4
reformiert. nr. 5/matg 2018 www.gr-ref.ch GASETTA DA CONSTITUZIUN GRISCHUN 21 Semiar e formar Ina revisiun dalla con- stituziun para a prema vesta dad esser ina caus- sa plitost schetga. Ella reglescha bia damondas or- ganisatoricas. In’excepziun ein ses dus emprems artechels. Pertgei che la baselgia ei dapli ch’ina or- ganisaziun e cunzun dapli ch’in edifeci. La baselgia ei ina cuminonza da veta. Ina cuminonza da carstgauns che selai buca scumandar da semiar. Nus Grischuns reformai semiein da libertad e d’autodeterminaziun. Nus semiein denton era da tegn ed orientaziun. Il messadi digl evangeli lai cuntinuar nies siemi. Sco baselgia cri- stiana vulein nus viver la cardientscha, la speronza e la carezia. Bien che la baselgia ei el vitg. Nus essan dil meini che quei gartegia aunc adina il meglier en fuorma d’ina baselgia populara. Pertgei la varietad dalla popula- ziun sereflectescha mo en ina baselgia populara. La religiun ei buc ina caussa privata spira. Ellas pleivs, ch’ein per gronda part auto- nomas, prosperescha veta cristiana a moda immediata e concreta. Leu radunein nus carstgauns e colligein generaziuns. Nus promovin toleranza cun seconcentrar silla formaziun e cun suste- ner carstgauns a lur tscherca dil senn dalla veta sco era cun gidar els a capir il mund. Quei ei la megliera medi- schina encunter il funda- mentalissem, pertgei aschia rinforzein nus l’identitad e la habilitad da menar dialogs. La constituziun renda pusseivel quellas ideas. Ella definescha las reglas da giug da nossa convivenza religiusa. Ella descarga il mintgadi. Aschia havein nus dapli temps. Temps per semiar e formar. Andreas Thöny president dil cussegl-baselgia Editorial Daco drova la baselgia ina nova constituziun? DAVOS LAS CULISSAS / Dapi endisch onns lavura la baselgia cantunala vid ina nova constituziun. Il commember dil cussegl-baselgia Frank Schuler ei dil meini ch’ei seigi ussa uras per la votaziun. Walter Grass, pur e president dil cussegl grond evangelic: «La nova constituziun ha la finamira da segirar era el futur la habilitad d’agir dalla Baselgia evangelic-reformada dil Grischun.» / Foto: Susi Haas, Cuera «Ina constituziun ei fatga per ils carstgauns. Pia ston ils carstgauns era capir ella.» Frank Schuler «La colligiaziun culla baselgia ei vegnida pli fleivla», di Frank Schu- ler. Per il giurist da 52 onns ei quei in motiv impurtont per la necessitad d’ina nova constituziun dalla ba- selgia cantunala. La constituziun valeivla ei vegnida fatga avon 40 onns. En quei temps ei la societad grischuna semidada fetg. Ils car- stgauns ein vegni pli mobils ed els vivan a moda pli individuala. Els spetgan ina purschida moderna dalla baselgia. La nova constitu- ziun duei risguardar quellas cir- cumstanzias transformadas. Mantener l’autonomia communala Tgi che enquera ussa denton nova- ziuns marcantas ella proposta da constituziun savess vegnir trum- paus. «Nus stuein buca metter tut sil tgau ed inventar tut da niev, mo per ch’ei seigi niev», di Frank Schu- ler. El seregorda dall’experientscha negativa, cura che la baselgia cantu- nala ha elavurau avon siat onns in sboz dalla constituziun che haveva l’intenziun da transformar radical- mein la baselgia cantunala. Quella ga planisavan ins da reducir las 130 pleivs sin 20. Ultra da quei vulevan ins relaschar in pei da taglia can- tunal unitar che fuss vegnius in- cassaus ed administraus central- mein naven da Cuera. Quei sboz ei vegnius starschanaus talmein duront la consultaziun ch’il cus- segl-baselgia ha mess el en truchet ed ordinau ina pausa da reflexiun. Il text actual ha strusch pli da far enzatgei cul vegl. «Nus vulein gudignar quella votaziun», di Frank Schuler, «perquei va ei buca da ve- gnir cun bials siemis e visiuns bum- basticas. Ins sto presentar sligia- ziuns ch’ins sa intermediar allas votantas ed als votants.» Quei munta: ella nova constitu- ziun resta bia sco quei ch’igl ei. Pleivs autonomas ein ils centers dal- la veta ecclesiastica. Ellas han la su- veranitad finanziala e la cumpeten- za d’engaschament. Ins vul denton animar ellas da collaborar pli fetg (cump. pagina 23). Frank Schuler spera ch’ei detti novas purschidas modernas per entiras regiuns. Possessurs da habitaziuns se- cundaras e hosps che vegnan re- gularmein el Grischun duein saver surprender el futur incumbensas e funcziuns ellas pleivs. Per in can- tun turistic ei quei ina midada pro- gressiva. In avegnir sco baselgia populara La baselgia evangelic-reforma- da resta vinavon ina corporaziun da dretg public. Ella ha il dretg d’incassar taglias da baselgia, sto denton risguardar principis legals pli rigurus che valan en quella fuor- ma per exempel buca per uniuns. La constituziun rinforza era ils dretgs dil pievel: leschas ch’il parlament- baselgia – il cussegl grond evange- lic – relai, suttastattan al referen- dum facultativ. Era iniziativas dil pievel s’orienteschan tenor il dretg cantunal. Ins ha fatg attenziun ch’il Baselgia evangelic-reformada dil Grischun La gasetta per la nova constituziun dalla baselgia reformada CONSTITUZIUN § GASETTA DA niev sboz seigi pli capeivels e cunte- gni meins noziuns teologicas. «Ina constituziun ei fatga per ils car- stgauns», di Frank Schuler, «pia ston ils carstgauns era capir ella». Reinhard Kramm Andreas Thöny

reformiert. nr. GRISCHUN5/matg 2018 GASETTA ... · 22 GRISCHUN reformiert. nr. 5/matg 2018 GASETTA DA CONSTITUZIUN Novas regiuns ecclesiasticas sco centers dalla veta NOVAZIUN / Sch’il

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: reformiert. nr. GRISCHUN5/matg 2018 GASETTA ... · 22 GRISCHUN reformiert. nr. 5/matg 2018 GASETTA DA CONSTITUZIUN Novas regiuns ecclesiasticas sco centers dalla veta NOVAZIUN / Sch’il

reformiert. nr. 5/matg 2018 www.gr-ref.ch GASETTA DA CONSTITUZIUN GRISCHUN 21

Semiar e formarIna revisiun dalla con- stituziun para a prema vesta dad esser ina caus-sa plitost schetga. Ella reglescha bia damondas or-ganisatoricas. In’excepziun ein ses dus emprems artechels. Pertgei che la baselgia ei dapli ch’ina or-ganisaziun e cunzun dapli ch’in edifeci. La baselgia ei ina cuminonza da veta. Ina cuminonza da carstgauns che selai buca scumandar da semiar. Nus Grischuns reformai semiein da libertad e d’autodeterminaziun. Nus semiein denton era da tegn ed orientaziun. Il messadi digl evangeli lai cuntinuar nies siemi. Sco baselgia cri- stiana vulein nus viver la cardientscha, la speronza e la carezia.

Bien che la baselgia ei el vitg. Nus essan dil meini che quei gartegia aunc adina il meglier en fuorma d’ina baselgia populara. Pertgei la varietad dalla popula-ziun sereflectescha mo en ina baselgia populara. La religiun ei buc ina caussa privata spira. Ellas pleivs, ch’ein per gronda part auto-nomas, prosperescha veta cristiana a moda immediata e concreta. Leu radunein nus carstgauns e colligein generaziuns. Nus promovin toleranza cun seconcentrar silla formaziun e cun suste-ner carstgauns a lur tscherca dil senn dalla veta sco era cun gidar els a capir il mund. Quei ei la megliera medi-schina encunter il funda-mentalissem, pertgei aschia rinforzein nus l’identitad e la habilitad da menar dialogs.

La constituziun renda pusseivel quellas ideas. Ella definescha las reglas da giug da nossa convivenza religiusa. Ella descarga il mintgadi. Aschia havein nus dapli temps. Temps per semiar e formar.

Andreas Thöny president dil cussegl-baselgia

Editorial

Daco drova la baselgia ina nova constituziun?DAVOS LAS CULISSAS / Dapi endisch onns lavura la baselgia cantunala vid ina nova constituziun. Il commember dil cussegl-baselgia Frank Schuler ei dil meini ch’ei seigi ussa uras per la votaziun.

Walter Grass, pur e president dil cussegl grond evangelic: «La nova constituziun ha la finamira da segirar era el futur la habilitad d’agir dalla Baselgia evangelic-reformada dil Grischun.» / Foto: Susi Haas, Cuera

«Ina constituziun ei fatga per ils carstgauns. Pia ston ils carstgauns era capir ella.»Frank Schuler

«La colligiaziun culla baselgia ei vegnida pli fleivla», di Frank Schu-ler. Per il giurist da 52 onns ei quei in motiv impurtont per la necessitad d’ina nova constituziun dalla ba-selgia cantunala. La constituziun valeivla ei vegnida fatga avon 40 onns. En quei temps ei la societad grischuna semidada fetg. Ils car-stgauns ein vegni pli mobils ed els vivan a moda pli individuala. Els spetgan ina purschida moderna dalla baselgia. La nova constitu- ziun duei risguardar quellas cir-cumstanzias transformadas.

Mantener l’autonomia communalaTgi che enquera ussa denton nova-ziuns marcantas ella proposta da constituziun savess vegnir trum-paus. «Nus stuein buca metter tut sil tgau ed inventar tut da niev, mo per ch’ei seigi niev», di Frank Schu-ler. El seregorda dall’experientscha negativa, cura che la baselgia cantu-nala ha elavurau avon siat onns in

sboz dalla constituziun che haveva l’intenziun da transformar radical-mein la baselgia cantunala. Quella ga planisavan ins da reducir las 130 pleivs sin 20. Ultra da quei vulevan ins relaschar in pei da taglia can-tunal unitar che fuss vegnius in- cassaus ed administraus central-mein naven da Cuera. Quei sboz ei vegnius starschanaus talmein duront la consultaziun ch’il cus- segl-baselgia ha mess el en truchet ed ordinau ina pausa da reflexiun.

Il text actual ha strusch pli da far enzatgei cul vegl. «Nus vulein gudignar quella votaziun», di Frank Schuler, «perquei va ei buca da ve-gnir cun bials siemis e visiuns bum-basticas. Ins sto presentar sligia-ziuns ch’ins sa intermediar allas votantas ed als votants.»

Quei munta: ella nova constitu-ziun resta bia sco quei ch’igl ei. Pleivs autonomas ein ils centers dal-la veta ecclesiastica. Ellas han la su-veranitad finanziala e la cumpeten-za d’engaschament. Ins vul denton

animar ellas da collaborar pli fetg (cump. pagina 23). Frank Schuler spera ch’ei detti novas purschidas modernas per entiras regiuns.

Possessurs da habitaziuns se-cundaras e hosps che vegnan re-gularmein el Grischun duein saver surprender el futur incumbensas e funcziuns ellas pleivs. Per in can-tun turistic ei quei ina midada pro-gressiva.

In avegnir sco baselgia popularaLa baselgia evangelic-reforma-

da resta vinavon ina corporaziun da dretg public. Ella ha il dretg d’incassar taglias da baselgia, sto denton risguardar principis legals pli rigurus che valan en quella fuor-ma per exempel buca per uniuns. La constituziun rinforza era ils dretgs dil pievel: leschas ch’il parlament-baselgia – il cussegl grond evange-lic – relai, suttastattan al referen-dum facultativ. Era iniziativas dil pievel s’orienteschan tenor il dretg cantunal. Ins ha fatg attenziun ch’il

Baselgia evangelic-reformada dil Grischun

La gasetta per la nova constituziun dalla baselgia reformada

CONSTITUZIUN§GASETTA DA

niev sboz seigi pli capeivels e cunte-gni meins noziuns teologicas. «Ina constituziun ei fatga per ils car- stgauns», di Frank Schuler, «pia ston ils carstgauns era capir ella».

Reinhard Kramm

Andreas Thöny

Page 2: reformiert. nr. GRISCHUN5/matg 2018 GASETTA ... · 22 GRISCHUN reformiert. nr. 5/matg 2018 GASETTA DA CONSTITUZIUN Novas regiuns ecclesiasticas sco centers dalla veta NOVAZIUN / Sch’il

22 GRISCHUN reformiert. nr. 5/matg 2018 www.gr-ref.ch GASETTA DA CONSTITUZIUN

Novas regiuns ecclesiasticas sco centers dalla vetaNOVAZIUN / Sch’il plevon legia texts originals da Zwingli, interessescha quei paucs parochians. En ina regiun ecclesiastica denton ei quei tuttenina biars.

Leger texts originals da Luther e da Zwingli? La purschida dil ple-von da Jenaz Holger Finze inter-essescha probablamein mo ina mi-noritad dils parochians. Ils meins d’unviern empleina la gruppa da lectura denton tuttina bein la stiva dil plevon a Jenaz. Dus dils partici-ponts ein da Jenaz, tschels vegnan dallas vischnauncas vischinontas.

«Ei dat occurrenzas che nus savein porscher mo sin plaun re-giunal», di Holger Finze, «en ina singula pleiv fuss igl interess me-mia pigns.» Aschia semetta igl historicher da baselgia promoviu alla tscherca da «baselgias ch’ei dat buca pli», dalla «reformaziun ella Purtenza», ni da «maletgs prere-formatorics en baselgias dalla Purtenza». Ina gruppa da ver 40

rials vulan ins trer, tgei incumben-sas vul ins sligiar regiunalmein – quei defineschan las pleivs per-tuccadas ina denter l’autra. Bein pusseivel che las incumbensas re-giunalas ein buca las medemas en tut las regiuns.

Buca renunziar alla familiaradadElla Purtenza vul ins aunc ir in pass pli lunsch. «Nus proponin da crear ina nova plazza per la collaboraziun regiunala», di Holger Finze ch’ei era il president dil colloqui dalla Purtenza. Quei seigi il resultat d’ina dieta da tut ils consistoris dalla re-giun.

Ils commembers dils consistoris han giu treis opziuns: las pleivs restan mintgina per sesezza, ellas regleschan lur collaboraziun bi-lateralmein, ellas lavuran a moda regiunala. Ils consistoris ein sede-cidi maioritarmein per in model che cumbinescha tut las treis cumpo-nentas, che accentuescha denton era claramein la regiun. Igl atun vul il colloqui realisar consequentamein

quellas ideas. Gia gleiti savess ins pia organisar ella Purtenza aunc bia dapli occurrenzas regiunalas a moda coordinada. Quei tonscha digl eveniment singul – a Schiers ha ei gia dau in «di d’affons e da fami- glias» cun plirs tschiens partici-ponts – tochen a camps da vacanzas e sentupadas da giuvenils.

Vegnan las pleivs localas a sva-nir, sch’ins reglescha el futur tut re-giunalmein? Holger Finze crei buca che quei capeti. «La porta aviarta dalla casa pervenda ei indispensa-bla per la baselgia», di el. La pastora-ziun presuppona ch’ins enconuschi bein las cundiziuns da viver dils carstgauns, e quei sa mo ina plevo-nessa ni in plevon garantir sil liug.

Ed era survetschs divins – ob- serva Holger Finze – san ins buca semplamein regiunalisar. «Ils car- stgauns van bein a Landquart per far cumissiuns, mo sch’ins fa in sur-vetsch divin ella regiun, vegnan pil solit mo paucs dalla vischinonza.» Cheu, constatescha en mintga cass Holger Finze, eis ei aunc memia baul per ina regiunalisaziun.

Reinhard Kramm

Tgi appartegn alla baselgia cantunala? Ver 70 000 carstgauns ein com-members dalla Baselgia evangelic-reformada. En total indicheschan 77 pertschien dallas Grischunas e dils Grischuns d’esser cristians. La baselgia reformada registrescha mintg’onn extradas (645 igl onn 2016), denton era entradas (79 igl onn 2016).

Tgi lavura per la baselgia? Ver 650 persunas ein emploiadas da baselgias grischunas, sco plevo-nessa ni plevon, sco diacona sociala ni diacon social ni en uffecis paro- chials specials. Ellas ein calustras, musicists, organistas, catechets. Plirs mellis s’engaschan sco volun-taris. Els meinan las autoritads ec-clesiasticas, ein activs en survetschs da viseta ni en cuschinas, organise-

schan bazars ni dis da suppa, for-maziuns supplementaras, fiastas e gruppas d’oraziun e discussiun.

Tgei fa la baselgia per la societad?Ultra da sia activitad pli stretga en baselgia ed en casas da scola pastorescha la baselgia en casas da persunas attempadas, en spitals, clinicas, instituziuns per persunas impedidas, centers per requirents d’asil, parschuns ed ell’armada. Ella porscha a tut ils carstgauns ina cussegliaziun da veta, indepen-dentamein dalla confessiun. Ella sustegn instituziuns cantunalas, sco per exempel la cumissiun d’integraziun, cussegliaziuns da famiglia ni casas da dunnas.

Co tracta ella ils daners?Las taglias da baselgia vegnan in-cassadas per la pleiv locala e per

La baselgia reformada sco factur social

la baselgia cantunala dil Grischun. La baselgia cantunala survegn ina tariffa da taglia da 3,5 pertschien. Cun quels daners sustegn ella per exempel vischnauncas finanzial-mein fleivlas e sanaziuns d’edifecis.

Tgei munta la noziun «baselgia populara»?La baselgia cantunala vul tener aviert sias portas per tuts e pos-sibilitar in commembradi senza grondas cundiziuns. Sco baselgia cantunala survegn ella dil Cantun il status d’ina «corporaziun da dretg public». Ella astga incassar taglias da baselgia, sto denton era ademplir obligaziuns cantunalas. Cheutier s’audan in’organisaziun democrati-ca e finanzas transparentas. Andreas Thöny, Reinhard Kramm

FAQ / Contas persunas refor- madas vivan el Grischun, tgei investeschan ellas, tgei cunter-prestaziuns survegnan ellas?

persunas suonda el. Holger Finze ha fatg l’experientscha: igl interess per temas ecclesiastics ed historics ei avon maun – ella regiun.

Neginas prescripziuns territorialasLa nova constituziun vul augmen-tar talas purschidas regiunalas. Fiastas d’affons pigns, lavur da giu-ventetgna, suentermiezdis da se- niors, gruppas da Bibla, lavur per fugitivs, survetschs socials – biars da quels projects surdamondan sa-vens ils mieds finanzials e persu-nals d’ina suletta pleiv. Las regiuns ecclesiasticas duein possibilitar ina veta ecclesiastica leu, nua ch’ella surpassa il survetsch divin, la se-pultura ed il batten.

Il text constituziunal dat buc in num allas novas regiuns eccle-siasticas, el prescriva era buc in diember concret. «Fa ina regiun che cumpeglia igl entir territori naven da Mustér tochen Favugn propi senn?», sedamonda il commember dil cussegl-baselgia Frank Schuler. «Ni tgei far, sche las treis vals talia-nas vulan s’unir ad ina regiun eccle-siastica, perquei ch’ellas ein colli- giadas linguisticamein?» La consti-tuziun vul possibilitar da saver re-star aviarts. Tgei cunfins territo-

I

II

III

V

IVVI

VIII

IX

X

XII

Tochen uss ei il Grischun sutdividius en diesch «colloquis». Da niev duein re- giuns ecclesiasticas seformar. Cunquei ch’ei dat neginas prescripziuns terri-torialas, savess la carta grischuna gleiti veser ora auter.

I. Surselva II. Schons · Avras · Valrein · Moesa III. Sutselva IV. Cuera V. Signeradi · Tschun Vitgs VI. Scanvetg · Churwalden VII. Engiadin’Aulta · Bregaglia · Puschlav · Sursès VIII. Engiadina Bassa · Val Müstair IX. Purtenza X. Tavau · Alvra

Page 3: reformiert. nr. GRISCHUN5/matg 2018 GASETTA ... · 22 GRISCHUN reformiert. nr. 5/matg 2018 GASETTA DA CONSTITUZIUN Novas regiuns ecclesiasticas sco centers dalla veta NOVAZIUN / Sch’il

reformiert. nr. 5/matg 2018 www.gr-ref.ch GRISCHUN 23

1. Tgei essan nus e tgei lein nus (preambel, art. 1 tochen 3)In punct impurtont dalla revisiun constituziunala ei d’exprimer a mo-da pregnanta ed actuala l’identitad religiusa e l’appartenenza ad ina cuminonza ecclesiastica. Sco cumi-nonza cristiana sebasa la Baselgia evangelic-reformada sin Diu e sigl evangeli da Jesus Cristus. Ella ei resultada dalla reformaziun e re-presenta las valurs cristianas. Sco baselgia populara viva seconfrun-tein nus aviartamein ed allertamein cun las tendenzas ed ils eveniments socials actuals. Nus vulein sesvi-luppar vinavon e tuttina restar fi-deivels als fundaments cristians.

2. Appartenenza ad ina pleiv (art. 5)L’appartenenza alla baselgia sedat cunzun dalla voluntad da vuler far part dalla baselgia evangelic-reformada. Cunquei che la pleiv ei il center dalla veta ecclesiasti-ca, ei il commembradi colligiaus cun in domicil en ina vischnaunca grischuna. Quella regulaziun va anavos sils origins dalla reforma-ziun el Grischun e corrispunda all’organisaziun dalla democra-zia directa en Svizra. La midada ad in model, el qual las votantas ed ils votants san eleger libramein da tgei pleiv ch’els vulan far part, han ins examinau. Ins ha refiers l’idea, perquei che la realisaziun havess caschunau problems giuri-dics e pratics considerabels. El futur sa il dretg dalla baselgia cantunala denton preveder in’excepziun quei che risguarda la colligiaziun cul domicil. Gest en in cantun turistic sco il Grischun eis ei impurtont d’integrar possessurs da habita-ziuns secundaras ed auters hosps regulars ella veta ecclesiastica. Pli-navon duess ei esser pusseivel el futur da surprender incumbensas e funcziuns en ina pleiv senza haver domicil ella pleiv.

3. Direcziun communabla dalla pleiv (art. 9)La direcziun communabla dalla pleiv descriva la collaboraziun dal-la suprastonza dalla pleiv e digl uf-feci parochial. La nova constituziun franchescha marcantamein la colla-boraziun actuala. Ei va per ina col-laboraziun, el rom dalla quala omi-sduas varts contribueschan duront sesidas regularas cumineivlas lur cumpetenzas e surprendan respon-

sabladad. Aschia san ins prender decisiuns strategicas en entelgien-tscha e preparar singulas decisiuns da cuminonza. Grazia al principi dalla direcziun communala ein las suprastonzas dalla pleiv sco era las plevonessas ed ils plevons duman-dai da trer vid la medema suga e da surprender la responsabladad per lur sfera d’influenza.

4. La rolla digl uffeci parochial e d’auters collavuraturs (art. 19, 22 e 23)La constituziun rinforza la rolla dalla plevonessa e dil plevon cun obligar mintga pleiv d’emploiar silmeins ina plevonessa ni in ple-von. Tut tenor grondezia dalla pleiv vegn quei denton ad esser pusseivel mo el rom d’in pensum parzial. A medem temps risguarda la constitu-ziun il fatg che buca mo la plevones-sa ni il plevon surpren differentas incumbensas parochialas, mobein per part era autras collavuraturas e collavuraturs ecclesiastics sco p.ex. persunas d’instrucziun specialisa-das per religiun ni era diaconas e diacons socials. In’ulteriura part impurtonta dall’incumbensa eccle-siastica ein las incaricas diaconicas. Perquei reglescha la constituziun la posiziun dallas diaconas e dils dia-cons socials. Sco tochen ussa sebasa la veta ecclesiastica plinavon sigl engaschi d’ulteriurs collavuraturs e voluntaris.

5. Francar la trilinguitad (art. 28)La trilinguitad ei buca mo pil can-tun Grischun in’ierta culturala impurtonta ed ina part integrala dall’identitad, mobein era per la Ba-selgia evangelic-reformada dil Gri-schun. Grazia ad ella ei la baselgia cantunala unica el ravugl dallas ba-selgias reformadas en Svizra. Ella ei denton era ina gronda sfida. La con-stituziun cuntegn in clar confess quei che risguarda la trilinguitad vivida ella baselgia cantunala.

6. Rinforzar la participaziun democratica (art. 31, 32) Ina finamira impurtonta dalla re-visiun constituziunala eis ei da rinforzar ils dretgs da cundeci- siun democratics. Perquei vul ins reglar el futur tut las disposiziuns impurtontas en ina lescha dalla baselgia cantunala che suttastat al referedum facultativ. 400 votan-tas e votants ni treis regiuns ec-

clesiasticas san pretender ina vo-taziun dil pievel. Tochen uss eran mo las disposiziuns arisguard la taglia da baselgia suttamessas al referendum. Partenent l’iniziativa populara s’orientescha la nova con-stituziun allas reglas statalas e pos-sibilitescha aschia als commembers d’influenzar il dretg dalla baselgia cantunala. Il fundament dalla par-ticipaziun democratica vala era per la pleiv e vegn exequius leu pil solit el rom dalla radunonza dalla pleiv (art. 11). La constituziun prescriva plinavon la pusseivladad d’ina ini-ziativa (art. 15).

7. Elecziun dils commembers dil cussegl grond evangelic (art. 35)L’inclusiun da commembers (refor-mai) dil cussegl grond el parlament-baselgia cantunal ei singulara en cumparegliaziun svizra. Quella cumposiziun particulara ei secum-provada, sco quei che las consul-taziuns sin nivel politic en connex cun l’iniziativa davart las taglias da baselgia ed il rapport davart la finanziaziun dalla baselgia cantu-nala han mussau. Per quei motiv mantegnan ins la procedura electo-rala (da duas parts) da tochen ussa.

8. La rolla dalla sinoda (art. 38) In’ulteriura particularitad en cum-paregliaziun svizra ei la sinoda (= radunonza da tut las plevones-sas e da tut ils plevons dil cantun Grischun) fundada avon 480 onns. Era quella va anavos sils origins dalla reformaziun el Grischun. La sinoda resta in organ dalla baselgia cantunala, denton cun incumben-sas adattadas. Ella ademplescha las incumbensas teologicas dalla ba-selgia cantunala e sustegn quella d’ademplir sias ulteriuras incaricas ed obligaziuns cun cumpetenza e responsabladad teologica.

9. Segirar l’ulivaziun da finanzas (art. 62)Perquei che midadas fundamen-talas arisguard la finanziaziun dalla pleiv ein politicamein buc accepta- blas per la maioritad e materialmein buca stringentas, resta in’ulivaziun da finanzas da principi necessaria. La finanziaziun via l’aschinumnada taglia d’ulivaziun, alla quala tut ils commembers contribueschan lur part, ei secumprovada e duei vegnir francada ella constituziun sin fun-dament da sia gronda acceptanza.

La baselgia cantunala vul tener aviert sias portas ed ei dependenta digl engaschi da voluntaris. / Foto: Hans Domenig

Quei ei nievIL PLI IMPURTONT EN IN’EGLIADA / Cheu anfleis Vus las passaschas las pli impurtontas dalla constituziun nova, mintgamai cun in’explicaziun. La successiun corrispunda al text cuntinuont dalla constituziun.

Ils detagls dall’ulivaziun da finan-zas ston vegnir reglai sin nivel legal e reglamentar. La constituziun pre-senta lubescha differentas concep-ziuns dall’ulivaziun da finanzas ed aschia era ina midada dil mecanis-sem d’ulivaziun dad oz.

10. Sclariment dallas cumpetenzas tenor il dretg da controlla (art. 27 cefra 13, art. 42 al. 3 cefras 5–7 ed art. 48)In impuls impurtont per la revisiun totala dalla constituziun da baselgia ei la reordinaziun dalla surveglion-za resp. dalla sligiaziun da conflicts enteifer la pleiv stada. La regula-ziun ella constituziun presenta san ins resumar sco suonda: en cass da conflicts enteifer ina pleiv – per ex-empel denter la suprastonza e colla-vuraturs ecclesiastics – ei la regiun ecclesiastica el futur igl emprem post da consultaziun per sligiar il

conflict a moda aschi sempla e nun-birocratica sco pusseivel. Sch’il con-flict sa buca vegnir reglaus, surpren il decanat ina funcziun impurtonta d’examinaziun e da triascha.

Frank Schuler

Era la nova constituziun metta las pleivs localas el center dalla veta ecclesiastica.Foto: Stefan Hügli

CONSTITUZIUN§GASETTA DA

Page 4: reformiert. nr. GRISCHUN5/matg 2018 GASETTA ... · 22 GRISCHUN reformiert. nr. 5/matg 2018 GASETTA DA CONSTITUZIUN Novas regiuns ecclesiasticas sco centers dalla veta NOVAZIUN / Sch’il

CONSTITUZIUN§GASETTA DA

24 GRISCHUN reformiert. nr. 5/matg 2018 www.gr-ref.ch GASETTA DA CONSTITUZIUN

En nies cantun turistic ei la baselgia ina pur- schida impurtonta per nos hosps. Denton era per nus indigens eis ella in liug dil ruaus e dalla reflexiun.Andreas Züllig, hotelier Lai

Il text dalla nova constituziun anfleis Vus sut www.gr-ref.ch

EditurCussegl-baselgia dalla Baselgia evangelic-reformada dil Grischun Loëstrasse 60, 7000 CueraTelefon: 081 357 11 00 Redacziun Reinhard Kramm

Layout Edgar Zanoni SGD, Cuera Ediziun tudestg: 22’082 ex. sursilvan: 5’716 ex. ladin: 5’570 ex. talian: 800 ex.

La baselgia ei aviarta per carstgauns da differen-tas atgnadads. Ella dat sustegn en differentas fasas dalla veta e spazi per damondas dalla veta impurtontas.Anja Felix, plevonessa Sagogn

La baselgia ei era impur-tonta ella societad mo-derna. Ella renconuscha ed appreziescha las differentas identitads linguisticas e culturalas da nies cantun.Maurizio Michael, deputau Castasegna

Ella baselgia ei mintgin cordialmein beinve- gnius – gest sco el ei. Mo aschia savein nus crear da cuminonza enzatgei niev e se-sviluppar vinavon.Corinne Defuns-Kohler, spindrera, Danis

Per mei ei la baselgia ina part da nies uorden social viviu, da nossa constitu- ziun statala, da nies stadi social e da nos cors.Christian Rathgeb, cusseglier guvernativ Cuera

Las activitads culturalas contribueschan essen-zialmein all’identitad da nossa baselgia. Mantener l’ierta e prender serius las ideas contemporanas – quei ei mia finamira. Stephan Thomas, organist Cuera

Mia baselgia duess esser participativa e dar alla raspada la pusseivladad da s'integrar cun ideas constructivas. Consisto-ris ed uffecis parochials fan la punt ed ein in liug da coordinaziun. Grettina Weber, presidenta dalla pleiv Valchava

Jeu vesel la baselgia sco garant per inte- ress socials, socio- politics e da dretgs humans. Siu en- gaschi sustegn ils carstgauns sigl entir mund!Jürg Mächler, scolast Schiers

Quei ei mia baselgia grischunaRETSCHERCA / Nus havein dumandau Grischunas e Grischuns tgei aspects dalla baselgia refor- mada ch’ein impurtonts per els. Las rispostas muossan: las spetgas ein grondas e fetg differentas.

Mia baselgia grischuna stat per ina colligiaziun da giuven e vegl. Ella reunescha differentas gene- raziuns.Lisa Einsiedler, confirmanda Razén

La baselgia stat per il survetsch diaconic. Ella dat a mi sco collavu-ratur la gronda libertad da prender temps per ils concarstgauns e quei en in mund fetg economisau.Hanspeter Kühni, diacon social Samedan

La baselgia cantunala ei activa e sustegn ils secturs dil turissem e dil sport. Ella ha gidau sportists ed organisaturs en biaras situaziuns.

Gian Gilli, funcziunari da sport San Murezzan