnleri de,

yzylmzn siyasal bilincinin aamalar arasnda yer aldlar. Bu ok

ar paha denen rneklerin de gsterdii gibi, toplumsal ilikileri

dzenlemenin demokratik mekanizmalar hangi pozisyonda ve hangi

koullar altnda yok edilirse edilsin, her zaman ayn olumsuz, yalnzca

olumsuz da deil, pek sk olarak ykc sonularn domasna neden

olmaktadr.

Yine de, anarizmin kuramclar, toplumsal dncelerin gelimesine

son derece nemli katkda bulunmulardr. Onlarn brokratik

merkeziyeti devlete ynelttikleri eletiriler, ynetsel aygtn yurtta

topluluuna yabanclamasna ynelttikleri eletiriler, bilim ve kltrn

"devletlemesinin" olumsuz sonularna ynelttikleri eletiriler,

anarizmin erevesinin ok telerine taan pek ok felsefi, sosyolojik

ve kltr-bilimsel kavramlarn olumasna ciddi katkda bulunmutur.

Devletin, insanolunun tm mutsuzluklarnn kayna olarak

sunulmas, anaristleri bu mutsuzluk kaynann yok edilmesi gerektii


11/411

inancna gtrmtr. Anaristlere gre halk ayaklanmalar devleti

hibir kalnt brakmamacasna, en dibine dek silip sprmeli vebrokrasinin boyunduruundan kurtulan insanolu, yaamn, akl ve

adalet esaslar zerine kendi elleriyle ina etmelidir.

Bununla birlikte, XIX. yzyln sonlarna doru, rnein Bakunin'in

yaptlarnda grld trden "tmden reddedi" arlarnn pek de

verimli sonular vermedii her gn biraz daha fazla ortaya kmtr.

Anarizm olumlu, yapc, yaratc programa iddetle ihtiya duymutur.

Kropotkin ise anaristler iinde bunu ilk hissedenlerden biri olmutur.

Btn yaptlar iinde bir tek ilk yapt olan "syancnn Sylevleri",

anarizm asndan neyin reddedilmesi gerektii konusunun

aklanmasna yneliktir. Sonraki yaptlarnda Kropotkin doann vetoplumun gelime yasalarnn ve devletsiz toplum kurmann olanaklarnn

aratrlmasn kapsayan konsepsiyonlar yaratmaya alm tr.

Kendisinin Holbach, Diderot, La Mettrie vb. gibi aydnlanmaclar ve

Kant, Bakunin, Darwin, Huxley, Spencer vb. gibi XIX. yzyl

dnrlerinin geleneine bal olduundan sz eden Kropotkin, nne

hedef olarak doal ve toplumsal hayatn btn ynlerini betimleyebilecek

bir "sentetik teori" yaratma hedefini koymutur. Onun grne gre

byle bir felsefe u ilkelere dayanmaldr: lk ilke, "Hegelciliin sahte

miras"ndan kurtulu ve diyalektik metodun yerini "kat bilimsel


12/411

tmevarmsal metodun" almasdr; ikinci ilke, evrim dncesidir (hem

doann, hem de toplumun gelimesini aklayan dnce olarak evrimdncesi); ve nc ilke, anarizm (toplumsal zgrle giden yolu

aan anarizm). Kendine byle bir yol izen Kropotkin, ok geni bir

evreye yaylm olan deiik sorunlarn zmne ynelir: XIX.

yzyln sonundaki yeni bilimsel bulularn zellikleri; insan kiiliinin

z ve insann bilme (kavrama) ve iliki kurma yetenei; yeni

zamanlardaki felsefi dncelerin gelime sorunlar; sosyalist proje ve

plan deneyimleri; tarihin kaynaklar, anlam ve amac; siyasal sistemler

ve devlet mekanizmalarnn fonksiyonelletirilmesinin bal olduu

yasallklar vb.

Kropotkin'in felsefi almalar, XIX. ve XX. yzyllarn eiindekibelli bal toplumsal gelime eilimlerinin nemli bir yanstcsdr. Bu

dnem, Avrupa kltrnde, "uygarlk krizi", "Avrupa'nn bat" vb.

gibi duygu ve dncelerin kol gezdii bir tr "yeni eshatologizm"in,

endstriyel ilerlemenin yaratt dizginlenemez iyimserlikle ve eski

uygarln ykntlar arasndan domakta olan "yeni toplumsal yap"yla

birletii olduka kendine zg bir dnemdir. XIX. yzyln hemen

btn klasik sol dnce akmlar, dnemin toplumsal elikilerinin,

Avrupa'nn uygarlk alannda kazand yeni baarlardan (bireycilik,

pazar ekonomisi, temsili demokrasi, hukuk devleti vb.) bazlarn

reddederek zmlenebileceini ngryorlard.


13/411

"Msr, Asya, Akdeniz kylan, Orta Avrupa, birbiri ardnca tarihselgelimenin oca oldular," diye yazyordu Kropotkin. "Ve her seferinde,

gelime, ilkel komnal toplum aamasndan balyor, sonra ky

toplumuna, sonra zgr kentlere ve en sonra her eyin donup kald

devlet dnemine geiliyor." Birbirini izleyen bylesi bir dairesel

aamalar dizisinden, Kropotkin'e gre, Eski Msr, Asur-Babil kltrleri

dneminde de geilmiti.

Gnmzde, Avrupa uygarlnn da sonunun geldiini dnen

Kropotkin, bu "son"dan patriarkal deerlerin yerini endstriyel deerlerin

alacan gz ard eden tutucular gibi kltrlerin lm eklinde ktmser

ve trajik eyler beklemiyor, olaya iyimser bir adan bakarak "burjuva" ve

"brokratik" Avrupa uygarln bekleyen sonu, barnda anarko-komnist bir toplum dzenini yaratacak ideal bir yapnn preld olarak

gryordu. XVIII-XIX. yzyllarn "klasik topyalar" gelenek ve ruhuna

uygun olarak, insann kendini mutlu ve zgr duyumsayaca, zerinde

en kk ayrntlarna dek allm bir toplumsal yap plan

sunuyordu. Tabii, onun tarih felsefesinin devresel (sklk) mantnn

ierdii eliki nedeniyle daha ok "tarihin mutlu sonu" olarak

alglanabilecek bir durumdu bu.

Kropotkin, ardnda, henz yeterince girilmemi, aratrlmam

binlerce yazdan oluan ok zengin bir ariv brakm tr. (3)


14/411

S.A. Mindoyants

(1) Kropotkin, ardnda, tm yaamn ayrntlar yla anlatt mkemmel

bir anlar kitab brakmtr (Bkz.: Bir Devrimcinin Notlar. M. 1988).

(2) Kropotkin'in 1918-1920 yllarnda Lenin'e yazd mektuplar ne

yazk ki gnmze dek yaymlanm deil. erikleri ve simgesel

nitelikte neme sahip olularyla bu mektuplar V.G. Korolenko'nun A.V.Lunaarskiy'e yazd, -yine ayn dnemi deerlendiren- mektuplaryla

karlatrlabilir belki. (Bkz.: "Novy Mir". 1988, No: 10, s.198-218). Bu

mektuplara urasndan burasndan deinen baz yaynlar olmad deil

(Bkz.: E.V. Staros-tin, "V.l.Lenin ve P.A.Kropotkin Ne Zaman ve Ka

Kez Karlatlar?" Arkeografi Yll, 1968, Moskova 1970, s.225-229;

N.M.Pirumova, "Mektuplamalar ve Bulumalar", "Yurt", 1989, No: 1,

s.26-31. 1 Bkz.: Bon-Bruyevi V.D., "P.A.Kropotkin'in Ans",

"Lenin'den Anlar", Moskova, 1969, s.446-452.

(3) Kropotkin'in yaymlanm yazlarn ve ariv belgelerini sistematik

bir ekilde dzenleme anlamnda E.V. Starostin ok nemli bir alma

yapmtr (Bkz.: Starostin E.V. PA.Kropotkin (1842-1921).

Bibliyografya: M., 1980).


15/411

YEN BASKIYA NSZ

Daha ok Fransa'daki toplumsal dnmleri gz nnde

bulundurarak kaleme aldm bu kitab yazmamn zerinden yirmi be

yldan fazla zaman geti. Birinci Enternasyonalin, iEnternasyonalinin kuruluuna katlan kuakla, Paris Komn nn kl

art eylemcileri henz yayorlard; ve evrelerinde gericiliin zafer

lklarn duya duya bu insanlar sosyalist devrim hareketine

inanlarn yitirmilerdi.

Toplumsal devrim dncesi bir tek Hankistler (merkezi devlet

komnizmi yandalan) arasnda yayordu, bir de Birinci

Enternasyonalin, devletsiz anarko-komnizm ya da kolektivizm

ilkelerine ballklarn smsk srdren bir avu anaristi arasnda

yayordu. Bu kitapta ben ite bu dnceleri -yani sermayenin ve

devletin boyunduruundan kurtulmu topluluun alabilecei nlemlereilikin anlaymz- akladm.

Kukusuz toplumsal yeniden yaplanmann ayrntl planlarna ynelik

bir taslak izebilmenin mmkn olduunu dlemiyordum. Aklmdan


16/411

geen, toplumsal devrimin karsna kacak devasa sorunlar zerinde

devrimcilerin dnebilmelerini salamaya ynelik bir plan genelhatlaryla ve kabataslak sunmakt.

spanya'da, bu kitapta aklanan dnceler iilerce hemen

benimsendi. "Ekmein Fethi" (kitaba bu ad takmlard) (1) iiler -daha

ok da anaristler arasnda- sk kullanlan bir tr deyim oldu. Merkezi

devletin her zaman en byk ktlk kayna olarak grld bu

lkede, toplumsal devrimin zgr komnler yoluyla hayata geirilmesi

tam bir onayla karland.

Ne var ki Avrupa'da gericilik gitgide g kazanyordu. Btn lkelerin

sosyal demokratlar iilere, bundan byle -yani devlet glerinin yksek

gelime dzeyine eritii koullarda- devrimin olanaksz olduunu telkin

ediyorlar, halihazrdaki "sermaye konsantrasyonumun kapitalist saysn

byk lde azaltmayacan ve kk sanayi ile kk ticareti yok

etmeyeceini alyorlard. Bu telkinler ve propagandalar stn geldi.

Toplumsal devrimin yakn olduuna duyulan inan gitgide zayflad. o

hale geldi ki, bizim arkadalarmz arasnda bile, toplumsal devrimin

alaca biimler zerine kafa yormann gereksiz olduunu syleyebilenler

kt. "Ne zaman olacak bu devrim? ki yzsene sonra m?" diyorlard.

Oysa Dnya Sava son be ylnda bu trden umutsuz dncelerin


17/411

ne kadar yanl olduunu ortaya karmtr. Bir yandan, gerek

mttefiklerde, gerek Almanya'da sava, devrim falan olmakszn devletsosyalizmini ortaya karrken, bir yandan da ngiltere'de sava yllar

iinde devlet ekmek, et, eker gibi tm mallarn hem toptan hem de

perakende alm satmlarnda balca stenci olarak ortaya kmtr.

Demiryollarnn ve kmr ocaklarnn ynetimini de devlet stlenmitir.

Yiyecek maddeleri retiminin balca tevikisi yine devlet olmutur.

te yandan Fransa ve talya'da kent ynetimleri gda retim ve datm

ilerini stlenmeye balamlardr.

Avrupa'da ilk toplumsal honutsuzluk, denilebilir ki, komnizmle ve

rnlerin ihtiyalara gre datmyla sonulanmtr. Bylelikle, bu

kitapta ele alnan mesele, hayatn pratiinde, ok byk lekli olarak

gereklemitir.

ilerin bir baka talepleri daha gereklemitir. Fabrikala rn,

atlyelerin, her trden retim yaplan iliklerin ynetimine katlma

istekleri -savatan nce topik, yani gerekleemez olarak grlen buistekleri- ngiltere'de yalnzca kabul edilmekle kalmam, buna ayrca

hkmet komisyonunca, btn sanayi iilerinin retici karlarn

temsil eden yeni "ii parlamentosu"nun zorunlu olduu kabul de

eklenmitir.


18/411

Ve son olarak bizde, Rusya'da, iki yldr, yz elli milyonluk bir halkn

ekonomik yaamnn komnist ilkelere dayal olarak ok geni lekteyeniden yaplandrlmas giriimleri sryor. Bu giriimler srasnda,

merkezilemi brokratik karakterli devleti yeniden yaplandrrken

dlen byk yanllar, kapitalist retim ve tketim tarzndan

toplumsal tarza gerek, canl bir geii salayacak koullar zerine ok

nceden kafa yormaya balamak gerektiini aka gstermitir(2).

Ama hayat ilk baarsz giriimde aklp kalmad iin; bunu

kanlmaz olarak btn lkelerde ayn yndeki baka dnmler -kimi

lkelerde ou zaten balam dnmler- izledii iin, her sosyalist

doal olarak kendine ve insanla kar bir bor duygusu iindeydi:

Kapitalist olmayan, daha gzel bir toplumsal yapya geiin u andayaamakta olduumuz korkun aclar, hastalklar, yitikler, akl almaz

ykmlar olmakszn salanabilecei koullarn aratrlmasna zihinsel

ve bedensel varlnn tm gcn, enerjisini harcama borcu...

1864 ylnda Fransz ve ngiliz iilerince kurulan ilk iEnternasyonali'nin gndemini zellikle kapitalizmden komnizme

geiin koullarn irdelemek oluturuyordu.

Ama burjuvazi ve i entrikalar bu byk gc yerle bir ettiler; bunun

zerine ilkinin yerini kinci Enternasyonal ald. Ancak bu, Birinci


19/411

Enternasyonalden farkl olarak iilerin deil, sosyal demokrat partilerin

birliiyle olumutu ve nne hedef ola rak nce "iktidarn elegeirilmesi"ni koymutu; sosyalist dnm ise bu iktidar araclyla ve

daha sonra gerekletirilecekti. Bizden de, toplumun merkezden

ynergelerle deil, yerinde, aadan yukar yaplandrlmas

gerektiinden sz edenler bo hayal peinde komakla sulandrldlar.

Gemi, gemite kald; o bakmdan biz bu tartmalar bir yana

brakyor ve gelecee bakyoruz. Gelecee deer veren, gelecekte

baarl, canl bir toplumsal devrim grmek isteyen herkes, byle bir

devrimin baaryla gerekleecei koullar zerine ciddi ciddi

dnmek, kafa yormak zorundadr. Bilimin zerine den, toplumun

mevcut glerini ve yeniden yaplanma imkanlarn irdelemektir; bizimyapmamz gerekense, yaamn koullarn -kitaplara, brorlere gre

deil- kylerde, iliklerde, fabrikalarda, demiryollarnda, madenlerde...

bizzat yaamn iine girerek, yaama katlarak aratrmak, renmektir.

Bizim hem eski dzenin direnme gcn, ona bu gc veren

mekanizmalar tanmamz hem de yeni dzeni kuracak yeni ve yapc

gleri uyarmamz, uyandrmamz gerekir.

Bu kitapta, yeniden yaplanma konusunda izlenebilecek olas

dorultulardan biri gsterilmitir. Bir baka olas -yine anarist-

dorultu ise, arkadalarmzdan sendikalist Puje (Pouget) tarafndan


20/411

"Devrimi Nasl Yapacaz?" adl kitapta gsterilmistir. Arkadamz bu

kitabnda sosyal devrime profesyonel sendika birlikleri asndanbakmakta ve sendikalistlerin sosyal devrimi nasl anladklarm

aklamaktadr. Bu kitabn da yaknda Rusaya evrileceini

umuyorum(3).

Keza, Proudhon'un sosyal devrimi nasl anladna ilikin grleri -en

azndan, bu grlerin Gilom tarafndan yaplan zetlemesi(4)- ve

Proudhon'un Amerika'daki takipisi Edward Bellamy(5)'nin "Eitlik"

adl kitab en nihayet Rusaya evrilir diye umuyorum. Bir baka

umudumuz da, Rusya'da artk Alman sosyal demokratlarna duyulan puta

taparca dknln zayflamas ve ngiltere'de (munitsipal

sosyalizm(6), gildey sosyalizmi(7)), Latin lkelerinde (komnalizm vb.)

neler olup bittiine ilgi duyulmasdr.

Hayatn; topran, sanayinin, ticaretin kamulatrlmas gibi sorunlarn

yanma getirip koyduu bu sorunlar zerine sahip olunan genel bilgi ok

yetersiz. Hayat artk derin deiiklikler istiyor. Eskiden olduu gibiyaamdan habersiz olmaya devam edersek, her yeni giriimimiz

kanlmaz olarak baarszlkla sonulanacaktr.

u anda kitabm yeniden okurken ne gibi duygular iinde


21/411

bulunduumu herkes kolayca anlayacaktr sanrm. Egemenlerin

buyruklarna kr krne uymann deil, herkesin katlaca, zgribirlii ilkeleri zerinde ykselteceimiz salam yapya konulacak ok

saydaki tatan biri olur, dilerim bu kitap.

P.Kropotkin Dmitrov, Haziran 1919

1 La conquista del pan. Barcelona, 1900.

2 nsz 1919 Hazirannda Dmitrov'da yazlmtr. Rusya'ya

dnnden sonra Kropotkin aktif siyasal faaliyetlerde bulunmamtr.

Onun byle bir tutum almay yelemesinin nedenlerini S.G.

Kropotkina, "P.A. Kropot-kin'in Rus devrimine neden katlmadn

soranlara yant" adl elyazs notlarnda aklamtr (SSCB Merkez

Devlet Arivi, F.1129, Op.3. Ed.Hr.292)

3 Fransz sendikalist E. Pouget ve E. Patou'nun "Devrimi Nasl

Baaracaz?" adl kitaplar 1920 ylnda Kropotkin'in nszyle

"Emein Sesi" yaynevince yaynlanmtr. Fransa'da yzylbalarnda gerekleen toplumsal devrimin etkisiyle toplumun

sendikalist esaslara dayal bir rgtlenmeye gideceini ve iverenlerle

mcadele etmenin arac olarak domu bulunan sendikalarn, yava

yava tm toplumsal retimi ve tketimi kontrol eden retim

korporasyonlanna dneceklerini ne sren topik dnceler yer


22/411

alyordu kitapta.

4 D. Gilom'un "Proudhon'a Gre Anari" (Londra, 1874) adl yaptkastedilmektedir. Armand Ross'un tanklna gre, Gilom'un

Proudhon'un grlerini sistematize ederek zetlemek fikri M.

Bakunin tarafndan da iddetle desteklenmitir.

5 Bellamy Edward, "Geriye Bak - Looking Bacfavard" (1887) adl

nl topyann yazar; bir baka yapt da "Eitlik - Equality"(1897)adn tayan Bellamy'nin yaptlar XIX. yzyl sonlarnda ok

nlenmi ve hemen Avrupa dillerine evrilmiti. Kapitalizme iddetli

eletiriler ynelten Bellamy, zel mlkiyetten kaynaklanan

bireyciliin ve eitsizliin ste sinden gelebilmek iin "toplumsal

kapitalizm" neriyordu. Bunun iin Amerikan ekonomisinin

yaplanmas rnek alnacak, ancak buradaki zel mlkiyetin yerini

toplumsal mlkiyet alacakt. Proletaryann devrim mcadelesini

iddetle knayan Edward Bellamy'ye gre, ii snf, snfsal dar

grll ve programnn sl nedeniyle herhangi bir devrimi tek

bana baarabilecek gte deildi. Toplumun en yksek etik ilkelere

dayal olarak yeniden yaplandrlmas, ancak tm snflarn, tmulusun katlmyla gerekletirilebilir.

6 XIX. yzyl sonlar XX. yzyl balarnda ok yaygnlk kazanm,

yerel ynetimlere ok nem veren, ulamn, elektrik, gaz retim ve

datmnn belediyelere verilmesiyle kapitalizm iinde sosyalizm


23/411

"yetitirilebileceini" ne sren bir gr.

7 ngiltere'de XX. yzyln ilk eyreinde ii hareketi ve sosyalisthareket iinde ok yaygnlk kazanan bu akmn kuramclar, "devlet

sosyalizmi" yerine, "gildiya" ad verilen ve ekonominin temelini

oluturan tccar ve zanaatkar birliklerine emekilerin gnll

katlmlaryla gerekleecek bir sosyalizm modeli zerinde

duruyorlard.

RUSA LK BASKIYA NSZ

Rusa evirisini elinizde tuttuunuz "La Conquete du Pain"de,

anarist komnizm ilkeleri zerinde bir sosyal devrimin nasl

gerekletirilebileceinin taslan izmeye altm.

Mevcut toplumsal yapnn hem ekonomik ve politik adan eletirisini,

hem de temsili ynetimle, yasa ve iktidar olgularyla ilgili ykp yerle bir


24/411

etmeye altm kr inanlar asndan eletirisini daha nce "Paroles

d'un Revolte" ("ada Yapnn zlmesi" ya da "Bir syancnnSylevleri")(1) adl kitabmda ele almtm. Bu eletirel derlemenin

sonu hkm uydu: Toplum, u anda zel ellerde bulunan ve yaamas,

retmesi iin kendisine gerekli olan topraa ve bugne dek biriktirilmi

olan btn zenginliklere zorla el koymaldr... Fransa'da "Le Revolte"

gazetesinde bamakale olarak yaynlanan bu yazmdan dolay tutuklanp

cezaevine tkldm.

yl sonra cezaevinden knca, bu arada Paris'e tanm olan ve

adli kovuturma sonucu adn "Le Revolte"den "La Revolte"ye (2)

evirmek zorunda kalan eski gazetemde yine ayn almay srdrdm.

Bizim dncemize gre toplumsal bir devrimin nasl

gerekleebileceini ve gereklemesi gerektiini aklamaya giriirken,

bir ideali anlatmaktansa, bugnk toplumsal yapdan komnizme,

anarizme geiin devrim annda nasl gz pek ve akll olmay

gerektirdiini; koullar kendiliinden bizi bu yne itecek olmaklaberaber, baz eylerin de bize bal olduunu (rnein toplumda kendini

gstermeye balayan arzular gerekletirme yolundan m yrmeli,

yoksa toplumda kklemi ve henz tmyle temizlenememi

nyarglara boyun eip gemiin bizi uaklktan baka bir yere

gtrmeyecek olan toz toprak iindeki khne yolundan m yrmeli...


25/411

gibi) somut bir rnek zerinde gstermenin daha iyi olacan

dndm.

Somut rnek olarak Paris'i aldm. Bunun nedenleri unlard:

Her ulus, -isterse en uygar, en ilerisi olsun- ayn paydada

toplanabilecek bir btn deildir. Bu byle olmad gibi hatta o ulusun

deiik kesimleri daima farkl gelime basamaklarnda bulunur.

Hatta Fransa, 1789-1793 ve 1848 gibi iki byk devrimine karn,

lkede on dokuzuncu yzyl boyunca gereklemi bulunan o muazzam

maddi i ilerlemiliine karn (Hindistan ve teki mazlum lkeleri

smrerek zenginlemi bulunan ngiltere gibi d deil, i ilerlemilik),

son yzylda halkn her kesiminden insanlarn katld o son derece

frtnal politik hayata karn, evet, btn bunlara karn Fransa hl

eskiden olduu gibi, halkn birbirinden ok farkl kesimlerinin

birbirleriyle ilintisiz birliktelii olarak tanmlanabilecek aglomerat bir

grnm iindedir. Hatta lkenin kuzeybat blgeleri bugn bile lkenindousundan yarm yzyl geridir.

Fransa'nn batsyla dousu, gneybatsyla kuzeydousu, orta

kesimlerdeki platolar ve Rhne havzas tmyle birbirlerinden ayr


26/411

dnyalar gibidir. Byk Devrim, yani kaptrlm bulunan kimi kyl

haklarnn yeniden kazanld, kyllerin iki yz, yz yl nce feodalbeyler ve manastrlarca el konulan topraklarn zorla geri aldklar kyl

hareketi ve kentlerdeki iliklerin yar feodal bamllktan ve monarik

egemenlikten kurtulmalarn salamaya ynelik kent ayaklanmalar, bu

geni kapsaml halk hareketi Fransa'nn daha ok gneydou, dou ve

kuzeydou kesimlerinde kendini gstermiti; oysa ayn anda lkenin

kuzeybats, bats soylularn ve kraln kalesi gibiydi, hatta bunlar

Vendees ayaklanmas srasnda Jakoben cumhuriyetine kar ibirlii bile

yapmlard. Ne var ki, lkenin dou-bat olarak ayrl bugn de

geerlidir. imdiki cumhuriyetin balang gnlerinde yaplan seim, -

Fransa'nn cumhuriyet mi yoksa monariye dn m istedii ve 363

milletvekilinin belirlendii seim- sonunda ortaya kan harita, artc

lde benim 1788-1792 yllar arasnda ayaklanmalara sahne olan kent

ve kyleri iaretlediim Fransa haritasyla rtt. Kuzeybat ve bat

Fransa'nn kylk kesimlerinde cumhuriyet ideallerinin zihinlere

yerleebilmesi ancak cumhuriyetin zaman iinde yerine oturmasyla

olabildi.

Fransa'nn dousuyla bats, gneybatsyla kuzeydousu, lkenin orta

kesimini oluturan platolar ve Rhne vadisi birbirlerinden ayr dnyalar

olmay hl srdryorlar. Ve bu farkllk yalnzca bu blgelerin kyl

ahalisi arasnda deil (yan sanayilemi kr zanaatkarlar olan Fransz


27/411

Yura'lanyla Brton kylleri iki ayr milliyettir), kentsel nfus iin de

geerlidir. Marsilya ya da Saint-Etienne ve Rouen' Ren'le kyaslayn,yeter: Papazlara ve krala bugn bile nerelerde inan duyuluyor,

greceksiniz!

Yzyllar boyu merkezi devlet yaps olmasna karn Fransa, ondan da

ok talya ve hepsini geride brakarak spanya, yalnzca bakent

memurlar ynnden -o da yzeysel olarak- ortak noktalan olan, her biri

kendine zg, yalnzca kendine benzer lkelerdir. Aslnda Latin lkeleri,

hatta bu arada Fransa, alabildiine federal ruhlu lkelerdir ve nefret

ettikleri partiklarizmle federalizmi (yani ayr blge ya da kentlerin

kendi bamszlklarna dknln) birbirine kartran devleti

Almanlar ve Alman Jakobenleri onlar kesinlikle anlayamazlar.

Bu bakmdan da benim ahsen Fransa'daki toplumsal bir devrimin

kesinlikle Jakoben deil, tm devlet kapsamnda deil; yerel, cemaatler

kapsamnda olacana hi kukum yok. lkesini tanyan ve kafas

Jakoben merkeziyetiliiyle karmam her ilerici Fransz, (tpk

spanya'da Pi-i-Margal gibi) lkesinde devrimlerin kesinlikle bamsz

komnlerin ilan eklinde gerekleeceini bilir: Tpk 1871'de Paris ve

Sain Etienne'de ilan edilen komnler ve "Bakuninistler"in Lyon ve

Marsilya'da ilan etme giriiminde bulunduklar komnler gibi. Fransa'da

toplumsal bir devrimin tohumlan ne ulusal parlamentoda, ne de


28/411

konvansiyonda olacaktr. Bu i parlamentoyu fazlaca umursamayan -

tpk 1792 ve 1793 yllarnda Paris'in rkn konvansiyonun tehditlerinifazla umursamad gibi- ayr ayr kentlerde gerekleecektir.

Yine, ok olasdr ki, devrim farkl kentlerde farkl geliim izgisi

izleyecek, ayaklanan ve bamszln ilan eden her komnde insanlar

yirminci yzyln nlerine diktii sorunlar kendi yerel koullarna ve

gereksinimlerinin gereklerine gre zmleyeceklerdir. Bir baka

deyile, Latin lkelerinde bir devrim baladnda, bu devrimin son

derece canl, hareketli, ok ynl, yerel bir karakter alacana hi kuku

yoktur. Tpk, on ikinci yzyldaki "kentler devrimi" gibi... (ne gzel

tasvir etmitir, Augustin Thierry bu devrimlerin balangcn!)(3)

ngiltere'yle Belika ve Hollanda'nn pek ok kentleri iin de ayn eysz konusu. Hi kuku duymadm bir baka nokta ise, Rusya'nn, u

benim koca anayurdumun, ayr ayr blgelerinde, kentlerin inisiyatifi ele

almasyla, ncelikle topran, ksmen de fabrikalarn kamulatrlmas,

bunu takiben de, artel esaslar zerinde tarmn, ksmen de snai retimin

rgtlenmesi giriimleri balatlmadka, sosyalist dorultuda (retim

aralarnn kamulatrlmas balamnda) tek bir adm bile

atlamayacaktr.

"Revolte"de Fransz iileri iin yazdma gre, elbette, ele aldm

rnek genelde Fransa, zelde de onun en ilerici kenti olarak Paris'ti. Ve


29/411

bu yazlarmda her eyden nce Paris gibi byk bir kentin hem

kendisinde, hem de yakn evresinde bir toplumsal devrimi naslgerekletirebildii ve 1793 ylnda cumhuriyet Fransa'snda olduu

gibi, toz toprak iindeki eski zaman savunucularnn drt bir yandan

ynelttikleri saldrlarna karn bu devrimin kklemesini nasl

baarabildiini gstermeye almtm.

Bu kitabn sonunda,"neyi, nasl retmek?" sorununa gelip dayandm

grdm. Ve bu sorunu, elimden geldiince, bir sonraki kitabm olan

"Tarlalar, Fabrikalar ve Atlyeler"de (ngilizce ad "Fields, Factories and

Workshops") ele aldm.

P.Kropotkin Ocak, 1902

1 "Paroles d'un Revolte" yapt Paris'te Franszca olarak 1890 ylnda

yaynlanmtr. Yaptn temelini Kropotkin'inLe Revolte veLa Revolte

gazetelerinde yaynlanan yazlar oluturur.

2 "La Revolte" ("syanc") gazetesi 22 ubat 1879'dan 10 Eyll 1887'ye

dek Cenevre'de, daha sonra 1881'den balayarak Paris'te

yaynlanmtr ve 1883 ylnda tutuklanmasna dek gazetenin

redaktrln ve ou yaznn yazarln Kropotkin yapmtr. 17

Eyll 1887'den 10 Mart 1894'e dek gazete "La Revolte" ("isyan")


30/411

adyla yaynlanmtr ve bu dnemde gazeteyi nl anarist Jan Grav

ynetmitir.3 Avrupa historiografisinde "toplumlarn tarihi"ni, farkl toplumsal

katmanlarn birbirleriyle ilikilerini ve savamlarn yazmaya ilk

girien tarihilerden biri. XI.-XII. yzyl Avrupa tarihinin "kentler

devrimi" ya da "kent komnleri hareketi" ad da verilen olaylarn

byk bir dikkatle inceleyen Thierry, bu olaylar zgr ve adil bir

toplumsal yapya ulama konusunda Avrupa tarihinde tank olunan ilk

giriimler olarak deerlendirmitir.

FRANSIZCA LK BASKIYA NSZ

Pyotr Kropotkin, kitab iin nsz yerine gemek zere bir eyler

yazmam rica edince, bir para tedirginlik duymama karn onun bu

isteini yerine getirmeye karar verdim. Benim onun gzel szlerine

yenilerini ekleyip de o anlaml szler zincirinin gcn, bysn


31/411

zedelemek gibi bir niyetim yok elbette. Ama burada dostluk kavram

benim balatcm olsun. Fransz "Cumhuriyeti"lerinin incelikli, yksekzevklerin Rus arnn ayaklar altnda srndn dndkleri u anda,

bu arn, egemenlii altndaki topraklarn herhangi bir kesinde

krbalaya krbalaya ldrmekten, bir hcreye kapatp on yllarca

unutmaktan, yahut ssz bir kede sessizce ipe ekmekten zevk duyaca

zgr insanlarla dostluk kurmak bana zellikle ok ho geliyor. Bu

dostlarn arasnda bir an iin de olsa, genliklerinde sesleri kslana dek

"zgrlk!" "zgrlk!" diye haykran, imdiyse "Marseyez" yerine

"Tanrm, kralmz koru!" arksyla uzlamaya abalayan dneklerin

irenliklerini unutabiliyorum.

Kropotkin'in bundan nceki kitab "Paroles d'un Revolte" (Rusaya

"ada Sistemin k" adyla evrildi), sefil ve acmasz burjuva

toplum yapsnn ateli bir eletirisi niteliindeydi ve devrimcileri

kapitalist devlete kar savamaya aryordu. Bu yeni kitapsa, ok

daha barl karakterde olmak zere, ilkinin devam niteliinde. Bu

kitapta, toplumun yeniden yaplandrlmas iin aba harcamay itenlikleisteyen btn drst insanlara arda bulunuluyor, bankalarn ve

devletin ykntlar zerinde gerek insanlk ailesini en nihayet ina

edebileceimiz yakn gelecein ana aamalar genel izgileriyle

aklanyor.


32/411

"La Conquete du Pain" (Ekmein Fethi) kitabnn baln, "bir tek,

insann karnn doyuraca ekmek olarak deil", en geni anlamdaanlamak gerektii tabiidir.

Gnmzde eer yrekli, gz pek, yce gnll birtakm insanlar

sosyal adalete ilikin ideallerini yaama geirmek iin urayorlarsa, biz

de bir tek ekmeimizi elde etmekle uraamayz, hatta bu ekmee tuzla

arap da eklense bile. Akla uygun dzenlenmi bir yaam iin zorunlu,

hatta zorunlu da deil, gerekli, yararl olabilecek her eyin kazanlmas,

elde edilmesi gerektir. Her ey elde edilmeli ve onlarn tketimiyle

yaamdan alnacak haz alnmaldr. Ama u ilk "kazanm"

gerekletiremedike, "yoksulluk ve yoksullar bizimle birlikte olduka" -

ayn kafese kapatlm vahi hayvanlar gibi birbirlerinden nefret eden,birbirlerinin gzn oymaya alan insan derintisini "toplum" olarak

adlandrmak- gln bir aba olarak kalacaktr.

Kitabnn banda yazar insanln sahip olduu muazzam zenginlii,

herkesin ortak abasyla yaratlm olaanst makine gcn sayp

dkyor. u anda elde edilmekte olan rnler herkese ekmek salamaya

yeter; hele bir de kentlerin, evlerin, topraklarn, fabrikalarn, okullarn,

ulam aralarnn temsil ettii muazzam sermaye dnlecek olursa...

Bu muazzam sermaye zel mlkiyet konusu deil de, herkesin ortak

varl olsa, bu durumda herkes iin gerek refah, bolluk salanm


33/411

olurdu. Sahibi olduumuz kuvvetler, gereksiz ve birbiriyle atan ilere

deil, insanolu iin gerekli eylere, konuta, giysiye, konfora, bilim vesanatn gelimesine harcanrd.

Tm zenginliklerin msadere edilip topluma ait klnmas yalnzca

anarik komnizm yoluyla mmkndr: Bunun iin hkmetin

devrilmesi, yasalarn yrtlp atlmas, ahlak normlarnn reddedilmesi,

tm resmi organlarn grmezden gelinmesi; bireysel eilimlere, ilgilere,

ideallere ve balanlm iin niteliine gre gruplaarak inisiyatifin ele

alnmas ve iin bana geilmesi gerektir. Burada en nemli sorun

msadere sorunudur ve yazar da bu konuyu, kanlmaz, yakn devrimin

gerektirdii ksa, zl, ak, sakin, soukkanl bir slupla, keskin szler

etmeden ele alm, dier btn konulardan daha ayrntl olarakilemitir. Ancak devletin yklmasndan sonradr ki, artk soyguncular,

asalaklar iin almak zorunda olmayan zgr ii gruplar, zgrce

setikleri, en ekici bulduklar alanlarda alacaklar, topra bilimsel

yntemlerle ileyecekler, sanayide teknolojinin son yntemlerini

uygulayacaklar, alma, renme ve haz duygusu birbirine karacak.

Kitabn tarmsal emein zmlenmesine ayrlan sayfalarn zellikle

ok nemli buluyorum, nk bir avu insann zenginlemesi iin deil,

herkesin yarar iin, en geni, en kapsaml biimde, stelik kolayca

uygulanabilecek, hayatn pratiinden gemi, denenmi, snanm

birtakm olgulara yer veriliyor bu blmde.


34/411

Nktedanlar, genlerdeki klk, zarafet dknlnn yol at tuhaf,aypl durumlar sarakaya almak iin "yzyl sonu" -"fin de siecle"-

insanndan sz ederler. Ne var ki, yzyl sonuyla falan kyaslanamayacak

kadar nemli bir aamadan geiyoruz u anda: Yzylmzn sonuna

gelmekle kalmadk, daha da tesi, koskoca bir tarih devrinin sonuna

geldik. Antik uygarln tamamlanna tank oluyoruz. Gcn hukuku,

iktidarn bin bir naz, kaprisi, Yahudiliin dehet verici efsaneleri,

acmasz Roma hukuku bizim iin eski anlamlarn yitirdiler. Biz yeni

bir inan benimsiyoruz; bu inan -ki bilimden baka bir ey deildir-

gerei arayan herkesin inanc olduu zaman cisimlenmeye

balayacaktr, nk tarihin temel yasasna gre, toplum her zaman

kendi idealine gre oluur. Eski toplumsal yapnn savunucular pesetmek zorunda kalacaklar. nanlarn yitirmiler bir kez onlar; ndersiz,

sancaksz, inansz rastgele savayorlar. Yenilikilere kar kukusuz

yasalar, eli kll polisleri, toplar, tfekleri var ellerinde; ama bir fikri

yenmek iin hibiri yetmez bunlarn; bu nedenle de baskya, zulme,

egemenlerin dlemlerine dayanan btn o eski dzen sratle uzak

gemiin bir sylencesine dnecektir.

nsanln gelime tarihi iindeki nemi ve anlam belki fazla byk

olmayacak ve insanla nemli, hzl bir srama yaptrmayacaktr

(nk doada olmaz byle eyler) ama bir devrimin yaklamakta


35/411

olduuna da kuku yoktur. Tam bir zgvenle syleyebiliriz ki, binlerce

ilerici nitelikli olay, binlerce derinlemesine deiiklik, bize anaristtoplumun nicedir gelimeye balam olduunu iaret etmektedir. zgr

dncenin dogmalardan kurtulduu, dehann eski formlasyonlar

silkeleyip att, insan iradesinin bamsz davranlarda tezahr ettii

her yerde, disipline edilme, zapturapt altna alnma giriimlerine fkeyle

kar koyan insanlarn birbirlerine retmek-birbirlerinden renmek

iin zgr iradeleriyle bir araya geldikleri, balarnda ef, kumandan,

egemen vb. olmadan hayattan kendilerine den pay alma-

gereksinimlerini karlama haklar iin savamaya atldklar her yerde

anarist toplum da gelimeye balam demektir. Evet, btn bunlar

anari demektir, hatta bilinsiz olduklarnda bile; zira bilin azar azar

ama durmakszn iin iine girmektedir. Anari nasl zafere ulaamasn:

Bir kez ideali var, istenci var, cesareti var... Dmansa, btn bunlardan

yoksun olduu gibi stelik gvenini, inancn yitirmi, "Ne gelir elden:

Asrn sonu!" diyerek kendini bahtnn rzgrna brakm...

Kendini ucun ucun hissettirmeye balam olan devrim hi kukusuz bir

gn paldr kldr kp gelecek ve o zaman Kropotkin dostumuz bir

tarihi olarak kp bizlere, mevcut rejimin adaletsizliinin farknda olan

ama manen ve maddeten bal olduklar topluma kar ak bakaldrya

cesaret edemeyen insanlarn yeniden herkesin emeiyle yaratlm olan

kolektif zenginlik lemine girebileceklerini aklama hakkna sahip


36/411

olacak. Herkes bilir ki, yasa denilen ey iren bir yalan, yargsa

varsllarn ua, yoksullarn ba belasdr. Aln terine dayanan drstyaam, bazen bir lokma ekmekle dllendirilecei gvencesini bile

vermiyor insanlara; bugnk koullarda "ekmeini kazanmann", bolluk

iinde bir yaama kavumann en iyi yolu borsac-simsar arszl ve

tefeci acmaszl oluyor. Dncelerini, arzularn, giriim ve

davranlarn kendi adalet anlayna gre ayarlamak yerine,

dncelerini dosdoru ve aka dile getirmenin douraca

sonulardan kanmak iin, saa sola svmann yoluna bakyor ou

kii. Babalarnn "gerek din"ine iman ettiklerini aklama cesareti

gsteremeyen ve belirli dogmalar bile olmayan, daha orijinal birtakm

mista-gogialara doru savrulan, dumanl duygularn sisleri iinde yiterek

spirit'lere, rosenkreytserere, Budistlere, meczuplara d nen "yeni

dindarlar"(1) bunlara rnek gsterebiliriz Kendilerini Sakia-Muni'nin

takipileri gibi tahayyl eden, ama onun retisini belleme-benimseme

zahmetine katlanamayan bu melankolik baylar ve ttsl semavi

bayanlar, nirvanada yok olmann sknu peindeymi gibi tavrlar

taknyorlar.

Madem bu "gzel ruhlular" bize durmadan idealden sz ediyorlar, o

zaman bir an nce onlarn ilerini rahatlatalm. Evet, biz materyalistiz,

yani yiyeceimiz ekmei dnmek gibi bir zayflmz var, nk ou

kez bu ekmei bulamyoruz ya da yeterince bulamyoruz; Rus arnn


37/411

uyruu milyonlarca Slav kardeimiz iin de sz konusudur bu karnn

doyuracak ekmei yeterince bulamamak, milyonlarca baka insan iinde... Ama biz, tarlalarmzn, aklc ilendikleri takdirde bize bol bol

verecekleri ekmekten, maddi refahtan, kolektif zenginlikten baka eyler

de dnyor, gryoruz. rnein kocaman, yepyeni bir dnya

gryoruz: Ruhlar semann yedinci katlarnda kanat rpan ve saf

gzelliin tapnclar olduklarn ne srerek maddi hayata burun

kvranlarn kk grdkleri, birbirimizi snr szca sevebileceimiz, asil

heveslerimizi, isteklerimizi gerekletirebileceimiz bir dnya bu!

Varsl da yoksul da kalmad zaman, alar azlarnn suyu akarak

toklar izlemedikleri zaman, insanlarn doutan getirdikleri o doal,

gerek kardelik duygusu yeniden geliebilir... Ancak o zaman, hep sesi

kslm, bastrlm, susturulmu olan kardelik ve dayanmann dini,

gk kubbenin sisleri arasnda dumanl tasvirler izen o ne id belirsiz

dinlerin yerini alacaktr.

Devrim, verdii szleri yerine getirmekle kalmayacak, bundan da

fazlasn yapacaktr. Devrim, her trl grnmyle polisten zerimize

bulam olan pisliklerden bizi temizleyerek, bizi para kazanmann -

varlmz zehirleyen, hayatmz karartan- aalk kayglarndan

kurtararak, yaamn kaynaklarn yenileyecektir. O zaman herkes

zgrce kendi bildii yoldan yryp gidecektir. i elinin yatkn

olduu ite alacak, mucit aratrmalarn hibir art dncesi


38/411

olmakszn yapacak, sanat kafasndaki gzel kavramn para uruna

bayalatrmayacak ve hepimiz arklarla, trklerle ozanlarndledikleri ycelikleri gerekletirmek iin dosta, arkadaa

alacaz. O zaman herhalde srgn, hapishane gibi tehlikelere ramen

yeni toplum iin ylmadan mcadele edenlerin adlann arada bir de olsa

anacaz. u anda elinizde tuttuunuz kitab, "Ekmek ve zgrlk"

yaymlarken de bu adlar dnyoruz: Yatmakta olduklar zindanlarn

demir parmaklklar arasndan szlp kendilerine ulaan bu ortak

selammzla sanrz onlar kendilerini biraz daha gl hissedeceklerdir.

Kitabn ortak davamz iin ac ekenlere adarsam eer yazar herhalde

beni onaylayacaktr... zellikle de, btn yaam gerek uruna verdii

upuzun bir savatan ibaret olan birine... Onun adn anmama gerek yok,

kardeinin bu cmlelerini okuduunda yreinin vuruundan o kendini

tanyacaktr.

Elise Reclus 1892

1 Kiliseyi ve toplumu tm kusurlarndan arnm mkemmel kurumlarhaline getirmeye alan efsanevi X Cemiyeti kurucusu Rosenthal'in

adndan. Bunlarn her trl toplumsal abay, eylemi kk gren bir

felsefeleri vard.


39/411

ZENGNLMZ

I

lk insann, akmaktann ucunu sivrilterek ilk silah yapmasnn, bu

silahla ilk av rnlerini elde etmesinin, lrken de ocuklarna uygun bir

kaya kovuu, kaba yontulmu birka kap kaakla; anlayamad,

korktuu, acnas varln srdrebilmek iin mthi bir mcadeleye

giritii usuz bucaksz bir doa brakmasnn zerinden ok zaman

geti.

Ama o zamandan bu gnlere uzanan ve binlerce yl sren ok uzun yol

boyunca insanolunun muazzam bir birikimi oldu. Topra temizledi,

batakl kuruttu, orman kesti, yollar at; yapt, yaratt, gzledi, akl

yrtt; pek ok karmak ara gere yapt, doann banndan srlarn


40/411

skp kard, buhar denetimi altna ald. Bugn, uygar dnyada

gzlerini aan bir bebek, dnyaya geldii anda, kendinden nce yaayanve alanlarca oluturulmu, biriktirilmi muazzam bir sermayenin

sahibi oluyor. Ve bu sermaye ona, kendinden ncekilerin emeiyle

birletirdii kendi emeinin de yardmyla, "Bin Bir Gece

Masallar"ndaki gz kamatrc Dou hazinelerinin bile yannda snk

kalaca byklkte bir zenginlie sahip olma olana sunuyor.

Temizlenip srlm topran, insanln gereksindiinden de bol bir

hasat vermek iin bekledii tek ey, aklc bir emekle iyi cins bir

tohumun barna braklmasdr. Tarmsal ilerle ilgili en mkemmel ara

gereler yaplm, yaratlm bulunuyor. Amerika'nn bakir bozkrlarnda

yz kii, makinelerin de yardmyla, birka ay iinde, on bin kiiye bir ylboyunca yetecek buday retebilmektedir. ki kat fazla rn almak

isteyen biri ise her bitkiye zel bakm uygulayarak, kck bir toprak

parasndan bile akl almaz rn elde edebilir. Gemite bir avcnn

kendini ve ailesini besleyebilmek iin yzlerce kilometre karelikbir alana

ihtiyac varken, gnmzn eitimli insan bunun on binde biri kadar bir

alandan ayn eyleri salayabiliyor, hem de ok daha az bir emekle ve

riskle.

klim bu konuda engel deil. Gne yeterli deilse, yapay

scakla bavuran insanolu; bymeyi hzlandrmak iin bir gn k


41/411

da retmeyi baaracaktr. inden scak su geen dkme demir borular

ve cam duvarlar araclyla, ayn toprak parasndan ak havadaolduundan on kat daha fazla rn alnabilmektedir.

Hele sanayi alannda ulalan baarlar ok daha arpc. drt kuak

insann abasnn rn olan ve ounun buluusu belli olmayan

gnmz makinelerinin yardmyla, yz kii, on bin aileye iki- yl

yetecek giysiyi dikebiliyor. Gerekli donanmlar olan bir kmr

ocanda yz kii bir yl iinde on bin aileyi en etin klarda bile

stabilecek miktarda kmr elde edebiliyor. Daha geenlerde, 1889

ylnda, Fransz devriminin yznc yldnm dolaysyla alan

sergide, birka ay iinde Paris'e yeni bir Paris eklendiini hayretler

iinde grmedik mi? stelik bu i gerekletirilirken Fransz halknniine gcne gidip gelmesine hi engel olunmam, en ufak bir

rahatszlk yaratlmamt.

Gerek sanayide, gerek tarmda, gerekse genel olarak tm toplumsal

yaplanmamzda, atalarmzn emeklerinin rnlerinden okayararlanabildiimiz sylenemezse de, emrimizde olan demir ve elik

yardmclarmz sayesinde insanln byk bir zenginlie, lkse

kavuabileceini tam bir inanla syleyebiliriz.

Evet, zenginiz; hatta dndmzden de zenginiz; sahip olduumuz


42/411

eylerle zenginiz, bu bir; ikincisi, ada bilim ve tekniin yardmyla

gelitirebileceimiz eylerle zenginiz. Hele, bilim ve teknolojialanndaki bilgi birikimimizi herkesin refah iin kullanabilsek, topraktan

da, sanayi ve manfaktr retiminden de elde edeceimiz rn

miktaryla akllara durgunluk verecek denli zenginiz.

II

Eitimli insanlarn ok zengin olduklar tartmasz bir gerek olduu

halde, evremizde bu denli yoksulluun hkm srmesine ne demeli?

Halk ynlarn alklatran bu ar alma koullar neyin nesi? Hatta

doru drst bir geliri olan iide bile, gemiten tevars ettii bunca

zenginliin ortasnda, gnde birka saat alma karlnda herkese

bol bol yetecek rn verebilecek bunca gl retim aralaryla

donanmken, yarnna bu gvensizlik nereden geliyor?

Sosyalistler bu elikiyi aklayal ok oldu; bilimin her dalndan

aldklar kantlara dayanarak aklamalarn her gn yi nelemeyi

srdryorlar. Bu anlalmaz gibi grnen tuhaf elikinin nedeni udur:

retim iin gerekli olan her ey; toprak, maden ocaklar, makineler,

iletiim, besinler, ev, eitim, bilgi... btn bunlar ve bakalar,


43/411

insanolunun doann glerini alt etmeyi rendiinden bu yana,

soygunlardan, srgnlerden, savalardan, cehalet ve zorbalktan ibaretolan uzun gemi boyunca- bir avu insan tarafndan gasp edilmitir.

Bu tuhaf elikiye neden mi aryorsunuz, saymakla tkenmez: Bu bir

avu insan, gemite edindiklerini ne srdkleri bir hakla, elde edilen

rnlerin en az te ikisine el koymakta, sonra da bunu en anlamsz

biimde savurmakta, delice tketmektedirler. Bir baka neden: Bu baylar

halk o hale getirdiler ki, fabrikalarnda, topraklarnda, madenlerinde -

aslan pay kendilerinde olmak zere- ltfedip iilerin almasna izin

vermeseler, ii de kyl de bir ay, hatta ou kez bir hafta yaamaya

yetecek geim imknlarndan yoksundur. Son bir neden olarak da unu

kaydedelim: Bu baylar iiyi herkes iin gerekli olan eyleri deil,kendilerine en fazla kazanc salayacak eyleri retmeye zorlamaktadr.

Esasen sosyalizmin z de bu saylan olgularn akla

kavuturulmasyla ilgilidir.

Gerekten de, ite nmzde uygar bir lke. Gemi zamandan kalan

ormanlar ona zarar verecek eylerden ayklanm, temizlenmi,

bataklklar kurutulmu, iklimi sala ok daha uygun olmu, lke

yaamak iin elverili koullara sahip... Eskiden yabani otlarn bittii

toprak imdi bereketli, verdike veriyor... Tepelerin gney yamalar

teraslanm, omalarda sallanan zm salkmlar gz alc... Eskiden


44/411

yenilmeyen meyveler ve kkler veren yabani bitkiler, bitmez tkenmez

almalar sonucu lezzetli, besleyici sebzelere ve dallar birbirindengzel, az sulandrc meyvelerle dolu aalara dnm.

lkeyi her yanndan binlerce ose ve demiryolu kesiyor, dalar deliyor

yollar... Alplerin, Kafkaslarn, Himalayalann vahi yamalarnda

lokomotiflerin sl duyuluyor. Irmaklar, dizginlenmi, ulam

yaplabilir hale getirilmi... denizlerin kylar uzun uzun incelenmi,

haritalar karlm, denizleri amak gemiciler iin ocuk oyunca...

Ar emekler harcanarak yaplan dalgakranlarla oluturulan yapay

koylar, fkeli okyanusa kar gemiler iin harika bir snak. Dalar

delinip tneller alm; nerede kmr ve maden varsa oraya uzanan

galerilerle yeralt tam bir labirente dnm. Kara, deniz vedemiryollarnn kesitii her yerde, ilerinde sanayinin, bilimin ve sanatn

hazinelerini barndran kentler kurulmu, kurulu bulunanlar daha da

bym.

Kuaklar boyu yoksulluk iinde doup yoksulluk iinde len,egemensnflarca ezilen, aalanan, ldresiye altrlan ynlarn miras bu,

on dokuzuncu yzyla.

Ormanlar zararllardan temizlemek, bataklklar kurutmak, yollar

amak, rmaklar zerine barajlar kurmak iin binlerce yl boyunca


45/411

milyonlarca insan alt. Avrupa'da ilediimiz her kar toprak

kuaklarn aln teriyle suland, her kar yol an garya emeinin uzuntarihine, halklann kan ter iinde kalmasna ve dayanlmaz aclara tanklk

etti. Demiryollarnn her kilometresi ve dalarn barnda alan

tnellerin her metresi insan kanndan kendi paylarna deni ald.

Maden ocaklarnn duvarlarnda kazma izleri hl taptaze duruyor.

Yukarda kmr molozlan ve yeraltndaki galerilerde bir direkten

brne, en gl, en verimli olduklan bir ada gaz patlamasndan, su

basknndan ya da ocak kmesinden len kazmaclarn mezarlar...

Onlarn kazandklar be kurula kt kanaat geinmeye alan

ailelerin o zavall iilerin ardndan ne ok gzya dktklerini ok iyi

biliyoruz biz.

Birbirlerine demiryollaryla, su yollaryla balanm kentler, gemite

yzyllarca ortak yaamlan olmu bir organizma gi biler. Gidin bu

kentleri kazn, birbiri zerine katmanlam yollar, evler, tiyatrolar,

arenalar, kitaplklar bulacaksnz. Tarihlerini aratrdnzda her kentte

uygarln, sanayinin, kltrn, yani o kentin ruhunun nasl yava yava

gelitiini ve btn bunlarn, kent imdiki kent olana dek zerinden gelip

geen btn insanlarn ibirliiyle gerekletiini greceksiniz.

u anda bile her evin, her fabrikann, her maazann deeri, oktan


46/411

topraa karp gitmi milyonlarca emekinin yeryznn bu noktasna

dktkleri emekle belirlenir; bunun devamlln belirli lde salayaney ise buray u anda iskn etmekte olan insanlarn emekleridir.

Halklarn zenginlii adn verdiimiz eyin her bir parasnn deeri, bu

byk btnn ne kadar parasn oluturduuna baldr. Eer

uluslararas ticaretin ba kesinde yer almam olsalard Londra doklar

ya da byk Paris maazalar ne anlam ifade edebilirlerdi ki? Her gn

karadan ya da denizden nakledilen ynla mal olmasayd maden

ocaklarmz, fabrikalarmz, tersanelerimiz, demiryollarmz neye

yararlard ki?

Milyonlarca insan bunca vndmz ve adna uygarlk dediimiz

eyi yaratmak iin aba harcad. Yeryznn drt kesine dalmbaka milyonlarca insan ise bu uygarl yaatmak iin u anda aba

harcyor. Bu abalar olmasayd, 50 yl sonra bugn vn kaynamz

olan her ey bir p ynna dnrd.

Hatta fikirler, mucitlerin dehalar bile kolektif olgulardr, gemiin ve

bugnn ortak rnleridir. Binlerce yazar, ozan, bilim adam bilgiyi,

bilimi elde etmek, yanlglar nlemek, yzylmzn mucizelerini borlu

olduumuz bilimsel dnce atmosferini yaratabilmek iin yzyllarca

aba harcadlar. Ama burada, btn bu binlerce bilgin, yazar, ozan,

filozof, mucit vb.nin, gemi yzyllarn emeinin rn olduklarn


47/411

unutmamak gerekiyor. Sormak gerekir: Her trden binlerce ii ve

zanaatkar deilse, yaamlar boyunca onlar hem fiziksel, hem de ahlakianlamda besleyen, ayakta tutan kimdi? Kendilerini kuatan ortamdan

syrlmalarn salayan drty, itkiyi nereden aldlar?

Isnn mekanik edeerleriyle ilgili keiflerde bulunan nl bilginler

Grove, Mayer ve Seguin'in dehalar, tm endstrinin yepyeni bir yola

girmesi anlamnda insanla dnyann tm kapitalistlerinin

yaptklarndan daha fazlasn salamtr, kukusuz. Ama te yandan bu

dehalarn kendilerinin de hem sanayinin, hem de bilimin rn olduklann

unutmamak gerekir. Gerekten de, dhilerin snn kaynann mekanik

olduunu, fizikte glerin birbirine dntrlebileceini

aklayabilmeleri iin binlerce buhar makinesinin yllarca, herkesin gznnde sdan mekanik g elde etmesi, sonra da bu mekanik gten ses,

k, elektrik dnmlerinin gerekletirilmesi gerekti. Ve eer biz, on

dokuzuncu yzyln ocuklar sonunda bu fikri anlayabilmisek, daha

dorusu kafamz bu fikre yatmsa, bu da yine her gnk

deneyimlerimizin sayesindedir. Geen yzyln bilginleri de bu fizik

yasasna ilikin ngrlerde bulunmular, bunun byleliine dair doru

eyler sylemilerdi; ancak on sekizinci yzyl bizim yzylmz gibi

buhar makineleri, kasnaklar, kaylar, volanlar arasnda geen bir yzyl

olmad.


48/411

Bir tek unu dnn yeter: Eer Watt, Soho'da, kendisinin kuramn

bakr ve demirle hayata geirecek, makinesini en ufak paralarna dekyapp atarak mkemmel bir hale getirecek ve makinesinin iindeki

azgn buhar uslu atlara evirerek amz endstrisinin kalbi haline

getirecek yetenekli iiler bulamasayd, su ve snma arasndaki ilikiye

dayanan bu yasay bilemeden, dolaysyla da u iinde yaadmz

teknolojik ahlan gerekletiremeden daha ka on yl geirebilirdik!

Hangi makinenin gemiini kurcalarsanz kurcalayn, hep benzer bir

yk bulursunuz: Bitmek tkenmek bilmeyen uykusuz geceler,

yoksulluklar, yoksunluklar, hayal krklklar, ka kuaa yaylm

isimsiz iilerin ilk bulua yaptklar damla damla katklar, kck

ayrntlardaki -olmad m en nemli fikri bile fikir dzeyinde brakacak,hayata geirilmesine engel olacak- kck dzeltmeler... Aslnda her

yeni bulu bir sentezdir, yani mekanik ve endstri denen enginlikten o

buluun ncl olan baka bulularn toplamdr.

Bilim ve endstri, bilgi ve uygulama, icat ve bunun yeni icatlarauzanan bir yol olarak pratie geirilmesi, kafa emei ve el emei,

dnce ve maddi emein rn... Btn bunlar kendi aralarnda

birbiriyle ilintili kavramlardr. Her icadn, her ileri admn, insanln

varln her bytn temelleri, gemiteki ve imdideki kafa ve kol

emei toplamnn ilerine uzanr.


49/411

Mademki bu byle, o halde bu gz kamatrc toplamn minnack birparas zerinde bile hak iddia edebilmek, "bu benimdir, sizin deil"

diyebilmek mmkn mdr?

III

te yandan, insanlk tarihi iinde yzlerce yl boyunca, insana retme

ve retici gcn artrma imkn salayan her eye bir avu insan

tarafndan el konulmutur. Bir gn belki bu el koyma iinin naslolduunu anlatrz; imdilik bu olguya deinmi olmak ve sonularnn

ne olduunu tartmakla yetindim.

Bugn, deeri, srekli artan nfusun gereksinimleriyle belirlenen toprak,

halkn onu ilemesine -ada isterlere uygun bir biimde ve gereince

ilemesine- engel olan bir aznln elindedir. Maden ocaklar genellikle

birka kuan emeiyle olumutur, evrelerinde sanayi ve nfus

gelimitir, bu nedenle de deerleri her zaman yksektir... te bu ocaklar

bile bir ya da birka kiiye ait olabilmektedir. Bu birka kii,


50/411

ocaklarndan karlan kmrn fiyatn ykseltebilmek iin kmr

retimini ksabilmekte, hatta sermayelerini deerlendirecekleri dahaelverili bir alan bulduklarnda, elverili frsatlar yakaladklarnda

tmyle durdurabilmektedirler. Makineler de birka kiinin

mlkiyetindedir; hatta yaplan ilk aracn, kuak iinin katklaryla

mkemmelletirildii tartmasz bir kesinlikle kabul edilen makineler

iin bile byledir bu. Yz sene nce dantel kuma dokumak iin buhar

makinesini bulan adamn torunlar kp Basel'e ya da Nottingham'a

gelseler ve makineler zerinde hak iddia etseler, "Defolup gidin, nereden

sizin oluyormu bu makineler!" derler. Zorla el koymaya alrlarsa

makinelerine, topa tutar patronlar onlar.

Avrupa'nn youn nfusu, endstrisi, ticareti, mal ve insan hareketliliiolmasa, yararsz bir demir ynndan daha fazla bir deer ifade

etmeyecek olan demiryollar, bugn, kendilerine ou zaman herhangi bir

ortaa kralnn sahip olduu tm mlklerden daha byk bir gelir

getiren bu yollarn belki nerelerden getiini bile bilmeyen bir avu hisse

sahibine aittir. Ve eer bu yollan amak iin tnel kazarken, dalar dz

ederken binler halinde len iilerin ocuklar a biha, st ba perian

bir durumda toplanp da hissedar beylerden ekmek talep etselerdi,

"kazanlm haklar" savunma adna snglerle geri pskrt lrlerdi.

Toplumun bu abuk dzeninden dolay hayata atlan bir ii ocuu ne


51/411

ileyebilecei bir toprak, ne banda alabilecei bir makine bulabilir;

onun payna den bir efendinin yanna girip almak, igcn boaztokluu karlnda satmaktr. Oysa onun babas ve dedesidir, batakl

kurutup o topra tarla yapan; o makineleri bugnk verimli haline getirip

o fabrikalar kuran; topra kazp o ocaklar aan... Glerinin son

kertesine dek alp btn bu varlar var eden hep onlardr; onlardan

daha fazla veren bir bakas daha yoktur! te yandan bu ii ocuu,

soyu bitmi son yabanl hayvandan daha yoksul bir durumda dnyaya

gelmitir. Topra ilemesine bir tek koulla izin verilir: Elde ettii

rnn drtte birini mal sahibine, br drtte birini ise hkmete ve

tccar, demiryolu hissedar vb. gibi her trden gereksiz birtakm araclara

vermek zorundadr. Devletin, kapitalistin, toprak sahibinin ve araclarn

el koyduklar bu pay yldan yla daha da artarken, topra asl ileyene,

yapt ii kolaylatracak, daha ok rn almasn salayacak bir payn

dmesi pek seyrek gerekleen bir olaydr.

Sanayide almak isterse eer, buyur al derler, -o da her zaman

deil!- ama emeinin karl olarak var ettii rnn fiyatnn te biri,

drtte biri crete almak kouluyla; nk geri kalan te ikilik, drtte

lk pay yasalarn makine, iletme ya da maaza sahibi olarak kabul

ettii kiilere gider.

Biz, rnn drtte birini kendisine vermemesi halinde kylnn topra


52/411

ilemesine izin vermeyen Ortaa baronunun karsna dikilip

gdyoruz. Biimsel yanlarnda kimi deiiklikler olmakla birlikte z,ilikileri ayn kalan feodal a barbarlk a olarak adlandryoruz. i

a olduu iin, bugn "zgr anlama" ad verilen feodal koullarda

almaya boyun emektedir, nk baka bir biimde yaamn

srdrebilmesi olanakszdr, burada boyun edii koullardan daha

iyisini bir baka yerde bulabilmesi olanakszdr. Her ey ya patronlarn,

ya toprak sahiplerinin; iiye kalansa, ya onlarn dayatt koullara

boyun emek, ya da alktan lmek!

Olay bu kadarla kalsa yine iyi. Bu ilikilerin dourduu bir baka

sonu da, btn retimimizin sahte bir dorultuda olmasdr. Toplumun

gerek ihtiyalar snai iletmelerin umurunda deildir: Onlarn tekamalar daha ok kazantr. Yz binlerce iinin sokaa atlmasyla

sonulanan, sreen bunalmlar buradan kaynaklanmaktadr.

iler, yarattklar deerleri cretleriyle sa tn alamadklar iin, endstri,

kendine d pazar aramak zorunda kalr ve baka halklarn smrlen

snflarna ynelir. Bylece Avrupal her yerde, -Dou'da, Afrika'da,

Msr'da, Tonkin'de, Kongo'da- klelerinin saysn artrmaya alr.

Ama gittii her yerde rakiplerle karlar, nk o lkelerde de benzer

gelimeler yaanmaktadr; bu yzden de, pazar paylam, hangi pazara

kimin egemen olaca hesaplamas nedeniyle bitmez tkenmez savalar


53/411

yaanr. Douyu sahiplenmek iin sava, denizlere egemen olmak iin

sava, komularndan gelecek mallar zerine vergi koymak ve bukonuda dayatabilecei her trden koulu dayatmak iin sava, bu tutum

ve davranlara kar kan herkesle sava! Avrupa'da top sesleri hi

dinmiyor, birbiri ardnca kuaklar yok olup gidiyor, Avrupa devletleri

gelirlerinin te birini silahlanmaya ayryor... ve biz vergi denen eyin

ne olduunu, yoksullar iin ne anlama geldiini ok iyi biliyoruz.

Bilim, hi denecek kadar kk bir aznln ayrcal... Gerekten de,

bir iinin olu on yanda kmr ocana inmek ya da babasna

tarlada yardm etmek zorundaysa eer, 'herkes iin eitim'den sz

edebilmek mmkn mdr! Gn boyu sren ve insan ahmaklatran

korkun ar bir iten sonra akam evine bitkin bir ekilde dnen iiiin retim szc ne anlatr?

Bu durumda toplum, zgrlk szcnn anlamszlat, bo bir

tnlamadan ibaret olduu iki dman kampa blnm demektir. Siyasal

zgrlklerin daha da artrlmasn isteyen kktenci, ksa srede,

zgrln iiyi uyana gtrdn fark eder; bu fark edile birlikte

ark eder ve kktenci inanlarn bir yana brakp, tutucularla birlikte

iiler iin olaanst cezai tedbirler alnmasn, yani askeri diktatorya

ister.


54/411

Egemen snflarn ele geirdikleri ayrcalklarn korunabilmesi koca

bir yarglar, savclar, jandarmalar, gardiyanlar ordusunu gerektirir; buise, malum: Vergi, yalan, talan, rvet ve akla gelebilecek her trden

alaklk demektir. bu kadarla kalsa yine iyi: Bu dzen insanlar

arasnda toplumsalln, toplumsallk duygusunun gelimesine engel

olur. Herkes bilir: likilerde dorudanlk kalmamsa, kendine sayg

kalmamsa, birbirini anlama, birbirine yardm kalmamsa, tpk

birbirlerini yiyerek, yamalayarak yaayan baz hayvan trlerinin

soylarnn tkenmi olmas ve imdi de tkenip gitmekte oluu gibi,

insan tr de yok olur, yiter gider. Bu arada hayatn herkesi zt kutba

doru ittiini de unutmayalm.

Sahibi olduumuz eyleri bunlardan yoksun olanlarla blmemizgerektiine dair tarih boyunca ne gzel szler edilmitir! Ama kim ki bu

gzel szleri hayata geirmeye kalkmtr, derhal yz geri etmi ve btn

bu yce duygularn hayatta deil yalnzca iirsel yaptlarda gzel

durduunu sylemitir. Yalan, kendine sayg duymak deil, kendini

aalamaktr deriz hep; gelgelelim btn uygar hayat aalk bir

yalandan baka bir ey deil. Bylece hem kendimiz ikiyzlle

alyoruz, hem de ocuklarmza kendi ellerimizle ikiyzl olmay

retiyoruz. Akl da ister istemez bu durumun etkisi altnda kald iin,

kendimizi sahte akl yrtmelerle, sofizmle yattrmaya alyoruz.

kiyzllk ve sofizm uygar insann ikinci doas olmu durumda.


55/411

Ama toplum byle yaayamaz: nsanolu ya doru yola dnecek, yada yok olacak.

Bylece, zenginliklerin bir avu aznlk tarafndan ele geirilmesi basit

gereinin, toplumsal yaamn btnn yansttn grm oluyoruz.

Antik dnemde pek ok devletin bana geldii gibi, yok olmatehdidiyle kar karya bulunan gnmz insan toplumu, nasl ki retim

aralar tm halklarn ortak abasyla var edilmise, bunlarn

mlkiyetlerinin de herkese, tm halklara ait olmas gerektii ana ilkesine

dnmelidir. retim aralarnn zel ellerde bulunmas hem adaletsizdir,

hem de yararsz. Herkesin her eye ihtiyac olduu iin her ey herkese

aittir; herkes bunlarn retiminde gc orannda almtr ve bugn

retilmekte olan zenginliklerde herkesin paynn ne kadar olduunu

saptamann fiziksel bir imkn bulunmamaktadr.

Her ey herkesindir! te on dokuzuncu yzyln yaratt dev bir ara

ktlesi duruyor nmzde! te, makine adn verdiimiz, bizim iinkesen, dorayan, eiren, dokuyan, blen, ayrtran, yeniden

hammaddeye dntren... ksacas amzn tm mucizelerini

gerekletiren makine adn verdiimiz demirden kleler! Hi kimsenin

bu makinelerden bir tekine bile sahip olma ve "Bu benimdir; benim bu

makinemi kullanabilmek iin, onunla rettiiniz her rn iin bana hara


56/411

vereceksiniz" deme hakk yoktur; tpk bir ortaa derebeyinin kylye,

"u tepelerle, u ayrlk, u mera benimdir, ve sen buralardankaldrdn tahldan, ottan bana u kadar pay vereceksin" demeye hakk

olmad gibi.

Evet, her ey herkesindir! Erkek ya da kadn, bu btne katt emek

pay lsnde, herkesin ortak abasyla retilen btnden kendi payn

alabilir. Ve alnan bu pay, herkesin honut olmasn, bolluk iinde

olmasn salayacaktr.

Bizim, "alma hakk", ya da "herkesin emeinin rn kendine"

trnden dumanl, belirsiz formllere karnmz tok! Bizim talebimiz

refah hakkdr... herkes iin refahtr.

HERKES N REFAH

Herkes iin refah bir hayal deildir. Dedelerimizin, emein daha


57/411

retici olmas iin harcadklar byk aba bunu olanakl ve

gerekletirilebilir klmtr.

unu biliyoruz ki, bugn eitim dzeyleri yksek lkelerde nfusun te

birden az olmayan bir kesimini oluturan retici iiler, her aile iin

belli bir refah salayabilecek yeterlikte rn retebilmektedirler.

Bildiimiz bir baka ey daha var: Bir bakasnn emeini bol keseden

savuranlar herhangi bir yararl ile uramak zorunda kalsalard, sahip

olacamz zenginlik, -retici ii says artmasna- birka kat daha

byrd. Ve son olarak, insanolunun retici gcnn art hznn,

burjuva biliminin papaz Malthus'un ne srdnn tersine, insann

kendisinin art hzndan daha byk olduunu biliyoruz(1). Bir lkenin

nfusu ne kadar bykse, retici glerin gelimesi de orada o kadarhzldr.

Gerekten de, ngiltere'nin nfusu 1844'ten bugne topu topu % 62

artmken, retici glerin art en az % 130 olmutur. Nfusun daha az

artt Fransa'da da retici glerde ok hzl bir byme gzlenmitir.Tarm alannda zc krizler yaanr, kyl bir yandan devletin, bir

yandan banker, tefeci ve sanayicilerin hara kskacnda soluk alamazken,

Fransa'da son eyrek yzylda tahl retimi drde katlanm, sanayi

rnleri retimi ise on kat artmtr. Birleik Devletler'de gzlenen tablo

ise ok daha arpc: Avrupa'dan bu lkeye ynelik g aknlarna karn,


58/411

daha dorusu zellikle bu ii g sayesinde, Birleik Devletler'in her

sektrdeki retimi onlarca kez artmtr.

Bu saylar bile aklc dzenlenmi koullarda retimimizin ne

olabileceini gsterebilmekten uzaktr. Bugn retim yeteneimiz

arttka, asalaklar ve araclar ordusu da grlmemi bir hzla

oalmaktadr. Gemite sosyalistler arasnda egemen olan bir gr

vard: "Sermaye, hepi topu belirli birka elde toplanmtr, dolaysyla da

zenginliin herkese yaylmas iin bu birka kiinin elindeki servetin

msadere edilmesi yeterlidir"... Gerekteyse, bakalarnn emeini

smrerek yaayan insan says, bu basit hesabn tesinde bir

karmaklk gsterir.

Fransa'da her otuz kiiye, retimle dolaysz uraan on kii bile

dmemektedir. lkenin tm tarmsal zenginliini yalnzca yedi milyon

insan yaratmaktadr; kmr ve dokuma gibi sanayinin iki ana dalndaki

ii says ise iki buuk milyondan azdr. Bir de emek smrclerinin

saylarna gz atalm: ngiltere'de (skoya ve rlanda'yla birlikte) jt,

dantel, ipek, uha, hasa vb. tm dokuma sektrndeki ii says 1 milyon

30 bindir ve bunun yalnzca 300 bini erkek, geri kalan kadn, yeniyetme

ve ocuktur. lkenin tm kmr ve maden ocaklarnda yaklak yarm

milyon kii almaktadr. ngiltere ve skoya'da bir milyondan biraz

fazla kii topra ilemekle uramaktadr ve istatistikiler ngiltere ve


59/411

skoya'nn 26 milyonluk nfusuna en ok 8 milyonluk retici debilsin

diye saylar bytmek zorunda kalmaktadr(2). Gerekteyse, ngiltere'nindnyann drt bir yanna yollad zenginlikleri ta atlasa alt ya da yedi

milyon ii yaratmaktadr. Bu durumda, dnyann drt yanndan gelir

elde eden sermaye sahipleri ve tketiciyi kendilerinin reticiye

dediklerinin 5-20 kat fazlasn demeye zorlayan arac-tccar takmnn

says iin ne diyeceiz?

tesi de var. Sermaye sahipleri fiyatlar ykseltebilmek iin srekli

olarak retimi ksmaktadrlar. stiridye ve en lezzetli balklarla dolu

flarn, bu rnlerin halkn alm gc dzeyine dmemesi ve

zenginlerin damak tad olmay srdrmeleri iin denize atlmalar, lks

saylabilecek kimi dokuma ve gda rnlerinin de istiridyelerle ayn

sonu paylamalar urada dursun, herkes iin zorunlu, olmazsa olmaz

rnlerin retimlerini bile ksmaktan ekinmemektedirler. Kmr

iileri ordusu, souktan titreyenlerin snabilmesi iin ocaklarda her

gn kmr kazmay seve seve kabul edebilecekken, kmr fiyatlarnn

dmesini istemeyen patronlar, bu ordunun te birinin, hatta bazen

te ikisinin haftada gnden fazla almalarna izin

vermemektedirler. Karlar kzlar paavralar iinde dolarken

binlerce dokuma iisi yine ayn nedenle tezghlarnn bana

geememektedir. Bu da bir yana, Avrupa nfusunun drtte nn

zerinde giyim-kuam kavramna hakkn verecek giysi


60/411

bulunmamaktadr.

Yzlerce yksek frn, binlerce el tezgh ya srekli almamakta,

ya da yalnzca yar zamanl olarak almaktadr. Neden, yine ayn:

Fiyatlar yukar ekmek. Eitim dzeyi yksek her lkede yaklak bir

milyon, hatta bazen iki milyon insann isiz olduunu gryoruz. Bu

insanlar srekli i aryorlar ama aradklarn bulabilme olanandan

yoksunlar.

Milyonlarca insan, ilenmemi ya da kt ilenmi topraklar,

muhteem rnlerin kaldrlabilecei verimli tarlalara dntrmeyi seve

seve kabule hazrlar. u anda iler acs rnlerin kaldrld tarlalarn

verimini bee katlamak iin bir yllk bir aklc emek yeter de artar bile.

Ama topraa, maden ocaklarna, el tezghlarna sahip olan sermaye

sahipleri sermayelerini -halktan gasp ettikleri paralar- Trkiye ya da

Msr devletlerinin bor senetlerine, Patagonya'nn altn madenlerine

yatrmay tercih ettikleri iin, kollan svayp ie girimeyi bekleyen

gz pek, alkan giriimciler isiz gsz oturmak zorunda

kalmaktadr. nk lkelerini terk etmek zorunda kalm Msr

fellahlarn, talyanlar, in kulilerini altrmay kapitalistle rimiz

karlarna daha uygun bulmaktadrlar.

Btn bunlar, retimin bilinli olarak ve dorudan kstlanmakta


61/411

olduunu vurgulayan olgulardr. Bu arada, dolayl ve bilinsiz

kstlamalar bulunduunu da unutmamak gerekiyor: Bununla, son kerteyararsz, ya da yalnzca varsllarn z benliklerini tatmine ynelik

gereksiz zmbrtlarn retimi iin harcanan emekten sz ediyoruz.

Bu dolayl kstlamann maliyetinin hangi dudak uuklatc rakamlara

ulatn yaklak olarak bile tahmin edebilmemiz olanaksz. Ama

hepimiz, bugnn ve yarnn retimini daha da artracak ve

mkemmelletirecek aralarn retimine harcanabilecek muazzam bir

insan emeinin tmyle bo eylere harcandn biliyor ve kendi

gzlerimizle gryoruz. Yeni pazarlar kazanmak, komularn ekonomik

etkisi altna almak, lke iinde smry daha kolaylatrmak iin

Avrupa'nn silahlanmaya harcad milyarlar dnelim yeter... Yine, biravu insann ekonomik yaam ellerinde tutabilmesi iin her trden

memur vb.ye denen milyonlar dnelim... Byk kentlerde su

orann nemli lde drmenin kesin bir yolu olarak, buralardaki

yoksulluu bir para olsun hafifletmenin maliyetiyle, mahkemelere,

cezaevlerine, jandarmalara, adalet dedikleri mekanizmaya harcanan

milyonlar kyaslayalm... ve son olarak, u ya da bu partinin,

politikacnn ya da smrc bir kumpanyann karlarna dnk olarak

basn yoluyla yalan yanl haberlerin yaylmasna harcanan milyonlar

dnelim...


62/411

Hepsi bu kadar da deil. Her yl son derece gereksiz eyler uruna

harcanan emei -hesaplayabilirsek eer- hesaplamaya alalm:Varsllarn at ahrlar, av kpekleri, uaklar, hizmetileri iin; sosyete

beylerinin, bayanlarnn kaprisleri iin, yksek sosyete denen ahlakszlar

topluluunun lksleri iin harcanan kaynaklar... insanlar kendilerine

hi de gerekmeyen eyleri almaya zorlayan reklamlar, bu yolla tketilen

gereksiz nesneleri, ayn mekanizmayla satlmaya allan dk kaliteli,

hatta bazen tketicisi iin kesinlikle zararl olan mallar... Btn bu

gereksizliklerin maliyetinin hangi rakamlara ulatn tam olarak

hesaplayabilmek her ne kadar olanakszsa da, bu uurda harcanan

muazzam emekle yararl eyler retilebileceini, pek ok fabrika ve

atlyenin makinelerle donatlabileceini ve bunun sonucunda da

dkknlarn, bugn halkn te ikisinin iddetle gereksinim duyduu

mallarla dolup taacan kestirmek zor olmasa gerektir.

Ksacas, her lkede retici emek gcnn drtte birinin yln en az

drt ay isiz olduuna, ikinci bir drtte birinin -hatta belki de yarsnn-

zenginlerin keyfine ve halkn smrlmesine harcandna kuku yoktur.

Bylece, bir yandan, uygar halklarn retici glerini artrma hzlarn,

br yandan, retimin maruz kald dorudan ve dolayl kstlamalar

gz nne aldmzda, aklc bir ekonomik yaplanmayla birka yl

iinde ortaln yararl rnden geilmez hale gelecei aktr; insanlarn,


63/411

"Yeter!" diyecekleri durum olacaktr bu, "kmr de, ekmek de, giysi de

yeter artk! Oturup gzelce bir dinlenelim ve gcmz, bo zamanmzen iyi nerede, nasl deerlendireceimizi dnelim!"

Hayr, herkes iin refah bir hayal deildir. Bu belki insanolunun,

stelik de korkun bir almayla bir desyatinlik(3) araziden hepi topu

yz drt yz kilogram avdar kaldrabildii, tm retim aralarn kendi

elleriyle yapt zamanlarda bir hayaldi, ama biraz demir ve birka

kilogram kmrle en karmak makineleri bile harekete geirebilen,

uysal, sz dinler byk gcn, motorun bulunmasndan bu yana hayal

olmaktan kmtr.

Ama bu refahn gerekleebilmesi iin insanolunun yarattmuazzam servetin; kentlerin, evlerin, tarlalarn, fabrikalarn, iletiim

aralarnn, eitim kurumlarnn zel mlkiyet konusu olmaktan

kmalar gerektir... ki ele geirenler bunlarla keyiflerince oynamasnlar.

Dedelerimizin muazzam bir emekle yapp yarattklar, ileyip

rettikleri retim aralar herkesin ortak mal olmaldr, ki toplum

kolektif aklyla bunlardan herkesin yararna olacak eyler karabilsin.

Bunun iinse istimlak ve msadere gereklidir. O yzden herkes iin

refah bizim amacmz, istimlak ve msadere ise aracmzdr.


64/411

II

stimlak ve msadere, yani halka ait olan eylerin yine halka

verilmesi... tarihin bize, on dokuzuncu yzyl sonu insanlarna verdii

grev budur. Toplumun refahn salamaya ynelik her ey, topluma geri

verilmelidir.

Ama bu sorunun zm ne yasalara, ne de yasama organna

braklabilir. Byle bir zm kimse iin inandrc olmaz. Yoksul da

varsl da gayet iyi bilir ki, ne ada hkmetler, ne de herhangi bir

siyasal devrimle ibana geebilecek olan hkmetler bu ii

sonulandrabilecek bir yol bulamazlar. Yine, yoksulu da, varsl da

hissetmektedir ki, bunun iin toplumsal bir devrim gereklidir ve bu

devrim ufukta grnmtr, artk bugnn-yarnn iidir ve bu da

kimsenin kimseden gizleyemeyecei ak seik bir olgudur.

Son yarm yzyldr gerekli hazrlklar -evrim- zihinlerde

tamamlanmtr; ama devrim aznln, varlkl snflarn basksyla


65/411

hayata geememektedir; o nedenle engellerin bertaraf edilmesi ve

devrimin gerekletirilmesi gerekmektedir.

Peki bu devrim nereden gelecek? Devrimin balangcnn belirtileri

nelerdir? Bu sorulan kimse yantlayamaz; bize gre tam bir bilinmezlik

iindeki konulardr bunlar. Ama bir para gzlemleyen ve dnebilen

herkes -varsl yoksulu, iisi patronu, devrimcisi tutucusu- bu devrimin

ok yakn olduunu duyumsamaktadr.

Peki, gn gelip de bu devrim patladnda ne yapacaz?

Gemi devrimlerin dramatik yanlar zerine pek ok ey okumuuzdur,

ama bunlardaki gerekten devrimci almalara ilikin bildiklerimiz yle

azdr ki, oumuz bu hareketlerde yalnzca dsal durumu, ilk gnlerin

mcadelelerini, barikatlar grrz. Ama bu sokak atmalar, bu ilk

arpmalar ok ksa srer ve halkn zaferi ya da yenilgisiyle sona erer;

ama ite halkn egemenler zerinde salad zaferden sonra balar asl

devrim almalar. Devrim gerekten halk bir karakter tayorsa eer,

drt bir yandan saldrya urayan gsz ve yeteneksiz egemenler,

devrim kasrgasyla savrulur giderler. 1848 ylnda Fransz burjuva

monarisi birka gn sren bir yenilgiye urad ve Louis Philippe basit

bir arabayla Paris'ten kamaya baladnda, Paris eski kraln oktan

unutmutu bile. 18 Mart 1871'de Thiers hkmeti Paris'i kendi kaderiyle


66/411

ba baa brakarak birka saat iinde srra kadem bast. Bu arada

unutmamak gerekir ki hem 1848, hem de 1871 hareketleri yalnzca birerkent ayaklanmalaryd; gerek bir halk ayaklanmasnda ise lke apnda

tm devlet aygtnn zlp yok olmas inanlmaz bir hzla

gerekleir. Egemenler nce kaarlar, sonra kendilerine dn olanaklar

yaratacak kumpaslar kurmaya balarlar.

Eski hkmet sallanmaya balar balamaz, halk ayaklanmasnn

dalga dalga ykselii karsnda ordu direnmeye son verir,

komutanlarn, liderlerini sulamaya balar; liderlere gelince onlar da

bir yolunu bulup usulca svrlar; direnmeye son veren askerler ya

kollarn kavuturup beklerler, ya da dipiklerini havaya kaldrp

isyanclara katlrlar. Polis ilkin ne yapacanda kararszdr: Sille tokatkalabaln zerine yrmekle, "Yaasn komn!" diye haykrmak

arasnda gidip gelir; sonuta "yeni amirler"ini beklemek zere uslu uslu

evlerine dalrlar. Byk burjuvazi pl prtsn bohalad gibi

gvenli bir yerlere doru svr. Halk, olduu yerde kalr. Her

devrimin balangc byledir.

imdi, diyelim, birka byk kentte komn kuruldu. Binlerce insan

caddeleri meydanlar dolduruyor, akamlan "ne yapmal?" sorusuna

yant bulmak, toplumsal sorunlara zm aramak iin ateli tartmalar

yaptklar kulplerde kendiliklerinden toplanyorlar. Onlar artk her ey


67/411

ilgilendiriyor; eskiden toplumsal olaylara kaytsz olanlar bile imdi ok

alkan, ok ateliler. Her yerde mthi bir hareketlilik, zafere ulamakiin mthi bir arzu gzleniyor. En yksek dzeyde zverilere tank

olunuyor. Halk cokuyla ileri doru atlyor: leri olsun da nereye ve

nasl olursa olsun.

Btn bunlar ok gzel, ok yce davranlar. Ama devrim deil

henz bu. Tam tersine, devrimcinin ii daha yeni bal yor.

Bu arada, kukusuz, baz eylemlerinde de bulunulacak: Bir takm

Watrin'ler, Thomas'lar halk tarafndan sevilmemenin bedelini

deyecekler. Ama bu da devrime ilikin tesadfi bir olay olacak, yoksa

devrimin kendisi deil.(4-5)

Hkmet sosyalistlerinin, radikallerin, tannmam gazeteci dhilerin,

kibirli hatiplerin (ii ya da burjuva) kent Duma'sna koup boalan

yerleri kapmaya alacaklarna da kuku yok. Kimi ceketinin stne

birtakm vr zvr takp kendini bakan aynalarnda seyredecek ve yeniunvanna yakr azamette emir verme talimleri yapacak: Gazete yaz

kurulundaki ya da fabrikadaki eski arkadalarnn saygl hayranlklarn

zerine ekebilmek iin imdi onlara krmz kuak, askeri apka ve

azametli el kol hareketleri gereklidir. Kimi, okuyup bir eyler

anlayabilmek ve grkemli tmcelerle dolu yasalar, ynergeler


68/411

hazrlayabilmek iin gerekten temiz, iten duygularla kitaplarn,

dergilerin arasna gmlecektir (oysa devrim srecinde bulunulduundankimsenin uymayaca, uygulamayaca eyler olacaktr bunlar).

Kendilerinde eksik bulduklar vakar ve heybete sahip olabilmek iin, eski

hkmet kurumlarndan uygun bulduklar adlar alr ve kendilerine

"Geici Hkmet", "Toplumsal Kurtulu Komitesi", "Belediye

Meclisi", "Bakan", "Ba", "Muhafz Birlii Komutan" gibi sfatlar

yaktrrlar. Kimileriyse unvan seimi konusunda fazla mklpesent

davranmaz ve parlamento ya da Kent Sovyeti yesi unvanlanyla

yetinirler ve kendilerine yakan trensellikle mecliste toplanrlar.

Bylece, nlerindeki devrimin hedefini, sonularn, kapsamn farkl

farkl anlayan, sk sk ne srld gibi ortak bir platformu paylamakurada dursun, kiisel yarma iinde bulunan en az on ayr eilimden bir

yn insan toplanm grrz. Sonuta, drt bir yandan bir araya gelmi

posibilistler ("mmkncler"), kolektivistler, radikaller, Jakobenler,

blankistler hi ara verilmeyen ve gitgide tansiyonu artan uzun toplantlar

boyunca bir tartmaya girmek zorunda kalrlar. Drst insanlarla, bir tek

kendisinin buyruk verme durumunda olmasn dleyen, aralarndan

ktklar kalabalklar kk gren karclar birbirlerine karmlardr.

Birbirlerine tam aykr grlerin sahibi olan bu insanlar bir araya gelip

toplanrlar ve aralarnda birlik oluturabilmek, ounluk sesi

diyebilecekleri bir ses karabilmek iin, birbirlerine sk sk gerici,


69/411

despot, kt sulamalarn da ynelterek, bitip tkenmek bilmeyen

bir tartmaya giriirler. Ciddi denilebilecek tek bir nlem zerinde bileuzlamaya varabilmeleri olanakszdr; be paralk ayrntlarla ilgili yle

ateli tartmalara girer, ylesine kendilerinden geerler ki, tumturakl

bildiriler yaynlamaktan baka hibir ey beceremez, kotaramazlar. Bu

arada da kendilerini pek bir ciddiye alrlar; oysa hareketin asl gc

onlardan uzakta, sokakta, ynlar arasndadr ve hep orada kalacaktr.

Btn bunlar, tiyatroseverler iin belki ilgin eylerdir; ama

kesinlikle devrim deildir. Buraya kadar daha hibir ey yaplm

deildir!

Bu arada halk ac ekmektedir. Fabrikalarda makineler durmu,

atlyeler kaplarna kilit vurmu, kapitalist kap gvenlikli bir delie

gizlenmi... sipari yok, ticaret yok. i, evvelce almakta olduu

kuruu da kaybetmi, yaamak iin zorunlu ihtiya maddelerinin fiyatlar

durmadan ykseliyor...

Ama byle yce dnm noktalarna gelindiinde hep olduu gibi

kahramanca bir zveriyle bekliyor halk. " aylk cretimiziCumhuriyete

balyoruz!" Byle dediler ubat 1848'de Parisli iiler, Fransa'da

cumhuriyet ilan edildiinde. Ayn anda "halk temsilcileri" cici beyler ve


70/411

geici hkmetin cici yeleri, -en kk memura dek- dzenli olarak

aylklarn almaktaydlar.

Halk ac iinde. Ama, ynlara zg ocuksu bir saflkla, nderler

Documents

Pyotr Kropotkin - Ekmeğin Fethi