Comparative Theology, Vol: 10, No: 22, Autumn & Winter 2019 /1

Religious Attitude and Its Influence on the Political Thoughts of St. Augustine and

Imam Khomeini

Mohammad Abedi Ardakani

Ali Mazidi

Abstract

In the area of Islamic civilization and the West, Imam Khomeini and St. Augustine are

important because the thoughts and effects of both have been the source of profound

developments, hence the comparison of the political ideas of these two characters is of great

importance. This comparison is based on the three pillars of the "nature of politics", "the

relationship between religion and politics" and "the duty of citizens", given the impact of

these axes on the religious attitude of the two characters. The main purpose of this study is to

compare the religious attitude of Imam Khomeini and Augustine and its effect on the thoughts

of these two characters. The main question is: what influence did the religious attitude of

Augustine and Imam Khomeini have on their political ideas? Based on this, the present study

is a descriptive-analytic type with qualitative and comparative approach taken by the library

method. Findings of the research show that different attitudes and impressions of Augustine

and Imam Khomeini from religion have caused a difference in their political beliefs.

In relation to the first axis, the "nature of politics", Augustine's view of politics is a

negative and pessimistic view, in which he considers politics the domination of man over

man. He believed that God initially created human beings, but with the disobedience of Adam

and Eve, many difficulties and problems, including politics, arose for mankind. In other

words, he believed that politics was a punishment and divine punishment for mankind, which

was created by the guilt of Adam and Eve. But according to Imam Khomeini, the nature of

politics is considered as a desirable and guiding phenomenon. From Imam Khomeini's point

of view, there is a policy of spiritual color, because politics is a way of life and has

dimensions of the worldly and non-existent. Indeed, based on the spiritual attitude, Imam

Khomeini considers politics to guide the society and preserve its material. Therefore, in his

view, politics is not only an evil and unpleasant thing, but a sacred and spiritual matter, which

is responsible for leading society to perfection.

In the second axis, "The Relationship between Religion and Politics," Augustine believed

that the state and church were two separate issues. He believed in the supremacy of the church

over the power of the state. In his view, the domains of the Church include the entire world

and is an eternal institution, but the state is a temporary variable that will be destroyed by the

divine manifestation. However, according to Imam Khomeini, there is no separation between

Associate Professor, Department of Law and Political Science, Yazd University, Yazd, Iran

(Responsible author) maa1374@gmail.com

Graduate Student of political science, Yazd University, Yazd, Iran

ali18081362@gmail.com

Received: 14.12.2018 Accepted: 01.07.2019

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License

2/ Comparative Theology, Vol: 10, No: 22, Autumn & Winter 2019

religion and politics, and they are both complementary; politics does not need to be in line

with the religious guidelines, so that it does not deviate from the right path and follow the

right path. Running requires government power. Imam believed in unity and did not accept

the duality of political and religious thought. According to him, religion is the same politics.

At last, this article examines the views of Augustine and Imam Khomeini on "citizen

duties". In the political thought of Augustine, Christian is passive in terms of political activity.

The only duty of citizens against the rulers is obedience and prayer in the king's right; it does

not matter whether these rulers are just or ruthless. For Augustine, citizens do not have the

right to protest or fight and uprising against the rulers, because the ruler has received his

authority from God. However, Imam Khomeini portrayed citizens as one of the pillars of

governance and considered participation in political activity as one of their great religious

authorities and made indifference in the affairs of the state a major sin. He considers the

revolution and the uprising of the people against the tyrannical rulers from the very important

duties of the citizens, which, if they are disregarded, will learn the corruption of the whole

earth and human societies will be degenerated.

Keywords: Augustine, Imam Khomeini, religion, politics, thought

.

Bibliography

- Abedi Ardakani, Mohammad (2002). Tradition and political renewal. Yazd: Reyhaneh Al-

Rasul Foundation.

-Afzali, Mohammad Ali (1381). Explaining Political-Social Thoughts of Imam Khomeini

(RA). Tehran: Ma'aref Publishing.

- Alam, Abdurrahman (1394). History of Western political philosophy from the beginning to

the end of the Middle Ages. 19nd ed. Tehran: Ministry of Foreign Affairs.

- Aref Hosseini, Seyyed Mohammad (2008). Good city of holy: A Critique of Four Patterns of

the Ideal Society of Western Scholars and Their Comparison with the Ideal Society of

Imam Mahdi (AS). Qom: Office of Intellect.

- Augustine, Sent (1950). The City of God. Marcus Dods (trans). New York: Random House,

Modern Library.

- Barbie, Maurice (2005). Religion and Politics in Modern Thought. Amir Rezaei (trans).

Tehran: Ghesid Serra.

- Bayat, Masoud, Bayat, Davood (1394). The Investigation of the Relationship between

Epistemology and Political Thought of Imam Khomeini, Emphasizing the Principle of the

Witness of the Faqih. Quarterly Journal of Political Science Research, No. 17, pp. 135-

101.

- Bloom, William T (1373). Theories of the political system. Ahmad Tadayn (trans). 2rd ed.

Tehran: Aran.

- Colosseo, George (1393). The history of political philosophy. 2rd ed. Kheshayar Dhyimi

(trans). Tehran: Publishing Ney.

- Dastani biraki, Ali (1380). Freedom in the Thought of Imam Khomeini. Tehran: The Institute

for Publishing the Works of Imam Khomeini (S).

- Enayat, Hamid (1391). The Foundation for Political Philosophy in the West (from

Heraclitus to Hobbes). Tehran: Tehran University.

- Ezadeh, Sajjad (1390). Imam Khomeini political jurisprudence. Tehran: Ascension.

- Fawzi, Yahya (2005). Political thought of Imam Khomeini (RA). Qom: Ma'aref Publishing.

- Firahi, David (1378). Power, knowledge and legitimacy in Islam. Tehran: Publishing Ney.

- Foster, Michael B (1358). The Lord of Political Thought. 1rd ed, first part. Javad Sheikh Al-

Comparative Theology, Vol: 10, No: 22, Autumn & Winter 2019 /3

Islami (trans). Tehran: Amir Kabir.

- Ghazizadeh, Kazem (1378). Velayat-e Faqih and Islamic government in the perspective of

Imam Khomeini. Tehran: Congressional publication.

- Golshani, Mehdi (2006). Science and Religion and Spirituality on the eve of the 21st

Century. 2end ed. Tehran: The Institute of Humanities and Cultural Studies.

- Habermas, Jurgen (1397). Religion and Politics (Habermas's speech in the part of the book

Politics and Religion). Mohammad Rahimi (trans). quoted in: Perspectives of Iran, No.

112, pp. 52-47.

- Hodak, Bruce (1391). History of Political Thought. Hossein Veqar (trans). Tehran:

Information.

- Islamic Political Research Group (2000). Components of Political Thought of Imam

Khomeini (RA). Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.

- Jahanbzorgie, Ahmad (2008). Imam Khomeini's Political Thought (RA). Tehran: The Young

Thinking Center.

- Jamshidi, Mohammad Hussein (2005). Political thought of Imam Khomeini (RA). Tehran:

Imam Khomeini Research Center and Islamic Revolution.

- Journal of Seminary (1378). Islamic government in the open mind of the thought of Imam

Khomeini. Qom: Islamic Press Office.

- Kushki, Mohammad Sadegh (2000). Reflections on Imam Khomeini's Political Thought.

Tehran: Islamic Revolutionary Documentation Center.

- Leidman, Son Eric (2000). history of political thought from Plato to Habermas. Saeed

Moghaddam (trans). Tehran: Iranian Knowledge Publishing.

- Malchuthan, Mostafa, and Meysam Taheri Benchanari (2011). Comprehensiveness and

Supremacy of Imam Khomeini's Thought on the Elements of the Government on the Idea

of the Modern State. Quarterly Journal of Politics. no 41, pp. 222-271.

- Malro, André (1988). Antitrust. Abolhassan Najafi and Reza Seyyed Hosseini (trans).

Tehran: Kharazmi.

- Moghimi, Shervin (2011). The Nature of the Political Thought in the City of God of

Augustine. Two Quarterly Journalistic Research Papers Theoretical Policy. no 9, pp. 79-

59.

- Mousavi Khomeini, Roohollah (1361). Sueha Light. 1rd ed. Tehran: Ministry of Culture and

Islamic Guidance.

- Mousavi Khomeini, Rouhollah (1369). Sueha Light. 10rd ed. Tehran: Cultural Organization

of the Islamic Revolution.

- Pooladi, Kamal (1391). The history of political thought in the West (from Socrates to

Machiavelli). Tehran: Center publishing.

- Prophet, Ezzatollah (1376). Wisdom in politics. Tehran: New Design.

4/ Comparative Theology, Vol: 10, No: 22, Autumn & Winter 2019

- Rhode, Bryan (1377). Political Thought from Plato to NATO. Morteza Kafi and Akbar

Afsari (trans). 3nd ed. Tehran: Publishing.

- Sadeghi, Saeed (2007). The Political Thought in the West. Tehran: Payame Noor University.

- Samavati, Zahra (1380). Proceedings of the 10th Seminar on the Study of Imam Khomeini's

Theoretical and Practical Session. Tehran: Ascension.

- Shafiei Mazandarani, Seyyed Mohammad (2000). Lessons from Imam Khomeini's Will (RA).

Qom: Education.

- Shariat, Farshad (2005). The Foundations of Political Thought in the West from Socrates to

Marx. Tehran: Publishing Ney.

- Sibelli, Malford Quickstart (1394). Political Ideas and Ideologies: The History of Political

Thought. Abdulrahman Alam (trans). Tehran: Publishing Ney.

- Taheri, Abolghasem (1391). History of Political Thought in the West. 12nd ed. Tehran:

Qomes.

- Tavana, Mohammad Ali (2009). The Self and Political Power in the Trust of St. Augustine.

Quarterly Journal of Political Policy Research. No. 5, pp. 45-21.

- Tohidi, Ali-Asghar (2002). Imam Khomeini's recitation of politics. Tehran: Imam Khomeini

and Islamic Revolution Research Center.

(علمی)الهیات تطبیقی

1398 پاییز و زمستان ،مدوبیست و ، شماره همدسال

16 -1ص

خمینی امام و آگوستین سنت سیاسی های اندیشه بر آن تأثیر و دینی نگرش

علی مزیدی -محمد عابدی اردکانی

چکیده

تحوالت منشأ دو هر آثار و افکار که است آن دلیل به غرب، و اسالم تمدن حوزۀ در آگوستین سنت و( ره)خمینی امام اهمیت

محورِ سه براساس مقایسه این. دارد زیادی اهمیت شخصیت دو این سیاسی های اندیشه مقایسۀ رو این از است؛ بوده عمیقی

آن دینی نگرش از مذکور محورهای تأثیرپذیری به توجه با ،«شهروندان وظیفۀ» و «سیاست و دین ارتباط» ،«سیاست ماهیتِ»

بر آن تأثیر و آگوستین و خمینی امام دینی نگرش مقایسۀ حاضر، پژوهش هدف بنابراین است؛ گرفته صورت شخصیت، دو

ای مقایسه رویکرد و کیفی ماهیّت با تحلیلیتوصیفی نوع از حاضر پژوهش این، اساس بر. است شخصیت دو این های اندیشه

و خمینی امام اصلی دغدغۀ گرچه دهند می نشان پژوهش های یافته. شد انجام ای کتابخانه شیوۀ به نیز ها داده آوری جمع. است

آسمانی حقیقت سوی به انسان هدایت درنهایت و سیاست کردندینی یا سیاست فراز بر آن برکشیدن و دین به توجه آگوستین

در تفاوت ایجاد باعث دین، از متفکر دو آن متفاوت برداشت و نگرش است، بوده اخروی رستگاری به او دستیابی و وحی و

داند می ضروری شرّ را سیاست و است قائل دینی امر و سیاسی امر بین جدایی به آگوستین. است شده آنها سیاسی باورهای

وجود ناگسستنی پیوندی دین و سیاست بین است معتقد خمینی امام که حالی در است؛ انسان بر انسان سلطۀ آن، نتیجۀ که

. دارد عهده به را کمال سوی به ها انسان هدایت مهم وظیفۀ که دهد می ارتقا قدسی حد تا را سیاست و دارد

های کلیدی واژه

. اندیشه سیاست، دین، خمینی، امام آگوستین،

maa1374@gmail.com )مسؤول مکاتبات( ایران ، یزد،دانشگاه یزدگروه حقوق و علوم سیاسی دانشیار

ali18081362@gmail.com ، یزد، ایراندانشگاه یزد علوم سیاسی ارشد یارشناسانش آموخته کد

10/4/1398 :تاریخ پذیرش 23/9/1397تاریخ وصول: Copyright © 2019, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution

License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long

as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

1398ز و زمستان پایی ،دومبیست و ، شمارههمد ی( سالالهیات تطبیقی، )علم/ 2

مقدمه -1

نگررش موضروع بشرر، عمردۀ فکرری های دغدغه از یکی

کره امروزه حتی. است سیاسی باورهای بر آن تأثیر و دینی

غیردینری خصرلت دولت ْْ گسترده، طور به غربی جوامع در

به عالقگی بی و مذهبی اعمال ضعف است، گرفته خود به

و دین رابطۀ که است این کلی باور و شده نمایان کلیساها

دینری احسراس شرود، تلقری منسوخ است ممکن سیاست

امرر جسرتجوی و است دار ریشه عمیقاً ها روح در همچنان

از انگیرزی شرگفت طرور به جوانان میان در ازجمله معنوی

در دولتی قدرت گرچه دیگر، بیان به. است شده گرفته سر

شرده سرکوالر غربری، جوامرع ویرژه به جوامع، از بسیاری

شرهروندی جامعرۀ سکوالرشردن معنرای به امر این است،

هردفی چنرین آغراز از هرم سکوالرسرازی روند و نیست

بین هم هنوز درواقع(. 48: 1397 هابرماس،) است نداشته

رفتار و مذهبی اعمال بین یا سیاسی آرای و دینی باورهای

دولرت در رو، ایرن از دارد؛ وجرود وثیقی پیوند انتخاباتی

از دینرردار شررهروندان نظرهررای محترروای غربرری، سرکوالر

هرای ارگران کرار دسرتور به تواند نمی اگر سیاسی، دیدگاه

بره آنهرا تبردیل امکان باید کمدست یابد، راه گیری تصمیم

داشرته وجود ایمانی اقتدارهای از آزاد و فهم همه گفتمانی

ناپرذیر جمرع دینری بنیادگرایی با لیبرال دولت گرچه. باشد

برای را برابر فرهنگی حقوق و دینی آزادی تواند می است،

از حردی تا آنها آنکه شرط به البته کند؛ تضمین شهروندان

فضای به و درآیندبه شان دینی تنگ حلقۀ و ها فرهنگ خرده

: 1397 هابرمراس، ) شروند وارد مردنی مشرتر جامعۀ باز

مهررد یعنرری غرررب، در اگررر اسررت برردیهی (. 49-48

اسرت بدانگونره سیاست بر دین تأثیر اهمیت سکوالریسم،

از جهرران، نقرراط دیگررر در تررأثیر ایررن شررد، توصرریف کرره

و ترر قروی خیلری آفریقرا، و آسیا تا گرفته التین آمریکای

باربیره، ؛35-50: 1385 گلشنی،) است تر زنده و ترملموس

ادیران از بسیاری(. 33 و 21: 1367 مالرو، ؛14-13: 1384

ترتیبرات در و اند درآمده جهانی معظم نیروهای صورت به

(.413: 1376 فوالدوند،) گذارند می تأثیر المللی بین

دینری باورهای به سیاست بر دین تأثیر از مهمی بخش

چره دین به نسبت آنها اینکه. گردد می باز مذهبی متفکران

و آرا در مررؤثری نقررش دارنررد، دیرردگاهی و برداشررت

آنهرا دینی نگرش درحقیقت. دارد آنها سیاسی های اندیشه

. کنرد می مشخص را شان سیاسی های اندیشه ماهیت و نوع

بره توجره با شان، سیاسی اندیشه که اندیشمندانی از تن دو

تحروالت منشرأ دو، آن دینی خاص نگرش از تأثیرپذیری

( ره)خمینری امام یکی است، بوده جهانی سطح در شگرفی

و اسرالم دنیای به اولی که است آگوستین سنت دیگری و

بررسری اهمیرت . دارد تعلق مسیحی تمدن حوزۀ به دومی

با خمینی امام که آنجاست از متفکر دو این سیاسی اندیشۀ

سیاسرت حروزۀ بر آن تأثیر و اسالم به که خاصی رویکرد

در شرگرفی عملی و فکری تحوالت منشأ توانست داشت،

. باشررد معاصررر عصررر در اسررالم، جهرران ویررژه برره جهرران،

و مسرریحی الهیررات پرررداز نظریرره نخسررتین نیررز آگوسررتین

دنیرای در پروتسرتان و کاتولیک نهضت دو هر بخش الهام

خاصری تفسیر با که( 65: 1384 شریعت،) است مسیحیت

جایگراه و زمینری هرای قردرت با مسیحی بنده رابطۀ از که

ترا کره نهاد بنا را جدیدی اندیشۀ داد، ارائه کلیسا و دولت

جریران غررب مذهبی و سیاسی حیات جان عمق در کنون

دو ایرن خراص زمرانی شررای و جایگاه به توجه با. دارد

شیعی مصلح متفکر دو این دینی نگرش مقایسۀ شخصیت،

توانرد مری آنهرا، سیاسری باورهای بر آن تأثیر و مسیحی و

در را آنهرا اهمیرت و عظریم تحروالت این بروز های زمینه

فررد منحصرربه عصرری کره سرازد مکشوف کنونی، دنیای

.شود می محسوب

نگررش برر تکیه با دارد نظر در پژوهش این بنابراین،

سیاسری هرای اندیشره خمینی، امام و آگوستین سنت دینی

اسرت ایرن پژوهش اصلی سؤال. کند مقایسه هم با را آنها

برر ترأثیری چره خمینری امرام و آگوستین دینی نگرش که

ایرن بررسری بررای . است داشته دو آن سیاسی های اندیشه

آگوسرتین که خاصی محیطی شرای ابتدا ادامه در پرسش،

هرای اندیشره سرس و انرد زیسرته می آن در خمینی امام و

3/ های سیاسی سنت آگوستین و امام خمینی دینی و تأثیر آن بر اندیشه نگرش

رابطرۀ » ،«سیاسرت ماهیت» محورِ سه دربارۀ دو آن سیاسی

مقایسره هرم با «شهروندان وظایف» و «سیاست و دین بین

ترأثیر چگرونگی آنهرا، دینری نگررش تشریح با سرانجام و

.است شده مشخص محور سه این بر مذکور نگرش

پژوهش پیشینۀ -1-1

مقایسرۀ موضروع اهمیرت قبرل، توضیحات به توجه با

باورهرای برر خمینری امرام و آگوسرتین دینی نگرش تأثیر

ترا موضروع، ایرن اهمیت وجود با. شد آشکار آنها سیاسی

نگرفتره صرورت آن دربرارۀ تروجهی شایان پژوهش کنون

دو این به مربوط مختلف مسائل درخصوص گرچه است؛

طرور به زیادی های پژوهش خمینی، امام ویژه به اندیشمند،

چنرد ذکرر . انرد شرده انجرام یکدیگر از مستقل و جداگانه

که آگوستین و خمینی امام به مربوط های پژوهش از نمونه

ارتبراط در آنهرا سیاسی باورهای و دینی نگرش با نوعی به

آن اهمیرت و مقالره این بحث موضوع بهتر در به است،

نیآقر یلگوا» مقالرۀ در ،(1395) کالنترری . کنرد می کمک

«خمینی مماا عملی ۀسیر و ینظر ندیشۀا در سیاسی رزۀمبا

الگروی یرک بره «سیاسی رزۀمبا» مؤلفرۀ دربارۀ دارد قصد

را خمینی مماا رپربا تحیا از مهمی فصل که برسرد نظری

بررا پژوهشررگر رو ایررن از اسررت؛ داده صختصاا دخو به

درصرردد تطبیقرری، و تحلیلرری اسررتنادی، روش از اسررتفاده

کردام کرارگیری به که است برآمده سؤال این به دادن پاسخ

را اسالمی نهضت خمینی امام شد موجب مبارزاتی الگوی

بره و ببررد پریش خرود اصرلی مسریر در دقت و درستیبه

نتیجره پژوهش این در پژوهشگر. برساند پیروزی سرمنزل

خمینررری امرررام عملی ۀسیر و ینظر ندیشۀا گیررررد مررری

و اردادنقر هم رکنا از که دارد خاصی ییژگیهاو

رزۀمبا از زیممتا یلگوا به انتو می نهاآ قیقد یبند رتصو

. یافت دست کریم آنقر صریح یها زهموآ بر منطبق سیاسی

تشرخیص مجمرع » مقالرۀ در ،(1390) گرو حرق و زیباکالم

امررام سرریره بررر حرراکم عقالنیررت نتیجررۀ نظررام؛ مصررلحت

خمینی امام سیرۀ بر حاکم عقالنیت بین رابطۀ «(ره)خمینی

شرکل بره کره انرد کرده بررسی را ایشان سنجی مصلحت و

نظرام مصرلحت تشرخیص مجمع گیری شکل در آشکاری

مجمرع تشرکیل معتقدنرد پژوهشرگران . است شده متجلی

از ناشری خمینری، امرام دستور به نظام مصلحت تشخیص

برا امام کنند می بیان آنها. است ایشان اندیش مصلحت عقل

حکمرانری، و سیاست عرصۀ در ویژهبه مصلحت، بر تأکید

و خلرق بین پرناشدنی خأل که است شیعی متفکر نخستین

«انسران یرا خردا یرا » ایشان شعار و است کرده پر را خالق

( 1392) نسب ولوی. بود «انسان هم و خدا هم» بلکه نبود،

و( فقیره والیرت ) اسرالمی انقرالب خمینی، امام» مقاله در

و اسرالمی انقرالب اسرت کررده ترالش ،«سیاسری اندیشه

تطبیرق او سیاسری اندیشۀ مفهوم محتوای با را فقیه والیت

منزلرۀ بره فقیه والیت و اسالمی انقالب گیرد می نتیجه او. بدهد

هرای ویژگری تمرام خمینری، امرام عملی و فکری دستاوردهای

وضرع هرای نابسامانی و ها بحران شناسایی ازجمله ورزی اندیشه

ارائرۀ و آرمانشهر ترسیم هایی، بحران چنین دالیل تبیین موجود،

خرود بطن در را کنونی کمبودهای و مشکالت حل برای عملی

مقالره در( 1394) بیرات داود و بیرات مسرعود همچنرین . دارند

برا خمینری امرام سیاسی اندیشۀ و شناسی معرفت رابطۀ بررسی»

توجره برا خمینی، امام اند داده نشان ،«فقیه والیت اصل بر تأکید

اشرراقی – عرفانی مبنای ازجمله خود مذهبی و فکری مبانی به

ظرل و ذیل در را سیاست مالصدرا، از تبعیت و شناسی معرفت

و دیانرت از تعریفری چنران کوشرد می و داند می مندرج دیانت

از بخشری همچرون را سیاسرت که دارد عرضه آن های کارویژه

.دهد پوشش خود وظایف شرح

شرهر در سیاسی امر سرشت» مقالۀ در ،(1390) مقیمی

شرهر رسرالۀ محتروا، تحلیرل شیوۀ به که «آگوستین خدای

ایضراح پری در اسرت، کررده بررسری را آگوسرتین خدای

. اوسرت تفکر کلی روح که است آگوستین سیاسی اندیشۀ

الهیرات اندیشرۀ در دهرد مری نشان نویسنده مقاله، این در

. نرردارد وجررود سیاسررت برررای مسررتقل جررایی آگوسررتین،

سرطح براالترین در و است سلبی امری او نظر در سیاست

در ،(1393) ابروئی یرا . اسرت جامعه امنیت حفظ متضمن

پی در «گوستینآ آرای ۀنرمقا در رختیاا و جبر ۀنظری» مقالۀ

1398ز و زمستان پایی ،دومبیست و ، شمارههمد ی( سالالهیات تطبیقی، )علم/ 4

کرالم در مرؤثر اندیشمند دو اشترا یا افتراق وجوه یافتن

مقولرۀ باب در اشعری و آگوستین یعنی اسالمی و مسیحی

نتیجره نویسرنده مقالره ایرن در. اسرت بروده اختیار و جبر

نظریرۀ از اسرتفاده برا اسرت کوشیده آگوستین که گیرد می

کررالم در را جبرگرایرری برراتالق از رفررتبرررون راه فرری ،

ابوالحسرن کره ای شریوه همان بگشاید؛ کاتولیک مسیحیت

اتهرام از ترا پیمایرد مری کسرب نظریرۀ تکمیرل برا اشعری

.بماند مصون جبرگرایی

دیگرر دههرا و – شدهاشاره های پژوهش نمونه این در

نگررش گرچره - انجامد می کالم اطالۀ به آنها به ورود که

شرده، بررسری متفکرر دو ایرن سیاسی های اندیشه یا دینی

ای مقایسره رویکررد بردون و یکردیگر از جدای صورت به

. است انجام

بررسی و بحث -2

دینری نگرش ای مقایسه شناخت پژوهش این اصلی هدف

بنرابراین است؛ متفکر دو این سیاسی اندیشۀ بر آن تأثیر و

و آگوسرتین کره شرود مری ای زمانه بر اجمالی مروری ابتدا

تررین مهرم از بعضی سس و زیستند می آن در خمینی امام

نروع گررفتن نظرر در برا دو، آن سیاسی های اندیشه اصول

.شوند می مقایسه یکدیگر با شان، دینی نگرش

خمینی امام و آگوستین زندگی زمانۀ -1-2

خمینرری امررام و آگوسررتین حیررات زمرران بررین گرچرره

گرچره و دارد وجرود قرن 15 اندازه به ای فاصله کم دست

و مسریحیت بره کره کررد مری زندگی محیطی در آگوستین

فضررایی در خمینرری امررام و خررورد مرری پیونررد آن تعررالیم

ایرن براوجود برود، حراکم آن بر اسالم روح که زیست می

نادیرده را آن بره مربروط اشرتراکات نباید بارز هایتفاوت

زمانرۀ کره جردی بسریار اشرتراکات ایرن از یکری . گرفت

شررایطی دهرد، مری پیوند خمینی امام عصر به را آگوستین

او رسرالت و برود آمده وجود به مذهب برای که بود بدی

. زیسرت می میالدی پنجم قرن در آگوستین. بود آن از دفاع

بره نبرود؛ خروبی وضرعیت در روم امسراتوری زمان آن در

فق و پاشید فرو میالدی 410 سال در سرانجام که طوری

ادامرۀ توانست میالدی 15 قرن تا آن شرقی کوچک بخش

از هرایی بخرش شرد باعرث ناگوار حادثه این. دهد حیات

سررانجام و امسراتروری روزی تباه و ناتوانی گناه روم مردم

کننرد ادعرا و بیندازند مسیح مذهب گردن به را آن سقوط

از پرهیرز و خداپرسرتی بره مردم فراخواندن با مذکور دین

برین از رومیان در را رزمجویی و پرستی میهن خوی پیکار،

. است برده

دانسرت مری خرود وظیفرۀ آگوسرتین جروّی، چنین در

او اهداف از یکی. برهاند باطل پندارهای این از را رومیان

. برود تصروراتی چنین با مقابله ،خدا شهر کتاب نگارش از

سرررانجام و انحطرراط کنررد مرری تصررریح کترراب ایررن در او

بلکره نردارد؛ مسیح دین به ربطی روم امسراتوری فروپاشی

و خودپرسررتی و رومیرران میرران در عرردالتی برری مسررۀلۀ برره

بیگانره عدل با روم امسراتوری. گردد می باز آنها سودجویی

ایرن مخصوصاً کتاب این در او. کرد سقوط درنتیجه و شد

و دالوری برا مسرحیت دهد نشان تا کند می دنبال را هدف

. دانرد مری واجرب را آن حتی و نیست مخالف پیکارجویی

کره اسرت آن کتراب، ایرن نگارش از او دیگر مهم رسالت

جامعرۀ » برین کائنرات در سیاسری اصرلی پیکار دهد نشان

دولرت و دیرن جردایی و است «زمینی جامعۀ» و «آسمانی

محسروب اصرلی پیکرار آن تبلرور از نراچیزی بخش فق

(. 134-135: 1391 عنایت،) شود می

انقرالب پیرروزی قبرل - خمینری امام حیات زمان در

شررای در مرذهب آگوستین، زمانۀ همچون نیز - اسالمی

کره برود مواجره ایران در رژیمی با او. نداشت قرار خوبی

در. برود رفته نشانه نیز را مذهب نابودی استبداد، بر عالوه

و تطمیرع یرا فشرار اعمال داخل، در رژیم این تبلیغات اثر

در دین ضد استعمارگر و استثمارگر هایدولت القائات نیز

کره طوری به بود؛ شده تحریف دچار دین حقیقت خارج،

متحجرانره رویکردی روحانیون از چشمگیری بخش حتی

عالوه به. بودند کرده پیدا دین به نسبت سطحی و قشری و

را خرود اساسراً که بود هجوم مورد نیروهایی ازطرف دین

5/ های سیاسی سنت آگوستین و امام خمینی دینی و تأثیر آن بر اندیشه نگرش

. دانستند می قبیل این از و سکوالر روشنفکر یا مارکسیست

وظیفۀ آگوستین چون نیز خمینی امام فضایی چنین در

از دفاع به آمدهپیش وضعیت این مقابل در دانست می خود

آگوسریتن برداشرت بررخالف که دینی منتهی بسردازد؛ دین

او. نیسرت سیاسی و اجتماعی آثار و سیاست از جدای ابداً

حیرات دوران تمام در و بود کرده حمله شاه رژیم به بارها

ضردیت دلیرل به که زمانی حتی کرد؛ می روشنگری خود،

از او حملره نرو . بود شده تبعید ایران از خارج به شاه با

آنهرا او و برود تجحرگرایان یا مآبان مقدس متوجه سو یک

،«خرروردهبررازی» ،«شررعور کررم طلرربِ عافیررت» ،«درد برری» را

امرام ) خوانرد مری «نمرا روحرانی » و «سرواد بی لوحان ساده»

: 15ج ،1361 خمینری، امرام ؛172-175: ب1373 خمینی،

و شراه رژیرم متوجه دیگر، سوی از(. 91-93: 21ج و 45

سرانجام. بودند بسته دین نابودی به کمر که بود آن عوامل

تمرام، نره اگرر عظیم، انقالبی رساندن ثمر به با توانست او

. بسوشراند عمل جامۀ را خود های آرمان از بخشی کم دست

خمینی امام هم و آگوستین هم اصلی، دغدغۀ ترتیب بدین

و هردایت بره مردم دعوت و دین نجات خود، روزگار در

دیرن بره آنهرا رویکررد چرون منتهری بود؛ دینی رستگاری

ای گونره بره نیرز متفکر دو این سیاسی اندیشۀ بود، متفاوت

. است شده نمایان متمایز

معنووی امری یا ضروری شرّ سیاست؛ ماهیت -2-2

هدایتگر و

. اسرت بدبینانره و منفی نگاه سیاست، به آگوستین نگاه

و اندیشره در کره شرود می ناشی آنجا از اساساً بدبینی این

آدم خطرای دلیل به که است شده گفته مسیحی دینی متون

بره آلروده زندگی به محکوم انسان( نخستین گناه) ابوالبشر

نروعی او نرامیمون حیرات این درواقع و است دنیا در گناه

نخسرتین گناه آن ارتکاب دلیل به ها انسان تنبیه و مجازات

پر اسرت، چنرین بشرر سرنوشت اگر. شود می محسوب

سرنوشرتی دنیروی، زنردگی تجلیرات از یکی هم، سیاست

سیاسرت منظرر، ایرن از سیاست به نگریستن با. ندارد بهتر

بررای آگوسرتین . نیسرت انسران بر انسان سلطۀ جز چیزی

ابتردا در خداونرد گویرد مری غیرطبیعری سلطه این توجیه

و آدم حضرت نافرمانی با ولی بود، آفریده برابر را ها انسان

بررای سیاست ازجمله مصائب و ها سختی از بسیاری حوا،

هدا ، ؛208-209 و 206: 1386 صادقی،) خورد رقم بشر

دنیروی زنردگی کلیرت که طورهمان پ (. 99-98: 1391

گنراه با که است بشر نوع برای الهی تنبیه و مجازات نوعی

قاعرده این از هم سیاست است، آمده وجود به حوا و آدم

و پایردار صرلح و نظرم توانرد نمری سیاسرت . نیسرت مبرا

بهترین که کند فراهم را خداوند از لذت و حقیقی سعادت

حقیقری، عدالت به دستیابی سیاست، هدف. است ها ارزش

ایرن کرردن فرراهم چون نیست؛ راستین سعادت و فضیلت

؛40-41: 1388 توانرا، ) نیسرت میسرر دنیا این در مقوالت

را سیاسرت آگوسرتین ترتیرب بدین(. 212: 1386 صادقی،

امر این است معتقد اما کند؛ می تلقی شرّ و نامطلوب امری

دولت و است ضروری اجتماعی زندگی استمرار برای شرّ

باشرد، زنردگی آرزوهای واالترین تجسم تواند نمی گرچه

. کند مهار را ما تا نیازمندیم نهادهایش و آن به باز

او سیاسرت، دربرارۀ آگوسرتین دیردگاهِ ایرن دنبرال به

بسریار سیاسرت، اساسی محورهای از نیز، دولت به نسبت

یرا «خراکی » شرهر نماینردۀ را دولت او. اندیشد می بدبینانه

«آسمانی» شهر نمایندۀ کلیسا که حالی در داند؛ می «زمینی»

اسرت موقت و گذر درحال اولی شهر. است «خدا» شهر یا

کره اسرت پرسرتان برت و تباهکراران و گنهکراران محل و

اسریر و انرد کررده غالرب را انسرانی و جسرمانی تمایالت

و پایردار دومری شرهر ساکنان که حالی در اند؛ خودپرستی

مخلص بندگان و خدا برگزیدگان و پاکان شامل و اند ابدی

اسرت هایی انسان از دیگر بعضی نیز و فرشتگان و مسیحی

بره (. 135: 1391 عنایت،) اند شده الهی عنایت مشمول که

دو ایرن مشرتر هرای هدف از یکی گرچه آگوستین، نظر

صرلح ایرن انگیزۀ و ماهیت است، «آرامش» و «صلح» شهر

شهر هدف. نیست یکی زمینی و آسمانی شهر در آرامش و

و هاسرت انسران میران توافرق ایجراد صرلح، این از زمینی

کره کنرد عملری نظمری اسرتقرار با را توافق این کوشد می

1398ز و زمستان پایی ،دومبیست و ، شمارههمد ی( سالالهیات تطبیقی، )علم/ 6

صرلح اینجرا در. اسرت جامعره اعضرای روابر برر حاکم

بررای که است صلحی موجود، صلح. ندارد وجود حقیقی

رنر و درد برا همراه پ جنگید؛ باید آن آوردن دست به

خروبی نروع تررین عالی ولی است، خوب صلح این. است

و صرلح بره رسیدن آسمانی، شهر هدف مقابل، در. نیست

و ترررینبررزر برره نیررل یعنرری اسررت؛ یزدانرری آرامررش

هرم خالقشان، با مخلوقات شرکت: هاشرکت سازگارترین

امکران ایرن برای هم و خالق عنایات از مندشدن بهره برای

مسرتفی ملکروت در همردیگر وجود از شدگانخلق که

(.368-369: 1ج ،1358 فاستر،) شوند

و آسرمانی شرهر بره آگوسرتین متفاوت کامالً نگاه این

مشرخص او ازنظرر را دولت ارزش و جایگاه زمینی، شهر

آن اعضرای کره زمینری شرهر بره وابسته دولت او. کند می

های دسته و دار به اند، پرستانبت و گناهکاران و تباهکاران

برا رهبرر، یرک امرر در کره دهد می نسبت دزدانی و جانی

میانشران کننرد، مری غرارت آنچه که اند بسته عهد یکدیگر

صرفوف از را زیرادی عردۀ انرد توانسرته آنهرا . شود تقسیم

سررزمینی بره و کنند جذب اخالق بی و مأیوس های انسان

: 1393 کلوسرکو، ) کننرد تأسری پایگراهی و یابنرد دست

شرّ بر دولتی چنین پایۀ آگوستین، ازنظر ترتیب بدین(. 79

برر مبتنی دولت اساس اینکه باوجود البته. است شده نهاده

کارکرد. هست هم مثبت کارکرد دارای است، پلیدی و شرّ

و مطابقرت معنرای بره ) عردالت برقراری دولت، این مثبت

آرامرش و نظرم صرلح، حفظ و( قانون و نظم با هماهنگی

زمینری دولرت گرچره ترتیت بدین. است شهروندان برای

و آورد ارمغران به را ابدی آرامش و فالح تواند نمی هرگز

مطلرق معنرای به عدالت دولتی، چنین تشکیالت داخل در

اسرت ضرروری و الزم آن برودن نردارد، وجرود کلمه این

زیررا ؛(349-349: 1ج ،1358 فاسرتر، ؛86: 1377 ردهد،)

زمینی شهر ساکن مردم تنهانه آرامش، و صلح این سایۀ در

اعضرای شروند، مری مند بهره آن از شرورند، و پلید ذاتاً که

سرایۀ در انرد، خرا خطه مقیم که مدتی در هم خدا شهر

انرد، کرده فراهم برایشان زمینی های دولت که امنیتی و نظم

مرذهبی وظایف و اند امان در جرح و ضرب و اغتشاش از

؛349: 1394 سیبلی،) دهند می انجام احسن نحو به را خود

(. 85: 1379 لیدمان، ؛89: 1377 ردهد، ؛96: 1391 هدا ،

شهروندان مثل باید هم آنها که است دلیل همین به درست

البتره باشرند؛ قائل احترام زمینی جامعۀ قوانین برای زمینی

قوانین، اطاعت از آنها انگیزۀ که زمینی شهروندان برخالف

شرهر اعضرای اطاعرت انگیرزۀ دنیاسرت، همین به محدود

. اسرت بررین مقصرد بره رسریدن قروانین، ایرن از آسمانی

انردرز خرود پیرروان بره مسریح حواری که نیست دلیل بی

کننرد دعا دنیوی جوامع مقتدر شاهان سالمت برای داد می

(.378: 1ج ،1358 فاستر،)

کره است آن صلح دربارۀ آگوستین بحث در مهم نکته

مطررح دولرت سرطح در فق عدالت چون نیز را صلح او

او درنتیجه کشد؛ برمی جهانی سطح تا را آن بلکه کند، نمی

مطررح را جهرانی صلح اندیشۀ که است فیلسوفی نخستین

ازنظرر . دارد جهرانگیر نظام یک با کامل بستگی که کند می

فرمانروایی معنای به که دولت سطح در صلح بر عالوه او،

طررف از صادقانه فرمانسذیری و فرمانروا جانب از صحیح

غافرل نیرز جهانی سطح در صلح از نباید است، شهروندان

سراسرر کره اسرت آرامشری جهرانی صلح او، باور به. شد

مطیرع و تابع جهانیان همۀ که جهانی گیرد؛ می فرا را جهان

نظرام ایرن از او منظرور البتره اند؛ آن یکتای آفریدگار و آن

نره اسرت افرراد از متشکل نظامی فراملی، و گسترده صلح

صررلح، ایررن اسرراس ترتیررب برردین. هررا دولررت و کشررورها

قرانونی روابر چنرد هرر است؛ محبت و عشق پیوندهای

درواقرع . اسرت انکارناشردنی واقعیتی نیز کشورها یا افراد

جهانیران تمرام و بگذرد دولت و خانواده مرز از که عشقی

امکانسرذیر خدا دوستداران و عاشق برای فق دربرگیرد، را

(.375-374: 1ج ،1358 فاستر،) است

برا مقایسره در دولرت و سیاسرت بره خمینی امام نگاه

. اسرت متفراوت کرامالً مقولره دو این به آگوستین رویکرد

انسران برر انسرانی غیرطبیعی سلطۀ را سیاست خمینی امام

. کنرد تلقری «شرر » آگوسرتین چون را آن تا بیند نمی دیگر

7/ های سیاسی سنت آگوستین و امام خمینی دینی و تأثیر آن بر اندیشه نگرش

و مطلروب مقولۀ سیاست ماهیت او باور به برعک ، کامالً

وسریلۀ را قردرت کره اسرت شده گرفته نظر در گر هدایت

مرردم صرالح جهرت در و کنرد مری انسران سعادت تأمین

کره گذارد نمی باقی تردید برای جایی امام. کند می حرکت

تردبیر سیاسرت زیررا دارد؛ معنروی برویی و رنگ سیاست

ای جلروه مسرلمانان عقیردۀ بره بنرا هم آن و است زندگی

امرام ) اسرت اخرروی و دنیایی ابعاد دارای و دارد روحانی

مایه حقیقی سیاست او، ازنظر(. 218: 13ج ،1361 خمینی،

کمال مقام به را او و است انسان سعادت و هدایت منشأ و

قررار افررادی دست در اگر گرچه رساند؛ می اللهی خلیفه و

و یابرد مری «شریطانی » صربغه پلیدند، و ناشایست که گیرد

بره کره بررد پریش جرایی ترا را انسران توانرد می درنتیجه

و مثبرت نقرش او، براور بره . شرود تبدیل «السافلین اسفل»

الهری انبیرای کره شرود می معلوم آنجا از سیاست هدایتگر

پر و گرفتند دوش به را بشر افراد هدایت عظیم رسالت

و اسرالم علمرای عهردۀ بره رسالت این معصوم، امامان از

تحقیقرات گرروه ) اسرت روحرانی و اسالمی سیاستمداران

سیاسرت او، ازنظر هرحال به(. 266: 1379 اسالم، سیاسی

درسرت دارد؛ حضرور آن در خدا که است سیاستی واقعی

صرورت بره مرجرع، ایرن با حاکم فرد اقتدار دلیل همین به

بره اسرتیالیی هر پ . آید می در محدود و مشروط قدرتی

صرورتی در زور اعمرال نیسرت؛ مشرروع سیاسرت معنای

اخالقری نظرام طبرق کره اسرت صرحیح و مشروع قانونی،

پرذیرد صرورت «الهی قوانین» یعنی مطلق و مستقل معتبر،

هردایت بره درنهایرت ترا اسرت خداوند ارادۀ از ناشی که

ادارۀ منزلررۀبرره البترره سیاسررتی چنررین. شررود منجررر جامعرره

اسرت تعرالی سروی بره آنهرا هدایت و انسانی های جامعه

(. 64: 1378 زاده، قاضی ؛17-20: 1387 بزرگی، جهان)

بسریار ای مقوله سیاست اگر خمینی امام ازنظر بنابراین

در ریشره کره اسرت آن سربب بره شود، می محسوب مهم

امرور در کره اسرت سیاسی عبادی دین اسالم» دارد دیانت

سیاسرت عبرادیش امور در و است منضم عبادت سیاسیش

؛«اسرت گذاشرته دیانرت در را سیاسرت پایۀ اهلل رسول...

دیرن اسرالم دیرن » ؛«اسرت سیاسرت تمرامش اسالم واهلل»

حترری اسررت، سیاسررت چیررزش همرره کرره اسررت سیاسرری

ازنظر ترتیب بدین(. 29: الف1373 خمینی، امام) «عبادتش

نیست؛ سیاسی و مذهبی رهبری بین تناقضی گونه هیچ» او،

و وظررایف از بخشری سیاسری مبررارزۀ کره همچنران بلکره

کردنهدایت و دینی رهبری است، مذهبی و دینی واجبات

رهبر هایمسۀولیت و وظایف از ای گوشه سیاسی مبارزات

حالی در این(. 119-120: 1374 خمینی، امام) «است دینی

کنرد می قلمداد ضروری شرّ را سیاست آگوستین که است

بره جامعره افرراد هردایت قبرال در ای وظیفه گونه هیچ که

امکران حرد ترا باید فق و ندارد رستگاری و کمال سمت

. کند برقرار را صلح و نظم

برره خمینرری امررام و آگوسررتین رویکرررد تفرراوت ایررن

آنچره . دارد آنهرا دینری نگرش در ریشه دولت، و سیاست

او فهرم بر مبتنی کل طور به است، آگوستین سیاسی اندیشۀ

گنرراه» مرراجرای درخصرروص مقرردس کترراب روایررت از

منظر از یعنی است؛ «انسان هبوط» آن دنبال به و «نخستین

هبروط دربرارۀ مسریحیت هرای آموزه فهم بدون آگوستین،

را سیاسرت و دولت اجتماع، خود، ماهیت توان نمی انسان،

انسران مقدس، کتاب روایت براساس. فهمید او اندیشۀ در

میران توانسرت مری او اینکره یعنری شد؛ خلق آزاد ارادۀ با

انسران امرا کنرد؛ انتخراب پروردگار، از نافرمانی و اطاعت

خداونرد با را خود شد، خودپسندی و غرور وسوسۀ دچار

آزادانره طرور بره را پروردگرارش نافرمرانی دانسرت، برابر

دور( خداوند یعنی) بودنش خاستگاه از درنتیجه و برگزید

انسران بنرابراین کرد؛ پیدا سوق شرّ و بدی سوی به و افتاد

گنراه ایرن نتیجرۀ . شرد نخستین گناه مرتکب آزاد، ارادۀ با

ماهیت و گرفت را تاریخ طول در آدم فرزندان کل گریبان

درد، و شرد مجازات انسان. یافت تغییر بدی سوی به بشر

وضرعیت ایرن . شرد حاکم انسان زندگی بر مر و بندگی

زیررا شرد؛ کشریده نیرز دولرت و سیاسرت حوزۀ درون به

. اسرت دنیروی حیرات تجلیرات از یکری دولت یا سیاست

علیه جسم جنگ دستی، تهی بردگی، سیاست، ترتیب بدین

1398ز و زمستان پایی ،دومبیست و ، شمارههمد ی( سالالهیات تطبیقی، )علم/ 8

پیامد ها، شرارت همۀ و ها انسان میان جنگ و منازعه روح،

موجودی انسان چون(. 38: 1388 توانا،) بود نخستین گناه

سیاسری نهادهرای اگرر پر اسرت، خطرنا و گر عصیان

را نظم نوعی بتوانند بودن، ناقص و نارسا باوجود موجود،

: 1391 پروالدی، ) انرد تقدیرشردنی کنند، تضمین جامعه در

برودن گناهکرار از ناشی حکومت ضرورت بنابراین(. 122

گرردد مری براز حروا و آدم نخسرتین گناه به و است انسان

ترتیررب برردین(. 267: 1373 بلرروم، ؛229: 1394 عررالم،)

و سیاسرت بره آگوسرتین بدبینانرۀ نگراه شرود می مشخص

نخسرتین گناه ارتکاب به اعتقاد و او دینی نگرش از دولت

نشرأت بشرر کرل به گناه این تبعات تسری و ابوالبشر آدم

الهری مجرازات را سیاسرت آگوسرتین درحقیقت. گیرد می

. داند می خداوند فرمان از سرپیچی دلیل به بشر ابنای برای

نیرز سیاسرت امرر به نسبت خمینی امام معنوی دیدگاه

سیاسرت اگرر امرام، منظرر از. اوست دینی نگرش از متأثر

به معطوف و عملی حکمت ساحت به متعلق امری مثابۀ به

اسرت، اجتمراع در آنهرا میان رابطۀ تنظیم و انسان زندگی

اجتمراع و انسران وجود کلیت بر احاطه و شناخت مستلزم

شرهود از منبعرث برترر بیرنش داشتن گرو در این که بوده

بردان خمینی امام دینی نگاه این. است الهی وحی بر متکی

مرکرز و نبروت آغاز نقطۀ سیاست، آغاز نقطۀ که معناست

نقرص » نرام برا اسرت ای نکتره و سررآغاز دو ایرن اتصال

و جهالررت بررا هررا انسرران. «انسرران معرفترری سرراختاری

محتراج خرویش، نوعیۀ مفاسد و مصالح بر نداشتن اشراف

بیرات، و بیرات ) خداوندنرد جانب از دستگیری و هدایت

و خطررا هرگونرره احتمررال از کاسررتن برررای(. 106: 1394

واجرب خداونرد برر ها، انسان طرف از عصیان و فراموشی

فیرحری، ) دهرد قررار آنهرا بین در را معصومی رهبران بود

معرفتری مطلرق حجیرت آدمی عقل و ح ؛(102: 1378

. اند خویش نور از تری نورانی معرفت نور محتاج و نداشته

را هسرتی از خاصری شرعاع عقلری، و حسی معرفت منابع

ابعراد برر نورافشرانی توانرایی درنتیجره، و کنند می نورانی

اطرروار تناسررب برره رو ایررن از ندارنررد؛ را وجررود متعررالی

کره گونههمان. دارد وجود ها سیاست انواع انسان، وجودی

هرای سراحت دارنرد، طرولی ای رابطره آدمی، وجود اطوار

مراحرل از گرذر که دارند طولی رابطۀ نیز سیاست مختلف

معرفترری منبررع برره اتکررا مسرتلزم عررالی، ابعرراد برره ابتردایی

(.107: 1394 بیات، و بیات) است تری متعالی

شناسرری و شررناختی امررام بررر جهررانمعرفررت کررردیرو

از آنهرا حرال نیعر شناسی ایشان تأثیر گرذارده و در انسان

اصرل را خمینی امام اعتقادات تمام ریشۀمتأثر شده است.

او، نظرر بره . دهرد مری تشرکیل خردامحوری و خداباوری

توحیرد اصرل ما عقاید ترین باارزش و ترین مهم سرچشمۀ

موجودات همۀ. اند منبعث اصل این از اصول سایر و است

یعنری هسرتی منشرأ به بقا و حدوث ازنظر خلقت نظام در

توحیدی،) است الهی تجلی چیز همه و اند وابسته خداوند

آمروزد می ما به اصل این خمینی، امام منظر از(. 54: 1381

از و باشرد تسرلیم حق اقدس ذات برابر در تنها باید انسان

اطاعت او اطاعت اینکه مگر کند، اطاعت نباید انسانی هیچ

به نیز گذاری قانون و قانون اصل، این اساس بر. باشد خدا

و بشرری جوامرع راسرتین سرعادت و اسرت منحصر خدا

اسرت خردا قرانون از پیرروی و اطاعت گرو در نیز آدمیان

امرام کره اسرت علرت همین به(. 154: 1384 جمشیدی،)

در نظریره، ایرن طبرق . کند می مطرح را فقیه والیت نظریۀ

حاکمیت مذهبی، حاکمیت تنهانه معصوم، امام غیبت زمان

یرا شررای واجرد فقهرای بره نیرز مردم بر مستقیم سیاسی

مفسرران آنها بنابراین دارد؛ اختصاص شیعه مذهبی رهبران

برر کردنحکومت استحقاق که اند شریعت قانون صالحذی

بنرابراین (. 63-64: ب1373 خمینری، امرام ) دارند را مردم

را مرردم حاکمیت و سرپرستی خداوند خمینی، امام ازنظر

عصرر در و کررده عطرا ( ع)اطهرار ائمرۀ سس و پیامبر به

والیرت قالب در و ائمه والیت از نیابت سایۀ در نیز غیبت

سرسرده شریعه فقیهران حاکمیرت به جامعه سرپرستی فقیه،

(. 13: 1390 ایزدهی،) است شده

را هرا انسران ذات کره آگوستین نظر برخالف همچنین

انسران خمینی، امام نگاه از داند، می شرور و پلید گناهکار،

9/ های سیاسی سنت آگوستین و امام خمینی دینی و تأثیر آن بر اندیشه نگرش

هسرتی عرصرۀ بره پرا جرو کمرال و عاشرق پا ، فطرتی با

در نهفتره هرای ویژگری این شکوفاییِ برای ولی گذارد؛ می

ترا دارد نیراز مجاهرده و تالش تربیت، تعلیم، به وجودش

انسرانی دیگر، عبارت به و کند تن بر انسانی حقیقی جامۀ

از حرکرت، مسیر در انسان چنانچه رو این از شود؛ متعالی

و رفرت خواهرد بیراهره بره نشرود، مند بهره فوق امکانات

امرام ) کنرد تنرزل اخالقری مراترب تررین پسرت به بسا چه

از انسران خردادادی فطررت (. 37-39: الف1381 خمینی،

از پا ، فطرت این بنابراین گیرد، می تأثیر گوناگون عوامل

و فطررت . پذیرد می تأثیر حکومت و جامعه فساد و صالح

متنفرر آن از و مخرالف عدالتی، بی و ظلم با انسان سرشت

راه پیمرودن الهری، هرای فرمران از پیرروی بنرابراین است؛

-175: 1384 جمشرریدی،) اسررت خررویش اصرریل فطرررت

دلیرل بره اسرت ممکن عمل در انسان این، وجود با(. 173

خرود فطررت از نامناسرب، محیطری شرای در قرارگرفتن

که اینجاست .آورد رو پلیدی و فساد و ظلم به و شود دور

کره آگوستین برخالف انسان به امام نگرش شود می معلوم

یابرد مری نمرود بینی دوگانه نوعی شکل در است، سویه یک

هرای نگرش سراسر در بلکه نیست، انسان مختص فق که

گونههمان(. 87: ب1381 خمینی، امام) شود می مشاهده او

برار و گویرد مری سرخن برد – خوب دوگانۀ از اخالق که

در را خرود نروعی بره گذاری ارزش این دارد، ارزشی کامالً

در اگرر . گرذارد مری نمرایش بره ایشران هرای آموزه تمامی

دوگانره بر مبتنی که ایمان – ادرا دوگانۀ شناسی،معرفت

رخ شرهود – علم دوگانه شکل به گاه و) است دل - عقل

سریطرۀ در را امرام شناسری شناخت ساحت کل ،(نماید می

کره حیروانی انسران – الهی انسان دوگانۀ گیرد، می خویش

( مادی جسم – الهی روح) آدمی ذات بینی دوگانه بر متکی

سرراحت در. کنررد مرری متررأثر را او شناسرریانسرران اسررت،

و شرهود – غیرب دوگانرۀ او اندیشرۀ در نیز شناسی هستی

بیرات، و بیرات ) اسرت مطررح طبیعرت – طبیعت ماورای

و پررا سرشررت دارای هررا انسرران کرره حررال(. 113: 1394

تررأثیر حکومررت و جامعرره از سرشررت ایررن و خداجوینررد

بایرد شود، می بنا آن بر حکومت این که سیاستی پذیرد، می

را رستگاری راه جوامع و ها انسان تا باشد هدایت طریق بر

و دیرن زاویۀ از سیاست به خمینی امام درحقیقت. بسیمایند

از است؛ مرسوم که سیاست علم دیدگاه از نه نگرد می فقه

و گرایانره آرمران نگاهی دینی، عالم و فقیه مقام در رو این

طرراهری و ملکوتیرران) دارد سیاسررت برره انگارانرره غایررت

(.275: 1390 چناری، بن

سیاسری اندیشرۀ محرور نخسرتین درخصوص بنابراین

سیاسرت ماهیرت به آنها نگاه یعنی خمینی امام و آگوستین

زنردگی به انسان شدنمحکوم چون آگوستین شود می ادعا

ارتکاب دلیل به انسان مجازات و تنبیه نوعی را دنیا این در

راسرتا همرین در نیرز را سیاسرت دانرد، مری نخسرتین گناه

خطای از ناشی مجازات و تنبیه نوعی را آن یعنی نگرد؛ می

است؛ شده گرفته نظر در بشر برای که کرده تلقی نخستین

ای شریوه بره و دارد سیاست به الهی نگاهی خمینی امام اما

سرمت بره انسانی جوامع هدایت را سیاست گرایانه، آرمان

ازنظرر . داند می ها انسان خداجوی فطرت طریق در و کمال

ودیعرۀ نروعی نیسرت، مجازات و تنبیه سیاست، تنهانه او،

.است بشر هدایت و نجات برای الهی

جدایی یا پیوند سیاست؛ و دین رابطۀ -3-2

تررین مهرم از سیاسرت حروزۀ از دین حوزۀ جداکردن

اندیشرۀ تراریخ عرصرۀ در که است آگوستین دستاوردهای

آگوستین(. 133: 1391 پوالدی،) شد گذاری پایه او سیاسی

جردا مقولۀ دو( دین و سیاست) کلیسا و دولت بود معتقد

را کلیسرا نظرر کنون تا زمان آن از موضوع این و اند هم از

دولت او، گمان به(. 152: 1391 طاهری،) است داده شکل

متمرایزی کارکردهرای اند، ای جداگانه نهادهای که کلیسا و

خیر و خوب زندگی و رستگاری فضیلت، او ازنظر. دارند

نردارد تردیدی آگوستین. آیند می دست به کلیسا قلمرو در

جاودانررۀ روح برره مربرروط کرره - کلیسررا کارکردهررای کرره

از ترر مهرم بسریار - اسرت شران ابردی زنردگی و ها انسان

برای ها فعالیت این گرچه است؛ دولت اهداف و ها فعالیت

: 1393 کلوسرکو، ) انرد ضرروری انسران اجتمراعی زندگی

1398ز و زمستان پایی ،دومبیست و ، شمارههمد ی( سالالهیات تطبیقی، )علم/ 10

اعتقراد دولرت قردرت برر کلیسا برتری به او(. 110-109

در را جهران همۀ کلیسا فرمانروایی حوزۀ او، ازنظر. داشت

مروقتی متغیرر دولرت، امرا است، جاودانه نهادی و دارد بر

برا کره ( 81: 1379 لیدمان، ؛387: 1ج ،1358 فاستر،) است

حسینی، عارف) شد خواهد نابود الهی، ملکوت آشکارشدن

دولرت، برر کلیسرا برترری دادننشان برای او(. 55: 1387

دنیروی حکرام بره مسیحی بندۀ که اطاعتی کند می استدالل

دنیروی و عرفی مسائل حوزۀ به فق نخست است، مدیون

کره اسرت آن بره مشروط اطاعت این یعنی است؛ محدود

و صرلح ترأمین راه در را خود سیاسی قدرت زمینی دولت

. نکنرد تجاوز مذهبی مسائل حریم به و گیرد کاربه آسایش

از برترر کره اسرت «مطراع مرجعری » دستور و امر به دوم،

(. 380: 1ج ،1358 فاستر،) است سیاسی و دنیوی مقامات

سیاسرت و دین ارتباط موضوع خمینی امام منظر از اما

هریچ سیاسرت و دین بین او، نگاه از. دارد متفاوتی روایت

. انرد هرم مکمرل دو هر و ندارد وجود دوگانگی و جدایی

راه و نشرود منحررف درسرت مسیر از اینکه برای سیاست

شریعت و دارد نیاز دین رهنمودهای به بسیماید، را صحیح

بره اجراشردن و نمانردن زمرین برر برای هم دینی احکام و

-214: 1361 خمینری، موسروی ) دارد نیراز دولرت قدرت

جردا سیاسرت از را دین کسی اگر است معتقد امام(. 213

. است کرده تکذیب را معصومین ائمۀ و رسول خدا، بداند،

سیاسرت از دین جدایی نغمۀ که کسانی دهد می هشدار او

کره اسرت دینی اسالم زیرا اند؛ اسالم دشمنان دهند، می سر

به(. 79: 1379 مازندرانی، شفیعی) است آمیخته سیاست با

سیاسری هرم کره دارنرد وجود هایی گزاره دین در او، باور

فقره احکرام جای جای در ایشان، نظر به. دینی هم و است

وحردت بره امرام زیرا شود؛ می دیده را سیاست پای جای

را دینی و سیاسی اندیشۀ دوگانگی و دوآلیسم و بود معتقد

اسررت سیاسررت عررین دیررن او، عقیرردۀ برره. نداشررت قبرول

(.67-69: 1380 سمواتی،)

و دیرن بین رابطۀ از تفسیر نوع در دینی نگرش اگر اما

چگونرره کرررد روشررن بایررد. اسررت مررؤثر و مهررم سیاسررت

بره خمینری امرام و آگوسرتین دینی های نگرش و ها آموزه

برین رابطۀ درخصوص دو آن دیدگاههای در تفاوت ایجاد

ارتکراب آگوسرتین، نظرر به. اند شده منجر سیاست و دین

رسرتگاری موضروع همچنرین و آدم هبوط و نخستین گناه

انسران نروع دو پیدایی به عیسی، حضرت شهادت با انسان

انسران کره اسرت شرده منجرر «شرده نفررین » و «برگزیده»

شهر به شده نفرین انسان و آسمانی یا خدا شهر به برگزیده

برردین(. 269: 1373 بلرروم،) دارد تعلررق زمینرری یررا خرراکی

دیرن بین نه جهان، در اصلی منازعۀ است معتقد او ترتیب

بره . اسرت زمینری جامعرۀ و آسمانی جامعۀ میان دولت، و

و اسرت خداپرسرتی کننردۀ بیران آسمانی جامعۀ او، اعتقاد

سرازی آمراده وظیفرۀ کره اسرت جامعره این نمایندۀ کلیسا

شررهر در شرردنپذیرفترره برررای را زمینرری شررهر شررهروندان

همچنرین، (. 123: 1391 عنایرت، ) دارد عهرده بره آسمانی

برر در را گناهکراران که است زمینی جامعۀ نمایندۀ دولت

شرهرت ثروت، به یافتندست آن غایت و هدف و گیرد می

این دلیل همین به و است جنگ ازطریق دشمنان بر غلبه و

دسرت ابردی و واقعری آرامرش و صلح به گاه هیچ جامعه

ایرن آگوسرتین نظر به(. 70: 1390 مقیمی،) یافت نخواهد

زمینری، عشرق : انرد گرفته شکل عشق دو درنتیجۀ شهر دو

یرا مینوی عشق و خدا؛ تحقیر بهای به حتی خود، به عشق

اولری . خرود تحقیرر بهرای بره حتی خدا به عشق آسمانی،

,Augustine) بینرد می خدا در دومی و خود در را شکوه

ها دو اعتقاد داشت انسان ینآگوست ین(. همچن347 :1950

یو منافع آسرمان جهانی ینو ا ینینوع منافع دارند: منافع زم

هرا مربروط انسران یعری به جسم طب ینی. منافع زمیو اخرو

ینری، شرهر زم دربره روح انسران. یجهان است و منافع آن

و در شرهر یو خودپرست یبراساس خودخواه یمنافع ماد

قرار یخداپرست یاعشق به خدا یۀبر پا یخدا، منافع روحان

ترر طبرع بشرر پسرت هرای یرزه برر انگ ینری د. شرهر زم ندار

بره صرلح یرد ام یۀشده است؛ اما شهر خدا بر پا گذاری یهپا

ینری ارواح بنرا شرده اسرت. شرهر زم یو رستگار یآسمان

دو یرن اسرت. از ا یحو شهر خدا قلمرو مسر نیطاقلمرو ش

11/ های سیاسی سنت آگوستین و امام خمینی دینی و تأثیر آن بر اندیشه نگرش

در آن صرلح یراز ؛دارد یادیز یتاهم یحقلمرو، قلمرو مس

ییرر و تغ یدر معرر نرابود ینری ممکن است. قلمررو زم

است. شهر ییرناپذیرو تغ یدائم ی،قلمرو آسمان یول ،است

سراکنان یاصل عشق خدا اسرت. بررا یتدر حما یآسمان

نرد )عرالم، ا یرت بااهم یو روحران یشهر، مسائل معنرو ینا

(.117-118: 1386 ی،پوالد ؛226-224: 1394

چررا یافرت در تروان یمر یادشده یحاتتوجه به توض با

براساس اوقائل است. یاستاز س یند ییبه جدا ینآگوست

دانرد یم گناهها را آلوده به همۀ انسان ین،آموزۀ گناه نخست

)ع( یسری کره ع یماناما ز ؛آنها ندارد یبه رستگار یدیو ام

پا به عرصرۀ یحیتو مس یدنجات بشر به شهادت رس یبرا

؛شرد یمبره دو دسرته تقسر یگذارد، جامعرۀ انسران یهست

و لرذات آن را انتخراب یرا دن ،که شرهروندان آن یا جامعه

عشرق بره خردا را ،کره شرهروندان آن یا کردند و جامعره

یررترا ترب ینررید ینهادهررا یفررۀوظ ین. آگوسررتیدنرردبرگز

قرردرت و زور یشررهروندان و کررارکرد دولررت را کرره دارا

بنابراین داند؛ یم ینیاست، مهار شرارتِ شهروندان شهر زم

زیررا انرد؛ جدای هم از متمایزی طرز به دولت و دین نهاد

یکری انرد؛ متفراوت هرم برا نهادهرا ایرن نظر تحت جوامع

شرهر قلمررو مسرۀول دیگرری و خردا شهر قلمرو پاسدار

.است خاکی

یالهر شناسری یو هست ینیامام خم ینیدر نگرش د اما

ییمعنرا یو اخرو ینیامور د ینب یو دوگانگ یزتما یشان،ا

کامرل و جرامع ینری د ینری، ندارد. اسالم در نگاه امرام خم

قسر و عردالت نرازل شرده ییبرپرا یکه برا ینید ؛است

و جهرانی ینا یدر ارتباط تنگاتنگ با زندگ بنابرایناست و

معتقرد اسرت اسرالم اواسرت. یاسری و س یمراع امور اجت

در تمرام یدی،توحیرغ یها است که برخالف مکتب یمکتب

یاسری، س ی،فرهنگر ی،معنو ی،ماد ی،اجتماع ی،شۀون فرد

یچدخالررت و نظررارت دارد و از هرر یو اقتصرراد ینظررام

نکراتی ؛اسرت نکردهفروگذار یزناچ یاربس هرچند ی،ا نکته

یو معنرو یمراد یشررفت انسان و جامعه و پ یتدر ترب که

یکمرال و جراودانگ یرت، د. امام اعتقاد بره جامع ننقش دار

که در کتراب و سرنت دانسته اساسیاسالم را اصل ینقوان

یاسرالم بررا یرن د ینری، مطرح شده است. ازنظر امرام خم

تحقق عدل و قس و رساندن انسان به سعادت آمده است

و نحوۀ ادارۀ جامعه نظر خاص یاسیبه حوزۀ س بنابراینو

یاجررا یبررا یابرزار یامرور ،دارد و همۀ احکام اسرالم

(. از 97-98: 1384 ی،ند )فوزا حکومت و گسترش عدالت

انسران در یسرتن و چگونه ز یاسالم به زندگ یند او،منظر

یونردی پ یا،و دن یند یوندپ ،انداز چشم یننظر دارد. از ا یادن

و یرراتو آسررمان، ماد ینزمرر تمررام، برابررر و تررراز اسررت.

یجامرۀ آسرمان ینبلکره زمر یسرتند؛ از هم جدا ن یاتمعنو

یبرا زنردگ ینبا آخرت و د یاو دن یو ماده با معن پوشد یم

همران ی،. حکومت و اصالح و سامان زنردگ خورد یگره م

یگرر دارند و انجام آنها پراداش کره د یو پاک ییاندازه واال

روزانره و یو عبادت از متن زندگ یها. راه رستگار عبادت

یو اجتمراع یحقروق فررد یو تالش برا یاستاز بستر س

. امرام گرذرد یو عردالت مر یرت ها و گسرترش معنو انسان

هرا انسران یرت و معنو هردایت را یاانب یهدف اصل ینیخم

هردف، بردون دخالرت در ینا اجراشدن چون اما داند؛ یم

یادگرذاردن بن یسرت، مردمان ممکن ن یو زندگ یویامور دن

یهرا و هردف ها یفهحکومت و بر پا داشتن عدل را از وظ

یرا معتقدنرد اصرالح دن یشران . در کرل ا شمارند یرسالت م

یند یوندامام، پ یشۀاست. در اند یبر اصالح عقب یا مقدمه

یفرعر یگریو د یاصل یکیبلکه شود، یگسسته نم یاو دن

یمراد یرات . حگیررد یاست و فرع در خدمت اصل قرار م

خرادم آخررت یرا و دن آیرد یدر م یمعنو یاتبه خدمت ح

(.133-136: 1378)مجلۀ حوزه، شود یم

فعال یا مُنفعل شهروندان؛ وظایف و وضعیت -4-2

امرام و آگوسرتین سیاسری هرای اندیشره محور آخرین

و سیاسرت در شرهروندان وظیفرۀ و نقش موضوع خمینی،

رابطرۀ آگوسرتین، سیاسری اندیشرۀ در. اسرت جامعه ادارۀ

اعضای که نیست ای رابطه همان دولت با زمینی شهروندان

زمینی هایقدرت با باید مسیحی مؤمن بندگان و خدا شهر

سیاسری فعالیرت ازنظرر زمینری شرهروندان . باشرند داشته

1398ز و زمستان پایی ،دومبیست و ، شمارههمد ی( سالالهیات تطبیقی، )علم/ 12

دنیرا همرین به قوانین اطاعت از آنها انگیزۀ زیرا اند؛ منفعل

شهروندان وظیفۀ تنها. رود نمی فراتر آن از و است محدود

ایشران دعاگویی و پذیری اطاعت حاکمان، مقابل در زمینی

داوری فرمرانروا دربرارۀ نبایرد آنهرا . اسرت پادشاه حق در

کررده دریافت خداوند از را خود اقتدار فرمانروا زیرا کنند؛

زیررا کننرد؛ انتقراد نبایرد هرم اقتدار کاربرد شیوۀ از. است

پادشراهی . سرزاوارند کره دهد می را چیزی آنها به خداوند

شرده تحمیرل آنهرا برر گناهان کیفر برای رحم بی و بدنهاد

و مهربران پادشراهی گرویی کرد؛ اطاعت باید او از و است

ترتیررب برردین(. 229-231: 1394 عررالم،) اسررت خرروب

برر زمینری شرهروندان قیام دربارۀ ای توصیه هیچ آگوستین

عِقراب سرتمگران سرلطۀ . نردارد سرتمگران حکومت علیه

مرتکرب «نخسرتین گنراه » ارتکاب با بشر که است خطایی

حکومرت آنها بر ناعادالن که ناعادلی اشخاص. است شده

. انرد شرده گرفترار بال این به شان معصیت دلیل به کنند، می

بایرد او. ندارد مقاومت به کاری حال هیچ در مسیحی فرد

آنهرا خدا تا کند دعا تنها ستمگر حاکمان و شاهان برابر در

(.125-126: 1391 پوالدی،) کند عادل را

دولرت برا خدا شهر اعضای رابطۀ دربارۀ آگوستین اما

هرایی تفاوت دولت با زمینی شهروندان رابطۀ با مقایسه در

از خردا شرهر اعضای اطاعت انگیزۀ او، نظر به. است قائل

بره رسریدن اسرت، کررده وضرع زمینری دولت که قوانینی

بره قروانین ایرن وجود اینکه به توجه با. است برین مقصد

بره را خود مذهبی وظایف تا کند می کمک خدا شهر اتباع

مرذکور قوانین رعایت با ویژه به و دهند انحام مطلوب نحو

ایرن حرمرت حفظ تنهانه رسید، خواهند جاودانی صلح به

دینری وظیفرۀ آنها از اطاعت و است الزم آنها برای قوانین

قردردان و دعاگو باید شود، می محسوب خدا شهر اعضای

،1358 فاسرتر، ) باشند نیز قوانین این وضع بابت از شاهان

به مسیحی مؤمن بندۀ که اطاعتی این، وجود با(. 378: 1ج

مسرائل حروزۀ بره تنها دارد، دنیوی حکام قبال در خدا امر

مصالح به توجه بنابراین است؛ محدود دنیوی و جهانی این

از پیرروی به را مسیحی مؤمن بندۀ روحانی، عالی منافع و

بره مشروط اطاعت این اما دارد؛ می وا زمینی دولت احکام

ترأمین راه در را خرود سیاسری قدرت دولت، که است آن

بنردگان بررای آری. گیررد کار به امنیت و آسایش و صلح

کره نردارد وجرود مطلق وظیفۀ و الزام این خدا شهر عازم

. شروند تسرلیم دنیوی جامعۀ قوانین دربرابر چرا و چون بی

اطاعررت کشرور مردنی قروانین از آنهررا کره اسرت درسرت

ایرن کره اسرت دلیل این بر مبنی آنها پیروی ولی کنند، می

برتر که است شده تصدیق «مطاع مرجعی» طرف از قوانین

دلیرل همرین به است؛( سیاسی) دنیوی مقامات از باالتر و

فراترر خرود اختیرارات حردود از سیاسری مقامات چنانچه

شرهر اعضرای کنند، تجاوز مذهبی مسائل حریم به و روند

مقابرل در تواننرد مری مطراع، مرجرع همران حکرم به خدا

کننررد مقاومررت متجرراوز فرمانروایرران اوامررر و هررا خواسررته

(.387: 1ج ،1358 فاستر،)

آگوسرتین سیاسری اندیشرۀ از بخرش این ترتیب بدین

و دینری هرای حروزه جردایی بره او اعتقاد کنندۀ بیان تنها نه

اوامرر از اطاعرت که کند می نیز آن بر داللت است، دنیوی

جرزو اوامر آن صدور که مواردی در حتی دنیوی، مقامات

مرجعری تصرویب بره باشرد، آنها قانونگذاری و اختیارات

قلمررو در انسران عضرویت . اسرت منروط و موکول باالتر

وظرایفش انجرام قید از را او خدا، شهر یا آسمانی سلطنت

نرراگزیر آن در عضررویتش قبررول از کرره دنیرروی جوامرع در

را خرود تعهدات باید خدا شهر بنده. کند نمی معاف است،

دهرد انجرام متبروعش سیاسری جامعۀ و خانواده به نسبت

(. 387: 1ج ،1358 فاستر،)

و آسرمانی شرهر دوگرانگی به اعتقادی خمینی امام اما

او. نردارد ناسروتی حیرات و زمینی شهر با الهوتی زندگی

داری حکومرت در اساسی ارکان از یکی را شهروندان تمام

از یکرری را سیاسرری فعالیررت در شرررکت کنررد، مرری مطرررح

امرور در تفراوتی بری و دانرد مری آنهرا دینی بزر فرای

قیرام و انقرالب او. کند می قلمداد بزر گناهی را مملکتی

شهروندان خطیر وظایف از را ظالم حاکمان برابر در مردم

زمرین همرۀ فساد آنها، به اعتنایی بی صورت در که داند می

13/ های سیاسی سنت آگوستین و امام خمینی دینی و تأثیر آن بر اندیشه نگرش

رفرت خواهنرد انحطراط به بشری جوامع و گیرد می فرا را

مردنظر حکومرت در(. 326-332: 1381 اردکانی، عابدی)

در جامعره مسرائل حل برای گیری تصمیم راه بهترین امام،

بررر مررردم حاکمیررت پررذیرفتن خررارجی، و داخلرری ابعرراد

خداونررد اسررت معتقررد امررام. اسررت خررویش سرنوشررت

جوامرع آن آنکره مگرر دهد، نمی تغییر را جوامع سرنوشت

جانرب در تغییرر ایرن اگرر . دهنرد تغییرر را شان سرنوشت

در اگرر و شود می مسل جامعه بر ظلم باشد، ظلم پذیرش

عردل حکومرت اسباب خداوند باشد، عدل پذیرش جانب

را سیاسری فعالیرت و مبرارزه امرام . کررد خواهد فراهم را

ایرن در و دانرد مری مرذهبی های مسۀولیت از مهمی بخش

کنررد مرری سررتایش را مررردم دائمرری مشررارکت زمینرره

انسررانِ اسررالم، او ازنظررر(. 86-88: 1387 بزرگرری، جهرران)

سیاسی مسائل در مشارکت بدون و جامعه از منزوی زاهدِ

انتخاب بر او تأکید(. 49: 1379 کوشکی،) کند نمی تأیید را

در مرردم که است آن سبب به جمهوری شیوۀ به حکومت

(. 196-197: 1381 افضرلی، ) دارنرد نقرش زمامدار تعیین

در مرردم رأی برابرر در باید کرد می امر نیز حاکمان به امام

اطاعرت سرر اسرت، مردم عهدۀ به گیری تصمیم که اموری

طروری هرر ما ملت. هستیم ملت رأی تابع ما» آورند فرود

نرداریم، حرق مرا . کنریم می تبعیت آنان از هم ما داده رأی

اسرالم پیغمبر است، نداده حق ما به تعالی و تبار خدای

تحمیل چیزی یک مسلمانان به ما که است نداده حق ما به

(.181 و 28: 1369 خمینی، موسوی) «بکنیم

گنراه ارتکراب درنتیجۀ آگوستین که پیامدهایی از یکی

از آزادی سرلب پنردارد، می مسلم انسان، هبوط و نخستین

است معتقد او. است تقدیرگرایی پذیرش درنتیجه و انسان

امیدی هیچ دیگر و شده فاسد نخستین، گناه دلیل به انسان

در بشرر ابنرای زنردگی او، اعتقاد به. نیست او بهسازی به

هریچ هرا انسران و است طبیعت حکم و الهی مشیت دست

ندارند خداوند شدۀ تعیین قبل از مشیتِ تغییرِ در اختیاری

نیررز را بردگرری رسررم حترری او(. 83-85: 1377 ردهررد،)

مشریت بره کره داند می سرنوشتی را آن و کند نمی محکوم

است این آگوستین استدالل عصارۀ. است شده تعیین الهی

کره اسرت جمعری دسته کیفر نوعی بندگی آئین و رسم که

نتیجرۀ کیفرر ایرن بره آنان گرفتاری و شده ها انسان نصیب

همرۀ (. 149-150: 1391 طراهری، ) اسرت حوا و آدم گناه

که است موروثی نخستین گناه ارتکاب دلیل به مسائل این

شروند مری تلقری مجرم آن واسطۀبه بعدی های انسان کلیۀ

(. 63: 1387 حسینی، عارف)

مسرۀولیت و اختیار دربارۀ خمینی امام دینی نگرش اما

انسران به امام،. دارد تفاوت آگوستین نگاه با کلی به انسان

زنردگی بره توجره ضرورت و او اجتماعی بعد بر تأکید با

امرام ) دانرد مری خلقرت عصارۀ را او و نگرد می جهانی این

مخترررار و آزاد را انسررران او(. 188: 4ج ،1361 خمینررری،

معنرای بره الهری ارادۀ مقهور بشر است معتقد و شناسد می

اسرتقالل، و آزادی کنرد مری بیران او. نیست اختیار نداشتن

و طبیعرت مقهرور انسران او، نظرر به. است بشر اولیۀ حق

طبرق برر خیرر کرار انجرام و اراده و اختیار. نیست وراثت

نظرر بره اسرت انسران فطری های ویژگی از اراده و آگاهی

خمینری، امرام ) اسرت اسرالم بنیادهای از یکی آزادی امام،

ایشران، اعتقراد به(. 345: 4ج ؛166: 2ج ؛103: 1ج ،1385

را آنهرا هرا، انسران بره استقالل و آزادی اعطای با خداوند

. کننرد مری چره آزادی ایرن برا افراد ببیند تا کند می امتحان

داسرتانی ) اسرت رشرد وسریلۀ جامعه و انسان برای آزادی

قلمرررو آنچرره امررام، ازنظررر البترره ؛(13-21: 1380 بیرکرری،

. است قانون کند، می محدود را انسان عمل آزادی

بره آگوسرتین دینی نگرش یادشده، مطالب به توجه با

ارادۀ برا چون انسان که رساند می نتیجه این به را او انسان،

سرلب او از اراده و آزادی شرد، خدا نافرمانی مرتکب آزاد

تنبیره نوعی قبول و دنیا این در زندگی به محکوم او و شد

اسرت حوا و آدم نخستین گناه ارتکاب دلیل به مجازات و

توجه با. زند می رقم الهی تقدیر را او سرنوشت درنتیجه و

دخالرت حکومتی امور در نباید شهروندان حقیقت، این به

در امرور بقیۀ مانند نیز انسان سیاسی سرنوشت چون کنند؛

عرادل و ظرالم حاکمان آمدوشد و است الهی تقدیر دست

1398ز و زمستان پایی ،دومبیست و ، شمارههمد ی( سالالهیات تطبیقی، )علم/ 14

تا کنند دعا باید مؤمنان و است خداوند خواست به همگی

برر عادل حاکمان یا که کند اقتضا امر این به الهی خواست

امرا شوند؛ عادل ظالم، حاکمان یا گیرند قرار قدرت مسند

همرین بره و دانرد می مختار و آزاد را ها انسان خمینی، امام

دارای سیاسری، مسرائل ویرژه بره امور، همۀ در انسان علت

هرای آمروزه و دینی نگرش طبق. است تکلیف و مسۀولیت

آنهرا از مترأثر شدتبه خمینی امام های اندیشه که - قرآنی

اینکه مگر یابد، نمی تغییر ای جامعه هیچ سرنوشت - است

را جدیدی سرنوشت خود آزادانۀ اعمال با جامعه آن افراد

جزو را انسان عمل و اراده آزادی امام،. آورند می وجود به

امرور در شررکت درنتیجه، و داند می الهی الطاف و حقوق

مررردم دینرری بررزر فرررای و تکررالیف جررزو را سیاسرری

نکننرد، عمرل تکرالیف ایرن بره جامعره افراد اگر. داند می

هرا انسان همۀ ایشان، ازنظر بنابراین شوند؛ می گناه مرتکب

دارنرد؛ الهری مسۀولیت حکومتی، و سیاسی مسائل قبال در

. است جامعه آن افراد دست به جامعه سرنوشت زیرا

مشرترکی وجره متفکرر دو این ها،تفاوت این باوجود البته

چنانچره کره است باور این بر نیز خمینی امام اینکه دارند؛ هم

نراالیق و ناشایسرت افرراد دست به جامعه ادارۀ و سیاست امر

و شرود مری خرارج آن حقیقری و الهی مسیر از سیاست بیفتد،

سیاسرت دربرارۀ که است آنگاه گیرد؛ می خود به شیطانی رنگ

وبریش کرم کره رسرد مری نظرری و نگاه همان به حکومت و

و سیاسرت دیردن منفری و برد یعنری است؛ رسیده آگوستین

. ضرور شرّ منزلۀ به آن تلقی و حکومت

نتیجه

در و اسرت مرذهبی خمینری، امام و آگوستین سنت گرچه

غیرره و روح و جسرم جهرنم، و بهشت خداوند، به اعتقاد

بسریار نظرهرای سیاسری، مباحرث در دارنرد، نظرر اشترا

نشرأت متضراد، گاه و متفاوت نظرهای این. دارند متفاوتی

برا آگوسرتین . است آنها متفاوت دینی های نگرش از گرفته

را سیاسرت انسران، هبروط و نخسرتین گناه آموزۀ بر تکیه

بر انسان سلطۀ و نابرابری ایجاد باعث که داند می ای مقوله

طررف از کره اسرت مجرازاتی امرر ایرن و شرود می انسان

نظرر در گناهکرار و شررور ذاتراً هرای انسان برای خداوند

و دانرد می نظم حفظ مسۀول را دولت او. است شده گرفته

مسرۀولیت کره دولتری نردارد؛ اعتقادی حداکثری دولت به

همرین . گیررد مری عهده به نیز را ها انسان هدایت و تربیت

اندیشرۀ در سیاسرت از دین جدایی تفکر ایجاد باعث نظر

را هرا انسان تربیت و هدایت کارکرد او زیرا شد؛ آگوستین

فاقرد را هرا انسران همچنرین او. دانسرت می کلیسا عهدۀ بر

برود معتقرد زیررا دانسرت؛ مری سیاسری امور در مسۀولیت

قردرت مسرند برر الهی تقدیر و خواست به بنا فرمانروایان

خرروش و قیرام و واجرب آنها از اطاعت و گیرند می قرار

انسران نگررش، ایرن در. نیست پسندیده چندان آنان علیه

هرایش تصرمیم و هرا کرنش همۀ و است الهی تقدیر مقهور

. فرد اختیار نه است الهی خواست به بسته

امرری را سیاسرت آگوسرتین، برعک خمینی امام اما

سیاسرت برود معتقرد او. دانسرت مری گر هدایت و معنوی

. رسرتگاری سرمت به ها انسان هدایت برای است ای وسیله

و بروده الهی انبیای اصلی وظیفۀ جامعه هدایت و سیاست

بره نیرز غیبرت زمان در و( ع)معصوم امامان به آنها از بعد

همران یرا اسالمی احکام به آگاه و مدار دین حاکمان عهدۀ

قائرل جردایی سیاسرت و دین بین تنهانه او. است فقیه ولی

آن برین گسسرت که دانست می واحدی پیکرۀ را آنها نبود،

کره برود استوار نگرش این بر او اعتقاد این. نیست ممکن

مسرائل از هرا انسران آگراهی بررای تنهرا نه را دین خداوند

دسرتوراتی و احکرام دیرن در فرسرتاده، معنوی و اخروی

در صرحیح زندگی روش و راه دهندۀ نشان که دارند وجود

و اخرروی امرور شرامل را دیرن ایشران درواقع. است دنیا

و هرا انسران خمینری، امرام منظرر از. دانرد می هم با دنیایی

در وظرایفی انجرام شامل که دینی احکام به عمل با جوامع

رقررم را خررود آخرررت و دنیررا سرنوشررت اسررت، نیررز دنیرا

بره را انسران سرنوشت که آگوستین برخالف امام. زنند می

آزادی انسران، بررای برود، زده گره الهی مشیت و خواست

سرنوشرت ها انسان داشت اعتقاد و بود قائل اختیار و عمل

15/ های سیاسی سنت آگوستین و امام خمینی دینی و تأثیر آن بر اندیشه نگرش

خداونرد . دهنرد مری شرکل خودشران را شان آخرت و دنیا

است کرده عطا انسان به را واکنش و کنش در عمل آزادی

کمرال و رشرد موجبرات همچنرین و کند آزمایش را او تا

هرا انسران خمینری، امام ازنظر بنابراین آورد؛ پدید را انسان

.نیستند الهی تقدیر مقهور و اسیر موجوداتی

منابع

هررای اندیشرره تبیررین ،(1381) محمرردعلی، افضررلی، -1

.معارف نشر تهران، ،(ره)خمینی امام اجتماعی سیاسی

،(ره)خمینری امام سیاسی فقه ،(1390) سجاد، ایزدهی، -2

.عروج تهران،

اندیشرۀ در سیاسرت و دیرن ،(1384) موری ، باربیه، -3

.سرا قصیده تهران، رضایی، امیر ترجمۀ مدرن،

ج،2 سیاسی، نظام های نظریه ،(1373) تی، ویلیام بلوم، -4

.آران تهران، تدین، احمد ترجمۀ

رابطره بررسری » ،(1394) داوود، بیرات، مسعود؛ بیات، -5

برر تأکیرد برا خمینی امام سیاسی اندیشه و شناسی معرفت

شماره ،نظری سیاست پژوهش فصلنامۀ ،«فقیه والیت اصل

.101-135 صص ،17

در سیاسرری اندیشررۀ ترراریخ ،(1391) کمررال، پرروالدی، -6

.مرکز نشر تهران، ،(ماکیاولی تا سقراط از) غرب،

قرردرت و خررود نسرربت» ،(1388) محمرردعلی، توانررا، -7

پرژوهش فصرلنامۀ دو ،«آگوستین سنت اندیشۀ در سیاسی

.21-45 صص ،5 شماره جدید، دوره ،نظری سیاست

( ره)خمینری امام قرائت ،(1381) اصغر، علی توحیدی، -8

انقررالب و خمینرری امررام پژوهشررگاه تهررران، سیاسررت، از

.اسالمی

امرام سیاسی اندیشۀ ،(1384) محمدحسین، جمشیدی، -9

انقرالب و خمینری امرام پژوهشرکدۀ تهرران، ،(ره)خمینی

.اسالمی

امرام سیاسری اندیشرۀ ،(1387) احمرد، بزرگی، جهان -10

.جوان اندیشۀ کانون انتشارات تهران، ،(ره)خمینی

امرام اندیشۀ در آزادی ،(1380) علی، بیرکی، داستانی -11

،(س)خمینی امام آثار نشر و تنظیم مؤسسۀ تهران، خمینی،

نراتو، تا افالطون از سیاسی اندیشۀ ،(1377) برایان، ردهد،

تهرران، سروم، چرا افسری، اکبر و کافی مرتضی ترجمۀ

.آگه نشر

دهمرین مقراالت مجموعره ،(1380) زهررا، سمواتی، -12

امررام حضرررت عملرری و نظررری سرریرۀ بررسرری سررمینار

.عروج تهران، ،(س)خمینی

و هررا ایررده ،(1394) کرروئیکرت، مررالفورد سرریبلی، -13

ترجمرۀ سیاسری، اندیشرۀ تراریخ سیاسری، های ایدئولوژی

.نی نشر تهران، عالم، عبدالرحمن

در سیاسری اندیشرۀ مبرانی ،(1384) فرشاد، شریعت، -14

.نی نشر تهران، مارک ، تا سقراط از غرب

از هایی درس ،(1379) سیدمحمد، مازندرانی، شفیعی -15

.معارف قم، ،(ره)خمینی امام نامۀ وصیت

در سیاسرری اندیشررۀ سرریر ،(1386) سررعید، صررادقی، -16

.نور پیام دانشگاه تهران، غرب،

هررای اندیشرره ترراریخ ،(1391) ابوالقاسررم، طرراهری، -17

.قوم تهران، دوازدهم، چا غرب، در سیاسی

نوسرازی و سرنت ،(1381) محمرد، اردکانی، عابدی -18

.الرسول ریحانه بنیاد یزد، سیاسی،

قدسی، شهر نیک ،(1387) سیدمحمد، حسینی، عارف -19

و غررب اندیشرمندان آرمرانی جامعرۀ از الگو چهار نقادی

دفتر قم، ،(ع )مهدی حضرت آرمانی جامعۀ با آنها مقایسه

.عقل

سیاسری فلسرفۀ تراریخ ،(1394) عبردالرحمن، عالم، -20

تهران، نوزدهم، چا میانه، های سده پایان تا آغاز از غرب

.خارجه امور وزارت

غرب، در سیاسی فلسفۀ بنیاد ،(1391) حمید، عنایت، -21

.تهران دانشگاه تهران، ،(هابز تا هراکلیت از)

سیاسی، اندیشۀ خداوندان ،(1358) ب، مایکل فاستر، -22

تهررران، االسررالمی، شرریخ جررواد ترجمررۀ اول، بخررش ،1ج

.امیرکبیر

امرررام سیاسررری اندیشرررۀ ،(1384) یحیررری، فررروزی، -23

1398ز و زمستان پایی ،دومبیست و ، شمارههمد ی( سالالهیات تطبیقی، )علم/ 16

.معارف نشر قم، ،(ره)خمینی

تهران، سیاست، در خرد ،(1376) اهلل، عزت فوالدوند، -24

.نو طرح

مشرروعیت و دانرش قدرت، ،(1378) داود، فیرحی، -25

.نی نشر تهران، اسالم، در

حکومرت و فقیره والیت ،(1378) کاظم، زاده، قاضی -26

.کنگره نشر تهران، خمینی، امام منظر در اسالمی

،2ج سیاسی، فلسفۀ تاریخ ،(1393) جورج، کلوسکو، -27

.نی نشر تهران، دیهیمی، خشایار ترجمۀ

اندیشرۀ در ترأمالتی ،(1379) محمدصادق، کوشکی، -28

.اسالمی انقالب اسناد مرکز تهران، خمینی، امام سیاسی

هرای مؤلفره ،(1379) اسرالم، سیاسی تحقیقات گروه -29

علروم پژوهشرگاه تهرران، ،(ره)خمینی امام سیاسی اندیشۀ

.فرهنگی مطالعات و انسانی

در معنویرت و دیرن و علرم ،(1385) مهدی، گلشنی، -30

پژوهشرگاه تهرران، دوم، چرا یکم، و بیست قرن آستانۀ

.فرهنگی مطالعات و انسانی علوم

از سیاسری عقاید تاریخ ،(1379) اریک، سون لیدمان، -31

نشرر تهرران، مقردم، سرعید ترجمرۀ هابرماس، تا افالطون

.ایران دانش

ترجمرررۀ ضررردخاطرات، ،(1367) آنررردره، مرررالرو، -32

.خوارزمی تهران، سیدحسینی، رضا و نجفی ابوالحسن

زالل کوثر در اسالمی حکومت ،(1378) حوزه، مجلۀ -33

.اسالمی تبلیغات دفتر انتشارات قم، خمینی، امام اندیشۀ

در سیاسری امرر سرشرت » ،(1390) شرروین، مقیمی، -34

پژوهش پژوهشیِعلمی فصلنامۀ دو ،«آگوستین خدای شهر .59-79 صص ،9 شماره ،نظری سیاست

چنرراری، بررن طرراهری میررثم و مصررطفی ملکوتیرران، -35

دربارۀ( ره)خمینی امام اندیشۀ برتری و جامعیت» ،(1390)

،سیاسرت فصرلنامۀ ،«مردرن دولت اندیشۀ بر دولت ارکان

.271-282 صص ،41 سال

،1ج نرور، صحیفۀ ،(1361) اهلل، روح خمینی، موسوی -36

ارشررراد و فرهنرررگ وزارت تهرررران، ،21ج و 15ج ،13ج

.اسالمی

نررور، صررحیفۀ ،(1369) اهلل، روح خمینرری، موسرروی -37

.اسالمی انقالب فرهنگی مدار سازمان تهران، ،10ج

قصار، کلمات ،(الف1373) اهلل، روح خمینی، موسوی -38

و تنظریم مؤسسره تهرران، سوم، چا ها، حکمت و پندها

.خمینی امام آثار نشر

فقیره، والیرت ،(ب1373) اهلل، روح خمینری، موسوی -39

.خمینی امام آثار نشر و تنظیم مؤسسه تهران،

انقررالب آیررین ،(1374) اهلل، روح خمینرری، موسرروی -40

تهرران، دوم، چرا آراء، و اندیشره از ی ا گزیرده اسالمی،

.خمینی امام آثار نشر و تنظیم مؤسسۀ

حردیث شرح ،(الف1381) اهلل، روح خمینی، موسوی -41

امرام آثرار نشر و تنظیم مؤسسۀ تهران، جهل، و عقل جنود

.خمینی

حکومرررت ،(ب1381) اهلل، روح خمینررری، موسررروی -42

تهرران، پرنچم، و چهرل دفتر تبیان، فقیه، والیت و اسالمی

.خمینی امام آثار نشر و تنظیم مؤسسه

1ج امرام، صحیفۀ ،(1385) اهلل، روح خمینی، موسوی -43

آثرار نشرر و تنظیم مؤسسه تهران، چهارم، چا ،4 و 2 و

.خمینی امام

،«سیاسررت و دیررن» ،(1397) یررورگن، هابرمرراس، -44

،(دیرن و سیاسرت کتاب از بخشی در هابرماس سخنرانی)

،ایرران انرداز چشرم در شرده نقرل رحیمری، محمد ترجمۀ

. 47-52 صص ،112 شماره

سیاسرری، اندیشررۀ ترراریخ ،(1391) بررروس، هرردا ، -45

.اطالعات تهران، وقار، حسین ترجمۀ

انقرالب خمینری، امرام » ،(1392) احمد، نسب، ولوی -46

،پارسره فصلنامۀ. «سیاسی اندیشۀ و( فقیه والیت) اسالمی،

. 143 -173 صص ،21 شماره 47- Augustine, Sent ،(1950)، The City of God.

trans, Marcus Dods, New York، Random

House, Modern Library.