1

Kavram Haritaları◦ Hiyerarşik KH

◦ Hiyerarşik Olmayan KH

( Ağ, Örümcek Harita)

◦ Zincir KH

Sınıflandırma Haritası

Vee Diyagramları

Neden-Sonuç Diyagramları◦ Balık Kılçığı

◦ Döngü Göstergesi

◦ Olay Zinciri Dizileri

◦ Balon Doldurma

Süreklilik Göstergesi

Etkileşim Göstergesi

Problem/Çözüm Göstergesi Karşılaştırma Matrisi

(Anlam Çözümleme Tablosu)

Kavram Karikatürleri

Şimşek Kartlar

Tanılayıcı Dallanmış Ağaç

Kelime İlişkilendirme

Kavram haritaları, öğrencilerin verilen yeni bilgileri öğrenirken eski bilgilerini de kullanmaları ve yeni bilgileri anlamaları, sonuçta anlamlı öğrenmeyi gerçekleştirebilmeleri için geliştirilmiştir.

2

Kavram haritaları, ◦ bir öğrenme-öğretme aracı olarak veya, ◦ bir değerlendirme yöntemi olarak

kullanılır. Öğrencilerin

varolan kavramları yeni kavramlarla ilişkilendirme becerilerini

ölçmeye yönelik araçlar

kavram haritaları yardımıyla kolayca oluşturulabilir.

Kavram haritaları, ◦ bir bütünün parçalarını aktarmada, ◦ uzun bir metnin ana fikrini ortaya koymada veya ◦ bir sorunun bölümlerini tanımlamada

etkilidir.

Kavram haritaları, bilgiyi düzenlemek ve simgeleştirmek için geliştirilmiş

bir yöntemdir.

Bütün belirlendikten sonra: ◦ bütüne ulaşmayı sağlayacak anahtar terimler bulunur.

◦ Yardımcı terimler listelenir .

◦ Terimler en basit olandan en karmaşık olana doğru sıralanır.

Sonraki adım:◦ Kavram haritasına giriş yapmaktır. Haritayı oluşturan kişi isterse,

bu amaçla geliştirilmiş yazılımlar kullanarak bunu gerçekleştirebilir.

İlk harita tasarlandıktan sonra:◦ çapraz bağlantılar kurulmaya başlanmalıdır.

Kavramlar kutulara yazılarak, birbirleri ile olan ilişkileri doğrultusunda bağlantıları, çizgilerle belirtilir.

Kavramlar için isimlendirme genellikle bir kelimeden oluşur. Seçilen kelime, kavramı tam olarak ifade etmelidir.

Her kavram iki ya da daha fazla kavramla bağlantı içinde olmalıdır. Bağlantılarda iki kavramın birbiriyle ilişkisini ifade eden bir bağlaç

kullanılır.

Birbiriyle ilişkili iki kavram bu bağlaç yardımıyla bir “önerme” oluşturur.

3

Kavram haritalarının başka bir karakteristiği, kavramların, harita üzerinde üst kısımda yer alan en kapsamlı ve en genel kelimelerden, haritanın alt kısmında yer alan daha karmaşık ve daha az kapsamlı kavramlara doğru hiyerarşik olarak düzenlenmiş olmasıdır.

Kavram haritalarının önemli bir diğer karakteristiği, “çapraz bağlantılar” dır. Bunlar, kavram haritasının farklı alanlarındaki kavramlar ve önermeler arasında ilişki kurmaktadır.

Çapraz bağlantılar, bilgilerin birbirleriyle nasıl ilişkilendirildiklerini belirlemeye yardımcı olur.

Kavram haritalarında;

– Çember veya kutu içerisinde yer alan kavram ve fikirler hiyerarşik bir şekilde yapılandırılır.

– Kavramlar arasındaki ilişkiler, kavramları birleştiren bir çizgi ile belirtilir.

– Aynı seviyedeki kelimeler birincil ilişkileri gösterir.

– Çapraz bağlantılar (kavram haritasının farklı alanlarındaki kavramlar arasındaki ilişkiler) vardır.

– Olay ve kavramlara ilişkin spesifik örnekler yer alır.

– Verilen bir kavramın anlamını açıklamaya yardımcı öğeler vardır.

Öğretmenlere, öğrencilerin ön bilgilerini anlamalarında yardımcı olur.

Öğrencilerin kendi öğrenme içeriklerini oluşturmasına ve konuya odaklanmalarına yardımcı olur.

Öğretmenlerin, öğrencilerinin kavram yanılgılarını belirlemelerini sağlar.

Kavram haritaları yapısal olarak üçe ayrılır.• Hiyerarşik Kavram Haritaları• Hiyerarşik Olmayan Kavram Haritaları• Zincir Kavram Haritaları

4

Kapsamlı bir kavram başlığı altındaki daha az kapsamlı kavramların genelden özele doğru bir yapı içerisinde ilişkilerini gösterir (Novak ve Gowin, 1984).

Aşağıda belirtilen basamaklar izlenerek oluşturulabilir:

1. Konuyla ilgili kavramların listesi genelden özele doğru hiyerarşik bir yapıiçerisinde oluşturulur.

2. Bu kavramlar listesinde en genel veya en kapsamlı kavram (merkezkavram) sayfanın en üstüne yazılır.

3. Konuyla ilgili daha özel olan ve merkez kavramı tanımlayan bağımlıkavramlar sayfanın daha alt kısımlarına aşamalı olarak yerleştirilir.

5

Hiyerarşik olmayan kavram haritaları hiyerarşik yapıda olan kavram haritalarına kıyasla kavramlar arası ilişkilerin çok farklı şekillerde düzenlenmesine olanak sağlar (Ebenezer ve Haggerty, 1999).

Aşağıda belirtilen basamaklar izlenerek hazırlanabilir:1. En genel veya en kapsamlı kavram (merkez kavram) sayfanın ortasına

yazılır.

2. Daha az kapsamlı kavramlar, çizgiler ve oklarla merkez kavrama bağlanır.

3. Özel kavramları içeren alt kategoriler, üst kategorilerle ilişkilendirilir.

6

7

Ardışık veya sırasal olarak da adlandırılan zincir kavram haritaları yukarıdan aşağıya doğru birbirini takip eden kavramların bağlantı kelimeleri veya ekleri ile ilişkilendirilmesi sonucu oluşturulur.

Öğretmenler bu tür bir kavram haritası hazırlamış olan öğrencinin,

konuyla ilgili kavramları anlamada veya

kavram haritası tekniğinin doğası hakkında bazı sorunlara sahip olduğu

sonucuna varabilirler (Novak, 2001).

Çünkü bu tür bir kavram haritası yetersiz kavramayı gösterir.

8

1. Aşırı karmaşık hale getirilmiş kavram haritaları oluşturmaktan kaçınılmalıdır. Harita çok sayıda kavramı, önermeyi ve ilkeyi içeriyorsa önce en önemli kavramları gösteren genel bir harita, sonra genel haritanın bölümlerini ayrı ayrı gösteren ayrıntılı haritalar yapılmalıdır.

2. Kavramlar arası ilişkileri belirtmek amacıyla uygun bağlantı kelimeleri ve ekleri seçilmelidir. Çünkü, bir kavram haritasında uygun olmayan bağlantı kelimeleri veya ekleri kısmi kavramaları veya kavram yanılgılarını işaret eder.

3. Çapraz bağlantıların kurulmadığı, zincir kavram haritasına benzeyen kavram haritaları oluşturulmamaya çalışılmalıdır. Çünkü kavram haritasındaki geçerli ve önemli çapraz bağlantıların sayısı, haritayı hazırlayan kişinin, o konuyla ilgili kavramları nasıl algıladığını ve bütünleştirdiğini gösteren en önemli delildir.

4. Her kavram haritada yalnızca bir kez yer almalı ve en az bir kavramla ilişkilendirilmiş olmalıdır.

5. Kavramlar arası ilişkilerin yönünü göstermek için oklar kullanılmalıdır.

9

33

Beyin Fırtınası DesteğiYeni fikirlerin oluşturulması ve planlaması aşamasında yol gösterir.

Çalışma YardımcısıEtkili not almayı yönlendirir, yeni öğrenilen kavramları özetler, yansıtıcı düşünmeye biçim veya etkinlik katar.

Öğretim AracıGörsel ve şematik bir özet sunar, karmaşık ilişkileri gösterir, algı yanlışlarının belirlenmesini ve giderilmesini sağlar.

Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar 34

Öğretmenlere, öğrencilerin ön bilgilerini anlamalarında yardımcı olur.

Öğrencilerin kendi öğrenme kapsamlarınıoluşturmasına ve konuya odaklanmalarına yardımcı olur.

Öğretmenlerin, kavram yanlışlarını bir an önce belirlemelerini sağlar.

Maddeler doğada karışım veya saf olarak bulunurlar. Element ve bileşikler saf maddelerdir. Elementlere sodyum, bileşiklere ise su örnek verilebilir. Karışımlar ise homojen ve heterojen olarak sınıflandırılır. Karışımlar fiziksel yollarla bileşiklere ayrılırken, bileşikler de kimyasal yollarla elementlere ayrılırlar. Tuzlu su bir çözelti örneği olup homojen bir karışımdır. Heterojen karışımlar da süspansiyon ve emülsiyon olarak ikiye ayrılır. Tebeşir tozu ve su karışımı süspansiyona, zeytinyağı ve su karışımı ise emülsiyona örnek verilebilir.

Maddeler doğada karışım veya saf olarak bulunurlar. Element ve bileşikler saf maddelerdir. Elementlere sodyum, bileşiklere ise su örnek verilebilir. Karışımlar ise homojen ve heterojenolarak sınıflandırılır. Karışımlar fiziksel yollarla bileşiklere ayrılırken, bileşikler de kimyasal yollarla elementlere ayrılırlar. Tuzlu su bir çözelti örneği olup homojen bir karışımdır. Heterojen karışımlar da süspansiyon ve emülsiyon olarak ikiye ayrılır. Tebeşir tozu ve su karışımı süspansiyona, zeytinyağı ve su karışımı ise emülsiyona örnek verilebilir.

Kavramlar ve ilişkiler belirlenmiş

10

Cevap

Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar 38

Bu tür uygulamaların öğrencilere sağladığı yararlar nelerdir? Öğretmenlere sağladığı yararlar nelerdir?

Kavram haritalarının güçlü yanları ve sınırlılıkları nelerdir?

40

Kavram veya olaylar arasındakiilişkileri, hiyerarşileri veyadallanan işlemleri anlatmak içinkullanılır.

Ana tema nedir? Alt temalar nedir? Birbiri ile nasıl ilişkilendirilebilir? Kaç düzey vardır?

gibi sorulara yanıt aranır.

11

41 42

43

Türk Parası

Metal Para Kağıt Para

1YTL

50YKR25

YKR10

YKR5YKR1YKR

50YKR20

YTL10

YTL5YTL1YTL

100YTL

44

12

Nasıl kavram haritası sözel ve yazılı dersler için anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesi için Novak tarafından önerilen bir araçken, V diyagramı da (Gowin) uygulamalı ya da laboratuar dersleri için anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesinde önemli bir araçtır.

Novak ve Gowin’in eğitime getirmek istedikleri yeni boyut aslında David Ausubel’in bir bireyin kavram veya bilgi öğrenmesi onun kendine has anlamı ve bilgiyi oluşturduğu temel savına dayanmaktadır.

V diyagramının merkezinde olaylar veya nesneler yer alır. Bu aynı zamanda bilgi üretiminin de başlangıç noktası sayılır.

Eğer bazı olayları gözlemleyecek olursak, öncelikle çevremizdeki özel olay veya nesneleri seçmeye özen gösteririz. Sonrasında seçtiğimiz bu özel olay veya nesneleri gözlemler ve ilgili gözlemlerimizi kaydederiz.

Gözlemlerimiz esnasındaki üç ana faktör olan, kavramlar, olaylar ya da nesneler, ve gözlem kayıtları ihtiyaç duyulan yeni bilgiyi oluşturmak için bir araya gelmelidirler.

V-diyagramı temelde bu birlikteliği öğrencinin anlamlı öğrenmeyi gerçekleştirebilmesi için sağlamayı amaçlar (Novak, Gowin ,1984).

Kavramsal kısım Odak sorusu Yöntemsel kısım olmak üzere 3 ana bölümden meydana gelen büyük bir V şeklindedir.

Ve Diyagramı

13

1. KAVRAMSAL KISIM (TEORİK)

Dünya görüşleri ; Örneğin, doğa düzenli ve yaşanabilirdir. Felsefeler ; Örneğin, Aristo’ya göre insanın anlayışı. Teoriler ; Açıklamaların yapılabilmesi için gerekli kavramlar kümesinden oluşan

ilgili teoriler. Prensipler ; Olaylarda öncül bilgi iddialarından ayrı olan, olaylardaki örnekleri

yönlendiren kavramsal kurallar olarak ifade edilir. Oluşumlar ; İlgili teoriyi, olaylar veya nesnelerdeki direkt referanslara dayanmadan

destekleyen fikirler. Kavramsal yapılar ; Araştırmada direkt olarak kullanılan teorinin altyapısını

oluşturan bilgiler. Düzenlilik ifadeleri veya kavram tanımları. Kavramlar ; Sosyal olarak paylaşılan ve olaylardaki düzenliliklere işaret eden işaret

ve semboller.

2. ODAK SORULARI, OLAYLAR/NESNELER (ORTA KISIM) Odak soruları; Olaylara ve nesnelere dikkat çeken araştırmanın

başlangıç noktasını ya da amacını ifade eden önemli sorulardır.

* Odak sorusu veya sorularının altında V şeklinin her iki tarafının etkileşim ve ilişki içinde olduğunu ifade eden iki yönlü aktifliği simgeleyen eğri bir ok işareti yer almaktadır.

Olaylar / Nesneler; Kavramlarla ve kaydı alınacak ilgi duyulan olguların, oluşumların, nesnelerin yer aldığı bir kısımdır.

3. YÖNTEMSEL KISIM (UYGULAMA) Değerli iddialar ; Bir araştırmada üretilen değerli olarak nitelendirilen

iddialardır. Bilgi iddiaları ; Araştırma kapsamında elde edilen yeni genellemelerdir. “Öngörüler, Açıklamalar ve Genellemeler” ; İddiaların yetkinliği için kullanılan,

metodoloji veya öncül bilgi ürünleri olarak düşünülmelidirler. Sonuçlar ; Verilerin, tablo, çizim ve grafikler şeklinde sunulması. Dönüşümler ; Ölçüm ve sınıflandırma teorisince düzenlenmiş olan gerçekler.

Gerçekler ; Metodun güvenirliğine dayanılarak, olaylar veya nesnelerin geçerliliğinin kaydını yapan, varılan karar veya kararlar burada ifade edilir.

Olay ve nesnelerin kaydı ; Burada gerçekleştirilen olaylar ve kullanılan nesnelerle ilgili her türlü ölçüm ve neticenin bilgilerine, kaydına yer verilir.

Örnek Venn diyagramı planı

14