Rúa aòmû^ _âYûkú @ûùfûPý _âgÜ @õgMâjYKûeúcû^uê Z[ý`\ð _â\û^ Keò _âgÜ 8e ùLûfû @ûùfûP^û ùjaö _âgÜ 9 I 10e ùLûfû @ûùfûP^û Keû~òaö 8. _ûVý_êÉK

$Page 1: Rúa aòmû^ _âYûkú @ûùfûPý _âgÜ @õgMâjYKûeúcûûê Z[ý`\ð _â\û^ Keò _âgÜ 8e ùLûfû @ûùfûP^û ùjaö _âgÜ 9 I 10e ùLûfû @ûùfûP^û Keû~òaö 8. _ûVý_êÉK$
0

Rúa aòmû^\gc ùgâYú

1

Rúa aòmû^

Kâ.^õ. aòhd _éÂû1. _eòPd _â\û^ I @bòmZû aò òcd 42. gòlK I gòlû[ðúu _ûAñ iûc[ðý _âgòlY 53. MêYûZàK gòlû _â\û^ 114. fòL^ \lZû, gòlY Kû~ðýùg÷kú,

cû^ ^ò¡ðûeY I Méj Kcð16

5. _eûMY I icûd^ 226. gòlY Kû~ðý _âÉêZò I C_iÚû_^ûe ùKøgk 367. c^êhýe gßûiKâòdû 398. gòlY Kû~ðý _âÉêZò I C_iÚû_^ûe ùKøgk 489. @¡ð aòbûR^ 5010. Cnò\ùe _eòaj^ I i�ûk^ 5811. gòlY Kû~ðý C_iÚû_^û _ùe @ûùfûP^û 7612. ùcùŠfu _eúlY 7813. gòlY Kû~ðý C_iÚû_^û _ùe @ûùfûP^û 9214. aéKþKe MV^ I Kû~ðý 94

2

ùfLK cŠkú

Wü Kòùgûe P¦â cjû«ò

gâú \òfú_ Kêcûe hXÿwú

gâú \òfú_ Kêcûe _Šû

gâú ecûeõR^ cògâ

Wü @ld Kêcûe _Šû

gâúcZú MûdZâú cõMeûR

gâú iù«ûh P¦â Ke

3

Kû~ðý^òNð< : Rúa aòmû^

iûc[ðý-3 \gc ùgâYú

\òai _â[c @]òùag^10.00 eê 11.30

\ßòZúd @]òùag^11.30 eê 1.00

c]ýûjÜ aòeZò1Uû eê 2.00

ZéZúd @]òùag^2.00 eê 3.30

PZê[ð @]òùag^3.30 eê 5.00

_â[c _eòPd _â\û^ I

@bòmZû aò^òcd

gòlK I gòlû[ðúu

@ûagýKZû _ûAñ

iûc[ðý _âgòlY

MêYûZàK gòlû

_â\û^

fòL^ \lZû,

gòlY Kû~ðýûakú,

cû^ ^ò¡ðûeY I

Méj Kcð

\ßòZúd _eûMY I

icûd^

gòlY Kû~ðý _âÉêZò

I C_iÚû_^ûe

ùKøgk

c^êhýe

gßûiKâòdû


I C_iÚû_^ûe

ùKøgk

ZéZúd @¡ð aòbûR^ gòlY Kû~ðý _âÉêZò

I C_iÚû_^ûe

ùKøgk

Cnò\ùe

_eòaj^


I C_iÚû_^ûe

ùKøgk

PZê[ð ùcùŠfu

_eúlY


I C_iÚû_^ûe

ùKøgk

aéKKþe MV^ I

Kû~ðý

gòlY iûcMâú

_âÉêZò _ûAñ

\kMêWÿòK c]ýùe

\ûdòZß a<^

_*c C_iÚû_^û

(\k-1, 2)

C_iÚû_^û

(\k-3, 4)

C_iÚû_^û

(\k-5, 6)

C\þ~û_^

4

_eòPd _â\û^ I @bòmZû aò^òcd

\òai - _â[c icd – 10.00eê 11.30@]òùag^ - _â[c

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ -

_eÆee _eòPd RûYòaû ijòZ @bòmZû a<^ Keòùaö _âgòlYe CùŸgý aòhdùe @aMZ ùjùaö

_âgòlû[ðúcûù^ ‘U’ @ûKûeùe aiòùaö_eòPd _â\û^ Kû~ðý ùjaö \êA \êA RY_âgòlû[ðú a§ê ùjùaö RùY @^ý RYue_eòPd _â\û^ Keòùaö

_eòPd _ùe _âùZýK _âgòlû[ðú MZ_âgòlYe @ êbìZòKê Kjòùaö icÉ@ûùfûP^û WâAõiòUþùe ùfLû~òaö

iû]^ Kcðú Gjò _âgòlYe CùŸgýaòhdùe @õgMâjYKûeúuê RYûAùaö

_âgòlû[ðú _âûKþ _âgòlY cìfýûd^ `Ÿð_ìeY Keòùaö

1. MZ iûc[ðý _âgòlYùe ùKCñ iaêaòhdùe @ûùfûP^û Keû~ûA[òfû?

2. @û_Yuê ùijò _âgòlY ùgâYú Kû~ðý_eòPûk^û Keòaûùe Kò_eò iûjû~ýKeò@Qò?

3. Gjò _âgòlY Kû~ðýKâcKê @û_Ycûù^ùKCñ @ûgû ùÂ @ûiòQ«ò?

5

gòlK I gòlû[ðúu @ûagýKZû _ûAñ iûc[ðý _âgòlY

\òai - _â[c icd – 11.30eê 1.00@]òùag^ - \ßòZúd


iûc[ðý _âgòlYe _âùdûMùe gòlK I gòlû[ðúue C ÜZò aòKûg iõ_KðùeKjòùaö

aòmû^ gòlYKê ùgâYú Méjùe C_~êqcû^ùe _j�ûAaû _ûAñ gòlKe@ûagýKZû iõ_Kðùe RûYòùaö

_âYûkú @ûùfûPý _âgÜ

iû]^Kcðúcûûê _âgÜ 1eê 3 _~ðý«_Pûeò ùLûfû @ûùfûP^û cû]ýcùeZ[ý iõMâj Keû~ûA iõùl_YKeû~òaö

_âgÜ ^õ 4 _ûAñ iû]^ Kcðú@õgMâjYKûeúcûûê GK iûeYú_ìeY Keòaû _ûAñ ù\ùa Gaõ GjûKêiõMj Keò \kMZ C_iÚû_^ûcû]ýcùe iõùl_Y Keòùaö

_âgÜ 6 I 7 _ûAñ ùLûfû @ûùfûP^û

1. iûc[ðý gòlY Kû~ðýKâce C_ûù\dZûi´§ùe @û_Yue cZ KY?

2. gòlK I gòlû[ðúu C_ùe iûc[ðý _âgòlYKòbkò _âbûa _KûAQò?

3. @û_Yuê gòlû\û^ Kû~ðýùe iûc[ðý_âgòlY _âKâòdû Kòbkò ijûdZû _â\û^KeêQò?

4. cû]ýcòK Éeùe Rúa aòmû^ gòlû\û^_ûAñ gòlKue Kò Kò @ûagýKZû @Qò?

5. Gjò @ûagýKZûMêWÿòK _ìeY Keòaû _ûAñùKCñ aýaiÚû MâjY Keû~ûA_ûùe?

6. gòlû\û^ icdùe gòlK I gòlû[ðú ùKCñùKCñ iciýûe i¹êLú^ jê@«ò?

7. gòlû\û^ùe gòlKue ùKCñ ùKCñ \lZûe@ûagýKZû @Qò?

6


@õgMâjYKûeúcûûê Z[ý`\ð

_â\û^ Keò _âgÜ 8e ùLûfû

@ûùfûP^û ùjaö

_âgÜ 9 I 10e ùLûfû @ûùfûP^û

Keû~òaö

8. _ûVý_êÉK aýZúZ aò\ýûkd aûjûe

_eòùageê aò¬û^ iµKðúd Z[ý @ûjeY

Keò_ûeòùa Kò ?

9. aòmû^ gòlY _ûAñ gòlû[ðúcûûê cûîòK

Éeùe Kò_eò _âÉêZ Keòùa?

10. gòlû[ðúcûû gòlYe cûâé¡òùe ICT

Gaõ Internet e C_ù~ûM Kò_eò

C_ûù\d ùjûA_ûeòa?

7

iû]^ Kcðúcûû _ûAñ iìP^û

_âgÜ 1

RûZúd _ûVýKâc @û]ûe 2005ùe a‰òðZ cûMð\gðú ^úZòMêWÿòKê _âZò`kòZ ùjûAQòö

ijgòlY cû]ýcùe gòlY Kû~ðý iµû\òZ ùjûA_ûeòQòö

_âgÜ 2

gòlKcûûe gòlû\û^ ùg÷kúùe _eòa©ð^ gòlû[ðúuê fûbû ßòZ KeòQòö

QûZâQûZâúcûûê ÊgòlY _ûAñ C›ûjòZ KeòQòö

gòlK I gòlû[ðúcûûe aòhdMZ \lZû aé¡òùe ijûdK ùjûAQòö

_âgÜ 3

gòlKu bìcòKû cûMð\gðKùe _eòYZ ùjûAQòö

gòlY iûcMâúe aýajûe aé¡ò _ûAQòö

aòhd i´kòZ @]òK Z[ý iõMâje @ûMâj iéÁò ùjûAQòö

cìfýûdê _eòa¡òðZ _âYûkú @af´^ Keû~ûAQòö

aò\ýû[ðú, gòlKue @bòbûaK I @^ýû^ý ùMûÂú ij iµKð aé¡ò _ûAQòö

_âgÜ 4

òR ijKcðúu ij aòmû^ i´§úd Z[ý I NUYûe @ûùfûP^ûö

aòmû^ _ûVýKâc i´kòZ aòhd aÉêe @ûùfûP^ûKê GK ù`ûec MV^ Keò@ûùfûP^û Keòùaö

@]ôK mû^ @Rð^ _ûAñ aòbò Ü ijûdK cû¤ce iêù~ûM ùâûö

8

_âgÜ 5

gòlK UúKû _êÉK (cû ê@ûf), aòmû^ cûMûRò þ, aòmû^ ùicò^ûe, _â\gð^ú, aòmû^ùckû, @^ýû^ý ùa÷mû òK Gaõ gòlûaòZcûû ij bûa @û\û^ _â\û^ Keò òReaòhdMZ \lZû aé¡ò Keòaö

gòlû\û^ icdùe _âgòlY ùÂ[òaû _¡Zòe C_~êq Gaõ icd I iÚûù^û_ù~ûMú_âùdûMe \lZû _â\gð^ö

_âgÜ 6

gòlKcûûe cûZâû]òK Kû~ðýbûe, cûîòK Pû_

@]òK Z[ý iõMâj I _â\û^ Keòaû _ûAñ icde @bûa

iKeûcôK cù^ûaé�òe @bûa

gòlû[ðúcûûê aò\ýûkd gòlû\û^ I aò\ýûkd aûjûùe @^ý C_ûdùe gòlûMâjY

Keòaû c]ýùe _û[ðKýö

ÊPò«^ _ûAñ icde @bûaö

baòhýZ Kû~ðý]ûeûùe aòmûê C_ù~ûMòZûö

_âgÜ 7

Kkû_Uûùe ùfLòaûe \lZû

aòbò Ü PòZâ I ^ûcûuòZ Keòaû ùKøgk

gòlû\û^Kê @ûKhðYúd Keòaû

UòGfþGcþ I @^ýû^ý gòlY iûcMâúe _âùdûM / aýajûe

gòlY _âKâòdûe ù~ûR^û I _eúlYe ùKøgk RûYòaû

gòlû[ðúu òeúlYKê _âgõiû Keòaû

9

_âgÜ 8

Z[ý `Ÿð ù\L«êö

_âgÜ 9

_âùdûMûZàK ùKøgke aòKûgö

aé�òMZ @ûagýKZû ic§ùe ]ûeYûö

ù\÷^¦ò^ Rúa^ùe NUê[òaû NUYûMêWÿòKe ]ûeYûö

ùa÷mû òK MùahYû I ìZ^ Pò«û]ûeûùe òRKê iõgæòÁ Keòaû _ûAñ _eòieö

_âgÜ 10

gòLòaûe _eòie aé¡òö

_êÉKVûeê bò Ü Z[ý I PòZâMêWÿòK RûYòaûe iêù~ûMö

aòbò Ü _eúlY I òdc iZýû_ê ù\Lòaûe iêù~ûMö

_âgÜ 4 _ûAñ iûeYú

cûîòK iûcûRòK aé�òMZ aýqòMZ

10

Z[ý `Ÿð

_âgÜ 8

ù\aúNûU _ûLùe ùMûUòG Mûñùe eì_û eêùjö ùi Zû aû_û cû’uê EZêbò©òK Pûh

Kû~ðýùe iûjû~ý Kùeö ùaùk ùaùk ùi Zû’e bûAKê ùMûeê PeûAaûùe iûjû~ý

Kùeö

eì_û @ûRòKûfò 3 Kò.cò. \ìeùe [òaû Rd_êe Cy aò\ýûkdKê _XÿòaûKê ~ûCQòö

aò\ýûkdKê ~òaû icdùe ùi Zû’e _eòùag ij òaòWÿ iµKð iÚû_^ KeêQòö ùi bò^Ü

bò Ü Cnò\Kê Lû\ý, Jh], RûùkYú, eõRK I Méj Zò@ûeò ie¬ûc eì_ùe aýajûe

KeêQòö ùi Cnò\e aòbò Ü @õgKê òR aýajûeùe Kò_eò fMûAa òùeLò ù\LêQòö ùi

Cnò\cûû bòZùe [òaû _û[ðKýMêWÿòKê VòKþ PòjÜò_ûeêQòö EZê @ êiûùe ùicûû

_eòa©ð^Kê RûYò_ûeêQòö _âûd 100eê @]òK Cnò\u aòhdùe @ù^K Z[ý iõMâj

Keò_ûeòQò ~ûjû Kò Zû’e aòmû^ gòlK aò RûYò^ûjû«òö

@ûùc Zû’e mû^Kê Rúa aòmû^ gòlYùe aýajûe Keò_ûeòaû Kò? ZûKê K’Y RYûA

_ûeòaû ù~ Rúaaòmû^ gòlY ùKak ajòùe iúcòZ êùjñö GjûKê c]ý RùY Zû’e

_eòùag @]ýd^ \ßûeû gòlû Keò_ûeòa VòKþ eì_û bkòö

11

MêYûZàK gòlû _â\û^

\òai - _â[c icd – @_eûjÜ 2Uûeê 3.30@]òùag^ - ZéZúd


MêYûZàK gòlû _â\ûê ùKøgkMêWÿòKê gòLòùaö MêYûZàK gòlûe aòbò Ü C_ûd ùgâYú Klùe _âùdûM Keòùaö


_âgÜ 1eê 3 _~ðý« ùLûfû

@ûùfûP^û cû]ýcùe ùjaö iû]^

Kcðú @ûùfûP^û _ùe GjûKê

iõùl_Y Keòùaö

_âgÜ 4 I 5 _ûAñ \kMZ @ûùfûP^û

C_iÚû_^û

iõùl_Y

1. MêYûZàK gòlû _â\û^ KûjóKò @ûagýK?

2. MêYûZàK gòlû _â\û^ Keòaûe aòbò ÜC_ûdMêWÿòK KY?

3. Rúaaòmû^ _ûVý _êÉKKê Kò_eò MêYûZàKgòlû _â\û^ùe @û_Y aýajûeKeò_ûeòùa?

4. _ûVUúKû _âÉêZò Kò_eò MêYûZàK gòlû_â\û^ùe ijûdK ùjûA[ûG?

5. aòhde ]ûeû Kò_eò ic ßòZKeû~ûA_ûùe?

12


_âgÜ 6 eê 9 _~ðý« ùLûfû@ûùfûP^û

iû]^ Kcðú @ûagýKiÚùk Z[ý`Ÿðe iûjû~ý ùÂ_ûeòùaö

6. aòmû^ gòlû\û^ icdùe _â\©_âKÌMêWÿòK Kò_eò Kû~ðýKûeúKeû~ûA_ûeòa?

7. ajòùe \ò@û~ûA_ûùe [òaû Zêc _ûAñ KûcGaõ ajò aûjûeeê KòQò Zêc _ûAñ KûcKò_eò Keû~ûA_ûeòa?

8. gòlû[ðúcûûê _â\© mûê cìfýûd^Kò_eò Keòùa?

9. _ûVý_êÉK aýZúZ @^ý ùKCñ cû]ýcMêYûZàK gòlYùe aýajûeKeû~ûA_ûeòa?

10. Gjò @]òùagêê @û_Ycûù^ KYgòLòùf?

13

iû]^ Kcðúu _ûAñ iìP^û

_âgÜ 1RûZúd _ûVýKâc @û]ûe 2005 (National Curriculum Framework)e _ûVýKâciõÄûe _âKâòdû @ûe¸ ùjfûö

aòbò Ü aòhde g±ùKûhùe _eòYZ ùjaûeê cêqò _â\û^ KeòaöaòhdMZ _eòbûhû, g±ûakúe iõmû \ßûeû bûeûKâû« ùjaûKê ^ ù\A Zû’ _eòaù©ð

cìk]ûeûYûMêWÿòKê aêSòaû _ûAñ gòlK ù~_eò òR ùPÁûKê ùK¦âúbìZ Keò_ûeòùa, ùi

\òMùe iêù~ûM @ûYòù\aûö

QûZâQûZâúcûù^ \âëZ ùaM~êq ùgâYú Méj gòlû\û^, @Zý]òK Ne _ûVKê _âbûajú^

Keû~ûA_ûeòaö

_âgÜ 2

_eò_ìeK @Zòeòq _êÉKe c]ý @ûagýKZû ejòQòö gòlû\û^ ùg÷kú, _ûVýiû]îûcMâú, \égý gâûaý C_KeY, iìP^û aòmû^, A�eùÛþ AZýû\òe @«bêðqò ~êqò iõMZ@ùUö

iòWò, KµêýUee aýajûeùe ic ßd c]ý ejòaû @ûagýKö

gòlû ùK¦âUòùe C_KeY, aòmû^Mûe aýaiÚû ejòaû @ûagýKö

_âKéZòeê c]ý òeúlY Z[û i´k C_KeYe iõMâj @ù^Kûõg _òfûuê C›ûjòZ Kùeö

_âgÜ 3

Rúa aòmû^ _ûVý_êÉK 2013ùe ìZ^ \òMKê ù_âeYû ù\aû _ûAñ C_f²ö ~ûjû2011e @Ác ùgâYú, 2012e âc ùgâYú, 2013e \gc ùgâYúùe Kâc iõù~ûRòZöGjûe flý :

o ùa÷mû òK cù^ûaé©ò aé¡òo _òfûu c^ùe Ròmûiû iéÁò Keòaûöo QûZâQûZâúcûû iéR^gúkZûöo gòlû[ðúcûûe aýajûeòK \lZû aé¡ò Keòaû

14

_âgÜ 4

_ûVý_êÉK _ûVýKâce eì_ùeL QûZâQûZâúu adi, cûîòK iÚòZò Z[û gòlY ÉeKê ùÂ_âÉêZ jêGö

âc I \gc ùgâYú cû]ýcòK Éeeö Gjûe _ea©ðú Ée +2 Éeö âc ùgâYúeText Book ijòZ \gc ùgâYúe @ù^K aòhd iõ_KòðZö ùZYê _ìa mûê @Zò òKUùeiÚòZò Zûjû C_ùe _~ðýùaiòZö _âùZýK ajòùe ùKùZK @]ýûd I _âZòUò @]ýûdùeùKùZûUò GKK ejòQòö Zûjûe Scheme I còkê[òaû ùgâYúe icd (Period) iûeYúKêùÂ ù~ûR^û ejòaû \eKûeö

iûcêjòK QêUò ZûfòKû ij aòhd gòlKu iõLýû c]ý _ûV UúKû _âÉêZòùe _âbûa _KûGö

cêLý @]ýûd – GKK (Unit)

C_GKK (Sub-unit)ùe aòbq Keû~ûA _âùZýK GK C_GKKKê ùMûUòG ùgâYú_XÿûAùaö

_âgÜ 5

C\ûjeY Êeì_:-

GK @]ýûdùe ùMûUòG PòZâe ^ûcûu^ Activity Reò@ûùe KeûAùf aòhde aòmû^]ûeû VòKþ ùjaö

_âgÜ 6

ùMûUòG aòhde _â\© _âKÌ \k @ êiûùe Group Assignment Keòaû @ûagýKö_âZò cûiùe [ùe Gjò _âKÌe _eòiõLýû^ \ke _âZò ò]ò C_iÚû_^ Ke«êö

GMêWÿòK @ûc _ûVe aêSò ùjC^[ôaû _âiw ij Ròmûiû iéÁò Keòaö

PòZâe (@icûjòZ @õg) òùR gòlK @^ý _ûVýeê iõMâj Keò WâAñ KûMRùe ìZ^ bûùaKeûAaû @ûagýKö (C\ûjeY:- @]òRòjßûe @aiÚòZò)

Three dimension PòZâ C.S. / T.S. e PòZâ KeûA aêSûAùf _âKéZ Z[ýe@a]ûeYû ùjaö

gòlû[ðú I gòlK Cbdu Gjò bkò _âdûi ùjaû \ßûeû iéR^ûgúkZû aXÿûAaö

15

_âgÜ 7

Zêc _ûAñ Kûc KeòaûKê c]ý motivation @ûagýKö ÆÁZû ij ùKak @^ý LûZûùe

Zûjû KeûAùf iõelY KeòaûKê iêaò]û ùjaö

_âgÜ 8

Unit Test/ Teacher made questions iµâZò ajòùe [òaû _âgÜKê @ûùc _òfûuê

C©e KeòaûKê Kjêö

Kò«ê ùaû] mû^ _ecû_K _âgÜ / f² mû^ _âgÜMêWÿòKê (multiple choice question)

aÉê òÂ ]ûeYû @ûKeùe _âÉêZ KeûMùf Gjû @]ôK _âbûagûkú ùjaö

_âZò gòlK PkòZ ahðe ICSE aòmû^ ajò Kò´û CBSE aòmû^ ajòe Z[ýKê Zêk^ûZàK Keò

_eLòùf QûZâuê baòhýZùe aòmû^ +2 Éeùe _Xÿòaû _ûAñ ù~ûMýZû @Yû~ûA_ûeòaö

Value based, Brain storming, question may be asked.

_âgÜ 9

aòmû^ C_KeYe aýajûe

_â\gð^ ù~ûMý - ùgâYúùe @ûYò _â\g ð Keò_ûeòùaö

aòmû^ûMûe ù~ûMý - ùKak aòmû^Mûeùe eLò _eúlû Keòùjaö

MéjKê ùâû @ûYòaû ù~ûMý – GjûKê jûZùe ]eòaû, aýûMùe ùÂ Nùe _òfû òùR

_eúlû Keò_ûeòaö

16

fòL^ \lZû, gòlY Kû~ðýûakú, cû^ ^ò¡ðûeY I MéjKcð

\òai - _â[c icd – 3.30 eê 5.00@]òùag^ - PZê[ð_âZýûgòZ `kû`k

gòlû[ðúcûûe fòL^ \lZû aé¡ò Keòaûùe ijûdK ùjaö gòlY Kû~ðýûakú ijR I ùaû]Mcý ùjaö gòlû[ðúcûûe ]ûeYû aé¡òùe cû^ ò¡ðûeY ijûdK ùjaö Méj Kcð \ßûeû gòlû[ðúcûù^ ìZ^ gòlû _âZò @ûMâj _âKûg Keòùaö


_âgÜ 1eê 6 _~ðý« ùLûfû

@ûùfûP^û cû]ýcùe Z[ý

iõMâj Keò iû]^ Kcðú

iõùl_Y Keòùaö

_âgÜ 7 eê 9 _~ðý« \kMZ

@ûùfûP^û Keò iû]^ Kcðú

aòùgæhY Keò iûeûõgMêWÿòKê Kkû

_Uûùe ùfLòùaö

1. gòlû[ðú ùfLòaûe iêù~ûM I ù_âû›ûj^ùKCñVê _ûG?

2. gòlû[ðúe Gjò _âdûie _ê^Kðk^ Kò_eò gòlKKeòùa?

3. _eúlûùe @ûiê[òaû aòbò Ü _âgÜe C©eMêWÿòKêòŸòðÁ icd I iÚû^ c]ýùe ùfLòaûùe Kò

aòbò ÜZû [ûG?

4. iûµâZòK aòmû^ _eúlûe _âgÜ_ZâUò Kò_eòKeû~ûAQò?

5. _âgÜe C©e @ûe¸ Keòaû _ìaðeê ùKCñ _¡Zò@af´^ Keòùa?

6. Gjò _âgÜMêWÿòKe C©e ùfLòaû ùaùkgòlû[ðú ùKCñ \òM _âZò ]ýû^ ù\aûaûQ^úd?

7. gòlû\û^ icdùe gòlY Kû~ðýûakúeC_iÚû_^ _ûAñ gòlK òRKê Kò_eò _âÉêZKeòùa?

8. cû^ ò¡ðûeYe CùŸgý KY I G[ò_ûAñ Kò Kò_¡Zò @af´^ Keû~ûA_ûùe?

9. Méj Kû~ðý _â\û^ icdùe gòlK ùKCñ ùKCñ\òM _âZò ~ZÜgúk ùjùa?

17

iû]^ Kcðúu _ûAñ iìP^û(fòL^ lcZû)

_âgÜ 1

aòmû^ _ûV bf bûùa aêSòaû _ûAñ @ûùc _âùgÜû©e Keò[ûCö _òfûKê @ûùc _âgÜ

_Pûeò[ûCö _ûV ùghùe [òaû _âgÜe C©e KeòaûKê Kjò[ûCö @]òK aêSòaû _ûAñ ùaùk

ùaùk _eúlY / _âùdûM Keêö Kò«ê ìZ^ bûùa activity Reò@ûùe aêSòaûKê Kò´û _ûV

ajòe aûjûeKê ~ûA @ûC _òfû c]ý òR Nùe ùUfòbòRêê, i´û\_Zâeê Kò´û

NUYûKâceê @ù^K _âgÜ @ûYò[ûGö _Pûeò aêSòaûKê ùPÁû Keò[ûGö Kò«ê @ûùc ic[ð ù^ûjêñ

aòmû^ ]ûeûùe ZûKê ùfLò _âKûg KeòaûKêö

ùMûUòG _òfûe ùfLû @Zò c^Qê@ûñ I Z[ý bò©òK ùjaû @ûagýKö

ù~Cñcûù^ ùQûU ùQûU Kýû_þi^ùe ùfLû ùfL«ò, Zûjû Äêf cûMûRò^ùe, i´û\_Zâùe

Kò´û _òfûu aòmû^ KõùMâi eòù_ûUðùe _âKûg _ûGö ùaùk ùaùk KòQò QûZâQûZâúu ùfLû

aòmû^ \òM«ùe aûjûeò[ûGö ùicûù^ C›ûjòZ jê@«òö iek aûKýùe C\ûjeY ij

gòlK G[ò_ûAñ òe«e _âdûi Kùf _òfûu jÉûle Activity Report ùe ùfLû

ejò~òaö

_âgÜ 2

ùfLòaû ùg÷kú iêiwZ Keòaû _ûAñ c]ý KòQò tips còkòaö

_âgÜ 3

ù~ùjZê @ûc _òfû \gc ùgâYúùe subjective C©e ùfLòaû Gaõ objective _âgÜe

C©e ùfLòùaö N. 1.15 cò òUþ c]ýùe student Sep, SIL Cbde C©e ùfLòùaö

ùZYê _òfûuê C©e ùfLòaû ùKøgkKê cûRòðZ I gévkòZ Kùf, @]òK ^é aû _ì‰ð ^é

còkòaö

18

_âgÜ 4

aòmû^ _âgÜe C©e c]ýùe SCP e 2Uò (5) cûKðe _âgÜ @Qò Zûe Kò´ûùe @ûC \êAUò

_âgÜ [ûGö iû]ûeYZü _\û[ð aòmûêê 2Uò _âgÜ I eiûd^ aòmûêê 2Uò \úNð C©ecìkK

_âgÜ _Wÿò[ûGö

Rúa aòmûê c]ý \êAUò \úNð C©e cìkK _âgÜ ùfLòaûKê _Wÿòaö ùcûU 4Uò \úNð C�e

cìkK _âgÜ [òaö

_âgÜ 5

òaðûP^ : _âgÜe C©e Kfû ùaùk \êAUò c]ýeê ùMûUòG aûQòaû \eKûeö ~ûjûe

aòhdMZ, ]ûeYû, C_]ûeYû, GKKe _òfûe mû^ ejò[òaö

_ê^üMV^ : _òfûUò icÉ C©e ùfLòaû _ùe [ùe icÉ C©e _Xÿòaû _ûAñ icd òR

(Time Management)ùe eLòaû CPòZö

~ûjû Zûe bêfò ~ûA[òaû Z[ýKê _ê^üfòLòZ, g±e a^û^ I aûKýe aòeûc _ì‰ðùQ\ Z[û

KäòÁ g±e _âùdûMKê òbêðf Keò_ûeòaö

_âgÜ 6

QûZâQûZâú jÉûle Zûe _eúlK _ûAñ c^ùe _âbûa _KûGö iê¦e @le, iêiõù~ûRòZ

g±ûakú I aûKý jó ùaùk ùaùk ùMûUòG _ûeûMâû`þe aòhd aÉêKê \gðûA\òGö

\úNð _âgÜe ^é aòbûR^ \éÁòeê _âgÜ c]ýùe \êA bûM Kò´û Zò ò bûM _âgÜ [ûGö

_âùZýK bûMe C©ee Kâc (sequence) VòKþ ejòaû \eKûeö

5 ^é _ûAñ @Zò ùagú 10Uò Z[ý i´kòZ bò Ü aûKý ejòaû @ûagýKö _âùZýK

aûKýùe \êAUò ùa÷mû òK g±e C_iÚû_^ Keòaû \eKûe _ùWÿö ùZYê _òfûu ùfLû

C_ùe Gjò C©ee cìfýûd^ùe _òfûUò ^é _ûG I i`kZû còùkö

19

Zò ò ^é _âgÜeê ùKøgkûZàK _âgÜ (skill type) ejò[ûGö ^ûcûuòZ PòZâe ^ûcûuê

MêeêZß ejòQòö @Zò Kcþùe 6Uò ^ûcûu^ ùjùf C©eUò bf ùjaö

\êA ^é bò©òK _âgÜUòe C©e ùfLòaû ]ûeû @Zò cûRòðZ Z[ýbò©òK ^ ùjùf C©eUò

iµì‰ð C©e ùaûfò MâjY Keû~ûG ^ûjóö

C©e _ûAñ _âgÜùe òùŸðg [ûG ~[û What, How, Why, Describe, Explain,

Prove, Write AZýû\òö ùZYê C©e ùijò òùŸðge CùŸgý _ìeY _ûAñ _òfûu

ùfLûùe KòQò bò ÜZû @ûiòaû \eKûeö

gòlY Kû~ðýûakú

_âgÜ 7

@ûMeê @ûùc òeúlY, _eúlYKê aòùgh bûùa MêeêZß ù\C[òfêö Kò«ê Gjò gòlY

_¡Zòùe gòlK I QûZâQûZâú Cbd Kûc KeòaûKê ù_âeYû _ûC ^ [òùfö `kùe

QûZâQûZâúu gòlY `kû`k @]òK \ò^ _~ðý« ùaû]Mcý ùjC ^ [òfûö ùZYê òùR

Keòaû _ûAñ ùicûù^ C›ûjòZ ùjC ^ [òùfö

_eúlûùe Gbkò _âgÜ _Wÿê[òaû C©eKê ùNûhò ù\C[òùfö Kò«ê _eúlY _ûAñ aòKÌ (Kcþ

cìfýe ) Keû~ûA_ûeòa Gjò @ûZàaògßûi _òfûe ùjC ^ [òfûö

Rúa aòmû^ _ûVùe Zêc _ûAñ Kûcùe

_â[c @]ýûd 4\ßòZúd – gßi^ 5PZê[ð- _eúlY 2hÂ- R^^ 2aõgû êKâc aòa©ð^ 2@Ác- gqòe C› 6âc- @ûc _eòùag, @ûùc KY Keòaû\gc- _âûKéZòK iõ_\e iõelY Zêc_ûAñ Kûc

7

\gc ùgâYú

28

20

Gjò icÉ Zêc _ûAñ Kûc (activity) ù_âeYû (motivation) gòlK ù\aû @ûagýKö

@Zò Kcþùe MêeêZß_ìYð 10 Uò activity Keò_ûeòùf _òfûe aòmû^ gòlY VòKþ ùjaö

ùZYê Pd^ Keòaû ùKùZûUò Keòùjaö Zû _ûAñ UúKû (Note) (Work Plan) _âÉêZ

Keòaû CPòZö

K’Y Keòùa, ùKCñ iûcMâú iõMâj Keòùa, Kò_eò Keòùa, Z[ýKê ùfLòaû, aòùgæhY

Keòaû I `kû`k @ûùfûP^û Keòaû Kûc ùgâYúùe ùjaû \eKûeö

ù~ûR^û (planning)

_ìað _âÉêZò (preparation)

iûcMâú ZûfòKû (material)

icd, iÚòZò I ùKøgke @a]ûeYû (Idea & Skill) MY^û, iò¡û« aû `kû`k

fò_òa¡ Keòaûö

_êÉK ajòðbìZ aòhd aû NUYûe `ùUû iõMâj, cûMûRò þ I i´û\_Zâeê PòZâ iõMâj

AZýû\ò _ûAñ C›ûj aé¡ò Kùf _âKÌ (project)e MêYûZàK cû^ aé¡ò ùjaö

cû^ ò¡ðûeY

_âgÜ 8

CùŸgý : Rúa^ a*òaû _ûAñ ùjC[òaû `k_â\ gòlYe cìfýûd^ @ûagýKö

cìfýûdê iûµâZòK _¡Zò iúcòZ _eòieùe gòlû iµKòðZ aòbûMMêWÿòKê cûù_ Gaõ cû^

ò¡ðûeY Kùeö C©c cìfýûd^ I _eúlû _¡ZòKê Kû~ðýKûeú KeûA _ûeòùf gòlû[ðúuê

iêaò]û _â\û^ Keòùjaö gòlû _¡ZòKê aògßÉeúd cZ_â\û^ Keòùjaö Gjû jó cû^

ò¡ðûeYe _âKéZ CùŸgýö

_¡Zò : - aûe´ûe ùQûU aWÿ _eúlû (Tests & Examination)òe«e cìfýûd I eòù_ûUð _â\û^ (C.C.E.)

iõùgû]^cìkK _\ùl_ (Feed back)

21

Méj Kcð

_âgÜ 9

Méj Kû~ðý ù\aû ùaùk gòlK:

ù~Cñ @]ýûd ùgâYúùe @ûùfûP^û ùjfû Zûjûe Méj Kcð _ûAñ \ò@û~òa I _ea©ðú

@ûùfûP^û icdùe ùi _âÉêZ ùjûA @ûiòaö

GKû[eùK ajêZ assignment ù\aû ^ûjóö

QêUò [òùf _âKÌ Kû~ðý _ûAñ Kò_eò _âÉêZ ùjùa ùi[ô_ûAñ òùŸðgûakú ù\aû @ûagýKö

Méj Kû~ðý iõ_ì‰ð _ùe ùèûAaû ZûeòL ù\÷^¦ò^ú LûZûùe CùfäL Keòùaö

Méj Kû~ðý Z\ûeL Keòaû _ûAñ gòlK C\ýc Keòùaö Zû ijòZ iKeûcôK c«aý

(positive) ù\aû ij _ê^ü Keòaû I VòKþVûKþ _ûAñ cZûcZ ù\aû CPòZö

_êÉK ajòðbìZ aÉê òÂ _âgÜe C©e Keòaû _ûAñ Kjòùaö

gòlY Kû~ðý I _âKÌKê i`k Keòaû I Méj Kcðùe iõMâj Keòaû _ûAñ iìP^û ù\ùf

ajêZ ijûdZû còkòaö

gòlû[ðúcûù^ _âiõM bò�òK ùKùZûUò _âgÜ Keòaû _ûAñ ùKøgk gòLòùaö

22

@¤ûd – R^^(_âiw:- _eûMY I icûd^)

\òai - \ßòZúd icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - _â[c

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ _âiõM aòùgæhY Keòaû ùKøgk jûif Keòùa R^ê _âKûe ùb\ RûYòùa @ûaéZaúRú Cnò\e R^^ûõgMêWÿòKe MV^ iµKðùe ]ûeYû _ûAùa _eûM iõMce ùa÷gòÁý aòhd RûYòùa `kòKû I Mbðûgde MV^ iµKðùe RûYòùa icûd^ aòhdùe @aMZ ùjùa icûd^ _ea©ðú aé¡ò aòhdùe @]òK Z[ý _ûAùa

_âYûkú @ûùfûPý _âgÜ@õgMâjYKûeúcûûê ùKùZûUò \kùe bûM Keò\gc ùgâYú aòmû^ ajòe (69-71) _éÂûeaòùgæhY KeòaûKê Kêjû~òaö

_âgÜ 2 _ûAñ _âùZýK \kKê ùMûUòG ùMûUòGCbdfòwú `êf ù\A ùi[òùe [òaû @õgMêWÿòKêPòjÜò ZûfòKû KeòaûKê Kêjû~òaö \kMZC_iÚû_^û _ùe _âgÜ 2 _Peû~òaö

C_iÚû_^û

@ûùfûP^û

iõùl_Y_âgÜ 3 – ùLûfû @ûùfûP^û (GK fòwú ICbdfòwú `êf \ò@û~òaö)

1. _âiõM aòùgæhYeê @ûùc ùKCñiaê iìP^û _ûAfê?

2. `êfùe [òaû aòbò Ü @õgMêWÿòKKY?

3. `êfe R^^ûõgMêWÿòK KY KY?

4. _eûM iõMc KY I Gjû Kò_eò

23


_ââgÜ 4 : ùLûfû @ûùfûP^û

_âgÜ 5 : ùLûfû @ûùfûP^û

_âgÜ 6 : PòZâe ijûdZû ù^ùa

_âgÜ 7 : Mbðûgde a¡òðZ eì_e PòZâ _âùZýK\k ùÂ @ûùfûP^û Keòùaö

@ûùfûP^û – iõùl_Y


_âgÜ 9 _ûAñ ùKùZûUò Z[ý \ò@û~òaö

_âgÜ 10 _ûAñ `êfe _eûM ùeYê ij @YêaúlY~ª \ò@û~òaö

_âgÜ 11 _ûAñ ùeLûPòZâ i¹òkòZ Z[ý \ò@û~òaö

_âgÜ 12 – ùLûfû @ûùfûP^û


_âgÜ 14 _ûAñ _âùZýK \kKê ùMûUòG ùMûUòG^Wÿò@û ù\A ùi[òùe KY @Qò ù\LòaûKêKêjû~òaö

_âgÜ 15 _ûAñ ùLûfû @ûùfûP^û

_âgÜ 16 _ûAñ KòQò MRû cêM \ò@û~òaö

jêG?5. _eûc iõMc ùKùZ _âKûeû ?

6. iû]ûeYZü `kòKû I Mbðûgd@ûKûe Kò_eò [ûG?

7. Mbðûgde a¡òðZ eì_e Kò KòaòùghZß flý KeêQ?

8. @ûaéZaúRú Cnò\e icûd^KY?

9. icûdê ùa÷gòÁMêWÿòK KY?

10. _êõ~êMàKe MV^ Kò_eò [ûG?

11. icûd^ _âKâòdûUò Kò_eò iµû\òZjêG?

12. \ßò-icûd^ Kjòaûe ~[û[ðZûKY?

13. bïY Kò_eò iéÁò jêG?

14. bïYù_ûh béYVûeê Kò_eò bò Ü?

15. Mbðûgd I bïYûgde baòhýZK’Y?

16. @uêùeû\þMc KûjûKê Kêjû~ûG?

24

@ûagýK C_KeY :

_âiõM aòùgæhY iûeYú `Ÿð, @ûaéZaúRú `êf, (GK fòwú KLúeê `êf I Cbd fòwú `êfc¦ûe `êf), `kòKû I Mbðûgde PòZâ, Mbðûgde a¡òðZ PòZâ, icûd^ _ûAñ ùeLûPòZâ,_eûM ùeYê I @YêaúlY ~ª aû Hand lense aû magnifying glass, ^Wÿò@û, ùaäWþ,Mäòùieò þö

iû]^ Kcðúu _ûAñ iìP^û_âgÜ1. _âiw aòùgæhYeê _eûc iõMc I `êfe \ßòicûd^ i´§ùe @ù^K Z[ý RûYòaû

@ûagýK ùaûfò aêSòfêö2. `êfùe [òaû \êAUò cêLý @õg

K) ijûdK cŠk (Accessory whorl)~[û:- aéZò, \kcŠk

L) R^^ cŠk (ùKge, `kòKû)3. `êfe R^^ @õgMêWÿòK ùjfû : K) `êùKge PKâ(Androecium) (L) `kòKû

PKâ(Gynoecium)4. `êfùe [òaû _eûM ùeYê aòbò Ü cû]ýcùe @ûiò `êfe Mbðgúhðùe _Wÿòaû _âKâòdûKê

_eûMY Kêjû~ûGö5. _eûc iõMc \êA _âKûe (K) Ê_eûMY (L) _e _eûMYö6. iû]ûeYZü Mbðûgd, Mbð\Š I MbðgúhðKê ùÂê `kòKû MVòZö Wò´Kûdû (nucellus)

I @ûQû\ (integuments)Kê ùÂ Mbûðgd MVòZö7. Mbðûgde a¡òðZ eì_ùe Wò´Kûdû, @ûz\, aúRe§â, bïYûgd I Wò´ùKûh [ûGö8. _êõ~êMàK I Èú~êMàKe còk^Kê icûd^ Kêjû~ûGö9. icûdê ùa÷gòÁý ùjfû (K) ~êMàR (2n)e MV^ (L) bïYûù_ûhe (3n)e MV^10. _êõ~êMàK \ßò@ûaeY aògòÁ; ùi[òùe @wúd ùKûh I R^^ ùKûh [ûGö11. _eûM ^kú @uêeòZ ùjfû _ùe bïYûgd bòZùe _âùagKùe Gaõ icûd^ Kùeö12. \ßòicûd^ Kjòùf ~êMàR (n+n) I béYù_ûhe iéÁò (n+2n )13. ~êMàR aûe´ûe aòbûRòZ jêGö14. bïYù_ûh, bïYKê Lû\ý ù~ûMûGö15. Mbðûgdeê - `k Gaõ bïYûgdeê – cõRò iéÁò jêGö16. cõRòùe iê¯ bâíYe RûMâZ ùjaûKê @uêùeû\þMc Kêjû~ûGö

25

KVò^ _âiw aòùgæhY iûeYúaòhd : Rúa aòmû^ _âiõM – R^^

cêLý]ûeYû

C_]ûeYû _âZýûgòZ `kû`k ajòùe ùKCñC\ûjeY,

PòZâ I _eúlû\ò@û~ûAQò

@býûi Kû~ðý iaê]ûeYû C_ùe

_~ðýùaiòZ ùjûAQò Kò?(_âgòlû[ðúu_ûAñ)

_ûVùe [òaû@aêSû @õg

@ûC KY\ò@û~ûA_ûùe?(_âgòlû[ðúu_ûAñ)

i_êÃKCnò\efòwúdR^^

_eûMY`kòKû IMbðûgdicûd^ Iicûd^_ea�ðúaé¡ò

@ûaéZaúRú Cnò\e `êfe R^û^ûõgMêWÿòKRûYòùaö

fòw ùb\ @ êiûùe `êf \êA _âKûee ùaûfòaêSòùaö

_eûMY iµKðùe ]ûeYû _ûAùaöÊ_eûMY I _e_eûMY c]ýùe _û[ðKý

\gðûAùaö`kòKûe @ûKûe I MV^ aêSûAùaöMbðûgde aòbò Ü @õgMêWÿòK aýûLýû Keòùaöicûd^ KY aêSòùaöbâìYe C_ô©ò iµKðùe Z[ý _â\û^ Keòùaöicûd^ _ea©ðú aé¡ò a‰ð^û Keòùaö

MbðûgdePòZâ IMbðgúhðùe_eûM ùeYêe@uêeY

-_eûMY I_e _eûMY- MbðûgdeMV^- \ßòicûd^- bâìYù_ûheiéÁò

26

Z[ý `Ÿð1. _âR^^ Reò@ûùe GK ùKûhú ùg÷aûkVûeê @ûe¸ Keò aéjZþ ^úk Zòcò _~ðý« icÉ

Rúa aõg aòÉûe Keò[û«òö

2. aõg aé¡ò cêLýZü \êAUò C_ûdùe ùjûA[ûGö ùKùZK ùlZâùe @wúd R^^ \ßûeû c¤

aõg aòÉûe ùjûA[ûGö

3. ùKùZK òcÜ ùgâYúe Rúa ~[û: aúRûYê, ùg÷aûk, @û\ò _âûYú, KaK, Æ¬ I jûAWâû

RûZòe Rúaùe cêLýZ @wúd R^^ I @fòwú R^^ ù\Lû~ûGö

4. @wúd aû @fòwú R^^ \ßûeû cûZé_òXÿòe icÉ MêY @_ZýVûùe aRûd eùjö

5. fòwúd R^^ùe Cbd _òZûcûZûu MêY ij KòQò ìZ^ MêY @_ZýVûùe _âKûg _ûGö

6. icÉ C ÜZ Rúa fòwúd R^^ \ßûeû òR RûZòe òeazò^Zû aRûd eL«òö

7. i_êÃK Cnò\ùe fòwúd R^^ \ßûeû iû]ûeYZü aõg aòÉûe jêGö ùKùZK i_êÃK

@wúd R^^ Keò_ûe«òö

8. @ûaéZaúRú Cnò\ùe [òaû `êfe ijûdKcŠk (aéZò I \k) I R^^ cŠk (`kòKû I

ùKge) [ûGö

9. i_ê¿K Cnò\ùe RûdK ùKûhMêWÿòK ~êMàKR^^ _âKâòdû (microsporogenesis) ùe

~êMàK MV^ Keò icûd^ \ßûeû ~êMàR iéÁò Ke«òö

10. ùKak ùKge aû `kòKû [òaû `êfKê GKfòwú `êf Kêjû~ûGö Cbd ùKge I `kòKû

[òaû `êfKê / Cbdfòwú `êf Kêjû~ûGö

11. ùMûUòG `êfùe [òaû _eûM ùeYê ùijò `êfe aû @^ý GK `êfe Mbðgúhðùe

iÚû^û«eY _âKâòdûKê _eûMY Kêjû~ûGö

12. ùMûUòG `êfe _eûM ùeYê ùijò `êfe Kò´û ùijò MQe @^ýGK `êf ij _eûMYKêÊ_eûMY Kêjû~ûGö

27

13. ùMûUòG `êfe _eûM ùeYê ùijò RûZòe Kò´û ùijò bkò RûZòe @^ý GK MQe `êf ij_eûMYKê _e_eûMY Kêjû~ûGö

14. Ê_eûMY \ßûeû icûd^ I @_Zý iéÁò iað\û i¸a jêGö _eûM ùeYêe MêYiÚû^û«eY icdùe ^Á ùjûA^[ûGö @_Zýcûûe gê¡Zû elû ùjûA[ûGö

15. _e _eûMY òcù« aûjKe @ûagýKZû [ûGö Gaõ iÚû^û«eY icdùe @ù^K_eûM ùeYê ^Á ùjûA[ûGö Kò«ê Cnò\MêWÿòK iêiÚ iak Gaõ _âZòùeû] gqò gqò iõ_ ÜùjûA[û@û«òö _e _eûMeYeêê iéÁò Cnò\ @]ôK C_ù~ûR^lcö

16. Cnò\e Èú R^û^ûwKê `kòKû Kêjû~ûGö `kòKûe Zòù^ûUò @õg [ûGö Mbðgúhð,(stigma) Mbð\Š (style) I Mbðûgd aû Wò´ûgd (ovary) ö

17. Mbðûgdùe Wò´Kûdû (ovary) cêLýZü bâìYûgdKê ùÂ MVòZ ùjûA[ûGö Wò´ùKûh,ijûdK ùKûh I Zòù^ûUò _âZòcêLú ùKûhòKû \ßeû bïYûgd MVòZö

18. bâìYûgdùe @MâbûM @zû\ (integment) \ßûeû iéÁò ùjûA[ûGö

19. _eûMùeYê icRûZòe `kòKû gúhðKê iÚû^û«eòZ ùjûA Zûjûe GK @Vûkò@û _\û[ùðefûLò [û@û«ò ö_ùe _eûùeYê `ûUò _eûM ^kú Zò@ûeò Kùeö Gjò ^kú Mbð\Š c]ýù\A bïYûgd @ûWÿKê aùXÿö

20. _eûM ^kúùe ùMûUòG @wúd ùKûh I @ûeUò R^^ùKûh [ûGö R^^ùKûh _ê ðaûeaòbûRòZ ùjûA \êAUò _êõ ~êMàK (^ýÁò) iéÁò Kùeö

21. ùMûUòG _êõ ~êMàK Wò´ ùKûh ij cògò ~êMàR MV^ Kfû ùaùk @^ýUò \ßòZúdK ^ýÁòij cògò bïYù_ûh iéÁò Kùeö

22. ~êMàRe MêYiìZâ iõLýû \ßòMêYòZ (2) ùjfû ùaùk bïY ù_ûhùe ZâòMêYòZ (3)ùjûA[ûGö

23. \êAUò ~êMàK \êA [e icûd^ Keòaû ù~ûMêñ i_êÃK Cnò\ùe \ßòicûd^ Kêjû~ûGö

24. icûd^ _ea©ðú aé¡ò ù~ûMêñ ~êMàR aòbûRòZ ùjûA GK bïY iéÁò Kùeö

25. Wò´ûgd aé¡ò _ûA `k iéÁò Kfû ùaùk bâìY cõRòùe _eòYZ jêGö

28

]ûeYûe iÚòZò PòZâ

`kòKûPKâ `êùKge PKâ

GKfòwú

aéZò \kcŠk Cbd fòwú

`êfe _âKûe ùb\

`êfe aòbò Ü @õg

Ê_eûMYi_êÃK Cnò\e fòwúd R^^ _eûMY

_e_eûMY

\ßòicûd^

icûd^Zâòiõù~ûR^

Mbðûgd `k

icûd^ _ea©ðú aé¡òbâëY cõRò

29

(`êfe aòbò Ü @õg)

(`kòKûPKâKê_eûMùeYêe iÚû^û«eY )

)

(`kòKûgúhðùe _eûMùeYê fûLô~òaû)

(\ò\kcŠk aû _ûLêWû\ßûeûKúU_Zw I

^ý_eûMaûjKKê @ûKhòðZùe)

( Wò´ûùKûh ijòZ bïYûgd)

(_eûMù_Uúùe _eûMiéÁò)

( êfKXÿKê iêelû aé�ò ù\A[ûG)

(`êfe @ êù\÷Nýð ùQ\^)

30

(`êfe @ êù\÷Nýð ùQ\^)

( _eûMù_Uú)

( _eûM\Š)

( _ûLêWû)

( KéZò)

( bâìYûgd)

( `kòKû \Š)

( `kúKûgúhð)

31

bïYûgd (Embryo Sac)e aòbò Ü @õg

_âZòcìL ùKûhòKû

cêLýùKûh

ùceê ^ýÁò

Wò´ûYê

Wò´ùKûhe ei]û^ú

ijûdK ùKûh

32

33

Rúa aòmû^gòlY Kû~ðý _âÉêZò I C_iÚû_^ûe ùKøgk

\òai - \ßòZúd icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - \ßòZúd

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ RûZúd _ûVýKâc @û]ûeùe aòmû^ gòlYe CùŸgý aòhdùe@aMZ ùjùa

gòlû[ðú mû^MV^ _ûAñ aòmû^ gòlYe ùKøgkMêWÿòKê @ûd© Keòùaö gòlû[ðú ùK¦âòK _¡Zòùe _eûMY I icûd^ iµKòðZ gòlY Kû~ðý _âÉêZò

Keòaûe ùKøgk jûif Keòùaö

_âYûkú @ûùfûPý aòhd

@õgMâjYKûeúcûûê U @ûKûeùeaiû~òaö _âgÜ 1 e ùLûfû @ûùfûP^ûùjaö

_âgÜ -2 _ûAñ \kMV^ Keû~òaö _âZò \kKêRûZúd _ûVýKâc @û]ûe -2005 I aòmû^gòlY iµKòðZ iìP^û `Ÿð \ò@û~òaö _Xÿòiûeòaû _ùe _âgÜ -2e ùLûfû @ûùfûP^ûùjaö

Gjû _ùe iû]^ Kcðú aòmû^gòlYe GK gòlY Kû~ðýC_iÚû_^ Keòùaö (iìP^û `Ÿð)

C_iÚû_^ùe _âgÜ (3) eê (7)_~ðý« _âgÜe @ûùfûP^û ùjaö

1. aòmû^ cû]ýcòK Éeùe _Xÿû~òaûeCùŸgý KY?

2. cû]ýcòR Éeùe aòmû^ _ûVýKâcùeRûZúd _ûVýKâc @û]ûe-2005ùeKY Kêjû~ûAQò?

3. ùKCñ iaê ùiû_û^ ù\A @ûùcKû~ðýUòKê Kùf?

4. Gjò Kû~ðýeê gòlû[ðú KY gòLòùa?

5. _òfûcûû mû^ MV^ _ûAñ G[òùeùKCñ iaê iêù~ûM @Qò I Kò_eò?

6. @ûC ùKCñ C_ûdùe c]ý _òfûUVòemû^ MV^ ùjûA_ûeòa?

7. Gjò Kû~ðý ùKCñ iaê cûMð\gðú ^úZòeaýajûe ùjûAQò I Kò_eò?

8. Gjò @]òùagê @ûùfûP^ûeê @ûùcKY gòLòùf?

34


_âgÜ-1 _ûAñ aòmû^ gòlYe CùŸgý_âKéZòKê PòjÜòaû_âKéZòe Xû*û I òdcòZZûKê flý Keòaûö@ êcû^ Keòaû@ êcû òK iò¡û« _âÉêZ Keòaû_eúlY cû]ýcùe iZýûiZý ò‰ðd Keòaû@§ aògßûi, bû«]ûeYûKê \ìe Keòaû~êqò iõMZ Pò«û]ûeûe aòKûg Keòaû

_âgÜ-2 _ûAñ RûZúd _ûVýKâc iµKòðZ iìP^û `Ÿð ù\A C©e @û\ûd Keòùaö_âgÜ -3 - _òfû òùR Keò gòLòaû _ûAñ iêù~ûM @Qòö

aòùgæhY Keò mû^ @ûjeY KeòaûcùWÿf _âÉêZ Keòaû _ûAñ iêù~ûM\kMZ Kû~ðý cû]ýcùe ij_ûVúVûeê gòLòaû _ûAñ iêù~ûM_âgÜ _Pûeòaû

_âgÜ-4 mû^ MV^ùe ùKøgkMêWÿòK ùjfû :_òfûu \ßûeû _âgÜ _Peû~òagòlKu \ßûeû _Peû~òa\k c]ýùe @ûùfûP^ûaòbò Ü iûcMâú aýajûegòlY Kû~ðý (_~ðýùalY, _eúlY, @ûùfûP^û AZýû\ò)aòùgæhYûZàK Pò«^ Keòaicû^Zû ùLûRòaûKû~ðý I KûeY ùLûRòaû@ êcû^ Keòaû¬û^ùe \ß¦ß \ìe Keòaû

_âgÜ-7 – cûM\gðú ^úZòe mû^Kê aûjûe \ê ò@û ijòZ ù~ûWÿòaû, _ûV aûjûeKê ~òaû, cêqC©ecìkK _âgÜ _Pûeòaû, cìfýûd^ gòlY _âKâòdûe @õg AZýû\ò ùKøgkKê aýajûeKeû~ûAQòö

35

@¤ûd: gßi^_âiw: c^êhýe gßûiKâòdû

\òai - \ßòZúd icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - ZéZúd

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ c êhýe gßûiZªe aòbò Ü @õgMêWÿòKê Kâcû êiûùe PòjÜûAùaö @õgMâjYKûeúcûù^ iõaûZ^, Mýûi aò òcd I Mýûi _eòaj^ cû]ýcùe

c êhýùe gßûiKâòdûe ]ûeYû 5-E cùWfùe aêSûA_ûeòùaö gßi^ iõ_KòðZ ùeûM i´§ùe RûYòùaö

_âYûkú @ûùfûPý ]ûeYû

_âgÜ 1 _ûAñ

Cqò MêWÿòK _ûAñ (iû]^ Kcðúu iìP^û `Ÿðù\L«ê)ö _âùZýK \kKê 1Uò Kò´û 2Uò ùfLûGñZ[ý/ Cqò \ò@û~òaö bêf CqòMêWÿòKe KûeY@ûùfûP^û Keòùaö ùKjò cZûcZ ^ ù\ùf,iû]^ Kcðú @ûùfûP^û cû]ýcùe @ûùMAù^ùaö (CqòMêWÿòK _ìað _VòZ ]ûeYû C_ùe_~ðýùaiòZ ùjaû aûQ^úd)ö

_âgÜ 2 _ûAñ

PûUð / ù_âûùRKÖe / cùWfùe gßûiZªe aòbò Ü@õgKê PòjÜòaû _ìaðeê _ûKZª, ùeP^ Zª,gßûiZª, iÜûdê Zª, AZýû\òe @õMMêWÿòKe PòZâKûUò @fMû Keò ù`<ò aòbò Ü \kùe KòQò KòQòPòZâ \ò@û~òaö ùicûù^ gßûiZªe @wMêWÿòKPòjÜòùaö Kâcû ßdùe iRûAaû _ûAñPûUð/ù_âûùRKÖe / cùWÿf ù\Lò iRûAùaöGjû \ßûeû _âùZýK @õge ^ûcMêWÿòK RûYòùaö

1. CqòUò VòKþ ^û bêf?

~\ò bêf – KûjóKò?

2. c êhý gßûiZªe [ôaû aòbò Ü@õgMêWòK Kâcû ßdùe CùfäLKeö

36

_âYûkú @ûùfûPý ]ûeYû_âgÜ 3 _ûAñ1. iû]^Kcðú aòbò Ü \ke @õgMâjYKûeúcûûê òR òR

QûZòùe jûZ eLô ògßûi _âgßûi ùâû _ûAñ Kjòùa GaõGjò aûdê geúe c¤ùe ùKCñ iÚû^Kê ~ûCQò _âgÜ cû¤cùe¤ûùfûP^û Keòùaö

_âùZýK \kùe alMjße c]ýùe [òaû `êiþ`êiþe PòZâ ù\AGjûe @aiÚòZò aòhdùe \kMZ @ûùfûP^û KeûA C©eùfLòùaö_âgÜ 4 _ûAñGK _äûÁòK Waû, ùafê þ, I Y @ûKéZò _ûA_þ \ßûeû GKcùWÿf _âÉêZ Keò al Mjßee MV^, `êiþ`êiþe @aiÚòZò,Áe^cþ, ùceê\Š, c]ýQ\û AZýû\òe @aiÚòZò i´§ùe@ûùfûP^û KeûAùaGaõ c êhýe gÝûiZªùe PûUð ù\LûAGjûe aòbò Ü @õg ij cùWfþe @õgKê iõ_KòðZ KeûAùa\kMZ @ûùfûP^û C_iÚû_^û iõùl_Y_âgÜ 5 I 6 _ûAñcùWÿfUòe aýajûe _âZò \k Keòùaö _âgßûi _ûAñ I ( ògßûi_ûAñ: ùKCñ Kû~ðý Kùf ùfLòùa I ùKCñ _eòa©ð^ ùjfûù\Lò ùfLòùaö òcÜ iûeòYúUò _ìeY Keò iò¡û« ùfLòùaöKû~ðý gò[òk^

(@w)iùuûP^(@w)

alMjßee@ûdZ^

`êiþ`êiþc]ýiÚaûdêPû_

aûdêe_âùag/_âiÚû^

_âgßûiògßûi

_âgÜ 7 _ûAñ`êiþ`êiþùe aòieYe _eúlY iìPûAaû _ûAñ KkûK^ûe GK@ûa¡ aûKè c]ýùe Rk«û ]ì_KûVò eLòùf, ]ì@ûñ K^ûeaûjûeKê @ûiòaû _¡Zò ù\LûA_ûeòùaö GjûKê iû¦âZûe_û[ðKý @û]ûeùe @ûùfûP^û Keû~òaöK^ûaûKèe aûjûùe (Gjûe òcÜbûMùe) ]ì_KûVòe ]ì@ûñeLòùf, Gjû K^û aûKè c]ýKê ~òaö Gjû \ßûeû CO2 I O2

Mýûi aò òcd ]ûeYû ù\Aùjaö

3. (a) aûjûee aûdêgeúe c¤Kê ~ûAùKCñVûùe _j�ò[ûG?

(b) geúe c¤ùe`êiþ`êiþ ùKCñVûùe@aiÚòZ?

4. _âgßûi _ûAñ alMjßec]ýùe Kò Kò _eòa©ð^jêG?

5. ògßûi _ûAñ alMjßec]ýùe Kò Kò _eòa©ð^jêG?

(cùWfþUòKê aýajûe Keò)

6. `êiþ`êiþeê O2 MýûieqRûfKKê I eqRûfKeê CO2 Mýûi`êiþ`êiþKê Kò_eò @ûùi?

37


_âgÜ 10 _ûAñ

C\ûjeY Êeì_ @ûagýKúd C_KeY ù~ûMûA@õgMâjYKûeúcûûê GK _âKÌ\ò@û~ûA_ûùe: _fò[ò þ Reò, ùafê þ,bûfaUêýaþ I _äûÁòKþ _ûA_þ ùÂ GK `êiþ`êiþcùWÿf Keû~òaö GjûKê GK WâAõ iòUþ C_ùe@Vûùe ù~ûWÿòaûö

7. Eqùe @cæRû^ Kò_eò _âaûjòZ jêG?

8. ùKûh Éeùe Mýûi aò òcd Kò_eòùjûA[ûG?

9. @ûC ùKCñ ùKCñ aòKÌ iûcMâú aýajûeKeò c êhý gÝûiZªe MV^ _ûAñ GK_âKÌ _âÉêZ Keû~ûA_ûeòaö

38

Z[ý `Ÿð

(iû]^ Kcðúu _ûAñ)

1. Cqò (VòKþ aû bêfþùe _âKûg Ke)

o cûQ Mûfò \ßûeû gßûiKâòdû Kùeö

o gßi^ _âKâòdûùe CO2 I H2O e iõù~ûM NùUö

o MäûAùKûfòiòiþùe MäëùKûRþ _ûAeêùbUþùe _eòYZ jêGö

o aûdê C_Rúaú gßi^ùe O2 Mýûi @ûagýKö

o ù_gú ùKûhùe iêeûiûe KòYß^ NUò[ûGö

o AÁ C_iÚòZòùe iêeûiûe KòYß^ ùjûA[ûGö

o fûKÖòKþ @cæ KòYß^ ù~ûMêñ cûõiù_gú aûKêfû aû Kâûµ jêGö

o iûAUâòKþ @cæ PKâKê ùKfþbò þ PKâ Kêjû~ûGö

o aûdê@_Rúaú gßi^ùe @]òK I aûdêC_Rúaú gßi^ùe Kcþ gqò aûjûùeö

o Cnò\ gßi^ùe ùÁûcûUû iûjû~ý Kùeö

o gúZgê ò icdùe ùaw Pcð \ßûeû gßûiKâòdû Kùeö

o gßi^ùe C_ô Ü gqò ATP MV^ùe aýajéZ jêGö

o Mâi^úe _Q Kû Úùe GK ù~ûWÿû U þiòfþ ejòQòö

o alMjße c]ýùe 4Uò `êiþ`êiþ [ûGö

2. Kâcû ßdùe iRûAaû

^ûiû e§â ^ûiû_[ Mâi^ú gßûi^kú `êiþ`êiþ

3. (a) QûZò bòZe _~ðý«ö

(b) lMjße c]ýùe 2Uò `êiþ`êiþ [ûGö ùMûUòG \lòY I @^ýUò aûc `êiþ`êiþö GMêWÿòKÆ¬ _eò êcö

39

4. cùWfþùe aýajûe Keû~ûA[ôaû ^òùcÜûq @õgMêWòK c^êhý gßûiZªe ùKCñ

@õg ij iõ_KðòZ Keû~ûA@Qò?

(i) ùafê^þ -------------------

(ii) _äûÁòKþ ^kú -----------------

(iii) ùaûZf -----------------

(iv) ieê _æûÁòKþ ^kú -------------------

(v) KUû~ûA[ôaû ùafêê _e\û -------------

_âgÜ ^õ 4 e C�e

(i) ùafê^þ :- `êiþ`êiþ

(ii) _äûÁòKþ ^kú :- gßûi^kú

(iii) ùaûZf :- alMjße

(iv) ieê _æûÁòKþ ^kú :- gßûi^kúKû

(v) KUû~ûA[ôaû ùafêê _e\û :- c¤z\û

40

5. _âgÜ 5 _ûAñ \gc ùgâYúe ajòUò _ûLùe ejò[òaû Reêeúö _éÂû 19e 2.7.2 I _éÂû

20 e 2.7.3 \ßd ~[ûKâùc _âgÜ 5 I _âgÜ 6e iõùl_Yùe Kêjû~ûA_ûùeö

iû¦âZûe ZûeZcý ù~ûMêñ aòieY _âKâòdû NùUö `kùe Mýûi aò òdc ùjûA[ûGö

6. jòùcûùMäûaò þ @cæRû^ MâjY Keò @KèòjòùcûùMæûaò þùe _eòYZ ùjûA eq iûjû~ýùe

aj^ Kùeö

7. aòieY _âKâòdûùe ùjûA[ûG

_âgÜ 8 I 9 _ûAñ

ùMûUòG aòKeùe KòQò Rk ùÂ ùi[ôùe GK/ \êA aê¦û KMNO4 Rk

c¤ùecògòaû ù\Lû~òaö Gjû \ßûeû aòieY _âKâòdûKê aêSûA_ûeòaö

Star pact:

- _êeêhKu Vûeê ^ûeúcûûe gßûiKâòdû jûe Kcþö KûeY iû]ûeYZü _êeêhu

`êiþ`êiþe @ûdZ^ ^ûeúcûûe `êiþ`êiþ Vûeê @ù_lûKéZ bûaùe @]ôK

- aògâûc icdùe / ùgûA[òaû ùaùk gßûiKâòdûe jûe @]òKö

- `êiþ`êiþ KKðU ùeûM _êeêhcûû @ù_lû cjòkûcûû òKUùe @]òK ù\LòaûKê

còùkö

- aûdêcŠk I ùKûh c]ýùe ùjC[òaû Mýûi aò òcdKê gßûiKâòdû Kêjû~ûGö

- c]ýQ\ûe gú[òk^ I iùuûP^ _ûAñ iÜûdêe iò^û_iþVûùe GiòUòfþ ùKûfò þ @Yê

I GiòUòfþ ùKûfò þ AÁùeRþ c]ýùe _ûeÆeòK Kâòdû \ûdúö

41

[Fig. 01]

42

[Fig 02]

Model for Explanation

43

[Fig 03] (alMßje c¤ùe êiþ êiþ)

(_âgßûi) [Fig 04] (^ògßûi)

44

[Fig 06] (c¤z\û _ûAñ iéÁ iÜûdaòK @ûùaM)

45

]ûeYû iÚòZò PòZâ

gßi^

Cnò\ùe gßi^

_âûYúùe gßi^

cYòhe gßûiZª

`êiþ`êiþ ^ûiûe§â ^ûiû_[ Mâi^ú gßûi^kú

gßûi Kâòdû

iõaûZ^ Mýûi aò òcd Mýûi _eòaj^

_âgßûi ògßûi

46

gòlY Kû~ðý(_âÉêZò I C_iÚû_ê ùKøgk)

(iû]^ Kcðúu \ßûeû @ûùfûP^û)\òai - \ßòZúd icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - PZê[ð

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ gòlY Kû~ðý _âÉêZò ùg÷kú iù¦j ùcûP^ Reò@ûùe aêSûAùaö ]ûeYûe _ê^Kðk^ _ûAñ @ûagýKúd cùWÿf, _âgÜ KûWð AZýû\ò _âÉêZò ùg÷kú

RûYòùaö_âYûkú @ûùfûPý aòhd

_âgÜ 1

aòbò Ü iù¦je iéÁòKeY òcù« _âgòlK _âÉêZejòùaö

_âgÜ 2 I 3

\kMZ @ûùfûP^û, C_iÚû_^û I iõùl_YReò@ûùe Z[ý _â\û^ Keû~òaö

_âgÜ 4

]ûeYû _â\û^ òcù« ùKùZK @ûagýKúdiìPK _âgÜKûWð ZZþlYûZþ Zò@ûeò Keòù\LûAùaö

_âgÜ 5, 6 I 7

\kMZ @ûùfûP^û

C_iÚû_^û

iò¡û«

_âgÜ-1 : ]ûeYû iµKòðZ KòQò iù¦jajò c]ýiÚ @õgeê KòQò @Qò Kò? (5-EKê@û]ûe Keò)

_âgÜ 2 : Gjò ]ûeYû _â\û^ icdùe KòKò @iêaò]û I iêaò]ûcû^ ùjaö

_âgÜ 3 : @iêaò]ûMêWÿòK \ìe Keòaû _ûAñK’Y K’Y Keò_ûeòaû?

_âgÜ 4 : gòlY Kû~ðý _ûAñ @ûagýKúd_âgÜKûWð Kò_eò Keòaû?

_âgÜ 5 : gòlY Kû~ðý _ûAñ @ûagýKúdcùWÿfUòG Kò_eò Keòaû?

_âgÜ 6 : aòmû^MûeKê Kò_eò aýajûeKeòaû ?

_âgÜ 7 : e-content e aýajûeùgâYú Méjùe Keò ùja Kò ?

47

iû]^Kcðúu _ûAñ Z[ý `Ÿð_âgÜ 3 : @iêaò]û

K) @]òK icd aýd ùjûA_ûùe

L) gòlY iûcMâúe @ûagýKZû _ìeY ùjûA^_ûùe

M) _âZò \k _ûAñ ùMûUòG ùfLûGñ cùWÿf còkò ^ _ûùe

N) aýd ajêk ùjûA_ûùe

_âgÜ 4

_ìað \ò^ @[aû ùijò \ò^ 2 eê 3Uò _âgÜ _âÉêZ Keò \ò@û~òaö KûWð \ßûeû aû Kkû _Uûùe_âgÜKê \kùe ùfLò ù\aû _ûAñ Kjòùaö Zû _ùe \kMZ @ûùfûP^û KeûAùaö

_âgÜ 5 I 6

gòlK ùKùZK aò^û cìfý Kò´û @Zò ÊÌ cìfýùe cùWÿf, ]ûeYûe _ê^Kðk^ òcù«_âÉêZ Keò_ûeòùaö G[ò_ûAñ _ìaðeê Pò«û Keò _ûLùe C_f² aòbò Ü aÉêKê C_ù~ûM KeòI _òfûu Pò«û]ûeûKê @û]ûe Keò cùWÿf aû (ùQûU _eúlûUòG) Kùf Gjû ùaû]McýùjûA_ûeòaö Gjû ij aòmû^ûMûeùe C_f² aòbò Ü aÉêMêWÿòKê aòbò Ü _eúlûùe cògûAùjaö G[ò_ûAñ aòbò Ü ]ûeYû @ ê~ûdú @ûagýK _eúlû Keòaû _ûAñ icÉC_KeYMêWÿòKê aòbò Ü iÚû^ùe i{ûA aòmû^Mûeùe eLò VòKþ icdùe ùgâYúùeaýajûe Keò_ûeòaûö GK òŸòðÁ iÚû^ùe ùMûUòG ùiUþ eLò CŸòÁ _eúlûe ^ûcUòùfLò eLòùaö

_âgÜ 7

e-contentEê Z[ý Kò´û iòWò cû]ýcùe ùgâYú Méjùe gòlû\û^ ij Kê aýajûeKeû~òaö _òfûcûû C›ûj \ßòMêYòZ ùjaö _òfûcûù^ c^ ù\A ù\Lòaû I aêSòaû _ûAñKòQò _âgÜ eLûMùf \kùe @ûùfûP^û ùjûA iò¡û« aûjûeòaö ù~Cñ _eúlûMêWÿòKaò\ýûkdùe @i¸a, ZûjûKê e-content cû]ýcùe _eû\û aû ]kû Kû Ú C_ùeù\LûA ùjaö

48

@¡ð aòbûR^\òai - ZéZúd icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - _â[c

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ ùKûh aòbûR^ aòùgh Keò @¡ð aòbûR^ ]ûeYûKê ùÂ 5-E Model@û]ûeùe ùgâYú _eòPûk^ûe iìPKMêWÿòK PòjÜU Keòùaö

_âYûkú @ûùfûPý aòhd

_âgÜ 1

_âZò \êA RY gòlû[ðúuê ùMûUòG ùfLûGñ Cqò\ò@û~òaö CqòUò bêf Kò´û VòKþ KûeY ij Kjòùaö

_âgÜ 2

\kMV^ Kfû _ùe _âZò \kKê ùMûUòG ùMûUòG@YêaúlY ~ª ù\A MRû, _ò@ûR KXÿ, _eûM Kò´ûSò�òKû ù\A _âgÜ KûWðùe [òaû _âgÜe C©e ù\aûKêKjòùaö

_âgÜ 3

_âùZýK \kKê eõMú^ iìZû Kò´û Cfþ ù\A@¡ðaòbûR^-1e @\ýûaiÚûeê aòbò ÜC_ûaiÚûMêWÿòKe PòZâ Keû~òaûKê Kêjû~òaö

_âgÜ 4

~êMêK R^^ùe @¡ðaòbûR^ Kò_eò iûjû~ýKùe?

_âgÜ 5

bò Ü bò Ü ùKûhe PòZâ ù\LûA ùi[òùe [òaû MêYiìZâe iõLýû _Peû~òa I iûeYú _ìeY Keòùaö

_âgÜ-1 : CqòUò VòKþ ^û bêfþö

~\ò VòKþ – KûjóKò?

~\ò bêfþ – KûjóKò?

_âgÜ 2 : _âgÜ KûWðùe [òaû _âgÜ

ùKCñ ùKûh ùiûcúd I ùKCñùKûh RûdK @ùU?

ùKCñ ùKûhùe @¡ðaòbûR^ù\LêQê?

@¡ðaòbûRê ùKCñ @aiÚûù\LêQê?

_âgÜ 3 : WâAñ iòUþ, Cf/iêZû\ò@û~òa

_âgÜ 4 : ~êMàK R^ê ùeLû PòZâ\ò@û~òaö

_âgÜ 5 : cKû, _ò@ûR, `kcûQò,@Šû, cYòhe ùiûcúd ùKûh IgêKâûYê

49

_âYûkú @ûùfûPý aòhd_âgÜ 6

ic aòbûR^ \ßûeû \êAUò @_Zý ùKûh iéÁò ùjfûùaùk @¡ð aòbûR^ùe ùKùZûUò @_Zý ùKûh IKûjóKò jêG?

_âgÜ 7

ùMûUòG a¡òðZ MêYiìZâe PòZâ ù\A ùi[òùe [òaûaòùghZßMêWÿòK _Peû~òaö

_âgÜ 8

_ûeû«eY KY I Gjû Kò_eò NùU?

_âgÜ 9

_âûYú I Cnò\ ùKûhe ZKêðZ«ê Kò_eò iéÁò jêG?

_âgÜ 10

_âûYú I Cnò\ ùKûhùe ùKûh RúaKe aòbûR^Kò_eò NùU?

_âgÜ 11

@¡ð aòbûRê aòùghZß MêWÿòK KY I Gjû ùjC ^[òùf KY jê@«û?

_âgÜ 12

@¡ð aòbûR^ I ic aòbûR^ c]ýùe aòùgh_û[ðKý KY?

_âgÜ 6

\kMZ @ûùfûP^û

C_iÚû_^û

_âgÜ 7

MêYiìZâe a¡òðZ @ûKûe \ò@û~òaö

_âgÜ 8

\kMZ @ûùfûP^û _ùe C_iÚû_^ûKeû~òaö

_âgÜ 9

ùLûfû @ûùfûP^û

_âgÜ 10


_âgÜ 11


_âgÜ 12


50

iìP^û `Ÿð

_âgÜ 1o ùiûcúd ùKûh ~êMàK R^^ùe iûjû~ý Kùeöo @¡ð aòbûR^ ùKûh aé¡ò I ldlZò _ìeY Kùeöo icaòbûR^Kê êý^K aòbûR^ c]ý Kêjû~ûGöo _ûeû«eY Wòù_äûUò þ C_ûaiÚûùe NùUöo ~êMàK R^^ \ßûeû 4Uò gêKâûYê I PûùeûUò Wò´ûYê iéÁò jêGöo ìZ^ RûZòe C_ô�ò _ûAñ @¡ð aòbûRê @ûagýKZû ejòQòö

_âgÜ 2MRû _ò@ûR – ùicúd ùKûh_ò@ûR `êf – RûdK ùKûhSò�òKû gêKâùKûh – RûdK ùKûh

_âgÜ 3òùR òùR PòZâ Keòùaö

_âgÜ 4_âùZýK ~êMàKùe @ù¡ðK MêYiìZâ @ûagýK ùjC[òaûeê, @¡ð aòbûR^\ßûeû \ßòMêYòZMêYiìZâ]ûeú cûZéùKûhMêWÿòK aòbûRòZ ùjûA @ù¡ðK MêYiìZâ]ûeú ~êMàKMêWÿòKê iéÁò Ke«òö

_âgÜ 5bò Ü bò Ü Rúacûûe MêYiìZâ iõLýû

Ophio-glossum 1260 (highest) Chimpanzee 48Rattle snake 184 Potato 48Carp 104 Human 46Shrimp 86-92 Rabbit 44Pigeon 80 Oats 42Turkey 80 Monkey 42Hen 78 Wheat 42Dog 78 Mango 40Bear 74 Cat 48Horse 64 Lion 38Mule 63 Tiger 38Giraffe 62 Yeast 32Cow 60 Rice 24Goat 60 Bean 22Elephant 66 Maize 20Sheep 64 Radish 18Pineapple 50

51

_âgÜ 6

@¡ðaòbûR^ \ßûeû 4Uò _êõ~êMàK C_ô Ü ùjfû ùaùk ùMûUòG Èú~êMàK C_ô^ jêGö

~êMàKMêWÿòK iû]ûeYZü GKMêYòZ MêYiìZâaj^ Ke«ò I 2Uò ~êMàKe icûd^ \ßûeû \ßòMêYòZ

MêYiìZâ]ûeú ~êMàR iéÁò jêGö

_âgÜ 7

MêYiìZâMêWòK ùKûhaòbûR^ icdùe @YêaúlY ~ªùe \éÁò ùMûPe ùjûA[û@û«òö GMêWòKê

ÆÁ bûaùe ù\Lôaû _ûAñ @ûiòùUûKûcðò^ (Acetocarmine) ^ûcK eõRK (Strain)

aýajéZ ùjûA[ûGö _âùZýK MêYiìZâ \êAUò ùKâûcûUòWþ (Chomatid) \ßûeû MVòZö Gjû

ùiù�âûcò@e (Centromere) \ßûeû iõ~êq ùjûA[û@û«òö _âùZýK MêYiìZâe @ûYaòK

iõeP^û WòG þG I jòùÁû þ _éÁòiûe \ßûeû ùjûA[ûGö

_âgÜ 8

_ûeû«eY \ßûeû 2Uò i\ég MêYiìZâ c]ýùe (homologus chromosomes) @õg

aò òcd NUò[ûGö Gjû @¡ð aòbûR^ icdùe @iû\ég ùKâûcûUòWþe @û\û^ _â\û^ \ßûeû

ùjûA[ûGö Gjû _ûKþUò þ (Pachytine) C_ûaiÚûùe ùjûA[ûGö _éÁòiûe~êq ùKûh@wòKû

ù_ûfûe Kýû_þ (Polar cap) eê ùjûA[ûGö

_âgÜ 9

_âûYúùKûhe ZKêðZ«ê centromere eê iéÁò ùjfû ùaùk Cnò\ ùKûhùe micro tubleeê

iéÁò jêGö

52

_âgÜ 10

_âûYú ùKûhe ùKûhRúaK aòbûR^ ùKûh Sòfäú iõùKûP^ (cell-furrow) I Cnò\

ùKûhùe ùKûh_…òKû (cell plate) \ßûeû ùjûA[ûGö

_âgÜ 11

~êMàR iéÁò ùjaû\ßûeû MêYiìZâ iõLýû @ù¡ðK (n) ùjûA[ûG Gaõ ùijò MêYiìZâue icûd^

`kùe _ê ðaûe MêYiìZâ iõLýû \ßòMêYòZ jêG ~ûjû `kùe GK Rúae _òXÿò _ùe _òXÿò

MêYiìZâ iõLýû iÚòe eùjö

_âgÜ 12

icaòbûR^ @¡ðaòbûR^1. ùMûUòG ùKûheê \êAUò ùKûh iéÁò

jêGö1. ùMûUòG ùKûheê PûùeûUò ùKûh jêGö

2. MêYiìZâ iõLýû icû^ eùjö 2. MêYiìZâ iõLýû @ù¡ðK jêGö3. _ûeû«eY jêG ^ûjó 3. _ûeû«eY ùjûA[ûGö

53

iû]^ Kcðúu _ûAñ Z[ý

ùKûh aòbûR^ \êA _âKûeö icaòbûR^ aû iìZâûd^ (cûAùUûiòiþ) I @¡ðaòbûR^ aû

@¡ðûd^ (còIiòiþ)

iû]ûeYZü icaòbûR^ ùiûcúd ùKûhùe Gaõ @¡ðaòbûR^ RûdKùKûhùe cûZé ùeYê

ùKûh (Spore mother cell: _âû[còK gêKâûYê ùKûh I _âû[còK Wò´ûYê ùKûh) ùe

iµû\òZ ùjûA[ûGö

icaòbûR^

Gjò aòbûR^ ùiûcúd ùKûhùe aû gûeúeòK ùKûhùe iõMVòZ ùjûA[ûGö G[òeê C_ô^Ü

@_Zý ùKûhùe [òaû MêYiìZâ iõLýû cûZéùKûh ij icû^ö \êAUò _~ðýûd ~[û (K)

^ýÁòaòbûR^ (Karyokinesis)(L) ùKûh RúaK aòbûR^ (Cytokinesis) cû]ýcùe

Gjû iµû\òZ jêGö

^ýÁò aòbûR^

icaòbûRê ^ýÁòe aòbûR^ PûùeûUò @aiÚûùe iõNUòZ ùjûA[ûGö (K) @û\ýûaiÚû,

L) c]ýûaiÚû, M) C©eûaiÚû, N) @«òcûaiÚû

K) @û\ýûaiÚû – Gjò @aiÚûùe _eòa©ð^

ùKâûcûUò þ RûfòKûMêWÿòK iÚëkeì_ iêÆÁ ùjûA[ûGö

@û\ýûaiÚû ùgh bûMùe ùKâûcûUòWþMêWÿòK ùK¦âiÚkùe fûMò ejò[ûGö

^ýÁò I ^ýÁò Sòfäú @\égý ùjûA~ûGö

ùKûhùe [òaû ùiùÁâûùRûcþe iÚû^û«eY jêGö

ZKðêZ«ê MV^ _âKâòdû @ûe¸ ùjûA[ûGö

54

L) c]ýûaiÚû

Gjò @aiÚûùe MêYiìZâ ùKûhe c]ý icZk bûMKê Pûfò @ûi«ò Gaõ ùceê iÚòZ ZKðê Z«ê

Kâcgü a¡òðZ ùjûA _âùZýK MêY iìZâe ùK¦â ij iõ~êq jê@«òö

M) C©eûaiÚû

Gjò @aiÚûùe _âùZýK MêYiìZâe ùK¦â aòbûRòZ jêGö ZKêð Z«ê iõKêPòZ ùjaû `kùe

MêYiìZâe _âùZýK GKK iìZâ aû ùKâûcûUòWþ \ßd ùKûYûKûe aû “V” @ûKûe ]ûeY Keò

\êA aò_eúZ ùceê @ûWÿKê MZò Ke«òö

N) @«òcûaiÚû – MêYiìZâMêWòK _âùZýK ùceêùe _j*ò[û«òö ZKêðZ«êMêWòK @\égý

ùjûA~û@û«òö ^ýÁò Sòfäú I ò^ýÁò \égýcû^ jê@«òö

@«òc @aiÚû –

@¡ðaòbûR^ -

Gjò aòbûR^ùe ùMûUòG cûZéùKûheê PûùeûUò @MZý ùKûh iéÁò jêGö _âùZýK @_Zý

ùKûh Zêk^ûùe @ù¡ðK iõLýK MêYiìZâ aj^ Keê[òaûeê Gjò _âKûee ùKûh aòbûR^Kê

ìý^K aòbûR^ aû @¡ð aòbûR^ Kêjû~ûGö

Gjò aòbûR^ 2Uò _~ðýûdùe ùjûA[ûGö _â[c ùiû_û^ùe iéÁ \êAUò @_Zý ùKûheê

_ê^½ 4Uò ùKûh iéÁò ùjûA[ûGö _â[c aòbûR^ ( ìý^K / @¡ð aòbûR^), \ßòZúd

aòbûR^ (icaòbûR^) ùiû_û^ ù\A ùMûUòG cûZéùKûheê PûùeûUò @¡ðMêYòZ

(n iõLýK MêYiìZâ [òaû) @_Zý ùKûh C_ô Ü jêGö

_â[c aòbûR^ :

_â[c aòbûRê PûùeûUò @aiÚû ùjfû : (K) @û\ýûaiÚû, I L) c]ýûaiÚû, I

M) C©eûaiÚû, I N) @«òcûaiÚû I

@û\ýûaiÚû : I \úNð I RUòk _û*Uò C_ûaiÚûùe iµû\òZ ùjûA[ûGö ùiMêWÿòK

~[ûKâùc ùf_þùUûUò þ, RûAùMûUò þ, _ûKòUò þ, Wòù_äûUò þ Gaõ WûA@ûKûAùîòiþ

ùf_þùUûUò^þùe ùKâûcûUò þ Rûfò iêÆÁ I iÚìk eì_ ]ûeY Keò[ûGö

55

RûAùMûUò^ùe _òZûcûZûuVûeê @ûiò[òaû i\ég MêY iìZâMêWÿòK _eÆe @ûWÿKê @ûKéÁ

ùjûA f´ bûaùe ù~ûWÿò ùjûA ej«òö

Gjò MêYiìZâ ù~ûWÿòKê ~êMk MêYiìZâ Gaõ Gjò @aiÚûKê @û_ê¬^ (Synapsis) Kêjû~ûGö

_ûKòUò þùe MêY iìZâMêWÿòK iÚëk I lê\â eì_ ]ûeY Keòaû ij _âùZýK MêYiìZâ f´

bûaùe \êAUò GKK iìZâ aû (Chromatid)ùe _eòYZ ùjaûeê _âùZýK ~êMk

MêYiìZâ PZêü GKK iìZâùe _eòYZ jêGö

Wòù_äûUò þùe MêYiìZâe _é[KúKeY @ûe¸ ùjûA[ûGö Gjò _é[òKúKeY _ìaðeê PZêü

GKK MêYiìZâ _eÆe ij fûMò[òaû còk^ aò¦êKê KûGRcû Kêjû~ûGö

_é[KúKeY icdùe KûGRcû aò¦êVûùe MêYiìZâe @õg @\ka\k ùjûA[ûGö Gjò

@õg @\ka\k _âKâòdûKê _ûeû«eY Kêjû~ûGö

WûA@ûKûAùîòiþùe MêYiìZâMêWÿòK lê\â, iÚëk I a©ðêk ùjaû \ßûeû cê\âòKû i\ég ùMûf

ùjûA ÆÁ ù\Lû~û@û«òö

N) c]ýûaiÚû I—icaòbûRê c]ýûaiÚû Gjò @aiÚûùe MêYiìZâMêWÿòK ùKûhe aò_eúZ

\òMKê \êA ùceê @ûWÿKê MZò Ke«òö ùceêVûùe MêYiìZâMêWÿòK ùKûYûKûe ù\Lû~û@û«òö

O) C©eûaiÚû I – Gjò @aiÚûùe MêYiìZâ ù~ûWÿòe _âùZýK MêY iìZâ ùKûhe aò_eúZ \òMKê

\êA ùceê @ûWÿKê MZò Ke«òö ùceêVûùe MêYiìZâ MêWÿòK ùKûYûKûe ù\Lû~û@û«òö

P) @«òcûaiÚû I – Gjò @aiÚûùe @¡ðiõLýK MêYiìZâ \êA aò_eúZ ùceêùe Rcû ùjûA

\êAUò ^ýÁò Zò@ûeò Ke«òö _â[ùc ò^ýÁò I _ùe ^ýÁò Sòfäú iéÁò jêGö Gjò icdùe

ùKûhRúaK \êA bûMùe aòbq jêG Gaõ ùKûhKê \êAUò @_Zý ùKûhùe _eòYZ jêGö

ùKûh RúaKe aòbûR^ - Cnò\ cûZéùKûhe c]ý bûMùe GK ùKûh NUòKû ùKûhKê

\êA icû^ bûMùe aòbq Keò[ûGö _âûYú ùKûhùe ùKak ùKûh RúaKe iõùKûP^

NUò \êAUò @MZý ùKûh Zò@ûeò jêGö

56

\ßòZúd aòbûR^:

_â[c aòbûR^ _ùe _ùe @ûe¸ ùjC[òaû \ßòZúd aòbûR^ VòKþ icaòbûR^ _eò

PûùeûUò @aiÚû ù\L ùjûA[ûGö ùiMêWÿòK ùjfû : @û\ýûaiÚû-2, c]ýûciÚû-2,

C©eûaiÚû-2, @«òcûaiÚû-2ö

@¡ð aòbûR^ùe ùMûUòG ùKûheê @¡ðiõLýK MêYiìZâ [òaû PûùeûUò ùKûh iéÁò

jêGö ù~CñMêWÿòK _ea©ðú icdùe _ê~êMàKùKûh aû Èú~êMàKùKûhùe _eòYZ

ùjûA[û«òö `kùe fòwúdR^^ _âKâòdûùe aõg aé¡ò Keê[òaû Rúacûûe _êõ~êMàK I

Èú~êMàKe còk^ `kùe iéþÁò ùjC[òaû MêYiìZâe iõLýû aé¡ò ^ ùjûA icû^ eêùjö

57

@¤ûd – _eòaj^ I i*ûk^(Transportation & Circulation)

_âiõM – Cnò\ùe _eòaj^\òai - ZéZúd icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - ZéZúd

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ cé©òKûeê Rk I LYòR faYe ùgûhYùe Cnò\e cìk ùfûce bìcòKû aòhdùe

RûYòùa Cnò\e \êA _âKûee iõaûjú Uòiê RûAùfcþ I ù`äûGcþe Kû~ðý aòhdùe @aMZ

ùjùaö Cnò\ geúeùe ù_ûhK _eòaj^ I Gjûe _âKûe ùb\ aòhdùe RûYòùaö Rk _eòajê aòaò] Z©ß I Zjóùe òjòZ ùKøgkMêWÿòK aòhdùe @]òK Z[ý

jûif Keòùaö C_ùeûq ]ûeYûMêWÿòKe gòlY Kû~ðý _ûAñ 5-E bò©òùe ùgâYú _eòPûk^û

iìPKMêWÿòKê PòjÜU Keòùaö_âYûkú @ûùfûPý aòhd

_âgÜ 1@õgMâjYKûeúcûûê PûùeûUò \kùe aòbq Keò_âZò \kKê Zòù^ûUò ùfLûGñ _ìað _ûV @û]ûeòZ Cqò(KûMRùe ùfLû ~ûA[òaû) \ò@û~òaö (CqòMêWÿòK_ûAñ iû]^ Kcðúu iìP^û `Ÿð ù\L«ê)ö CqòUòbêf Kò´û VòKþ KûeûY ij Kjòùaö ùKjò ùKjòcZûcZ ù\A _ûeòùa ^ûjó ùaûfò Kjò_ûe«òöiû]^ Kcðú CqòMêWÿòKê @ûùfûP^û cû]ýcùe@ûùMA ù^ùaö_âgÜ 2@ûMeê _âÉêZ Keò eLû~ûA[òaû _eúlYKê_~ðýùalY Keò @ûiòaûKê _âùZýK \kKê Kêjû~òaö_eúlK (K)- GK Rk_ì‰ð _ûZâùe ùKùZûUò iìZûaû Cfþe ùMûUòG ùfLûGñ cêŠKê aêWû ~ûA @^ýcêŠKê @^ý GK _ûZâ c]ýKê SêfûA eLû~ûA[òaö

1. CqòUò VòKþ ^û bêf?

~\ò VòKþ, KûjóKò?

~\ò bêf, KûjóKò ?

2. (KûWðùe [òaû _âgÜ)

K) _â[c _ûZâeê Rk \ßòZúd_ûZâKê Kûjû cû]ýcùe ~ûCQò?

L) ùKCñ _âKâòdû cû]ýcùe GjûNUêQò?

M) GVûùe iìZû aû Cfþ Cnò\eùKCñ @õM _eò Kû~ðý KeêQò?

58


_eúlK (L)- GK iùZR Pûeû MQKêiûa]ûîj C_ûWÿò Zûe òcÜûõgKê aòKeiÚòZRkùe aêWÿûA eLû~òaö @MâbûMe @õgùe[òaû KûŠe ùPû_û I Zû’ òcÜiÚ cûõik @õgKêeòw (cê\âòKû) @ûKûe KûUò aûjûe Keû~òaöPûeûUòKê Gjò_eò @aiÚûùe 2 \ò^ RkùeeLû~òaû _ùe _~ðýùalY _ûAñ Kêjû~òaö

_âgÜ 4

_eúlY (M) – ùUaêf C_ùe _Kû ~ûA[òaûùMûUòG ùUû_û Kûkò (iýûjò) C_ùe aäUòõKûMR eLû ~ûA[òaû (@õg MâjY Kûeúcûù^GjûKê _~ðýùalY Keòùa?)

_âgÜ 5

_eúlY (N) – ewú^ Rk [òaû GKaòKeùe aòbò Ü ùcûùUAe _äûÁòKþ Kò´û KûP^kúKê f´ bûaùe aêWÿûA eLû~ûA[òaö

3. K) KUû ~ûA[òaû @õge C¡ßð I òcÜ@õg c]ýùe KòQò _âùb\ flý KeêQKò?

L) C¡ßð @õge aé¡ò Zßeû ßòZùjûA[òaû ùaùk òcÜ @õge aé¡òaû]û_âû¯ ùjûAQò Kò? ~\ò jñ, ùZùaKûjóKò?

M) KUû ~ûA[òaû @õgùe ùKCñiõaûjú Uòiê [òfû?

N) Gjò Uòiê Cnò\e _Zâeê òcÜ@õgKê K’Y _eòaj^ Kùe?

4. K) aäUòõ ù__eùe [òaû iìlàQò\âMêWÿòK ùKCñ ^kú _eò Kû~ðýKeêQò?

L) Gjò bkò iìlà ^kúe ùKCñ Pû_[ûG?

M) iýûjòe ùKCñ MêY [òaû ù~ûMêñZûjû aäUòõ KûMRe Qò\â ù\A C_eKêCùV?

N) Cnò\e ùKCñ @õg ùK÷gòK ^kúeKû~ðý Kùe?

5. K) Rk ^\ú c]ýKê @ûù_ @ûù_~ûCQò KûjòKò?

L) ^kúe bòZe _Ue aýûi(ùcûùUA) @]òK ùjùf RkeCyZû @]òK ejêQò ^û Kc ejêQò?

M) ^kúe aýûi Kcòùf Rke CyZûKò_eò ùjCQò?

59


_eúlK (O)- GK iùZR je ùMøeû MQKêùPe ij C_ûWÿò @ûYò ù]ûA iûeòaû _ùe GKùKû òKûf `äûiþ c]ýiÚ ^ûfò I Kûkò aûiû`âû ò þ cògû Rkùe Gjûe ùPeKê KòQòicd aêWÿûA eLû~ûA[òaö

_âgÜ 7

_eúlY (P) – ùMûUòG MQe KUû ~ûA[òaûcìkûõgùe cûù^ûcòUe ~ªUò L¬û ~ûA[òaûKò´û PòZâ aû GfþiòWò cû]ýcùe _â\gòðZùjûA[òaö

_âgÜ 8

GK Cnò\e aòbò Ü @õg c]ýKê cé©òKû c]ýiÚRk Kò_eò _eòaûjòZ jêG, Zûjû Zúe PòjÜ\ßûeû \gðû ~ûA[òaö

_âgÜ 9

Cnò\e cìk ùfûcVûeê KûŠ c]ýiÚ RûAùfcþ_~ðý« Rke MZò_[ I ùiVûeê Rk Cnò\e@MâbûM _~ðý« òeazò Ü bûaùe UûYòùjûA~òaû PòZâùe \gðû~ûA[òaö

6. K) je ùMøeû MQe KûŠ I _Zâegòeû Kò_eò ù\Lû~ûCQò?

L) (KûŠKê KûUò Pò_êWÿòfû _ùe) RkKûjû \ßûeû ùgûhòZ ùjûA KûŠKêMfû?

M) KûŠùe [òaû ùKCñ Uòiê \ßûeûKûŠeê Rk _ZâKê Mfû?

N) MQe cìk ùfûce bìcòKû GjòùlZâùe K’Y ejòQò?

7. K) Cnò\e cìkùe ùKCñ @õg [ôaûeêRke _eòaj^ NUò[ûG?

L) cìkR Pû_ ùKCñ ~ª \ßûeû c_û~ûA[ûG?

8. K) Cnò\e @ûagýKZûKê ùÂ_eòaj^ ùKùZ _âKûee ùjûA_ûùeI ùiMêWÿòK K’Y KY?

L) ùKCñ _eòaj^ \ßûeû Rk I LYòRfaY cé©òKûeê C_eKê ~ûG?

M) ùKCñ ùKCñ _eòaj^ùe@ûùfûKùgæhY \ßûeû _Zâùe _âÉêZLû\ý Cnò\e aòbò Ü @õgKê ~ûG?

9. K) @Zò iìlà ^kú c]ýùe Rk@Yêcûû c]ýùe ùKCñ ak [ûG?

L) Rk I RûAùfcþ bò©ò c]ýùeùKCñ ak Kû~ðý Kùe?

M) ùKCñ _âKâòdû ù~ûMêñ _Zâ `kKùeaòieY Pû_ Kùc?

N) _Zâ`kKùe Gjò Pû_ KcòùfZ à]ýKê Rk ùKCñVûeê ~ûG?

60


(_âKÌ Kû~ðý cû]ýcùe cìfýûd^)

@ûagýK iûcMâú : WâAõ KûMR, ù_ þiòfþ,eõMú þ ù_ þiòfþ aû ùÄPþù_ þ aû ew,eae, ùÄf AZýû\òö

O) _Zâ`kK I gòeûeê Rk KcòùfKûŠe ùKCñ Uòiêeê Rk ùiVûKêiÚû^û«eòZ jêG?

P) RûAùfcþKê Rk ùKCñVûeê @ûùi?

Q) Cù›ß\^ ijòZ Rk _eòajêiµKð ejòQò Kò?

R) Cù›ß\^ ù~ûMêñ cìkeê _Zâ _~ðý«Rke òeazò Ü ]ûeûKê ùKCñ ùiâûZKêjû~ûA_ûeòa?

S) Gjò bkò C_ûdùe Cnò\geúeùe Rk _eòaj^Kê ùKCñZ©ße @«bêðq Keû~ûAQò?

10 K) @ûagýK iûcMâúMêWÿòKê ùÂ@õgMâjYKûeúcûù^ GK aéle icÉcêLý @õg \gðûA cé©òKûeê ùPeaûùU @MâbûM _~ðý« Rk_eòajê \òM òùŸðgK PòZâ @u^KeòaûKê Kêjû~òaö

RûYòQ«ò Kò

Cnò\ geúeùe Rk _eòaj^ i´§úd ‘iõgqò Z©ß’Kê _â[ùc ùa÷mû òK Rfò

(Joly) 1879 ciòjûùe _âZò_û\^ Keò[òùfö cûZâ ùa÷mû òK WòKþi þ (Dixon)

GjûKê aòiéZ bûùa 1914 ciòjûùe \gðûA[òùfö

]ûZa faY ùgûhY \êA _âKûee ~[û iKâòd ùgûhY _ûAñ gqòe @ûagýKZû

ejòQòö cûZâ òÃâòd ùgûhY òcù« Gjû @^ûagýKö

61


(_eúlY I _â\gð^ òcù« iû]^ Kcðú òcÜfòLòZ iûcMâúMêWÿòK iõMâj / _âÉêZ Keò eLò[òùa,

~[û –

Zêkû iìZû aû Cfþ, Rk, Rk eLòaû / iõMâj Keòaû _ûAñ _ûZâ, Kûkò (iýûjò) aû iû`âû ò þ,

aäUòõ ù__e, aòKe, aòbò Ü ùcûùUA~êq KûP aû _äûÁòKþ ^kú, ùKû òKûf `äûiþ, jeùMøeû

MQ, ùaäWÿ aû Qêeú, KûWð ùaûWð, _ìaðeê @uû ~ûA[òaû PòZâ I KûMRùe ùfLû ~ûA[òaû _âgÜ

AZýû\ò)

_âgÜ 1 (gòlû[ðúu _ûAñ Cqò)

1. Rk I LYòR faY ùPe \ßûeû KûŠKê _eòaûjòZ jêGö

2. ajê ùKûhú cìk ùfûc \ßûeû cé©òKûeê @ûd^ I Rke ùgûhY NUò[ûGö

3. aòieY _âKâòdûùe Cnò\e aûdaúd @õgeê Rk aû¿ @ûKûeùe ùcûPòZ jêGö

4. Cnò\e iõaûjú Uòiê \ßûeû Rk, Lû\ý I LYòR faYe _eòaj^ NUò[ûGö

5. MQe _ZâKê Gjûe ‘ùeûùhA Ne’ ùaûfò Kêjû~ûGö

6. @ûagýKZû @ êiûùe Cnò\e Rk _eòaj^ \êA _âKûee ~[û C¡ßð I òcÜ _eòaj^ö

7. Cnò\e _Zâùe gßi^ _¡Zòùe Lû\ý _âÉêZ ùjûA[ûGö

8. cìk ùfûc ùKûhe bòZe @ûd^ I cé©òKûe @ûdê iû§âZû c]ýùe ZûeZcý ejòQòö

9. cé©òKûiÚòZ Rk aòieY _âKâòdûùe RûAùfcþ c]ýKê _âùag Keò[ûGö

10. Cù›ß\^ ùKak \ò^ ùaùk ùjûA[ûGö

11. _Zâe cêLýZü \êAUò @õg [ûG ~[û _ZâùW¶ I _Zâ`kKö

12. MQKê cìkeê KûUò ù\ùf KUû iÚûêê Rkúd _\û[ð aûjûeòaû ù\Lû ~ûA[ûGö

62

_âgÜ 21c _ûZâeê Rk 2d _ûZâKê iìZû / Cf cû]ýcùe ~ûCQòö ùK÷gòK @ûKðhY _âKâòdûùeGjû NUêQòö iìZû ù\A I KûŠùe [òaû RûAùfcþe iìlà ùK÷gòK ^kú _eò Kû~ðý KeêQòö

_âgÜ 3jñ, C¡ßð @õg @ù_lû òcÜ @õge aé¡ò jâûi _ûAQòö ù`äûGcþ _Zâùe _âÉêZ Lû\ýKê_eòaj^ Kùeö

_âgÜ 4aäUòõ ù__eùe [òaû iìlà Qò\âMêWÿòK ùK÷gòK ^kú _eò Kû~ðý KeêQòö G[òùe ùK÷gòK@ûKhðY R òZ Pû_ [ûGö iýûjòe Cy _éÂZû^ ù~ûMêñ Rk Qò\âùe _âùag Kùeö þùK÷gòK ^kúe Kû~ðý RûAùfc Kùeö

_âgÜ 5@ûù_ @ûù_ Rk ùK÷gòK ^kúe @ûKhðYR òZ Pû_ ù~ûMêñ C_eKê CVêQòö ^kúe aýûi(bòZe _ûL) aXÿòùf Rke CyZû Kcþ ùjCQò I aýûi Kcòùf CyZû aé¡ò _ûCQòö

_âgÜ 6(K) fûf, (L) ùPe, (M) RûAùfcþ, (N) cìk ùfûc \ßûeû jó Rk _â[ùc Cnò\geúeùe _âùag Kùe

_âgÜ 7(K) cìkR Pû_, (L) cûù^ûcòUe

_âgÜ 83 _âKûee, C¡ßð / òcÜ I _ûgßð _eòaj^

_âgÜ 9

(K) iõgqò ak, (L) iõfMÜ ak, (M) _Zâeê aòieY \ßûeû Rk ld ù~ûMêñ,

(N) gòeû _âgòeûeê, (O) RûAùfcþ (P) cìkeê (Q) jñ, (R) Cù›ß\^ ùiâûZ, (S)

iõgqò Z©ß

63

]ûeYûe iÚòZò PòZâ

Cnò\ùe _eòaj^

ù`äûGcþ \ßûeûRûAùfcþ \ßûeû

Rk I LYòR faY ù_ûhK

ùKøgòK @ûKðhY

cìkRPû_

iõgqZ©ß

Zòù^ûUò

Z©ß

@ûagýKZû @ êiûùe

D¡ßð _eòaj^ òcÜ _eòaj^ _ûgßð _eòaj^

64

Cnò\ùe _eòaj^

Z[ý `Ÿð

1. cìk ùfûc ùKûhe bòZe @ûd^ I cé©òKûùe [òaû @ûd^ c]ýùe [òaû ZûeZcýùe

icZû @ûYòaû _ûAñ iKâòd _âKâòdûùe @ûd^ cé©òKûeê cìk ùfûc ùKûh c]ýKê _âùag

Kùeö

2. @ûd^ ij Rk ùKûh c]ýKê _âùag Kùe ~ûjûKò aòieY _âKâòdûùe RûAùfcþKê

~ûA[ûGö

3. _Zâ jeòZþ \ßûeû @ûùfûKùgæhY _âKâòdûùe _âÉêZ ùgßZiûe Rkùe \âaúbìZ ùjûA

ù`äûGcþ \ßûeû Cnò\e aòbò Ü @õgKê iÚû^û«eòZ jêGö

4. Cnò\ùe Lû\ý, Rk I ]ûZa faYe _eòaj^Kê ù_ûhK _eòaj^ Kêjû~ûGö

5. @ûagýKZû @ êiûùe Cnò\ùe _eòaj^ Zò ò _âKûee ~[û C¡ßð _eòaj^, òcÜ

_eòaj^ I _ûgßð _eòaj^ö C¡ßð _eòaj^ùe Rk I ù_ûhK \âaý Zkê C_eKê

~ûC[òfû ùaùk òcÜ I _ûgßð _eòaj^ùe _Zâùe _âÉêZ Lû\ý Cnò\e aòbò Ü @õgKê

~ûGö

6. Cnò\ùe Rk _eòajê Zòù^ûUò Z©ß ejòQò ~[û ùK÷gòK @ûKhðY, cìkR Pû_ I iõgqò

Z©ßö

7. 0.01 còcò aýûi aògòÁ RûAùfcþ ^kúùe ùK÷gòK @ûKhðY ù~ûMêñ 3 cò. _~ðý« Rk

CVò_ûùeö 0.001 cò.cò.eê Kcþ aýûiþ aògòÁ Gjò ^kú c]ýKê Rk iaðû]òK 10 còUe

_~ðý« C_eKê CVò_ûùeö

8. MQe CyZû @]òK ùjùf c]ý cìkR Pû_ @]òK jêG ^ûjó Gaõ Cù›ß\ê ùaM

iaðû]òK ùaùk iaðû]òK Rk C_eKê CVê[òaû ùaùk cìkR Pû_ iað òcÜ ejò[ûGö GYê

Rk _eòaj^ùe cìkR Pû_e bìcòKû ùMøY cù^ Keû~ûGö

65

9. aòieYR òZ Rk ld ù~ûMêñ _Zâ `kKùe Rke aòieY Pû_ Kùcö ùZYê _Zâe gòeû

_âgòeûeê Rk _Zâ `kKê ~ûA[ûGö ùZYê Kâùc Rk RûAùfcþeê gòeû _âgòeûKê I cìkeê

RûAùfcþKê ~ûGö

10. @Zò iìlà ^kú bòZùe Rk @Yêcûû c]ýùe [òaû iõgqò ak Gaõ Rk I RûAùfcþ

bò©ò c]ýùe [òaû iõfMÜ ak ù~ûMêñ Rk ]ûeûaûjòK bûùa cìk ùfûc ù\A Cnò\e

@MâbûM (_Zâ) _~ðý« _âaûjòZ ùjC[ûGö

11. Rk _eòaj^ i´§úd Zòù^ûUò~ûK Z©ß iµì‰ð ZâëUòcêq êùjñö GYê Zòù^ûUò Z©ßùe

_â\gòðZ KûeYcûûe còkòZ _âbûaùe Cnò\ùe Rk I ù_ûhK _eòaj^ i¸a

ùjûA[ûGö

66

cìfýûd^ `Ÿð

_ì‰ðiõLýû = 10

1. gì^ýiÚû^ _ìeY Keö (1 x 5=5)

K) Rk @Yêcûû c]ýùe _______ ak [ûGö

L) iaðû]òK _______ còUe _~ðý« Rk ùK÷gòK ^kú c]ýùe CVò_ûùeö

M) cìkR Pû_ _______ \ßûeû c_û~ûGö

N) Cù›ß\^ ù~ûMêñ _Zâ`kKùe Rke _______ Pû_ jâûi _ûGö

O) Cnò\ùe Cù›ß\ê ùaM iaðû]ôK ùaùk _______ Pû_ iað òcÜ ejò[ûGö

2. ùMûUòG aûKýùe C©e \ò@ö (1 x 5=5)

K) ù_ûhK _eòaj^ KûjûKê Kêjû~ûG ?

L) Cù›ß\^ Kjòùf KY aêS?

M) Cù›ß\^ ùiâûZ K’Y?

N) ùK÷gòK ^kúe aýûi ijòZ Rke CyZû aé¡òe Kò iµKð ejòQò?

O) Cnò\ùe Rk _eòajê Z©ßMêWÿòKe ^ûc KY?

Méj _ûAñ Kû~ðý

1. aòbò Ü aýûi aògòÁ ieê _äûÁòKþ aû KûP ^kú ù\A ^kúe aýûiþ I ùK÷gòK @ûKhðYR òZ

Rke CyZû cû_ Keò GK iûeYú _âÉêZ Ke Gaõ ùicûû c]ýùe Kò iµKð ejòQò

ùfLö

2. Cnò\e Cù›ß\^ \ßûeû Rk ld NùUö Gjû \gðûAaû _ûAñ ùMûUòG _eúlY Keò Gjûe

iZýZû a‰ð^û Keö

67

Z[ý `Ÿð – 1(_eúlY – L, _âgÜ – 3_ûAñ)

Ring / Girdling Experiment

68

PòZâ -2: ùKøgòK @ûKhðY _eúlY

Z[ý `Ÿð – 2(_eúlY – N, _âgÜ – 5 _ûAñ)

69

Z[ý `Ÿð – 3 (_eúlY-P, _âgÜ – 7 _ûAñ)

PòZâ -3 : cìkRPû_ _eúlY

(KUû~ûA[ôaû cìk)

(cûù^ûcòUe)

70

Z[ý `Ÿð – 4 (_âgÜ – 8 _ûAñ)

PòZâ -4 : Cnò\ùe Rk _eòajê \òM, iõfMÜ I iõfqòak

(iõgqòak)Rk @Yêcûûe c¤ùe

(iõfMÜak)RûAùfcþbò�ò I Rk @Yêc¤ùe

71

(iõfMÜak)

(iõgqòak)

Z[ý `Ÿð – 5, _âgÜ – 9 (i) I (ii) _ûAñ

PòZâ -5 : iõfMÜ I iõfqòake ^cê^ûPòZâ

72

gòlY Kû~ðý C_iÚû_^û _ùe @ûùfûP^û\òai - ZéZúd icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - PZê[ð

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ @õgMâjYKûeúcûù^ Cnò\ùe _eòaj^ gúhðK _âiwUòe gòlY Kû~ðý _âÉêZ

Keòaûe aòbò Ü ùKøgk jûif Keòùaö

_âYûkú @ûùfûPý aòhd @õgMâjYKûeúcûù^

aòbò Ü \kùe aiòùaö

iû]^ Kcðú Cnò\ùe Rk_eòaj^ _ûAñ gòlYKû~ðý C_iÚû_^ Keòùaö

C_iÚû_^û _ùe _âgÜ 1eê 13 _~ðý« iû]^ Kcðú_~ðýûd Kâùc @ûùfûP^ûKeòùaö

1. ùKCñ iaê ùiû_û^ ù\A @ûùc gòlY Kû~ðýKùf?

2. Gjò Kû~ðýeê gòlû[ðú K’Y gòLòùa?3. gòlû[ðú òùR gòLòaû _ûAñ ùKCñ iêù~ûMcû^ @Qò

I Kò_eò?4. Gjò Kû~ðýùe icÉ gòlû[ðú @õg MâjY Keê[òùf

Kò? ~\ò jñ, ùZùa Kò_eò?5. gòlû[ðú @ êbìZò aýajûe Keò gòLòaûe iêù~ûM

Gjò Kû~ðýùe @Qò Kò? ~\ò jñ, Kò_eò?6. a©ðcû^ @ûC ùKCñ C_ûdùe c]ý gòlû[ðú

gòLò_ûeòùa?7. G[òùe MêYûZàK gòlY _âKâòdûe ùKCñ iìPKMêWÿòK

_âZò`kòZ ùjûAQò?8. @û_Y ùgâYúùe Keê[òaû Kû~ðýVûeê Gjò Kû~ðýùe

KòQò bò ÜZû @Qò Kò? ~\ò jñ, Kò_eò?9. @û_Y ùgâYúùe Gjò_eò gòlY Kû~ðý _eòPûk^û

Kfû ùaùk Kò Kò iêaò]û I @iêaò]ûe i¹êLú^jê@«ò?

10. Gjò @iêaò]ûMêWÿòK Kò_eò \ìe Keû~ûA_ûeòa?11. Gjò Kû~ðýùe cìfýûdê ùKCñ iaê aýaiÚû @Qò?12. G[òùe _âKÌ Kû~ðý Keòaû _ûAñ Kò Kò aýaiÚû

ejòQò?13. G[òùe C›ûj_â\ KòQò Z[ý \ò@û~ûA[òfû Kò?

73

ùcùŠfu _eúlY

\òai – PZê[ð icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - _â[c_âZýûgòZ `kû`k

@õgMâjYKûeúcûù^ aõgMZ aòmû^ùe ùcùŠfu @a\û^ i´§ùe @aMZ ùjùaö ùcùŠfu iõKeY _âYûkú i´§ùe ]ûeYû _ûAùaö ùcùŠfu aõgû êKâce ^úZò I òdcMêWÿòKê aûLýû Keòùaö


iû]^ Kcðú ùMûUòG _eòaûee aòbò Ü

i\iýcûûe PòZâ ù\LûA _âgÜ 1 eê

4 _~ðý« @ûùfûP^û Keòùaö

\kMZ @ûùfûP^û

MâòMe ùRûjû è ùcùŠfu `ùUûPòZâ

ij aõgû êKâc _eúlû i´§òZ iõlò¯

Kû~ðýûakú Z[ý `Ÿðùe \kMêWÿòKê

_â\û^ Keò _âgÜ 5 I 6e @ûùfûP^û

_âgÜ 7 I 8e ùLûfû @ûùfûP^û

1. ùMûUòG \µZò (_òZûcûZû)uVûeê R àòZ

i«û^cûû c]ýùe KY flý KeêQ?

2. _òZûcûZûue ùKCñ MêY ijòZ

i«û^cûûe iûc¬iý ù\Lû~ûCQò?

3. ùMûUòG aõgùe R àòZ aòbò Ü _òXÿòe

@_ZýcûûVûùe ìZ^ MêYe

@ûaòbðûae KûeY KY?

4. ùMûUòG _òXÿòùe ù\Lû ~ûA ^ [òaû

ùKøYiò MêY _ea©ðú _òXÿòùe ùKCñ

_¡Zòùe _âKUòZ jêG?

5. ùcùŠfþ ùKCñ i´§ùe MùahYû

Keê[òùf?

6. ùcùŠfþu _eúlûf² ùcøkòK Z[ýKê

KY Kêjû~ûA[òfû?

74

_âYûkú @ûùfûPý ]ûeYû\kMZ Kû~ðý

gò´/cUe MQe `êf aòbò Ü \kKêiû]^ Kcðú _â\û^ Keò `êfeMV^ Gaõ aòbò Ü @õg i´§úd_âgÜ _Pûeòùa I _âgÜ 9 Vûeê 12_~ðý« @ûùfûP^û Keòùaö

ùcùŠfu _eúlY _â\gð^ _ûAñiû]^Kcðú _âZò \kKê bò Ü bò Üew ù~ûWÿû [òaû iû^ aWÿ KûVòKê_â\û^ Keòùaö ùiMêWÿòKê aòKÌKûeK bûaùe ^ûcòZ KeòaûKêKjòùa Gaõ F1 _òXÿò I F2 _òXÿòùeKûeK iõPeY Kò_eò jêG \kMZ@ûùfûP^û _ùe C_iÚû_^Keòùaö

_âgÜ 16 _ûAñ iûeYúUòG \ò@û~ûA_âgÜ _Peû~òaö

TT ttùWwû ùMWÿû

~êMàK

_òXÿò

7. ùcùŠf aõgMZòe _eúlY _ûAñ cUeMQKê KûjóKò Pd^ Keò[òùf?

8. ùcùŠfu _eúlYe ùiû_û^MêWÿòK KY[òfû?

9. gò´ / cUe MQe `êfKê Cbd fòwúKûjóKò Kêjû~ûG?

10. ùKge PKâ/`kòKû gúhð QòŠûAaû _ùe`êfUòKê ùKCñ fòwúd `êf Kêjû~òa?

11. Gjò _âKûee `êfùe _eûMY Kò_eòùjûA_ûùe?

12. iõKeY _âYûkú Kò_eò Keû~ûA_ûùe?

13. gê¡ _òZé_òXÿú _ûAñ ùKCñ _âKûee KûeKù~ûWÿû aýajûe Keòaû?

14. _â[c @_Zý _òXò F1ùe ùKCñ _âKûeeKûeK ù~ûWÿû ù\Lû~ûA[ûG?

15. F2 ùe ù\Lû ~ûC[òaû \égýcû^@ ê_ûZMêWÿòK Kò_eò ùjûA_ûeòa?

16. ùWwû I ùMWÿû MêY [òaû _òZé _òXÿòeêC_ô Ü ~êMàK Gaõ F1 _òXÿò _ûAñ CŸòÁgì^ýiÚû^ MêWÿòKê _ìeY Keö

17. C_ùeûq _âgÜùe ùKùZ ù~ûWÿû aòKÌKûeK ù\Lû~ûCQò?

75


_âgÜ 18 _ûAñ \kMZ Kû~ðý

cUe MQùe ù\Lû ~ûC[òaû @^ýaòKÌ KûeKMêWÿòKê ùfLò ù_÷ZéK_òXÿò Gaõ F1 _òXÿòe KûeKMêWÿòKKY ùja _âùZýK \k C_iÚû_^Keòùaö

_âgÜ 20 _ûAñ Zòù^ûUò Z[ýùfLû[òaû `Ÿð \kùe _â\û^ KeòùcùŠfu aõgû êKâc ^úZò I

òdcMêWÿòK C_iÚû_òZ ùja I@ûùfûP^û ùjaö

_âgÜ 21 _ûAñ _âKÌ Kû~ðýö

iûcMâúK) aòbò Ü ewe aWÿ aWÿ UòKòfL) PûUð ù__eM) ù_ þiòf, ùÄf I ùÄPþ

18. _âZò aòKÌ KûeK ù~ûWÿû c]ýùe ùKCñ

MêYUò _âKûgòZ ùjCQò?

19. F1 @_Zýcûûe Ê_eûMY \ßûeû

icûd^ NUòùf ùKCñ _âKûee MêY

_âKûgòZ ùja?

20. ùcùŠfu aõgû êKâc ^úZò I òdc

MêWÿòK KY?

21. @õg MâjYKûeúuê iûcMâú MêWÿòK ù\A

(_âùZýK \kKê) ùcùŠfu GK

iõKeY _eúlûe ù`äû-PûUð Zò@ûeò

KeòaûKê Kêjû~òaö

76


@ûagýKúd iûcMâú

ùMûUòG _eòaûee `ùUûPòZâ

ùcùŠfu iõlò¯ Kû~ðýûakú (`ùUû ijòZ)e Z[ý `Ÿð

gò´/cUe MQe `êf

ewú^ KûVò (aòbò Ü ewe I @ûKûee)

iûeYú

aòbò Ü ewe UòKòfò, PûUð ù__e, ùÄPþ ù_ þ

1. i«û^cûûVûùe ùcøkòK ù_÷ZéK MêY (Basic Parental Characters) ijùKùZK ìZ^ MêY _eòflòZ ùjûA[ûGö

2. K) geúee a‰ð

L) aûjýMV^

M) @^ýû^ý \égýeì_ú flY AZýû\ò

3. _òXÿò _ùe _òXÿò Rò^úd _\û[ðe i�ûeY icdùe @û_ê¬^ I _ûeû«eY _âKâòdû `kùeaòbò Ü _òXÿòe bò Ü bò Ü MêY \égý ùjaû ijòZ ìZ^ MêYe @ûaòbðûa NUò[ûGö

4. aõgMZòe _¡Zò cû]ýcùeö

5. cUe MQùe ù\Lû ~ûC[òaû 7 ù~ûWÿû aòKÌú MêY I aõgû êKâcùe Gjò aòKÌú MêYMêWÿòKe aòKûg _âYûkú RûYòaû i´§ùeö

6. aõgMZò òdc aû C©eû]òKeY òdcö

7. KûeK

K) cUe MQ (Pisum sativum) ùe 7 ù~ûWÿû aòKÌú KûeK ù\Lû~ûA[ûGö

L) cUe MQe `êf Cbd fòwú

M) cUe MQe `êfe MV^ G_eò ùjûA[ûG ù~ Gjûe _ûLêWÿûMêWÿòK R^^ûwKê iµì‰ð

@ûaéZ Keò eLò[û«ò `kùe G[òùe ùKak Ê_eûMY ùjûA_ûùeö

N) Ê_eûMY ù~ûMêñ @ù^K _òXÿò ~ûG gê¡ MQ còkò[ûGö

77

O) Gjò MQUò ÊÌRúaú ùjûA[òaûeê Kcþ icdùe @ù^K _òXÿòe MêY @ ê]ýû^Keû~ûA_ûùeûö

P) Gjûe `êfe @ûKûe G_eò ùjûA[ûG ù~ GjûKê ijRùe _eúlY _ûAñ aýajûeKeû~ûA_ûùeö

Q) ùMûUòG _òXÿòùe Gjò MQeê @ù^K c¬ò C_ô Ü ùjûA[ûGö8. ùiû_û^

K) gê¡ MQ Pd^L) aòKÌ KûeKe iõKeY I _ûeÆeòK iõKeY _â[c @_Zý _òXÿò (F1)M) _òXÿòe MQMêWÿòKeê Ê_eûMY cû]ýcùe \ßòZúd @_Zý _òXÿòeê MQ C_ô Ü (F2)

9. G[òùe Cbd ùKge PâK (_êõùKge) I `kòKû PKâ (ÈúR^^ûw) [ûGö10. cûB `êf/ @Šòeû `êf11. Ê_eû_MY12. aòKÌ MêY [òaû \êAUò MQ ù_÷ZéK MQ bûaùe ùÂ ùMûUòG `êfe ùKge PKâ _ûKk

ùjaû _ìaðeê ZûKê ~ZÜe ij QòŠûA aûjûe Keò \ò@û~ûA[ûGö `kZü ùijò MQUò cûBMQ bûaùe aòùaPòZ ùjûA[ûGö aòKÌú MêY [òaû @^ý GK MQeê _eûM ùeYê iõMâjKeò ò¡ðûeòZ cûB MQe `kòKû gúhð C_ùe _KûA KéZòâc iõKeY Keû~ûA[ûGö

13. TT aû tt14. Tt, Tt15. ùWwû : ùMWÿû = 3:116. ~êMàK - T,T,t,t

F1 _òXÿò - Tt Tt17. GK ù~ûWÿû18. ò‰d Keòùa (iû]^ Kcðú iìP^û ù\ùa)19. Cbd _âbûaú I @_âbûaú MêY20. \êAUò ^úZò

\êAUò ^úZò – K) GKK MêY ^úZò (Principle of Unit Character)L) _âbûaú MêY ^úZò (Principle of Dominance)

ùMûUòG òdc – K) _é[KúKeY òdc (Law of segregation)

~êMàRùe GKMêYòZ iõLýK MêYiìZâ ejò[ôaûeê

G[ô_ûAñ @¡ð aé� PòjÜ aýajûe Keû~ûA[ûQòö

78

Z[ý `Ÿð

ùMâMe ùRûjû è ùcùŠf (R à 1822- céZêý 1884)uê @û]ê òK aõgMZò aòmûê

R^K Kêjû~ûGö

CAfòdc ùaUi þ 1905 ciòjûùe aõgMZ aòmû^ (@ êaõg aòmû^ aû

Genetics)g± _âPk^ Keò[òùfö

ù[ûcûi j� ùcûeMû^ 1911 ciòjûùe Rò^MêWÿòK ùKâûùcûùRûcþùe [òaûe ~êqò

C_iÚû_^ Keò[òùfö

ùa÷mû òK @ûfù`âWÿ iÖëeUùb� 1913 ciòjûùe Kjò[òùf ù~ ùKâûùcûùRûcþùe

Rò^MêWÿòK iekùeLûùe iùRA ùjûA ejòQ«òö

Rò^ Rò^ c]ýùe _ûeÆeòK KâòdûKê G_òÁûiòiþ (Epistasis) Kêjû~ûGö

ùMâMe ùKûjû è ùcùŠf Zûue céZêýe 36 ahð _ùe “ùRùÛòKþie R^K”

C_û]òùe bìhòZ ùjùfö

ùcùŠfu _ìaðeê Cairns Gause ^ûcK RùY ùa÷mû òK Gjò _eúlY Keò[òùf

Kò«ê C_~êq _âcûY @bûaeê Zûjû MéjúZ ùjûA_ûeò ^ [òfûö

Rò þ @ûaòÃûee ajê ahð _ìaðeê Charles Darain ZûKê Pangene bûùa

^ûcKeY Keò[òùfö

ùcùŠf @iµì‰ð _âKUòZ Z[ý I ij _âKUòZ Z[ý K[û RûYò ^[òùfö

79

80

81

82

83

84

85


_ìað]ûeYû :- _âR^^ Reò@ûùe aõg aòÉûe Keòaû Rúacûûe GK aòùgh©ß ~ûjû \ßûeû ùicûù^VòKþ òR _eò Rúa iéÁò Keò aõg aé¡ò I aõg elû Keò[û«òö

aõgû êKâc I aõgMZò

_âR^^ I ìZ^MêYe @ûaò©ûða

aòbò ÜZû @ ê~ûdúflYe _eò_âKûg

flY _âeì_ú(Phenotype)

Rò^úd _âeì_ú(Genotype)

ùcùŠfu aõgMZò_¡Zò _eúlY

_ìaðmû^@ûùfûP^û

iõKeY _âYûkú@ êiûùe

GK iõKeY _eúlY (3:1)

GKK MêY ^úZò _âbûaú MêY^úZò _é[KúKeY òdc

òdc C_iÚû_^û@ êiûùe

^úZò C_iÚû_^û@ êiûùe

\òßiõKeY _eúlY(9:3:3:1)

Êû]ú^ @_aêýj^òdc

86

gòlY Kû~ðý C_iÚû_^û _ùe @ûùfûP^ûiû]^ Kcðúu \ßûeû

\òai – PZê[ð icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - \ßòZúd

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ ùcùŠfu aõgMZò I aõgû êKâc _¡Zòe GK iõKeY _eúlûe

C_iÚû_^ûe gòlY Kû~ðý _âÉêZ Keòaûe ùKøgk jûif Keòùaö

_âYûkú @ûùfûPý ]ûeYû@õgMâjYKûeúcûûê \kùe@ûùfûP^û _ûAñ iêìù~ûM_â\û^ Keò gòlY Kû~ðýC_iÚû_^û Keòaûe ùKøgk

òeì_Y Keòùaö

_âùZýK \keê iõMéjúZcZûcZ _ùe _âgÜ ^õ 1 eê10 _~ðý« iû]^ Kcðú_~ðýûdKâùc @ûùfûP^ûKeòùaö

1. ùKCñ iaê ùiû_û^ ù\A @ûùc gòlY Kû~ðýUòKêC_iÚû_^û Kùf?

2. Gjò Kû~ðýeê gòlû[ðú KY gòLòùa?3. gòlû[ðúcûù^ òùR gòLòaû _ûAñ ùKCñ iaê iêù~ûM

ejòQò I Kò_eò?4. Gjò Kû~ðýùe icÉ gòlû[ðú @õgMâjY Keê[òùf

Kò? ~\ò jñ Kò_eò?5. gòlû[ðúu @ êbìZò aýajûe Keò gòLòaûe iêù~ûM

Gjò Kû~ðýùe [òfû Kò? ~\ò jñ, Kò_eò?6. G[òùe MêYûZàK gòlY _âKâòdûe ùKCñ iìPKMêWÿòK

_âZò`kòZ ùjûAQò?7. @û_Y ùgâYúùe Keê[òaû Kû~ðýVûeê Gjò Kû~ðýùe

KòQò bò ÜZû @Qò Kò?8. ùgâYú Méjùe Gjò gòlY Kû~ðýUòKê _eòPûk^û

Keòaûe icdùe Kò Kò iêaò]û I @iêaò]ûei¹êLú^ ùjùa?

9. Gjò Kû~ðýùe cìfýûdê ùKCñ iaê aýaiÚû @Qò?10.G[òùe _âKÌ Kû~ðý _ûAñ Kò Kò aýaiÚû ejòQò?

87

iû]^ Kcðúu _ûAñ

iû]^ Kcðú Gjò @]òùag^ùe ùcùŠfu aõgMZò _¡Zò _eúlYe ]ûeYû _ûAñ Gjò gòlY

Kû~ðý C_iÚû_^û Keòùaö gòlY Kû~ðýe C_iÚû_^û _ùe Gjûe ùKøgk

@õgMâjYKûeúcûûê @ûùfûP^û cû]ýcùe RYûAù\ùaö

1. gòlY Kû~ðýe ùiû_û^MêWÿòK Kâcû ßdùe @õgMâjYKûeúcûù^ Kjòùa I iû]^

Kcðú Kkû_Uûùe ùfLò @ûùfûP^û Keòùaö

2. Gjò gòlY Kû~ðýeê QûZâQûZâúcûù^ ùcùŠfu GK iõKeY _eúlY i´§ùe [òaû

]ûeYû I C_]ûeYûMêWÿòKê aêSûA_ûeòùaö

3. gòlû[ðúcûù^ òùR gòLòaûe ~ù[Á iêù~ûM _ûAùaö

K) _eúlY cû]ýcùe gòlY

L) \kùe @ûùfûP^û

M) @ êbìZòe _âùdûM

N) @ êcû^ Keòaû

4. @ êbìZòe @û]ûeùe aõgMZòe iûc¬iýZû I _û[ðKý i´§ùe aõgû êKâcKê aêSòaûe

iêù~ûM [òfûö òR Pûeò _ûLùe [òaû Rúa^ ij _ûVýKâcKê ù~ûWÿò _ûeòùaö

5. 5-E cWêýfe _âùdûM Gjò gòlY cû]ýcùe Keû~ûA_ûeòaö

6. Gjò gòlY _âKâòdûùe MêYûZàK gòlYe aòbò Ü iìPK _âZò`kòZ ùjûAQòö

K) @ êbìZòe _âùdûML) iûcMâúe aýajûeM) _eúlû _~ðýùalY I @ûùfûP^ûN) @ êcû^ KeòaûO) \kMZ gòlY

7. K) @ êbìZò @û]ûeòZ _âgÜL) _âùdûMûZàK _âgÜM) cêq C©e cìkK _âgÜ

88

_âiw – ùeP^C__âiw - aéKþK

\òai – PZê[ð icd – 1 N. 30 cò.@]òùag^ - ZéZúd

_âZýûgòZ `kû`k@õgMâjYKûeúcûù^ aéKþK @aiÚòZò, MV^ Gaõ Kû~ðý i´§ùe aêSûA _ûeòùaö

_âYûkú @ûùfûPý ]ûeYûiû]^ Kcðúuê 8Uò \kùe bûM Keò \gcùgâYúe aòmû^ ajòe _éÂû-36 eê _éÂû-38eaòùgæhY Keò _âiw aòùgæhY iûeYú _êeYKeòaûKê Kêjû~òaö_âgÜ1 : _âùZýK \kKê ùMûUòG aû \êAUò Cqòù\A @ûùfûP^û Keû~òaö CqòMêWÿòK _ìað_VòZ ]ûeYû C_ùe _~ðýùaiòZ ùjûA[òaû@ûagýKö

CqòMêWÿòK _ûAñ (iìP^û `Ÿð-1 ù\L«ê)_âgÜ 2 : iÚû^úd @*kùe còkê[òaû ùQkò Kò´ûKêKêWÿûe aéKþK iõMâj Keû~ûA aòbò Ü \kKêù\LûA PòZâ ij Zêk^û Keò aòbò Ü @õge^ûcMêWÿòK ij _eòPòZ ùjùaö aéKþKecùWÿf, PûUð Kò´û ù_âûùRKÖe cû]ýcùeù\LûA òcÜfòLòZ _âgÜMêWÿòKê @ûùfûP^ûKeû~òaö

1. CqòUò VòKþ ^û bêf \gðûAùaö(CqòUò VòKþ bêf Kò´û RûYò^ûjêñKjòùaö

2 K)aéKþþKe @ûKûe I IR^ùKùZ?

L)Gjû geúee ùKCñ iÚû^ùeù\Lû~ûG?

89

_âYûkú @ûùfûPý ]ûeYû_âgÜ 3 : @ûbý«eúY @õgMêWÿòK \gðû~ûA[òaûGK PòZâ _éÂû _âZò \kùe ù\A @ûùfûP^ûcû]ýcùe aòbò Ü @õgMêWÿòK ù\LûAùaöùiMêWÿòKe Kû~ðý i´§ùe (37 _éÂû) icýKþ]ûeYû ù\A_ûeòùaö_âgÜ 4 : @«aðûjú C_]c^ú I ajòaðûjúC_]c^ú eqùe Pû_ _ûAñ _ûYò _ûA_þKêiuêPòZ KeûA @ûùfûP^û Keû~òaöaûIcýû þ Kýû_þiêfþ, ùMäûùceêfiþ MV^ ijùicûûe Kû~ðý i´§ùe @ûùfûP^ûKeû~òaö GMêWÿòKe Kû~ðý RûYòaû _ûAñ GK PûQYû ùÂ ]ûeYûe _ê^Kðk^ Keû~ûA_ûeòaöùMäûùceêfiþe Kû~ðý _ûAñ GK _fò[ò þ Wûfò/ZeKûeú eLòùf ùi[òeê _ûYò aûjûeòaö GjûKêùMäûùceêfiþe eq QYû Kû~ðýKâc ijiõ_KòðZ Keòaûö lúeeê _âÉêZ ùQ^ûKê GKMûcêQû K_Wûùe aû§ò GjûKê Pò_êWòaûicdùe G[ôeê Rk ij KòQò KVò^ _\û[ð c¤aûjûeò @ûiò[ûGöGjûKê ù^`â þe _eòiâaYij iõ_KòðZ Keò_ûeòaûö_âgÜ 4 _ûAñ GK PûUðùe ùfLò G[ò _ûAñ _â\©Z[ý MêWÿòK ù\LûAaûö_âKÌ Kû~ðý_âgÜ 5 : KòQò iìZû / Cf, @Vû I KûMRaýajûe Keò ù~ ùKøYiò @õgKê cùWÿf@ûKûeùe _âÉêZ Keòùaö_âgÜ 6 : PûUð ù__e ùÄPþ, ieê _ûA_þ,gêLòfû gò´ (Kû¦êf) aýajûe Keòö

3. aéKþKe @ûbý«eúY MV^ùe[òaû @õgMêWÿòKê PòZâ cû]ýcùePòjÜò ùicûû Kû~ðý i´§ùe KYRûYòùa?

K) aéKþK c]ýKê ~ûA[òaû eqaûjú ^kúMêWÿòKe ^ûc KYKY?L) Gjò eq aûjú ^kúMêWÿòKeKû~ðý KY?

4. ù^`â þe Kû~ðý K’Y?5. aéKþKe @^ýû^ý Kû~ðýMêWÿòK

KY KY?6. cìZâùe [ôaû _\û[ðMêWòKe ^ûc

K’Y?7. c êhýe ùeP^ Zªe GK

^ûcûuòZ PòZâ / cùWÿf @u^Keö

90

iû]^ Kcðúu _ûAñ iìP^û `Ÿð

Z[ý `Ÿð1

1. K) geúeùe ùjC[òaû Pdû_Pd _âKâòdûeê RûZ ùjC[òaû aRðýaÉê geúe _ûAñjû òKûeKö

L) ùeP^ Zª cû]ýcùe ùKak dêeòK GiòWÿþ òÃûi^ jêGö

M) ùeP^ Zª cû]ýcùe gKðeû òÃûiòZ ùjùf aýqòUòKê iêiÚ aýqò ùaûfò Kêjû~ûGö

N) c êhýe _ûKiÚkúùe dêeò@û C_ô Ü ùjûA[ûGö

O) Sò<òKû cûûùe Gùcû ò@ûeê dêeòKþ @cæ Zò@ûeò jêGö

P) iû_ ùeP^ _âKâòdûùe @]òK Rk ld Kùeö

Q) Gcòaûùe ùeP^ _ûAñ iõùKûPò ò]û^ú \ûdúö

R) ùP_þUû Kécòùe gòLû ùKûh _ûP^ @w eìù_ Kû~ðý Kùeö

T) ùceê\Šú _âûYúe ùeP^ Kû~ðý _ûAñ aéKþK I Pcð \êAUò _â]û^ cû]ýcö

2) aéKþKe PòZâ

K) f´ _âûd 10-12 ùicò, _âiÚ – _âûd 5eê 7 ùicò, ùcûùUA _âûd 3 ùicò, IR^_âûd 150 Mâûcþ

L) c]ýQ\ûe VòKþ ZkKê C\e Mjße bòZùe ùceê\Še Cbd _ûgßðùe \êAUòe aéKþKejòQòö

3) KùUðKè, ùcWêýfû, MaYúaÉò, jûAfc, cìZâiûeYú

K) G`ùe< C_]c^ú, A`ùe� C_]c^ú ùMäûùceêfi, aûIcýû è Kýû_þiêfþ,cûf`òSò@û^ _òŠö

91

_âgÜ 4e C�e

ù^`âê cûA_òSò@û^ _òŠùe [ôaû aûIcýû þi Kýû_þiêfþùe eqQYû Kû~ðý ùjûA[ûGö

_â[ùc G`ùe< C_]c^ú c¤ù\A eq ùMäûùceêfi c¤Kê _âùag Keò[ûGö

ùMäûùceêfi c¤ùe eq _âaûjòZ ùjC[ôaû icdùe Gjû c¤ùe [ôaû @Zò iìlà e§âù\A

eqùe [ôaû eqKYòKû I KòQò aW @YêaògòÁ ù_âûUò þ _eòiéZ ùjûA_ûùe^ûjóö

ù^ù`â^ c¤Kê _âùag Keê[ôaû C_û\û^MêWòK ùjCQò – Rk, MäëùKûR, @ûcòù^ûGiòW,

dêeò@û, dêeòKGiòWþ, KâòGUò ò þ, ùiûWòdcþ, ù_ûUûiòdcþ, ùKäûeûAWþ AZýû\òö

eq QûYòùjaû_ùe A`ùe� C_]c^úù\A aRðaÉê cêq eqaûjûeò~ûA[ûGö

ù^`â þ PZê_ûgßðùe [ôaû ùK÷gòK ^kúe g~ýû \ßûeû ù^`â^ c¤eê geúe _ûAñ @ûagýK

C_û\û^MêWòK _ê^üùgûhòZ ùjûA eqùe cògò[ûGö

_âgÜ 5e C�e

Rk I ]ûZafaYe _eòcûY òdªYö

Eqùe @cæ I lûeúd cûZâûe òdªY Keê[ôaû _\û[ðcûûe i«êk^ elûö

geúeùe eqPû_ òdªYö

Geòù[âûù_ûAGUò^ I jeùcûê leY, ~ûjû RBC Zò@ûeòùe iûjû~ý Keò[ûGö

_eòiâaY, _ê^üùgûhY, leY I òÃûi^ö

geúee @«ü_eòùagùe i«êk^ elûö

@Zý]ôK bòUòcò þ, Lû\ý I Jh]e [ôaû ew, @ûfþKjfþ (c\) RûZúd _\û[ðe ò¿ûi^

Keò[ûGö

92

_âgÜ 6 e C�e

Rk

dêeò@û

@Ì _eòcûYe dêeòK GiòWþ

KâòGUò ò þ

ùiûWòdcþ ùKæûeûAWþ ù_ûUûiòdcþ ùKæûeûAWe faY

Star Pact cìZâùe dêùeûKâcþ ^ûcK a‰ðKYòKûe C_iÚòZò ù~ûMêñ Gjûe ew jk\ò@û ù\Lû~ûGö c êhýe aéKþK \ßd Rk C_e ùjûA ejò[ûGö aûc aéKþKUò \lòY aéKþK@ù_lû @Ì

C_eKê [ûGö KûeY \lòY aéKþK C_eKê ~KéZ ejò[ôaûeê Gjûe @aiÚû^ òcÜùjûA[ûGö

aéKþK ù~Cñ iÚû^ùe @aiÚòZ ZûKê “ù_eòbòùieûf fµ_iûA þi” Kêjû~ûGö aéKþKeiûcdòK iÚû^û«eYKê “ùUûiòiþ” (Ptosis) Kêjû~ûGö

aéKþK iéÁò ùjC[ôaû _[eKê “ùe^ûfþ iòùÁûiòi” Kêjû~ûGö c êhý geúeeGùcû ò@û ]ûeY lcZû 0.004 mg/ 100 ml

93


Rk I ]ûZa faY _eòcûY òdªY

ú

_eòiâaY

ú_ê^üùgûhY

úleY

úòÃûi^

ú

Eqe @cæ I lûeúd cûZâûòdªY Keê[ôaû _\û[ðcûû

i«êk^ elû Kùe

RkaéKþKúd gòeû

c êhýe ùeP^Zª

dêeò@û

dêeòKþ @cæ

KâòGUò þ þ

aòbò Ü faY

iõ_éq eqaûjò^ú

aéKþKúd ]c^ú

ú

@w icìj

úaéKþK

ú

cìZâiûeYú

ú

cìZâûgd

ú

cìZâcûMð

ú@bý«eúY @õg

úKùUðKè

ú

ùcWêýfû

ú

MaòYú aÉò

ú

jûAfc

úù^`â þ

úcûf_òSò@û^ _òŠ

ú

aéKþKúd ^kòKû

ú

iõMâûjú^kú

úgeúee eq Pû_ òdªY

ú

ùePòZ _\û[ð

Geòù[âûù_ûAUò^ ^ûcKjeùcû^ leY Keò eq KYòKûZò@ûeò Keòaûùe iûj~ý Kùe

c êhýe ùeP^Zª

iû]ûeY Kû~ðý

94

Z[ý `Ÿð – 1

_âgÜ ^õ 2 _ûAñ PòZâ

95

Documents

Rúa aòmû^ _âYûkú @ûùfûPý _âgÜ @õgMâjYKûeúcû^uê Z[ý`\ð _â\û^ Keò _âgÜ 8e ùLûfû @ûùfûP^û ùjaö _âgÜ 9 I 10e ùLûfû @ûùfûP^û Keû~òaö 8. _ûVý_êÉK