Raportit i Hulumtimtit ''Gratë Në Procesin e Punes Dhe Vendimarrjes ''Shqip A5 - 88 Faqe

8/12/2019 Raportit i Hulumtimtit ''Grat N Procesin e Punes Dhe Vendimarrjes ''Shqip A5 - 88 Faqe

1/86

Republika e KosovsRepublika Kosova-Republic of Kosovo

Qeveria - Vlada - Government

RAPORT MBI HULUMTIMINGRAT NE PROCESIN E PUNS DHE

VENDIMMARRJES N KOSOV

ZYRA E KRYEMINISTRIT / OFFICE OF THE PRIME MINISTER /

URED PREMIJERA

AGJENCIA PR BARAZI GJINORE / AGENCIJA ZA RAVNOPRAVNOST POLOVA /

AGENCY OF GENDER EQUALITY

Prishtin 2011


2/86

RAPORT MBI HULUMTIMIN

GRAT NE PROCESIN E PUNS DHE

VENDIMMARRJES N KOSOV

Prishtin

Gusht 2011


3/86

Agjencia pr Barazi Gjinore 2011

Kopertina:

Europrinty

Dizajni dhe Faqosja:

Europrinty

Shtypi:

Europrinty

Ky hulumtim mund t gjendet n web faqen eABGJ-s : http://abgj.rks-gov.net/

Hulumtim sht realizuar nga LDC Leadership andDevelopment Consultancy Prishtin


4/865

Prmbledhje

Kosova ka krijuar nj legjislacion t mirllt pr barazi

gjinore. Me krijiimin e mekanzimave institucional dhe masaveafrmative pr barazi gjinore n t gjitha nivelet e qeverisjes shthapur nj der e re e krijimit t mundsive pr prfshirjen e graven proces t puns dhe vendimmarrjes.

Barazia Gjinore sht prcaktuar si nj parakusht printegrime europiane dhe si e till n Plan t Veprimit pr PartneritetEuropian sht radhitur n Kriteret Politike. Qeveria e Kosovsn prill t vitit 2008 ka miratuar Programin e Kosovs pr BaraziGjinore me gjasht objektiva t prgjithsm dhe tet objektivaspecik. Me kt rast Objektivi pr Grat ne Procesin e Punsdhe Vendimmarjes krkon nje angazhim m t madh t t gjithakterve. ABGj ka iniciuar kt hulumtim pr t ofruar nj pasqyrt prafrt q vlerson kuadrin ligjor, politikat sektoriale dhendrsektoriale dhe pozicionimin e grave konform prgatitjes styre shkollore n pozitat vendimmarrse

Pavarsia ekonomike mbetet akoma si nj nga elsit

kryesor pr realizimin e t drejts s barabart pr pozitavendimmarrse. Edhe pse Kosova me prfaqsim gjinor n nivelvendimmarje llogaritet e shtatmbdhjeta n bot gjendja n tregune puns mbetet akoma nj sd qe krkon angazhim shum tmadh edhe te faktorit vendor edhe atij nderkombtar.Prandaj, hulumtimit mundson hapjen e diskutimeve,prmirsimin e mjedisit t puns si dhe jetsimin e Planit tVeprimit pr Fuqizimi t Grave n Ekonomi si nj faktor kyq i

mirqenies s familjes dhe shoqrise.Ky hulumtim mund t prdoret si burim i informatavedhe i matjes s gjendjes aktuale n shoqri,

Ju faleminderit

Shqipe KrasniqiKryeshefe Ekzekutive

ABGJ-ZKM


5/86


6/86

HULUMTIM: GRAT N PROCESIN E PUNS DHE VENDIMMARRJES N KOSOV

7

Prmbajtja

SHKURTESAT..........................................................................................9HYRJE.................................................................................................11

METODOLOGJIAEAPLIKUARGJATHULUMTIMIT................................12

LIGJETDHERREGULLORETQPROMOVOJNPJESMARRJENEGRUASN

PROCESINEPUNSIMITDHEVENDIMMARRJESNKOSOV....................14

MEKANIZMATINSTITUCIONALPRPROMOVIMINEPJESMARRJESS

GRUASNPOZITAVENDIMMARRSE...................................................21

GRATNPROCESINEPUNSDHEVENDIMMARRJES- PJESAPRAKTIKE..23

EDUKIMI.............................................................................................24

PUNSIMI............................................................................................27

FAMILJA..............................................................................................37

GJENDJAEKONOMIKESOCIALE..............................................................40

VENDIMMARRJA..................................................................................43

STEREOTIPET........................................................................................49

INFORMIMI/VETDIJSIMI....................................................................52

KONKLUZIONEDHEREKOMANDIME.....................................................60

EDUKIMI.............................................................................................61

PUNSIMI............................................................................................61

FAMILJA..............................................................................................62

GJENDJAEKONOMIKEDHESOCIALE.....................................................62

VENDIMMARRJA..................................................................................63

STEREOTIPET........................................................................................63

INFORMIMI/VETDIJESIMI....................................................................64

SHTOJCA A.....................................................................................65

Bibliograa......................................................................................65


7/868


SHTOJCA B.....................................................................................67

QLLIMETDHEAKTIVITETETEPROJEKTITHULUMTUES.........................67

SHTOJCA C.....................................................................................71

PYETSORI PR HULUMTIMIN GRAT N PROCESIN E

PUNS DHE N VENDIMMARRJE.........................................71


8/86


9

SHKURTESAT

ABGJ Agjencia pr Barazi GjinoreDASHC Departamenti i Administrats s

Shrbyesve Civil

LDC Leadership and Development

Consultancy

KK Kuvendi i Kosovs

KNBGJ Kshilli ndr-ministror pr Barazi

Gjinore

MSHP Ministria e Shrbimeve Publike

OJQ Organizat jo-qeveritare

OMBUDPERSONI Institucioni i Ombudspersonit n

Kosov - Njsia pr Barazi Gjinore

SHCK Shrbimi Civil i Kosovs

UNMIK Misioni i Kombeve t Bashkuara n

Kosov

ZQM Zyra pr Qeverisje t Mir

ZKM Zyra e Kryeministrit


9/8610



10/86


11

HYRJE

Kur itet pr arritjen e barazis gjinore n Kosov, kryesishtnnkuptohet avancimi i pozits s gruas n shoqri, e n veanti n

jetn publike dhe n pozita vendimmarrse. Barazi gjinore1 do tthot pjesmarrje e barabart e femrave dhe meshkujve n t gjithatfushat e jets, pozit t barabart, mundsi t barabarta pr t gzuart gjithat t drejtat e tyre dhe pr t vn n shrbim potencialet etyre individuale n zhvillimin e shoqris, si dhe t ken prtim tbarabart nga t arriturat e ktij zhvillimi2.

Shoqria kosovare vazhdimisht ka br prpjekje pr arritjen ebarazis gjinore, e n veanti avancimin e pozits s gruas n shoqri

dhe jetn publike. Pas lufts s fundit n Kosov, jan rritur prpjekjetjo vetm pr emancipimin e gruas, por edhe pr vlersimin ekontributit n shoqrin kosovare dhe pr avancimin e pozits s saj.Nj numr i konsiderueshm i organizatave t ndryshme , prfshiredhe organizatat jo-qeveritare t vendit dhe ndrkombtare, prmesprogrameve e projekteve t ndryshme kan kontribuar n avancimine pozits s gruas drejt arritjes s barazis gjinore.

Institucionet e Kosovs n vazhdimsi kan ndrmarr nj srveprimesh pr t siguruar mundsi dhe trajtim t barabart padallime, prfshir edhe dallimet gjinore. N disa raste, jan ndrmarredhe masa armative q ojn drejt arritjes s barazis gjinore si jancaktimi i kuotave gjinore apo t ngjashme.

Pr t pasqyruar gjendjen aktuale ne fushn e barazis gjinore dheprpjekjeve q jan br nga institucionet publike dhe privatepr arritjen e barazis gjinore, raporti n vijim, ofron nj analiz tlegjislacioni n fuqi n Kosov, i cili promovon dhe inkurajon arritjene barazis gjinore n Kosov e n veanti promovimin e pjesmarrjes

s gruas n procesin e puns, si dhe n pozita udhheqse dhevendimmarrse. Jan analizuar nj sr aktesh ligjore q promovojndrejtprdrejt apo n forma tjera barazin gjinore, duke lluar ngaKushtetuta e Republiks s Kosovs, pastaj rreth 14 ligje t miratuaranga Kuvendi i Kosovs, dhe nj sr aktesh tjera nnligjore. Ndrsa,n pjesn e dyt t ktij raporti, paraqiten rezultatet e nj hulumtimit kryer me 550 respondent.

1 Ligji Pr Barazi Gjinore, Nr. 2004/2, Neni 2, pika 1, Prkuzimetterminologjike, pr m tepr shih: http://assembly-kosova.org/common/docs/

ligjet/2004_2_al.pdf2 Ibid.


11/8612


METODOLOGJIAEAPLIKUARGJATHULUMTIMIT

Ky raport ofron nj pasqyr t rezultateve dhe sjell interpretime

dhe analiza t t dhnave nga hulumtimi kuantitativ irealizuar prmes pyetsorit t strukturuar me mostr prej 550respodentve t przgjedhur me paramendim dhe t realizuarprmes intervistave, dhe nj (1) fokus grupi3. Hulumtimisht realizuar me zyrtar n 81 institucione n nivel qendrordhe lokal, ndrmarrje private dhe organizata jo-qeveritare nKosov. Raporti, po ashtu ofron nj analiz t legjislacionitprimar dhe sekondar q garanton dhe promovon mundsit epjesmarrjes s grave n procesin e puns dhe vendimmarrjes.

Analizat dhe interpretimet e paraqitura t t dhnave thulumtimit jan kuantitative dhe t strukturuara rreth shtatkategorive gjersisht t prkuzuara. Kategoria e par fokusohetn mendimet e respodentve n lidhje me indikatort ekonomikdhe social t edukimit, q jan niveli i edukimit, mbshtetjananciare dhe mbshtetja morale e familjes pr arsimim.Kategoria e dyt prfshin punsimin dhe indikatort si: puna

vis-a-vis profesionit, prvoja, posti, orari i puns - dallimin mes t femrave dhe meshkujve, zbatimi i legjislacionit tpuns, mundsia e ngritjes akademike dhe n karrier, dhepozita e gruas n pun. Kategoria e tret prfshin familjen dheindikatort si: ndikimi i martess n pun, kujdesi ndaj fmijs/ve, mbshtetja e familjes dhe koha q grat kalojn n punt shtpis. Kategoria e katrt paraqet gjendjen ekonomikedhe sociale t respodentve si, sdat nanciare dhe ndikimiekonomik n shoqri i pjesmarrjes s gruas n tregun e puns.

Kategoria e pest prfshin vendimmarrjen q paraqitet n dynivele: vendimmarrjen n familje dhe pun, pozitn e gruas nvendin e puns, dhe prfaqsimin e barabart n vendimmarrjen mes t grave dhe burrave n institucione. Kategoria e gjashtzbrthen stereotipet, kryesisht nga indikator si sdimi nbaza gjinore gjat jets, punsimi dhe prkrahja institucionalee grave, dhe rrethi shoqror. Kategoria e shtat dhe e funditinformimi dhe vetdijesimi prbhet nga indikator q kan t

3 Megjithse ishte parapar t organizohen dy fokus grupe, vetm njri, meshrbyes civil sht mbajtur. Grupi i dyt i prbr nga biznese private dhe OJQ shtorganizuar por t ftuarit nuk kan marr pjes.


12/86


13

bjn me mundsin e edukimit formal dhe jo-formal t grave,njohjen e legjislacionit, fuqizimin e gruas, hapat institucionalq duhet ndjekur n rastet e diskriminimit, si dhe ndikimi

shoqror n ngritjen e vetdijes n aspektin gjinor.Struktura e njjt e pyetjeve sht prdorur edhe gjat diskutimitn fokus grup.


13/8614


LIGJETDHERREGULLORETQPROMOVOJNPJESMARRJENEGRUASNPROCESINEPUNSIMIT

DHEVENDIMMARRJESNKOSOV

Legjislacioni n Kosov ofron nj baz t mir pr inkurajimindhe mbshtetjen e pjesmarrjes s gruas n procesin e puns,por edhe n pozita vendimmarrse. Legjislacioni n Kosovpromovon fuqishm parimin e barazis gjinore. Kushtetutae Republiks s Kosovs4, akti m i lart juridik dhe politik ivendit, prve se n gjuhn dhe strukturn e saj ka nj balancgjinore, ajo respekton dhe promovon parimet e barazis gjinore,

q jan t pranuara edhe ndrkombtarisht (Neni 71). Pr mtepr, Kushtetuta ndalon do form t diskriminimit prfshiredhe diskriminimin n baza gjinore. Nj parim i till sht m teji sanksionuar me Ligjin Kundr Diskriminimit5, i cili promovonparimin e barazis gjinore dhe kundr diskriminimin n bazagjinore (Neni 2), duke parapar edhe sanksione pr personatzik dhe juridik, q shkelin dispozitat e ktij ligji (Neni 9.2).Fusha e zbatimit t ktij ligji mbulon jo vetm institucionetpublike, por edhe ato private, duke prfshir veprimet apomosveprimet edhe t personave zik (Neni 4).

Ligji pr Barazi Gjinore6, i cili n veanti synon t mbrohet,trajtohet dhe vendoset, barazia ndrmjet gjinive si vlerthemelore e zhvillimit demokratik t shoqris s Kosovs, memundsi t barabarta pr pjesmarrje t femrave dhe meshkujvedhe pr kontributin e tyre n zhvillimin politik, ekonomik,social, kulturor dhe n t gjitha fushat e jets shoqrore (Neni

1.1). Ligji prcakton nj sr masash ligjore pr arritjen ebarazis s plot t femrave dhe meshkujve n shoqri, t cilatjapin prparsi specike n mnyr q pjestarve t gjinis scaktuar tu mundsohet qasje e barabart n t gjitha fushat e

jets shoqrore, t mnjanohet pabarazia gjinore ekzistuese,

4 Kushtetuta e Republiks s Kosovs, http://assembly-kosova.org/common/docs/Kushtetuta_sh.pdf5 Ligji Kundr Diskriminimit, Nr. 2004/3, http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2004_3_al.pdf

6 Ligji pr Barazi Gjinore, Nr. 2004/2, http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2004_2_al.pdf


14/86


15

ose tu sigurohen t drejta t cilat m hert nuk iu kan takuar(Neni 2.9).

Tabela 1. Krahasim i t dhnave pr t punsuarit n nivelkomunal

Meshkuj Femra T pa-

prcaktuar Meshkuj Femra

T pa-

prcaktuar

Administrat 5,228 3,845 1,173 210 5,277 3,875 1,192 210 0.99 0.98

Arsim 30,050 18,176 10,904 970 30,046 17,918 11,219 909 1.01 0.97

Shndetsi 5,754 2,063 3,691 0 5,791 2,070 3,719 2 0.99 0.99

Gjithsej 41,032 24,084 15,768 1,180 41,114 2 3,863 16,130 1,121

(%) 58.69% 38.42% 2.87% (%) 58.04% 39.23% 2.72%

Institucioni

T punsuarit n institucionet kryesore n nivel komunal

2008

Struktura gjinore

2009

Gjithsej t

punsuar

Gjithsej t

punsuar

Struktura gjinoreDallimi

('08/'09)

Femra

Dallimi

('08/'09)

Meshkuj

Shnim: Ky krahasim sht br duke u mbshtetur n tdhnat e MSHP/DASHC pr t punsuarit n SHCK n nivelkomunal. Kto statistika prmbajn t dhnat deri n dhjetor2008, respektivisht, shtator 2009. Kategoria T paprcaktuari referohet komunave me shumic serbe pr t cilat t dhnat

jan nxjerr nga lista e pagave. Kto komuna jan: Leposaviq,Zubin Potok dhe Zveqan.

Poashtu, Ligji prcakton masn prej 40 prqind e pjesmarrjes snjrs gjini n fushat e posame shoqrore si kusht pr arritjen ebarazis gjinore (Neni 2.12).

Tabela 2. Krahasim i t dhnave pr t punsuarit n nivelkomunal dhe qendror

Meshkuj Femra T pa-

prcaktuar Meshkuj Femra

T pa-

prcaktuar

Qendror 32,022 21,329 10,498 195 29,045 18,437 10,415 193 1.15 1.00

Komunal 41,032 24,084 15,768 1,180 41,114 23,863 16,130 1,121 1.00 0.97

Gjithsej 73,054 45,413 26,266 1,375 70,159 42,300 26,545 1,314

(%) 62.16% 35.95% 188.00% (%) 60.29% 37.83% 1.87%

T punsuarit n institucionet qendrore dhe komunale

2008 2009

Niveli

Struktura gjinore

Gjithsej t

punsuar

Struktura gjinore

Gjithsej t

punsuar

Dallimi

('08/'09)

Femra

Dallimi

('08/'09)

Meshkuj

Shnim: Ky krahasim sht br duke u mbshtetur n t dhnat


15/8616


e MSHP/DASHC pr t punsuarit n SHCK n nivel komunaldhe qendror. Kto statistika prmbajn t dhnat deri n dhjetor2008, respektivisht, shtator 2009. Kategoria T paprcaktuari referohet komunave me shumic serbe pr t cilat t dhnat

jan nxjerr nga lista e pagave. Kto komuna jan: Leposaviq,Zubin Potok dhe Zveqan.

Pr m tepr, ky Ligj prshkruan n mnyre mjaft t hollsishmeobligimet dhe prgjegjsit e institucioneve publike pr tgarantuar barazin gjinore. Ligji krkon nga institucionetpublike q t ndrmarrin masa ligjore dhe armative pr arritjene barazis gjinore n t gjitha nivelet e pushtetit ligjvns,

ekzekutiv, gjyqsor dhe institucionet publike, n mnyr qpjesmarrja n kto institucione t arrij nivelin e pjesmarrjess tyre te popullata e prgjithshme e Kosovs (Neni 3.1). Ligji poashtu, obligon t gjitha ministrit t zgjedhin nj zyrtar/zyrtarepr barazi gjinore, i cili/e cila kryen detyrat e koordinatorit/koordinatores pr shtje gjinore (Neni 4.12).

Nga statistikat zyrtare t MSHP/DASHC del se shkallae punsimit n nivel komunal apo qendror dhe n pozita

drejtuese dhe menaxheriale, n mes t meshkujve dhe femrave,dallon nse krahasohen vitet 2008 dhe 2009. N nivel drejtues(komunal dhe qendror) jan 50 femra n vitin 2008, ndrsa67 n vitin 2009. Ktu shihet nj rritje prej pak mbi 15% tfemrave n pozita drejtuese. Ndrsa, n nivelin menaxherial,t raportuar pr nivelin komunal dhe qendror, numri i femraveshihet ne rritje pr kto dy vite. Femra gjithsej n vitin 2008 jan528, ndrsa n vitin 2009 jan 560. Kjo rritje duket t jet afro7% n favor t ngritjes s femrave n pozita menaxheriale. Nann tjetr, meshkujt prfaqsohen me numra katr shifror nt dyja vitet e krahasuara n nivelin menaxherial. Ndrsa nnivelin drejtues po ashtu i tejkalojn femrat deri n 7 her. Prm tepr, shih tabelat 3 dhe 4.

Tabela 3. Pozitat drejtuese sipas strukturs etnike dhe gjinoren nivel komunal dhe qendror (2008)


16/86


17

Shqiptar Serb Turq T tjer Meshkuj Femra Shqiptar Serb Turq T tjer Meshkuj Femra

Ministrit 248 238 6 1 3 214 34 981 950 19 2 9 724 255

Komunat 221 196 15 2 7 205 16 1576 1470 64 13 29 1303 273

Gjithsej 469 434 21 3 10 419 50 2557 2420 83 15 38 2027 528

(%) 92.53 4.47 0.63 2.13 89.34 10.66 (%) 94.64 3.24 0.58 1.48 79.27 20.64

Institucionet Gjithsej

NIVELI DREJTUES

Gjithsej

NIVELI MENAXHERIAL

Struktura etnike Struk. gjinore Struktura etnike Struk. gjinore

Shnim: Ky krahasim sht br duke u mbshtetur n tdhnat e MSHP/DASHC pr t punsuarit n SHCK n nivelkomunal. Kto statistika prmbajn t dhnat deri n prill 2008.Ndrsa, n hartimin e ksaj statistike nuk jan t prfshir serbnga komunat Leposaviq, Zubin Potok dhe Zveqan, n mungest ofrimit t t dhnave.

Tabela 4. Pozitat drejtuese sipas strukturs etnike dhe gjinoren nivel komunal dhe qendror (2009)

Shqiptar Serb Turq T tjer Meshkuj Femra Shqiptar Serb Turq T tjer Meshkuj Femra

Ministrit 299 292 4 1 2 255 44 782 756 10 5 11 534 248

Komunat 265 235 15 6 9 242 23 1756 1652 65 13 26 1444 312

Gjithsej 564 527 19 7 11 497 67 2538 2408 75 18 37 1978 560

(%) 93.44% 3.36% 1.24% 1.95% 88.10% 11.88% (%) 94.87% 2.95% 0.70% 1.45% 77.93% 22.06%

SHCK Gjithsej

NIVELI DREJTUES

Gjithsej

NIVELI MENAXHERIAL

Struktura etnike Struk. gjinore Struktura etnike Struk. gjinore

Shnim: Ky krahasim sht br duke u mbshtetur n t dhnate MSHP/DASHC pr t punsuarit n SHCK n nivel komunal.Kto statistika prmbajn t dhnat deri n mars 2009. Ndrsa,n hartimin e ksaj statistike nuk jan t prfshir serb ngakomunat Leposaviq, Zubin Potok dhe Zveqan, n munges tofrimit t t dhnave.

Ky ligj, prve q prcakton prgjegjsit pr insitucionetshtetrore pr zbatimin e tij, inkurajon edhe institucionet tjerasi partit politika (Neni 9), organizatat jo-qeveritare (Neni 10),mediat (Neni 14), etj., t kontribuojn n zbatimin e tij dhearritjen e barazis gjinore. Nj element tjetr shum m rndsiq rregullohet me kt ligj sht qasja e barabart e meshkujvedhe femrave n sfern ekonomike, nanciare, privatizim,prfshir edhe t drejtn pr trashgimi dhe pronsi, kredi dhe

burime natyrore (Neni 11.1). Po ashtu, Ligji obligon sektorinpublik, privat, si dhe institucionet ligjvnse dhe ekzekutive n


17/8618


sektorin e puns dhe t punsimit, t sigurojn t drejta dhemundsi t barabarta pr femra dhe meshkuj (Neni 12.1). Mtutje, Ligji po ashtu obligon pundhnsit t ofrojn qasje tbarabart n aktivitete q ndikojn n ngritje t kapaciteteve,arsimim dhe avancim n karrier (Nenet 12.6, 12.7 dhe 13).

Nj element tjetr i ligjit pr barazi gjinore sht parashikimii sanksioneve pr pundhnsit q shkelin normat e ktij ligji,duke lluar nga gjobat prej 1.000 euro pr pundhnsit t ciltbjn diskriminim n baza gjinore, n rastet kur nuk paguajnpag t njjt pr punn me vler t njjt e deri n 20.000 europr mos-regjistrim t pasuris n regjistrat civil pr pasurin e

krijuar gjat jets bashkshortore (Neni 17.4).Prve prcaktimit t parimeve t respektimit t barazis gjinore,legjislacioni n Kosov prbn nj hap m tutje drejt promovimitdhe inkurajimit t barazis gjinore, duke ndrmarr edhe masaarmative. Nj sr ligjesh tjera promovojn barazin gjinore,t cilat obligojn institucionet publike t ndrmarrin veprimekonkrete, q sigurojn zbatimin e barazis gjinore. Ligji prZgjedhjet e Prgjithshme n Republikn e Kosovs7, sht

njri ndr ligjet q nxit dhe siguron prfaqsimin gjinor ninstitucionet publike n Kosov, duke prcaktuar kuotn prej30 prqind pr prfaqsim gjinor n organet legjislative si nnivel qendror dhe n at lokal (Neni 111.6).

Nj aspekt shum i rndsishm i arritjes s barazis gjinore npozita vendimmarrse sht llimisht pjesmarrja n procesine puns. Raporte dhe analiza t ndryshme t bra n Kosovasin pr mospjesmarrje t barabart n tregun e puns nmes t femrave dhe meshkujve. Grat jan dukshm m pakaktive n procesin e puns, si n sektorin publik po ashtu edhen at privat8. Nj pjesmarrje jo e barabart gjinore n tregune puns sht rezultat i shum faktorve shoqror. Megjithat,legjislacioni n fuqi n Kosov nuk prbn penges prprfshirjn e gruas n procesin e puns.

7 Ligji pr Zgjedhjet e Prgjithshme n Republikn e Kosovs, Nr. 03/L-073,http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2008_03-L073_al.pdf8 Programi i Kosovs pr Barazi Gjinore, http://stopvaw.org/uploads/kosovo_program_for_gender_equality


18/86


19

Ligji i Puns9i miratur nga Kuvendi i Kosovs n nntor t vitit2010, ka hyr n fuqi n janar t vitit 2011. Ky ligj ndalon t gjithaformat e diskriminimit n vendin e puns (Neni 5) prfshirdiskriminimin n baza gjinore. Po sipas ktij Neni, pika 4 e tij,obligon pundhnsin q n rastin e punsimit t puntorve,pr t njjtin vend pune t prcaktoj kritere dhe mundsi tbarabarta si pr femra ashtu edhe pr meshkuj. Megjithat,zbatimi n praktik i Ligjit t Puns mund t prballet meshum sda dhe shnon nj avancim sa i prket mundsiss prfshirjes s gruas n procesin e puns n krahasim meRregulloren e UNMIK-ut, q rregullonte kt fush.

Nene t caktuara t ktij ligji ofrojn rrethana lehtsuese prfemrat e punsuara n rrethana specike, p.sh., n rastet kur tpunsuarat gjat kohs s shtatznsis, pushimit t lehonis,etj., pundhnsi nuk mund ti sistemoj n nj vend pun jashtvendbanimit pa plqimin e tyre (Neni 17). Po ashtu, Ligji ndalonpunn e nats pr grat shtatzna dhe ato gjidhnse (Neni 27),dhe t bjn pun q jan t prcaktuara si t dmshme prshndetin e nns apo t fmijs (Neni 46). Sanksione t tilla

ligjore paraqesin nj rrethan lehtsuese pr femrat e punsuaraq t mund t ruajn vendin e puns dhe n t njjtn koh tkryejn edhe rolin e tyre si nna. Prve ksaj, zgjatja e pushimitt lehonis, nga 10 jav sa ishte me legjislacionin paraprak ngjasht muaj me mundsi vazhdimi pa pages deri n 12 muaj,vlersohet t jet nj mas avancuese pr femrat e punsuara,edhe pse zbatimi i ksaj norme mund t jet nj sd sidomospr t punsuarat n sektorin privat.

Megjithat, ndonse kjo norm paraqet nj avancim n ktsfer n krahasim me ligjin paraardhs krahasuar me vendete rajonit, t cilat gjenden n nivel pothuajse t njjt zhvillimi,Kosova ende sht mbrapa. Derisa n disa shtete t rajonit dhet Evrops si Serbia, Maqedonia, Suedia, etj., ofrojn ndihmshtes pr lehonat e punsuara, ligji n Kosov nuk ofron aspagn e plot pr periudhn e pushimit t lehonis. Gjat ksaj

9 Ligji i Puns, Nr. 03/L-212http://ks-gov.net/gazetazyrtare/Documents/Ligji%20i%20Punes%20%28shqip%29.pdf


19/8620


periudhe, e punsuara paguhet vetm me 70 prqind t pagss saj pr gjasht muajt e par, 50 prqind pr tre muajt n vijim,kurse pjesn tjetr prej tre muajsh ajo ka drejt ta marr vetmpa pages (Neni 49). Por, pasi q ligji ka pak muaj q ka hyrn fuqi ende nuk dihen efektet e ksaj norme n praktik. Tutje,Ligji i Puns parasheh nxjerrjen e akteve tjera nnligjore e q dolehtsonin zbatimin e tij, t cilat nuk jan hartuar ende.

Nj ligj mjaft i rndsishm q mbshtet pjesmarrjen egruas n procesin e puns, sht edhe Ligji pr Mbshtetjen eNdrmarrjeve t Vogla dhe t Mesme10 i cili iu jep prparsit veant ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme q drejtohen

nga femrat, prmes programeve mbshtetse pr ndrmarrje tvogla dhe t mesme (Neni 7).

Edhe Ligji pr Shrbimin Civil i Republiks s Kosovs11promovon parimin e barazis gjinore (Neni 1.9), dukeofruar kushte dhe mundsi t barabarta pr pjesmarrje nShrbimin Civil n institucionet e administrats qendrore dheatyre komunale pr t dy gjinit, dhe ndalon do form tdiskriminimit (Neni 4). Megjithat, pr dallim nga sanksionimi

i prfshirjes s komuniteteve n Shrbimin Civil, ku parashihetkuota prej 10 pr qind (Neni 11), nj kuot e till nuk parashihetpr barazi gjinore me kt ligj. Sidoqoft, nj kuot e till sht eparapar me Ligjin pr Barazi Gjinore, i cili vlerson se baraziagjinore arrihet ather kur 40 pr qind t t punsuarve jant gjinis s kundr (Neni 2.12). Ligji pr Shrbimin Civil,po ashtu garanton t drejtn pr mundsi t barabarta przhvillim t karriers, si dhe shum t drejta tjera si: shprblimet,kompensimin, mbrojtjen ligjore pa dallim gjinie. Mirpo, ky ligjnuk ofron ndonj mas shtes q administrata publike duhet tndrmarr pr t garantuar arritjen e barazis ligjore ashtu si eparasheh Ligji pr Barazi Gjinore.

Edhe nj sr ligjesh tjera t aprovuara nga Kuvendi i Kosovsq jan n fuqi n Kosov, njohin dhe promovojn parimin e10 Ligji pr Mbshtetjen e Ndrmarrjeve t Vogla dhe t Mesme, Nr. 02/L-5http://mti-ks.org/repository/docs/2005_02-L5_al.pdf11 Ligji pr Shrbimin Civil i Republiks s Kosovs, Nr. 03/L-149http://ks-gov.net/gazetazyrtare/Documents/Ligji%20per%20sherbimin%20civil%20%28shqip%29.pdf


20/86


21

barazis gjinore si jan, pr shembull: Ligji pr Policin12,Ligji pr Forcn e Siguris s Kosovs13, dhe nj varg ligjesh tngjashme. Ngjashm, edhe Ligji pr Pagat e Npunsve Civil14(Neni 3.2) promovon dhe pr m tepr obligon institucionetpublike t paguajn pag t njjt pr punn e njjt me vlert njjt.

MEKANIZMATINSTITUCIONALPRPROMOVIMINEPJESMARRJESSGRUASNPOZITA

VENDIMMARRSE

Prve ligjeve t lartprmendura, legjislativi kosovar kamiratuar edhe ligje tjera q n mnyr t trthort prekin sferne barazis gjinore n jetn publike dhe n marrdhniet n pun.Kto ligje kan pr qllim t inkurajojn gruan t marr pjesn jetn publike dhe t ofroj kontributin e saj n zhvilliminshoqror, por n t njjtn koh duke mbrojtur t drejtat e tyrethemelore. Pr shembull, Ligji pr Trashgimin, Ligji prShndetin Riprodhues15, Ligji pr Ndrprerjen e Shtatznsis,dhe disa ligje e rregullore tjera.

Prkundr ksaj, arritja e barazis gjinore dhe pjesmarrja egruas n pozita vendimmarrse l pr t dshiruar. Ligji prbarazi gjinore ende nuk ka gjetur zbatueshmri t plot. Gruajaende nuk sht e prfaqsuar mjaftueshm n pozita udhheqsesi n institucionet publike dhe n ato private. Prve ligjit przgjedhjet q prcakton kuotn prej 30 prqind t pjesmarrjess gruas n legjislativ n nivelin kombtar dhe lokal, nuk

ka ndonj ligj tjetr q prcakton nj norm t till edhe prinstitucionet tjera. Ligji pr barazi gjinore vlerson se nj barazigjinore sht arritur ather kur prfaqsimi i njrs gjini, n nj

12 Ligji pr Policin, Nr. 03/L-035, http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2008_03-L035_al.pdf13 Ligji per Forcn e Siguris s Kosovs, Nr. 03/L-046,http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2008_03-L-108_al.pdf14 Ligji pr Pagat e Npunsve Civil, Nr. 03/L-147, http://ks-gov.net/gazetazyrtare/Documents/%28shqip%29.pdf15 Ligji pr Shndetin Riprodhues, Nr. 02/L-076http://msh-ks.org/sq/legjislacioni/shendeti-riprodhues/40-pershendetinriprodhues.html


21/8622


fush t posame shoqrore apo n nj segment t ksaj fushesht m i ult se 40 prqind (Neni 2.12), por q m tutje nukimponon ndonj kuot t caktuar pr pozitat vendimmarrse.

Megjithat pr t arritur nj prfaqsim t barabart gjinor ninstitucionet publike dhe n pozita udhheqse e vendimmarrse,Qeveria e Kosovs ka themeluar mekanizma institucional.Kuvendi i Kosovn n legjislaturn e kaluar kishte themeluarnj grup jo-formal t grave q kishte pr qllim mbrojtjen dheavancimin e pozits s gruas. Ky grup prbhej prej deputetvenga t gjitha grupet parlamentare t prfaqsuara n Kuvend.Prve ksaj, ekzistojn edhe mekanizma tjer n kuadr t

Ekzekutivit, aktivitete t cilat kan synim arritjen e barazisgjinore. Kto mekanizma jan:

Agjencia pr Barazi Gjinore n ZKM; Institucioni i Ombudspersonit - Njsia pr Barazi

Gjinore; Zyrtaret/t pr barazi gjinore npr ministri; Kshilli Ndrministror pr Barazi Gjinore.

Po ashtu, edhe n nivelin lokal ekzistojn mekanizmainstitucional pr arritjen e barazis gjinore si:

Zyrtart/et pr barazi gjinore n komuna; Komitetet komunale pr barazi gjinore.


22/86


23

GRATNPROCESINEPUNSDHEVENDIMMARRJES- PJESAPRAKTIKE

Prkundr legjislacionit mjaft t mir pr t siguruar barazingjinore, dhe mekanizmave t themeluar pr t arritur barazigjinore n vendet e puns dhe n instancat vendimmarrse,mbeten ende sda t mdha jo vetm pr institucionet e Kosovspor edhe pr shoqrin Kosovare n prgjithsi n arritjen ebarazis s plot. Numri i t punsuarave femra n institucionetpublike dhe ato private n Kosov ende nuk sht proporcionalme prqindjen gjinore t popullsis. Ky proporcion sht akoma

m i ult n pozitat vendimmarrse, edhe pse n kt fush janshnuar prparime t dukshme.

Pr t kuptuar gjendjen faktike n fushn e barazis gjinore, sidhe pozitn e gruas n vendin e puns dhe vendimmarrje, mposht do t paraqesim rezultatet e hulumtimit t realizuar m550 t anketuar. Struktura e t anketuarve sht e prbr nga tpunsuar n 73 institucione publike dhe 8 institucione private,dhe shtrihet n tr territorin e Kosovs. Ndrsa, struktura

gjinore e t anketuarve sht 65% femra dhe 35% meshkuj.

Nga t anketuarit 73% kane qen t martuar kurse 27% t pamartuar.


23/8624


Prej tyre, 35% e meshkujve kan qen t martuar dhe 5% tpa martuar. Ndrsa, femrat 40% t martuara dhe 20% t pamartuara.

EDUKIMI

Niveli i edukimit t grave t punsuara sht i lart. Afr 74%e tyre kan t mbaruar fakultetin, ndrsa afr 18% kan titullmagjistr dhe vetm 5 % kan t mbaruar shkolln e lart. Ngrup prej afro 3% e prbn pjesa ku shkollimi sht n nivelin e

ult ose n shkalln e tret (doktoratur).


24/86


25

Familja ende mbetet mbshtetsi kryesor n shkollim. Kshtukan deklaruar afro 69% e t anketuarve. Megjithat, nuk shti vogl as numri i atyre q detyrohen t bjn nj pun pr tmbuluar shpenzimet e tyre t shkollimit, rreth 25 %. Ndrsa,si prtues t burss pr shkollim si brenda ashtu edhe jashtvendit, jan afrisht 6% e t anketuarve. Ndrsa, pjesmarrsit nfokus grup shprehen se edhe institucionet mund t mbshtesin

t punsuarit n shkollimin e mtutjeshm, si dhe duhet t rritetnumri bursave.


25/8626


Institucionet mund t mbshtesininanciarisht t punsuarit nshkollimin e mtutjeshm

Familja po ashtu shihet si institucioni me rolin kryesor nngritjen e vetdijes pr barazi gjinore, duke u pasuar ngashoqria dhe shkolla. Media, sipas hulumtimit, del t ket rolinm t ult n ngritjen e vetdijes, me vetm 2%. Sidoqoft,pjesmarrsit n fokus grup pajtohen se roli i shkollave nngritjen e vetdijes gjinore, prmes programeve msimoreose formave t ndryshme, duhet t rritet. T njjtn rndsi kaedhe shoqria civile, mbase ka t njjtin rol dhe rndsi me at

familjes, sipas disa pjesmarrsve n fokus grup.

Shkolla duhet t luaj rol m tmadh n ngritjen e vetdijesgjinore


26/86


27

PUNSIMI

N shumicn e rasteve, shkollimi sht prcaktues n sigurimin

e vendit t puns apo pozits s caktuar. Nga t anketuarit,73% punojn n prolin pr t cilin jan arsimuar, ndrsa 25%punojn nj profesion t ngjashm. Vetm rreth 2% punojn

jasht profesionit t tyre.

Sektori ku femrat kan qen m t suksesshme n sigurimine nj vendi t puns, mbetet edhe me tej sektori publik. Sipashulumtimit, 58% e femrave punojn n sektorin publik, ndrsa26% t femrave t punsuara jan n sektorin privat. Po ashtu,nj sektor ku femrat kan pasur sukses t sigurojn nj vendpune jan organizatat ndrkombtare ku punojn rreth 14% efemrave, ndrsa sektori jo-qeveritar i cili zakonisht supozohetse ofron mundsi m t madhe pr femrat, ka t punsuaravetm rreth 2% t femrave. Graku m posht ilustron m qartprvojn e puns dhe sektort e punsimit.


27/8628


Hulumtimi tregon se ruajtja e vendit t puns dheqndrueshmria n mbajtjen e pozits, jan nj shembull pozitivi fuqizimit t femrs. Mbi 67% e femrave t anketuara kan njprvoj t gjat n institucione publike, prej 5 deri n 10 vjet.Duke u pasuar kshtu me 26% me ato femra q jan n mes t2 deri 5 vjet q punojn n nj institucion publik. Si del ngahulumtimi, sektori me qndrueshmrin m t madhe duket t

jet sektori publik.


28/86


29

Megjithat, shumica e femrave t punsuara nuk mbajnposte vendimmarrse n institucionet ku punojn. Ngahulumtimi i realizuar mbi ket pyetje, dhe duke marr pr

baz vetm dy variabla, afr 42% e femrave t anketuara kanpozit vendimmarrse, kurse rreth 58% e tyre mbajn pozitajo-vendimmarrse, prfshir t gjitha institucionet q jananketuar si institucione publike, ndrmarrje private, organizatandrkombtare, dhe OJQ. N ann tjetr, nga t dhnat e MSHP/DASHC pr vitet 2008 dhe 2009 del se numri i femrave n pozitadrejtuese n nivel lokal dhe qendror sht 50 femra n vitin2008, ndrsa 67 n vitin 2009. Ndrsa n pozita menaxherialen vitin 2008 jan 528, ndrsa n vitin 2009 jan 560 femra.

Afr 6o% e femrave mbajn postejo-vendimmarrse

Ndrsa rreth numrit t orve q femrat punojn, sipashulumtimit del se nuk ka diskriminim apo favorizim n bazagjinore. M shum se 97% punojn 40 or n jav dhe deklarohense nuk punojn m pak or pune se kolegt e tyre meshkuj. Edhetrajtimi i t punsuarve nga kolegt e puns sht i mir dhenuk raportohet t ket diskriminim n baza gjinore. Vetm 3%t t anketuarve nuk jan t knaqur me mnyrn si trajtohennga kolegt e tyre.


29/8630


Po ashtu, nuk vrehet diskriminim, por as ndonj lloj favorizimii theksuar me rastin e delegimit t punve, me disa prjashtimet vogla. Ndr ta, 81% deklarojn se nuk u delegohen punm t lehta sesa gjinis tjetr, 14% pohojn se nganjher judelegohen pun m t lehta, dhe vetm 5% kan deklaruar se iu

jan deleguar pun m t lehta sesa gjinis tjetr.

Struktura gjinore q sht prgjigjur n pyetjen e msiprmesht 35% meshkuj dhe 62% femra.


30/86


31

Megjithat, sht interesante se nj pjes e madhe deklarojnpr hasje t pengesave n ngritje n pozit, q shumica e ktyrepengesave kan t bjn me procedurat e rekrutimit. Rol poashtu dekurajues luajn edhe prania e madhe e stereotipeve16qpr pasoj mund t ket ndikimin n shkollim dhe rrjedhimishtn zvoglimin e mundsis pr tu punsuar krijuar prvojpune.

16 Fjala stereotip rrjedh nga gjuha greke dhe prbhet nga dy pjes; stereosifort, i ngurt dhe typosprshtypje, q n prkthim t drejtprdrejt do t thotprshtypje t forta, ngurta, prshtatur nga http://the_english_dept.tripod.com/stereo2.htm.Nj prkuzim tjetr m i gjr sht si vijon: stereotip do t thot prgjithsime tthjeshta, shpesh t gabuara pr nj grup njerzish, prshtatur nga The Penguin EnglishDictionary, Stereotype, Botues Penguin Books, third Edition, 2007, faqe 1260.


31/8632


Miratimi i Ligjit t ri t puns nga Kuvendi i Kosovs shihet sinj mundsi pr prmirsimin e pozits s femrave t punsuarapor edhe t puntorve n prgjithsi pa dallime gjinore. Afro63% e t anketuarve besojn se ligji i ri i puns do t krijojkushte t favorshme pr grat e punsuara, ndrsa n mdyshjepr zbatimin e ktij ligj jan shprehur 25% e t anketuarve, dukeiu bashkuar kshtu edhe 8% e atyre q plotsisht skeptik przbatimin e ktij ligji.

Megjithat, jo t gjith ndajn nj mendim kaq optimist. Ngadisa pjesmarrs17, thuhet se zbatimi i ligjit t puns ndryshonnga sektori privat dhe ai publik. Shpeshher n sektorin privat

zbatohen normat minimale t ligjit, ose nuk zbatohet as nshkalln minimale t tij. Institucionet, n kt rast, Inspektoratii Puns, duhet t jet m aktiv dhe t ket parasysh edhediskriminimin q bhet n baza gjinore, sidomos n sektorinprivat.

N sektorin privat, ligji shpeshnuk zbatohet as n shkallnminimale t tij

N ann tjetr, numr relativisht i madh i t anketuarve, rreth48%, shihet t mos jen t informuar mir me prmbajtjen e Ligjit

17 Opinione t shprehura n fokus grupin q sht organizuar me 12 maj 2011.Pjesmarrsit kan qen nga sektor t ndryshm t puns.


32/86


33

t Puns dhe t drejtat q garanton ky ligj pr t punsuarit.N nj nga shtjet m prvluese, e q i prket pushimit tlehonis, pak mbi gjysma e t anketuarve (52%) kan deklaruar

se pushimi i lehonis ne baz t ligjit t ri t puns mund tjete deri n 12 muaj, kurse 39% mendojn se pushimi mundta zgjas 6-9 muaj, ndrsa 9% mendojn se pushimi i lehonissht 3-5 muaj.

Ndrsa, rreth 59 % mendojn se pushimi i lehonis sht imjaftueshm, kurse 41% thon se kjo koh sht e pamjaftueshme.Megjithat, nj prgjigje e till arsyetohet me faktin se nj pjese t anketuarve nuk e din saktsisht kohzgjatjen e pushimitt lehonis.

Kur vjen te ngritja ne karrier dhe mbshtetja nga menaxhert,kjo vlen pr t dy gjinit, rreth 44% e t anketuarve jan shum

t knaqur me mbshtetjen q gzojn, ndrsa 38 % jan deridiku t knaqur. Vetm 18% e tyre jan shprehur t paknaqurme mundsin pr ngritje n karrier. Duhet theksuar po ashtumundsit nanciare si penges n ngritjen n karrier aposhkollim t mtutjeshm.


33/8634


Mbi 56% shprehin paknaqsiose jan plotsisht t paknaqurme mundsit q iu ofrohen prngritje n karrier

Pr m tepr, shumica pajtohen se institucionet ofrojn

mundsi relativisht t mira pr personelin duke iu mundsuaratyre q t ngrisin kapacitetet prmes nancimit t trajnimevenga institucioni ku punon. Por, n ann tjetr, deri m tani, ntakimin n fokus grup me zyrtaret pr barazi gjinore, vetm 3nga 15 t punsuarave iu sht dhn mundsia pr ngritje nkarrier.

Kurse, kushtet dhe rrethanat e punsimit duken t jen deridiku t knaqshme. Afr 51% e t intervistuarve jan shprehurse jan mesatarisht t knaqur me mundsit q iu ofrohen ngainstitucioni, dhe afr 39% shprehen shum t knaqur. Gjersa,prej 9% s bashku jan pak ose aspak t knaqur me mundsite punsimit. N prgjithsi, kushtet e puns duket t jenknaqshme pr t punsuarat.


34/86


35

Edhe pse akoma jo ne nivelin e knaqshm, prqindja epunsimit t femrave n institucione18 publike por edhe atoprivate sht prmirsuar. Mbi 60% t institucioneve publikekan m shum se 20% t t punsuarve t gjinis femrore.Ndrsa, sektort tjer prbjn m pak t punsuara.

18 Pr qllime praktike t analizs, institucionet jan ndar n dy grupe:publike dhe private. Institucionet publike prbjn t gjitha institucionet ku

sht realizuar hulumtimi, si ministrit, agjencit e ndryshme qeveritare, niveli

lokal komunal, etj. Ndrsa n private jan futur: ndrmarrjet private, organizatat

ndrkombtare, dhe OJQ-t. Poashtu, pr tiu referuar statistikave dhe sektorveme hollsisht shih faqen 14, graikoni Sektort dhe prvoja e puns.


35/8636


Megjithat, pozitat q mbajn femrat n institucionet kupunojn jan kryesisht pozita profesionale me 31%, n pozitamenaxheriale t nivelit t mesm 21%, menaxheriale t ulta19%, ndrsa vetm 18% kane pozita menaxheriale t larta, dhe11% pozita administrative teknike.

Vetm 5% e t anketuarvefemra kan pasur fat t gjejnmbshtetje inanciare prstudime post-diplomike

Po ashtu, t anketuarat nuk kan pasur prkrahje nanciareprej fardo burimi pr t vazhduar studimet post-diplomike t

magjistraturs apo doktoraturs pas punsimit t tyre. Vetm5% e t anketuarve kan pasur nj fat t till q t iu paguhenstudimet post-diplomike.

T anketuarit n prgjithsi, nga t gjith sektort, shprehent mos ken hasur n diskriminim gjinor gjat procesit tpunsimit. Nga t gjith t anketuarit, 97% mohojn t ketpasur fardo lloj diskriminimi n baza gjinore, si meshkujtashtu edhe femrat.


36/86


37

FAMILJAFamilja konsiderohet si institucioni m i rndsishm nmbshtetjen e femrs si n shkollim dhe n punsimin e saj.Krijimi i familjes, jeta martesore, nuk paraqet ndonj pengesn jetn profesionale pr 76% t t anketuarave, dhe vetm 11%deklarojn se martesa ka qen penges, ndrsa 13% kan hasurderi diku pengesa pas martess. Megjithat, ka lkundje nmes t familjes dhe puns. Respodentt nga fokusi grupi thon

se pas martess rriten obligimet familjare q trthorazi mundt ndikojn edhe n pun19.


Afr 25% e femrave t anketuarave besojn semartesa mund t krijoj pengesa n pun


37/8638


Familja e ngusht vazhdon t mbetet mbshtetsi i dyt mi madh me 25% pr prindrit e punsuar pr prkujdesje tfmijve. M pas vjen kopshti dhe qendrat pr kujdes q prijnme 37%. Pjesa tjetr e nnave gjejn rrug alternative pr tirritur fmijt pr prkujdesje t fmijve, si punsimi i ndonjkujdestareje n shtpi (12%), bashkshorti apo ndihma ngafamilja e gjer s bashku prbjn 12%. Megjithat, kritika ibhen edhe institucioneve, q sipas respodentve n fokusgrup, do t duhej q institucionet publike t ken kopshtet etyre pr t punsuarit, si kan disa institucionet private20.

Institucionet publike t kenkopshtet e tyre pr t punsuarit

Por, n ann tjetr, n t gjitha ato raste, si ndr meshkuj ashtuedhe femra, kujdesi ndaj familjes nuk duket t jet penges

pr perfomancn n pun (81%), prderisa 19% mendojn semegjithat kujdesi q duhet ti kushtohet familjes mund tndikoj n perfomancn e tyre.

20 Shembuj pr referenc nga pjesmarrsit n kt fokus grup jan marrRaiffesien Bank dhe ProCredit Bank, si dy institucione q kan kopshtet e tyre prfmijt e puntorve.


38/86


39

Familja vazhdon t mbetet si nj nga mbshtetsit edhe nzhvillimin e karriers s mtutjeshme t femrave. Mbi 92% et anketuarve kan pasur mbshtetjen e familjes s tyre, dhevetm 3% kan deklaruar se nuk e kan gzuar kt mbshtetje,prderisa 5% thon deri diku. Pr m tepr, pjesmarrsit nfokus grup shprehen se familja asnjher nuk sht pengesn avancim, megjithat prkrahja sht m shum morale sesa

konkrete n ndarjen e prgjegjsive21

.



39/8640


Por, prve angazhimit t tyre n institucionet ku punojn,shumica e femrave, rreth 67% e tyre, kalojn 2-4 or n ditpr t kryer punt e shtpis, ndrsa 16% e tyre kalojn nga 5- 10 or n dit rreth punve t shtpis. Rreth 17% e femrave,angazhimin e tyre n punt e shtpis e kan t minimizuar nnj or.

GJENDJAEKONOMIKESOCIALEAngazhimi i femrave n punt e shtpis n mnyre tdrejtprdrejt lidhet me gjendjen e tyre ekonomike. Grat qkan kushte m t mira ekonomike kan angazhim m t vogln punt e tyre t shtpis. Kryesisht, gjendja ekonomike e tpunsuarave konsiderohet t jet e mir pr 78%. Ndrsa, menga 11% ndajn dy ekstreme: gjendje shum t mir ekonomikedhe jo shum t mir.


40/86


41

Ajo q vlen t theksohet sht se asnj nga grat e punsuaranuk kan deklaruar se kan gjendje t keqe ose shum tkeqe ekonomike, gj q tregon se punsimi i femrs ndikondrejtprdrejt edhe n gjendjen ekonomike dhe sociale. Rreth80% theksojn se gjendja ekonomike ndikon shum dhemesatarisht edhe n pjesmarrjen e gruas n punsim dhe nvendimmarrje, ndrsa afr 20% mendojn se nuk ka ndonj llojndikimi.

Afr 80% e femrave besojnse gjendja ekonomike dhesociale ndikon n punsim dhevendimmarrje


41/8642


Nj problem shqetsues duket t jet transporti deri n pun.Afr 40% e respodentve jan shprehur se transporti derin pun paraqet vshtirsi. Prderisa, 61% nuk e shohin siproblem, mbase prdorin mjetet publike ose makinat private prtransport deri n pun. Nj shqetsim t njjt e kan shprehuredhe pjesmarrsit n fokus grup ku thon se transportin prgjithsi sht problem q i shqetson t punsuarit sin zonat urbane ashtu edhe n ato rurale. Pr m tepr, pundhnsit n prgjithsi nuk ofrojn transport t organizuarpr t punsuarit e tyre, si sht rasti n disa kompani privatedhe organizata ndrkombtare22.



42/86


43

VENDIMMARRJA

Gruaja ndihet t jet bashkpjesmarrse n procesin e marrjess vendimeve n familje. Nga to, 77% deklarojn se vendimetn familje i marrin bashkrisht, dhe vetm 5% deklarojn sevendimet i marrin ato vet.

Por, grat nuk jan t knaqura me rolin q ato kan n politikdhe vendimmarrje. Mbi 78% e tyre nuk jan t knaqura me ktrol ndrsa, afr 22% mendojn se roli i gruas n vendimmarrjedhe politik sht i knaqshm.


43/8644


Po ashtu, mbi 50% e grave ndjehen se jan t sduara23 ngameshkujt koleg pr postet q ato mbajn, dhe arsyet jankryesisht mos-gatishmria pr tu prgjigjur ndaj obligimeve tpuns, neglizhim t detyrave dhe qasje jo-kolegjiale. Ndrsa,49% e kolegve meshkuj nuk i sdojn ato n asnj mnyrpr shkak t gjinis q lidhet me postin q ato mbajn. Disapjesmarrse n fokus grup shprehen kshtu Meshkujt e kanm t vshtir ta pranojn kur nj femr sht udhheqse dhe

e sdojn at n forma t ndryshme si: neglizhimi i autoritetit,neglizhimi i detyrave, etj24

23 Shih variablen e par, a. b. dhe c. s bashku, pr t nxjerr prqindjen mbi50%.24 Opinione t shprehura n fokus grupin q sht organizuar me 12 maj 2011.Pjesmarrsit kan qen nga sektor t ndryshm t puns.


44/86


45

Grat po ashtu duket t jen t ndikuara nga menaxhert e tyregjat procesit t vendimmarrjes, por jo n m masn sa ato tmund t mos marrin vendime n mnyr t pavarur. Mbi 40% etyre nuk ndikohen aspak, gjersa 36% mesatarisht, 18% pak, dhevetm 6% ndikohen shum nga menaxhert e tyre n procesine vendimmarrjes.

M shum se gjysma e t anketuarve mendojn se legjislacioniq rregullon pjesmarrjen e gruas n procesin e vendimmarrjesnuk implementohet sa duhet, ndrsa 45% e t anketuarve

mendojn se ligjet jan t zbatueshme.


45/8646


Sa i prket angazhimit t institucioneve pr avancimin epjesmarrjes s gruas n procesin e vendimmarrjes, 36% e tanketuarve mendojn se institucioni i tyre ka ndrmarr iniciativpr t rritur pjesmarrjen e grave n vendimmarrje, por n anntjetr, 30% thon se institucionet nuk kan ndrmarr ndonjiniciativ, dhe pr m tepr 34% nuk e din nse institucioni ityre ka ndrmarr ndonj iniciative pr prfaqsim m t gjert grave, q on n konkludimin se prqindja m e madhe itakon mungess s iniciativs nga institucioni.


46/86


47

Pr m tepr, t anketuarit mendojn se grat jan t prfshiran procesin e vendimmarrjes n institucionet ku ato punojn.

Kshtu mendojn 28% e respodentve ku thon se grat janshum t prfshira n procesin e vendimmarrjes. Ndrsa 45%mendojn se grat jan mesatarisht t prfshira. Dhe, rreth28 % mendojn se grat jan pak ose aspak t prfshira nprocesin e vendimmarrjes, ose sa pr t prmbushur kriterin eprfaqsimit.

Nj fakt tjetr inkurajues sht se prfshirja e gruas n procesine vendimmarrjes sht n rritje, nse marrim pr baz qafr gjysma e t anketuarve (48%) besojn se ka pasur ngritjegraduale t inkuadrimit t grave n vendimmarrje. Vetm 17%

e t anketuarve mendojn se nuk ka pas rritje graduale t gruasn procesin e vendimmarrjes, prderisa 34% mendojn se deridiku ka rritje.


47/8648


Po ashtu, sht me rndsi fakti se nuk vrehet t ket dallimegjinore n ngritje n karrier, nse marrim pr baz se sotmund t konsiderohet q mundsit pr nj grua t ket pozitmenaxheriale jan t njjta si t nj mashkulli (mbi 53%) et anketuarve besojn se ekzistojn. Sidoqoft, vshtirsit

shprehen t jen t njjta pr femrat ashtu edhe pr meshkujtduke pasur parasysh mundsit e tregut t puns n prgjithsin Kosov.


48/86


49

Ndr vshtirsit m t mdha q femrat hasin gjat zhvillimitt karriers s tyre, t anketuarit kan renditur: nepotizmin,mungesn e prkrahjes institucionale, ndikimin e politiks,obligimet familjare, stereotipet, diskriminim, etj. Por, po ashtuprmenden edhe arsye tjera si: procedurat e rekrutimit, puname stres, tradita/mentaliteti, etj. Megjithat, prqindja dukett jet e shprndar ndr kategori, por, sht me rndsi ttheksohet se nepotizmi mbledh m s shumti pik - 21%.Prgjigje po ashtu t njjta vijn edhe nga pjesmarrsit nfokus grup, ku nepotizmi dhe ndikimet politike shprehen ms teprmi, duke u pasuar nga stereotipet dhe paragjykimet.Ky fenomen shoqror, nse nuk trajtohet me seriozitet, mund

t oj n ngritje t diskriminimit dhe mund t kontribuoj nrnie t prpjekjeve pr mundsi t barabarta.25

STEREOTIPET

sht mjaft inkurajues fakti se t anketuarit mendojn senuk ekzistojn stereotipe dhe paragjykime t mdha n bazagjinore. Por jo t njjtin mendim e ndajn pjesmarrsit nfokus, grup, ku thuhet se niveli i stereotipeve sht m i lartsesa q zakonisht deklarohet26.

25 Opinione t shprehura n fokus grupin q sht organizuar me 12 maj 2011.Pjesmarrsit kan qen nga sektor t ndryshm t puns.26 Opinione t shprehura n fokus grupin q sht organizuar me 12 maj 2011.Pjesmarrsit kan qen nga sektor t ndryshm t puns.


49/8650


Niveli i stereotipeve sht m ilart sesa q deklarohet

N ann tjetr, shumica e sdave q femrat prballen si n

procesin e edukimit por edhe n procesin e puns, jan tngjashme me ato q prballen meshkujt, dhe sipas hulumtimitnuk ka t bj me prkatsin gjinore. Mbi 65% e t anketuarvenuk jan sduar n baza gjinore, dhe 25% pohojn se gjinia iuka sjell ndonjher sda n jetn e tyre.


50/86


51

Po ashtu, m shum se gjysma e t anketuarve besojn se femratprkrahen shum (40%) ose mesatarisht (36%) nga institucionetku punojn pr t vazhduar shkollimin e mtutjeshm. Vetm11% mendojn se nuk kan aspak prkrahje, ndrsa 13%mendojn se prkrahja sht e pakt.

Nj faktor tjetr i rndsishm sht edhe rrethi shoqror: q nuk

shihet t jet ndonj penges n zhvillimin dhe perspektivn


51/8652


e femrave, si tregojn statistikat. Mbi 65% pohojn se rrethishoqror nuk sht aspak penges, ndrsa 35% mendojn sesht penges.

Po ashtu, edhe n institucione, paragjykimet, stereotipet apodiskriminimi n baza gjinore me rastin e punsimit apo n

procesin e vendimmarrjes nuk duket t jet shum prezent.

INFORMIMI/VETDIJESIMIRreth 86% e t anketuarve (64% e femrave dhe 36% e


52/86


53

meshkujve) mendojn se grat kan qasje t barabart nngritjen e kapaciteteve, prmes edukimit jo-formal apopjesmarrjes n trajnime. Vetm 14% mendojn se grave nukiu ofrohet qasje e barabart.

Pr m tepr, informimi rreth legjislacionit n fuqi q promovonbarazin gjinore sht i knaqshm, por l pr t dshiruar.

Rreth 63% kan deklaruar se kan njohuri rreth legjislacioni


53/8654


dhe 30% t t anketuarve nuk e njohin legjislacionin e ksajfushe, q n fakt sht nj prqindje relativisht e lart. Nmesin e ligjeve q promovojn barazin gjinore, mbi 90% e tanketuarve kan renditur: Ligjin pr Barazi Gjinore dhe Ligjine Puns. Po ashtu, nj numr i madh i t anketuarve prmendinLigjin pr Shrbimin Civil dhe Ligjin Kundr Diskriminimit.Pjes tjera t legjislacionit t prmendur jan edhe Kushtetutae Kosovs, Rezoluta 1325 e Kombeve t Bashkuara, KonventatKundr Diskriminimit, etj.

Nj aspekt tjetr i rndsishm sht edhe fuqizimi i gruas npun dhe n vendimmarrje, q sipas respodentve, rreth 85%

mendojn se ka shum rndsi, ndrsa 11% mendojn se ka pakrndsi, dhe vetm 4% mendojn se nuk ka fare rndsi.

Po ashtu, vrehet t jet nj vetdijesim i lart sa i prketparaqitjes s rasteve t diskriminimit gjinor n vendin e puns.Pothuajse 99% e t aketuarve kan deklaruar se rasti duhett paraqitet qoft duke inicuar procese disiplinore (87% e tanketuarve) apo duke ngritur padi private n gjykata (12%)dhe vetm afr 1% mendojn se rastet duhet t heshtn, ndrsabraktisja e vendit te puns nuk shihet fare si alternativ, n m

pak se 1 prqind.


54/86


55

N baz t anketuarve n institucionet publike dhe ato privaten Kosov, diskriminimi n baza gjinore sht i ult, qoftdiskriminim negativ apo pozitiv. Grat trajtohen njjt si edheburrat n vendet e tyre t puns mendojn 87% e t anketuarve,ndrsa 5% mendojn se grat diskriminohen ndrsa 8%

mendojn se favorizohen.

Mendim i ngjashm sht shprehur edhe sa i prket pagesspr punn q kryejn femrat ose meshkujt, 91% e t anketuarve


55/8656


mendojn se femrat paguhen njjt si meshkujt pr punn enjjt, ndrsa 9% mendojn se ka dallime n mes t gjinive.

Po ashtu, ekziston nj mendim pozitiv sa i prket prfshirjess femrave nga ana e pakicave n punsim dhe procesin evendimmarrjes. Vetm 9% mendojn se femrat nga radht epakicave nuk prfshihen aspak n pun apo vendimmarrje, por20% mendojn se prfshihen shum si n pun ashtu edhe n

vendimmarrje.


56/86


57

Aspekt tjetr i rndsishm sht edhe harmonizimi i jetspersonale me at profesionale, q duket t jet mir i balancuarnga t punsuarat. Pr 75% t t anketuarve nj balanc i

till sht i mundur, 16% mendojn se jo do her arrihet njharmonizim i till ndrsa pr 9% t t anketuarve kjo nuk kaqen e mundur.

Po ashtu, sht e rndsishme se numri m i madh i rasteve tdiskriminimit n baza gjinore n institucione jan trajtuar, edhepse 14% mendojn se nuk jan trajtuar sa duhet, dhe 36% nukkan fare njohuri. Prderisa, 38% e respodentve prgjigjen senga prvoja dhe njohurit e tyre, t gjitha rastet jan trajtuar nprputhshmri t plot me legjislacionin.


57/8658


Ajo ka sht shum e rndsishme dhe nj rezultat shuminkurajues i ktij anketimi sht se roli udhheqs i gruas sht

jashtzakonisht i pranueshm n institucionet publike dheprivate n Kosov. Rreth 94% e t anketuarve kan deklaruarse nuk e kan problem q udhheqsi i tyre i drejtprdrejt t

jet nj grua. Megjithat, pjesmarrset n fokus grup shprehense kjo mund t jet m ndryshe n realitet, sht m shumsesa q deklarohen27.

27 Opinione t shprehura n fokus grupin q sht organizuar me 12 maj2011. Pjesmarrsit kan qen nga sektor t ndryshm t puns.


58/86


59


59/8660


KONKLUZIONEDHEREKOMANDIMEKosova ka nj legjislacion mjaft t avancuar dhe modern dukeprfshir edhe legjislacionin n fushn e krijimit t mundsive

t barabarta dhe avancimin e pozits s gruas n jetn politikedhe publike. Kuvendi i Kosovs ka miratuar nj sr ligjeshq synojn t avancojn pozitn e gruas n shoqri dhe rritjene rolit t saj n pozita udhheqse, duke prfshir ktu edhenj ligj t veant q synon t garantoj barazin gjinore sisht Ligji pr Barazi Gjinore. Po ashtu miratimi dhe hyrja nefuqi e Ligjit t Puns pritet t krijoj mundsi m t mir prpunsimin e femrs dhe avancimin e saj n karrier.

Prkundr legjislacionit mjaft t mir pr t siguruar barazinligjore, dhe mekanizmave t themeluar pr t arritur barazigjinore n vendet e puns dhe n instancat vendimmarrse,mbeten ende sda t mdha, jo vetm pr institucionet e Kosovs,por edhe pr shoqrin kosovare n prgjithsi n arritjen e ktijsynimi. Numri i t punsuarave femra n institucionet publikedhe ato private n Kosov ende nuk sht proporcional meprqindjen gjinore t popullsis. Ky proporcion sht akoma

m i ult n pozitat vendimmarrse, edhe pse n kt fush janshnuar prparime t dukshme. Pr her t par n Kosovevendi udhhiqet nga nj Kryetare femr, si dhe n Qeverin eKosovs jan dy zvendskryeministre femra.

Megjithse ligjet dhe aktet tjera ligjore ndalojn fardollojforme t diskriminimit dhe ofrojn kushte t barabarta pr punpr t dyja gjinit, n shum raste kjo nuk sht e mjaftueshmepr t inkurajuar femrat q t prfshihen n procesin e puns.

Nj sr kushtesh dhe rrethanash tjera, e pamundsojn qasjene barabart t burrave dhe grave n procesin e puns. Niveli izhvillimit aktual ekonomik dhe shoqror n Kosov, si jan prshembull numri i pamjaftueshm i kopshteve apo edhe orarete puns s tyre, q shpesh nuk jan n prputhje me orarin ezakonshm t puns, paraqesin nj penges shtes pr grat qt inkuadrohen n procesin e puns.

Miratimi i ligjeve nuk sht i mjaftueshm pr arritjen ebarazis gjinore n institucionet dhe shoqrin kosovare.


60/86


61

Institucionet e krijuara, si Agjencia pr Barazi Gjinore apo edhemekanizmat tjer si n nivel kombtar po ashtu edhe n nivellokal, jan mekanizma t rndsishm pr sigurimin e barazis

gjinore, dhe inkurajimin e grave pr pjesmarrje m t madhen proceset vendimmarrse. Sado q mekanizmat e till jant rndsishm, roli dhe puna e tyre do t ishte minimal nsekto mekanizma nuk posedojn instrumentet e duhura pr tushtruar ndikimin e duhur t institucionet tjera q jetsojnligjet, politikat apo strategjit e hartuara nga kto institucione.

EDUKIMI

Arsimimi dhe prgatitja profesionale sht faktori kryesor navancimin e femrave n pun dhe n proceset vendimmarrse.Shkollimi i femrave kryesisht mbshtetet nga familja e ngusht,prandaj institucionet duhet t krijojn mekanizma apoinstrumente pr t ndihmuar shkollimin e gruas e ne veantifemrave nga zonat rurale. Rritja e bursave apo formave ttjera t ndihms pr grat do t ndikonj n rritjen e nivelit tshkollimit e si rrjedhoj t t ndihmonte n avancimin e pozitss saj edhe n pun por edhe n procese vendimmarrse.

PUNSIMINj tjetr proces q duhet t prmirsohet sht procesi irekrutimit. Prkundr shkollimit adekuat t tyre femrat hasinn pengesa t teprta burokratike sidomos n procedurat erekrutimit, gjat procesit t punsimit, dhe kto procedurashpesh ndikojn edhe drejtprdrejt n sigurimin e nj vendit puns. Fenomene negative si nepotizmi, ndikimi i politiks

e t ngjashme, mbeten pengesa t cilat femrat, n krahasimme meshkujt i tejkalojm m me vshtirsi. Luftimi i ktyredukurive dhe krijimi i mundsive t barabarta pr punsim dot ndikonte edhe n rritjen e numrit t femrave t punsuar epo ashtu edhe kualitetin dhe prgjegjsin n pun. Po ashtu,mbshtetja pr ngritje n karrier duhet t konkretizohet mendihm qoft nanciare apo forma te ndryshme e mos t mbettvetm ne nivel deklarativ apo mbshtetje morale e cila sht evlefshme, por jo e mjaftueshme.


61/8662


Nga diskutimi n fokus grup, vetm 3 nga 15 t pranishmeve isht sht dhn mundsia pr avancim n karrier. Po ashtu,zbatimi n trsi dhe i drejt i Ligjit t Puns do e ndihmontepjesmarrjen dhe avancimin e gruas n procesin e puns.Zbatueshmria e ligjit t puns ndryshon nga sektori privatdhe ai publik, shpeshher n sektorin privat zbatohen normatminimale t ligjit. Inspektorati i puns duhet t jet m aktiv dhet ket parasysh edhe diskriminimin q bhet n baza gjinore,sidomos n sektorin privat.

FAMILJA

Familja sht baza e zhvillimit t shoqris, prandaj edhefamilja mbetet t jet mbshtetsi m i madh pr femrat nprocesin e shkollimit por edhe m tutje n procesin e avancimitn karrier. Familja po ashtu, ka rolin kryesor edhe n ngritjene vetdijes pr barazin gjinore n shoqrin ton. Megjithatarritja e barazis gjinore sht nj prgjegjsi dhe obligim imadh q ti vihet si barr vetm familjes. Institucionet duhetm tepr t angazhohen pr arritjen e barazis gjinore, prmesformave dhe programeve t ndryshme. Edhe pse jo ndoshta n

mnyre direkte, por prmirsimi i infrastrukturs, si sht prshembull hapja e nj numri m t madh t kopshteve pr fmij,sigurimi i transportit nga shtpia n pun, e forma t tjera do tndikonin n pjesmarrjen m t madhe t femrave n tregun epuns. Grat e punsuara prve obligimeve q kan n pun,

jan t angazhuara edhe rreth familjes dhe punve t shtpis.Qasja ndaj familjes dhe natyra e obligimeve familjare sht endryshme mes meshkujve dhe femrave. N rastet e smurjes sfmijs, pr shembull, nnat jan kryesisht m t preokupuara

dhe kjo ndikon edhe n performancn dhe kualitetin e punss tyre.

GJENDJAEKONOMIKEDHESOCIALEGjendja ekonomike dhe sociale po ashtu sht nj faktor qndikon n arritjen e barazis gjinore dhe n avancimin e gruassidomos n karrier dhe pozita vendimmarrse.. Grat q kankushte m t mira ekonomike kan angazhim m t vogl npunt e tyre t shtpis, dhe kshtu ndikon n perfomancn e


62/86


63/8664


rezultatet e anketimit nuk reektojn realitetin e prgjithshmduke ditur se t anketuarit kryesisht kane qen menaxherte nivelit t mesm por edhe t lart. Diskutimet n grupet efokusit kan konkluduar se n shoqrin ton ende ekzistojnstereotipet dhe ndikimi i rrethit shoqror ndikon dukshm.Prve familjes, edhe shoqria e veanrisht institucionet earsimit duke lluar nga arsimi llor, duhet t ndikojn n rritjene vetdijes dhe luftimin e stereotipeve n baza gjinore.

INFORMIMI/VETDIJESIMIN shoqrin ton familja luan ende rolin m t rndsishm n

vetdijesim dhe ngritje t vetdijes n prgjithsi, prfshir ktuedhe ngritjen e vetdijes pr barazi gjinore. Prkundr avancimitt pozits s femrs n pun dhe n pozita vendimmarrse,shoqria kosovare duhet t bj m shum n vetdijesim prarritjen e barazis gjinore. Dhe s fundi, prve arsimimit,informimit dhe ngritjes s vetdijes, zbatimi i ligjit pr barazigjinore, ligjit pr trashgimi dhe nj varg ligjesh tjera, janparakushte t domosdoshme pr arritjen e barazis gjinore.


64/86


65

SHTOJCA A

Bibliograa

Kushtetuta e Republiks s Kosovshttp://assembly-kosova.org/common/docs/Kushtetuta_sh.pdf

Ligji pr Barazi Gjinore, Nr. 2004/2http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2004_2_

al.pdfLigji pr Familjen Nr. 2004/32http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2004_32_al.pdf

Ligji pr Trashgimin, Nr. 2004/26http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2004_26_

al.pdfLigji pr Shrbimin Civil i Republiks s Kosovs, Nr. 03/L-149http://ks-gov.net/gazetazyrtare/Documents/Ligji%20per%20sherbimin%20civil%20%28shqip%29.pdf

Ligji Kundr Diskriminimit, Nr. 2004/3http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2004_3_

al.pdf

Ligji i Puns, Nr. 03/L-212http://ks-gov.net/gazetazyrtare/Documents/Ligji%20i%20Punes%20%28shqip%29.pdf

Ligji pr Zgjedhjet e Prgjithshme n Republikn e Kosovs, Nr.03/L-073

h t t p : / / a s s e m b l y - k o s o v a . o r g / c o m m o n / d o c s /ligjet/2008_03-L073_al.pdf


65/8666


Ligji pr Ndrprerjen e Shtatznsis, Nr. 03/L-110http://ks-gov.net/gazetazyrtare/Documents/shqip-52.pdf

Ligji pr Shndetin Riprodhues, Nr. 02/L-076http://msh-ks.org/sq/legjislacioni/shendeti-riprodhues/40-pershendetinriprodhues.html

Ligji pr Policin, Nr. 03/l-035h t t p : / / a s s e m b l y - k o s o v a . o r g / c o m m o n / d o c s /ligjet/2008_03-L035_al.pdf

Ligji per Forcn e Siguris s Kosovs, Nr. 03/L-046h t t p : / / a s s e m b l y - k o s o v a . o r g / c o m m o n / d o c s /ligjet/2008_03-L-108_al.pdf

Udhzimi Administrative i MSHP/DASHC/2003/01http://map.ks-gov.net/userles/le/document_page/Nr.MSHP.DASHC.2003.01-2.pdf

Ligji pr Mbshtetjen e Ndrmarrjeve t Vogla dhe t Mesme,Nr. 02/L-5http://mti-ks.org/repository/docs/2005_02-L5_al.pdf

Ligji pr Pagat e Npunsve Civil, Nr. 03/L-147http://ks-gov.net/gazetazyrtare/Documents/%28shqip%29.pdf

Ligji pr Siguri n Pun, Mbrojtje t Shndetit t Punsuarvedhe Ambientit t Puns 2003/19http://assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2003_19_al.pdf

Programi i Kosovs pr Barazi Gjinorehttp://stopvaw.org/uploads/kosovo_program_for_gender_

equality


66/86


67

SHTOJCA B

QLLIMETDHEAKTIVITETETEPROJEKTITHULUMTUES

Me qllim t vlersimit t gjendjes s Grave n Procesin e Punsdhe n Vendimmarrje, Zyra e Kryeministrit t Republikss Kosovs, respektivisht Agjencia pr Barazi Gjinore kakontraktuar kompanin konsulent Leadrship and DevelopmentConsultancy (LDC) pr t zbatuar projektin hulumtues Gratn Procesin e Puns dhe n Vendimmarrje. Projekti kaparapar anketimin e 550 zyrtarve t niveleve t ndryshmen t gjitha institucionet qendrore dhe shtat qendrat rajonalet Republiks s Kosovs, duke prfshir edhe pes kompanipublike dhe private dhe pes OJQ.

Lista e institucioneve sipas pozitave:

1. Nj menaxher/e i/e lart;2. Nj drejtor/esh departamenti/drejtorie;3. Nj udhheqs/e t divizionit;4. Nj menaxher/e /zyrtar/e pr Menaxhimin e Personelit;5. Nj shef/e t sektorit/Ekspert/e Professional/e pr

shtje t caktuara varsisht nga institucioni;6. Nj zyrtar/re administrative/e teknik/e;7. Nj zyrtar/e pr Barazi Gjinore apo nj tjetr te nivelit

t barabart, dhe

8. Nj zyrtar pr t Drejtat e Njeriut apo nj tjetr te nivelitt barabart.

Aktivitetet e Projektit Hulumtues

Me qllim t krijimit t nj pasqyre shum t qart t aktivitetevet implementuara pr zbatimin sa m t mir t projektitShrbime t hulumtimit Grat n procesin e puns dhe n

vendimmarrje pr nevojat e ABGJ-s n vazhdim po paraqesimn mnyr t hollsishme t gjitha aktivitetet e ktij projekti.


67/8668


1. Analizimi i legjislacionit t tanishm primar dhesekondar pr trajtimin e gruas shtjeve gjinore si dhevlersimi e politikave relevante t cilat promovojn

mundsit e pjesmarrjes s grave n procesin e punsdhe n vendimmarrje n Kosov.

Gjat ksaj faze, ekspertt e LDC-s kan analizuar n mnyrt hollsishme legjislacionin ekzistues n Kosov n raport meshtjet gjinore. Kjo prshin edhe analizimin dhe vlersimine trsishm t legjislacionin primar dhe sekondar, si dhepolitikat relevante t cilat promovojn mundsit e pjesmarrjes

s grave n procesin e puns dhe n vendimmarrje n Kosov.Ky aktivitet ishte thelbsor pr ekspertt e LDC para se ata tlloj hartimi i pyetsorve pr hulumtimin e gjendjes s graven procesin e puns dhe t vendimmarrjes.

2. Zhvillimi i pyetsorve pr hulumtim - analizimi dhevlersimi i gjendjes s grave n procesin e puns dhe tvendimmarrjes.

Gjat ktij aktiviteti ekspertt e projektit kan zhvilluar dhehartuar pyetsorin relevant pr hulumtimin e gjendjes s graven procesin e puns dhe t vendimmarrjes. Para se t prfundohejprmbajtja e pyetjeve dhe pyetsorit n trsi, sht drguar prmendim dhe aprovim n ABGJ, dhe m pastaj sht nalizuarn prputhshmri me mendimin, respektivisht bashkrendimt plot t ABGJ-s.

3. Hartimi i lists s institucioneve dhe zyrtarve pranketim/intervistim.

LDC me qllim t realizimit sa m t mir dhe ekas e eentt projektit kishte propozuar mostrn e caktuar t prfshirjess zyrtarve institucioneve relevante n anketim dhe krijimine nj liste prej 550 respondentve t prbr nga 8 zyrtar t

niveleve t ndryshme nga institucione t ndryshme qendrore


68/86


69

dhe lokale n shtat qendrat kryesore t vendit (Prishtin,Prizren, Gjakov, Gjilan, Pej, Mitrovic dhe Ferizaj) si dhe npes kompani publike/private dhe OJQ.

Megjithat, LDC n bashkpunim t plot me ABGJ-n kishtenalizuar listn e plot t lartcekur t 8 zyrtarve dhe pozitavet tyre, dhe rreth 100 institucioneve qendrore dhe lokalerespektivisht kompanive publike/private dhe OJQ-ve t cilatishin prfshir n procesin e hulumtimit t gjendjes ekzistueset grave n procesin e puns dhe t vendimmarrjes.

4. Caktimi i takimeve pr intervista - anketimi me zyrtartrelevant bazuar n listn paraprake t miratuar edhenga ABGJ.

Personeli i LDC-s kishte kontaktuar dhe caktuar takime printervistim dhe anketim t zyrtarve relevant t institucionevet caktuara n shtat qendrat kryesore t vendit me qllimanketimin, prkatsisht marrjen e prgjigjeve t tyre kundrejt

pyetjeve t paraqitura n pyetsor.

5. Intervistimi - anketimi i zyrtarve relevant(respondentve) n shtat qendrat kryesore t vendit sidhe n institucionet e larta qeveritare.

Gjat ksaj faze t gjith hulumtuesit e LDC-s, kishin dal nterren pr t anketuar/intervistuar zyrtart, gjegjsisht 550

respondentt e caktuar sipas takimeve t planikuara dhecaktuara paraprakisht n prputhje me listn e zyrtarve pranketim t nalizuar paraprakisht me ABGJ-n.

6. Analizimi dhe sistematizimi, prpunimi i t dhnave tgrumbulluara nga intervistimi/anketimi

Gjat ksaj faze jan grumbulluar, analizuar dhe sistematizuar

t gjitha t dhnat e grumbulluara nga anketimi/intervistimi


69/8670


i 550 respondentve/zyrtarve t institucioneve relevanteqendrore, lokale dhe publike/private e jo-qeveritare n Kosov.

7. Hartimi i raportit gjithprfshirs, analizimi irezultateve, konkludimet dhe rekomandimet.

Pas analizs s t dhnave t grumbulluara nga aplikimi ianketave relevante, t gjitha kto analiza jan t paraqituran kt raport nal t detajuar dhe analitik n t cilin janpasqyruar detajisht rezultatet kuantitative dhe kualitative thulumtimit Grat n procesin e puns dhe n vendimmarrje

dhe i njjti do ti dorzohet ABGJ-s n form elektronike dhet shkruar si produkt nal i hulumtimit dhe analizs s gjendjess grave n procesin e puns dhe t vendimmarrjes n Kosov.


70/86


71

SHTOJCA C

PYETSORI PR HULUMTIMIN GRAT N PROCESIN

E PUNS DHE N VENDIMMARRJE

Me qllim t vlersimit t gjendjes s grave ne procesin epuns dhe n vendimmarrje, Agjencia pr Barazi Gjinore kakontraktuar LDC q t zhvilloj kt hulumtim. Bazuar n kt,ne ju lusim q prgjigjet tuaja pr pyetjet e m poshtme t jensa m t sakta!

Inicialet e Anketuesit:_____________________NR: SERIK

Pozita:___________________________Gjinia:................................Statusi martesor .................. Mosha .................

Organizata:______________________ Qyteti : ___________

Data: ___/___/_____


71/8672


EDUKIMI

1. Cili sht edukimi i juaj?

A. Shkollim i ultB. Shkollim i mesmC. Shkollim i lartD. FakultetE. MagjistraturF. Doktoratur

2.Kush ju mbshteti nanciarisht gjate edukimit?

A. Vetnancim nga punsimiB. Familja e ngushtC. Prtues i burssD. Burs e huaj

3.Kush e ka rolin n ngritjen e vetdijes n kontekst t barazisgjinore n shoqrin ton?

A. Familja

B. ShkollaC. ShoqriaD. Mediat

4.N vazhdimin e edukimit akademik, rastin e juaj far kaqen roli i familjes?

A. PrkrahsB. Jo prkrahs, trego arsyen _____________________________

PUNSIMI

5.A punoni n at fush pr t ciln edhe jeni shkolluarprofesionalisht?

A. PoB. JoC. Prafrsisht


72/86


73

6.Qe sa koh jeni duke punuar n kt profesion?A. 5 deri 10 vite apo m shumB. 2 deri 5 vite

C. 1 deri 2 viteD. m pak se 1 vit

7.Prvoja paraprake e punsimit n:A. Ndrmarrje privateB. OJQC. Institucion PublikD. Organizat ndrkombtare

8. A keni pasur Post?A. VendimmarrsB. Jo vendimmarrs?

9.Sa vite punoni n institucione publike?A. 5 deri 10 viteB. 2 deri 5 vite

C. 1 deri 2 viteD. m pak se 1 vit

10. Sa or n jav punoni?A. 40 or n javB. 20 or n javC. Tjetr ..............................

11. A bni m pak or pune sesa gjinia tjetr?A. PoB. JoC. Nganjher

12. Si sillen kolegt tuaj dhe mbikqyrsi/ja i/e juaj me ju?A. Shum mireB. Mir

C. Keq


73/8674


D. Shum keqE. Tjetr..............................

13. A ju delegohen zakonisht pun m t lehta n krahasimme femrat/meshkujt koleg tuaj?A. PoB. NganjherC. Jo

14. ka e pengon ngritjen tuaj n pozitA. Mungesa e shkollimit adekuat

B. Mungesa e prvojsC. Procedurat e rekrutimitD. Stereotipet

15. A mendoni q zbatimi i ligjit t ri t puns do t krijojkushte me t favorshme pr grat e punsuara?A. Po

B. JoC. NdoshtaD. Nuk e di

16. A e dini sa zgjat pushimi i Lehonis ?A. 3 5 muajB. 6 9 muajC. 10 12 muaj

17. A sht i mjaftueshm pushimi i lehonis i parapar melegjislacionin relevant?A. PoB. Jo

18. A keni mundsi pr avancim dhe se a prfshihetmenaxheri i juaj n zhvillimin e karriers tuaj?

A. Po shum


74/86


75

B. JoC. Deri diku

19. A keni pasur qasje n seminare dhe trajnime t nancuaranga institucioni i juaj?A. PoB. Jo

20. Sa jeni e/i knaqur me kushtet dhe rrethanat tuaja tpunsimit?A. Shum i knaqur

B. Mesatarisht i knaqurC. Pak i knaqurD. Aspak i knaqur

21. Sa femra ka t punesuara institucioni ku ju punoni?A. Mbi 50%B. 20 deri 49%C. 10 deri 19%

D. Me pak se 9%E. E hapur ......................

22. Ne cilat pozita kryesisht jan te punsuara femrat?A. Menaxheriale t lartaB. Menaxheriale t mesmeC. Menaxheriale t ultaD. Profesionale

E. Administrative teknike

23. A keni vazhduar ju me studime edhe pas punsimit(master, doktorat, etj)?A. Jeni penguar pr ti vazhduar studimetB. Nuk jeni penguar pr ti vazhduar studimetC. Tjetr ________________________________


75/8676


24. A keni dgjuar pr ndonj diskriminim n baza gjinoregjat punsimit n institucionin tuaj? nse po ju lutemshpjegoni ato?

A. PoB. JoC. Nse po shpjego natyrn...........................................................

FAMILJA

25. A ndikon martesa n jetn tuaj profesionale ?A. Po

B. JoC. Deri diku

26. Kush kujdeset pr fmijt tuaj gjat kohs q ju jeni npun apo i vendosni fmijt n ndonj kopsht apo qendrkujdesi?A. BurriB. Gruaja

C. Familja e ngushtD. Familja e gjerE. I drgoj n kopsht/ qendr kujdesiF. Kujdestarja

27. A e pengon performancn tuaj dhe zhvillimin tuaj nkarrier kujdesi ndaj familjes dhe fmijve?A. Po

B. Jo

28. A e keni mbshtetjen e familjes (burrit, gruas dhefmijve) n zhvillimin e karriers tuaj?A. PoB. JoC. Deri diku

29. Sa or punoni n punt e shtpis?


76/86


77

A. 5 deri n 10 or n ditB. 2 deri n 4 or n ditC. M pak se 1 or n dit

GJENDJA EKONOMIKE SOCIALE

30. Si e vlersoni gjendjen tuaj ekonomike sociale?A. Shum t mirB. T mirC. Jo t mir

D. E keqeE. Shum e keqe

31. Cilt faktor ju sdojn/pengojn n marrjen eprgjegjsive t reja ne jetn tuaj si gjat punsimit ashtuedhe n vendim marrje?A. Mos ofrimi i mundsiveB. Prgatitja profesionale

C. Mungesa e prkrahjes nga strukturat udhheqseD. Obligimet familjareE. Gjendja socialeF. T tjera .........................................

32. A sht problem transporti deri n pun?A. PoB. Jo

C. Nganjher

33. A ndikon gjendja socio-ekonomike n pjesmarrjen egruas n punsim dhe vendimmarrje?A. PoB. MesatarishtC. joD.


77/8678


VENDIM MARRJA

34. Kush vendos pr vendimet n familjen tuaj?

A. Ju personalishtB. Burri/gruajaC. BashkrishtD. Familja e ngushtE. Dikush tjetr_____________________

35. A mendoni q roli i gruas n politik dhe vendimmarrjesht i mjaftueshm?

A. PoB. Jo

36. Nse keni post vendimmarrs a e sdojn burrat postine juaj?A. PO E SFIDOJN (nse po si e sdojn ?)

a) Nuk ju prgjigjen konform obligimeve!b) neglizhojn detyrat!

c) qasje jo kolegjiale!B. JO NUK E SFIDOJN37. A inuencoheni nga menaxheri i drejtprdrejt n

procesin e vendimmarrjes?A. ShumB. MesatarishtC. Pak

D. Aspak

38. N far mase implementohet legjislacion relevant mbishtjet gjinore n kuadr t institucionit tuaj n procesin epuns dhe vendimmarrjes?A. ShumB. PakC. Deri diku


78/86


79

39. A ka ndrmarr deri m tani institucioni ku ju punonindonj iniciativ pr dhe prfaqsimin sa m t madh tgrave n pozita vendimmarrse?

A. PoB. JoC. Nuk e diD. Nse po far ______________________

40. Sa prfshihen grat n vendimmarrje t institucionittuaj?A. Shum

B. Sa pr t prmbush kriterin e prfaqsimit pa ndonj rolt caktuar

C. MesatarishtD. PakE. Aspak

41. A ka pasur rritje graduale te inkuadrimit te grave neprocesin e vendimmarrjes?

A. PoB. JoC. Deri diku

42. Sa sht vshtir pr nj grua pr tu bere Menaxhere neinstitucionin tuaj?A. E vshtirB. Deri diku

C. Mision i PamundurD. Shum e lehtE. Njjt sikur pr nj mashkull

43. Ju lutem emroni dy deri n tri pengesa, vshtirsi, sdaapo kuzime kryesore me t cilat prballeni gjat punsrespektivisht zhvillimit tuaj n karrier dhe prfshirjes nvendimmarrje?

A. ....................................


79/8680


B. ....................................C. ....................................

STEREOTIPET

44. A jeni sduar ne baza gjinore gjat procesit t edukimit?A. PoB. NdonjherC. Jo

45. A prkrahen grat nga institucioni ku punoni pr t

vazhduar edukimin akademik?A. ShumB. MesatarishtC. PakD. Aspak

46. A ndikon rrethi shoqror ku ju jetoni n zhvillimin dheperspektivn e grave, a sht penges apo jo?

A. PoB. JoC. E hapur __________________

47. A ka raste t ekzistencs s paragjykimeve apostereotipeve me konotacion diskriminimin gjinorgjat procesit t punsimit, puns dhe vendimmarrjes ninstitucionin tuaj?A. Po

B. JoC. Shpesh herD. Rrall herE. E hapur _____________________


80/86


81/8682


T NDRYSHME

53. Si trajtohen grat n procesin e puns n institucioninku ju punoni?A. Trajtohemi njjtB. DiskriminohenC. Favorizohen

54. A paguheni njjt pr punn e njjt?A. Po

B. JoC. E hapur__________________

55. Sa jan te inkuadruara ne punsim dhe vendimmarrjegrat nga minoritetet?A. ShumB. MesatarishtC. Pak

D. Aspak

56. A ju mundsohet harmonizimi i jets profesionale meat familjare ?A. PoB. JoC. Nganjher

57. A jan trajtuar rastet e diskriminimeve n baza gjinoregjat procesit t puns dhe vendimmarrjes deri mtani n institucionin ku ju punoni?A. Po n prputhshmri t plot me legjislacioninB. Deri diku jan trajtuar por jo sa duhetC. Jo nuk jan trajtuar fa