Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
whjeh l:dj 2017
.re iNdm;s;=uks"
.re wud;Hjreks"
.re úmCI kdhsld;=ñhks"
.re uka;%S;=ñhks"
.re uka;%S;=uks"
uOHu m<d;a iNdfõ yhjk m<d;a iNdfõ y;rjk whjeh f,aLkh
bÈßm;a lrk fï wjia:dfõ iyNd.S ù isák ;uqkakdkafia,d
ish¨fokdu b;du;a f.!rjfhka ms<s.ksñ' kj rchla n,hg m;aù
jir folla .;ùug wdikak fudfyd;l kej; jrla wm uOHu m<d;a
iNdfõ b;du jeo.;a f,aLkh" tkï bÈß j¾Ih i|yd jQ whjeh
f,aLkh ;uqkakdkafia,d fj; bÈßm;a lsÍug yels ùu uy;a
f.!rjhla fldg i,lñ'
furg m<d;a iNd l%uh wdrïNfha isg m<d;a uÜgñka uyNdKavd.drh
u.ska m%d.aOk wruqo,a ,nd foñka iEu m<d;lgu iu;=<s;
ixj¾Okhg wod< m%d.aOk wdfhdackhla isÿ lsÍug wjYH miqìu
ieliS we;s fudfyd;l rdcH wruqo,a b;du;a wrmßiaifuka jvd;a
ld¾hCIu yd M,odhS f,i wdfhdackh lsÍug 2017 j¾Ih ;=< § isÿjkq
we;'
fuu j¾Ihg idfmalaIj 2017 j¾Ih i|yd wfma m<d;a iNdjg fjka ù
we;s m%d.aOk wruqo,a m%udKh 57] lska muK wvq ù ;sfnkjd' 2016
j¾Ifha § re'ñ' 5174 jQ m%d.aOk wdfhdackh 2017 j¾Ih i|yd re'ñ'
2222 olajd re'ñ' 2952 lska muK wvq ú ;sfnkjd'
mqkrdj¾;k úhoï i|yd o uqo,a W!k;djhla ;sfnkjd' 2016 j¾Ifha
§ re'ñ' 29"418la jQ mqkrdj¾;k úhou ^fm!oa.,sl mäkä yd fjk;a
úhoï o we;=<;aj& 2017 j¾Ifha § re'ñ' 32"800 olAjd by< f.dia
;sfnkjd' ta wkqj 2017 j¾Ifha § fm!oa.,sl mäkä i|yd oeßh hq;=
2
uq¿ úhou re'ñ' 26"280la f,i weia;fïka;= lr ;sfnkjd' 2017 j¾Ih
i|yd fjk;a mqkrdj¾;k úhoï f,i re'ñ' 6"520la weia;fïka;= lr
;snqK;a thska re'ñ' 3"663l uqo,la muKla uyd NdKavd.drfhka fjka
lr ;sfnkjd' ta wkqj weia;fïka;=.; mqkrdj¾;k úhoïj,ska re'ñ'
2"857 ysÕhla mj;skjd' fuh wms 2017 j¾Ifha .,md .;hq;= m%Odk
wNsfhda.hla fjkjd' fï wkqj m%d.aOk yd mqkrdj¾;k úhoï
fjkqfjka 2017 j¾Ihg fuu m<d;a iNdjg re'ñ' 32"166l uqo,la fjka
ù ;sfnkjd'
ta wkqj wm uqyqK md we;s m%Odk;u wNsfhda.h jkafka rdcH wdodhu
jeälr .ksñka yd ksis uQ,H l<ukdlrKh ;=<ska m%d.aOk
wdfhdackhka yd mqkrdj¾;k úhoï mj;ajdf.k hdug lghq;=
lsÍuhs'
.re iNdm;s;=uks"
miq.sh whjeh bÈßm;a lsÍfï§ wkq.ukh l< Y+kH mdol l%uh
fyj;a Zero Based Budget l%ufõoh wkqj uOHu m<d; ;=< rdcH
wruqo,a b;du;a M,odhS f,i wdfhdackh lsÍug yels úh' ta ;=<ska
m<df;a ck;djg Wmßu m%;s,dN ,nd§ug lghq;= lrk ,§' fujr
whjeh ilia lsÍfï m%Odku wNsfhda.h jQfha m%d.aOk wdfhdackh
i|yd fjka l< m%;smdok iSudiys; ùuhs' tfia jqj o úúO Wmdh yd
Wml%ñl l%u wkq.ukh lrñka m<df;a iudc wd¾Ól ixj¾Okh by<
kxjd .ekSug úfYaI wjOdkh fhduq lrñka bÈß jir i|yd lghq;=
l< hq;=j ;sfnkjd'
fuf,i 2017 j¾Ifha § uOHu m<df;a m%cdjf.a Ôjk ;;a;ajh
kxjd,Su Wfoid lghq;= lsÍfï § cd;sl yd cd;Hdka;r jYfhka
wjOdkh fhduq ù we;s lreKq ldrKd flfrys o wjOdkh fhduq l<
hq;=hs' w;s.re ckdêm;s;=uka úiska 2017 j¾Ih —È<sÿlu msgq oelSfï
j¾Ih˜ f,i kïlr ;sfnkjd' th h:d¾:hla njg m;a lsÍug m<d;la
úÈyg wms lghq;= l< hq;=h'
3
2015 j¾Ifha§ tlai;a cd;Skaf.a 70 jk uy iuq¿ ieisjdrhg iu.dój
mj;ajk ,o ;sridr ixj¾Ok iuq¿fõ§ idudðl rgj,a 193l
tl`.;djh we;sj ;sridr ixj¾Okh i|yd jk j¾I 2030 kHdh m;%h
iïu; lrkq ,eîh' fuu tl`.;djhg w;aika l< rgj,a w;r wm
rgo jk w;r ;sridr ixj¾Ok wruqKq 17lska yd tu wruqKq idlaId;a
lr .ekSu i|yd b,lal 169lska o fuu tl`.;djh iukaú; fjkjd'
Y%S ,xldj ;=< fuh l%shd;aul lsÍfï§ wruqKq 08la iDcqju m<d;a iNd
úIh m:hg iïnkaO fõ' 2017 uqo,a j¾Ih fuu wruqKq yd b,lal
idlaId;a lr .ekSfï mokï jir lr.; hq;=hs'
È<s÷lu ;=rka lsÍu" l=i.skak yd ukaofmdaIKh Y+kH njg m;a lsÍu"
ieug ukd fi!LH ;;a;ajhla iy iqnidOkh ie,fik mßÈ taâia"
CIh frda.h" uef,aßhdj iy wfkl=;a fndajk frda. yd jix.; frda.
;=rka lsÍu" .=Kd;aul wOHdmkhla ,nd§u" msßisÿ mdkSh c,h yd
ikSmdrCIl myiqlï ,nd§u" idOdrK ñ,lg ieug n,Yla;sh
,nd§u" ckjd¾.sl;ajh yd ia;%S mqreINdjh jeks lreKq fkdi,ld
iEu fofkl=u wd¾Óluh jYfhka Yla;su;a lsÍu" jkdka;r ;sridr
f,i l<ukdlrKh lsÍu iy jk úkdYh k;r lsÍu hk b,lal
imqrd .ekSug uOHu m<d;a iNdfõ úfYAI wjOdkh fhduq l< hq;=
fjkjd' m<d;a iNdjla f,i by; wruqKq yd b,lal ,`.d lr
.ekSfï§ wm oekgu;a i;=gq úh yels uÜgul isák nj lsj hq;=hs'
fi!LH" wOHdmkh" mdkSh c,h yd ikSmdrCIl lghq;=" úÿ,sn,h jeks
fCIa;%j,ska idfmalaIj wm m<d; jvd;a bÈßfhka isákjd' tfy;a jvd
jeä wjOdkhla fhduq l< hq;= fCIa;%$wxY lsysmhla ;sfnk nj o lsj
hq;=hs' oßø;djh ;=rka lsÍu" l=i.skak yd ukaofmdaIKh ;=rka lsÍu"
fndajk yd fnda fkdjk frda. ;=rka lsÍu" wd¾Ól jYfhka m%cdj
Yla;su;a lsÍu" mßir ixrCIKh jeks fCIa;%j,ska wm ;jÿrg;a
bÈßhg hd hq;=j ;sfnkjd'
.re iNdm;s;=uks"
m<df;a m%cdjf.a iqnisoaêh Wfoid rdcH yd fm!oa.,sl hk fowxYhu
md¾Yjlrejka jYfhka (PPP-Public Private Partnership) uOHu rcfha
4
m%;sm;a;sj,g iu.dój m<d; ;=< ixj¾Ok jHdmD;s l%shd;aul lsÍu
flfrys bÈß j¾Ifha § úfYaI wjOdkhla fhduq fldg lghq;= lsÍug
n,dfmdfrd;a;= fjkjd' tfiau ixj¾Ok jHdmD;s ls%hd;aul lsÍfï§
m%;s,dNS odhl;ajh by< kxjd .ekSu" m<df;a nÿ wdodhu yd fjk;a
wdodhï by< kxjd .ekSu" rdcH foam<" udkj iïm;a fukau fN!;sl
iïm;a jvd ld¾hCIuj yd M,odhS f,i fhdod .ksñka m<d;a iNdfõ
úhoï l<ukdlrKh lsÍu" W!k Wmfhdað; j;alï yd Wmfhdackhg
fkd.;a j;alï m%fhdackhg .ekSu fukau m<df;a kj ixj¾Ok
úNj;djhka y÷kd .ksñka lghq;= lsÍug;a" m<d; ;=< we;s iajNdúl
iïm;a ksis l<ukdlrKhla hgf;a ie,iqï lr tajdfha m%;s,dN
m<df;a ck;djg w;alr §ug;a bÈßfha § wjOdkh fhduq l< hq;=
fjkjd'
lDIsld¾ñl jYfhka uOHu m<d; rfÜ cd;sl wdodhug úYd,
odhl;ajhla oelajQj;a" m<df;a lDIsld¾ñl ck;djf.a wdodhï uÜgu
;SrKh lsÍfï§ w;rueÈhkaf.a n,mEu ;SrKd;aul idOlhlaj mj;S'
tneúka ksIamdolhd yd mdßfNda.slhd wdrlaId lsÍug;a"
w;rueÈhkaf.a n,mEï wju lsÍug;a kj l%fudamdhka y÷kd.; hq;=j
we;' há;, myiqlï ixj¾Okh wvq m%foaY flfrys úfYaI
wjOdkhla fhduq lrñka ksIamdolhdg mdßfNda.slhka iu. iDcqju
.kqfokq lsÍug yels jk miqìula ilia l< hq;= fjkjd' úfYaIfhkau
i;s fmd< ixj¾Ok" lDIs m%fõY ud¾. ixj¾Okh yd kv;a;=j"
f.dùka ixúOdk.; lsÍu hkdÈh flfrys úfYaI wjOdkhla fhduq
l< hq;=j we;' ksIamdolhd i;= w;sßla; ksIamdokh w;rueÈhka
yryd fj<|m,g ksl=;a lsÍu fjkqjg ksIamdolhka talrdYS ùfuka
we;s lr.kakd wdh;ksl rduqjla yd f;dr;=re moaO;shla yryd
Rcqju mdßfNda.slhkag wf<ú lsÍug yels jk mßÈ lDIs wf<ú
f;dr;=re cd, moaO;shla msysgqùu ld,Sk wjYH;djla ù we;' f,dj
fndfyda ÈhqKq rgj, úúO fCIa;%hkag wod<j fujeks f;dr;=re
moaO;Ska we;s lsÍu ;=<ska ksIamdolhskag mdßfNda.slhka iu. Rcqj
iïnkaO ù .kqfokq lsÍug yels ù ;sfnkjd'
5
cd;sl iu.sh yd ixys¢hdj
.re iNdm;s;=uks"
oYl ;=klg wdikak ld,hla mqrd wm rfÜ ck fldgiaj, iu.sh yd
ifydaor;ajh lvdìo oeuQ ta l=ßre hqoaOh ksudjg m;alr jir
.Kkdjla .;jqj;a ck;d is;ai;ka ;=< iu.sh yd ixys¢hdj uq,anei
.kajkakg ;jÿrg;a wms lghq;= l< hq;=j ;sfnkjd'
w;s.re ckdêm;s ffu;%Smd, isßfiak ue;s;=udf.a Wmfoia u; ysgmq
.re ckdêm;s pkaøsld nKavdrkdhl l=udr;=x. ue;s;=ñhf.a
iNdm;S;ajfhka hq;=j ia:dms; lr ;sfnk cd;sl iu.s yd ixysÈhd
ld¾hd,h u.ska fï rfÜ ish¨ ck fldgiaj,g ;u ;ukaf.a cd;sl
yd wd.ñl wkkH;djhka iqrlsñka tlsfkldg .re lrñka wNsudkj;a
Y%S ,dxlsl ck;djla f,i Ôj;aùug wjYH mßirh Wod lrñka
mj;skjd' cd;sl ixysÈhdj wkd.; mrmqr ;=< cks; lrjkakg fuu
j¾Ifha ish¨u cd;sl yd wd.ñl W;aij ish¨ ck fldgia iuÕ
taldnoaOj rg mqrd l%shd;aul lsÍfï jevms<sfj,la Èh;a fjkjd' fï
hgf;a uOHu m<df;a miq.sh Èkj, ff;fmdx.,a W;aijh" isxy,
yskaÿ" w¨;a wjqreÿ W;aijh" b*a;d¾ W;aijh fukau wfkl=;a cd;sl
W;aij ish¨ cd;skaf.a ksfhdackfhka meje;aùug yels úh' 2017
j¾Ifha § fuu ld¾hhka wLKavj mj;ajd .ekSug wfmalaId lrkjd'
j;= wdY%s; ck;dj
wfma m<df;a Ôj;afjk ,laI myla muK jk j;= m%cdjf.a Ôjk
;;a;ajh kxjd,Su flfrys wfma wjOdkh fhduq l< hq;= fjkjd'
Tjqkaf.a ksjdi" wOHdmkh" fi!LHh yd fmdaIK ;;a;ajh fukau
/lshd iqrlaIs;Ndjh ms<sn|j;a j;= wdY%s; fN!;sl há;, myiqlï
ixj¾Okh ms<sn|j;a m<d;la úÈyg wjOdkh fhduq lrk w;ru
uOHu rcfha wjOdkh ta i|yd fhduq lr .ksñka j;= m%cdjf.a Ôjk
;;a;ajh kxjd,Sug lghq;= l< hq;=j ;sfnkjd' fï flfrys j¾;udk
hymd,k rch m%uqL wjOdkh fhduq lr lghq;= lrk nj lsj hq;=hs'
6
ta i|yd m<d;a iNdjla úÈyg wfma iyfhda.h Wmßufhka ,ndÈh
hq;=hs'
nyqcd;sl yd nyq wd.ñl m%cdjla iu.sh yd ixys¢hdj ;=<ska tlu
ujlf.a orejka fiaa tl mjq,la f,i tla is;aj tlai;aj Ôj;a ùu
;=<ska uOHu m<df;a ck;dj furgg muKla fkdj iuia; f,dalhgu
ukd wdo¾Yhla imhd § ;sfnkjd' l=uk wdrjq,a l=uk u;fNao l=uk
.eg¿ldß ;;a;ajhla w;S;fha § rg ;=< ks¾udKh jqj;a uOHu
m<df;a ck;dj tlu cd;shla f,i iu.sfhka yd iudodkfhka tod
fuod ;=r Ôj;aùu m%Yxiksh ld¾hhla nj lsj hq;=h'
wdmod l<ukdlrKh
fuu j¾Ifha mej;=k whym;a ld,.=Ksl ;;a;ajhka yuqfõ uOHu
m<df;a fukau iuia; rgmqrd we;s jQ wdmod ;;a;ajhg wmf.a m<d;a
iNdj tlu lKavdhula f,i tlaj lghq;= lssÍug iQodkï ùu
ldf,daÑ; wjYH;djhla fia i<lkjd' isxy,' fou," uqia,sï l=uk
ck fldgila fõjd wdmodjg ,lajkafka wfmau Y%S ,dxlsl cd;sfha
idudðlhka nj wms u;lfha ;nd.; hq;=hs' wo mj;sk wdmod
;;a;ajhkag ñksia l%shdldrlï iDcqju n,md ;sfnk nj lk.dgqfjka
jqj;a m%ldY l< hq;=hs' wdmod wjodkï iys; m<d;la f,i ie,flk
uOHu m<df;a ck;djf.a tÈfkod l%shdldrlï mßirhg ydks fkdjk
mßÈ mj;ajdf.k hdug wms Tjqka oekqj;a l< hq;= fjkjd'
uOHu m<df;a l÷ nEjqï iys; msysàu;a" j¾Idj wêl foaY.=Kh;a"
wl%uj;a bvï mßyrK rgdj;a ksid c, .e,Sï" kdhhEï" iq,s iq<x
jeks iajdNdúl jHdjikhkag f.dÿrejkakg ;sfnk bvlv fndfydahs'
flfia fj;;a wdmodjla ùug fmr tu ;;a;ajfhka uOHu m<df;a
m%cdj fírd .ekSug wjYHjk l%ufõohla y\qkdf.k wdmod
l<ukdlrK jevigykla m<d; mqrd l%shdjg kexùug wm jy jyd
lghq;= l< hq;= fjkjd' fï i|yd Tn ieufokdf.a iyfhda.h
odhl;ajh" yd lemùu wjYH fjkjd' m<df;a ish¨u wdh;k fï yd
noaO ù lghq;= l< hq;=hs'
7
m<d;a rdcH fiajdj
.re iNdm;s;=uks"
wo m<df;a rdcH fiajhg wjYH ;rï fN!;sl iïm;a ,eî ;sfnkjd'
b;d w,xldr ld¾hd, f.dvke.s,s" ,S nvq WmlrK yd ;dlaIKsl
WmlrKj,ska uOHu m<df;a ld¾hd, úYd, m%udKhla wo wx.
iïmQ¾K ù ;sfnkjd lshd ud is;kjd' ;jÿrg;a jeäÈhqKq úh hq;=
ld¾hd, tu wjYH;d bÈßfha§ imqrd .ekSug lghq;= l< hq;=h' uOHu
m<df;a wud;HdxY$fomd¾;fïka;= yd wdh;kj, udkj iïm;a
wjYH;djh iEfykÿrg iïmQ¾Kfj,hs ;sfnkafka' wdh;k lsysmhl
udkj iïm;a wjYH;dj, wvq mdvq mj;skjd' tajd fkdmudj iïmQ¾K
lrkakg wjYH lghq;= l<hq;= fjkjd' m<df;a iEu ld¾hd,hlau
j¾;udkhg .e,fmk whqßka M,odhs yd ld¾hlaIu fiajdjla imhk
uyck ys;ldñ ld¾hd, njg m;aù ;sfnkjd'
2016 j¾Ifha uOHu m<d;a iNdfõ m%d.aOk wdfhdackh re'ñ' 5174 la jQ
w;r mqkrdj¾;k úhou re'ñ' 29"418 la úh' fuh wkqmd;slj neÆ úg
1(5'7 la muK fjkjd' fuhska lshfjkafka m<df;a ixj¾Okh fjkqfjka
2016 j¾Ifha§ úhoï l< tla remsh,la fjkqfjka m<df;a rdcH fiajh
i|yd tkï" mäkä f.ùï we;=¿ wfkl=;a mqkrdj¾;k úhoï i|yd
re' 5'70 la jeh lsÍug isÿj we;s njhs' 2017 j¾Ih ms<sn|j i,ld
ne,Sfï§ fuh 1(13'47 la f,i by< f.dia ;sfnkjd' tkï m<df;a
ixj¾Okh fjkqfjka 2017 j¾Ifha § úhoï lrk tla remsh,la
fjkqfjka m<d;a rdcH fiajfha mäkä we;=¿ wfkl=;a w;sf¾l úhoï
i|yd re'13'47 la úhoï lsÍug isÿfjkjd' fuhg m%Odk jYfhka fya;=
jkafka 2017 j¾Ih i|yd m%d.aOk úhoï f,i fjka l< m%;smdok
re'ñ' 2"222la jYfhka" 2016 j¾Ihg idfmaCIj re'ñ' 2"951lska my<
f.dia ;sîuhs'
rdcH NdKavd.drh u.ska m%d.aOk úhoï i|yd fjka jk m%;smdok
fuf,i úYd, f,i wvqjQj;a" uOHu m<df;a ixj¾Okh fjkqfjka uyd
8
NdKavd.drfhka m<d;a iNdjg fjka flfrk uqo,g wu;rj f¾Çh
wud;HxY" rdcH fkdjk ixúOdk iy fm!oa.,sl wxYfha wruqo,a
,nd.ksñka m<d;a iNdfõ foaYmd,k wêldßh f,i Tn wm iEu
fokd;a ixj¾Ok yd mßmd,kuh lghq;= bgq lrk m<d;a rdcH
fiajfha ks,OdÍka ish¨fokd;a iqúYd, ld¾hNdrhla m<df;a m%cdjf.a
Ôjk ;;a;ajh k.disgqùu i|yd bgq lrk nj lsj hq;=hs'
cd;sl jevigyka iuÕ noaOùu
m<d;a iNdjla jYfhka m<df;a ck;djf.a Ôjk ;;a;ajh kxjd,Sfï
m%uqL mrud¾:fhka lghq;= lsÍfï§ uOHu rch úiska cd;sl jYfhka
l%shd;aul lrk ixj¾Ok jevigyka iuÕ noAO ù lghq;= lrkakg
isÿfjkjd' tjeks wjia:dj,§ wfma m<d;g cd;sl jYfhka f¾Çh
wud;HdxY" fomd¾;fïka;= yd wdh;k u.ska ,efnk odhl;ajh w.h
l< hq;=hs'
j¾;udk hymd,k rcfha w;s.re ckdêm;s;=udf.a uÕ fmkaùu
hgf;a l%shd;aul jk cd;sl wdydr jevigyk" cd;sl mßir
ixrlaIK jevigyk" cd;sl u;aøjH ksjdrK jevigyk iy cd;sl
jl=.vq frda. ksjdrK jevigyk uOHu m<d;a m%cdjf.a hymeje;aug
úYd, msájy,la ,ndfoñka wojkúg l%shd;aul fjñka mj;skjd' 2017
j¾Ifha § o fuu jevigyk il%Shj l%shd;aul lsÍug lghq;= l< hq;=
fjkjd'
fujr whjeh ;=<ska wm úfYaI wjOdkhla fhduq l< hq;= lreKla
;sfnkjd' tkï .re m<d;a iNd uka;%S úuOH.; m%;smdok fhdod
l%shd;aul flfrk jHdmD;s w;ßka úYd, m%udKhla l%shd;aul lsÍu
i|yd fuf;la l,a fhduq lrkq ,enqfõ m<d;a iNdfõ md,kh hg;g
fkd.efkk wdh;k fj;ghs'" tneúka .re uka;%S úuOH.; m%;smdok
fhdod l%shd;aul flfrk fndfyda jHdmD;s uOHu m<d;a iNdjg wh;a
wdh;k yryd l%shd;aul lsÍu iqÿiq nj wmf.a ye`.Suhs' WodyrK
f,i bÈlsÍï lghq;=" Ôjfkdamdh ixj¾Ok jHdmD;s" jD;a;Sh mqyqKqj"
iy oekqj;a lsÍfï jevigyka wdÈh ta ta úIh m:hg wkqj m<d;a
9
wud;HxY hgf;a we;s wdh;k yryd l%shd;aul lsÍug mshjr .;
hq;=hs'
wm yuqfõ we;s ;j;a wNsfhda.hla jkafka ;reK ;reKshkaf.a /lshd
úhqla;sh wju lsÍu i|yd wjYH flá ld,Sk yd È.=ld,Sk úi÷ï
fidhd .ekSuhs' fï i|yd fm!oa.,sl wxYh ;=< /lshd wjia:d
m%j¾Okh i|yd lghq;= l< hq;=hs' ta wkqj fm!oa.,sl wxYh iuÕ
.súiqï.; fjñka fm!oa.,sl wxYfha j¾Okhg iyhùu ;=<ska /lshd
wjia:d jeälrùug wfmalaId lrkjd' tfukau mlaI úmlaI
ish,a,kaf.a tlÕ;djh yd odhl;ajfhka uOH yd uyd mßudK
taldnoaO jHdmD;s l%shd;aul lsÍu ;=<ska kj /lshd wjia:d ckkh
lsÍug wjia:dj Wod lr.; hq;=j ;sfnkjd'
rdcH úhoï l<ukdlrKfha § W;aij" m%o¾Yk jeks lghq;= iSud
lsßug;a w;HdjYH jHdmD;s muKla l%shd;aul lsÍu i|yd m%;smdok
fhoùug;a lghq;= l< hq;= fjkjd'
.re iNdm;s;=uks"
uu fu;eka isg wm m<d;a iNdfõ 2017 j¾Ih i|yd uqo,a fldñIka
iNdj yryd uyd NdKavd.drfhka ,nd .ekSug kshñ; m%odkhka yd
tu m%odkhka fnod §ug kshñ; wdldrh oelaùug iQodkï fjñ'
10
wdodhï yd m%odkhka mqfrdal:kh re'ñ,shk
iduQysl m%odk 22,489.338
rch u.ska ,ndfok wdodhu 4,140.000
m<d;a wdodhï b,lalh 1,629.000
^uqoaor .dia;= yd Widú ov yer& m<d;a md,k wdh;k fj; udre l<
hq;= wdodhu
uqoaor .dia;= 1,600.000
Widú ov 85.000
m<d;a ksYAÑ; ixj¾Ok m%odk 1,168.930
Wmudk mdol m%odk 388.800
úfoaYdOdr 665.000
tl;=j 32,166.068
úhoï mqfrdal:kh
re' ñ,shk
m%d.aOk úhoï 2,222.730
mqkrdj¾;k úhoï 29,943.338
32,166.068
mqkrdj¾;k úhoï my; i|yka mßÈ fjka flfrkq we;'
re' ñ,shk
wdKavqldrjr yd ld¾h uKav,h 15.884
iNd f,alï ld¾hd,h 119.180
m%Odk wud;H yd ld¾h uKav,h 29.545
m<d;a md,k fomd¾;fïka;=j 2,148.000
fi!LH wud;H yd ld¾h uKav,h 13.300
ud¾. wud;H yd ld¾h uKav,h 13.156
l¾udka; wud;H yd ld¾h uKav,h 14.876
lDIsl¾u wud;H yd ld¾h uKav,h 14.675
m<d;a rdcH fiajfha ld¾h uKav,fha jegqma yd wfkl=;a úhoï
27,574.722
tl;=j 29,943.338
11
fuu m%d.aOk úhoï ;=< úfoaYdOdr jYfhka re'ñ' 665la ,efnk w;r"
tu uqo, tu jHdmD;s i|ydu jeh l< hq;=hs' b;sß uqo, jk re'ñ'
1557'73l uqo, m<df;a ixj¾Ok lghq;= i|yd ta ta úIhhka i|yd
wod< wud;HdxY fj; ,nd§ug kshñ;h'
.re iNdm;s;=uks"
m%d.aOk úhoï jYfhka ,efnk uqo, 2016 j¾Ihg jvd re'ñ'
2951'61lska wvq lr we;' ta wkqj 2017 j¾Ih i|yd m%d.aOk úhoï
jYfhka wm m<d;a iNdjg ,efnk uqo, re'ñ,shk 2"222'73la fjkjd'
tu uqo, tla tla úIh lafIa;%fha nr ;eîï wkqj uqo,a fldñIka iNdj
úiska fjka lr § ;sfnk wkqmd; o ie<ls,a,g f.k oeä fjfyila
ord my; i|yka mßÈ ta ta wxY i|yd fjka lr §ug wfmalaId lrñ'
wOHdmk ixj¾Okh
.re iNdm;s;=uks"
isiq mrmqr Wfoid by< .=Kd;aul ;;ajfhka hq;= iu idOdrK
wOHdmk wjia:d i,id §u msKsi ueorg wOHdmk moaO;sh iún,
.ekaùfuys,d fufyjrl fhfoñka" uOHu m<df;a mdi,a 1"574la
^cd;sl mdi,a 54lao we;=<;aj& ;=< .=rejreka 31"302 u.ska mdi,a isiqka
531"063lf.a muK keK .=K j¾Okh i|yd 2016 j¾Iha § wOHdmk
fCIa;%fha udkj yd fN!;sl iïm;a ixj¾Okh Wfoid oela jQ mßY%uh
w;suy;ah' tys § taldnoaO wruqo, hgf;a re'ñ' 1000'00 la o" f,dal
nexl= wdOdr hgf;a re'ñ' 430'00 la o"zzkefKdaodZZ jevigk hgf;a
re'ñ' 250'00 la o" hqksfi*a wdOdr hgf;a re'ñ' 24'04 la o jYfhka
re'ñ' 1704'04 la wdfhdackh lrk ,È' óg wu;rj f¾Çh wud;HxYh
u.ska l%shd;aul lrk —<`.u mdi, fyd|u mdi,˜ jevigyk hgf;a
re'ñ' 6"605la ,eîu m<df;a wOHdmk ixj¾Okhg buy;a rel=,la jkq
we;'
12
fuu uqo,a wdfhdackh lrñka m<d;a wOHdmk ixj¾Okh fjkqfjka
2016 j¾Ifha§ f.dvke.s,s bos lsrSï jHdmD;s 137la" c, wjYH;d
jHdmD;s 270la" ikSmdrCIl wjYH;d jHdmD;s 211la" mdi,a yer hk
orejka i|yd jk jD;a;Sh mqyqKq jevigyka 18la" mdi,a kùlrK
lghq;= 73la" .=re ksjdi bos lsrSu yd w¨;ajeähdjka 127la iy fjk;a
jHdmD;s /ila l%shd;aul l< nj i|yka lrkakg leue;af;ñ'
fN!;sl há;, myiqlï ixj¾Okh hgf;a f.dvke.s,s bÈlsÍu yd
kùlrKh" úÿ,s" c, yd ikSmdrCIl wjYH;d imqrd,Su" .=re ksjdi
bÈlsÍu" oka; Y,Hd.dr w¨;ajeähdj yd kùlrKh lsÍu" ,S nvq yd
WmlrK wd§ fN!;sl iïm;a jeäÈhqKq lsÍuo" udkj iïm;a
ixj¾Okfha § jD;a;Sh mqyqKq yd ksmqK;d ixj¾Ok jevigyka
l%shd;aul lsÍu" wOHdmkfha .=Kd;aul ixj¾Okh i|yd jevuq¿
meje;aùu" cd;sl uÜgfï úNd.j, m%;sM, by< kexùfï jevigyka
l%%shd;aul lsÍu yd cd;Hka;r uÜgfï ;r. i|yd iyNd.S jk
isiqkayg YsIH;aj ,nd§u jeks jevigyka l%shd;aul lrk ,oS'
ieug iu wOHdmk wjia:djla ,ndoSu iy;sl lrkq msKsi ÿIalr
m%foaYj, .=re mqrmamdvq msrùu i|yd 2016 j¾Ifha § WmdêOdÍ yd
ämaf,daudOdÍka 1429la n|jd .kakd ,§' tu msßi úoHd" .Ks;" bx.%Sis
.=rejre 545la" YsCIK úoHd$ämaf,daudOdÍka 375la" m%d:ñl .=rejre
476la iy ;dCIKsl WmdêOdÍka$ämaf,daudOdÍka 33lf.ka iukaú;
úh' óg wu;rj j;= wdY%s; m%foaYj, wOHdmkh k.disgqùu Wfoid
.=re iyhlhska 269 fofkl= n|jd .kakd ,§'
uOHu m<df;a wOHdmkfha .=Kd;aul ixj¾Okh ms<sn| iuia;hla
jYfhka i<ld ne,sh hq;= fjkjd' m<df;a úNd. m%;sM, ms<sn|
ie,lSfï § wms wfmaCId l< whqßka ÿIalr l,dmhkayS m%.;shla
fmkakqï lsÍu i;=gg lreKls' úfYaIfhkau ú,a.uqj" j,mfka jeks
l,dm w(fmd(i ^id'fm<& úNd.fha m%;sM, j¾Okhla w;a lrf.k
we;' 2015 j¾Ifha § wfmdi ^id'fm<& m%;sM, wkqj uykqjr l,dmh
Èjhsfka l,dm 98 w;ßka m%:u ia:dkhg m;a ù we;' tfukau 2015
j¾Ifha wfmdi ^id'fm<& m%;sM, wkqj Èjhsfka fyd|u mdi,a w;ßka
13
54 jk ia:dkh uykqjr iaj¾Kud,S nd,sld úoHd,h ,nd f.k we;'
2014 j¾Ih yd ixikaokh lsÍfï § 2015 j¾Ifha § Èjhsfka l,dm 98
ka wfmdi ^id'fm<& m%;sM, wkqj f;,afoKsh wOHdmk l,dmh 7.76 %
l m%;sM, j¾Okh lr .ksñka Èjhsfka jeäu j¾Okhla w;a lr.;a
l,dmh njg m;a ù we;' 2015 wfmd'i ^id'fm<& úNd.h uOHu
m<df;a isiqka 670 la úYsIag idud¾: 09 la ,nd .;a w;r ÿIalr
l,dmhla jk ú,a.uqj l,dmfhka m%:u jrg úYsIag idud¾: 09 la ìys
ùu m<df;a wOHdmkfha iunr ixj¾Okhg lÈu ksoiqkls' tfukau
wjOdrKh l< hq;= ldrKhla ;sfnkjd' fouõmshka w;r ;r.ldß
úNd.hla njg;a" orejkag buy;a mSvdjla njg;a m;aj we;s 5 jir
YsIH;aj úNd.h m<df;a wfkl=;a Wiia úNd.j, m%;sM, iuÕ
iei£fï § ;SrKd;aul idOlhla f,i n,md fkdue;s nj lsj hq;=hs'
tfiau m<df;a ish¨u mdi,a tlfia 5 jir YsIH;aj úNd.h iu;a
lrùu Wfoid Wkkaÿjla fkdolajk nj o lsj hq;=h'
f¾Çh wud;HxYh u.ska l%shd;aul lrk zz<Õu mdi, fyd|u mdi,ZZ
jevigyk hgf;a uOHu m<df;a cd;sl mdi,a 47 la yd m<d;a iNd
mdi,a 901 la we;=¿j mdi,a 948 l ixj¾Ok jHdmD;s l%shd;aul ùu
wmg f,dl= Yla;shla nj lsj hq;=uh' fï hgf;a jHdmD;s 2"996 la
l%shd;aul jk w;r ta i|yd re'ñ' 6"605 la fjka lr ;sfí'
m<df;a fukau rfÜ wkd.;fhao ;SrKd;aul idOlhla jk wOHdmk
wxYfha ixj¾Okh fjkqfjka bÈß j¾IfhaoS o f¾Çh wud;HxYfha
odhl;ajh wfmaCId lrk w;r" m<d;a iNdfõ whjeh ;=<ska re'ñ'
240'0 la fjka lsÍug fhdackd lrñ'
bvï ixj¾Okh
.re iNdm;s;=uks"
uOHu m<d; ;=< msysá rcfha bvï yd Bg wkqnoaO iïm;aj,
Ndrldrs;ajh orñka tajd ck;djf.a wNsjDoaêh msKsi Ndú;hg
.ekSfï§ wd¾Ól" iudÔh yd mdßißl idOl iu;=<s; lrk ukd
14
l<uKdldÍ;ajhla mj;ajd .ekSu l< hq;= fjkjd' bvï ysÕh yd
mdßißl fya;+kaj,g wjOdkh fhduq lrñka bvï fkdue;s ck;djg
bvï fnod §ug wjYH lghq;= lsSÍu m%Odk ld¾hhla f,i bgq
flfrkjd' tfiau f;dard.;a ckoj, há;, myiqlï ixj¾Okh"
ckmo bvï ixj¾Okh" bvï w;am;a lr .ekSu wd§ ld¾hhka
l%shd;aul fjkjd' ;jo ckmo ud¾. ixj¾Okh" mdxY= ixrlaIKh
iy wd¾Ól fNda. j.d lsÍu m%p,s; lsßu hkdÈh o isÿ lrkq ,nkjd'
wjYH;djh wkqj bvï w;am;a lr .ekSu yd rdcH wdh;k i;= bvï
uek ksrjq,a lsÍuo w;HjYH lreKla nj lsj hq;=hs' tfukau m<d;g
wdodhï Wmhd foñka bvï nÿ wdodhu f,i re'ñ' 56 lg wdikak
uqo,la 2016 j¾Ifha ;=kajk ld¾;=fõ § /ia lsÍug yelsúh' fï wkqj
fuls ld¾hhka wLKavj jeäÈhqKq lrñka mj;ajdf.k hdu Wfoid
2017 j¾Ihg re'ñ' 6'0 la fjkalr §ug fhdackd lrñ'
m<d;a md,kh
ueorg m%cdjf.a iqn isoaêh i|yd m<d;a md,k wdh;kj,g mejÍ
we;s ld¾hh yd l¾;jH ld¾hlaIuj yd M,odhS f,i bgq lsßug yels
jk mßÈ ñ;%YS,S u. fmkaùu" myiqlï i,iajd §u yd iydh §u ;=,ska
hymd,kfhka hq;= id¾:l m<d;a md,k wdh;k moaO;shla uOHu
m<d; ;=< ia:dms; lsßu Wfoid 2016 j¾Ifha bgq l< ld¾hNdrh
w;suy;ah' 2016 j¾Ifha m<d;a md,kh fjkqfjka fjkal< uqo,a
m%udKh re'ñ' 246 ls' fï hgf;a fuu j¾Ih ;=<§ m<d;a ud¾.
jevigyk hgf;a jHdmD;s 211 la l%shd;aul lsÍu iy >k wmøjH
l<ukdlrK jevigyk hgf;a li, m%jdykh i|yd lïmelag¾
,nd§u" m%;splS%hlrK øjH tl;= lsÍfï uOHia:dk ia:dms; lsÍu"
fldïfmdaiag wx.k bÈ lsÍu yd w¨;ajeähdj" .Dyia: fldïfmdaiaÜ
n÷ka ,nd §u" oekqj;a lsÍfï jevigyka meje;aùu yd oekqj;a lsÍfï
mqjre ieliSu l%shd;aul fõ' óg wu;rj fmdÿ fj<|m, w¨;ajeähdj
yd úêu;a lsÍu" i;sfmd< w¨;ajeähdj yd úêu;a lsÍu" wdodykd.dr
yd ñysoka Whka w¨;ajeähdj yd úêu;a lsÍu" wdhQ¾fõo fnfy;a
Yd,dj, w;HdjYH kv;a;= lsÍï yd w¨;ajeähdj" fmdÿ jeisls<s
15
w¨;ajeähdj yd kv;a;= lsÍu" fmr mdi,a yd <ud WoHdkhkays há;,
myiqlï ixj¾Okh l%shd;aul fõ' uyje,sfhka mjrd.;a j;alï
kv;a;= jevigyk hgf;a jHdmD;s 51la l%shd;aul fõ' ;j o .%dóh
m%cd c, jHdmD;s ixj¾Okh i|yd re'ñ' 50la jeh lrkq ,nk w;r
tys § wl%sh c, jHdmD;s kej; l%shd;aul lsÍu" mj;sk c, jHdmD;s
ixj¾Okh" mßir ixrlaIK jevigyka l%shd;aul lsÍu yd rdcH
ks,OdÍka yd m%cd uQ, ixúOdkhkayS ks,OdÍka i|yd mqyqKq jevigyka
l%shd;aul lsÍu isÿ lrkq ,nhs'
uOHu rcfha m%;smdok hgf;a m%dfoaYSh iNd Yla;su;a lsÍfï cd;sl
jevigyk ;=<ska uOHu m<d; ;=< jHdmD;s 245 la l%shd;aul jk w;r
ta i|yd fï jk úg re' ñ' 87 la ,eî we;' fï ;=<ska m<d;a md,k
wdh;kj, w;HdjYH m%cd há;, myiqlï jeä ÈhqKq lsÍu i|yd
wjYH iydh ,nd §u iy ta u.ska ck;djg ,nd fok fiajjdkays
.=Kd;aulNdjh j¾Okh yd M,odhS;djh by< kexùu wruqK fõ' fï
hgf;a tla m%dfoaYSh iNdjlg re'ñ' 6'0 ne.ska ,nd foa' ;jo m<d;a
md,k wdh;kj, há;, myiqlï ixj¾Okh i|yd m%d.aOk
jevigyk hgf;a uOHu m<d;g fï jkúg re'ñ' 155l uqo,la ,eî
we;' kd.ÍlrKh iu. by< hk uyck wjYH;dj,g iß,k mßÈ
myiqlï imhd §ug ksis jevms<sfj,la ilia lsÍu Wfoid m<d;a
md,k wdh;k n, m%foaYj, ldKq moaO;s" w;=re mdrj,a" Èk fmd< yd
i;sfmd< fmdÿ myiqlï" c, jHdmD;s jeks w;HdjYH m%cd há;,
myiqlï w¨;ska bÈ lsßu i|yd wjYH iyh ,nd §u lrkq ,efí' fï
i|yd tla m<d;a md,k wdh;khlg re'ñ' 40 la ,nd fok w;r
m<d;a md,k wdh;k 43 la ;=< fuh l%shd;aul fõ' ;j o wdishdkq
ixj¾Ok nexl= wdOdr hgf;a zzmqr ke.=uZZ jevigyk fuu jif¾§;a
m<d;a md,k wdh;k 23 l jHdmD;s 41 la i|yd re'ñ' 1185 la
jehlrñka l%shd;aul fõ' m<d;a md,k lghq;= mj;ajdf.k hñka
m<df;a ck;djf.a tÈfkod lghq;= myiq lrkqjia uOHu rcfha
m%;smdok by;ska oelqjQ mßÈu bÈß j¾Ihg;a wfmalaId lrk w;r"
m<d;a iNd whjefhka 2017 j¾Ih i|yd re'ñ' 71'0la fjka lr§ug
fhdackd lrñ'
16
mQ¾j <udúh ixj¾Okh
mQ¾j <udúh wjêfha miqjk orejkaf.a whs;Ska iqrlaIs; lsÍu;a" ldhsl
yd udkisl jYfhka orejd Yla;su;a lsÍu;a" ta ioyd uq,a <udúh
ixj¾Ok uOHia:dk ms<s.;a m%ñ;Ska hgf;a mj;ajdf.k hdu i`oyd
jk l%ufõohka ilia lr we;' tajd l%shd;aul lsÍu yd kshdukh lsÍu
iy wêlaIKh lsÍu ;=<ska ksishdldrfhka orejkaf.a uq,a <udúh
m%ñ;s.; whqßka ixj¾Okh lr úêu;a mdi,a wOHdmkh i`oyd ukdj
iqodkï jq ore mrmqrla ueoráka ìys lsÍu wmf.a m%Odk wruqKhs' fï
i|yd mQ¾j <udúh ixj¾Ok tallh u.ska uQ,sl lghq;= 2016 j¾Ih
;=< wdrïN lr we;' iólaIK jd¾;djkag wkqj fï jkúg uOHu
m<d; ;=< uq,a <udúh ixj¾Ok uOHia:dk 2425 la mj;S' 2016 j¾Ih
;=< Wmudk mdol ixj¾Ok m%odk hgf;a re'ñ' 5'0 la o" hqksfi*a
jevigyk hgf;a re'ñ' 4'2 la o wdfhdackh lrñka m%Odk jHdmD;s 14
la l%shd;aul lrk ,È' fuu lghq;= m%j¾Okh lrñka mj;ajdf.k
hdu i|yd 2017 j¾Ihg re'ñ' 3'0 la fjkalr §ug fhdackd lrñ'
ixialD;sl lghq;= ixj¾Okh
ixialD;sl" l,d yd ft;sydisl Wreuhka iqrlsk u;= mrmqrla ìys
lsrSfuys ,d fuu jif¾ oS uOHu m<d; ;=< jevigyka rdYshla
ls%hd;aul fõ' ixialD;sl yd wd.ñl W;aij i|yd úfYaI
odhl;ajhla ,nd foñka ls%hd;aul jk fuu jevigyka i|yd 2016
j¾Ifha § fjka ù we;s m%;smdok re'ñ' 8'0 ls' fï hgf;a ck l,djka
ixrCIKh" ckY%e;s .%ka:lrKh" idrÒ idr ix.%yh" f,aLl w;aje,
yd orejkaf.a lshùfï yelshdj j¾Okh lsrSu Wfoid jevigyka
hkdÈh ls%hd;aul úh' ;jo l,dh;k ixj¾Okh yd l,dh;kdêm;s
mqyqKqj" uOHu m<d;a rdcH kegqï lKavdhu m%j¾Okh lsrsu"
riúkaok yd idrO¾u m%j¾Ok jevigyka ls%hd;aul lsrsu" oyï
mdi,a isiq l=i,;d jevigyka ls%hd;aul lsrSu hkosh isÿ flßKs' ;jo
fjk;a wd.ï i|yd o m%uqL;djla foñka yskaÿ yd uqia,sï ixialD;sl
jevigyka o ls%hd;aul úh' tfukau jd¾Isslj uOHu m<df;a ish¨
17
l,dlrejkaf.a olaI;d we.hSu Wfoid uOHu m<d;a l,d Wf<," flá
kdgH yd flá Ñ;%mg" <ud kdgH Wf<, yd Ñ;% ;r. fukau fcHIaG
l,dlrejka we.hSu o isÿ lrkq ,nkjd' fuu ld¾hhka wLKavj
wfmaCIs; wruqKq bgq lr.ksñka l%shd;aul lsÍu Wfoid 2017 j¾Ihg
re'ñ' 8'0 la fjka lr§ug fhdackd lrñ'
ixpdrl m%j¾Okh
mdrsirsl" ixialD;sl yd ixpdrl l¾udka;h w;ska jeo.;alula we;s
wdl¾IKSh ia:dk y÷kdf.k tajd i|yd há;, myiqlï ixj¾Okh
lsÍu u.ska foia úfoia ixpdrlhska i|yd jvd;a m%shukdm myiqlï
iemhSu;a" tu ia:dk m%p,s; lsrSu;a Wfoid fuu j¾Ifha o jevigyka
rdYshla ls%hd;aul úh' wdl¾IKSh ia:dkhkays há;, myiqqlï
ixj¾Okh hgf;a ia:dk 15 la re'ñ' 55'0 la fhdojñka ixj¾Okh
lrk ,§' ;jo ixpdrl CIa;%hg wod,j m%xY" c¾uka" fldrshka yd
Ök NdId mdGud,djka mej;aùu" ixpdrl u.fmkajkakka mqyqKq lsÍu"
mdi,a isiqka i|yd mdi,a pdrsld iudc msysgqjd ixpdrl fCIa;%h
ms<sn| oekqj;a lsrsu" ixpdrl fCIa;%hg iïnkaO jD;a;slhkaf.a
l=i,;d ixj¾Okh Wfoid jevigyka meje;aúh' ;jo ixpdrl
m%j¾Okh Wfoid uOHu m<d;a ixpdrl fjí wvúh jeäoshKqq lsrsu"
ixpdrl f;dr;=re uOHia:dkhkayss myiqlï ixj¾Okh yd wjYH
f;dr;=re iïmdokh lsÍu isÿ lrkq ,nhs' tfukau jd¾Islj
W;aijdldrfhka f,dal ixpdrl oskh ieuÍu yd uykqjr wei<
fmryerg iu.dój “visit kandy” ixialD;sl ixo¾Ykh úfYaIfhka
úfoaYSh ixpdrlhska i|yd mj;ajkq ,nkjd'
uOHu rcfha f¾Çh wud;HxYfha m%;smdok hgf;a kqjrt<sh f.%.rs
jej wdYs%;j ixpdrl wdl¾YkSh ia:dkhla f,i jeäoshqKq lsrSu
we;=¿j jHdmD;s 05 la i|yd re'ñ' 119 l uqo,la ,nd .ekSug yelsùu
i;=gg lreKls' ;jo mdi,a yerhk isiqka i|yd fydag,a l<ukdlrK
mdGud,d mej;aùu fjkqfjka o re'ñ' 3'6 la f¾Çh wud;HxYh u.ska
,nd .ksñka wjYH lghq;= lr we;' j¾;udkfha m<df;a /lshd
18
W;amdokhg yd wdodhï W;amdokhg iqúfYaIS odhl;ajh ,nd .;
yels ixpdrl wxYfha ixj¾Okh fjkqfjka 2017 j¾Ihg re'ñ' 20'0la
fjkalr §ug fhdackd lrñ'
mqia;ld, ixj¾Okh
oekqu yd f;dr;=re ksoyfia yd wLKavj mßyrKh lsÍug wjia:dj
,nd §u wruqKq lr .ksñka 2016 j¾Ifha§ mqia;ld, fiajd uKav,h
úiska l%shd;aul l< jevigyka w;r mqyqKq jevigyka yd oekqj;a
lsÍfï jevigyka m%uqL fõ' tys § NdId l|jqre" iïNdjH lD;s
wOHhkh" idys;H riúkaokh" lú uvq fukau mqia;ld,hdêm;s
jrekaf.a jD;a;Sh mqyqKq jevigyka yd mqia;ld, ix.ufha ú{dmk
mdGud,dj l%shd;aul lsÍu m%Odk úh'
2016 j¾Ifha mqia;ld,h i|yd fmd;a ñ,§ .ekSug re'ñ' 1'0la yd
mqia;ld, fiajd uKav, f.dvke.s,a, w¨;ajeähdj i|yd re'ñ' 3'5la
fjka lrk ,È' tfukau mqia;ld, fiajd uKv,h u.ska mqia;ld,
i|yd m%ñ;sfhka hq;a uqøs; øjH yd ,S nvq wf,úh" foaYk Yd,d l=<shg
§u" mdGud,d meje;aùu yd mqqia;ld, idudðl;ajh ,nd §u ;=,ska
remsh,a ,CI y;rlg wêl uqo,la Wmhdf.k we;' wfmaCIs; wruqKq
bgqlr .ekSu i|yd wod< ld¾hhka fjkqfjka 2017 j¾Ih i|yd re'ñ'
1'0la fjka lr§ug fhdackd lrñ'
iuQmldr ixj¾Okh
iuQmldr ixúOdkj, hymd,kh ia:dms; lsÍu Wfoid
iïm;aodhlhl=" WmfoaYlfhl=" iydh jkafkl= f,i lghq;= lrñka
hymd,s; iuQmldr moaO;shla uOHu m<d; ;=< ia:dms; lsÍu Wfoid
iuQmldr fomd¾;fïka;=j 2016 j¾Ifha § wod< lghq;= bgq lrk ,È'
uOHu m<d; ;=< ,shdmÈxÑ m%d:ñl iuQmldr iñ;s 1"681la mj;sk
w;r oaú;Shsl iñ;s hgf;a Èia;%sla iuQmldr uKav, 03 la" iKi
ix.ï 06 la o mdßfNda.sl iuQldr iñ;s ix.ï 01 la ^uykqjr& o"
iuQmldr .%dóh nexl= ix.ï 01 ^uykqjr& o l%shd;aul fõ' uOHu
19
m<d; ;=< l%shd;aul iñ;s i;= j;alï i,ld ne,Sfï § m%d:ñl iñ;s
i;= ia:djr yd cx.u j;alï ys jákdlu re'ñ' 18"000 lg wêl fõ'
oaú;Shsl iñ;s i;= ia:djr yd cx.u j;alïj, jákdlu re'ñ' 390 ls'
2016 j¾Ifha fjka jQ m%;smdok hgf;a fod¾;fïka;=fjys há;,
myiqlï ixj¾Okh yd m,af,alef,a .ïWod N+ñfhys msysá wOHdmk
yd mqyqKq uOHia:dkfha fkajdisld.drfha bÈlsÍï lghq;= wdrïN lrk
,È' Bg wu;rj iuQmldr wruqo, m%fhdackhg .ksñka m,af,alef<a
.ïWod N+ñfhys msysá wOHdmk yd mqyqKq uOHia:dkfha
fkajdisld.drfha bÈlsÍï lghq;= i|yd re'ñ' 6'0la fhdojd we;s w;r
iuqmldr iñ;s ks,OdÍka" rdcH ks,OdÍkaa mqyqKq lsÍu i|yd re'ñ'
1'0la fhdojd we;'
tfukau uOHu m<d; ;=< msysá .%dóh nexl= kùlrKh i|yd f¾Çh
wud;HxYh u.ska nexl= YdLd 28 la i|yd re'ñ' 10'0lg wdikak
uqo,la ,nd.ekSug yels úh' m%d:ñl yd Èia;%sla iñ;sj, wruqo,a
hgf;a m<df;a wod< fCIa;%fha ixj¾Okh Wfoid úYd, ld¾hNdrhla
bgq lsÍfï ld,Sk wjYH;djh fmkajd fok w;ru 2017 j¾Ifha §
iuQmldr ixj¾Okh Wfoid re'ñ' 3'0la fjka lr §ug fhdackd lrñ'
fi!LH fiajd m%j¾Okh
uOHu m<df;a ck;djf.a ldhsl udkisl iudc yd wOHd;añl
iyÔjkh mj;ajd .ksñka m<df;a fi!LH ;;a;ajh Wiia uÜgulg
f.k tafï wNsm%dfhka frda. i;aldr yd frda. ksjdrK fiajd l%shd;aul
lrkq ,nhs' 2016 jif¾ § fi!LH fiajd ck;dj fj; f.k hdu
fjkqfjka úúO uQ,dY% hgf;a re' ñ' 220 lg wdikak uqo,la fjka úh'
ta hgf;a frda. i;aldrl yd ksjdrK wxYj, há;, myiqlï
ixj¾Okh" jdÜgq" ndysr frda.S wxY yd wfkl=;a fiajd jeäÈhqKq lsÍu"
ffjoH yd ffjoH fkdjk WmlrK ñ,§ .ekSu yd fi!LH ld¾h
uKav, i|yd fkajdisl myiqlï ixj¾Okh yd fi!LH fCIa;%fha
udkj iïm;a ixj¾Okh i|yd jevigyka l%shd;aul lsÍu ;=<ska
20
;;a;ajfhka Wiia fi!LH fiajdjla ck;djg ,nd§ug wjYH
jevms<sfj, l%shd;aul lrk ,È'
fuu jif¾§ m%dfoaYSh fi!LH fiajdj Yla;su;a lrñka cmka
wka;¾cd;sl iyfhda.s;d tackaisfha wdOdr hgf;a yd foaYSh wruqo,a
hgf;a bÈ lrk ,o f;,afoKsh Èia;%sla uQ,sl frday, foieïn¾ ui
jk úg m<df;a ck;djg fiajd iemhSu i|yd ck;d whs;shg m;a
lsÍug kshñ;h' tfiau ud;f,a Èia;%slalfha jHdma;jk jl=.vq frda.h
i|yd frda. i;aldr yd ksjdrK fiajd iemhSu fjkqfjka oUq,a, Èia;%sla
uQ,sl frdayf,a bÈ lrk ,o reêr fmryka tallh ck;d whs;shg m;a
lsÍug kshñ;h' tfiau jl=.vq frda. ksjdrKh i|yd ú,a.uqj
m%dfoaYSh frdayf,a rihdkd.dr yd idhk myiqlï j¾Okhg o fuu
jif¾ lghq;= lrk ,§'
ud;D urK wkqmd;h 32'2 ^iÔú Wm;a 100"000 lg& olajdo" <ore
urK wkqmd;h 9'5 ^iÔú Wm;a 100"000 lg& olajdo" wvqnr Wm;a
m%;sY;h 13'4 olajdo" c,h u.ska fndajk fix.ud, frda.Ska ixLHdj
9'5 ^ck.ykfhka 100"000 lg& olajdo" tkak;a jevigyk Yla;su;a
lsÍu ;=<ska irïm frda.Ska ixLHdj 4'4 ^ck.ykfhka 100"000 lg&
olajdo" c,NS;sld frda.Ska ixLHdj Y+kH uÜgu olajdo wju lr
.ekSug iu;a ùu m<df;a fi!LH wxYh ,o ch.%yKhls'
f,v frda. j<lajd .ekSug yqremqreÿ iudchla ;=<ska frda. ksjdrK
lghq;= Yla;su;a lsÍu;a" ;;a;ajfhka Wiia" iudkd;au;djfhka hq;=
ck;d ys;jdÈS fi!LH fiajdjla we;s lsÍu;a" úfYAIfhka wjOdkh
fhduq l< hq;= j;= wdY%s; fi!LH fiajdj jeäÈhqKq lsÍu" ldhsl yd
udkisl mSvdjg m;a jQ frda.Ska mqkre;a:dmkh lsÍu" jHdma; fjñka
mj;sk jl=.vq frda.s ;;a;ajh wju lsÍu yd fi!LH iïmkak yd
wdrlaIs; fiajd ia:dk ks¾udKh lsÍu hkd§ mquqL ld¾hhka i|yd
fi!LH wxYfha oeä wjOdkh fhduq l< hq;=j ;sfí' m<df;a m%cdjf.a
ksfrda.s iqj meje;au ;yjqre lsÍu Wfoid wod< ld¾hhka bgq lsÍug
2017 j¾Ih i|yd re'ñ' 275'0 la fjka lr §ug fhdackd lrk w;r"
f,dal nexl= wdOdr hgf;a re'ñ' 360'0la o fjkalr §ug fhdackd lrñ'
21
wdhq¾fõo lghq;= ixj¾Okh
uOHu m<d; ;=< fi!LH iïmkak ck;djla ìys lsÍu Wfoid
wdhq¾fõo oekqu ixj¾Okh lr m%dfhda.slj fhdod .ksñka ksjdrk yd
m%;sldr fiajd cd,hla m<d; ;=< we;s lsÍu Wfoid 2016 j¾Ifha§
re'ñ' 121 l m%;smdok hgf;a jevigyka Èh;a flßK' tysÈ
úfYAIfhka iïm%odhsl ffjoH l%u ixrlaIKh yd m%j¾Okh lsÍu" Tiq
Whka yd T!IO ksIamdokh by< kexùu ;=<ska m<d;g wjYH Tiq
m<d; ;=<u ksmoùfï hdka;%Kh Yla;su;a lsÍu" wdhq¾fõo m%cd fi!LH
fiajd jHdmA; lsÍu" foaYSh yd úfoaYSh mdrïmßl ffjoH oekqu
yqjudre lr .ekSu ;=<ska uOHu m<df;a ck;djg jvd fyd| fi!LH
;;a;ajhla <.d lr§ug lghq;= lrk ,§'
;j ÿrg;a wdhq¾fõo m%cd i;aldr fiajd mq¿,a lsÍug;a" rdcH"
fm!oa.,sl yd m%cd odhl;ajh we;sj wdhq¾fõo i;aldr fiajd jHDmD;s
l%shd;aul lsÍug;a" foia úfoia ixpdrl l¾udka;h b,lal lr
.ksñka kùk wjYH;djhkag wkql+,j ks¾udKh jQ wdhq¾fõo jHdmD;s
l%shd;aul lsÍu flfrys wjOdkh fhduq l< hq;=j we;' fulS ld¾hhka
m%j¾Okh Wfoid 2017 j¾Ih i|yd re'ñ' 46'0 la fjka lr§ug
fhdackd lrñ'
mßjdi yd <udrlaIl fiajd
fouõmshkaf.a /ljrKh yd wdrlaIdj wysñj wirKNdjhg m;a jQ
ore oeßhkag ksis /ljrKh yd ksis wOHdmkhla ,ndfoñka Tjqka
hym;a mqrjeishka f,i iudc.; lsÍu wmf.a j.lSu yd hq;=lu o
fõ' foudmshka úiska yerhk orejka fukau úúO wmpdr fya;=fldg
f.k wêlrKh u.ska mßjdi Ndrhg m;a flfrk <uqka ms<sn|j
lghq;= lsÍu i|yd mßjdi ld¾hd," rcfha <ud ksjdi yd /|jqï
uOHia:dk fukau iafõÉPd <ud ksjdi o m<d; ;=< mj;ajdf.k hkq
,efí'
22
uOHu m<d; ;=< ia:dms; mßjdi ld¾hd, 10la ;sfnkjd' —álsß
fijk˜ rcfha Ndr .ekSfï <ud ksjdih yd fõrj,j;a; <ud /|jqï
ksjdih fomd¾;fïka;=fõ md,kh hgf;a mj;sk w;r" iafõÉPd <ud
ksjdi 36 la iy wdndê; <ud fkajdisld.dr 4 fomd¾;fïka;=fõ iDcq
wëlaIKh hgf;a l%shd;aul fjkjd'
fuf,i udmsh fifkyi wysñ jQ <uhska /ln,d .ksñka" Tjqka iudc
ys;ldñ msßila njg m;alrñka iudc.; lsÍu iq¿mgq ld¾hhka
fkdjk nj lsj hq;=uh' fuu ld¾hhka fjkqfjka rdcH wxYfhka
neyer wruqo,a uq,dY% flfrys wjOdkh fhduq lsÍu o jeo.;a fõ'
iducfha wjOdkh fhduq úh hq;= mßjdi yd <udrlaIl lghq;=
fjkqfjka 2017 j¾Ih i|yd re'ñ'7'0la fjka lsÍug fhdackd lrñ'
iudc fiajd lghq;=
mjq,a tallj, ksis /ljrKh fkdue;sj jhia.; fukau wdndê;j
wirKNdjhg m;a jQ jeäysáhka /ln,d .ekSu i|yd wjYH
myiqlï i,id §u wmf.a j.lSuls' úfYaIfhkau jhia.; ck.ykh"
tkï jhi wjqreÿ 60 fyda Bg jeä mqoa.,hkaf.a ixLHdj fõ.fhka
jeäjk miqìula ;=< Tjqka iudchg nrla fkdfldg mjq,a tall ;=<
Tjqkaf.a iqrCIs;Ndjh ;yjqre lsÍug lghq;= l< hq;=j we;' tfiau
oekg m<d; ;=< mj;ajdf.k hkq ,nk jeäysá ksjdi 17 ys fiajdjka
;jÿrg;a fm!oa.,sl wdOdr Wmldr hgf;a jeäÈhqKq lsÍug lghq;=
l< hq;=j we;' m<d; mqrd úisß isák f;dard.;a m%;s,dNSka fj;
uyckdOdr" frda.dOdr iy wdndê; WmlrK ,nd§u hkd§ lghq;= o
iudc fiajd hgf;a bgq lrkq ,nkjd' fujeks lghq;= wLKavj
mj;ajdf.k hdu i|yd 2017 j¾Ih fjkqfjka re'ñ' 6'0la fjka
lr§ug fhdackd lrñ'
23
lDIsl¾u ixj¾Okh
.re iNdm;s;=uks"
cd;sl wdydr ksIamdok jevigykg iu.dój uOHu m<d; ;=< ji
úfika f;dr wdydr ksmojd ck;djf.a fmdaIK ;;a;ajh jeäÈhqKq
lsÍu;a ta ;=<ska m<df;a fnda fkdjk frda. j<lajd .ekSu;a lDIsld¾ñl
ixj¾Okfha § wmf.a m%Odk wfmalaIdjka fõ' uOHu m<df;a
lDIsld¾ñl fCIA;%hg by< jákdlula tla lrkq ,nk f,dl= ¿EKq
îc ksIamdokh" îc wd¾;dm,a ksIamdokh yd îc fndaxÑ ksIamdokhg
ysñjkafka iqúfYAIs ia:dkhls' 2016 j¾Ifha § re'ñ' 17'4 la f,dl= ¿EKq
ksIamdokh i|yd fjka flreKq w;r" cd;sl f,dl= ¿EKq
wjYH;djfhka 50]la uOHu m<df;ka imhd foñka" Bg wu;rj îc
lsf,da .%Eï 20"000la ksmoùug o lghq;= lr we;' th 2017 j¾Ifha §
îc lsf,da .%Eï 22"000l b,lalhla olajd jeä lsÍug wfmalaIs;h' îc
w¾;dm,a ksIamdokh 2016 j¾Ifha § fuá%la fgdka 8"000 la jk w;r"
bÈßfha § cd;sl îc wjYH;djfhka 60] la olajd ksmoùug ie,iqï
lr we;'
.=Kd;aul fndaxÑ îc ksIamdokh lrñka îc wdkhk úhou wju lr
foaYSh îc m%p,s; lsÍu yd îc wdkhkh i|yd jk úfoaY úksuh
b;sßlr .ekSug o ie,iqï lr we;' fuu jHdmD;sh uOHu m<d;g
wdfõksl îc ksIamdok jevigykls' cd;sl îc ksIamdok wjYH;djh
lsf,da.%Eï 375"000la muK jk w;r oekg fuh imhkq ,nkafka
kqjrt,sh Èia;%slalfhka ùu m<d;g ,efnk buy;a f.!rjhls' fuu
odhl;ajh 2017 j¾Ifha§ 55] olajd by< kexùug wfmalaIs;h' fuu
îc ksIamdok jevigykaj,g wu;rj ksIamdokh yd M,odhs;djh jeä
lsÍu hgf;a u,a yd m,;=re me, ;jdka we;s lsÍu" ldnksl fmdfydr
ksIamdokh" mdxY= mßlaIdj" k.r Whkaj;= ixj¾Okh yd j;= wxYfha
f.j;= ixj¾Okh" ù j.d ixj¾Okh" ñßia" nvbß`.=" uqx" l=rlalka
r;=¿EKq ksIamdokh jeä lsÍu" lDIs <sx bÈ lsÍu yd úfYAIfhkau j;=
wdY%s; ck;djf.a fmdaIK uÜgu by< kexùu wdosh lDIsld¾ñl
ixj¾Okfha § úfYAI wjOdkh fhduq jQ fCIA;%hkah'
24
l=vd yd uOH mßudK j.dlrejka i|yd myiqlï iemhSu" lDIs
kssIamdok l¾udka; m%p,s; lsÍu yd w.h tl;= l< jákdlï iys;
l¾udka; (Value added industries) m%p,s; lsÍu" j.d fkdlrk l=Uqre
fjk;a j.djka i|yd fhoùu hkd§ jevigyka rdYshla o há;,
myiqlï ixj¾Okh yd udkj iïm;a ixj¾Okhg wod< jevigyka o
wm m%foaYh ;=< l%shd;aul lrkq ,efí' fï wkqj 2017 j¾Ifha § lDIs
l¾udka; ixj¾Okh i|yd re'ñ' 56'0la fjka lr§ug fhdackd lrñ'
.re iNdm;s;=uks"
lDIs ksIamdokj, M,odhs;dj by< uÜgul mj;ajdf.k hdug kï
lDIs m%fõY ud¾. moaO;sh kv;a;= fldg mj;ajdf.k hdu w;HdjYH
lreKla nj lsj hq;=h' wjika ksujqu fj<|m, fj; m%jdykh
lsÍfï§ isÿjk ydks wju lr.ekSfuka ksIamdokh wmf;a hdu j<lajd
wm rg ;=< lDIsld¾ñl fCIa;%fhka cd;sl wdodhug ,efnk
odhl;ajh by< kexùug o yelsjkq we;' tfukau fmdfydr" îc jeks
fhojqï øjH m%jdykh o myiq jkq we;' tneúka fuu whjeh ;=<ska
lDIs m%fõY ud¾. ixj¾Okh i|yd re'ñ' 5'0la fjka lr§ug fhdackd
lrñ'
;jo .re iNdm;s;=uks" j;= wxYfha ud¾. ixj¾Okh lsÍu yd
kv;a;= lr§u o wmf.a j.lSuls' j;=lrh wdY%s;j isÿ flfrk
ksIamdokhka úfYaIfhkau ;ju;a wm rfÜ cd;sl wdodhug úYd,
odhl;ajhla imhk f;a" t<j¿" m<;=re" lsß wd§ ksIamdok fj<|m,g
läkñka iemhSu i|yd iqÿiq ud¾. moaO;shla j;=lrh wdY%s;j
mj;ajdf.k hdu w;HjYH lreKls' fï i|yd 2017 j¾Ihg re'ñ'
15'0 la fjka lr§ug fhdackd lrñ'
iq¿ jdßud¾. ixj¾Okh
m<d; mqrd úys§ ;sfnk uOHu yd uyd mßudK jdßud¾. ixj¾Okh
f¾Çh wud;HxYh u.ska l%shd;aul flfrk w;r m<df;a Èia;%slal 03
mqrd úys§ we;s iq¿ jdßud¾. moaO;sh m%;sixialrKh lsÍfï j.lSu
mejÍ we;af;a wm m<d;a iNdjgh' lDIsl¾udka;fha wLKav meje;au
25
i|yd jdß c, l<ukdlrKh ukdj mj;ajd .ekSug wjYH fiajdjka
yd w¨;ajeähdjka lrñka j.d fkdl< bvï kej; j.d lsÍu i|yd
fhduq lrjñka jdßud¾. ixj¾Ok lghq;= isÿ flfrk w;r tu
lghq;= wLKavj mj;ajdf.k hdu i|yd 2017 j¾Ih fjkqfjka re'ñ'
15'0la fjka lr §ug fhdackd lrñ'
i;a;aj ksIamdok yd fi!LH lghq;=
mY= iïm;a fCIa;%fha wmf.a m%Odk ld¾hNdrh lsß ksIamdokh by<
kexùuhs' j¾;udkfha cd;sl lsß wjYH;djh jd¾Islj lsß ,Sg¾
ñ,shk 900 ls' thska lsß ,Sg¾ ñ,shk 316 la foaYSh lsß ksIamdokfhka
imqrd .ekSug lghq;= lrk w;r ta i|yd uOHu m<df;a odhl;ajh
lsß ,Sg¾ ñ,shk 131'2 ls' 2017 j¾Ifha § ,Sg¾ ñ,shk 150 olajd fuu
m%udKh jeä lr.ekSug b,lal lr we;' lsß wdY%s; ksIamdok Èß
.ekaùu" lD;%Su isxpkh u.ska fouqyqka megjqka fndalsÍu iy
m%j¾Okh lsÍu lsß tl;= lsÍfï iy .nvd lsÍfï myiqlï iemhSu
iy mY= iïm;a ixj¾Ok fCIa;%fha ld¾hCIu fiajdjla iy;sl lrñka
i;a;aaj f.dúm,j,a i|yd myiqlï iemhSu we;=¿ jHjidhlhka
iún, .ekaùfï jevigyka /ila miq.sh ld, jljdkqj ;=<
l%shd;aul lr we;' fuu lghq;= m%j¾Okh fjkqfjka re'ñ' 36'0la
fjka lsÍug fhdackd lrñ'
ñßÈh ëjr lghq;= ixj¾Okh
uOHu m<df;a ck;djf.a fmdaIK ;;a;ajh by< kexùfï wruqKska
wdrïN lr l%shd;aul lrkq ,nk ñßÈh ëjr ixj¾Ok jevigyk"
u;aiH we`.s,a,ka uqodyeÍu" ëjr l¾udka;fha kshef,kakkaf.a
iqnidOkh" úis;=re u;aiH j.dj ixj¾Okh hkd§ lghq;= lr we;'
fuu lghq;= wLKavj mj;ajdf.k hdu i|yd 2017 j¾Ihg re'ñ' 2'0
la fjka lsÍug fhdackd lrñ'
26
mßir ixj¾Okh
cd;sl mßir ixrCIK jevigykg iu.dój uOHu m<df;a mßirh
iqrCIs; lrñka mj;ajdf.k hdu i|yd rela frdamK jevigyka" li<
l<ukdlrK jevigyka" mßirh msßisÿ lsÍfï Y%uodk jevigyka
mj;ajd we;s w;r tlS mdßißl i;aldrhka wLKavj bÈßhg f.k
hdug ie,iqï lr we;' fï i|yd 2017 j¾Ihg re'ñ' 2'0la fjka
lr§ug fhdackd lrñ'
yskaÿ ixialD;sl lghq;=
m<df;a yskaÿ ck;djf.a wd.ñl yd ixialD;sl lghq;= flfrys
wjOdkh fhduq lrñka 2016 j¾Ifha§ úúO jevigyka l%shd;aul l<
w;r 2017 j¾Ifha§ tlS lghq;= fjkqfjka re'ñ' 2'0la fjka lr§ug
fhdackd lrñ'
l¾udka; ixj¾Ok yd jHdmdr m%j¾Okh
.re iNdm;s;=uks"
/lshd oi ,CIfha jevigykg iu.dój uOHu m<d; ;=< 2016 jif¾
/lshd úhqla;sl ;reK ;reKshka 1000 lg jD;a;Sh mqyqKqj ,nd§ we;s
w;r Tjqka jvq l¾udka;" ¨yq bxðfkare" iïNdKav hkd§ jYfhka
b,a ula we;s fCIa;%hkaj, fï jk úg;a /lshd .ekaùug lghq;= lr
we;' jHjidhl;aj mqyqKqj" mqyqKq wdh;k ixj¾Okh lsÍu" Ys,am
wNsudkS m<d;a yia; l¾udka; m%o¾Ykh" Ys,amSka we.hSu" yia;
l¾udka; .ïudk ixj¾Okh yd úl=Kqïlrejkaf.a iy
.ekqïlrejkaf.a yuqjla ixúOdkh lsÍu hkd§ ld¾hhka 2016 j¾Ih
;=< bgq lsÍug yels úh' tfiau foaYSh ksIamdok Èß.ekaùfï cd;sl
jevigykg iu.dój jD;a;Sh mqyqKqj ;=<ska ;reK ;reKshka
l=i,;d mQ¾K msßila f,i Y%u n,ldhg iïnkaO lsÍu;a"
jHjidhl;aj oekqu ,nd§u ;=<ska kj jHdmdr ìys lsÍu;a" mj;sk
jHdmdr m%j¾Okhg;a u.fmkaùu l< hq;=j we;' ;jo úfoaYSh /lshd
27
i|yd iqÿiq Y%u n,ldhla f.dvkexùu" yia; l¾udka; fCIa;%fha
mjq,aj, ixj¾Okh" yia; l¾udka; fkdjk wfkl=;a iq¿ yd uOHu
mßudK jHjidhlhska k.d isgqùu hk ld¾hhka ;jÿrg;a bgq l<hq;=
fõ' fuu lghq;= m%j¾Okh fjkqfjka 2017 j¾Ih i|yd re'ñ' 9'0la
fjka lr §ug ud fhdackd lrñ'
fmaI l¾udka; ixj¾Okh
foaYSh frÈms<s m%p,s; lsÍu Wfoid fuu jif¾ f;jk ld¾;=j jkúg
ksIamdokh lr we;s frÈ m%udKh óg¾ 115"000la muK jk w;r" tys
jákdlu re'ñ' 45la muK fõ' fï jkúg ksIamdok wf<ú wdodhu
re'ñ' 48la muK jk w;r" iema;eïn¾ 30 jkúg ld¾ñldjka
fjkqfjka jegqma f,i re'ñ' 16lg wêl uqo,la f.jd we;'
fmaI l¾udka; ixj¾Okh i|yd uOHu m<d; mqrd fiajd kshqla;j
isák ld¾ñldjka ixLHdj 1"000lg wdikakh' wf,ú ie,a kùlrKh"
úl=Kqïlrejkaf.a iy .eKqïlrejkaf.a yuqqjla meje;aùu"
ld¾ñldjkaf.a wdodhu by< oeóu" mqyqKq jevigyka meje;aùu"
Ys,amSka Èß.ekaùu i|yd l=i,;d w.h lsÍu" hka;% WmlrK
w¨;ajeähdj yd wn,ka jQ fmaI l¾udka; wf<ú ie,a yd ksIamdok
wdh;k w¨;ajeähd lsßu" wdo¾Y uOHia:dk 03la we;s lsÍu"
f;dard.;a wdh;k i|yd c,h yd úÿ,sh ,nd§u" m<d;a m%o¾Yk
meje;aùu" Ys,amSka we.hSu hkd§ ld¾hhka fuu jif¾ § bgq lsÍug
yelsúh'
foaYSh ksIamdok Ndú;h Èß.ekaùu i|yd fmaIl¾u frÈms<s
ksIamdokh i|yd kj y÷kajd§ï ;=<ska fomd¾;fïka;=fõ ksIamdokh
yd wf<úh by< kexùug;a" ta ;=<ska ld¾ñl wdodhu by< kexùug;a"
wn,kaj we;s fmfylï uOHia:dk w¨;ajeähd lsÍug;a" kj /lshd
wjia:d we;s lsÍug;a bÈßfha § lghq;= l< hq;=j we;' fuu ld¾hhka
jeäÈhqKq lrñka mj;ajdf.k hdu i|yd 2017 j¾Ihg re'ñ' 5'0la
fjka lr §ug fhdackd lrñ'
28
;reK lghq;= ixj¾Okh
uOHu m<d; ;=< isák ;reK ;reKshka talrdYS lsÍu" ;reK
l%shdOrhka lKavdhï.; lsÍu" ;reK mrmqr ;=< cd;sl iyfhda.s;dj
j¾Okh lsÍu" fiajd úhqla;sh wju lsÍu i|yd foaYSsh yd úfoaYSsh
/lshd fj<om, b,lal lr .ksñka ;reK ;reKshka mqyqKq lsÍu"
cd;sl taldnoaO;djh we;s lsÍu i|yd NdId l=i,;d j¾Okh lsÍu"
j;=lrfha ;reK ;reKshka /lshd fj<om, i|yd fhduq lsÍu hkd§
jevigyka fuu jif¾ § l%shd;aul lrk ,os' fuu ld¾hhka
;jÿrg;a mj;ajdf.k hdug 2017 j¾Ih i|yd re'ñ' 4'0la fjka
lsÍug fhdackd lrñ'
jks;d lghq;= ixj¾Okh
uOHu m<df;a jks;d ixj¾Okh hgf;a ldka;djka 7"000lg wdikak
msßila fjkqfjka fuu j¾Ifha § jevigyka l%shd;aul lrk ,§' fuu
msßig ixj¾Ok l%shdldrlï 112la l%shd;aul l< w;r" /lshd úrys;
ldka;djka 2"544lg jD;a;Sh mqyqKqj ,nd§u" jHjidhsldjka 717la
i|yd ksIamdok Odß;djh jeä lrñka wdodhï ;;a;ajh by< kexùu"
M,odhs;dj wdY%s;j ldka;djka 3"710la iudÔh jYfhka n, .ekaùu
isÿlr we;' tfukau ldka;d WmfoaYkh" kS;s .eg¿ úi§u" udkj
ysñlï ms<sn| oekqj;a lsÍu i|yd o lghq;= lr we;'
uOHu m<df;a ia:dms; ldka;d iñ;s ;jÿrg;a il%Sh lrjñka ldka;d
ixj¾Okhg kj m%fõYhla ,nd§u" ldka;dj wd¾Ól" ;dlaIKsl yd
iudÔh jYfhka n,.ekaùu" WmfoaYk fiajd jevigykaj,g wod<j
kS;s yd ufkda úoHd;aul WmfoaYkh" u;ska f;dr mjq,a tall
f.dvke.Su ms<sn| oekqj;a lsÍu" <ud wmpdr yd ldka;d ysxikh
wju lsÍu ms<sn| oekqj;a lsÍu yd ,shfijk uOHia:dkj, há;,
myiqlï ixj¾Okh lsÍug lghq;= l< w;r" fuu lghq;= m%j¾Okh
lsÍu fjkqfjka 2017 j¾Ihg re'ñ'4'0la fjka lsÍug ud fhdckd lrñ'
29
l%Svd ixj¾Okh
uOHu m<df;a l%Svd ixj¾Okh fjkqqfjka jd¾Islj mj;ajk cd;sl
uyd l%Svd Wf<,g l%Svlhska mqyqKq lsÍug iu.dój 2016 j¾Ifha
cd;sl uyd l%Svd Wf<f,a mej;s ;r.j,ska rka molalï 28la" ßÈ
molalï 38la yd f,dalv molalï 41la uOHu m<d; úiska Èkdf.k
f;jk ia:dkh ysñ lr.kakd ,È' tfukau ch ,ndf.k m<df;a
wNsudkh /l.ekSug lghq;= lrk l%Svl l%Säldjka we.hSu i|yd
m<d;a l%Svd Wmydr Wf<,la mj;ajd uOHu m<df;a l%Svl lS%äldjka
fjkqfjka Wmydr msßkeóug;a" m%dfoaYSh jYfhka l%Säl l%Säldjka
we.hSug;a lghq;= lr we;' tfiau È.k l%Svdx.kh bÈß Èkl
uyck;djg újD; lsÍu;a iu. l%Svd fomd¾;fïka;=j È.k l%Svdx.K
mßY%fha ia:dms; lsÍug lghq;= lr we;'
fmdÿ ck;djf.a YdÍßl iqj;djh yd úfkdao lghq;= i|yd 2016
j¾Ih ;=< jeä wjOdkhla fhduq l< w;r m<uq fm< l%Svd ixÑ;
jevigyk yd l%Svd iudc" Èia;%sla mqyqKq uOHia:dk i|yd WmlrK
,nd§u;a isÿ lrk ,È'
l%Svdj ms<sn| Wkkaÿjla we;s lsÍu i|yd l%Svd ixialD;shla f.dv
ke.Sug;a" fojk fm< ixÑ;h ;jÿrg;a mj;ajd .ekSu we;=¿
y÷kd.;a kj jevigyka l%shd;aul lrñka cd;sl uyd l%Svd Wf<f,a
m<d;g ,nd.; yels molalï ixLHdj jeä lr.ekSu i|yd
b,lal.; jevms<sfj,la l%shdjg kexúh hq;=j we;' tfukau uOHu
m<d; ;=< miqnEulg ,laj we;s l%Svdjka y÷kdf.k kjl l%Svl
l%Säldjka fuu l%Svdjka flfrys fhduq lsÍugo lghq;= l< hq;=h'
fuu ld¾hhka bgq lrkq ,nk w;r;=r wOHdmk fomd¾;fïka;=j yd
l%Svd fomd¾;fïka;=j taldnoaOj m<df;a l%Svd lghq;= ixj¾Okh
i|yd bÈßfha§ l%shd l< hq;= nj i|yka lrñ' fï wkqj 2017 j¾Ih
i|yd l%Svd ixj¾Okh fjkqfjka re'ñ' 8'0la fjka lsÍug ud fhdackd
lrñ'
30
.%du ixj¾Ok lghq;=
uOHu m<df;a .%du ixj¾Ok fomd¾;fïka;=j —;sridr .%du
ixj¾Okhla˜ hk oelau Tiafia uOHu m<d; ;=< .%dóh ck;djf.a
iyNd.S;ajh we;sj Tjqkaf.a iqnisoaêh i|yd ixj¾Ok jHdmD;s
rdYshla l%shd;aul lr we;' m%Odk jYfhka .%dóh há;, myiqlï
ixj¾Okh" .%du ixj¾Ok iñ;s YlA;su;a lsÍu" .%dóh iudc wd¾Ól
ixj¾Okh iy Odß;d ixj¾Okh hk jevigyka isÿ lsÍu ;=<ska
.%dóh ck;djf.a Ôjk ;;a;ajh kxjd,Sug odhl;ajh ,nd§ we;'
furg .%du ixj¾Ok jHdmdrfha by<u id¾:l;ajhla ,`.d lr.ksñka
uOHu m<d; kj .%du ixj¾Ok iñ;s jHjia:djla y÷kajd§u ;=<ska
.%du ixj¾Ok iñ;s Yla;su;a lsÍu iy .%du ixj¾Ok m%dfoaYSh n,
uKav, msysgqùu iqúfYAIs ch.%yKhls' ta ;=<ska uOHu m<d; ;=<
fïjkúg l%shdldß .%du ixj¾Ok iñ;s 2"238 la muK msysgqjd we;'
tfukau m%dfoaYSh n, uKav, 36la msysgqjd we;' .%du ixj¾Ok iñ;s
wruqo,a ;=<ska rchg nrla fkdù .%du ixj¾Ok jHdmD;s w;s úYd,
ixLHdjla fuu jir ;=< l%shd;aul lsÍug yelshdj ,eî we;'
tfukau .%du ixj¾Ok fomd¾;fïka;=j i|yd kj f.dvke.s,a,la bÈ
lsÍu yd .%du ixj¾Ok m%{ma;sh wkqu; lr .ekSu o fuu jif¾ §
,o ch.%yKhls'
by; ld¾hhkag wu;rj uOHu m<df;a M,odhs;d .ïudk ìys lsÍu"
.%du ixj¾Ok jHdmdrh Yla;su;a lsÍu" .%dóh ldka;d wNsjDoaê
jevigyka m%j¾Okh lsÍu hkd§ lghq;= bgq l< hq;=j we;' fï wkqj
2017 j¾Ih i|yd re'ñ' 8'0la fjka lsßug ud fhdackd lrñ'
m<d;a ud¾. ixj¾Okh
.re iNdm;s;=uks"
2016 j¾Ifha § fjka jQ re'ñ' 483 wdfhdackh lrñka w;HdjYH ud¾.
93l ls'ñ' 63la ixj¾Okh lr we;' fï wkqj ud¾. ;dr fhdod
m%;sixialrKh lsßSu;a" ud¾. ks¾ñ; jk fndalal=" ldKq yd me;s neñ
31
bÈlsÍu;a lr we;' idudkH ;;a;ajhka hgf;a ud¾. Ndú;fha § ud¾.
ms<silr lsÍfï wjYH;djhg wu;rj iajdNdúl úm;a ^kdh hEï"
wêl j¾Idj& fya;=fjka wkfmalaIs; f,i ud¾. moaO;sfha isÿ l< hq;=
ixj¾Ok ld¾hhka i|yd jd¾Islj whjeh u.ska fjkajk
m%;smdokj,g wu;rj uyd NdKavd.drfhka m%;smdok ,nd.ekSu
i|yd jHdmD;s jd¾;djla bÈßm;a lr we;' tf,i cd;sl uÜgfuka
wfmalaId lrk m%;smdokj,g wu;rj m<d;a iNdfõ whjeh ;=<ska
m<d;a ud¾. ixj¾Okhg re'ñ'177'0la fjka lsÍug ud fhdackd lrñ'
úÿ,sn, yd úl,am n,Yla;s ixj¾Okh
m<df;a mj;sk úl,am n,Yla;s m%Njhka m%j¾Okh lsÍu ;=<ska cd;sl
n,Yla;s W;amdokhg odhl;ajh iemhSu i|yd fukau ieug úÿ,sh
iemhSfï cd;sl m%;sm;a;shg w;aje,la imhñka 2016 j¾Ifha § fuu
wxYh hgf;a M,odhs jevigyka /ila l%shd;aul lrk ,§' n,Yla;s
kdia;sh wju lsÍfï wruqKska n,Yla;s ixrlaIKh ms<sn| mdi,a <uqka
oekqj;a lsÍu" rdcH wdh;kj, n,Yla;s l<ukdlrKh i|yd
ú.Kkh isÿ lsÍu" úl,am n,Yla;s Ndú;h m%p,s; lsÍu iy
n,Yla;s ld¾hlaIu;djh we;s lsÍu hkd§ lghq;= bgq lrk ,§'
wud;HdxY mßY%fha Ôj jdhq tallhla" úl,am n,Yla;s ms<sn| wdo¾Y
tallhla f,i ia:dms; lsÍu yd re'ñ'4'479 l úhoñka wud;HdxY
mßY%fha iQ¾h mek,hla ia:dms; lsÍu i|yd lghq;= lrk ,§' tfukau
N+f.da,Sh ÿIalr;d yd fjk;a idOl fya;=fjka cd;sl úÿ,s moaO;sfhka
neyerjk yqol,d m%foaYj, mjq,a i|yd úÿ,s È.= ,nd§fï jevigyk
o l%shd;aul lrk ,oS'
tlai;a cd;skaf.a ixj¾Ok jevigyfka iqks;H n,Yla;s wêldßh yd
wud;HdxYh tlaj f.da,Sh mdßißl wruqof,a uq,H odhl;ajh we;sj
yß;d.dr jdhq úfudapkh wju lsÍfï cd;sl jYfhka fhda.H
l%shdud¾. i|yd jQ jHdmD;sh (NAMA) hgf;a 2016 j¾Ifha § Ôj jdhq
tall 100 la uOHu m<d; ;=< ia:dms; lsÍug lghq;= lr we;'
32
.=Kd;aul n,Yla;s Ndú;h Èß .ekaùu i|yd bÈßfha § jevigyka
/ila l%shd;aul l<hq;=j we;s w;r" iQ¾h mek, ,nd§u" úl,am
n,Yla;sh ms<sn| mdi,a <uqka oekqj;a lsÍu" n,Yla;s ixrlaIKh yd
mqk¾ckkSh n,Yla;s m%j¾Okh rdcH wdh;kj, n,Yla;s
l<ukdlrKh hkd§ jHdmD;s l%shd;aul l< hq;= fõ' fï wkqj 2017
j¾Ih i|yd re'ñ'5'0la fjka lr§ug ud fhdackd lrñ'
u.S m%jdyk fiajd ixj¾Okh
m<df;a ck;djg ;Dma;su;a" ld¾hlaIu yd m%Yia: u.S m%jdyk
fiajdjla iemhSu i|yd 2016 j¾Ifha u.S m%jdyk fiajd wêldßhg
fjka jQ m%d.aOk m%;smdok u.ska há;, myiqlï ixj¾Okh hgf;a nia
kej;=ïm, w¨;ajeähdj" fõ,d igyka ueÈß bÈlsßu" u.S wdjrK
bÈlsÍu hk jevigyka l%shd;aul lrk ,§'
uOHu m<df;a fmdÿ u.S m%jdykh ;=< jHqyd;aul m%;sixialrK
isÿlsÍu ;=<ska nia Odjkh úêu;a lsÍu yd u.S ck;dj i|yd
ld¾hlaIu u.S m%jdyk fiajdjla ,nd§fï wruqKska —iyir kshuq
jHdmD;sh˜ w;s.re ckdêm;s;=uka w;ska 2016 jrIfha § wdrïN lsÍug
,eîu uOHu m<d; ,o iqúfYaIs ch.%yKhls' fuu jHdmD;sh ms<sn|
u.S ck;djf.a by< m%idohla mj;sk nj isÿlrk ,o iólaIK
u.ska wkdjrKh ù we;'
fuu jevigyk m<d; ;=< ;jÿrg;a jHdma; lsÍug;a" m%jdyk
fiajdfõ .=Kd;aulNdjh kxjd,Sug wod< jevigyka l%shd;aul
lsÍug;a lghq;= l< hq;= fõ' fuu ld¾hhka fjkqfjka 2017 j¾Ihg
re'ñ' 8'0la fjka lsÍug ud fhdackd lrñ'
m<d;a ksjdi fomd¾;fïka;=j
m<df;a w;HjYH ck fldgia i|yd ksjil ysñlu ,nd§u iy;sl
lsÍu i|yd jQ m<d;a ksjdi fomd¾;fïka;=fõ fufyjr bgq lrñka
2016 j¾Ifha fjka jQ re' ñ' 9'0l m%;smdok u.ska wvq wdodhï,dNs
mjq,a i|yd ksjdi bÈ lsÍug øjH wdOdr yd uQ,H wdOdr ,nd§u"
33
ksjdi wjYH;djh we;s ck;dj i|yd wvq úhoñka ksjdi bÈlsÍu
ms<sn| oekqj;a lsÍfï jevigyka meje;aùu l%shd;aul lrk ,o
úfYAI jevigyka fõ' fuu jHdmD;s wLKavj jeäÈhqKq lrñka
mj;ajdf.k hdu i|yd 2017 j¾Ihg re'ñ' 3'0la fjka lsÍug fhdackd
lrñ'
m<d;a m%jdyk lghq;= ixj¾Okh
m<d;a jdyk wdodhï n,m;% ksl=;a lsÍfï m%Odk j.lSu mejÍ we;s
fuu fomd¾;fïka;=j tu ld¾hh u.ska 2015 j¾Ifha § m<d;g Wmhd
§ we;s wdodhu re'ñ' 1"025 ls' fuu ld¾hh ld¾hlaIu lsÍu;a" jvd;a
fõ.j;a fiajdjdla ,nd§u;a wruqKq lrf.k uOHu m<d;a m%jdyk
fomd¾;fïka;=j we;=¿ m<df;a m%dfoaYSh f,alï ld¾hd, 36 ys ´kEu
m%dfoaYSh f,alï ld¾hd,hlska uOHu m<df;a ,shdmÈxÑ jdyk i|yd
wdodhï n,m;% ,nd .ekSfï myiqlï we;s lsÍu i|yd úoHq;a wdodhï
n,m;% ksl=;a lsÍfï jevigyk 2016 j¾Ifha § wdrïN lrk ,§'
“m%jdyk i;sh” jevigyk ;=<ska wfmalaIs; wruqKq bgq lr .ekSug
yelsjQ w;r" fuu lghq;= jvd;a by< uÜgñka mj;ajdf.k hdu i|yd
2017 j¾Ihg re'ñ'2'0la fjka lsÍug ud fhdackd lrñ'
l,dmSh wd¾Ól ixj¾Ok wdh;kh (REDA)
uOHu m<d;a iNdfõ 2008 wxl 1 orK m%{ma;sh u.ska ia:dmkh lrk
,o l,dmSh wd¾Ól ixj¾Ok wdh;kh (REDA) rdcH yd fm!oa.,sl
wxYj, WmÍu odhl;ajh ,nd .ksñka m%dfoaYSh wd¾Ólh by<
kexùug wjYH miqìu ks¾udKh lsÍu i|yd wod< ld¾hhka bgq lr
;sfnkjd' ta wkqj uOHu m<df;a wdfhdackh m%j¾Okh" l,dmfha iq¿"
l=vd" uOHu yd uyd mßudK jHdmD;s m%j¾Okh fukau rdcH iy
fm!oa.,sl iyNd.s;aj ixj¾Ok jevigyka l%shd;aul lrkq ,nkjd'
;jo uOHu m<d; ;=< yd bka neyerj úúO jQ fiajdjka
iïnkaëlrKh lrkq ,nk fiajd ljq¿jla f,i o fuu wdh;kh
lghq;= lrkjd' 2016 j¾Ifha§ ixpdrl fCIa;%fha ÈhqKqjg wod<
34
jevigyka" iudc jHjidhl;aj jevigyka" Èú ke.=u
fomd¾;fïka;=j" Y%S ,xld uyje,s wêldßh yd uykqjr flaïì%Ê
wdh;kh jeks ndysr wdh;k yd taldnoaO jQ jevigyka" /lshd
W;amdok jevigyka" ó ueis md,kh" wf,ú m%j¾Okh" ldka;d ksñ
we÷ï mdGud,d" .ïñßia fidaia jHdmD;sh iy fjk;a wdodhï W;amdok
jevigyka l%shd;aul lr ;sfnkjd' fï ;=<ska m%;s,dNSka 1"500lg jeä
msßilg Rcqju m%;s,dN w;alr § we;s w;r" ;j;a fndfyda msßilg
jl% m%;s,dN ,eî ;sfnkjd' 2017 j¾Ifha§ ixpdrl" lDIsl¾u" udkj
iïm;a ixj¾Okh" iq¿" l=vd yd uOH mßudK l¾udka; ixj¾Okh"
ksIamdok wxYh jeäÈhqKq lsÍu" fj<|m, m%j¾Okh yd fj<|
m%o¾Yk" jHjidhl;aj jevigyka" /lshd W;amdok jevigyka
fukau úfoaY jHdmD;s iïnkaëlrK jevigyka l%shd;aul lsÍu
flfrys wjOdkh fhduqj ;sfnkjd' fuu wdh;khg m<d;a iNdfõ
whjeh ;=<ska lsisÿ ixj¾Ok uqo,la wm ,nd fokafka keye' fudjqka
úiska Wmhd .kakd uqo,ska jevigyka l%shd;aul lrkjd' m<df;a
ixj¾Okh Wfoid bgq flfrk fuu ld¾hNdrh w.h l< hq;= fjkjd'
m%Odk f,alï ld¾hd,h
.re iNdm;s;=uks"
2017 j¾Ih i|yd úuOH.; whjeh jevigyk hgf;a re'ñ' 145'0la"
.re uka;%s;=uka,d iy uka;%s;=ñhka,d w;r re'ñ' 2'5 ne.ska fjka
lsÍug fhdackd lrk w;r" ta i|yd" uyck;djf.ka ,efnk fhdackd
w;ßka jvd by< Wmfhda.S;djhlska hq;= jHdmD;s fhdackd f;dardf.k
l%shd;aul lsÍug fï .re iNdjg ud fhdackd lrkjd' tfiau" fuu
fhdackd yels Wmßufhka m<d;a iNdfõ wud;HdxY yd fomd¾;fïka;=
u.ska l%shd;aul lsÍug lghq;= lrk f,i o ud b,a,d isákjd'
m<df;a wvq ixj¾Okhla olakg ,efnk miq.dó yd yqol,d .ïudk
ÈhqKq lsÍu i|yd wjYH há;, myiqlï ixj¾Okh fjkqfjka re'ñ'
120'0la fjka lr §ug fhdackd lrk w;r" úfYaI jHdmD;s l%shd;aul
lsÍu i|yd re'ñ'20'0la o fjka lr §ug fhdackd lrñ'
35
miq.sh jirj, wm ,enQ w;aoelSï u; we;eï wjia:dj,§ yÈis
ixj¾Ok jevigyka iy fjk;a fmdÿ fiajdjka iy jHdmD;ska
l%shd;aul lsÍu i|yd hï muKl m%;smdok fjka lr ;sîu b;d
jeo.;a nj wmf.a ye.suhs' ta wkqj 2017 uqo,a j¾Ih i|yd m%Odk
f,alï ld¾hd,h we;=¿ ish¨ wud;HdxY i|yd re'ñ' 1'5 ne.ska yÈis
ixj¾Ok lghq;= yd fjk;a fmdÿ jHdmD;s i|yd re'ñ' 9'0la fjka
lr§ug fhdackd lrñ'
uyd NdKavd.drh u.ska 2017 j¾Ihg fjkalr ÿka uqo," uqo,a
fldñIka iNdj úiska i|yka lr we;s mßÈu ud oeä fjfyila ord" ta
ta úIh m:fha nr ;eîu wkqj by; mßÈ fjka lsrSug lghq;= lrk
,o nj lsj hq;=hs'
mßmd,kh yd uQ,H l<ukdlrKh
uQ,H l<ukdlrKfha § wm uqyqKfok m%Odk;u wNsfhda.h jkafka
ck;djf.a wjYH;d ld¾hlaIuj bgq lr§ug yelsjk mßÈ ukd uQ,H
l<ukdlrKhla mj;ajdf.k hdu;a" mj;sk uQ,H iïm;a m%Yia: f,i
fhdod .ekSu;a' w;sf¾l uQ,H iïmdok ud¾. we;s lr .ekSu;ah' fï
i|yd h:d¾;jd§s whjehlrKh" m%Yia; uQ,H l<ukdlrKh yd o;a;
.sKqï.; lsÍu u.ska úYajdiodhs uQ,H jd¾;dlrKhlg wm m<d;a
iNdj ksrka;rfhka ne£ isákjd' m<d;a iNdfõ mqkrdj¾;k úhoï
wm iNdfjka Wmhd.;a wdodhfuka o" b;sßsh uyd NdKavd.drfhka o
,nd .ekSug lghq;= l< hq;= fjkjd' tfiau" m<df;a ixj¾Ok ld¾hh
fjkqfjka uyd NdKavd.drfhka fjkalr fok Wmudk mdol yd m<d;a
ksYaÑ; ixj¾Ok m%odkhka we;=¿ m<df;a ixj¾Ok ld¾hhka i|yd jQ
ish¨ wruqo,a yd m%;smdok ksjerÈ l<ukdldß;ajfhka hq;=j
wdfhdackh lsÍu i|yd lghq;= lr ;sfnkjd'
.re iNdm;s;=uks"
m<d; ;=< ck;d ys;jdÈ" ld¾hlaIu rdcH fiajhla ia:dms; lsÍu
i|yd rdcH ks,OdÍkaf.a oekqu" l=i,;d yd wdl,am ixj¾Ok lrñka
36
hdj;ald,Skj mj;ajdf.k hd hq;=j ;sfnkjd' fï i|yd Tjqka
ksrka;r mqyqKq jevuq¿ fj; fhduq l< hq;= fõ' úIhdkqnoaO oekqu"
kj ixl,ams; ;dCIKsl ld,Sk oekqu fukau M,odhs;d jevigyka"
rdcH NdId mqyqKq jevigyka iy mYapd;a Wmdê i|yd fhduq lsÍug
wod< lghq;= i|yd 2016 j¾Ifha§ re'ñ' 15'0la fjka lr foñka" rdcH
ks,OdÍka 10"000 g wdikak msßilg m%;s,dN w;alr § ;sfnkjd' tfiau
2017 j¾Ifha§ o kjuq mqyqKq fuj,ï Wmfhdackfhka kQ;k l%ufõo
Tiafia kj wdrl jevigyka /ila Èh;a lsÍug wfmaCId lrk w;r"
fuu lghq;= fjkqfjka 2017 j¾Ih i|yd re'ñ' 5'0la fjka lr §ug
fhdackd lrñ'
fuu jif¾ uOHu m<df;a iudc wd¾Ól ixj¾Okh fjkqfjka fjka jQ
uqo, ;=< Tn wm ish¨fokd l%shd l< wdldrh;a" 2017 j¾Ih i|yd wm
fj; ,eî ;sfnk uqo,a m%;smdok fnod §u ms<sn|j;a udf.a l;dfjka
Tng ukd wjfndaOhla ,efnkakg we;ehs is;ñ'
m<df;a wdodhï Wmhd .ekSu iy mqkrdj¾;k úhoï imqrd .ekSu
fuu j¾Ifha § m<d;a iNdfõ mqkrdj¾;k úhoï fjkqfjka fjka lr
fokq ,enQ re'ñ'23"375l uqo,g wu;rj mqkrdj¾;k úhoï fjkqfjka
m<df;a wdodhï f,i re'ñ'6"044la Wmhd .; hq;=j ;snqKd' tfukau
2017 j¾Ifha iuia; mqkrdj¾;k úhou f,i wm úiska weia;fïka;=
lr ;snQ uqo, re'ñ 32"800la fjkjd' kuq;a wmg fjka lr § ;sfnkafka
re'ñ'29"943l uqo,la muKs' fuhska fm!oa.,sl mä kä i|yd re'ñ'
26"280la jeh fjkjd' fuu úhou flfiaj;a wvq lrkak fyda lmd
yßkak wmsg yelshdjla keye' ta wkqj jegqma yd fõ;k yer wfkl=;a
mqkrdj¾;k úhoï fjkqfjka wm wfmalaId l< uqo, re'ñ' 6"520la
jqj;a ta i|yd wmg ,eî ;sfnk uqo, re'ñ'3"663la fjkjd'
weia;fïka;=j wkqj ysÕ uqo, re'ñ' 2"857la fjkjd' ta wkqj 2017
j¾Ifha wfma wdh;kj, lghq;= jvd;a wrmsßueiqï iys;j w;HjYHu
úhoï muKla orñka mj;ajdf.k hd hq;= fjkjd' ish¨u wud;HdxY"
fomd¾;fïka;= yd wdh;k 2017 j¾Ifha ixj¾Ok uqo,a yd
37
mqkrdj¾;k uqo,a b;du;a wrmsßueiafuka hq;=j jir mqrdjg wdh;k
iqugj mj;ajdf.k hdug yelsjk f,i l<ukdlrKh lr .kakd
f,i foaYmd,k kdhljfhka yd mßmd,kh Ndr iEufokdf.ka
fmdÿfõ ud b,a,d isákjd'
2017 j¾Ifha ;j;a wNsfhda.hlg wmg uqyqK §ug isÿù ;sfnkjd'
fuu j¾Ifha § m<d;a wodhï f,i wmg ,nd § ;snq b,lalh
re'ñ'6"044la jqj;a" 2017 j¾Ifha § tu m%udKh re'ñ'7"454la f,i
re'ñ' 1"410lska jeälr ;sfnkjd' fuu uqo, m<df;a wodhï f,i
wksjd¾fhkau wm Wmhd.; hq;= fjkjd' ukao tu uqo, wvq lr
mqkrdj¾;k úhoïj,ska b;sß m%udKh muKhs wmg uyd
NdKavd.drfhka 2017 j¾Ihg ,efnkafka'
m<d; ;=<ska Wmhd.; hq;= wdodhu ld¾hlaIu l%ufõohla ;=<ska
wfmalaIs; b,lal <.d lr .ekSug yelsjk mßÈ úêu;a jev
ms<sfj,la wkqj l%shd;aul lsÍug wod< wdh;k m%Odkska lghq;= l<
hq;=h' b,lal iïmQ¾K lr .kakd wdh;kj, ld¾hlaIu;djh yd
Modhs;djh we.hSug o ud wfmalaId lrkjd'
fuf;la fõ,djla mqrdjg ud Tn fj; bÈßm;a l< whjeh l:dj
wjika lrñka wmf.a ish¨ lghq;=j,§ wjjdo" wkqYdikd" Wmfoia"
uÕ fmkaùï yd iyfhda.h ,ndÿka ish¨fokd fj; ia;+;sh mqo lsÍug
fï wjid:dfõ § n,dfmdfrd;a;= fjkjd
.re iNdm;s;=uks"
wm m<df;a ck;djf.a fukau iuia; rfÜ ck;djf.a iqnisoaêh
flfrys úfYAI Wkkaÿjla olajd w¾:fhka O¾ufhka wkqYdikd
,ndfoñka lghq;= lrk w;s.re uykdhl ysñjreka m%uqL uy
iÕrejk we;=¿ ish¨ wkH wd.ñl kdhl W;=uka fj; udf.a
38
kuialdrmQ¾jl ia;+;sh fuys,d uq,skau msßkuñ' tfiau 2017 j¾Ih
i|yd o tls ish¨ wdYs¾jdo ;=<ska m<df;a jeäÈhqKqj wfmalaId lrñ'
tfiau" wm m<d;a iNdfõ lghq;= iy m<df;a ÈhqKqj fjkqfjka
ksrka;rj fidhd n,d Wmfoia ,ndfok w;s.re ckdêm;s ffu;%Smd,
isßfiak ue;s;=udg;a' .re w.ue;s rks,a úl%uisxy ue;s;=udg;a udf.a
f.!rjkSh ia;+;sh msßkuñ' tfukau w;s.re ckdêm;s;=ukaf.a
ksfhdað;jßh f,i;a" m<df;a m%:u mqrjeishd f,i;a wkqYdikd iy
Wmfoia ,ndfoñka m<df;a iudc wd¾Ól ixj¾Okh i|yd ksrka;r
jEhul fhfok .re wdKavqldrjr ksÆld talkdhl ue;sKshg;a udf.a
f.!rj mQ¾jl ia;+;sh msßkuñ' tfiau" m<d;a iNdfõ lghq;=
wmlaImd;Sj bgq lrkq ,nk .re iNdm;s;=udg;a" .re ksfhdacH
iNdm;s;=udg;a" .re wud;H uKav,hg;a" .re úmlaI
kdhsld;=ñhg;a" mlaI" úmlaI .re uka;%s uKav,hg;a udf.a
lD;{;dmQ¾jl ia;+;sh msßkuñ'
2016 j¾Ifha lghq;= fjkqfjka m<d;a rdcH fiajfha ish¨ ks,Odßka
fufyhjñka" ukdj uQ,H l<ukdlrKh lrñka" ixj¾Ok jHdmD;sj,
m%.;sh úuid n,ñka iy wvqmdvq ksjerÈ lrñka lghq;= lrk m%Odk
f,alï;=ud" wdKavqldr f,alï;=ud" rdcH fiajd fldñIka iNdfõ
iNdm;s;=ud" f,alï;=ñh" iNd f,alï ld¾hd,fha f,alï;=ud"
wud;HxY f,alï;=uka,d" ksfhdacH m%Odk f,alï;=uka,d"
fomd¾;fïka;= m%Odkska we;=¿ ish¨u rdcH ks,Odßka fj; o udf.a
lD;{;dj msßkuñ'
;j o, m<d;a iNdfõ lghq;= úêu;aj mj;ajdf.k hdug iyfhda.h
,ndÿka iNd f,alï ld¾hd,fha ld¾h uKav,hg;a" m<d;a iNdfõ
ish¨u lghq;= id¾:l lr .ekSug odhl;ajh ,ndÿka wdrlaIl
wxYj, ish¨fokdg;a udf.a ia;+;sh msßkuñ' bÈß j¾Ifha § o Tn
ieuf.a il%sh odhl;ajh ud wfmalaId lrkjd'
tfiau, m<d;a iNdfõ ixj¾Ok lghq;= fndfyduhla l%shd;aul lrkq
,nk ysgmq .re k.rdêm;sjreka" .re m%dfoaYSh iNd iNdm;sjreka yd
39
Èia;%sla f,alïjreka ;sfokd fukau m%dfoaYsSh f,alïjreka we;=¿ ld¾h
uKav,j,g o udf.a ia;+;sh msßkuñ'
uOHu m<d;a iNdfõ ixj¾Ok lghq;= m<df;a fmdÿ ck;djg
ikaksfõokh lrkq msKsi ish¨ Y%jH oDYH udOH u.ska rggu
f;dr;=re imhkq ,nk m<df;a ish¨ udOHfõ§ uy;au uy;aókag,
Tjqkaf.ka bgqjk uyÕ= fiajdj fjkqfjka udf.a ia;+;sh fuys,d
msßkuñ' tfiau" fuu j¾Ihg jvd Tn wm w;r ukd wjfndaOhlska
hq;=j i;H f;dr;=re ;=,kd;aulj iudchg wkdjrKh lsÍu i|yd
ckudOH ys;j;=kaf.a iyh ud bÈß j¾Ihg;a wfmalaId lrkjd'
wjidk jYfhka uOHu m<df;a iuia; m%cdjf.a Ôjk ;;a;ajh
kxjd,Sug" 2017 j¾Ih i|yd Tn ieuf.a iyfhda.h wfmalaId lrñka
udf.a whjeh l:dj wjika lrkjd'
Tn ieug o<od iñÿ msysghs' ish¨ foú /ljrKhs !
ir;a talkdhl m%Odk wud;H uOHu m<d;a iNdj